Kulturminneplan Granvin Herad
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kulturminneplan for Granvin herad Kulturminneplan Granvin herad 1 2016 «Det som kan hende er mest vanskelig, er å sette denne utviklinga i det rette tidsperspektiv. Men vi forstår at dei kulturminna vi i dag utnyttar og til dels forbrukar ikkje alltid kan erstattast. Det er derfor å vone at folket i desse bygdene også i framtida vil forstå at eit naudsynt grunnlag for ei fornuftig disponering av kulturminna er kunnskap om desse ressursane». Lett omskriving av sitat av Noralf Rye i bygdeboka om Granvin (1977: 87). 2 2016 Innhald SMIL-midlar (Spesielle Miljøtiltak I Landbruket) ________________ 17 Forord ________________________________________________ 5 Stiftinga UNI _____________________________________________ 17 Ta et tak – norsk kulturarv _________________________________ 17 Planprogrammet for kommunedelplan i Granvin herad __________ 6 Lokale stiftingar __________________________________________ 17 Kulturminne i planverk og Stortingsmeldingar _________________ 8 Andre legat og ulike sparebankfond __________________________ 17 Hordaland fylkeskommunes rolle i plan- og forvaltingsarbeidet ____ 8 Naturforholda i Granvin _________________________________ 19 Stortingsmeldingar ________________________________________ 8 Kulturhistoria til Granvin ________________________________ 23 Lovverket _____________________________________________ 10 Lov om kulturminner av 9. juni 1978 _________________________ 10 Prioritering av kulturminne i Granvin herad __________________ 26 Korleis vurdere kulturminna? _____________________________ 13 Gardar og verneverdige bygg _____________________________ 26 Husmannsplassar _________________________________________ 28 Nokre ord og omgrep ___________________________________ 14 Kulturmiljø ______________________________________________ 29 Arkeologiske kulturminne _________________________________ 14 Biologiske kulturminner ___________________________________ 14 Støler og stølsområde ___________________________________ 30 Faste kulturminne ________________________________________ 15 Reiseliv ______________________________________________ 33 Immateriell kulturarv – tradisjonskunnskap ___________________ 15 Industrielle kulturminne _________________________________ 35 Kulturmiljø _____________________________________________ 15 Togbana ________________________________________________ 40 Verneverdige kulturminne _________________________________ 15 Sjøen og fjorden som transportåre ___________________________ 40 Økonomiske støtteordningar _____________________________ 16 Krigens kulturminne ______________________________________ 42 Hordaland Fylkeskommune ________________________________ 16 Immaterielle kulturminne ________________________________ 44 Riksantikvaren __________________________________________ 16 Kjelder _______________________________________________ 47 Kulturminnefondet _______________________________________ 17 Nettstader (generelle) ___________________________________ 47 3 2016 Nettstader (sortert etter tema) ____________________________ 48 Munnlege kjelder _______________________________________ 49 Vedlegg ______________________________________________ 50 Kart _________________________________________________ 56 4 2016 Forord Kulturminne og kulturmiljø er i dag rekna som fellesverdiar i I 2013 vedtok fylkesutvalet i Hordaland mål om at alle kommunar i samfunnet. Dei er kjelde til kunnskap, oppleving og bruk, både for Hordaland bør ha kommunedelplanar for kulturminne. I den einskilde og fellesskapet. økonomiplan 2014-2017 vedtok fylkestinget å setja av ei årleg ramme på 1. mill. til føremålet, og det er sett av ressursar til I statleg politikk har vern av kulturminne to hovudfokus: Ein skal kompetansebygging og rettleiing i kommunane. sikra dei ikkje-fornybare frå øydelegging, samstundes som ein skal leggja til rette for lokal samfunnsutvikling og verdiskaping. Denne planen er eit resultat av dette og i 2014 - 2015 mottok Granvin herad i alt kr. 200 000,- frå Hordaland fylkeskommune til Kulturminnelova definerer kulturminner som «alle spor etter arbeid med kulturminneplan for Granvin herad. menneskeleg verksemd i vårt fysiske miljø». Ein skil mellom faste kulturminne (bygningar, murar, vegar ol.), lause kulturminne Målet er at denne planen skal vera eit arbeidsdokument for vidare (gjenstandar) og den immatrielle kulturarven (kunnskap og arbeid med kulturminnevern i Granvin. Me har difor lagt vekt på kva ferdigheiter innan handtverk, dans, musikk, tradisjonar eller skikk som gjer at eit kulturminne har verdi. Planen har ikkje prioritert kva og bruk). for kulturminne som er viktigast for Granvin, men har nemnt dei me meiner er viktige. Denne lista må ikkje sjåast som uttømande eller God forvaltning krev kunnskap både om kulturminna og statisk. lokalhistoria og om kva som skal til for å ta vare på desse verdiane. Granvin herad har ikkje kompetanse på kulturminneregistrering, så I Granvin herad sin kulturminneplan, legg me til grunn at mykje av registreringane er bassert på lokale historikarar/personar kulturminne er ein resurs her og no, og også ein resurs me forvaltar som gjennom mange år har samla inn og dokumentert kulturminner på vegne av dei som kjem etter oss. og hendingar som har skjedd i bygda. Det offentlege og innbyggjarane i heradet har eit ansvar for å ta Granvin herad har leige inn kulturminnekompetanse hjå Aurland vare på kulturarven på ein god måte. Ikkje alle spor etter fortida Naturverkstad ved Christoffer Knagenhjelm, som ma. har utforma kan takast vare på, difor er det viktig at vurderingar rundt kva som plandokumentet. skal takast vare på vert gjort på eit fagleg grunnlag. 5 2016 Planprogrammet for kommunedelplan i Kvart år forsvinn minst 1 % av det arkeologisk kjeldematerialet i Norge. Granvin herad Det er ein statleg målsetning at tapet ikkje skal overstige 0,5 %. Dette Det er eit uttalt mål frå Storting og Regjering at tapet av verneverdige kan synes lågt, men sjølv eit tap på 0,5 % over ein 25-årsperiode, vil kulturminner ikkje skal overstige 0,5 % innan 2020. Som ledd i denne gje store tap av ein ikkje - fornybar ressurs. satsinga er det bestemt at både fylkeskommunar og kommunar skal definere sine verdiar, som til dømes kulturminne og kulturmiljø, i For å sikre lokal medverknad og eigarskap vart det arrangert folkemøte regionale og kommunale planar. 18. november kor arbeidet med kulturminneplanen vart presentert og Kulturminneplanen for Granvin herad inngår i planprogrammet for deltakarene kunne komme med innspel til planen. Arbeidet har og kommuneplanen som skal vedtakast i 2016, for perioden 2016-2026. vore fylgt opp frå heradets side gjennom ein arbeidsgruppe. Dette er òg den første kulturminneplanen som er utarbeid for heradet. Kulturminneplanen er òg sendt på høyring. Heimel for utarbeiding av kommunedelplanen er Plan og bygningslova § 11-1. I kulturminneplanen følgjer òg ei handlingsdel. Her er eit utval kulturminner peikt ut for særskilt oppfølging. Handlingsdelen skal reviderast kvart år. Hjå heradet er hovudmålsetninga å få ein oversikt over kulturminna i Granvin, og å sikre føreseielig og langsiktig forvaltning av dei. Dette vil òg bidra til å forenkle og effektivisere heradet sitt arbeid i plan og byggesaker. For innbyggjarar i Granvin er det viktig at kulturminneplanen vekker engasjement, undring og innsatsvilje. Difor må planen òg tore å utfordre og skape debatt i heradet. Berre på denne måten vil planen leve vidare som eit dynamisk og levande dokument. 6 2016 Kva er eit kulturminne? I fylgje kulturminnelova kan alle spor etter menneskeleg verksemd, både § 11-8 omhandlar ulike omsynssoner: ”Kommuneplanens arealdel materielle og immaterielle, vere eit kulturminne. Med eit slikt breitt skal i nødvendig utstrekning vise hensyn og restriksjoner som har utgangspunkt seier det seg sjølve at omfanget av potensielle kulturminner betydning for bruken av areal. Hensyn og forhold som inngår i andre blir høgt. Samstundes er det ikkje mogleg å bevare alt – noko må ledd bokstav a til f, skal markeres i arealdelen som hensynssoner prioriterast framfor andre ting. med tilhørende retningslinjer og bestemmelser”. Kva kulturminner er då spesielt viktig i Granvin herad? Kva skal Bokstavene c) og d) er direkte knytt til kulturminne: prioriterast framfor andre kulturminne, kva kulturminne kan kaste lys c) «Sone med særlige hensyn til landbruk, reindrift, friluftsliv, over historia til Granvin herad? Kva meiner innbyggarane i Granvin er grønnstruktur, landskap eller bevaring av naturmiljø eller kulturmiljø, med angivelse av interesse» spesielt viktig? Denne planen er eit forsøk på å gje nokre svar på desse d) «Sone for bandlegging i påvente av vedtak etter plan- og spørsmåla. bygningsloven eller andre lover, eller som er båndlagt etter slikt rettsgrunnlag, med angivelse av formålet» Som ledd i arbeidet har det vore halden eit folkemøte. Her vart arbeidet med kulturminneplanen presentert og innbyggarane hadde høve til å § 11-9 slår fast at heradet, uavhengig av kommuneplanens komme med innspel. Det har òg vore regelmessig kontakt med ein arealformål, òg kan vedta føresegn om ulike omsyn. Desse unntaka er arbeidsgruppe nedsett av heradet. lista opp i åtte punkt. Punkt sju omhandlar kulturminne: «hensyn som skal tas til bevaring av eksisterende bygninger og Kulturminneplanen for Granvin bygger på tilgjengeleg kjeldemateriale og annet kulturmiljø» innspel frå innbyggarar og arbeidsgruppa. Dette punktet vert spesifisert i enda større grad i§ 12-7 som gjeld For heradets del, i den daglege saksbehandlinga, er Plan- og føresegn i reguleringsplanar. Punkt seks omhandlar bygningsloven