Oasen, Zand Erover ?
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
OASEN, ZAND EROVER ? EEN MILIEUGEOGRAFISCHE STUDIE NAAR MAATSCHAPPIJ EN LANDGEBRUIK IN EEN MAROKKAANSE OASE AGADIR-TISSINT, PROVINCIE TATA Hein de Haas Doctoraalscriptie Sociale Geografie Universiteit van Amsterdam april 1995 VOORWOORD Van onderzoeksopzet naar uiteindelijk resultaat bleek een weg die langer was dan ik ooit had kunnen vermoeden. Op deze weg ben ik bijgestaan door vele personen. Een aantal van hen wil ik in het bijzonder danken. De hulp van de heren Abderrahmane Hilali en Luc Taverne tijdens mijn eerste maanden in Marokko is van onschatbare waarde geweest. Zij hebben me op bijzondere wijze bijgestaan. Hiervoor zeer veel dank. Na mijn aankomst in Tata ben ik op hartverwarmende wijze ontvangen door Saïd Ettaki, Brahim Ouabou, Hassan Mourad en Brahim Motos. Zij stelden mij op mijn gemak en hebben me wegwijs gemaakt in de provincie. 'In het veld' ben ik geholpen door Mohammed 'Clay' Jalili. Hij was mijn tolk, gids maar vooral ook vriend. Samen waren we 'qahwa wa hlib'. Zonder zijn geduld en vriendschap was mijn verblijf in Tissint een stuk moeilijker geweest. Ook dank ik zijn familie, die me bij mijn tweede bezoek aan Tissint zo gastvrij onderdak heeft verschaft. Hetzelfde geldt voor vele andere Tissinti, die me tijdelijk in hun midden hebben willen opnemen. Mijn familie en vrienden in Nederland dank ik voor het engelengeduld dat zij hebben opgebracht. Het geheel stond onder supervisie van Paolo De Mas. Zowel voor, tijdens als na het veldwerk heeft hij me in het onderzoek bijgestaan. Buiten zijn gedegen kennis van het Marokkaanse, waren zijn nimmer aflatende stroom literatuur, prikkelende stof voor discussie en vooral ook de tijd die hij heeft willen nemen, van grote meerwaarde voor het onderzoek. Hiervoor ben ik hem zeer erkentelijk. Tenslotte wil ik Johan Berkhout, Ton Dietz en Leo de Haan bedanken voor het kritisch doorlezen en bespreken van deze scriptie. Hein de Haas, april 1995 ii iii INHOUDSOPGAVE VOORWOORD .......................................................................................................................... i INHOUDSOPGAVE ................................................................................................................ iii TABELLEN, AFBEELDINGEN EN KAARTEN ................................................................... vi WOORDENLIJST .................................................................................................................. viii DEEL EEN THEORIE, BEGRIPSVORMING EN OPZET HOOFDSTUK 1. INLEIDING ............................................................................................. 1 1.1. Milieu ................................................................................................................... 1 1.2. Milieu en geografie .............................................................................................. 1 1.3. Het gebrek aan interdisciplinariteit ...................................................................... 2 1.4. Milieugeografie als 'postmoderne' regionale geografie ........................................ 3 1.5. Deze studie ........................................................................................................... 4 HOOFDSTUK 2. DESERTIFICATIE EN MILIEU NADER BESCHOUWD ..................... 5 2.1. Inleiding ................................................................................................................ 5 2.2. Ecosysteem ........................................................................................................... 6 2.3. Milieu-aantasting .................................................................................................. 7 2.4. Desertificatie ........................................................................................................ 9 2.5. Landdegradatie .................................................................................................... 12 2.6. Landgebruik als milieugeografische invalshoek ................................................. 15 2.7. Conclusie ............................................................................................................. 21 HOOFDSTUK 3. OPZET EN METHODOLOGIE ............................................................. 23 3.1. Definiëring tijd-ruimte kaders ............................................................................. 23 3.2. Opzet ................................................................................................................... 25 3.3. Het onderzoek en veldwerk ................................................................................. 27 DEEL TWEE DE MAROKKAANSE OASEN HOOFDSTUK 4. OASEN ALS EEN AGRARISCH SYSTEEM ....................................... 33 4.1. Inleiding ............................................................................................................... 33 4.2. Situering van de Marokkaanse oase-gebieden .................................................... 33 4.3. Literatuur: de stand van zaken ............................................................................. 33 4.4. Inleiding op de oase-ecologie .............................................................................. 35 4.5. Indeling Marokkaanse oasen naar irrigatietechnieken ........................................ 40 iv HOOFDSTUK 5. OASEN EN MAATSCHAPPIJ ............................................................... 45 5.1. Inleiding ............................................................................................................... 45 5.2. Etnische verhoudingen binnen de oase ............................................................... 45 5.3. Contacten met de buitenwereld ........................................................................... 49 5.4. Irrigatie en maatschappij ..................................................................................... 50 HOOFDSTUK 6. MAATSCHAPPELIJKE TRANSFORMATIE ...................................... 53 6.1. Integratie in de natie-staat: marginalisering ........................................................ 53 6.2. Implicaties op lokaal niveau: migratie en emancipatie ....................................... 54 6.3. Conclusie: een stille revolutie ............................................................................. 57 HOOFDSTUK 7. LANDDEGRADATIE IN DE MAROKKAANSE OASEGEBIEDEN ...................................................................................................... 59 7.1. Landdegradatie-verschijnselen ............................................................................ 59 7.2. Desertificatie: een mythe? ................................................................................... 60 7.3. Fysisch-deterministische visies ........................................................................... 62 7.4. Het draagvlakperspectief ..................................................................................... 65 7.5. Het marginaliseringsperpectief ............................................................................ 68 7.6. De 'politiek ecologen' en de hernieuwde aandacht voor ruimtelijke differentiatie .................................................................................................. 72 7.7. Hypothese ............................................................................................................ 79 DEEL DRIE AGADIR-TISSINT: EEN CASE-STUDY HOOFDSTUK 8. DE BANI: EEN FYSISCH-GEOGRAFISCHE SCHETS ...................... 83 8.1 Inleiding ............................................................................................................... 86 8.2. Klimaat ................................................................................................................ 86 8.3. Vegetatie .............................................................................................................. 90 8.4. Geologie, geomorfologie en hydrologie .............................................................. 91 8.5. Bodemeigenschappen .......................................................................................... 96 8.6. Tissint .................................................................................................................. 97 HOOFDSTUK 9. GESCHIEDENIS EN SOCIAAL-ECONOMISCH BEELD ................. 107 9.1. Inleiding .............................................................................................................. 107 9.2. Geschiedenis ....................................................................................................... 107 9.3. Etnische verhoudingen ....................................................................................... 114 9.4. Huidig sociaal-economisch beeld van Tissint .................................................... 117 HOOFDSTUK 10. BEVOLKING, DEMOGRAFIE EN MIGRATIE ................................ 121 10.1. Bevolking en demografie ................................................................................. 121 10.2. Economische activiteiten .................................................................................. 126 10.3. Migratie nader geanalyseerd ............................................................................ 130 10.4. Migratie en demografische dynamiek van het huishouden .............................. 136 10.5. Effecten van de migratie ................................................................................... 151 10.6. Conclusie .......................................................................................................... 152 v HOOFDSTUK 11. HET IRRIGATIESYSTEEM EN