PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

JERZY JOD£OWSKI

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu zachodniego Pomorza – A. PIOTROWSKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Chociwel (231) (z 5 tab. i 2 tabl.)

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

WARSZAWA 2007 r. Jerzy JOD£OWSKI Przedsiêbiorstwo Geologiczne PROXIMA SA we Wroc³awiu ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wroc³aw

Redakcja merytoryczna: El¿bieta NAUWALDT Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Tadeusz M. PERYT

ISBN 978-83-7372-984-1

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2007

Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp...... 5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu...... 8 III. Budowa geologiczna ...... 12 A. Stratygrafia...... 12 1.Trias ...... 12 a. Trias dolny i œrodkowy ...... 12 Pstry piaskowiec ...... 12 b. Trias œrodkowy ...... 12 Wapieñ muszlowy ...... 12 c. Trias górny ...... 12 Kajper ...... 12 2. Jura ...... 13 a. Jura dolna ...... 13 b. Jura œrodkowa ...... 13 c. Jura górna ...... 13 3.Kreda ...... 13 a. Kreda dolna ...... 13 b. Kreda górna ...... 14 4. Paleogen ...... 14 a. Oligocen...... 14 5. Neogen ...... 15 a. Miocen ...... 15 6. Czwartorzêd ...... 15 a. Plejstocen ...... 16 Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 16

Zlodowacenie Sanu 1 ...... 16

3 Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 18

Zlodowacenie Odry ...... 18

Zlodowacenie Warty ...... 20

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 21

Zlodowacenie Wis³y ...... 21

Stadia³ górny ...... 21

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 26

c. Holocen ...... 26

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 27

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 28

IV. Podsumowanie ...... 33

Literatura ...... 34

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczy w skali 1:100 000

Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

4 I. WSTÊP

Arkusz Chociwel opracowano w latach 2003–2006 w Przedsiêbiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wroc³awiu na zlecenie Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Opracowanie wy- konano na podstawie projektu badañ geologicznych (Multan i Winnicki, 2001) obejmuj¹cego arku- sze: Chociwel (231), Iñsko (232) i Konotop (233), zatwierdzonego przez Ministerstwo Œrodowiska decyzj¹ DG/kok/AO/489-NY-23/2002 z dnia 8.05. 2002. Granice arkusza Chociwel wyznaczaj¹ wspó³rzêdne: 15°15’–15°30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 52°20’–52°30’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Pod wzglêdem administracyjnym omawiany obszar, o powierzchni 306 km2 , wchodzi w sk³ad województwa zachodniopomorskiego i w ca³oœci le¿y w obrêbie powiatu Stargard Szczeciñski obej- muj¹c czêœciowo gminy: Chociwel, Stargard Szczeciñski, Marianowo, Dobrzany, Wêgorzyno i Iñsko. Oœrodkami miejskimi s¹ dwa niewielkie miasta: Chociwel (2,8 tys. mieszkañców) i Dobrzany (2,3 tys. mieszkañców). Jest to region o dobrze rozwiniêtym rolnictwie. Wiêksze kompleksy leœne znajduj¹ siê jedynie w czêœci wschodniej. Sieæ dróg jest doœæ dobrze rozwiniêta. W czasie prac kartograficznych odwiercono 1146 sond rêcznych i mechanicznych o g³êbokoœci od 2 do 12 m, o ³¹cznym metra¿u 3289 m oraz opisano 12 ods³oniêæ. Zgodnie z za³o¿eniami projekto- wymi wykonano trzy otwory kartograficzne siêgaj¹ce do pod³o¿a czwartorzêdu o sumarycznej g³êbo- koœci 526,5 m: otwór 28 — Cho/1 Bobrowniki (139 m g³êbokoœci), otwór 34 — Cho/2 Starzyce (244,5 m g³êbokoœci) i otwór 38 — Cho/3 Linówko (143 m g³êbokoœci) zlokalizowane na linii prze- kroju geologicznego. Dla ustalenia genezy, litologii i stratygrafii wykonano badania litologiczno-pe- trograficzne próbek z otworów kartograficznych (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 2005) oraz analizy sporowo-py³kowe (otw. 28) z utworów paleogenu i neogenu bior¹cych udzia³ w zaburzeniach glaci- tektonicznych (Wanat, 2005). W ramach realizacji projektu badañ geologicznych sporz¹dzono dokumentacjê geofizyczn¹ opracowan¹ przez Farbisz (2005). Wykonano jeden g³ówny ci¹g sondowañ geoelektryczno-elektroopo-

5 rowych (85 SGE) typu Schlumbergera o rozstawach AB od 500 do 1000 m na linii przekroju geologicz- nego oraz ci¹g dodatkowy w rejonie wa³u bobrownickiego. W ramach prac dokumentacyjnych przepro- wadzono równie¿ reinterpretacje pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego. Prace te pozwoli³y usta- liæ mi¹¿szoœæ i charakter elektrooporowy osadów czwartorzêdowych oraz wyznaczyæ strop osadów podczwartorzêdowych ze szczególnym uwzglêdnieniem zasiêgów g³êbokich dolin kopalnych. Wyniki badañ geofizycznych uwzglêdniono tak¿e przy lokalizacji otworów kartograficznych, opracowaniu przekroju geologicznego i szkicu geologicznego odkrytego. Archiwalne prace geoelektryczne na obsza- rze arkusza Chociwel dotyczy³y rozpoznania warunków hydrogeologicznych. Zebrano i przeanalizowano oko³o 350 archiwalnych profilów otworów wiertniczych z czego 234, przewa¿nie hydrogeologicznych i surowcowych, zaznaczono na mapie dokumentacyjnej. Na mapê geologiczn¹ wybrano 72 najbardziej reprezentatywne otwory i 12 wybranych punktów doku- mentacyjnych (tab. 1).

Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych

Numer Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœc punktu* (miejscowoœc) (m n.p.m.) (m) wed³ug na mapie notatnika geologicznej terenowego

1 876 sm Bobrowniki 92 9,5 2 857 sm Bobrowniki 102 10,5 3 858 sm Bobrowniki 108 6,5 4 852 sm Bobrowniki 90 8,5 5 873 sm Lisowo 86 12 6 880 sm Lisowo 84 10,5 7 883 sm Lisowo 75 6,5 8 885 sm Starzyce 81 8,5 9 884 sm Starzyce 87,5 12 10 886 sm D³ugie 91 10,5 11 887 sm D³ugie 104 10,5 12 891 sm Linówko 134 6,5

*sm — sonda mechaniczna

Najstarszymi kartograficznymi opracowaniami na omawianym obszarze by³y mapy geologicz- no-glebowe w skali 1:25 000 wykonane przez kartografów niemieckich na pocz¹tku XX w. Powsta³y wtedy arkusze: Dzwonowo (Schönebeck) — Picard, (1905) i Marianowo (Marienfliess) — Korn, (1909). Swoim zasiêgiem objê³y oko³o 30% zachodniej czêœci obszaru arkusza. Jednym z pierwszych ujêæ kartograficznych przedstawiaj¹cych zasiêg l¹dolodu fazy pomorskiej na obszarze Pomorza by³y mapy geologiczno-morfologiczne w skali 1:500 000 Keilhacka (1901, 1930). Po wojnie ukaza³a siê

6 Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000, ark. Szczecin (Rûhle, 1948 — wyd. A; Ró¿ycki i Tyski, 1955 — wyd. B) oraz Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Œwidwin, wyd. A (Butrymowicz, 1975) i B (Butrymowicz i Nosek, 1975) wraz z objaœnieniami (Butrymowicz i Nosek, 1977). Z arkuszem Chociwel granicz¹ arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000: od po³udnia Choszczno (Wiœniowski i Piotrowski, 2000), od pó³nocy Tucze (Kurzawa, 2002), od zacho- du Stargard Szczeciñski (Sochan i Piotrowski, 1996) i od wschodu Iñsko (Multan, 2006). Budowê starszego pod³o¿a obrazuj¹ mapy: Dadleza (1998) i Znoski (1998). Innymi opracowaniami tematycz- nie dotycz¹cymi omawianego regionu s¹ mapy hydrogeologiczne (Matkowska, 1983; Wiœniowski i Jezierski, 2004), a tak¿e mapa geologiczno-gospodarcza (Bobiñski, 2004). Obszar arkusza Chociwel pokryty jest pó³szczegó³owym zdjêciem grawimetrycznym w ramach tematu „Synklinorium szczeciñskie i mogileñskie” (Duda i Bochnia, 1965). Mapê linowych elemen- tów strukturalnych na podstawie analizy teledetekcyjno-geofizycznej wykonali Doktór i in. (1995), a kompleksow¹ interpretacje grawimetryczno-magnetyczna Cieœla i in. (1997). Analizê pó³szcze- gó³owego zdjêcia grawimetrycznego w celu rozpoznania budowy i rozprzestrzenienia struktur wystê- puj¹cych w obrêbie czwartorzêdu dla terenu przygranicznego opracowa³ Twarogowski (2003). Mapê rozk³adu gêstoœci ska³ w ujêciu ponad regionalnym przedstawili Królikowski i Twarogowski (1991). Do innych opracowañ tego typu nale¿y Atlas grawimetryczny Polski (Królikowski i Petecki, 1995). Charakterystykê budowy geologicznej, sedymentacjê i tektonikê kompleksu permo-mezozoicz- nego w nawi¹zaniu do obszaru arkusza Chociwel znajdziemy w pracach: Bryla i Horna (1972), Dadle- za (1974, 1976, 1979), Dadleza i Marka (1969,1974), Jaskowiak (1961), Jaskowiak-Schoeneichowej (1976a, b, 1977, 1979, 1981), Po¿aryskiego (1974), Uberny (1974). Zagadnienia litostratygrafii osadów paleogenu i neogenu przedstawili: Ciuk (1972); Piwocki i Ziembiñska-Tworzyd³o (1995); Piwocki i in. (2004), Dotychczasowa literatura dotycz¹c¹ geomorfologii i geologii plejstocenu nawi¹zuj¹ca do terenu arkuszu Chociwel jest stosunkowo bogata. Najczêœciej prace te dotyczy³y zasiêgu poszczególnych faz zlodowaceñ pó³nocnopolskich i procesów deglacjacji. Do najwa¿niejszych poruszaj¹cych t¹ proble- matykê nale¿¹ publikacje: Bartkowskiego (1969, 1972 a,b), Galona (1972, 1981), Karczewskiego (1968, 2001), K³ysza (1990, 2001), Kozarskiego (1989, 1995), Maksiaka i Mroza (1978), Roszkówny (1968), Pasierbskiego (1984) i Sylwestrzaka (1978). Stratygrafiê osadów czwartorzêdowych Pomorza Zachodniego przedstawili: Dobracki i Lewandowski (2002), Kopczyñska-¯andarska (1970b) i Moj- ski (1975, 2005). O ukszta³towaniu, genezie i zwi¹zku rzeŸby dzisiejszej powierzchni ze struktur¹ pod³o¿a podkenozicznego, z uwzglêdnieniem tektoniki salinarnej, pisali: Kopczyñska-¯andarska (1970a), Krygowski (1959), Kurzawa (1999, 2003), Piotrowski (1991, 1998). Schoeneich (1962a, b). Charakterystykê zaburzeñ glacitektonicznych Pomorza Zachodniego przedstawiono w pracy pod redakcj¹ Bera i Krzyszkowskiego (2004).

7 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar arkusza Chociwel w podziale fizycznogeograficznym Kondrackiego (2000) w ca³oœci nale¿y do mezoregionu Pojezierze Iñskie, które wchodzi w sk³ad Pojezierza Zachodniopomorskiego. Najwy¿sze wzniesienie w strefie moren czo³owych w rejonie D³uska osi¹ga wysokoœæ 179,7 m (góra G³owacz). Najni¿szy punkt le¿y na wysokoœci 48,2 m (dolina Pêzinki ko³o Barzkowic). Formy lodowcowe. Wysoczyzna morenowa p³aska wystêpuje w pó³nocno-zachod- niej czêœci terenu na wysokoœci 70–79 (okolice Karkowa) oraz 90–110 m n.p.m. (czêœci œrodkowa ko³o miejscowoœci Bia³a). Niewielkie fragmenty wysoczyzny znajduj¹ siê równie¿ w rejonie Barzko- wic — 58–72, w okolicy Odargowa na wysokoœci 70–76 oraz ko³o Dolic — 95–106 m n.p.m. Spadki terenu nie przekraczaj¹ tutaj 2°, a wysokoœci wzglêdne mezoform nie przekraczaj¹ 2 m (tabl. I). Wysoczyzna morenowa falista zajmuje przewa¿aj¹c¹ czêœæ obszaru arkusza. Sk³adaj¹ siê na ni¹ liczne wiêksze lub mniejsze wzniesienia oddzielone od siebie obni¿eniami, najczê- œciej pochodzenia wytopiskowego i rzecznego. Nad krawêdzi¹ Pêzinki w rejonie Barzkowic wyso- czyzna le¿y na wysokoœci oko³o 50 i wznosi siê stopniowo ku pó³nocy do oko³o 70 m n.p.m. w rejonie wa³u bobrownickiego. We wschodniej czêœci obszaru arkusza na granicy ze stref¹ moren czo³owych osi¹ga wysokoœæ 120–140, a w rejonie D³uska wysokoœæ dochodzi do 150 m n.p.m. RzeŸba wysoczy- zny morenowej jest tutaj szczególnie urozmaicona. Wi¹¿e siê to z chaotycznym uk³adem przestrzen- nym licznych wzniesieñ maj¹cych ró¿ne kszta³ty i oddzielonych od siebie zag³êbieniami bezodp³ywo- wymi o zró¿nicowanej g³êbokoœci. Moreny czo³owe akumulacyjne buduj¹ zaplecze strefy marginalnej fazy pomor- skiej zlodowacenia Wis³y wyraŸnie dominuj¹c nad wysoczyzn¹ morenow¹. Najczêœciej s¹ to nieregu- larne krótkie wa³y uk³adaj¹ce siê po³udnikowo wzd³u¿ wschodniej granicy obszaru, rzadziej pojedyn- cze pagóry. Najwy¿szym wa³em morenowym jest góra G³owacz z kulminacj¹ 179,7 m n.p.m., po³o¿ona na po³udnie od D³uska, wznosz¹ca siê oko³o 35 m nad okoliczn¹ wysoczyzn¹. Na pó³noc i pó³nocny-zachód od niej wystêpuj¹ jeszcze dwie ni¿sze formy morenowe o wysokoœci wzglêdnej do 28 m, których wierzcho³ki siêgaj¹ wysokoœci 152,6 i 158,0 m n.p.m. W rejonie Linówka kilka ni¿- szych form o wysokoœci 13–21 m ma orientacjê po³udnikow¹ i d³ugoœæ dochodz¹c¹ do1800 m. Ich wierzcho³ki wznosz¹ siê na wysokoœci od 140 do 151 m n.p.m. Ten typ moren Kozarski (1965) zalicza do ablacyjnych moren czo³owych. Moreny czo³owe spiêtrzone (moreny wyciœniêcia) wchodz¹ w sk³ad wschodniej czêœci wa³u bobrownickiego po³o¿onego na styku z obszarem arkusza Stargard Szczeciñ- ski. Wa³ ten o d³ugoœci oko³o 7 km i szerokoœci dochodz¹cej do 2 km ci¹gnie siê od doliny Krêpieli na pó³nocy do Marianowa na po³udniu. W czêœci pó³nocnej osi¹ga on wysokoœæ 114,8, a w czêœci po³udniowej 95,3 m n.p.m. Wznosi siê on 25–35 m nad wysoczyznê morenow¹. Wa³ bobrownicki ma

8 orientacjê NNW–SSE i w morfologii jego powierzchni zaznacza siê kilka pod³u¿nych wzniesieñ, biegn¹cych równolegle do g³ównej osi wa³u. Formy wodnolodowcowe. Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogól- noœci.Naarkuszu Chociwel wydzielono wysoczyznowy poziom wodnolodowcowy oraz dwa do- linne poziomy sandrowe. Poziom zwi¹zany z wysoczyzn¹ polodowcow¹ wystêpuje w czterech miej- scach na obszarze arkusza. Najwiêkszy z nich znajduje siê ko³o Starzyc, a jego powierzchnia opada ³agodnie ku po³udniowi od wysokoœci 85 do 80 m n.p.m. Równiny wodnolodowcowe wystêpuj¹ rów- nie¿ ko³o Kamiennego Mostu na wysokoœci do 115 m n.p.m., a tak¿e w okolicy Dobrzan, gdzie tworz¹ dwa poziomy po³o¿one œrednio 88 i 80 m n.p.m. (po zachodniej stronie jezioro Szadzko). Wy¿szy poziom sandrowy wydzielony zosta³ na granicy z obszarem arkusza Tucze i rozci¹ga siê a¿ do rynny subglacjalnej jeziora Chociwel. Wschodnia jego czêœæ le¿y na wysokoœci 100 i ku zachodo- wi opada do 80 m n.p.m. Od ni¿szego poziomu sandrowego oddziela go w¹ska rynna polodowcowa oraz krawêdŸ o wysokoœci 5 m. Ni¿szy poziom sandrowy le¿y w pó³nocno-zachodniej czêœci terenu na wyso- koœci 70–80 m n.p.m., gdzie ma szerokoœæ 6 km. Jego powierzchnia opada w kierunku po³udniowo-za- chodnim siêgaj¹c rynny jeziora Chociwel. W okolicy Karkowa powierzchnie t¹ urozmaicaj¹ równiny torfowe. Dalej na po³udnie ni¿szy poziom sandrowy wype³nia w¹sk¹ rynnê polodowcow¹, która na po³udnie od Lisowa ³¹czy siê z podobn¹ p³askodenn¹ form¹ biegn¹c¹ równolegle do wa³u bobrownic- kiego, równie¿ zajêt¹ przez ni¿szy poziom sandrowy. Powsta³a tutaj rozleg³a równina wodnolodowco- wa, której powierzchnia opada stopniowo od wysokoœci 75 na pó³nocy do 60 m n.p.m. w rejonie Barzko- wic, gdzie poziom ten wystêpuje czêœciowo w obrêbie rynien polodowcowych. O z y wystêpuj¹ na omawianym obszarze w postaci dwóch mniej wiêcej równoleg³ych do siebie ci¹gów wa³ów o ogólnej orientacji NW–SE bêd¹cych kontynuacj¹ ci¹gów ozowych z obszaru s¹sied- niego arkusza Choszczno. Pierwszy z nich o d³ugoœci oko³o 14 km zaczyna siê po wschodniej stronie jeziora Szadzko. D³ugoœæ poszczególnych wa³ów wynosi 300–1800 m, ich szerokoœæ 50–500 m, a wy- sokoœæ wzglêdna dochodzi do 14 m. Odleg³oœæ miêdzy poszczególnymi formami ozowymi lokalnie przekracza 1 km. Na po³udnie od Lutkowa oz rozciêty jest rynn¹ Jeziora Marianowskiego. Drugi ci¹g ozowy ma d³ugoœæ oko³o 8 km i sk³ada siê ze znacznie krótszych wa³ów. W okolicy Barzkowic ma orientacjê równole¿nikow¹, któr¹ nastêpnie zmienia na pó³nocno-zachodni¹. Pojedyncze niewielkie ozy wystêpuj¹ równie¿ w rejonie Karkowa oraz miêdzy Lisowem i Starzycami, gdzie ich wysokoœæ waha siê w granicach 3–10 m. Kemy i plateau kemowe. Ró¿nego rodzaju formy kemowe (pagóry i wa³y) spotyka siê w wielu miejscach na obszarze ca³ego obszaru arkusza Chociwel. Najwiêksze ich nagromadzenie wystêpuje po dystalnej stronie moren czo³owych miêdzy S¹tyrzem a Dobrzanami, gdzie osi¹gaj¹ wy- sokoœæ od 15 do 26 m. Wierzcho³ki kemów le¿¹ tutaj od 122 (rejon Dolic) do 156,7 m n.p.m. ko³o

9 S¹tyrza. S¹ to najczêœciej kopulaste wzniesienia o œrednicy do 1 km lub wa³y o d³ugoœci dochodz¹cej do 2 km. Na pozosta³ym obszarze w rejonie Odargowa, Bia³ej, Chociwla i Bobrownik formy kemowe s¹ mniej liczne, lub wystêpuj¹ pojedynczo, a ich wysokoœci wzglêdne oscyluj¹ w granicach 3–9 m. Plateau kemowe zosta³o wydzielone w jednym miejscu na granicy z obszarem arkusza Choszczno. Tarasy kemowe wystêpuj¹ w obrêbie rynien lodowcowych w postaci w¹skich listew o szerokoœci 50–250 m, „przyklejonych” do krawêdzi wysoczyzny morenowej. Jedynie na pó³noc od Linówka na styku z terenem arkusza Iñsko ich szerokoœæ przekracza 700 m. Wydzielono je tak¿e w re- jonie miejscowoœci D³ugie, w okolicy Bia³ej i Szadzka, gdzie ich wysokoœci wzglêdne wahaj¹ siê od 7 do 14 m. Na po³udnie od Dolic tarasy kemowe powsta³y w obrze¿eniu niecki wytopiskowej. Rynny subglacjalne bardzo wyraŸnie zaznaczaj¹ siê w rzeŸbie arkusza Chociwel. Generalnie maj¹ one przebieg równole¿nikowy, prostopad³y do orientacji strefy czo³owomorenowej. Na pó³nocy rynna ci¹gnie siê od S¹tyrza, poprzez jezioro Kamienny Most i jezioro Chociwel po okoli- ce Karkowa i ma d³ugoœæ oko³o 14 km. W okolicy wsi S¹tyrz rynnê przegradza wa³ kemowy. Druga rynna zaczyna siê w rejonie jeziora Okuny i na odcinku oko³o 17 km biegnie a¿ do zachodniej granicy terenu. W rejonie Kêpna wykorzystuje j¹ rzeka Krêp¹, a w czêœci zachodniej misy Jeziora Wiechow- skiego i Marianowskiego. Inna mniejsza rynna o kierunku NE–SW znajduje siê miêdzy miejscowo- œci¹ D³ugie a Lutowem i ko³o Wiechowa ³¹czy siê z opisan¹ wy¿ej megarynn¹. Fragmenty rynien sub- glacjalnych znajduj¹ siê równie¿ w rejonie D³uska na pó³nocnym-wschodzie obszaru arkusza (rynna jezora D³usko) oraz na po³udniu (dolina Pêzinki). Szerokoœæ opisanych rynien polodowcowych jest zmienna i najczêœciej nie przekracza 500 m. Ich œrednia g³êbokoœæ dochodzi do 15 m, a jedynie ko³o Chociwla osi¹ga 19 m. Czêsto uk³ad krawêdzi jest zmieniony przez nacinaj¹ce je wytopiska i dolinki wód roztopowych. Lokalnie w dnach rynien (Jezoro Marianowskie i rynna poprzeczna na pó³noc od Lutkowa) spotyka siê niewysokie wynios³oœci. Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie wystêpuj¹ powszechnie na terenie wysoczyzny morenowej, w strefie moren martwego lodu oraz na równinach wodnolodowcowych. Najczêœciej wype³niaj¹ je torfy i namu³y oraz niewielkie jeziorka. Formy rzeczne.Dna dolin rzecznych.Przez omawiany obszar przep³ywaj¹ trzy nie- wielkie rzeki: Krêpiel, Krêpa i Pêzinka wykorzystuj¹ce rynny subglacjalne. Dna dolin rzecznych naj- czêœciej zajête s¹ przez równiny torfowe. Ich dop³ywy i dolinki roz³ogowe pokrywaj¹ siê z zasiêgiem holoceñskiego tarasu zalewowego. Krawêdzie wysoczyzny.Na pó³noc od Chociwla krawêdŸ wysoczyzny ma d³ugoœæ oko³o 1 km i wysokoœæ5mioddziela od siebie dwa poziomy sandrowe Jej podstawa po³o¿ona jest na wysokoœci 80 m n.p.m.

10 Dolinki, m³ode rozciêcia erozyjne lub dolinki w ogólnoœci s¹niewiel- kimi obni¿eniami wciêtymi w wysoczyznê i niekiedy wykorzystywanymi przez niewielkie cieki. Ich szerokoœæ nie przekracza 30 m. Formy te koñcz¹ siê najczêœciej w rynnach polodowcowych lub w wiêkszych zag³êbieniach wytopiskowych. Formy denudacyjne. Dolinki denudacyjne wystêpuj¹ na wschodnich stokach wa³u bobrownickiego i w krawêdziach rynien subglacjalnych. S¹ to stosunkowo krótkie obni¿enia maj¹ce suche dna. Formy utworzone przez roœlinnoœæ. Równiny torfowe wystêpuj¹ w wielu miejscach na obszarze arkusza. Do najwiêkszych nale¿¹ torfowiska w okolicy Karkowa, Chociwla i Mariano- wa, które w wiêkszoœci przypadków zajmuj¹ dna rynien subglacjalnych. Formy antropogeniczne. Piaskownie i ¿wirownie.Najwiêksza ¿wirownia za³o¿ona ko³o Mokrzycy ma oko³o 1500 m d³ugoœci i ponad 5 m g³êbokoœci. Inna mniejsza po³o¿ona na pó³noc od Chociwla ma d³ugoœæ 500 m i miejscami zosta³a zniwelowana. W rejonie na po³udniowy-zachód od Dobrzan czêœciowo wyeksploatowana piaskownia–¿wirownia o d³ugoœci 400 m zosta³a za³o¿ona w ozie. Wysokoœæ œcian dochodzi tutaj do 8 m. Wciêcia dróg.Przez ca³y arkusz Chociwel przebiega odcinek budowanej przed wojn¹ auto- strady, gdzie wysokoœæ skarp dochodzi do 4 m. Obecnie jest ona ca³kowicie zaroœniêta. Dna stawów.Stawy rybne powsta³y w rejonie Karkowa, D³uska i Lutkowa po wyeksploato- waniu torfów. Grodziska.Interesuj¹c¹ form¹ jest œredniowieczne grodzisko znajduj¹ce siê po zachodniej stronie jezora Szadzko. Pod wzglêdem hydrograficznym obszar arkusza Chociwel nale¿y do zlewni Iny, prawego dop³ywu Odry. W wiêkszoœci przypadków cieki wodne p³yn¹ w obrêbie dolin polodowcowych. Naj- wiêkszym z nich jest p³yn¹ca ze wschodu na zachód rzeka Krêpiel, prawy dop³yw Iny. Swój pocz¹tek bierze ona w jeziorze rynnowym Kamienny Most le¿¹cym na wysokoœci 78,5 m n.p.m. Dalej ku za- chodowi przep³ywa ona przez jezioro Chociwel i na granicy z obszarem arkusza Stargard Szczeciñski jej dolina oddziela wa³ bobrownicki od wysoczyzny morenowej. Jej dop³ywem jest Okra wpadaj¹ca do Krêpiela ko³o Karkowa oraz Krêpa i Pêzinka bêd¹ce jej lewobrze¿nymi dop³ywami. Rzeka Krêpa przep³ywa przez Jezioro Marianowskie i Wiechowskie. Sieæ hydrograficzn¹ uzupe³niaj¹ liczne drob- ne cieki, m. in. Do³¿nica i Reczyca bêd¹ce dop³ywami Krêpy. Do systemu hydrograficznego nale¿¹ równie¿ liczne jeziora. Najwiêkszym z nich jest jezioro Szadzko o powierzchni 0,83 km2 po³o¿one na wysokoœci 70,1 m n.p.m. Ma ono œredni¹ g³êbokoœæ 1,4, maksymalnie 2,6 m. Z pozosta³ych nale¿y wymieniæ jeziora: Marianowskie, Chociwel, Kamienny Most, Linówek i Dolice o powierzchni odpowiednio: 0,81 km2, 0,59 km2, 0,58 km2, 0,3 km2, 0,18 km2.

11 Maj¹ one œrednie g³êbokoœæ 6,2 , 2,7, 1,0, 2,2 i 2,7 m. Najg³êbszym zbiornikiem wodnym jest Jezioro Marianowskie maj¹ce g³êbokoœæ 10,7 m. (Jañczak, 1997).

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Obraz budowy geologicznej kompleksu permo-mezozoicznego uzyskano z g³êbokich otworów poszukiwawczych za rop¹ naftow¹ i gazem ziemnym (otwory 10, 29, 46) oraz badañ geofizycznych. Otwory te by³y czêœciowo rdzeniowane, a ich profile litologiczne uzupe³niono otworow¹ interpretacj¹ geofizyczn¹. Rolê repera spe³nia na obszarze arkusza Chociwel otwór badawczy Chociwel IG 1 (otw.37) wykonany w miejscowoœci D³ugie.

1.Trias

a. Trias dolny i œrodkowy Pstry piaskowiec

Najstarszymi poznanymi utworami s¹ osady piaskowca pstrego reprezentowane przez i³owce i mu³owce zcienkimi przewarstwieniami piaskowców oraz dolomi- tami wstropie. Nawiercono je na g³êbokoœci 3599 m (otw. 10) i na g³êbokoœci 3170 m (otw. 29). Najwiêksza mi¹¿szoœæ nieprzewierconych ska³ pstrego piaskowca wynosi 191 m (otw. 29).

b. Trias œrodkowy Wapieñ muszlowy

Z tego okresu pochodz¹ morskie osady wêglanowe wykszta³cone w postaci wapieni mar- glistych, falistych i pelitycznych oraz margli dolomitycznych.W stropie wystêpuj¹ i³owce z wk³adkami piaskowców. W otworze 29 stwierdzono ich mi¹¿szoœæ ponad 221 m.

c. Trias górny Kajper

I³owce, piaskowce, mu³owce z wk³adkami gipsów i anhydrytów i sole kamienne. Kajper reprezentuj¹ utwory zwi¹zane z recesj¹ morza epikontynentalnego. W ich sk³ad wchodzi kilka serii i³owcowi-mu³owcowych z przerostami piaskowców, gipsów i anhy- drytów. W otworze 10 wystêpuj¹ równie¿ sole kamienne o mi¹¿szoœci ponad 200 m pochodz¹ce z roz- mytego wysadu solnego. Maksymaln¹ mi¹¿szoœæ — 754,5 m utwory kajpru maj¹ w otworze 10.

12 2. Jura

Osady jury stwierdzono w 4 otworach, gdzie w otworze 10 maj¹ maksymaln¹ mi¹¿szoœæ 826 m.

a. Jura dolna

Do liasu zaliczono kompleks mu³owców oraz drobno- i œrednioziarnistych piaskow- c ó w z okruchami wêgla brunatnego zawieraj¹cych przerosty i³owców. W otworze 10 utwory liasu maj¹ mi¹¿szoœæ 512 m.

b. Jura œrodkowa

Mu³owce, piaskowce, i³owce, mu³owce wapniste i dolomity.Wotwo- rze 10 stwierdzono wystepowanie mu³owców i piaskowców aalenu i bajosu dolnego. W pozosta³ych otworach — 29, 37 i 46 dyskordantnie na piaskowcach liasu le¿¹ i³owce i mu³owce z wk³adkami pia- skowców zaliczone do bajosu górnego i batonu. W piaskowcach batonu wystêpuje sieczka zwêglonej flory, a w mu³owcach nieliczna fauna, g³ównie miêczaki. Kelowej reprezentowany jest przez mu³owce z faun¹ amonitów oraz dolomity (Jaskowiak-Schoeneichowa, 1977). Maksymalna mi¹¿szoœæ utworów jury œrodkowej dochodzi do 195,5 m (otw. 10).

c. Jura górna

Na arkuszu Chociwel wy¿sze ogniwa jury górnej przed transgresj¹ w hoterywie zosta³y znisz- czone. Zachowa³y siê jedynie osady oksfordu w postaci mu³owców zawieraj¹cych rozproszony piryt. Ku stropowi stopniowo przechodz¹ one w piaskowce drobnoziarniste zawieraj¹ce wk³adki mu³owców i syderytów. Profil jury koñcz¹ piaskowce drobnoziarniste przewarstwiane wk³adkami mu³owców. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ — 199 m utwory jury górnej maj¹ w otworze 37.

3.Kreda

a. Kreda dolna

Margle, i³owce, mu³owce i piaskowce.Dokredy dolnej nale¿y silnie zreduko- wana seria osadów ilasto-piaszczystych (hoteryw–alb œrodkowy) oraz margle albu górnego. Do hote- rywu i albu œrodkowego zaliczono i³owce i mu³owce z przewarstwieniami piaskowców, lokalnie zawieraj¹ce glaukonit. Alb górny reprezentowany jest przez piaskowce glaukonitowe, które ku stro- powi stopniowo przechodz¹ w margle. Mi¹¿szoœæ osadów z tego okresu waha siê od 9,5 (otw. 29) do 57,5 m (otw. 46).

13 b. Kreda górna

Wapienie margliste i orgonodetrytyczne, i³owce margliste, opoki, margle oraz czerty. Na powierzchni podkenozoicznej omawianego obszaru wystêpuj¹ wy³¹cznie osady kredy górnej. W otworze 37 usytuowanym w osi najwiêkszej synkliny niecki szczeciñ- skiej (synklina Chociwla) mi¹¿szoœæ osadów kredy górnej dochodzi do 2031,4 m. Do cenomanu zaliczo- no jednolit¹ seriê wapieni marglistych i organodetrycznych. W sk³ad turonu dolnego wchodz¹ utwory najbardziej zró¿nicowane litologicznie wykszta³cone w postaci i³owców marglistych i mu³owców marglistych oraz zwiêz³ych opok w stropie. Do koniaku i najni¿szej czêœci santonu zaliczono opoki ilaste, nad którymi zalega seria margli, wapieni marglistych i opok. W kampanie mia³a miejsce sedy- mentacja opok z przewarstwieniami szarych margli, na których le¿¹ zwiêz³e opoki z glaukonitem, piry- tem i mik¹. W niecce Chociwla jest to najbardziej mi¹¿sze piêtro kredy górnej licz¹ce 756 m (otw. 37). W mastrychcie powsta³y mu³owce margliste, zwiêz³e opoki i margle z faun¹. Profil kredy koñcz¹ wapie- nie margliste z czertami i margle.

4. Paleogen

Utwory paleogenu w œrodkowej czêœci obszaru arkusza Chociwel wystêpuj¹ bezpoœrednio pod utworami czwartorzêdu zalegaj¹c dyskordantnie na czêœciowo zdenudowanych osadach kredy górnej (Jaskowiak-Schoeneichowa, 1977). Ich stratygrafiê i wykszta³cenie litologiczne opracowano na podsta- wie fragmentarycznych danych z czterech otworów przewiercaj¹cych kompleks kenozoiczny (otw. 10, 29, 37 i 46) oraz otworów 30, 34, 64 i 69, w których nawiercono jedynie strop osadów oligoceñskich.

a. Oligocen

Mu³ki, mu³ki ilaste i i³y. Wnajlepiej rozpoznanym otworze badawczym Chociwel IG 1 (otw. 37) w czêœci sp¹gowej serii wystêpuj¹ szare mu³ki z py³em wêglowym i cienkimi wk³adka- mi czarnych i³ów wêglistych. Wy¿ej zalegaj¹ brunatne i szarooliwkowe i³y, ze smugami i soczewkami jasnoszarych mu³ków, zawieraj¹ce lokalnie glaukonit i spirytyzowane szcz¹tki roœlin. Najwy¿sze ogniwo tworz¹ mu³ki piaszczyste, miejscami zailone. Wy¿ej opisane utwory s¹ bezwapniste i nie zawieraj¹ makrofauny. W otworze kartograficznym Cho/2 (otw. 34) na g³êbokoœci 240,5–244,4 m ciemnoszare mu³ki i mu³ki ilaste zawieraj¹ przede wszystkim nieprzezroczyste minera³y ciê¿kie (8–27%). Grupê przezroczystych minera³ów reprezentuj¹ pojedyncze ziarna granatów, amfiboli i biotytu (Wanat, 2005). Mi¹¿szoœæ osadów oligocenu waha siê od 25 (otw. 46) do 93 m (otw. 37).

14 5. Neogen

Z zebranych materia³ów wiertniczych wynika, ¿e osady neogenu na badanym obszarze zacho- wa³y siê na powierzchni podczwartorzêdowej jedynie fragmentarycznie w rejonie Barzkowic, Karko- wa, Marianowa i Linówka. Na powierzchni terenu osady neogenu wystêpuj¹ w kulminacjach wa³u bo- brownickiego, gdzie bior¹ udzia³ w zaburzeniach glcitektonicznych.

a. Miocen

Piaski, mu³ki ilaste i piaszczyste z wk³adkami wêgla brunatnego. Nieprzewiercone osady miocenu najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ 91,6 m osi¹gaj¹ w Barzkowicach (otw. 54). Udokumentowano je równie¿ w czêœci po³udniowo-zachodniej obszaru arkusza na g³êbokoœciach od 8 (otw. 59) do 32 m (otw. 57), gdzie najprawdopodobniej s¹ glacitektonicznie zaburzone. Najczêœciej s¹ to jasnoszare piaski drobnoziarniste z ³yszczykami, miejscami zailone oraz zawêglone mu³ki ilaste i piaszczyste z wk³adkami wêgla brunatnego. W otworze kartograficznym 28 na g³êbokoœci 131–139 m nawiercono warstwê czarnych i br¹zowych piasków ró¿noziarnistych z muskowitem. Badania litologiczno-petrograficzne (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 2005) wykaza³y, ¿e frakcja 1–0,5 mm sk³ada³a siê prawie w 100% ze s³abo obto- czonych (R—1,88) b³yszcz¹cych ziarn kwarcu. W grupie minera³ów przezroczystych granaty (22%) przewa¿aj¹ nad cyrkonem (17%). W otworze tym poddano analizie palinologicznej piêæ próbek mu³ków pobranych ze strefy zaburzeñ glacitektonicznych. Ze wzglêdu na ma³¹ iloœæ taksonów i nisk¹ frekwencjê materia³u sporowo-py³kowego utwory te zaliczono ogólnie do miocenu (Wanat, 2005). W otworze kartograficznym 38 w stropie serii mioceñskiej wystêpuj¹ i³y wêgliste z domieszk¹ pia- sków drobno- i œrednioziarnistych, podœcielone piaskami ró¿noziarnistymi. Ich wapnistoœæ wynosi 1,5–3,1% (Wanat, 2005). W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich przewa¿aj¹ granaty (42%), dysten (11%), pirokseny (11%) i staurolit (10%). Frakcjê 1–0,5 mm tworzy kwarc (95%) oraz mu³owce, okruchy wêgla brunatnego i pirytu. Ziarna kwarcu s¹ bardzo s³abo obtoczone (R—2,32).

6. Czwartorzêd

Obszar arkusza Chociwel pokryty jest w ca³oœci w miarê zwartym kompleksem osadów czwar- torzêdowych. Ich mi¹¿szoœæ jest silnie zró¿nicowana i zmienia siê w zale¿noœci od ukszta³towania po- wierzchni podczwartorzêdowej i wspó³czesnej rzeŸby terenu. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ, 240,5 m, osady te osi¹gaj¹ w otworze kartograficznym 34 w Starzycach, w strefie g³êbokiej rynny subglacjalnej po- wsta³ej w na obszarze kopalnej depresji glacitektonicznej. Na wschodzie, w strefie moren czo³owych ko³o Linówka, maj¹ one gruboœæ 139 m (otw. 38), podczas gdy w okolicy Barzkowic (otw. 59) tylko

15 8 m. Ta redukcja mi¹¿szoœci pokrywy czwartorzêdowej jest najprawdopodobniej skutkiem od- dzia³ywania wysadu solnego i zwi¹zanymi z nim zaburzeniami glacitektonicznymi. Stratygrafiê osadów czwartorzêdowych i ich wykszta³cenie litologiczne opracowano na podsta- wie wyników badañ laboratoryjnych próbek z otworów kartograficznych i ods³oniêæ (Dobosz i Do- bosz-Skawiñska, 2005), terenowych obserwacji geologicznych i analizy archiwalnych wierceñ.

a. Plejstocen Zlodowacenia po³udniowopolskie Zlodowacenie Sanu 1

W pocz¹tkowym okresie tego stadia³u mia³a miejsce intensywna dzia³alnoœæ l¹dolodu. Powsta³ wtedy wa³ bobrownicki, a po jego stronie dystalnej rozleg³a depresja glacitektoniczna. Budowê geolo- giczn¹ wa³u bobrownickiego opracowano na podstawie obserwacji przeprowadzonych na oczyszczo- nych œcianach skarp drogowych i naturalnych rozciêæ, sondach rêcznych i WH oraz danych uzyska- nych z otworu kartograficznego 28 i wierceñ archiwalnych. Piaski i mu³ki neogenu i paleogenu moren spiêtrzonych porazpierwszy przedstawiono na powierzchni terenu na arkuszu Schõnebeck (Dzwonowo) (Picard, 1905). Autor ten pokaza³ wychodnie piasków mioceñskich i oligoceñskich i³ów septariowych. W otworze 28 na g³êbokoœci 4,0–84,4 m w obrêbie utworów czwartorzêdowych wystêpuje zró¿- nicowany litologicznie kompleks mioceñskich osadów drobnofrakcyjnych typu mu³ków oraz pia- sków py³owatych i drobnoziarnistych maj¹cych zmienne zabarwienie: popielate, br¹zowe, szare, ciemnoszare do czarnej. Zawieraj¹ one minimaln¹ iloœæ wêglanu wapnia (0,1–0,4%), za wyj¹tkiem jednej próbki z g³êbokoœci 76 m o wapnistoœci 2,1%. Na podstawie badañ laboratoryjnych wyró¿nio- no tutaj trzy strefy wyraŸnie ró¿ni¹ce siê miêdzy sob¹ sk³adem przezroczystych minera³ów ciê¿kich. W dolnej (g³êbokoœæ 65,0–84,4 m) najliczniejsze s¹ pirokseny (27%), granaty (24%) oraz minera³y z grupy epidotu (18%). W strefie na g³êbokoœci 41,5–65,0 m zawartoœæ granatów dochodzi do 34%, a piroksenów do 18%. Zwiêksza siê koncentracja dystenu (11%) i cyrkonu (8%), a amfibole utrzy- muj¹ siê na poziomie 7%. W strefie górnej (g³êbokoœæ 4,0–21,5 m) dominuj¹ granaty (31%) i pirokse- ny (19%), przy wyraŸnym wzroœcie udzia³u amfiboli (16%). We frakcjê 1–0,5 mm zawartoœæ kwarcu wynosi 30–80%. Ziarna kwarcu s¹ s³abo obtoczone (R—1,24), a ich powierzchnie s¹ b³yszcz¹ce lub poœrednie (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 2005). Piaski, piaski ze ¿wirami oraz ¿wiry i gliny zwa³owe moren spiêtrzo- nych wystêpuj¹ w glacitektonicznych strukturach ³uskowych i fa³dowych wa³u bobrownickiego (Kar- czewski, 1968). Piaski ró¿noziarniste i ¿wiry wystêpuj¹ w kilku miejscach na powierzchni wa³u, a w otworze 28 le¿¹ bezpoœrednio na piaskach neogeñskich na g³êbokoœci 126,5–131,0 m oraz w pobli¿u

16 powierzchni terenu na g³êbokoœci 0,4–4,0 m. W dolnej warstwie do frakcji ¿wirowej nale¿¹ ziarna kwar- cu, znaczna iloœæ okruchów ska³ krystalicznych, a tak¿e wapienie pó³nocne, skalenie i krzemienie. Podobny sk³ad ma frakcja 1–0,5 mm. Wœród przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ gra- naty (35%), amfibole (27%) i pirokseny (10%). Przypowierzchniowa warstwa wodnolodowcowych pia- sków ró¿noziarnistych ma podobny sk³ad minera³ów ciê¿kich. Przewa¿aj¹ granaty (38%), amfibole (32%) i pirokseny (9%). Frakcjê 1–0,5 mm w 90% tworz¹ ziarna kwarcu, o powierzchni poœredniej lub matowej. Resztê stanowi¹ okruchy ska³ krystalicznych, skalenie i nieliczne krzemienie. Powy¿ej utworów piaszczysto-¿wirowych (g³êbokoœæ 84,4–126,5 m) wystêpuje mi¹¿sza war- stwa glin zwa³owych, w których niejednokrotnie obserwowano powierzchnie zlustrowañ u³o¿one pod k¹tem 45º. W glinach tych wydzielono dwa poziomy ró¿ni¹ce siê miêdzy sob¹ sk³adem petrograficz- nym, wapnistoœci¹ i barw¹. Gliny poziomu dolnego maj¹ barwê szarobr¹zow¹ i nisk¹ wapnistoœæ — 5,1–6,6%. W sk³adzie petrograficznym przewa¿aj¹ ska³y krystaliczne (44%) nad wapieniami paleozo- icznymi (31%). Liczny jest równie¿ materia³ lokalny (19%) reprezentowany g³ównie przez kwarc (9%), s³abo zwiêz³e piaskowce (4%) i krzemienie (3%). Wspó³czynniki petrograficzne przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co: O/K — 0,86, K/W — 1,52, A/B — 0,01, gdzie O/K oznacza stosunek iloœci okruchów ska³ osadowych pochodzenia skandynawskiego do okruchów ska³ krystalicznych z pó³nocy, K/W — stosunek iloœci ska³ krystalicznych z pó³nocy do wapieni z pó³nocy, A/B — stosunek iloœci ska³ nieod- pornych na wietrzenie do odpornych, D/W — stosunek dolomitów pó³nocnych do wapieni pó³noc- nych. Powy¿ej g³êbokoœci 123,4 m gliny zwa³owe zmieni¹ barwê na ciemnoszar¹, a jej wapnistoœæ wzrasta do 13,8%. W sk³adzie petrograficznym w grupie ska³ pó³nocnych przewa¿aj¹ wapienie pale- ozoiczne (47%) nad ska³ami krystalicznymi (38%). Udzia³ materia³u lokalnego obni¿a siê do 8%, a zawartoœæ kwarcu dochodzi do 3%. Sporadycznie wystêpuj¹ tak¿e krzemienie. Gliny zwa³owe maj¹ nastêpuj¹ce wartoœci wspó³czynników petrograficznych: O/K —1,34, K/W — 0,85, A/B — 1,10, D/W — 0,01, co pozwoli³o zaliczyæ je do zlodowacenia Sanu 1 (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 2005). W otworze 26 w Bobrownikach bior¹ce udzia³ w zaburzeniach gliny zwa³owe maj¹ mi¹¿szoœæ 60 m i zalegaj¹ pod cienk¹ pokryw¹ glacjaln¹ ze zlodowaceñ Wis³y. Gliny zwa³owe.Wotworze kartograficznym 34 w Starzycach bezpoœrednio na mu³kach paleogenu (g³êbokoœæ 229,0–240,5 m) le¿y warstwa ciemnoszarych glin zwa³owych wype³niaj¹cych dno kopalnej rynny subglacjalnej. Sk³ad petrograficzny glin charakteryzuje siê zmienn¹ wapnistoœci¹ 7–12%, wyraŸn¹ przewag¹ ska³ krystalicznych (48%) nad wapieniami paleozoicznymi (35%), przy umiarkowanej zawartoœci piaskowców pó³nocnych (3%) i niewielkim udziale dolomitów (0,4%). Materia³ lokalny (13%) reprezentuj¹ kruche piaskowce (6%), miêkkie wapienie (4%), kwarc (1%). Wspó³czynniki petrograficzne maj¹ nastêpuj¹ce wartoœci: O/K — 0,72, K/W — 1,53, A/B — 0,63, D/W — 0,02. Ciemnoszare gliny zwa³owe wystêpuj¹ w krawêdziach g³êbokiej depresji glacitekto-

17 nicznej na wysokoœciach do 54 m p. p. m. (otw. 69). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ wynosz¹c¹ 35 m maj¹ one ko³o Sulina (otw. 64). Mu³ki piaszczyste i ilaste oraz piaski zastoiskowe wchodz¹ w sk³ad mi¹¿szej serii osadów zastoiskowych wype³niaj¹cych pod³u¿ne zag³êbienie, które jest zmienion¹ przez procesy subglacjalne rozleg³¹ depresj¹ glacitektoniczn¹ z wciêt¹ rynn¹ subglacjaln¹ powsta³¹ na zapleczu wa³u bobrownickiego u schy³ku zlodowaceñ po³udniowopolskich. Na g³êbokoœci 106,7–229,0 m wystêpuje seria mu³ków piaszczystych i ilastych, i³ów mu³kowa- tych zawieraj¹cych cienkie przewarstwienia piasków drobnoziarnistych. Miejscami widoczne s¹ tutaj struktury sp³ywowe, niewielkie soczewki piaszczyste oraz namyte lignity. Na g³êbokoœci 147,0–149,0 m i 113,7–115,0 m obserwuje siê wk³adki glin piaszczystych. Pierwsza z nich jest silnie py³owata, a niewielka iloœæ frakcji ¿wirowej uniemo¿liwi³a ustalenie ich litostratygrafii. W sk³adzie petrograficznym glin piaszczystych z g³êbokoœci 113,7–115,0 m zdecydowanie przewa¿aj¹ ska³y kry- staliczne (57%) nad wapieniami paleozoicznymi (22%). W materiale lokalnym (21%) obserwuje siê kwarc (15%), piaskowce (4%), wapienie (1%) i konkrecje fosforytowe (1%). Wspó³czynniki petro- graficzne maj¹ wartoœci: O/K — 0,40, K/W — 2,61, A/B — 0,37, D/W — 0,00. W zespole minera³ów przezroczystych granaty (35%) dominuj¹ nad amfibolami (26%), piroksenami (10%), biotytem (9%) i grup¹ epidotu (7%). Przedstawiony wy¿ej zespó³ przezroczystych minera³ów ciê¿kich jest bardzo podobny do sk³adu mineralnego w osadach mu³kowo-piaszczystych. We frakcji 1–0,5 mm udzia³ b³yszcz¹cych lub poœrednich ziaren kwarcu wynosi 50–80%, a ich obtoczenie jest s³abe (R — 0,71–1,22). Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ ska³y krystalicznych, skalenie, wapienie pó³nocne oraz mu³owce i okruchy wêgli brunatnych.

Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenie Odry

Mu³ki i piaski zastoiskowe wystêpuj¹ w otworze 64 pod glinami ze zlodowacenia Odry na wysokoœci 46,6 m p.p.m. S¹ to szare mu³ki piaszczyste o mi¹¿szoœci 6 m przechodz¹ce stop- niowo w piaski drobnoziarniste. W Kozach (otw. 52) szare mu³ki piaszczyste maja gruboœæ4mile¿¹ na wysokoœci 13,1 m p.p.m. Piaski oraz piaski i ¿wiry wodnolodowcowe.Transgresywne osady wodnolo- dowcowe w otworze kartograficznym 34 w Starzycach wystêpuj¹ w postaci dwóch warstw. Na g³êbo- koœci 97,0–106,7 m zalegaj¹ na osadach morenowych zaliczonych do zlodowacenia Sanu 1, a na g³êbokoœci 70 –77 m w obrêbie glin zwa³owych Odry. W obu przypadkach s¹ to popielate piaski ró¿- noziarniste z niewielk¹ domieszk¹ drobnych ¿wirów maj¹ce zbli¿one parametry litologiczno-petro- graficzne. Wiêkszoœæ ziaren kwarcu ma powierzchniê poœredni¹, a ich obtoczenie jest raczej s³abe (R — 0,93–1,01). W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich granaty (36%) przewa¿aj¹ nad

18 amfibolami (28%), piroksenami (12%) i biotytem (8%). We frakcji 1–0,5 mm zawartoœæ kwarcu do- chodzi do 85%. Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ okruchy ska³ krystalicznych, skalenie, wapienie pó³nocne oraz nieliczne piaskowce i lidyty. W Linówku (otw. 38) utwory wodnolodowcowe maj¹ mi¹¿szoœæ 22,9 m (g³êbokoœæ 116,1–139,0 m) i zalegaj¹ bezpoœrednio na utworach paleogenu. S¹ to jasnopopielate piaski drobno- ziarniste z pojedynczymi ¿wirami. Powy¿ej g³êbokoœci 127,3 m wystêpuj¹ ju¿ piaski ró¿noziarniste zawieraj¹ce nieco wiêksz¹ domieszk¹ ¿wirów (œrednica ska³ granitoidowych dochodzi³a do 7 cm). W sk³adzie mineralnym granaty (40%) s¹ nadal najliczniejsze, a udzia³ amfiboli dochodzi do 20%. Zmniejsza siê domieszka piroksenów (8%), podczas gdy wyraŸnie wzrasta zawartoœæ cyrkonu (10%). We frakcji 1–0,5 mm dominuj¹ ziarna kwarcu (65–85%). Pozosta³e ziarna to fragmenty ska³ krystalicznych, skalenie, trochê wapieni pó³nocnych oraz pojedyncze konkrecje pirytowe, zlepy ¿elaziste i okruchy wêgla brunatnego. Obtoczenie kwarcu jest tutaj zdecydowanie lepsze (R — 0,61), a ziarna obtoczone s¹ najliczniejsze (44%), podczas gdy ostrokrawêdziste stanowi¹ 19% badanej frakcji. Strop osadów wodnolodowcowych le¿y najni¿ej 24,1 m p.p.m (otw. 33), a najwy¿ej 19,3 m n.p.m. (otw. 38). W Bia³ej (otw. 43) maj¹ one najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ — ponad 38 m. Gliny zwa³owe tworz¹ w miarê ci¹g³y poziom, o przeciêtnej gruboœci 40–50 m, na obsza- rze ca³ego arkusz Chociwel. W Lisowie (otw. 30) maj¹ one 52miwewsiD³ugie 35 m. Wyj¹tkiem jest zachodnia czêœæ terenu, gdzie utwory te w strefie zaburzeñ glacitektonicznych nie wystêpuj¹. Strop glin zwa³owych po³o¿ony jest na wysokoœci od 12 m p.p.m. w Lutkowie (otw. 22) do 75 m n.p.m. w Grabnicy (otw. 53). Najczêœciej gliny zwa³owe ze zlodowacenia Odry tworz¹ razem z utworami ze zlodowacenia Warty i Wis³y jeden zwarty kompleks morenowy, np. w otworach: 2, 4, 14, 25 30, 33, 35, 43, 51, 64 i 69. Sytuacja ta stwarza powa¿ne problemy w ustalaniu budowy geologicznej piêtra plejstoceñskiego. Gliny te obserwuje siê w profilach otworów kartograficznych 34 i 38 na wysokoœci 26,5 i 55,4 m n.p.m. S¹ to najczêœciej zwiêz³e gliny piaszczysto-py³owate o zabarwieniu ciemnoszarym lub szarym ze ¿wirami. W otworze kartograficznym 34 gliny zwa³owe wystêpuj¹ w trzech poziomach przedzielonych utworami wodnolodowcowymi. Œrednie parametry tych glin przedstawia tabela 2.

Tabela 2

G³êbokoœæ Wapni- O/K K/W A/B D/W (m) stoœæ

60,0–66,0 0,75 1,40 0,70 0,14 14,0%

66,0–70,0 1,28 0,82 1,17 0,10 12,5%

77,0–97,0 0,82 1,45 0,69 0,04 10,5%

19 W materiale lokalnym, którego zawartoœæ dochodzi³a do 12%, nie obserwuje siê wiêkszego zró¿nicowania. Najliczniejsze s¹ piaskowce (6%), wapienie (4%) i kwarc (3%). W otworze 38 gliny zwa³owe z g³êbokoœci 80,0–116,1m wykazuj¹ równie¿ znaczne zró¿nico- wanie litologiczno-petrograficzne, co ilustruje tabela 3.

Tabela 3

G³êbokoœæ Wapni- O/K K/W A/B D/W (m) stoœæ

80,0–109,1 1,32 0,81 1,23 0,09 16,4%

110,9–116,1 0,98 1,08 0,92 0,03 17,4%

W materiale lokalnym, którego zawartoœæ dochodzi do 18% najliczniejsze s¹ wapienie (7%), piaskowce (5%), krzemienie (4%) oraz kwarc (2%). W poziomie górnym krzemienie pojawiaj¹ siê sporadycznie w odró¿nieniu od poziomu dolnego.

Zlodowacenie Warty

Piaski i ¿wiry oraz piaski, miejscami mu³ki wodnolodowcowe najczê- œciej wype³niaj¹ zag³êbienia o ró¿nej genezie w stropie glin ze zlodowacenia Odry. Ich strop zalega najni¿ej na wysokoœci 6,4 (otw. 22), a najwy¿ej w Grabnicy (otw. 53) — 88 m n.p.m. Wiêkszoœæ otworów hydrogeologicznych w Chociwlu i Dobrzanach nie przewierca³a utworów fluwioglacjalnych z tego okresu. Maksymaln¹ mi¹¿szoœæ 57,4 m maj¹ szare piaski drobnoziarniste z okruchami lignitów nawiercone w otworze 5. Najlepiej utwory wodnolodowcowe poznano w otworach kartograficznych 34 i 38. W otworze 34 na g³êbokoœci 36,1–60,0 m na glinach zlodowacenia Odry z warstw¹ bruku w stropie zalegaj¹ szare piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami przechodz¹ce od g³êbokoœci 47,3 m w piaski drobnoziarniste z dwo- ma wk³adkami szarych, laminowanych mu³ków. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich za- wartoœæ granatów dochodzi do 36%, amfiboli do 26%, piroksenów do 12% oraz biotytu, cyrkonu i grupy epidotu po 6%. We frakcji 1–0,5 mm udzia³ kwarcu siêga 75%. Pozosta³ymi sk³adnikami s¹ okruchy ska³ krystalicznych, skalenie oraz wapienie pó³nocne. Wspó³czynnik R ma wartoœæ 0,97. W otworze 38 wydzielono 3 warstwy osadów wodnolodowcowych sk³adaj¹cych siê z piasków ró¿no- ziarnistych ze ¿wirami. Dolna, z g³êbokoœci 75,7–80,0 m, le¿y na glinie odrzañskiej, a dwie pozosta³e (g³êbokoœæ 51,5–57,8 i 32,7–38,5 m) wystêpuj¹ w postaci przewarstwieñ w obrêbie glin zwa³owych. Doln¹ warstwê miêdzymorenow¹ buduj¹ drobnoziarniste piaski z cienk¹ wk³adk¹ szarych mu³ków. W zespole przezroczystych minera³ów ciê¿kich najliczniejsze s¹ granaty (39–43%), amfibole (22–24%), pirokseny (10–14%) i biotyt (8–11%). We frakcji 1–0,5 mm zawartoœæ kwarcu waha siê

20 w granicach 50–75%, a pozosta³ymi sk³adnikami s¹ ska³y krystaliczne, skalenie, wapienie pó³nocne i krzemienie. Stopieñ obtoczenia osadu jest zmienny (R — 0,77–1,47). Gliny zwa³owe tworz¹ w miarê ci¹g³y kompleks o zmiennej mi¹¿szoœci wahaj¹cej siê od 9,0 w Lutkowie (otw. 42) do 44,5 m w Kamiennym Moœcie (otw. 22), œrednio oko³o 40 m. Brakuje ich jedynie na zachodzie obszaru w strefie zaburzeñ glacitektonicznych. Strop tych osadów le¿y na wyso- koœci od 38,4 w Lutkowie (otw.42) do 113,0 m n.p.m. w Grabnicy (otw. 53). W otworach kartograficznych 34 i 38 s¹ to ciemnoszare i szare gliny o zmiennej wapnistoœci 11–24,2% (œrednio 14,8%). W otworze 34 gliny zwa³owe z g³êbokoœci 21,8–39,0 m maj¹ nastêpuj¹ce wskaŸniki petrograficzne: O/K — 1,24, K/W — 0,88, A/B — 1,08, D/W — 0,05. W otworze 38 gliny z tego okresu s¹ rozdzielone warstw¹ piaszczysto-¿wirowych utworów miêdzymorenowych. Ponadto kil- ka cienkich wk³adek utworów wodnolodowcowych wystêpuje w poziomie górnym. Œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych dla poszczególnych poziomów morenowych przedstawia tabela 4.

Tabela 4

G³êbokoœæ Wapni- O/K K/W A/B D/W (m) stoœæ

38,5–40,0 1,22 0,88 1,06 0,10 17,2%

40,8–48,8 1,77 0,59 1,64 0,20 21,6%

50,4–51,5 2,18 0,46 2,11 0,32 19,6%

57,9–75,7 1,66 1,65 1,56 0,13 19,9%

Wartoœci wspó³czynników petrograficznych wyraŸnie œwiadcz¹ o przewadze wapieni paleozo- icznych nad ska³ami krystalicznymi. Zawartoœæ dolomitów zmienia siê w granicach 2–15%, a pia- skowców 0,6–3,0%. Materia³ lokalny (do 15%) sk³ada siê g³ównie z miêkkich, bia³ych wapieni (4–21%), kruchych piaskowców (1–7%), krzemieni i kwarcu (0,5–2%).

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

Stadia³ górny

Utwory zlodowacenia Wis³y wystêpuj¹ na powierzchni terenu na ca³ym obszarze arkusza Chociwel. Jedynie w strefie zaburzeñ glacitektonicznych wa³u bobrownickiego lokalnie ods³aniaj¹ starsze osady. Mu³ki, i³y i piaski py³owate zastoiskowe wystêpuj¹ pod glinami zwa³owymi z tego zlodowacenia w lokalnych zag³êbieniach. W rejonie Lutkowa (otw. 41 i 42) i Linówka (otw. 39)

21 na wysokoœci 50,0–65,5 m n.p.m. zalega seria szarych mu³ków piaszczystych, czêœciowo zailonych, z wk³adkami piasków drobnoziarnistych. Osad jest silnie wapnisty, a jego mi¹¿szoœæ waha siê od 9 (otw. 42) do 20 m (otw. 39). W rynnie lodowcowej ko³o Kamiennego Mostu (otw. 21 i 23) seria sza- rych mu³ków i piasków py³owatych z wk³adkami i³ów warwowych oraz cienk¹ warstewk¹ glin zwa³owych ma gruboœæ 38,5 m, a jej strop le¿y na wysokoœci 61,7–66,5 m n.p.m. W Chociwlu (otw. 18) seria nieprzewierconych, podobnie wykszta³conych, osadów ma mi¹¿szoœæ 36,1 m. Piaski oraz piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe zalegaj¹ lokalnie pod glina- mi zwa³owymi i maj¹ zmienn¹ gruboœæ od 1,5 w Chociwlu (otw. 5) do maksymalnie 16 m w D³usku (otw. 15). W Grabnicy le¿¹ one najwy¿ej — 117, 1 m n.p.m. (otw. 53). Seriê osadów wodnolodowco- wych tworz¹ szare i jasnoszare piaski ró¿noziarniste zawieraj¹ce na ogó³ wiêksz¹ lub mniejsz¹ domieszkê materia³u ¿wirowego, a rzadziej ¿wiry drobnookruchowe. Gliny zwa³owe (dolne) zwi¹zane z faz¹ leszczyñsko-pomorsk¹ maj¹ zmienne mi¹¿szoœci wahaj¹ce siê od 2 w Sulinie (otw. 63) do 20 m w Dobrzanach (otw. 50) i lokalnie 30 m w Mia³ce (otw. 40). Obserwuje siê je prawie na ca³ym badanym obszarze, a jedynie w rejonie Barzkowic (otw. 57 i 62) le¿¹ bezpoœrednio na osadach neogenu. Czêsto razem z utworami morenowymi ze starszych zlo- dowaceñ tworz¹ jeden zwarty kompleks glacjalny. Od le¿¹cych wy¿ej glin zwa³owych zwi¹zanych z faz¹ pomorsk¹ oddziela je warstwa osadów wodnolodowcowych. W otworze 38 szare gliny zwa³owe maj¹ gruboœæ 2,5 m i wapnistoœæ oko³o 15% (Dobosz i Ska- wiñska-Dobosz, 2005). W porównaniu z glinami zlodowacenia Warty w sk³adzie petrograficznym zdecydowanie maleje domieszka dolomitów (0,6%) i odwracaj¹ siê proporcje miêdzy wapieniami pa- leozoicznymi (38%) i ska³ami krystalicznymi (41%). Wzrosta te¿ do poziomu 4% zawartoœæ piaskow- ców pó³nocnych. Grupê ska³ lokalnych (16%) w dalszym ci¹gu tworz¹ miêkkie wapienie (8%) i pia- skowce (5%). Œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych wynosz¹: O/K — 1,07, K/W — 1,08, A/B — 0,88, D/W — 0,02. Strop glin zwa³owych z tego okresu le¿y na wysokoœciach od 45 (otw. 61) do ponad 130 m n.p.m. w sondach wykonanych w rejonie Linówka. W odkrywkach w Mokrzycy i Chociwlu obserwu- je siê nagromadzenia otoczaków i pojedyncze g³azy narzutowe o œrednicy ponad 2 m le¿¹ce pod utwo- rami sandrowymi, co wskazuje na niszczenie utworów morenowych. Piaski oraz piaski ze ¿wirem wodnolodowcowe (miêdzyglinowe) rozdzielaj¹ gliny zwa³owe ze zlodowacenia Wis³y i jedynie lokalnie w Barzkowicach (otw. 58 i 59) zalegaj¹ bezpoœrednio na osadach neogeñskich. Maj¹ one niewielk¹ mi¹¿szoœæ od 1 do 4 m, a jedynie w Barzkowicach (otw. 54) — 12 m. Przewa¿aj¹ piaski drobnoziarniste z przewarstwieniami piasków œrednio- i gruboziarnistych, czêsto z wiêksz¹ lub mniejsz¹ domieszkê ¿wirów w czêœci sp¹gowej. S¹ barwy szarej, szaro¿ó³tej i ¿ó³tobrunatnej. W Linówku (otw. 38) na g³êbokoœci 2,2–28,0 m zalega seria

22 s³abo i œrednio wysortowanych ciemnoszarych i szarych piasków ró¿noziarnistych z domieszk¹ ¿wi- rów z piaskami drobnoziarnistymi w stropie. Udzia³ kwarcu we frakcji 1–0,5 mm dochodzi do 75%. Na resztê sk³adaj¹ siê okruchy ska³ krystalicznych, wapieni pó³nocnych oraz mu³owce i lidyty. Prze- wa¿aj¹ ziarna kwarcu o powierzchni poœredniej, a ziarn matowych jest wiêcej ni¿ b³yszcz¹cych. Wspó³czynnik obtoczenia R wynosi 1,03–0,49, œrednio 0,65. We frakcji ciê¿kiej najliczniejsze s¹ gra- naty (39%) i amfibole (28%), a nastêpnie pirokseny (10%) i biotyt (9%). Podobny sk³ad maj¹ utwory wodnolodowcowe z g³êbokoœci 6–21 m ( otw. 34). Strop opisanych osadów w zale¿noœci od morfolo- gii terenu le¿y w Barzkowicach (otw. 59) na wysokoœci 43,6, a w Linówku (otw. 38) na wysokoœci 133,2 m n.p.m. W rejonie Lisowa tworz¹ one niewielk¹ wychodniê po³o¿on¹ na rzêdnej 84 m n.p.m. Gliny zwa³owe (górne) wystêpuj¹ na wiêkszoœci obszaru wysoczyzny morenowej. Lokal- nie brakuje ich w rynnach lodowcowych i na terenach sandrowych, sk¹d zosta³y erozyjnie usuniête. Na obszarze wa³u bobrownickiego le¿¹ one dyskordantnie na starych strukturach glacitektonicznych. Zwykle w sondach i otworach wiertniczych ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 4 m. Maj¹ one zabarwienie jasnobr¹zowe, br¹zowe i br¹zowoszare, w sp¹gu niekiedy szare. S¹ mocno zapiaszczone i w stropie przewa¿nie odwapnione. Lokalnie gliny te przechodz¹ w piaski silnie zaglinione. W D³usku (otw. 15) s¹ to ¿ó³te, silnie zapiaszczone gliny z otoczakami o mi¹¿szoœci 10,7 m. Analiza sk³adu petrograficznego tych glin z otworów kartograficznych 34 i 38 wykazuje, ¿e udzia³ ska³ krystalicznych dochodzi do 43%, wapieni paleozoicznych do 38%, dolomitów do 1%, a piaskowców do 5%. W materiale lokalnym dominuj¹ bia³e wapienie (do 13%) i piaskowce (2–17%). Wspó³czynniki petrograficzne dla glin z otworu 108 wynosz¹: O/K — 1,20, K/W — 0,97, A/B — 0,92, D/W — 0,03. Piaski, piaski ze ¿wirami i g³azikami moren czo³owych oraz gliny piaszczyste i piaski gliniaste z g³azikami i g³azami moren czo³owych we wschodniej czêœci obszaru arkusza wyznaczaj¹ zasiêg czo³a l¹dolodu podczas fazy pomorskiej. Wystêpuj¹ce tutaj formy morenowe o wysokoœci do 35 m nale¿¹ do lobu Odry. Najwy¿szym wznie- sieniem jest góra G³owacz, której wierzcho³ek le¿y na wysokoœci179,7 m n.p.m. Z danych uzyskanych z licznych sond penetracyjnych wynika, ¿e do g³êbokoœci 5 m najczêœciej wystêpuj¹ jasnobr¹zowe gliny py³owate ze ¿wirami. Wraz z g³êbokoœci¹ wzrasta domieszka materia³u piaszczystego, a otoczaki obserwuje siê do 2 m poni¿ej powierzchni terenu. Czêsto gliny te stopniowo przechodz¹ w piaski gliniaste z domieszk¹ ¿wirów. W sporadycznych przypadkach w strefie krawêdzi form czo³owomorenowych pod cienk¹ warstw¹ piasków zaglinionych lub glin py³owatych obserwuje siê jasnobr¹zowe, ¿ó³toszare lub szare piaski ró¿noziarniste, lokalnie z niewielk¹ domieszk¹ ¿wirów. By³y one eksploatowane w nieczynnym wyrobisku w D³usku. Na obszarze wystêpowania moren

23 czo³owych liczne s¹ skupiska eratyków, przewa¿nie w pobli¿u kulminacji form oraz pojedyncze g³azy narzutowe o œrednicy maksymalnie do 3 m. Piaski ze ¿wirami py³owate lodowcowe wystêpuj¹ w postaci licznych mniej- szych lub wiêkszych pokryw na glinach zwa³owych, zw³aszcza w po³udniowej czêœci obszaru arku- sza. S¹ to najczêœciej bezstrukturalne piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami i z pojedynczymi g³azikami i g³azami w stropie, przeciêtnie o mi¹¿szoœci 1–2 m, maksymalnie 7 m (sonda na pó³nocny zachód od Linówka). Najczêœciej s¹ one py³owate i czêsto przechodz¹ w gliny zwa³owe. Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe ozów wystêpuj¹ w czêœci po³udniowo-zachodniej terenu w dwóch ci¹gach wa³ów ozowych zbudowanych z form o wysokoœci dochodz¹cej do 14 m. Bu- dowê wewnêtrzn¹ ozów poznano z ods³oniêæ w rejonie Dobrzan, Barzkowic i Marianowa oraz z otwo- rów surowcowych i sond. S¹ to przemyte piaski ró¿noziarniste z przewarstwieniami ¿wirów, war- stwowane skoœnie i krzy¿owo. Najczêœciej przykrywa je warstwa bezstrukturalnych piasków ze ¿wi- rami i otoczakami maj¹ca mi¹¿szoœæ do 1 m. W rejonie Karkowa, Lisowa i Starzyc ozy pokrywa war- stwa glin zwa³owych o mi¹¿szoœci od 0,6 do 3,5 m. Piaski i mu³ki tarasów kemowych buduj¹ formy, które powstawa³y najczêœciej w obrêbie rynien subglacjalnych. W rejonie wsi D³ugie, Bia³a, Szadzko i pó³nocnej odnodze jeziora Iñsko w¹skie listwy tarasowe o wysokoœci do 14 m s¹ „przyklejone” do krawêdzi wysoczyzny more- nowej, a na po³udnie od Dolic powsta³y w obrze¿eniu niecki wytopiskowej. Formy tarasowe buduj¹ dobrze wysortowane piaski drobnoziarniste barwy jasnoszarej lub ¿ó³tej, czêsto z wk³adkami piasków py³owatych i mu³ków piaszczystych. W rynnie jeziora Iñsko w piaskach tarasu obserwuje siê zwiêk- szon¹ domieszkê frakcji grubszej, a na powierzchni terenu spotyka g³aziki. Piaski i piaski py³owate plateau kemowego wydzielono jedynie na po³udnio- wym wschodzie omawianego obszaru na styku z arkuszem Choszczno. Wed³ug Wiœniowskiego i Pio- trowskiego (2002) forma ta powsta³a po wytopieniu siê bry³ martwego lodu w obni¿eniu Jeziora Siera- kowskiego. W budowie plateau, podobnie jak w tarasach kemowych, bior¹ udzia³ jasnoszare piaski py³owate i drobnoziarniste. Piaski, mu³ki, miejscami ze ¿wirami i gliny zwa³owe kemów we wschodniej czêœci obszaru buduj¹ wa³y i wzgórza le¿¹ce na zapleczu moren czo³owych, których wy- sokoœæ wzglêdna dochodzi do 26 m. Na pozosta³ym obszarze spotyka siê najczêœciej niewielkie, poje- dyncze pagórki. W wiêkszoœci przypadków kemy buduj¹ piaski drobnoziarniste i py³owate, barwy ¿ó³tej i szaro¿ó³tej. Lokalnie w ich obrêbie obserwuje siê laminowane, jasnobr¹zowe mu³ki. Na wschód od S¹tyrza w œcianie g³êbokiego na 6 m rozciêcia masywne mu³ki przechodz¹ na g³êbokoœci 4,5 w mu³ki piaszczyste z g³azikami o œrednicy 0,5 m w partii stropowej. W kulminacjach niektórych

24 form wystêpuj¹ gliny py³owate, niekiedy mocno zapiaszczone, z pojedynczymi ¿wirami i g³azikami. Gliny ablacyjne o gruboœci 0,7–3,1 m obserwuje siê na kemach w okolicy S¹tyrza i Bia³ej. Piaski oraz piaski ze ¿wirami i mu³ki wodnolodowcowe (górne) wydzie- lone zosta³y w formie wiêkszych lub mniejszych p³atów, które w okolicy Starzyc, Kamiennego Mo- stu, Linówka i Dobrzan zalegaj¹ na wysoczyŸnie morenowej do wysokoœci 115 m n.p.m. Ich genezê nale¿y wi¹zaæ z niezorganizowanym przep³ywem wód roztopowych w obrêbie bry³ martwego lodu. Najczêœciej s¹ to ¿ó³te i jasnopopielate piaski drobnoziarniste z domieszk¹ py³ów, lokalnie z przewar- stwieniami popielatych mu³ków. Sporadycznie spotyka siê domieszkê frakcji grubszych, w tym ¿wi- rów drobnookruchowych. Mi¹¿szoœæ osadów najczêœciej nie przekracza 4 m. Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami py³owate wodnomorenowe wydzielone zosta³y po³udniowej czêœci obszaru na styku z arkuszem Choszczno. S¹ to przewa¿nie s³abo warstwowane piaski ró¿noziarniste z domieszk¹ ¿wirów, lokalnie py³owate i za¿elazione. Le¿¹ one na glinie zwa³owej z fazy pomorskiej, a ich gruboœæ dochodzi w sondach do 3,7 m. Na obszarze arkusza Chociwel osady o podobnej genezie zawieraj¹ce mniejsz¹ domieszkê ¿wirów zaliczono do utworów wodnolodowcowych. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wydzielono w pó³nocnej czêœci omawianego ob- szaru od granicy z obszarem arkusza Tucze po rynnê lodowcow¹ jeziora Chociwel, jako poziom san- drowy I. Powierzchnia sandru opada stopniowo ku zachodowi od wysokoœci 100 w czêœci wschodniej do 80 m n.p.m. na zachodzie. Buduj¹ go jasno¿ó³te i popielate piaski œrednio- i gruboziarniste, z nie- wielk¹ domieszk¹ ¿wirów w sp¹gu. W Chociwlu (otw. 9) poni¿ej g³êbokoœci 5,5 m pod warstw¹ pia- sków ró¿noziarnistych zalegaj¹ szare, lekko zaglinione ¿wiry podœcielone glinami zwa³owymi. Wiê- ksz¹ mi¹¿szoœæ dochodz¹c¹ do 11,4 m utwory sandrowe maj¹ Chociwlu (otw. 8), gdzie prawdopodob- nie tworz¹ jeden wspólny poziom razem z utworami wodnolodowcowymi z fazy leszczyñskiej. Znaczna czêœæ sandru sypana by³a na martwm lodzie, o czym œwiadcz¹ zag³êbienie wytopiskowe z re- jonu na pó³noc od Chociwla. Piaski oraz piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe buduj¹ ni¿szy poziom sandrowy po³o¿ony generalnie w zachodniej czêœci obszaru arkusza. Na pó³nocy jego szerokoœæ do- chodzi do 6 km i od wy¿szego poziomu sandrowego oddziela go w¹ska rynna lodowcowa i krawêdŸ o wysokoœci 5 m. Powierzchnia tego poziomu zalega œrednio na wysokoœci oko³o 75 m n.p.m. i opada ku po³udniowemu zachodowi. W czynnej ¿wirowni w Mokrzycy utwory wodnolodowcowe maj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 5 m i wystêpuj¹ bezpoœrednio na glinach zwa³owych stadia³u leszczyñskiego. W stropie obserwuje siê warstwê bezstrukturalnych piasków ró¿noziarnistych o mi¹¿szoœci 1 m. Poni¿ej wystêpuje seria piaszczysto-¿wirowa zbudowana z ³awic o gruboœci 5–20 cm przedzielonych warstwami do 15 cm piasków drobno- i œrednioziarnistych. Pomiary przek¹tnego warstwowania

25 wskazuj¹ na transport materia³u z pó³nocy. Na terenie ¿wirowni w otworze 3 maj¹ one najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ — 8,5 m. W okresowo czynnej piaskowni po³o¿onej na pó³noc od Chociwla przewa¿aj¹ piaski œrednio- i gruboziarniste, a domieszka ¿wirów jest znacznie mniejsza ni¿ w Mokrzycy. Podœcie- laj¹ce gliny zwa³owe pojawiaj¹ siê tutaj na g³êbokoœci od 2,5 do 4,0 m. W rejonie wa³u bobrownickie- go materia³em sandru s¹ jasnopopielate piaski drobnoziarniste, których gruboœæ w sondach na ogó³ przekracza 4 m. W po³o¿onym bardziej na wschód obni¿eniu wciêtym w wysoczyznê morenow¹ w sondach do g³êbokoœci 6,5 m obserwuje siê popielate piaski œrednio- i gruboziarniste z domieszk¹ ¿wirów oraz dobrze przemyte ¿wiry drobnookruchowe z niewielk¹ domieszk¹ frakcji piaszczystej. W czêœci po³udniowej sandry dolinne ³¹cz¹ siê ze sob¹ tworz¹c jeden poziom, którego powierzchnia opada od wysokoœci 75 w rejonie Lisowa do 65 m n.p.m. ko³o Marianowa i 60 m n.p.m. w rejonie Barzkowic. W tej czêœci sandru wystêpuj¹ najczêœciej popielate piaski drobnoziarniste i py³owate o gruboœæ ponad 4 m, które le¿¹ na br¹zowych glinach zwa³owych. W Marianowie (otw. 45) maj¹ one najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ 7,3 oraz 5,2 m w rejonie Barzkowic (otw. 55).

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski i gliny deluwialne wystêpuj¹ w obni¿eniach wa³u bobrownickiego i w dnach suchych dolinek denudacyjnych na zboczach rynien subglacjalnych. Najczêœciej s¹ to br¹zowe i bru- natne piaski py³owate lub silnie zapiaszczone gliny. Mi¹¿szoœæ ich nie przekracza 3 m.

c. Holocen

Piaski jeziorne wydzielone zosta³y w pó³nocnej odnodze jeziora Iñsko do wysokoœci oko³o 1 m nad lustro wody, gdzie ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 4 m. S¹ to wapniste, szaroniebieskie pia- ski drobnoziarniste, przykryte 0,5 m warstw¹ gleby torfiastej. Namu³y torfiaste wystêpuj¹ lokalnie w dnach zag³êbieñ przep³ywowych i bezodp³ywo- wych i najwiêkszy zasiêg maj¹ w rejonie Szadzka. S¹ barwy czarnej, czasami brunatnej i zawieraj¹ domieszkê torfów i piasków. W wiêkszoœci zag³êbieñ maj¹ one niewielk¹ gruboœæ 0,3–0,5 m. W skraj- nych przypadkach osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ ponad 2,0 dochodz¹c do 3,5 m ko³o Bobrownik. Namu³y piaszczyste i piaski zag³êbieñ bezodp³ywowych i okreso- wo przep³ywowych wype³niaj¹ liczne niewielkie zag³êbienia zarówno na obszarze wysoczy- zny morenowej, jak i na powierzchniach sandru w miejscach, gdzie nie wkroczy³a roœlinnoœæ. Przewa- ¿aj¹ silnie wapniste utwory mu³kowe i mu³kowo-piaszczyste, rzadziej piaski py³owate i drobnoziarni- ste o zabarwieniu szarym i br¹zowobrunatnym, zawieraj¹ce domieszk¹ detrytusu roœlinnego. Mi¹¿szoœæ ich w sondach dochodzi do 3 m.

26 Piaski i namu³y den dolinnych wype³niaj¹ doliny ma³ych cieków sp³ywaj¹cych do rynien subglacjalnych. Najczêœciej s¹ to piaski drobnoziarniste i mu³ki piaszczyste. Miejscami maj¹ one szare zabarwienie pochodz¹ce od nagromadzonych szcz¹tków organicznych. Mi¹¿szoœæ ich nie przekracza 3 m. Gytie naobszarze arkusza Chociwel wystêpuj¹ jedynie pod torfami. S¹ to ilaste gytie orga- niczne, organiczno-wapienne, organiczno-mineralne i wapienne o zabarwieniu oliwkowym, be¿owym, jasnoszarym i szarym. W rynnie subglacjalnej ko³o Karowa osi¹gaj¹ gruboœæ 6,8 (otw. 1), a w niewielkim zag³êbieniu wytopiskowym na wale bobrownickim 8,3 m (otw. 27) Torfy wwiêkszoœci przypadków znajduj¹ siê w dnach rynien lodowcowych, gdzie w ko³o Dobrzan (otw. 72) maj¹ najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ — 6,5 m. Na obszarze wysoczyzny morenowej osady biogeniczne wype³niaj¹ dna niewielkich zag³êbieñ wytopiskowych i jedynie na pó³nocny-wschód od Marianowa tworz¹ wiêksze torfowisko. Przewa¿aj¹ torfy mszyste, turzycowe, trzcinowo-drzewne i poœrednie o mi¹¿szoœci 1–4 m.

B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Chociwel le¿y w centralnej czêœci niecki szczeciñskiej zbudowanej z osadów per- momezozoicznych (Jaskowiak-Schoeneichowa, 1979). Wystêpuje tutaj kilka d³ugich i w¹skich struktur fa³dowych o nieregularnym przebiegu, zgodnym z orientacj¹ osi niecki. Synkliny i antykliny przykryte s¹ utworami kredy górnej, które ods³aniaj¹ siê na powierzchni podkenozoicznej (Jaskowiak, 1961; Bryl i Horn, 1972; Jaskowiak-Schoeneichowa, 1981). Du¿y wp³yw na budowê tektoniczn¹ tego obszaru mia³y przebiegaj¹ce w kilku etapach procesy zwi¹zane z halotektonik¹, w wyniku których powsta³y ró¿- nego rodzaju struktury wa³ów i poduszek zbudowanych z soli cechsztyñskich. Ostateczny wp³yw na bu- dowê tektoniczn¹ mia³ ruchy fazy laramijskiej z pogranicza kredy i paleogenu (Dadlez, 1979). Wyniki prac sejsmicznych opracowane przez Dadleza (1974, 1979) pozwoli³y na wyodrêbnie- nie w granicach omawianego obszaru lokalnych elementów strukturalnych. Nale¿y do nich synklina Chociwla, której oœ o kierunku NW–SE przebiega œrodkiem omawianego obszaru. Struktura ta roz- dziela antyklinê (strukturê soln¹) Maszewo–Marianowo na zachodzie od antykliny Iñska na wscho- dzie. Wymienione struktury tylko czêœciowo wystêpuj¹ w granicach tego obszaru. Wzd³u¿ wyd³u¿onej struktury poduszkowej Maszewo–Marianowo przebiega strefa dyslokacyjna Gole- niów–Krzy¿ rozdzielaj¹ca jednostkê Iñska na pó³nocnym-wschodzie od jednostki Stargardu na po³udniowym-zachodzie (Dadlez, 1979). RzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej omawianego obszaru wykazuje wyraŸny zwi¹zek z przedstawionymi wy¿ej strukturami tektonicznymi starszego pod³o¿a, co wp³ywa³o na rozwój pro- cesów erozyjnych i glacitektonicznych w plejstocenie. Ukszta³towanie powierzchni podczwartorzê-

27 dowej opracowano na podstawie otworów przewiercaj¹cych czwartorzêd i danych geofizycznych. Wykorzystano równie¿ wyniki sondowañ geoelektrycznych wykonanych dla potrzeb arkusza Choci- wel wzd³u¿ linii przekroju wraz reinterpretacj¹ (Farbisz, 2005) mapy grawimetryczno-magnetycznej arkusza Œwidwin (Cieœla i in., 1997), mapy teledetekcyjnej liniowych elementów strukturalnych (Doktor i in., 1995), a tak¿e mapy grawimetrycznych anomalii z elementami budowy geologicznej utworów przypowierzchniowych z terenu arkusza Gorzów Wielkopolski (Twarogowski, 2003). Na powierzchni tej wystêpuj¹ osady oligocenu i miocenu, a jej specyfik¹ s¹ znaczne deniwelacje do- chodz¹ce do ponad 200 m. Najbardziej charakterystycznym elementem jest tutaj rozleg³a wyd³u¿ona depresja glacitektoniczna zajmuj¹ca centraln¹ czêœæ arkusza, której dno le¿y na rzêdnej oko³o 80–90 p.p.m. (tabl. II). W wyniku póŸniejszych procesów podlodowcowych obni¿enie to zosta³o przeg³êbio- ne do g³êbokoœci 153 m p.p.m. (otw. 34). W krawêdziach tego obni¿enia na wysokoœci oko³o 100 m p. p. m. zaznaczaj¹ siê wyraŸne stopnie, które nastêpnie ³agodnie przechodz¹ w p³ask¹ powierzchniê po³o¿on¹ na poziomie 20 m n.p.m. w rejonie Linówka i oko³o 50 m n.p.m. ko³o Marianowa, gdzie za- znacza siê wp³yw wysadu solnego. Jego orientacja nawi¹zuje do przebiegu strefy dyslokacyjnej Gole- niów–Krzy¿ i powsta³ego tutaj wysadu solnego Maszewo–Marianowo. Z tymi strukturami tektonicz- nymi zwi¹zane s¹ procesy glacitektoniki, których efekty widoczne s¹ w obrêbie wa³u bobrownickiego i na jego po³udniowym przed³u¿eniu (okolice Barzkowic i Marianowa). Terenowe prace kartograficz- ne potwierdzi³y dotychczasowe pogl¹dy, wed³ug których mia³a to byæ morena wyciœniêcia zbudowa- na z struktur ³uskowych i fa³dowych (Karczewski, 1968). W zaburzeniach udzia³ bior¹ utwory pale- ogenu i neogenu oraz starszych zlodowaceñ. Osie struktur glacitektonicznych maj¹ orientacje zgodn¹ z przebiegiem g³ównej osi morfologicznej wa³u bobrownickiego, a ich wergencja wskazuje na naciski id¹ce ze wschodu i pó³nocnego wschodu. Powsta³y one u schy³ku zlodowaceñ po³udniowopolskich. Druga generacja zaburzeñ glacitektonicznych zaznaczaj¹ca siê po wschodniej stronie wa³u bobrow- nickiego powsta³a podczas zlodowacenia Odry. Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e póŸniejsze l¹dolody jeszcze w niewielka stopniu modyfikowa³y wczeœniej powsta³e struktury.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Nieckê szczeciñsk¹ buduj¹ permo-mezozoicznyne serie skalne powsta³e na obszarze rozleg³ego basenu œrodkowopolskiego. Ewolucja kolejno nak³adaj¹cych siê na siebie basenów sedymentacyj- nych zale¿a³a od regionalnych ruchów epejrogenicznych i eustatycznych zmian poziomu morza. Wa¿n¹ rolê modeluj¹c¹ odegra³y ruchy soli cechsztyñskich. Pod koniec cechsztynu koñcowe ruchy orogenezy waryscyjskiej doprowadzi³y do wycofania siê zalewu morskiego. W pstrym piaskowcu od- bywa³a siê akumulacja utworów l¹dowych, g³ównie i³owców (tab. 5). W recie na omawiany obszar ponownie wkroczy³ zalew morski, którego maksimum przypad³o na wapieñ muszlowy, kiedy to po-

28 Tabela 5 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geoologiczne Piêtro (opis litologiczny) System Oddzia³ Podpiêtro

Torfy — Q th Akumulacja organiczna Gytie — li Q gy h Akumulacja organiczno-mineralna

Piaski i namu³y den dolinnych — f Q pn h Akumulacja rzeczna korytowa i powodziowa Namu³y piaszczyste i piaski zag³êbieñ bezodp³ywo- Akumulacja osadów mineralnych w zag³êbieniach wych — Q npp h o ró¿nej genezie Holocen Namu³y torfiaste — Q nht Akumulacja organiczno-mineralna Piaski jeziorne — li Q p h Akumulacja jeziorna

Piaski i gliny deluwialne — d Q Zmywanie i sp³ukiwanie materia³u po stoku i osadza- pg nie u podnó¿y krawêdzi wysoczyzn

Piaski, piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q B3 pp¿ p4 Akumulacja wodnolodowcowa, tworzenie siê sandrów Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q B3 p¿ p4

Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami py³owate wodno- Akumulacja przez wody roztopowe i soliflukcja prze- morenowe — fgg Q B3 pp¿ p4 mytego materia³u

Piaski oraz piaski ze ¿wirami i mu³ki wodnolodowco- Akumulacja wodnolodowcowa w okresie recesji l¹do- we (górne) — fg Q B3 pp¿2 p4 lodu

Piaski, mu³ki, miejscami ze ¿wirami i gliny zwa³owe kemów — k Q B3 Akumulacja w przetainach pm p4 Piaski i piaski py³owate plateau kemowego — pk Q B3 Akumulacja w du¿ych przetainach pppy p4

Piaski i mu³ki tarasów kemowych — tk Q B3 Akumulacja przez wody roztopowe pomiêdzy lodem pm p4 martwym, a zboczem rynny

Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe ozów — o Q B3 Akumulacja przez wody lodowcowe w obrêbie p¿ p4 szczelin lub tuneli pod lodem

Piaski ze ¿wirami py³owate lodowcowe — g Q B3 p¿ p4 Akumulacja moreny ablacyjnej

Gliny piaszczyste i piaski gliniaste z g³azikami Usypywanie pagórków morenowych przez l¹dolód i g³azami moren czo³owych — gc Q B3 gp p4 i wody roztopowe Piaski, piaski ze ¿wirami i g³aziki moren czo³owych gc B3 Akumulacja u czo³a l¹dolodu — grawitacja i przez Stadia³ górny — Q pp¿ p4 wody roztopowe Zlodowacenie Wis³y Plejstocen Gliny zwa³owe (górne) — g Q B3 gzw 2 p4 Akumulacja lodowcowa

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Piaski oraz piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe Akumulacja wodnolodowcowa w okresie transgresji (miêdzyglinowe) — fg Q B3 pp¿ p4 l¹dolodu Czwartorzêd Gliny zwa³owe (dolne) — g Q B3 gzw1 p4 Akumulacja lodowcowa

Piaski oraz piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe Akumulacja wodnolodowcowa w okresie transgresji (dolne) — fg Q B3 pp¿1 p4 l¹dolodu

Mu³ki, i³y i piaski py³owate zastoiskowe — Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na przedpo- b Q B3 mi p4 lu l¹dolodu

29 cd. tabeli 5

Gliny zwa³owe — g Q W gzw p3 Akumulacja lodowcowa

Piaski i ¿wiry oraz piaski, miejscami mu³ki wodnolo-

Warty Akumulacja wodnolodowcowa w okresie transgresji dowcowe — fg Q W p¿p p3 l¹dolodu Zlodowacenie

Gliny zwa³owe — g QO gzw p3 Akumulacja lodowcowa

Piaski oraz piaski i ¿wiry wodnolodowcowe Akumulacja wodnolodowcowa w okresie transgresji — fg QO pp¿ p3 l¹dolodu

Mu³ki i piaski zastoiskowe — b QO Akumulacja zastoiskowa w zbiornikach na przedpolu

Zlodowacenia œrodkowopolskie 3 Zlodowacenie Odry mp p l¹dolodu

Mu³ki piaszczyste i ilaste oraz piaski zastoiskowe W czasie recesji wype³nianie depresji glacitektonicz- — b Q S mp p2 nej i rynny subglacjalnej osadami zastoiskowymi

Gliny zwa³owe — g Q S gzw p2 Akumulacja lodowcowa

Piaski, piaski ze ¿wirami oraz ¿wiry i gliny zwa³owe Plejstocen moren spiêtrzonych — gw Q S pp¿ p2 Glacitektoniczne spiêtrzenie osadów kenozoicznych,

Czwartorzêd powstanie depresji glacitektonicznej pog³êbionej

Zlodowacenie Sanu 1 Piaski i mu³ki neogenu i paleogenu w morenach spiê- w wyniku póŸniejszych procesów subglacjalnych gw S trzonych — Q 2 Zlodowacenia po³udniowopolskie pm p

Piaski, mu³ki ilaste i piaszczyste z wk³adkami wêgla Sedymentacja l¹dowa i brakiczna brunatnego — pmi M Neogen Miocen

Mu³ki, mu³ki ilaste i i³y — mmi Ol Sedymentacja morska w strefie brze¿nej Paleogen Oligocen

Wapienie margliste i organodetrytyczne, i³owce mar- gliste, mu³owce margliste, opoki, margle oraz czerty górna Kreda — wme Cr3

Sedymentacja morska Kreda Margle, i³owce, mu³owce i piaskowce — meic Cr1 dolna Kreda

Mu³owce i piaskowce — mcpc J Jura 3 górna

Mu³owce, piaskowce, i³owce, mu³owce wapniste Sedymentacja l¹dowa i czêœciowo morska Jura i dolomity — mcpc J2 œrodkowa Jura

Mu³owce i piaskowce — mcpc J1 Sedymentacja l¹dowa Jura dolna

I³owce, piaskowce, mu³owce z wk³adkami gipsów Sedymentacja l¹dowa i czêœciowo morska

Trias i anhydrytów, sole kamienne — T górny

Kajper icpc k

Wapienie margliste, faliste i pelityczne oraz margle Sedymentacja morska Trias dolomityczne — wmeT w Wapieñ œrodkowy muszlowy

Trias I³owce i mu³owce z przewarstwieniami piaskowców Sedymentacja l¹dowa Trias Pstry dolny oraz dolomity — icmcT p i œrodkowy piaskowiec

30 wsta³a seria utworów wêglanowych. Piaszczysto-ilaste osady kajpru i retyku wskazuj¹ na stopniowe sp³ycenie zbiornika sedymentacyjnego. Na prze³omie kajpru i retyku mia³y miejsce intensywne ruchy blokowe pod³o¿a i zwi¹zane z nimi pierwsze przejawy halotektoniki (Dadlez, 1974). W jurze dolnej sedymentacja utworów terygenicznych zachodzi³a ju¿ w wys³odzonym zbiorni- ku. Ponowna transgresja morska mia³a miejsce w bajosie górnym, ale ju¿ w keloweju górnym widocz- ne by³o gwa³towne sp³ycenie zbiornika. Jednoczeœnie klastyczn¹ akumulacjê utworów jury œrodkowej zast¹pi³a, dominuj¹ca w jurze górnej, sedymentacja osadów wêglanowych. Stosunkowo p³ytki zbior- nik górnojurajski mia³ swobodne po³¹czenie z basenami s¹siednimi. Sedymentacja osadów neokomu trwa³a od hoterywu do albu górnego. Ponowna transgresja wyst¹pi³a w kredzie górnej, kiedy to od albu górnego a¿ po santon mia³a miejsce sedymentacja osadów wêglanowych. W okresie miêdzy mastrychtem górnym a paleocenem górnym, dokona³a siê zasadnicza przebu- dowa strukturalna ca³ego kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego. W czasie tym stopniowe ruchy inwersyjne fazy laramijskiej doprowadzi³y do wyodrêbnienia siê niecki szczeciñskiej z œrodkowopol- skiej bruzdy sedymentacyjnej (Dadlez, 1979). Ponowne ruchy mas solnych doprowadzi³y do wypiê- trzania struktur fa³dowych. Jednoczeœnie wycofa³ siê zalew morski i rozpoczê³a intensywna denuda- cja wynurzonego obszaru. Na przebudowanym strukturalnie i czêœciowo zdenudowanym kompleksie cechsztyñsko-mezozoicznym rozpocz¹³ siê nastêpny — kenozoiczny cykl rozwojowy. W paleogenie dominowa³y procesy denudacyjne. W oligocenie na omawiany obszar wkroczy³o p³ytkie morze, a sedymentacja osadów odbywa³a siê przede wszystkim w obni¿eniu pod³o¿a mezozo- icznego nad synklin¹ Chociwla. W miocenie w lokalnych bagniskach i zbiornikach œródl¹dowych z wolno p³yn¹cymi rzekami, tworzy³y siê osady mineralne i organiczne. W okresie od schy³ku neoge- nu po najstarsze zlodowacenie obszar by³ poddany silnym procesom denudacyjnym. W dalszym ci¹gu trwa³y na niedu¿¹ skalê procesy halotekoniczne. Na obszarze arkusza nie zosta³y udokumentowane osady preglacjalne i glacjalne ze zlodowacenia Narwi i Nidy. Utwory z tych zlodowaceñ wydzielono na obszarze arkusza Tucze (Kurzawa, 2002), ale wydaje siê ¿e mog¹ one byæ m³odsze. Z transgresj¹ l¹dolodów podczas zlodowaceñ po³udniowopolskich wi¹za³y siê zachodz¹ce na znaczn¹ skalê procesy egzaracyjne, które niszczy³y nie tylko pod³o¿e podczwartorzêdowe, ale i utwo- ry ze starszych zlodowaceñ. Ukszta³towanie powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu wyraŸnie nawi¹zuje do ukszta³towania powierzchni podkenozoicznej na co wczeœniej zwróci³ uwagê m. in. Kurzawa (1999, 2003). Podczas zlodowacenia Sanu 1 l¹dolód wkroczy³ na urozmaicona morfologicznie po- wierzchniê, na której zaznaczy³ siê wp³yw poduszki solnej Maszewo–Marianowo usytuowanej w stre- fie dyslokacyjnej Goleniów–Krzy¿. W wyniku nacisków id¹cych ze wschodu i pó³nocnego wschodu powsta³y struktury ³uskowe i fa³dowe wa³u bobrownickiego zbudowane z utworów paleogenu, neoge- nu i starszego plejstocenu. Utwory te pochodz¹ z obszaru depresji glacitektonicznej powsta³ej na za-

31 pleczu strefy zaburzeñ. U schy³ku zlodowaceñ po³udniowopolskich na obszarze depresji glacitekto- nicznej powsta³a g³êboka rynna subglacjalna wcinaj¹ca siê w dno depresji na g³êbokoœæ 70–80 m. To nowopowsta³e przeg³êbione obni¿enie, jak i sama depresja, zosta³y nastêpnie wype³nione mi¹¿sz¹ seri¹ osadów zastoiskowych. Zarówno g³êbokoœæ rozciêcia starszego pod³o¿a oraz wysokoœæ do któ- rej to obni¿enie zosta³o zasypane nawi¹zuj¹ do obserwacji pochodz¹cych z terenu s¹siedniego arkusza Iñsko (Multan, 2006). Na obszarach po³o¿onych bardziej na po³udnie, np. Pojezierza Lubuskiego wy- stêpuj¹ podobne formy, a wiek osadów wype³niaj¹cych rynny subglacjalne, œrednio do poziomu mo- rza, zosta³ poœrednio udokumentowany faunistycznie (Winnicki, 2004). W interglacjale mazowieckim dominowa³y procesy denudacyjne, które zniszczy³y na znacz- nych obszarach osady starszych zlodowaceñ ods³aniaj¹c starsze pod³o¿e. Podczas zlodowaceñ œrodkowopolskich l¹dolód dwukrotnie wkroczy³ na omawiany teren. Zachowa³y siê one w postaci odrêbnych poziomów glin zwa³owych ze zlodowacenia Odry i Warty, którym towarzysz¹ lokalnie serie utworów zastoiskowych i wodnolodowcowych. Brak ich tylko w strefie zaburzeñ glacitektonicznych w obrêbie wa³u bobrownickiego i na po³udniowym zachodzie, gdzie oddzia³ywa³a poduszka solna Maszewo–Marianowo. Ze zlodowaceniem Odry zwi¹zana jest druga generacja zaburzeñ glacitektonicznych, która zaznaczy³a siê wyraŸnie w proksymalnej czêœci wa³u bobrownickiego. W interglacjale eemskim na niewielk¹ skalê zachodzi³y procesy denudacyjne, a osadów z tego okresu nie znaleziono. L¹dolód zlodowacenia Wis³y w fazie leszczyñskiej i pomorskiej stadia³u górnego dwukrotnie wkroczy³ na obszar arkusza Chociwel. Podczas fazy leszczyñskiej pozostawi³ on warstwê utworów morenowych i w lokalnych zag³êbieniach utwory zastoiskowe i wodnolodowcowe. W fazie pomor- skiej po krótkotrwa³ym ust¹pieniu l¹dolodu mia³a miejsce ponowna transgresja, któr¹ dokumentuj¹ transgresyjne utwory wodnolodowcowe i cienki poziom glin zwa³owych. Z postojem czo³a lodu na li- nii maksymalnego jego zasiêgu zwi¹zana jest strefa ablacyjnych moren czo³owych w zachodniej czê- œci terenu. Deglacjacja na omawianym obszarze mia³a charakter arealny, o czym œwiadcz¹ liczne for- my akumulacji wodnolodowcowej na powierzchni wysoczyzny morenowej. W pocz¹tkowym okresie deglacjacji w tunelach i szczelinach lodowych tworzy³y siê ozy, które na po³udniowym wschodzie ob- szaru arkusza tworz¹ dwa charakterystyczne ci¹gi. Na zapleczu moren czo³owych w szczelinach lodu powsta³y wa³y kemowe, a w wiêkszych przetainach wzgórza kemowe. W otoczeniu rynien lodowco- wych formowa³y siê wtedy tarasy kemowe. Lokalnie na obszarze wysoczyzn miêdzy bry³ami martwe- go i czêœciowo na nich powsta³a cienka pokrywa osadów wodnolodowcowych. W kolejnym etapie de- glacjacji na pó³nocnym-zachodzie i na zachodzie w strefach dolinnych uformowa³y siê dwa poziomy sandrów, które czêœciowo sypane by³y na martwym lodzie, o czym œwiadcz¹ liczne bezodp³ywowe

32 zg³êbienia na ich powierzchni. Po ostatecznym wytopieniu siê lodu na obszarze wysoczyznowym powsta³a cienka pokrywa glin zwa³owych i piasków lodowcowych. Na prze³omie plejstocenu i holocenu w warunkach klimatu peryglacjalnego w zag³êbieniach te- renu zaczê³y siê tworzyæ osady deluwialne. W rynnach glacjalnych i zag³êbieniach wytopiskowych zapocz¹tkowana zosta³a trwaj¹ca do dzisiaj akumulacja utworów biogenicznych i mineralnych typu torfów i gytii. Pozosta³e zag³êbienia wype³ni³y siê namu³ami i piaskami. W holocenie powsta³a wspó³czesna sieæ rzeczna wykorzystuj¹ca g³ównie rynny polodowcowe.

IV. PODSUMOWANIE

Opracowanie niniejsze przedstawia aktualny stan wiedzy o budowie geologicznej obszaru arku- sza Chociwel. Na podstawie prac kartograficznych uœciœlono i rozwi¹zano nastêpuj¹ce problemy: — w pod³o¿u czwartorzêdu wystêpuj¹ utwory neogenu (miocen) i paleogenu (oligocen), które w zachodniej czêœci terenu bior¹ udzia³ w zaburzeniach glacitektonicznych; — ustalono budowê geologiczn¹ strefy zaburzeñ glacitektonicznych, która w obrêbie wa³u bo- brownickiego osi¹ga wysokoœæ oko³o 70 m p.p.m. oraz udokumentowano kopaln¹ depresjê glacitek- toniczn¹ na jego przedpolu oraz g³êbok¹ rynnê subglacjaln¹ powsta³¹ w jej obrêbie rozcinaj¹c¹ strop utworów neogenu i paleogenu do wysokoœci 153 m p.p.m.; — wiek zaburzeñ glacitektonicznych wed³ug autora oraz Dobosza i Skawiñskiej-Dobosz, (2005) przypada najprawdopodobniej na schy³ek zlodowaceñ po³udniowopolskich (zlodowacenie Sanu 1) oraz na zlodowacenie Odry; — mi¹¿szoœæ utworów czwartorzêdowych dochodzi do 240,5 m w depresji glacitektonicznej, a na obszarze wysoczyzny morenowej œrednio do oko³o 100,0 m; — odwiercono trzy otwory kartograficzne: Cho/1 — Bobrowniki, Cho/2 — Starzyce i Cho/ 3 — Linówko i uzyskane materia³y poddane kompleksowym badaniom litologiczno-petrograficznym i pa- linologicznym pozwoli³y na ustalenie stratygrafii i wykszta³cenia litologicznego osadów plejstocenu na obszarze arkusz Chociwel. Wyró¿niono tu piêæ poziomów morenowych, którym towarzyszy³y utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe. Skorelowano je ze zlodowaceniami po³udniowopolskimi (zlodowacenie Sanu 1), œrodkowopolskimi (zlodowacenie Odry i Warty) oraz zlodowaceniami pó³nocnopolskimi (zlodowacenie Wis³y z faz¹ leszczyñsk¹ i pomorsk¹ stadia³u górnego); — w rejonie Marianowa i Barzkowic w strefie oddzia³ywania wysadu solnego aktywnego jesz- cze w chwili obecnej wystêpuj¹ jedynie utwory zlodowacenia Wis³y i mi¹¿szoœæ osadów plejstocenu zredukowana jest miejscami do 8 m, na co wczeœniej zwracali uwagê Kurzawa (1999) i Piotrowski (1998).

33 — deglacjacja na obszarze arkusza Chociwel podczas zlodowacenia Wis³y w fazie pomorskiej pocz¹tkowo mia³a charakter frontalny, a póŸniej arealny. Genezy form opisanych na omawianym ar- kuszu maj¹ zwi¹zek z wysadami solnymi. Podczas recesji l¹dolodów strefy wysadów podnosi³y siê, co sprzyja³o powstawaniu naprê¿eñ i szczelin w lodzie, a tym samym przyczynia³y siê do rozcz³onko- wania pokrywy lodowej. Przep³yw wód roztopowych w szczelinach uformowa³ struktury akumulacji szczelinowej. W ramach prac kartograficznych nie uda³o siê ostatecznie rozwi¹zaæ z braku ods³oniêæ i mate- ria³ów wiertniczych szczegó³owej budowy moren czo³owych z fazy pomorskiej. Dalszych analiz wy- maga problem ustalenia wieku poziomów glin zwa³owych w miejscach, gdzie wystêpuj¹ mi¹¿sze kompleksy morenowe z kilku zlodowaceñ.

Opracowano Pañstwowy Insytut Geologiczny w Przedsiêbiorstwie Geologicznym PROXIMA SA Zak³ad Kartografii Geologicznej we Wroc³awiu Warszawa Wroc³aw, 2006

LITERATURA

Bartkowski T.,1969 — Deglacjacja strefowa deglacjacj¹ normaln¹ na obszarach ni¿owych (na wybranych przyk³ad- ach z Polski Zachodniej i Pó³nocnej). Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A, 23: 7–34. Bartkowski T.,1972 — Budowa wewnêtrzna form strefy marginalnej na obszarze ostatniego zlodowacenia na Ni¿u Polskim. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 13, 1: 27–66. Bartkowski T.,1972b — Strefa maksymalna stadia³u pomorskiego w aspekcie deglacjacji strefowej na wybranych przyk³adach z Pojezierzy Drawskiego i Miastkowskiego na Pomorzu. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. A, 25: 7–32. Ber A.,Krzyszkowski D.,(red.) 2004 — Glacitektonika wybranych obszarów Polski. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 408: 73–125. Bobiñski W.,2004 — Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali: 1: 50 000, ark. Chociwel. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Bryl T.Horn.,1972 — Wa¿niejsze problemy budowy geologicznej niecki szczeciñskiej w œwietle najnowszych wyni- ków prac geologiczno-geofizycznych. Prz. Geol., 20, 11: 503–509. Butrymowicz N.,1975 — Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Œwidwin, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Butrymowicz N.,Nosek M.,1975 — Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Œwidwin, wyd. B. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Butrymowicz N.,Nosek M.,1977 — Objaœnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Œwidwin. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

34 Cieœla E.,Gientka D.,Petecki Z.,Staniszewska B.,Twarogowski J.,Wybraniec S.,¯ó³tow- s k i Z., 1997 — Kompleksowa intetpretacja grawimetryczno-magnetyczna Polski Zachodniej. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Ciuk E.,1972 — Utwory paleogeñskie w rejonie szczeciñskim. Prz. Geol., 20, 11: 498–502. Dadlez R.,1974 — Lokalne formy strukturalne Polski pó³nocno-zachodniej. W: Budowa geologiczna Polski, 4, Tekto- nika, 1 — Ni¿ Polski. Inst. Geol,. Warszawa. Dadlez R.,(red.) 1976 — Perm i mezozoik niecki szczeciñskiej. Pr. Inst. Geol., 79: 112–123. Dadlez R.,1979 — Tektonika kompleksu cechsztyñskiego. W: Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Go- rzowa. Pr. Inst. Geol., 96: 108–121. Dadlez R. (red.), 1998 — Mapa tektoniczna kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na Ni¿u Polskim 1:500 000. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa. Dadlez R.,Marek S.,1969 — Styl strukturalny kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na niektórych obszarach Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 13, 3: 543–564. Dadlez R.,Marek S., 1974 — Polska pó³nocno-zachodnia i œrodkowa. W: Budowa geologiczna Polski 4, Tektonika 1, Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Dobosz T.,Skawiñska-Dobosz B.,2005 — Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arkuszy Szczegó³owej mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 Opracowania specjalne. Badania litologiczno-petrogra- ficzne. Arch. Przeds. Geol. we Wroc³awiu PROXIMA SA., Wroc³aw. Dobracki R.,Lewandowski J.,2002 — Plejstocen Pojezierza Drawskiego i Szczecineckiego. W: Plejstocen Po- morza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. IX Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski” Borne Sulino- wo 3–7 wrzeœnia 2002 r.: 93–107. Doktór S.,Graniczny M.,Kucharski R.,1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych na podstawie ana- lizy teledetekcyjno-geofizycznej 1:200 000, ark.Œwidwin. W: Sprawozdanie z opracowania mapy liniowych elemen- tów strukturalnych Polski 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Duda W.,Bochnia N.,1965 — Dokumentacja tymczasowa pó³szczegó³owych badañ grawimetrycznych „Synklino- rium szczeciñskie i mogileñskie”. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Farbisz J.,2005 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Chociwel (231). 1. Badania metod¹ obrazowania geoelektrycznego 2. Reinterpretacja pó³szcze- gó³owego zdjêcia grawimetrycznego województwo: zachodniopomorskie. Arch. Przeds. Geol. PROXIMA SA we Wroc³awiu. Galon R.,1972b — Pojezierze Pomorskie i przyleg³e wysoczyzny jeziorne. W: Geomorfologia Polski, 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Galon R.,1981 — Wybrane zagadnienia stratygrafii i chronologii Vistulianu w Polsce. Prz. Geol., 29, 9: 445–452. Jañczak J.(red.), 1997 — Atlas jezior Polski. Wyd. Nauk. Bogucki S.C., Poznañ. Jaskowiak M.,1961 — Budowa geologiczna synklinorium szczeciñskiego. Prz. Geol., 9, 8: 403–411. Jaskowiak-Schoeneichowa M.,1976a — Kenozoiczne procesy tektoniczne w niecce szczeciñskiej. Prz. Geol., 24, 10: 580–583. Jaskowiak-Schoeneichowa M.,1976b — Wybrane zagadnienia budowy niecki szczeciñskiej. Kwart. Geol., 20, 2: 403–404.

35 Jaskowiak-Schoeneichowa M.,(red) 1977 — Profile g³êbokich otworów wiertniczych. Chociwel IG-1. Inst. Geol., Warszawa. 110 ss. Jaskowiak-Schoeneichowa M.(red), 1979 — Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol. 96: 178 ss. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1981 — Sedymentacja i stratygrafia kredy górnej w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., 98:91ss. Karczewski A.,1968 — Wp³yw recesji lobu Odry na powstanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myœliborskiego i Niziny Szczeciñskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 8, 3: 105 ss. Karczewski A.,1996 — Zró¿nicowanie morfo- i litogenetyczne fazy pomorskiej na obszarze Pomorza Zachodniego i Œrodkowego. UAM Ser. Geogr., 57: 137–154. Karczewski A., 2001 — Marginalna krawêdŸ sedymentacyjna fazy pomorskiej w Storkowie k. Iñska (Pomorze Zachodnie). Stow. Geomorf. Pol., Poznañ: 177–187. Keilhack K.,1901 — Geologisch-Morfologische Überschichstkarte der Provinz Pommern. 1:500 000. Königl. Preuss. Geol. Landesanst.u. Bergakad., Berlin. Keilhack K.,1930 — Geologische Karte der Provinz Pommern, 1:500 000. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. K³ysz P.,1990 — Mechanizm kszta³towania siê strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze Pojezierza Drawskiego. UAM. Ser. Geogr., 47, 9. 236 ss. K³ysz P.,2001 — Wa³y lodowo-morenowe na obszarach zlodowaconych wspó³czeœnie a moreny ablacyjne plejstoceñ- skich stref marginalnych (na przyk³adzie Pojezierza Drawskiego). Stow. Geomorf. Pol., Poznañ: 226–236. Kondracki J.,2000 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kopczyñska-¯andarska K., 1970a — Ukszta³towanie i geneza powierzchni pod³o¿a osadów czwartorzêdu pó³nocno-zachodniego Pomorza. Acta Geol. Pol., 20, 3: 539–555. Kopczyñska-¯andarska K.,1970b — Stratygrafia starszego i œrodkowego plejstocenu pó³nocno-zachodniego Pomorza na tle rozwoju paleogeomorfologicznego. Studia Geol. Pol., 33: 93–108. Korn J.,1909 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten – Blatt Marienfliess (Marianowo) 1:25 000 Königl. Preuss. Geologischen Landesanstalt, Berlin. Kozarski S.,1965 — Zagadnienie drogi odp³ywu wód pradolinnych z zachodniej czêœci pradoliny Noteci-Warty. Poznañ. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 5,1. Kozarski S.,1995 — Deglacjacja pó³nocno-zachodniej Polski: warunki œrodowiska i transformacja geosystemu (~20 KA-10 KA BP). Dok. Geogr., 1.82ss. Królikowski C.,Petecki Z.,1995 — Atlas grawimetryczny Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Królikowski C.,Twarogowski J.,1991 — Mapa rozk³adu gêstoœci ska³ wystêpuj¹cych nad poziomem morza w Polsce. Kwart. Geol., 35, 3: 371–382. Krygowski B.,1959 — O zwi¹zkach rzeŸby dzisiejszej powierzchni ze struktur¹ pod³o¿a na Pomorzu Szczeciñskim. UAM Ser. Geogr., 2: 69–84. Kurzawa M.,1999 — O zró¿nicowaniu pokrywy plejstoceñskiej nad wybranymi formami tektoniki salinarnej nad wy- branymi formami tektoniki salinarnej pó³nocno-zachodniej Polski. Prz. Geol., 47 , 5: 489–498. Kurzawa M.,2003 — The sedimentary record and rates of Quaternary vertical tectonic movements in NW Poland. Qu- aternary International, 101–102: 137–148.

36 Kurzawa M.,2002 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Tucze. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Maksiak S.,Mróz W.J. 1978 — Czwartorzêd œrodkowej czêœci Pojezierza Pomorskiego. Biul. Inst. Geol., 300: 97–142. Matkowska Z.,1983 — Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000 ark. Œwidwin. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa. Mojski J.E.,1977 — Budowa geologiczna osadów plejstoceñskich w obszarze centralnej czêœci lobu Odry. Kwart. Geol., 21, 3: 370–371. Mojski J.E.,2005 — Ziemie polskie w czwartorzêdzie. Zarys morfogenezy. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Multan M.,2006 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Iñsko. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Multan M.,Winnicki J.,2001 — Projekt prac geologicznych dla opracowania arkuszy: Chociwel (231), Iñsko (232) Konotop (233) SMGP 1:50 000. Arch. Przeds.. Geol. we Wroc³awiu PROXIMA SA, Wroc³aw. Pasierbski M.,1984 — Struktura moren czo³owych jako jeden ze wskaŸników sposobu deglacjacji obszaru ostatniego zlodowacenia w Polsce. UMK, Toruñ. Picard E.,1905 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten – Blatt Schönebeck in Pommern (Dzwonowo) 1:25 000 Königl. Preuss. Geologischen Landesanstalt, Berlin. Piotrowski A.,1991 — The influence of sub-Quaternary basement on the development of Lower Odra Valley in Ple- istocene and Holocene. Kwart. Geol., 35, 2; 221–234. Piotrowski A.,1996 — Wp³yw zró¿nicowanego naprê¿enia strefy krawêdziowej l¹dolodu na migracje soli. W: Mat. III Ogólnopolskiej Konf. Neotektonika Polski. Komisja Badañ Czwartorzêdu PAN, Kraków. Piwocki M,Badura J.,Przybylski B.,2004 — Ni¿ Polski i jego po³udniowe obrze¿enie. Neogen. W: Budowa geologiczna Polski, 1. Stratygrafia, 3a (red. Peryt, Piwocki) Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Piwocki M.,Ziembiñska-Tworzyd³o M.,1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916–927. Po¿aryski W.,(red.) 1974 — Ni¿ Polski. W: Budowa geologiczna Polski, 4. Tektonika, 1. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Roszkówna L.,1968 — Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN. 74: 65–95. Ró¿ycki S.Z.,TyskiS.,1955 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000, arkusz Szczecin, wyd. B. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Rühle E.,1948 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000, arkusz Szczecin, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Schoeneich K.,1962a — ¯ywe procesy tektoniczne w pó³nocno-zachodniej Polsce. Szczec. Tow. Nauk., Wydz. Nauk Tech.,3, 1: 96 ss. Schoeneich K.,1962 — RzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej w województwie szczeciñskim. Prz. Geol. 10,9: 488–489. Sochan A.,Piotrowski A.,1996 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Stargard Szczeciñski. Centrl. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Sylwestrzak J.,1978 — Rozwój sieci dolinnej na Pomorzu pod koniec plejstocenu. Gdañ. Tow. Nauk., Ossolineum, Wroc³aw: 161 ss. Twarogowski J.,2003 — Analiza pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego w rejonie bloku Gorzowa w celu rozpoznania budowy utworów przypowierzchniowych. Prz. Geol., 51, 4: 320–326.

37 Uberna T.,1974 — Sytuacja utworów paleogeñskich w pó³nocnej czêœci Ni¿u Polskiego na tle ukszta³towania po- wierzchni pod³o¿a utworów kenozoicznych. Biul. Inst. Geol. 281: 93–103. Wanat B.,2005 — Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arkusza: Chociwel (231) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (opracowanie specjalne). Badania palinologiczne. Arch. Przeds. Geol. we Wroc³awiu PROXIMA S A, Wroc³aw. Winnicki J.,2004 — Wp³yw œrodkowoplejstoceñskich struktur glacitektonicznych i rynien subglacjalnych na rzeŸbê w pó³nocnej czêœci Pojezierza Lubuskiego (zachodnia Polska). Prz. Geol., 52, 12: 1144–1150. Wiœniowski Z.,Jezierski P.,2004 — Mapa hydrogeologiczna Polski w skali: 1: 50 000, arkusz Chociwel. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Wiœniowski Z.,Piotrowski A., 2000 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Choszczno. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa. Znosko J.(red.), 1998 — Atlas tektoniczny Polski 1:500 000. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

38 15o15’ 15o30’ Tablica I o 53o 53 Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ Dłusko 30’ Ark. Chociwel (231)

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Okra Sątyrz Skala 1:100 000

t os M Karkowo y CHOCIWEL n n ie Formy lodowcowe Formy rzeczne m J a K . r C .K epiel ho J ciwel Wysoczyzna morenowa płaska Dna dolin rzecznych Kamienny Most Wysoczyzna morenowa falista Krawędzie i stoki wysoczyzny

Jez. Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne Moreny czołowe: lub dolinki w ogólności, nierozdzielone

a. przeważnie akumulacyjne Formy denudacyjne Starzyce Bobrowniki s Długie b. przeważnie spiętrzone (moreny wyciśnięcia) Dolinki denudacyjne Jez. Lisowo Linówko Formy wodnolodowcowe Formy utworzone przez roślinność J.Linówko Równiny wodnolodowcowe w ogólności Równiny torfowe

Biała Równiny sandrowe Formy antropogeniczne

Żwirownie (Ż), piaskownie–żwirownie (PŻ), Ozy Ż piaskownie (P) Lutkowo Kemy, plateau kemowe Wcięcia dróg

Tarasy kemowe s Stawy

Marianowo Rynny subglacjalne Grodziska J.Marianowskie Krępa Grabnica Rynny wykorzystane przez rzeki i częściowo przez nie przekształcone

Doliny wód roztopowych Opracował: J. JODŁOWSKI s Dobrzany Dolice Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

o k z Odargowo d a z

Borzkowice S . Pęz J Pęzinka inka 53o 53o 20’ 20’ 15o15 ’ 15o30 ’

012345km 15o15’ 15o30’ Tablica II 53o 53o Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ 30’ Ark. Chociwel (231) Jez.

SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

st Mo CHOCIWEL y nn ie m a J K . . Ch J ociwel NEOGEN MIOCEN M Piaski, mułki ilaste i piaszczyste z wkładkami węgla brunatnego

13,6 PALEOGEN OLIGOCEN Ol Mułki, mułki ilaste i iły

Jez. Granice geologiczne

A -20 Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

40 B Krawędzie erozyjne Długie

Jez. Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej 26 (symbol oznacza wiek: M –miocen,Ol – oligocen, liczba – wysokość Ol -153,4 stropu utworów starszych od czwartorzędu lub rzędną zakończenia otworu w osadach czwartorzędowych w m n.p.m.)

B A Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

Opracował: J. JODŁOWSKI

10,0 J.Marianowskie

o k z d a Borzkowice z

S

.

J

53o 53o 20’ 20’ 15o15 ’ 15o30 ’ Copyright by Ministerstwo Środowiska 012345km and Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007 15o15’ 15o30’ Tablica I o 53o 53 Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ Dłusko 30’ Ark. Chociwel (231)

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Okra Sątyrz Skala 1:100 000

t os M Karkowo y CHOCIWEL n n ie Formy lodowcowe Formy rzeczne m J a K . r C .K epiel ho J ciwel Wysoczyzna morenowa płaska Dna dolin rzecznych Kamienny Most Wysoczyzna morenowa falista Krawędzie i stoki wysoczyzny

Jez. Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne Moreny czołowe: lub dolinki w ogólności, nierozdzielone

a. przeważnie akumulacyjne Formy denudacyjne Starzyce Bobrowniki s Długie b. przeważnie spiętrzone (moreny wyciśnięcia) Dolinki denudacyjne Jez. Lisowo Linówko Formy wodnolodowcowe Formy utworzone przez roślinność J.Linówko Równiny wodnolodowcowe w ogólności Równiny torfowe

Biała Równiny sandrowe Formy antropogeniczne

Żwirownie (Ż), piaskownie–żwirownie (PŻ), Ozy Ż piaskownie (P) Lutkowo Kemy, plateau kemowe Wcięcia dróg

Tarasy kemowe s Stawy

Marianowo Rynny subglacjalne Grodziska J.Marianowskie Krępa Grabnica Rynny wykorzystane przez rzeki i częściowo przez nie przekształcone

Doliny wód roztopowych Opracował: J. JODŁOWSKI s Dobrzany Dolice Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

o k z Odargowo d a z

Borzkowice S . Pęz J Pęzinka inka 53o 53o 20’ 20’ 15o15 ’ 15o30 ’

012345km 15o15’ 15o30’ Tablica II 53o 53o Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ 30’ Ark. Chociwel (231) Jez.

SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

st Mo CHOCIWEL y nn ie m a J K . . Ch J ociwel NEOGEN MIOCEN M Piaski, mułki ilaste i piaszczyste z wkładkami węgla brunatnego

13,6 PALEOGEN OLIGOCEN Ol Mułki, mułki ilaste i iły

Jez. Granice geologiczne

A -20 Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

40 B Krawędzie erozyjne Długie

Jez. Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej 26 (symbol oznacza wiek: M –miocen,Ol – oligocen, liczba – wysokość Ol -153,4 stropu utworów starszych od czwartorzędu lub rzędną zakończenia otworu w osadach czwartorzędowych w m n.p.m.)

B A Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

Opracował: J. JODŁOWSKI

10,0 J.Marianowskie

o k z d a Borzkowice z

S

.

J

53o 53o 20’ 20’ 15o15 ’ 15o30 ’ Copyright by Ministerstwo Środowiska 012345km and Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007