Status Ustrojowy Polskich Służb Specjalnych Po 1989 Roku
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
RECENZENT prof. dr hab. Andrzej Zięba PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/05/N/HS5/02373 © Copyright by Mateusz Kolaszyński & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2016 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i roz- powszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN 978-83-233-4225-0 ISBN 978-83-233-9583-6 (e-book) www.wuj.pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-663-23-81, 12-663-23-82, fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected] Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 Asi Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów 9 Wstęp 13 Rozdział I. Miejsce służb specjalnych w porządku konstytucyjnym 21 1.1. Uwagi ogólne 21 1.2. Usytuowanie służb specjalnych w systemie organów państwowych 33 1.3. Szefowie służb specjalnych jako centralne organy administracji rządowej 45 1.4. Służby specjalne jako urzędy administracji rządowej 67 1.5. Status funkcjonariuszy 78 Rozdział II. Zadania służb specjalnych w systemie bezpieczeństwa państwa 91 2.1. Uwagi ogólne 91 2.2. Zadania służb wywiadowczych 94 2.3. Zadania służb kontrwywiadowczych 106 2.4. Zadania policyjne służb specjalnych 120 Rozdział III. Uprawnienia funkcjonariuszy służb specjalnych 129 3.1. Uwagi ogólne 129 3.2. Uprawnienia do stosowania czynności operacyjno-rozpoznawczych 131 3.3. Uprawnienia do stosowania czynności analityczno- -informacyjnych 146 3.4. Uprawnienia do stosowania czynności dochodzeniowo- -śledczych 152 3.5. Uprawnienia do stosowania czynności kontrolnych 162 8 Spis treści Rozdział IV. System nadzoru i kontroli nad służbami specjalnymi 177 4.1. Uwagi ogólne 177 4.2. Nadzór i kontrola władzy wykonawczej 181 4.3. Kontrola władzy ustawodawczej 206 4.4. Kontrola władzy sądowniczej oraz organów kontroli państwowej i ochrony prawa 226 Rozdział V. Służby specjalne w wybranych państwach 245 5.1. Uwagi ogólne 245 5.2. Francja 245 5.3. Niemcy 263 5.4. Wielka Brytania 282 Zakończenie 299 Bibliografia 305 Wykaz ważniejszych skrótów Akty normatywne Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. k.p.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm. regulamin Sejmu – Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regu- lamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, M.P. z 2012 r., poz. 32 z późn. zm. ustawa o ABW oraz AW – Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa We- wnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz.U. z 2016 r., poz. 1897 ustawa o CBA – Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Dz.U. z 2016 r., poz. 1310 ustawa o działach administracji rządowej – Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, Dz.U. z 2016 r., poz. 543 z późn. zm. ustawa o RM – Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów, Dz.U. z 2012 r., poz. 392 ustawa o SKW oraz SWW – Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, Dz.U. z 2016 r., poz. 1318 ustawa o UOP – Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa, Dz.U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526 z późn. zm. Inne ABW Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego AW Agencja Wywiadu BAiI Biuro Analiz i Informacji BBN Biuro Bezpieczeństwa Narodowego BCRA Centralne Biuro Wywiadu i Operacji (Bureau Central de Renseignements et d’Action) BfDI Federalny Pełnomocnik ds. Ochrony Danych Osobowych (Bundesbeauf tragte für den Datenschutz und die Informationsfreiheit) BfV Federalny Urząd Ochrony Konstytucji (Bundesamt für Verfassungsschutz) BND Federalna Służba Wywiadowcza (Bundesnachrichtendienst) CAT Centrum Antyterrorystyczne ABW CBA Centralne Biuro Antykorupcyjne CBŚ Centralne Biuro Śledcze 10 Wykaz ważniejszych skrótów CBŚP Centralne Biuro Śledcze Policji CDSN Rada Obrony i Bezpieczeństwa Narodowego (Conseil de la Défense et de la Sécurité Nationale) CIA Centralna Agencja Wywiadowcza (Central Intelligence Agency) CIR Międzyresortowy Komitet ds. Służb Specjalnych (Comité Interministériel du Renseignement) CNIL Narodowa Komisja Informatyki i Swobód (Commission Nationale de l’Informatique et des Libertés) CNCIS Narodowa Komisja Kontroli Podsłuchów (Commission Nationale de Con trôle des Interceptions de Sécurité) CNR Narodowa Rada Wywiadu (Conseil National du Renseignement) CSEC Kanadyjska Służba Bezpieczeństwa Łączności (Communications Security Es tablishment Canada) CVFS Komisja ds. Kontroli Funduszy Specjalnych (Commission de Vérification des Fonds Spéciaux) DCRI Centralna Dyrekcja Wywiadu Wewnętrznego (Direction Centrale du Rensei gnement Intérieur) DGER Naczelny Zarząd Dokumentacji i Badań (Direction Générale des Études et Recherches) DGSE Dyrekcja Generalna Bezpieczeństwa Zewnętrznego (Direction Générale de la Sécurité Extérieure) DGSI Dyrekcja Generalna Bezpieczeństwa Wewnętrznego (Direction Générale de la Sécurité Intérieure) DNRED Narodowa Celna Dyrekcja Śledczo-Dochodzeniowa (Direction Nationale du Renseignement et des Enquêtes Douanières) DPR Komisja Parlamentarna ds. Wywiadu (Délégation Parlementaire au Renseig nement) DPSP Dyrekcja Ochrony i Bezpieczeństwa Obrony (Direction de la Protection et de la Sécurité de la Défense) DRM Dyrekcja Wywiadu Wojskowego (Direction du Renseignement Militaire) DST Dyrekcja Ochrony Terytorialnej (Direction de la Surveillance du Territoire) FBI Federalne Biuro Śledcze (Federal Bureau of Investigation) GCHQ Zarząd Główny Łączności Rządowej (Government Communications Head quarters) Gestapo Tajna Policja Państwowa (Geheime Staatspolizei) GIIF Generalny Inspektor Informacji Finansowej ISC Parlamentarna Komisja ds. Służb Specjalnych (Intelligence and Security Committee) KSS Kolegium ds. Służb Specjalnych LfV krajowe urzędy ochrony konstytucji (Landesbehörden für Verfassungsschutz) MAD Wojskowa Służba Kontrwywiadowcza (Amt für den militärischen Abschirm dienst) MI 5 Służba Bezpieczeństwa (Security Service) MI 6 Tajna Służba Wywiadowcza (Secret Intelligence Service) MO Milicja Obywatelska MON Ministerstwo Obrony Narodowej MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wykaz ważniejszych skrótów 11 NIK Najwyższa Izba Kontroli NSA Narodowa Agencja Bezpieczeństwa (National Security Agency) PiS Prawo i Sprawiedliwość PKG Parlamentarne Gremium Kontrolne (Parlamentarische Kontrollgremium) PO Platforma Obywatelska PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa PSL Polskie Stronnictwo Ludowe PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SB Służba Bezpieczeństwa SDECE Służby Dokumentacji Zagranicznej i Kontrwywiadu (Service de Documen tation Extérieure et de Contreespionnage) SG Straż Graniczna SGDSN Generalny Sekretariat Bezpieczeństwa Narodowego (Secrétariat Général de la Défense et de la Sécurité Nationale) SIS Tajna Służba Wywiadowcza (Secret Intelligence Service) SKSS Sejmowa Komisja ds. Służb Specjalnych SKW Służba Kontrwywiadu Wojskowego SLD Sojusz Lewicy Demokratycznej SM Bezpieczeństwo Wojskowe (Sécurité Militaire) SWW Służba Wywiadu Wojskowego TRACFIN Służba Rozpoznawczo-Dochodzeniowa Przeciw Nielegalnemu Obrotowi Finansami (Traitement du Renseignement et Action Contre les Circuits Finan ciers Clandestins) UOP Urząd Ochrony Państwa WSI Wojskowe Służby Informacyjne WSW Wojskowa Służba Wewnętrzna ŻW Żandarmeria Wojskowa Wstęp Problematyka służb specjalnych zajmuje ważne miejsce w refleksji nad sprawowaniem władzy publicznej we współczesnych państwach demokra- tycznych. Formacje te działają w ramach podstawowej funkcji każdego państwa, jaką jest ochrona jego ustroju oraz zapewnienie bezpieczeństwa zamieszkującym je osobom. W tej sferze odpowiadają one przede wszystkim za prowadzenie działalności wywiadowczej i kontrwywiadowczej. Współ- cześnie, w dobie społeczeństwa informacyjnego, wzrasta zapotrzebowanie na wyselekcjonowaną wiedzę, która dotyczy spraw politycznych, gospodar- czych i militarnych mających znaczenie dla właściwego prowadzenia polity- ki państwa. W tych warunkach coraz większą rolę odgrywa także ochrona własnych (tj. państwowych) tajemnic, zapewniana przez służby kontrwy- wiadowcze. Inną zauważalną tendencją jest konieczność sprostania przez współczesne państwa zagrożeniom asymetrycznym, w neutralizacji których coraz większego znaczenia nabiera aktywność formacji będących przedmio- tem niniejszego opracowania. Zagadnienie umiejscowienia służb specjalnych w ramach struktur pań- stwa demokratycznego jest obiektem rozważań naukowych od stosunkowo niedawna. W Polsce pogłębione badania na ten temat trwają od początku lat dziewięćdziesiątych. O zasadności ich podejmowania przekonują czę- ste zmiany dotyczące organizacji i funkcjonowania polskich służb specjal- nych. Tak zarysowana problematyka była jak dotąd kilkakrotnie poruszana w polskim piśmiennictwie. Za najbardziej aktualne uchodzi opracowanie M. Bożka, M. Czuryk, M. Karpiuka, J. Kostrubca1. Warto też wskazać na 1 M. Bożek (et al.), Służby specjalne w strukturze władz publicznych. Zagadnienia prawnoustro jowe, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2014. 14 Wstęp wcześniejsze monografie autorstwa S. Zalewskiego2 i A. Żebrowskiego3. Za inspirujące należy uznać prace przyczynkarskie: