PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY JERZY JOD£OWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu zachodniego Pomorza – A. PIOTROWSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Chociwel (231) (z 5 tab. i 2 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2007 r. Jerzy JOD£OWSKI Przedsiêbiorstwo Geologiczne PROXIMA SA we Wroc³awiu ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wroc³aw Redakcja merytoryczna: El¿bieta NAUWALDT Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Tadeusz M. PERYT ISBN 978-83-7372-984-1 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2007 Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp...........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu...........................................8 III. Budowa geologiczna .................................................12 A. Stratygrafia.....................................................12 1.Trias .......................................................12 a. Trias dolny i œrodkowy ...........................................12 Pstry piaskowiec .............................................12 b. Trias œrodkowy ...............................................12 Wapieñ muszlowy .............................................12 c. Trias górny .................................................12 Kajper ...................................................12 2. Jura .......................................................13 a. Jura dolna ..................................................13 b. Jura œrodkowa ...............................................13 c. Jura górna ..................................................13 3.Kreda ......................................................13 a. Kreda dolna .................................................13 b. Kreda górna ................................................14 4. Paleogen ....................................................14 a. Oligocen...................................................14 5. Neogen .....................................................15 a. Miocen ...................................................15 6. Czwartorzêd ..................................................15 a. Plejstocen ..................................................16 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................16 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................16 3 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................18 Zlodowacenie Odry ..........................................18 Zlodowacenie Warty .........................................20 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................21 Zlodowacenie Wis³y ..........................................21 Stadia³ górny ............................................21 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................26 c. Holocen ...................................................26 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................27 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................28 IV. Podsumowanie ....................................................33 Literatura ......................................................34 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczy w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Arkusz Chociwel opracowano w latach 2003–2006 w Przedsiêbiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wroc³awiu na zlecenie Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Opracowanie wy- konano na podstawie projektu badañ geologicznych (Multan i Winnicki, 2001) obejmuj¹cego arku- sze: Chociwel (231), Iñsko (232) i Konotop (233), zatwierdzonego przez Ministerstwo Œrodowiska decyzj¹ DG/kok/AO/489-NY-23/2002 z dnia 8.05. 2002. Granice arkusza Chociwel wyznaczaj¹ wspó³rzêdne: 15°15’–15°30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 52°20’–52°30’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Pod wzglêdem administracyjnym omawiany obszar, o powierzchni 306 km2 , wchodzi w sk³ad województwa zachodniopomorskiego i w ca³oœci le¿y w obrêbie powiatu Stargard Szczeciñski obej- muj¹c czêœciowo gminy: Chociwel, Stargard Szczeciñski, Marianowo, Dobrzany, Wêgorzyno i Iñsko. Oœrodkami miejskimi s¹ dwa niewielkie miasta: Chociwel (2,8 tys. mieszkañców) i Dobrzany (2,3 tys. mieszkañców). Jest to region o dobrze rozwiniêtym rolnictwie. Wiêksze kompleksy leœne znajduj¹ siê jedynie w czêœci wschodniej. Sieæ dróg jest doœæ dobrze rozwiniêta. W czasie prac kartograficznych odwiercono 1146 sond rêcznych i mechanicznych o g³êbokoœci od 2 do 12 m, o ³¹cznym metra¿u 3289 m oraz opisano 12 ods³oniêæ. Zgodnie z za³o¿eniami projekto- wymi wykonano trzy otwory kartograficzne siêgaj¹ce do pod³o¿a czwartorzêdu o sumarycznej g³êbo- koœci 526,5 m: otwór 28 — Cho/1 Bobrowniki (139 m g³êbokoœci), otwór 34 — Cho/2 Starzyce (244,5 m g³êbokoœci) i otwór 38 — Cho/3 Linówko (143 m g³êbokoœci) zlokalizowane na linii prze- kroju geologicznego. Dla ustalenia genezy, litologii i stratygrafii wykonano badania litologiczno-pe- trograficzne próbek z otworów kartograficznych (Dobosz i Skawiñska-Dobosz, 2005) oraz analizy sporowo-py³kowe (otw. 28) z utworów paleogenu i neogenu bior¹cych udzia³ w zaburzeniach glaci- tektonicznych (Wanat, 2005). W ramach realizacji projektu badañ geologicznych sporz¹dzono dokumentacjê geofizyczn¹ opracowan¹ przez Farbisz (2005). Wykonano jeden g³ówny ci¹g sondowañ geoelektryczno-elektroopo- 5 rowych (85 SGE) typu Schlumbergera o rozstawach AB od 500 do 1000 m na linii przekroju geologicz- nego oraz ci¹g dodatkowy w rejonie wa³u bobrownickiego. W ramach prac dokumentacyjnych przepro- wadzono równie¿ reinterpretacje pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego. Prace te pozwoli³y usta- liæ mi¹¿szoœæ i charakter elektrooporowy osadów czwartorzêdowych oraz wyznaczyæ strop osadów podczwartorzêdowych ze szczególnym uwzglêdnieniem zasiêgów g³êbokich dolin kopalnych. Wyniki badañ geofizycznych uwzglêdniono tak¿e przy lokalizacji otworów kartograficznych, opracowaniu przekroju geologicznego i szkicu geologicznego odkrytego. Archiwalne prace geoelektryczne na obsza- rze arkusza Chociwel dotyczy³y rozpoznania warunków hydrogeologicznych. Zebrano i przeanalizowano oko³o 350 archiwalnych profilów otworów wiertniczych z czego 234, przewa¿nie hydrogeologicznych i surowcowych, zaznaczono na mapie dokumentacyjnej. Na mapê geologiczn¹ wybrano 72 najbardziej reprezentatywne otwory i 12 wybranych punktów doku- mentacyjnych (tab. 1). Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœc punktu* (miejscowoœc) (m n.p.m.) (m) wed³ug na mapie notatnika geologicznej terenowego 1 876 sm Bobrowniki 92 9,5 2 857 sm Bobrowniki 102 10,5 3 858 sm Bobrowniki 108 6,5 4 852 sm Bobrowniki 90 8,5 5 873 sm Lisowo 86 12 6 880 sm Lisowo 84 10,5 7 883 sm Lisowo 75 6,5 8 885 sm Starzyce 81 8,5 9 884 sm Starzyce 87,5 12 10 886 sm D³ugie 91 10,5 11 887 sm D³ugie 104 10,5 12 891 sm Linówko 134 6,5 *sm — sonda mechaniczna Najstarszymi kartograficznymi opracowaniami na omawianym obszarze by³y mapy geologicz- no-glebowe w skali 1:25 000 wykonane przez kartografów niemieckich na pocz¹tku XX w. Powsta³y wtedy arkusze: Dzwonowo (Schönebeck) — Picard, (1905) i Marianowo (Marienfliess) — Korn, (1909). Swoim zasiêgiem objê³y oko³o 30% zachodniej czêœci obszaru arkusza. Jednym z pierwszych ujêæ kartograficznych przedstawiaj¹cych zasiêg l¹dolodu fazy pomorskiej na obszarze Pomorza by³y mapy geologiczno-morfologiczne w skali 1:500 000 Keilhacka (1901, 1930). Po wojnie ukaza³a siê 6 Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski w skali 1:300 000, ark. Szczecin (Rûhle, 1948 — wyd. A; Ró¿ycki i Tyski, 1955 — wyd. B) oraz Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Œwidwin, wyd. A (Butrymowicz, 1975) i B (Butrymowicz i Nosek, 1975) wraz z objaœnieniami (Butrymowicz i Nosek, 1977). Z arkuszem Chociwel granicz¹ arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000: od po³udnia Choszczno (Wiœniowski i Piotrowski, 2000), od pó³nocy Tucze (Kurzawa, 2002), od zacho- du Stargard Szczeciñski (Sochan i Piotrowski, 1996) i od wschodu Iñsko (Multan, 2006). Budowê starszego pod³o¿a obrazuj¹ mapy: Dadleza (1998) i Znoski (1998). Innymi opracowaniami tematycz- nie dotycz¹cymi omawianego regionu s¹ mapy hydrogeologiczne (Matkowska, 1983; Wiœniowski i Jezierski, 2004), a tak¿e mapa geologiczno-gospodarcza (Bobiñski, 2004). Obszar arkusza Chociwel pokryty jest pó³szczegó³owym zdjêciem grawimetrycznym w ramach tematu „Synklinorium szczeciñskie i mogileñskie” (Duda i Bochnia, 1965). Mapê linowych elemen- tów strukturalnych na podstawie analizy teledetekcyjno-geofizycznej wykonali Doktór i in. (1995), a kompleksow¹ interpretacje grawimetryczno-magnetyczna Cieœla i in. (1997). Analizê pó³szcze- gó³owego zdjêcia grawimetrycznego w celu rozpoznania budowy i rozprzestrzenienia struktur wystê- puj¹cych w obrêbie czwartorzêdu dla terenu przygranicznego opracowa³ Twarogowski (2003). Mapê rozk³adu gêstoœci ska³ w ujêciu ponad regionalnym przedstawili Królikowski i Twarogowski (1991). Do innych opracowañ tego typu nale¿y Atlas grawimetryczny Polski (Królikowski i Petecki, 1995). Charakterystykê budowy geologicznej, sedymentacjê i tektonikê kompleksu permo-mezozoicz- nego w nawi¹zaniu do obszaru arkusza Chociwel znajdziemy w pracach: Bryla i Horna (1972), Dadle- za (1974,