Bespiegeling

| BEDRIJVEN DIE DEELNEMEN IN DE STICHTING DUURZAME VOEDINGSMIDDELENKETEN (DuVo) | BESPIEGELING

Albert Heijn, Zaandam Heineken Nederland, Zoeterwoude www.ah.nl www.heineken.nl

Albron, de Meern H.J. Heinz, Zeist | 1

www.albron.nl www.hjheinz.com 3 INTER

Campina, Zaltbommel Koninklijke Numico, Zoetermeer VIEW www.campina.com www.numico.com S MET MA

Cehave Landbouwbelang, Veghel Nutreco, Amersfoort

www.chv-lbb.nl www.nutreco.com A T SCHAPPELIJKE SMA

Koninklijke Cosun, Breda Sara Lee International, Utrecht www.cosun.com www.saralee-de.com

CSM, Amsterdam Unilever Nederland, Rotterdam www.csm.nl www.unilever.com AKMAKER Bespiegeling DSM, Heerlen Koninklijke Wessanen, Utrecht www.dsm.com www.wessanen.com S 13 interviews met maatschappelijke smaakmakers

The Greenery, Barendrecht over voeding en duurzaamheid |

www.thegreenery.com S tichting DuV O |

Stichting DuVo Juji 2006 p/a Prins Hendrikkade 141 1011 AS Amsterdam

Zie ook: www.duvo.nl

| DUURZAAMHEID IN DE VOEDINGSMIDDELENKETEN

Bespiegeling

13 interviews met maatschappelijke smaakmakers over voeding en duurzaamheid

Uitgave Stichting DuVo Juli 2006

Stichting DuVo

De Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen (DuVo) DuVo bestaat momenteel uit vijftien bedrijven, brengt een aantal gerenomeerde bedrijven uit alle alle vertegenwoordigd zowel in het Bestuurdersoverleg schakels van de keten samen bij hun zoektocht naar (vergadering van bestuursvoorzitters) als in de mogelijkheden om de duurzaamheid van hun handelen Stuurgroep (overleg waar initiatieven worden voorbereid te verbeteren. De resultaten van die inspanningen delen en waarin op de uitvoering wordt toegezien). zij met belangstellenden, door het organiseren van dialoogbijeenkomsten, door het publiceren van artikelen Amsterdam, juli 2006 en door het jaarlijks uitbrengen van een boekje.

DuVo ziet als voornaamste doel de leden te inspireren en daardoor te helpen bij het voeren van hun eigen duurzaamheidsbeleid. Uitwisseling van ervaringen speelt daarbij een grote rol.

COLOFON Deze uitgave werd samengesteld door de Stuurgroep van de Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen (DuVo). Vera Dalm (senior advisor BBO) en Chris Dutilh zorgden voor de interviews, die in de eerste helft van 2006 werden afgenomen. De lay-out is verzorgd door Rick van Westerop, WAT-ontwerpers, De Bilt.

Mocht de inhoud van dit boekje op enigerlei wijze aanleiding geven tot commentaar of reactie, dan kunt u contact opnemen met de Stichting DuVo, per adres Ch.E. Dutilh, Prins Hendrikkade 141, 1011 AS Amsterdam, e-mail [email protected]

Foto Arie van den Brand is gemaakt door Annelijn Steenbruggen

Bespiegeling Inhoudsopgave

4 | Leden Bestuurdersoverleg en leden Stuurgroep

5 | Voorwoord, Kees van der Waaij

7 | Interviews met key opinion formers, Vera Dalm en Chris Dutilh

10 | Hoe bereik ik de couch-potato? Boudewijn de Blij Hartstichting 12 | Het groene oranjegevoel, Arie van de Brand Biologica 14 | Boer voor driesterren, Wouter van Eck Milieudefensie 16 | Honger is het ergst, Eelco Fortuijn Fair Food 18 | Wat deed jij toen de vis verdween? Henk Hartogh IUCN 20 | Eetcultuur is europees, Wibo Koole ex-Consumentenbond 22 | Transparantie is cruciaal, Melanie Peters ex-Consumentenbond 24 | Produkten met liefde maken, Coen de Ruiter Max Havelaar 26 | De consument kan het niet alleen, Mirjam de Rijk Natuur en Milieu 28 | Ondernemers zien de mondiale problemen, Regien van der Sijp Stichting Milieukeur 30 | Van zondig naar zonnig, Gerhard van den Top Wereldnatuurfonds 32 | Biologisch voedsel is emotioneel gezond, Mira Vendrig Goede Waar & Co 34 | Duurzaamheid is inclusief denken, Jan Bouke Wijbrandi Novib/Oxfam NL

36 | Beknopte achtergrond van benaderde Maatschappelijke Organisaties

43 | Recente duurzaamheidsinitiatieven DuVo-bedrijven

59 | Duvo publicaties

60 | Selectie uit artikelen en raporten

Bestuurdersoverleg DuVo

A.D. Boer, Albert Heijn R. van Neerbos, H.J. Heinz W.A.M. de Bruijn, Campina P.R.J. Smits, The Greenery W. Dekker, Nutreco F. Sijbesma, DSM G. Dezaire, Nutricia Nederland C.H.L. Sijssens, Cehave Landbouwbelang Ch.E. Dutilh, secretaris DuVo A.H.A. Veenhof, Koninklijke Wessanen G.J. Hoetmer, CSM T. Verheij, Albron E.J. Korthals Altes, Heineken Nederland C.W. van der Waaij, Unilever Nederland Holdings, voorzitter C. Menkhorst, Koninklijke Cosun P.H. Merckens, Sara Lee International

Stuurgroep DuVo

Mw S.T. Aalbers, Albert Heijn, Zaandam A.H.J. van der Putten, Exlan/Cehave Lanbouwbelang, Veghel R.F. Beudeker, DSM Food Specialities, Delft Mw A.J.M. van de Riet, The Greenery, Barendrecht Ch.E. Dutilh, secretaris DuVo Mw I. Snijders, Albron, de Meern E.P.D. Heres, Campina, Zaltbommel Mw A. Timmermans, Nutricia, Zoetermeer Mw M.M. Herweijer, Koninklijke Wessanen, Utrecht Mw M.M.T.F. Vencken, Heineken Nederland, Zoeterwoude F.J. de Jonge, Unilever Nederland, Rotterdam A.J. Waterlander, CSM-suiker, Breda R. Kalwij, Koninklijke Cosun, Breda H.J.M. Kroft, H.J. Heinz, Zeist, voorzitter Mw. S. Miltenburg, Sara Lee International, Utrecht F.A.C. van Ooijen, Nutreco, Amersfoort

Kees van der Waaij Voorwoord

Vorig jaar heeft de Stichting Duurzame Voedings- signaleren van maatschappelijke issues en vervolgens middelenketen (DuVo) een boekje uitgebracht met als suggesties te doen hoe op een verantwoorde wijze titel Inspiratie, waarin onze bestuurders vertelden wat daarmee om te gaan. hen motiveert om met duurzaamheid bezig te zijn. Opnieuw werd duidelijk hoe belangrijk de persoonlijke In het lopende jaar willen wij onderzoeken of er betrokkenheid is voor het op gang brengen en houden meer helderheid geschapen kan worden over de van duurzame ontwikkelingen. verantwoordelijkheden van producenten en over de rol van andere partijen. Daarbij willen we onderscheid maken Die ervaring heeft ons nieuwsgierig gemaakt naar tussen produkten enerzijds en eetpatronen anderzijds. motivatie en inzichten van belangrijke opiniemakers. Andere elementen die aan de orde kunnen komen Hoe ontwikkelen zij hun ideëen over duurzame voeding, betreffen de steeds strikter wordende regelgeving en de en wat verwachten ze van het bedrijfsleven. Om daar- opkomst van bewegingen als Slow Food. Ook willen we achter te komen werden dertien mensen ondervraagd, aandacht besteden aan de groeiende afstand (zowel die elk op hun eigen manier betrokken zijn bij de beeld- letterlijk als emotioneel) tussen oogsten en consumeren. vorming over duurzame voeding. Wij stellen hun open- Over onze bevindingen zullen we u vooral via onze hartigheid zeer op prijs en vertrouwen erop dat de web-site (www.duvo.nl) op de hoogte houden. spiegel die ze ons voorhouden voor velen een bron van inspiratie is. In het afgelopen jaar heeft Avebe, een van de leden van het eerste uur, zich teruggetrokken als lid van DuVo. Om het beeld aan te vullen wordt in dit boekje een korte beschrijving gegeven van de betrokken maatschappelijke organisaties. Ten slotte geven de verschilllende bij DuVo Namens het bestuur ven de Stichting DuVo aangesloten bedrijven een update over hun duurzaam- heidsinspanningen, met speciale aandacht voor hun contacten met de diverse stakeholders.

In het afgelopen jaar heeft DuVo zich gebogen over de vraag wat haar rol is in het brede veld van organisaties Rotterdam, juli 2006 die zich bezig houden met thema’s rond voeding en Kees van der Waaij duurzaamheid. Daarbij hebben we geconcludeerd dat DuVo zich vooral zou moeten richten op het vroegtijdig

Vera Dalm en Chris Dutilh Interviews met key-opinionformers

Op verschillende plaatsen in de Nederlandse Vertrouwen samenleving zetten maatschappelijke Er zijn weinig sectoren waar het begrip vertrouwen zo’n organisaties zich in voor duurzamere voeding. grote rol speelt als juist in de voedingssector. Voeding is Elk van die organsiaties heeft een eigen een product met een directe invloed op de gezondheid agenda, die vaak wordt gekleurd door de van mensen. Het is dan ook opmerkelijk dat sommige geïnterviewden aangeven aan dat het vertrouwen in de persoonlijke achtergrond en motivatie van voedingsindustrie bij een aantal burgers gering lijkt te betrokken personen. Op verzoek van de zijn. Een aantal gesprekspartners merkt daarbij op dat ze Stichting DuVo komt een aantal van deze vertrouwen hebben in de mogelijkheden die technologie personen in dit boekje aan het woord. kan bieden bij het vinden van oplossingen voor Zij vertellen over de oorsprong van hun duurzaamheidsproblemen in de agro-industrie. betrokkenheid, die vaak al vroeg in hun leven Transparantie en voedselveiligheid is ontstaan. Bij de keuze van gesprekspartners Met name vanuit de Consumentenbond wordt verwacht is gekozen voor maatschappelijke organisaties dat bedrijven open zijn over wat ze doen, vooral waar het en zijn wetenschap en politiek buiten gaat over de herkomst van gebruikte grondstoffen en de beschouwing gelaten. achtergrond van produkten. ‘Trust me’ is niet genoeg, ‘tell me and show me’ zijn essentieel om vertrouwen ook op langere termijn te garanderen. Observaties Transparantie wordt gezien als voorwaarde voor verder- In de verhalen komt een aantal elementen opvallend gaande verduurzaming. Grotere transparantie geeft de vaak terug: vertrouwen, transparantie en veiligheid. mogelijkheid tot goed ketenbeheer. Dat is bij bedrijven Waardering voor eten en eetcultuur geeft aanleiding tot voorwaarde voor kwaliteitscontrole, en het vormt de basis gedachten over de rol van de consument. Ketenbeheer voor voedselveiligheid. Opmerkelijk is dat een aantal wordt gezien als het aangrijpingspunt voor veranderingen gesprekspartners expliciet aangeeft dat in hun ogen en het praten over het thema ‘verdeling van de nadruk op voedselveiligheid te ver is doorgeschoten, verantwoordelijkheden’. Maar ketenbeheer wordt pas echt waardoor het contra-productief lijkt te gaan werken. effectief, als daar een consumentenvraag aan ten Voedselveiligheidsissues lijken steeds vaker een ‘media- grondslag ligt. crisis’ te veroorzaken simpelweg omdat mensen onvoldoende kennis hebben over voedsel. Het zichtbaar maken van produktieketens is daarom belangrijk voor de opbouw van vertrouwen.

Waardering voor eten de directie(voorzitter). Die moet het voortouw nemen en Alle gesprekspartners zien het ontbreken van waardering in de praktijk van alle dag laten zien dat Maatschappelijk en aandacht voor eten bij de consument als belangrijke Verantwoord Ondernemen echt belangrijk gevonden oorzaak van de problematiek . Geconstateerd wordt dat in wordt. Nederland een eetcultuur ontbreekt: ‘als’t maar veul en warm is’. Een aantal gesprekspartners ziet in het proces van Vervlakking van de smaak, vervagen van de seizoenen en verduurzaming nog steeds een grote rol voor de overheid vervagende kwaliteitsnormen worden als symptomen weggelegd. Ten eerste als marktmeester, die ervoor moet genoemd. Waarbij steeds onderscheid gemaakt moet zorgen dat een eerlijke prijs wordt betaald. Dan treedt de worden tussen eten (de produkten op zich) en voedings- overheid ook op als hoeder van het algemeen belang, om patroon (de variatie en samenstelling van het dieet). voedselveiligheid te waarborgen. Ook moet de overheid voorlopers stimuleren hun eigen verantwoordelijkheid te Tegelijkertijd geven bijna alle gesprekspartners aan zèlf nemen, en bedrijven die achterblijven met weten zorgvuldig met hun voedselkeuze om te gaan, en daar regelgeving dwingen om mee te komen. veel voldoening aan te ontlenen. Iedereen realiseert zich De overheid kan ook een rol spelen bij het stimuleren dat dit bewustzijn zich beperkt tot een specifieke groep, van technologie-ontwikkeling, waardoor het innovatieve maar verwacht wordt toch dat een groeiend aantal karakter van de agro-industrie wordt bevorderd en mensen behoefte zal krijgen aan voeding met een duurzaamheid dichterbij komt. De huidige overheid emotionele meerwaarde. Men koopt niet ‘iets’, maar faciliteert deze processen onvoldoende is de mening ‘van iemand’. Dat is zichtbaar in het succes van boeren- van de geïnterviewden.. markten: boeren trekken zelf weer naar de stad om hun waar aan te bieden. Enkele gesprekspartners zien een expliciete rol voor consumenten weggelegd, die via hun koopgedrag een Keurmerken worden meer en meer onderdeel van veranderproces in de keten in gang kunnen te zetten en diezelfde lifestyle; speciale keurmerken kunnen de houden. Bewustwording van de consument is een taak consument overtuigen dat de betreffende producten die sommige maatschappelijke organisaties zichzelf met zorg bereid zijn, en van verantwoorde herkomst zijn. toerekenen, mogelijk via aandacht voor eten en eet- Ambachtelijkheid en duurzaamheid gaan daarin samen cultuur. Wel moet ervoor gewaakt worden dat die volgens de geinterviewden. Interessant is te zien dat in aanpak niet een te elitair karakter krijgt. deze gevallen prijs een veel minder dominante rol speelt bij de aankoop, waardoor er meer ruimte overblijft om Onderwerpen voor verdere overdenking duurzamer te produceren. Uit de gesprekken met maatschappelijke organisaties komt een drietal thema’s in beeld waarover nadere Verantwoordelijkheden gedachtenwisseling nuttig lijkt, te weten de drijfveren, Van bedrijven verwachten de maatschappelijke de tijdshorizon en het gemeenschappelijke kader: organisaties dat ze maatschappelijk verantwoord opereren. Liefst zo transparant mogelijk, zodat duidelijk is waaraan gewerkt wordt, en wat daarbij de voortgang is. Binnen een bedrijf wordt overigens vooral gekeken naar

Drijfveren Gemeenschappelijk kader Vanwege het schijnbaar geringe vertrouwen bij de Een structurele aanpak vereist denken op lange termijn, consument zijn bedrijven soms terughoudend met het en vereist tevens brede deelname en een breed geven van openheid. Bovendien blijkt de overheid draagvlak. Verplichtingen en geboden leveren weinig geneigd om ervaringen van voorlopers al snel te bijdrage tot dialoog, en geven eerder negatieve energie gebruiken voor het formuleren van weten regelgeving. die verlammend werkt. Mensen komen pas in beweging als ze zich ergens bij willen aansluiten, vanuit een - Wat is de incentive voor bedrijven om daadwerkelijk positieve motivatie. als voorloper te functioneren. - Worden de effecten van transparantie binnen een bedrijf - Is verandering van de eetcultuur in Nederland voldoende als positief ervaren? relevant voor bedrijfsleven, overheid en maatschappelijke - Kunnen maatschappelijke organisaties de incentive om organisatiess om daar gezamenlijk de schouders onder te voorop te lopen vergroten? zetten, of is hernieuwde aandacht al voldoende om - Een vraag aan maatschappelijke organisaties kan zijn: gewenste processen op gang te brengen? wat mogen bedrijven terugverwachten als bepaalde - Kan voeding cq. eetcultuur onderdeel worden van de inspanningen gerealiseerd worden. publieke agenda, en is bewustwording op dat punt een relevante langetermijn-investering? Tijdshorizon - Zo ja, wie zou daarbij het voortouw moeten nemen, en hoe De tijdshorizon van veel bedrijven of van de politiek is zou die problematiek het beste kunnen worden aangepakt? zodanig kort, dat men vanwege de financiële druk in - Is het mogelijk om een positieve beweging op gang te de meeste gevallen alleen nog mikt op quick-wins. brengen, en zou de verandering in eetcultuur een Quick-wins zijn in veel gevallen het resultaat van een wenselijke beweging kunnen zijn? gebundelde inspanning van een groep bedrijven, vaak in nauwe samenwerking met één of meer maatschappelijke organisaties.. De uitkomst van een dergelijk proces is meestal beperkt tot procesmatige aanpassingen, al dan niet gewaarmerkt middels logo of keurmerk.

- Blijven daardoor structurele oplossingen, zoals het aanpakken van de eetcultuur, niet stelselmatig buiten beschouwing? - Hoe groot is de impact van deze veranderingen cq quick wins, en hoe groot is de kans dat de aanpassingen een blijvend karakter hebben? - Hoe komen we tot een lerende organisatie, die continu verbetert, en die in dialoog met de omgeving kan treden zonder direct afgerekend te worden?

interview BOUDEWIJN DE BLIJ Hoe bereik ik de couch-potato?

‘Sinds ik bij de Hartstichting werk heb ik wel het vignet werd niet als zodanig herkend. En na wat meer aandacht voor mijn eetpatroon. toelichting gaf een grote groep aan het toch niet Maar weet je wat het is: beweeg een boel, belangrijk of doorslaggevend te vinden. De nederlandse consument is nog altijd meer prijs- dan kwaliteitsbewust. rook niet en eet gezond. Dan heb je het wel. Fabrikanten wilden het wel, zo’n hartvignet. Maar het En meer vis en minder vlees eten. Ik woon in effect op de consument was onvoldoende. En er zijn ook de buurt van de scheveningse haven en kijk zoveel vignetten, in Nederland meer dan 40! De enigen graag naar die enorme trawlers met vis die die echt bekend zijn, zijn Eko en AH biologisch. Misschien binnenkomen. Die vangst gaat grotendeels moeten we het weer eens proberen, want het werkt ons land weer uit. Terwijl visolie geweldig is in je menu. We moeten vis eten toeganke- lijker maken voor jongeren. Maar dan niet via de fishburger in zo’n wit broodje, want dat is weer baggervet.’

Boudewijn de Blij (51) is De Blij is trefzeker in het benoemen van de dilemma’s. getrouwd en heeft twee ‘Mensen willen desgevraagd best gezond eten, maar volwassen zoons, waarvan kiezen toch voor chips en frisdrank als ze in de er éen nog thuis woont. supermarkt staan.’ Net als zijn eigen zoon als ze samen Na zijn studie bedrijfskunde boodschappen doen. ‘Al smeer ik ‘m weleens de in Eindhoven werkte hij als lightvariant aan.‘ De trend in lightprodukten kan echter ambtelijk secretaris van de niet op zijn groot enthousiasme rekenen: ‘Al is het PvdA Tweedekamerfractie light-chips, het blijft toch een belachelijk ongezond en was hij directeur van voedingsmiddel. Okee, beter light dan een zoete Stivoro, stichting volks- frisdrank, maar het is toch een halve oplossing. Boudewijn de Blij gezondheid en roken. Ik hou er een ongemakkelijk gevoel aan over.’ Van 1999 tot begin 2006 werkte hij als directeur van De Hartstichting testte enkele jaren geleden een ‘beter- de Hartstichting en was hij voor-je-hart’vignet op produkten. In een simulatie werd lid van het Consumenten- gekeken hoe consumenten reageerden. ‘Het deed niets, platform van LNV.

bijvoorbeeld wel in Canada. En de Consumentenbond en van een hamburger als snelle hap op het station.‘ Albert Heijn werken met stoplichtjes. Ben benieuwd naar ‘Maar hoe krijg je het in de koppen geramd van diegenen de effecten daarvan. waar het echt om gaat? Van de couch-potato met het De enige twee produkten die we nu herkenbaar steunen biertje op de bank. Die een spelletje doet op de computer als Hartstichting, zijn Becel ProActiv en omega-3 vet- en niet naar de site van de Hartstichting gaat voor zuren. Die hebben een bewezen effect op je cholesterol- informatie over voeding. gehalte. Ja, voor die aanbeveling wordt betaald. En dat De grootste problemen zitten bij groepen in de laagste mag ook wel, want het geeft een fors concurrentie- sociale klasse. Zij zijn ongevoelig voor wat er in de voordeel.‘ maatschappij gebeurt en nauwelijks te beinvloeden via voorlichting. We zinnen op maatregelen, van ’t duurder maken van produkten tot en met stickers á la roken. Maar het moet wel specifiek zijn, algemene maatregelen Onze eetcultuur wordt steeds gehaaster hebben geen zin. We proberen nu om kleinschalig te volgens De Blij. ‘Die halfklaarprodukten informeren, met community-gerelateerde projecten. Zo bereiken we een groep vrouwen, de ‘boodschappers’, en het gemaksvoedsel: ik gebruik ze zelf via de moskee op Kanaleneiland. Dat zet meer zoden aan ook, best makkelijk en het hoeft niet de dijk dan een advertentie in Utrechts Nieuwsblad. Die moeilijke groepen bereiken, daar worstelt iedereen mee. ongezond te zijn. Maar om nou te zeggen Dus kom maar op met meer goede ideeen, er mag best eens een experiment mislukken.‘Onze eetcultuur wordt dat je in Nederland een eetcultuur van steeds gehaaster volgens De Blij. ‘Die halfklaarprodukten genieten hebt, nee, ’t houdt niet over.’ en het gemaksvoedsel: ik gebruik ze zelf ook, best makkelijk en het hoeft niet ongezond te zijn. Maar om nou te zeggen dat je in Nederland een eetcultuur van genieten hebt, nee, ’t houdt niet over.’

‘De voedingsmiddelensector probeert de consument wel De Blij verruilt nu de Hartstichting voor het Fonds 1818. naar de gezondere produkten te loodsen, maar ze zullen Wat hem het meest verbaasde in de voedingsdiscussies is echt niet ophouden met het maken en verkopen van de aandacht voor ketens. ‘Is het nou echt zo belangrijk snoep en chips. Een suikerfabrikant kan zoetjes gaan om bijna van ieder pakje boter te weten welke koe daar maken, maar de vraag naar suiker blijft. We moeten de melk voor heeft geleverd? Tot in het absurde is er dus de consument beinvloeden.’ Al is De Blij niet erg aandacht voor het traceerbaar maken van produkten, optimistisch als het gaat om de invloed die je kunt omdat men consumentenvertrouwen het belangrijkst hebben op bijvoorbeeld het toenemend overgewicht van vindt. Problemen op voedingsgebied ontstaan echter het de nederlanders. ‘Er zijn veel initiatieven. Wij doen er meest bij de bereiding thuis en vooral bij de keuze van ook aan mee, samen met Diabetesfonds en Nierstichting. voeding. Dan heb je ‘t over gezondheid. Aandacht Maar je bereikt té vaak de mensen die het toch wel daarvoor, dat is wat ik belangrijk zou vinden. ‘ weten, de hogeropgeleiden. Zij hebben al een redelijk voedingspatroon, nemen misschien een sushi in plaats

interview ARIE VAN DEN BRAND Het groene oranjegevoel

‘Duurzaamheid en duurzame produkten, dat ‘Het lijkt bijna genetisch bepaald, maar ’t zal wel ons moet onderdeel van onze nationale trots zijn!’ sobere protestantisme zijn. Daarom lukt iets als SlowFood Het oranjegevoel van Arie van den Brand, ook niet. Te bewerkelijk. Doe maar gewoon, dan doe je bevlogen pleitbezorger van de biologische gek genoeg.’ landbouw is groen. Hij ziet altijd meer kansen Hoe eko verder door moet breken? ‘Tja, dat ekomerkje. dan problemen. ‘We hebben in Nederland alle Om het eens zo te zeggen: het prikkelt de smaakpapil positieve omgevingsfactoren om leidend te nou niet meteen… Dan kijk ik liever naar Duitsland: kunnen zijn in duurzaamheid. Kunast heeft daar met het Bio-siegel’ een eenduidig symbool neergezet. Zij keek echt naar de consument, denkend vanuit de stedelijke samenleving. Wat dat We hebben de kenniscentra, de onderzoeksinstellingen, betreft denkt Veerman teveel vanuit het boerenbedrijf. we hebben mvo-minnend ondernemerschap, éen op de Dat werkt niet. Maar boeren pakken het zelf wel op. vier huishoudens is lid van een groene organisatie. Het Huisverkoop neemt toe en ik zie het succes zie van de zijn de optimale condities om van Food Valley naar boerenmarkten. De boer gaat weer met zijn produkten Organic Valley te komen. En pak meteen onze oer- naar de stad: een bijna middeleeuws gegeven, maar hollandse produkten in het assortiment biologisch: het werkt! Van Moskou tot Minneapolis: overal ontstaan tulpen en kaas. Laat onze kroonprins op zijn buitenlandse boerenmarkten. ‘ bezoeken nou eens biologische bloembollen cadeau geven. ‘ Ook de restaurants en supermarkten kunnen de verandering brengen door steeds meer biologische Van den Brand is een realist. De omslag naar biologisch produkten aan te bieden. ‘Zo’n Ekoplaza in Alkmaar, een hoeft niet van vandaag op morgen. Maar de lunch, een biologische supermarkt die gewoon alles heeft! Maar de broodje geitenkaas met komkommer, wordt wel sceptisch nederlandse supermarkten zijn te benauwd. Waarom niet bekeken: ‘Da’s een hoge energierekening, bijna niets uit een doorbraak forceren met een shop-in-shop-formule? Nederland. Terwijl je als salade ook geraspte kool had Dat concept werkt! Of zoals in Frankrijk, daar hebben de kunnen nemen, een wintergroente. We moeten beginnen grote supermarktketens zichzelf verplicht om 30% van de op het bord. Daar zijn mensen op aanspreekbaar. versprodukten uit eigen streek te halen. Lokale boeren Kijk maar naar de grote verschuivingen in ons eetpatroon. leveren ’s ochtends de kalkoenen voor die dag af. Twintig jaar geleden was de chinees iets bijzonders voor Dat kan toch in Nederland ook?! ‘ verjaardagen, nu is het doodgewoon.’ Van den Brand vindt de smaakpapil bij Nederlanders slecht ontwikkeld:

Van den Brand is positief over de groeikansen van de ‘Tja, dat ekomerkje. Om het eens biologische landbouw. ‘Zie het als een kraamkamer, het is het laboratorium van verduurzaming. Er moet meer zo te zeggen: het prikkelt de gejat worden van de biologische sector! En dan komen we smaakpapil nou niet meteen… vanzelf in de mainstream. Er worden nu eenmaal met een kleine groep grote stappen gezet, die leiden tot kleine stappen voor die grote groep. Wat dat betreft zitten we profileren. Ze doen het gewoon, en over 10 jaar zijn ze goed met onze nederlandse voedingsindustrie. Men is wereldleider. Kijk, dat geeft nieuwe kansen aan een paar niet short-term op winst gericht, maar wil over 30 jaar boerenjongens uit de polder!’ Daar heb je het weer, het nog in de business zitten en investeert dus in groene oranjegevoel. vernieuwing. Op een rustige manier. Prachtig voorbeeld vind ik het sustainable barley –project van Heineken. Maar de vernieuwing gaat Van den Brand soms toch ook Ze zijn nu al een voorloper, zonder zich er groots op te te langzaam. ‘De verzilting in West-Nederland gaat door. Wie levert nou de eerste zilte portfolio? Geef 10 glastuin- bouwers eens wat ruimte en dan heb je Frau Antje in het zout!’ Gevaar dreigt er voor de aquacultuur: ‘Er ligt daar een strategische kwestie: voorkom een nieuw biggetjes- probleem. Vis wordt met vis gevoerd, dat is het ontkennen van iedere biologische randvoorwaarde. Als we niet uitkijken, wordt dat de nieuwe bio-industrie. en voeding. Hij studeerde Met alle maatschappelijke problemen van dien.’ En direct in Wageningen en schakelt Van den Brand weer over op een kans: ‘Je kunt verkreeg bekendheid als die vis ook zagers geven. Daar kweek je mooie tong mee.’ TweedeKamerlid voor GroenLinks. ‘Na de film ‘Darwins Nightmare’ zag je vooral in Frankrijk Internationaal is hij actief een consumentenbeweging die zei: doe nou eens een als voorzitter van het IATP kwartje op die vis en los daarmee de problemen in Afrika en in het ‘Sustainable op. Soms heb je echt drama nodig om public awareness Food Laboratory: to cre- te krijgen. En dan moet de voedingsindustrie wel ate innovations that meebewegen. Meer doen dan windowdressing en een make food systems more beetje voorzichtig om elkaar heen draaien. NGO’s mogen Arie van den Brand economically, environ- het de bedrijven ook nog wel wat lastiger maken. Mooi mentally, and socially vind ik het rapport van Unilever en Oxfam. Een eerste sustainable.’ Arie woont poging om indicatoren op te stellen, samen waarden te Arie van den Brand in een boerderij in ontwikkelen. Daar begint het mee: in persoonlijk contact (54 jaar) is voorzitter Westerkoggenland, waar tussen CEO’s en mensen zoals ik praten over je waarden. van Biologica, de hij een boomgaard vol Dat je tegen elkaar zegt: ik snap dat jij je ook zorgen ketenorganisatie voor oude appelrassen maakt over je kinderen. Ik ben nou eenmaal een biologische landbouw koestert. verbinder.’

interview WOUTER VAN ECK Boer voor driesterren

Van Eck bestelt een salade met gegrilde ‘De grote voedselconcerns zijn bepalend als het om de seizoensgroenten. ‘Mh, courgette, aubergine landbouw en ons voedsel gaat. Hun eisen vanuit de en paprika, in januari zijn dit geen seizoens- verwerking bepalen al de input, welke zaden en welk voer nodig zijn. Een boer koopt een pakket: zaad, groenten’, is zijn eerste reactie: ‘de rucola en bijbehorend gif en kunstmest. Dat moet hij of zij veldsla zijn wel okee’. Hij weet waar hij over verwerken tot het gewenste produkt. En dan ook nog spreekt, als eigenaar van twee volkstuinen. concurreren op de wereldmarkt. Vroeger produceerde Zijn overschot aan groenten, bijvoorbeeld een boer voor de eigen regio. Nu is er een vraag naar de courgette, legt hij zelf in. plantaardige olie. Of die nu van palmolie uit Sumatra, ’Zo hou je de zomerwarmte beschikbaar voor donkere dagen’.

Wouter van Eck is campagneleider Landbouw & Voedsel bij Milieudefensie. Zelf boer worden was ooit zijn droom. Maar toen zijn moeder hem als kind voorhield dat boeren sperziebonen moeten eten, koos hij voor de universiteit en studeerde Ontwikkelingsstudies in Nijmegen. Tijdens veldonderzoek in Kenia zag hij hoe de goedbedoelde Wouter van Eck (40) ontwikkelingshulp van Nederlandse landbouwkundigen is campagneleider leidde tot meer armoede en honger. ‘Het opppompen van Landbouw & Voedsel de produktie leidt tot grotere afhankelijkheid. Kleine van Milieudefensie. boeren moesten zaaigoed en kunstmest gaan kopen en in Hij studeerde en doceerde plaats van gemengde teelt gingen ze over op mono- aan de Universiteiten van cultures. Het gevolg: schulden aan de bank en verarming Nijmegen en Wageningen. van de grond.’ Van Eck ging niet zelf de ontwikkelings- Van Eck woont samen met samenwerking in: ‘Hier zitten de hoofdkantoren van zijn partner in Nijmegen multinationals en hier zijn de consumenten die andere Wouter van Eck en is daar ook actief als keuzes moeten maken.’ lokaal politicus.

pindaolie uit Senegal of raapolie uit Nederland komt, Een voorbeeld: de consument moet nu kiezen voor maakt Unilever niet uit. De boeren zijn echter geen baas biologische melk of melk met een ‘koe in de wei’ meer over hun eigen bedrijven’. stempel. Koe in de wei wordt neergezet als een extraatje. Maar in de biologische landbouw stáat de koe gewoon Nederland is een achterloper als het om eten gaat. in de wei. De zuivelindustrie geeft meer geld uit aan ‘De italianen zeggen: wij leven om te eten. Eten is een reclamecampagnes voor een nieuw toetje dan het zou sociale gebeurtenis, er wordt graag getafeld. Maar kosten om alle koeien buiten te houden. Dat noem ik dus nederlanders eten om te leven: hop erin, en de motor onwil. ‘ kan weer draaien. We geven ontzettend weinig geld uit aan onze voeding, al zie je hier ook verschillen: een ‘De ontwortelde stadsmens interesseert zich voor de Limburger geeft meer uit aan lekker eten dan een Fries. herkomst van zijn eten en gaat kwaliteit meer Gelukkig zie ik ook dat de aandacht voor eten groeit, in waarderen’. De fietstochten langs biologische boeren die combinatie met aandacht voor fitness en lifestyle. Praten Milieudefensie organiseert, kunnen rekenen op groot over recepten is weer hip. Sterrenrestaurants doen veel enthousiasme. Er is markt voor biologisch. ‘Tegen de met seizoensgerechten en koken met biologische verdrukking in stijgt het aandeel biologisch. Met name ingredienten. Want als je op smaak let, kom je vanzelf de natuurvoedingswinkels profiteren daarvan, het bij biologisch’. aandeel in de supermarkten daalt. Daar is het licht even uit: in de prijzenslag heeft biologisch verloren, er wordt misbruik gemaakt van de idealisten die toch wel betalen. ‘De ontwortelde stadsmens Terwijl je op lange termijn moet denken, en dan zie ik dat interesseert zich voor de herkomst biologisch rendement oplevert. In de toekomst zullen ze over ons zeggen: die ontbossing en slavernij voor de soja- van zijn eten en gaat kwaliteit produktie, hoe hebben ze dat ooit kunnen doen?’. meer waarderen’. Campagnevoeren en druk opbouwen helpt volgens Van Eck. ‘Al verschuiven we maar een paar procent, in de huidige verhoudingen tikt dat door. Bedrijven voelen dat Van Eck ziet de biologische landbouw als toekomstbeeld, en zetten ook wel noodzakelijke stappen, al is het deels maar ondertussen moet de kwaliteit van de huidige greenwashing. Wij zien de kritische consumenten als bulkproduktie ook omhoog. ‘De traditionele landbouw voorlopers, en het is de taak van organisaties als moet de prijs gaan betalen voor de schade die zij Milieudefensie om ongeduldig te zijn. ‘ aanricht, bijvoorbeeld door een heffing op de kap van Van Eck blijft gewoon genieten. ‘Mocht ik ooit nog boer tropisch regenwoud. En Utz Kapeh is prima, maar het worden, dan is een driesterrenrestaurant mijn afnemer’. moet eigenlijk de normale minimumstandaard zijn voor alle koffie. Het is niet prijzenswaardig dat je arbeiders normaal betaalt, of dat je het regenwoud níet vergiftigd. Aparte keurmerken naast biologisch, Eko of Oke concurreren om de aandacht van de toch al bewuste consumenten.

interview EELCO FORTUIJN Honger is het ergst

“Mijn motto is: doe een ander wat je wilt dat een hoofdthema geworden. Maar ook in mijn dagelijkse ook jou geschiedt. Als ik in een noodsituatie leven ben ik heel bewust met eten bezig. In elke maaltijd zou zitten, dan zou ik het heerlijk vinden als probeer ik ten minste één product te stoppen dat duurzaam is, of dat zich in ieder geval in bepaalde een ander mij in staat zou stellen om mijzelf opzichten positief onderscheidt van de middelmaat. te redden. Het belangrijkste is voor mij dat ik Zo koop ik vlees bij de scharrelslager, gebruik ik Perla mensen kansen wil bieden, door een eigen koffie en drink ik Lipton Ice Tea, omdat die ILO-proof is.” inkomen te genereren.” Tot nu toe is FairFood nog niet erg gestructureerd bezig geweest met dit soort vragen. “Ons voornaamste doel was om vooral jonge mensen te prikkelen om zelf vragen In zijn jonge jaren werd Fortuijn geïnspireerd door te gaan stellen over de herkomst van hun voedsel. zijn vader en grootvader. “Mijn vader heeft bij de Zo wordt een paar keer per dag een spotje van ons Evangelische Omroep de afdeling Metterdaad opgezet, uitgezonden op MTV, met als thema: Eat fair, beat dat zich middels radio en TV-programma's bezighoudt hunger. Zowel filmmakers als MTV werken daar met fondsenwerving voor christelijke projecten over de belangeloos aan mee. Dit jaar hebben we zelfs een hele wereld. Als voorzitter ging hij eens per jaar bij die wedstrijd uitgeschreven voor nieuwe spotjes, waaraan projecten kijken, en dan kwam hij thuis met geweldige iedereen mee mag doen.” verhalen, die enorme indruk maakten op mij als zesjarig jongetje. Later, tijdens mijn studie bedrijfskunde in Fortuijn wordt enthousiast over de successen van Rotterdam, woonde ik enkele maanden in huis bij mijn sommige initiatieven, die hij om zich heen ziet: “Het is grootvader. Die vertelde mij hoe hij, als groentenboer in fantastisch zoals Nico Roozen en David Rosenberg met oorlogstijd, verschrikkelijke ervaringen had opgedaan met Utz Kapeh de hele koffiesector op een hoger plan weten hongerende mensen.” te tillen. Zij creëren een nieuw level-playing field, en dat is uiteindelijk de beste kans op succes. Ik hoop dat de Tijdens zijn studie heeft Fortuijn stage gelopen in Ethiopië, koplopers en de early-adopters met dit initiatief zoveel bij de directeur van een vluchtelingenkamp. Die man had impact zullen hebben, dat bijvoorbeeld ook Aldi mee zal onder het communistische regime gevangen gezeten, gaan doen.” met voortdurend de dreiging dat hij terechtgesteld zou worden. “Maar ook die man vertelde mij dat honger voor Maar tegelijk stelt Fortuijn vast dat er een zorgwekkende hem het ergste was geweest, veel erger dan de angst om erosie plaatsvindt van het begrip maatschappelijk gefusilleerd te worden. Zo is het bestrijden van honger verantwoord ondernemen (MVO): “Het Global Reporting

Initiative (GRI) maakt duidelijk onderscheid tussen beleid domein. Op dit moment wijzen overheid, bedrijfsleven en en prestaties. Veel van de MVO-speak gaat over het consument steeds weer naar de ander. In mijn ogen is de beleid: transparantie, intenties, values. Steeds meer overheid als markmeester verantwoordelijk voor het wollige verhalen, die vaak weinig te maken hebben met bewaken van de spelregels op mondiale schaal, en als de kernactiviteiten van een bedrijf.” Charity is prima wat dat niet lukt, ten minste binnen de eigen landsgrenzen. Fortuijn betreft, maar het is geen core-business. “Straks En omdat het prijsmechanisme de beste handle is om wordt zelfs het personeelsbeleid, of het je houden aan de duurzaamheid te verwezenlijken, zou de overheid het wet, nog als MVO gepresenteerd. GRI doet goed werk, externaliseren van duurzaamheids kosten moeten door het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal, reduceren, zodat ze in de prijs van goederen en diensten en door economische duurzaamheid in beeld te brengen. kunnen worden doorberekend. Op die manier wordt Maar hoe je het ook verwoordt, uiteindelijk telt voor mij vervuiling betaald door de uiteindelijke veroorzaker, alleen het concrete antwoord op de vraag: hoe duurzaam en dat is een heel begrijpelijk concept.” is dit product dat ik hier in mijn handen houdt.” Ook zullen, in de ogen van Fortuijn, bedrijven nog veel Volgens Fortuijn zullen in de komende jaren nog een aktiever hun verantwoordelijkheden moeten opnemen. aantal zaken moeten worden aangepakt: “In de eerste “Het zou goed zijn als ze duurzamer gingen handelen, plaats moeten we een antwoord zien te vinden op de maar dat blijkt nog vaak lastig. Zowel consumenten als vraag wie er verantwoordelijk is voor het publieke aandeelhouders blijken nog niet veel belangstelling te hebben voor duurzaam handelende bedrijven. Daarom zou het goed zijn wanneer bedrijven aktiever hun MVO- prestaties ook in hun marketing zouden betrekken. FairFood en andere NGO’s willen bedrijven daar graag in steunen, door duurzame producten aantrekkelijk te maken voor een consument. Het wordt dan leuk om en eerlijk product in je eten terug te vinden. Want de consument moet gaan begrijpen dat armoede en honger in deze wereld niet nodig zijn. Er is geld genoeg, als het maar op de juiste manier besteed zou worden. En als Eelco Fortuijn (35) is consument, hoe bescheiden ook, heb je een mogelijkheid algemeen directeur van om bij te dragen aan een oplossing, als je maar bewust je FairFood, een organisatie inkopen doet. Duurzaamheid is welliswaar een issue in die hij zelf in 2000 in het het publieke domein, waar overheid en burgers de dienst leven heeft geroepen. uitmaken, maar ik zie toch ook een belangrijke rol Voordien werkte hij als weggelegd voor consumenten en bedrijven, die in het free-lance consulent, en private domein opereren, omdat daar de ethiek geldt: Eelco Fortuijn als gangmaker bij het maak geen misbruik van een falende overheid.” project Happietaria. Hij is getrouwd en heeft geen kinderen.

interview HENK HARTOGH Wat deed jij toen de vis verdween?

Hartogh is zeer nieuwsgierig naar de niet in pacht hebben, maar op onderdelen wel kennis en ontwikkelingen in de komende decennia en ervaring hebben die we kunnen overdragen. Toch moeten de oplossingen die zullen worden gevonden we niet denken dat wij even de problemen in die landen kunnen oplossen op onze manier, want het zoekproces voor de duurzaamheidsdilemma’s van naar oplossingen moeten ze uiteindelijk zelf doormaken”. vandaag de dag. Hij koestert grote verwachtingen van technologische vooruit- Bij de IUCN is Hartogh nauw betrokken bij de verduur- gang: “Ik zou graag nog meemaken hoe we zamingsproblematiek rond soja, palmolie en garnalen- over zo’n 50 jaar terugkijken op deze tijd. kweek. “In alle gevallen gaat het om grootschalige Misschien dat we dan smakelijk kunnen aantasting van ecosysteemdiensten en biodiversiteit. Die aantasting is vaak rampzalig voor de armste delen van de lachen om onze huidige aanpak van allerlei problemen.

Maar ik hoop op een aantal doorbraken, bijvoorbeeld dat we tegen die tijd om vlees te eten niet langer op grote schaal dieren hoeven te slachten maar dat de productie van (kunst)vlees is overgenomen door grootschalige Henk Hartogh (53) werkt weefselkweek. Ook op andere terreinen hoop ik dat sedert vier jaar als coördi- oplossingen worden gevonden om wereldwijd veel nator van het programma monden verantwoord te voeden. Neem India, vroeger Ecologie en Economie bij werd er gedacht dat het altijd zou blijven kampen met IUCN-NL, de Nederlandse armoede en grootschalige voedseltekorten. Dankzij de tak van de World groene revolutie is dat gelukkig niet het geval geweest”. Conservation Union. Voorheen was hij vele jaren “Na een studie bedrijfs- en algemene economie heb als ambtenaar bij Buiten- ik korte tijd bij de VN in Laos gewerkt. Daarna ben ik landse Zaken, Directoraat begonnen bij het Ministerie van Buitenlandse Henk Hartogh Generaal Internationale zaken/Ontwikkelingssamenwerking, waar ik betrokken Samenwerking, betrokken ben geweest bij het programma met Zambia en Vietnam. bij verschillende ontwikkel- Ik heb mij altijd sterk gerealiseerd dat wij de wijsheid ings-programma’s.

bevolking. In veel ontwikkelingslanden zijn het juist de aanzienlijke verbeteringen worden verwezenlijkt. Een armsten, die sterk afhankelijk zijn van wat de natuur mooi voorbeeld vind ik de TGV in Frankrijk. De overheid oplevert. daar zag jaren geleden al aankomen dat het vervoer Zo heeft bijvoorbeeld de toegenomen vraag naar op de wegen zou dichtslibben. Toen hebben ze het tropische garnalen verwoestende gevolgen gehad voor TGV-netwerk ontwikkeld. Waarom zou een dergelijk mangrovengebieden. En wat er gebeurt als die er niet proces niet mogelijk zijn op het gebied van voeding. meer zijn, heeft de Tsunami laten zien. Er zal meer In Nederland beschikken wij over een enorme know-how nadruk op duurzaamheidsaspecten moeten worden op het terrein van de agro-industrie. Dat zou de gelegd, en daar wil ik actief aan bijdragen. Voor als mijn Nederlandse overheid nog meer kunnen stimuleren, kleinkinderen later vragen: wat deed jíj toen op het land bijvoorbeeld met subsidies, fiscale regelingen, facilitering de tropische bossen en in de zee de vissen verdwenen.” van de broodnodige R&D etc.”

Hartogh beseft terdege dat er in de afgelopen jaren al Zelf is Hartogh ondermeer betrokken bij een verbeter- veel is veranderd op het gebied van duurzame traject voor de kweek van tropische garnalen. “Samen ontwikkeling, zowel in Nederland als daarbuiten. “Na een met de grootste importeur van garnalen in Europa, het periode van bewustwording zijn een aantal bedrijven Nederlandse Heiploeg, hebben IUCN en NOVIB aan- begonnen met verbetertrajecten, bijvoorbeeld door het vullingen voorgesteld voor de Eurep-GAP criteria met opzetten van samenwerkingsprojecten, partnerschappen betrekking tot de ecologische en sociale aspecten van de en Rondetafel overleggen. Helaas zie je dat de meeste garnalenkweek. Heiploeg heeft die paragrafen integraal schade wordt aangericht door achterblijvers die niet in in de inkoopvoorwaarden opgenomen. Deze samen- dergelijke programma’s geïnteresseerd zijn. Daar ligt in werking is voor mij een sterk voorbeeld van goede mijn ogen een grote uitdaging voor de overheden, die samenwerking tussen ngo’s en bedrijfsleven. zouden minimale duurzaamheidscriteria via weten regelgeving moeten opleggen zoals nu ook gebeurt op In andere sectoren gaan de ontwikkelingen minder snel, het terrein van de gezondheid. Anders leidt vrijwilligheid deels omdat ze groter zijn met veel meer spelers. In die tot vrijblijvendheid. Ook zou de overheid een recht- gevallen ziet Hartogh een nuttige rol weggelegd voor vaardiger prijsstelling moeten stimuleren en ook daar branches. “Branches zouden een meer leidende rol zorgen voor een level playing field. Nu zijn duurzame moeten gaan spelen door ervoor te zorgen dat dergelijke producten meestal duurder, omdat andere kosten niet of duurzaamheidscriteria in aankoopcondities terecht komen onvoldoende in de prijs zijn verdisconteerd. Belangrijk is voor belangrijke grondstoffen. En de overheid zou ze ook dus de bevolking hier zover te krijgen dat ze ook daad- daarop moeten aanspreken. In principe ben ik voor zo min werkelijk meer willen uitgeven voor goede en verant- mogelijk beperkingen, maar als zoals nu bepaalde woord geproduceerde voeding. grenzen worden overschreden, dan moeten overheden ingrijpen. Nederland heeft zich bovendien in 1991 Naast opvoeding gelooft Hartogh, zoals eerder aange- gecommitteerd aan de afspraken in het kader van de geven, in de mogelijkheden die de techniek ons te bieden Conventie voor Biodiversiteit. Verder hebben we de EU en heeft. “Vooral wanneer een overheid, met visie en VN doelstellingen voor 2010 resp. 2015 over natuurbehoud commitment voor het behalen van duurzaamheidsdoelen, onderschreven. Dat kan de overheid natuurlijk niet allen, gaat samenwerken met het bedrijfsleven. Dan kunnen dat kan alleen in samenwerking met het bedrijfsleven.”

interview WIBO KOOLE Eetcultuur is europees

“Al heel jong heb ik begrepen dat het kunnen maken tussen producten mèt en zonder bio- essentieel is om goed met het land en de technologie. Dat was duidelijk een succes-aanpak, die natuur om te gaan, want in 1945 heeft later ook elders in Europa is nagevolgd." Walcheren onder water gestaan, en het Met de steeds internationalere voedselketens ontstaan duurde nog jaren voordat het zout weer uit de meer vragen over de herkomst van ons voedsel en over de manier waarop het gemaakt wordt. Daarbij spelen milieu- bodem verdwenen was.” Koole is opgegroeid aspecten een rol, zoals het gebruik van bestrijdings- in een gereformeerd gezin op het Zeeuwse middelen. Maar het gaat ook om sociale aspecten, zoals platteland. Zijn vader had daar een agrarisch gezondheid en beloning van werknemers. “Het probleem handelsbedrijf, waar hij zaaizaad en poot- is dat de macht in de keten erg ongelijk verdeeld is” zegt goed verkocht, en de bietencampagnes Koole. “De invloed van de consument is maar beperkt. organiseerde. Van huis uit kent hij dus de Het zijn vooral de supermarkten die met hun grote voedselketen. Maar ook de spanning tussen economische noodzaak, gekoppeld aan bijvoorbeeld schaalvergroting, en de aandacht voor het milieu en sociale aspecten.

Na zijn studie politicologie in Amsterdam, en enkele jaren als universitair docent in Nijmegen, begon Koole in 1994 bij de Consumentenbond, waar hij meteen geconfronteerd Wibo Koole (52) werkte werd met de discussie over moderne biotechnologie. Voor tot eind 2005 als hoofd de Consumentenbond was genetische modificatie niet per Maatschappelijke definitie slecht, zolang de productveiligheid voor de Belangenbehartiging bij consument maar gegarandeerd kon worden. “Ik zag dat de Consumentenbond. er duidelijk voordelen waren voor de gewasveredeling, Sinds kort is hij zelf- maar het voordeel voor de consument was er niet. standig organisatie- en Als co-voorzitter heb ik toen met het Informeel Overleg communicatieadviseur Biotechnologie gewerkt aan een afspraak over de manier Wibo Koole met zijn eigen bureau waarop, via etikettering, informatie verstrekt zou moeten Create2Connect. worden aan consumenten, zodat zelf de keuze zouden

inkoopmacht bepalen wat ze hun klanten aanbieden. heeft mogelijk ook tot gevolg heeft dat de landbouw Helaas zet de supermarktoorlog veel van wat we op geheel uit Nederland verdwijnt. Ik ben onlangs op bezoek duurzaamheidsgebied bereikt hadden weer op de tocht. geweest in de eerste energieproducerende kas, en dat is Ik hoop dat er snel een moment komt dat de consument een interessante optie. We moeten niet bang zijn voor problemen krijgt met de kaalslag, en weer bewust voor nieuwe technologie, maar we moeten die wel slim kwaliteit gaat kiezen. En ik zie geen reden waarom dat inzetten.” niet ook tegen een goede maar niet te hoge prijs zou kunnen. Dat is vooral een kwestie van goede organisatie Koole ziet dat er grote gezondheidsproblemen, zoals in de keten.” obesitas, ontstaan vanwege de hoge welvaart. Tot nu toe Ook vanuit de landbouw wordt actie ondernomen, om zijn die problemen veel te oppervlakkig aangepakt vindt producten met hoge kwaliteit lokaal te gaan vermarkten. hij: “De kern van het probleem ligt in de manier hoe wij Koole ziet nieuwe mogelijkheden ontstaan voor een met onze voeding omgaan. Wij besteden nauwelijks duurzame ontwikkeling, omdat daarbij nieuwe kanalen aandacht aan onze eetcultuur. We geven voeding nog te worden aangeboord. “Moderne agrarische samen- weinig een plaats in de publieke agenda. Daarvoor is een werkingsverbanden kunnen hier een rol spelen zoals Europese aanpak nodig. Het leuke van Europa is dat de vroeger de veilingen dat deden. De klassieke land- voedingsindustrie en de eetcultuur helemaal Europees bouworganisaties richten zich nog teveel op belangen- geworden is. Iedereen heeft wel goede ervaringen met behartiging. Niet voor niets is LTO-Nederland uit elkaar eten in andere culturen. Daar wordt vaak meer van het gevallen. Die organisatie was veel te veel gericht op de eten genoten. Mijn vraag zou zijn hoe we de eetcultuur (EU)-landbouwpolitiek. De nieuwe organisaties zullen die daarbij hoort, zoals slow-food uit Italië, kunnen zich veel meer moeten bezighouden met zaken als overnemen. Als dat lukt, kunnen landbouw en industrie kwaliteit, duurzaamheid en regionale afzet. En zullen dichter bij elkaar gebracht worden. We moeten daar zich moeten toeleggen op nieuwe moderne vormen van echter wel de tijd voor nemen. Zelf denk ik aan een ondernemerschap. Consumenten zitten daar op de te periode van tien jaar, waarbij dan ook de nieuwe landen wachten, het platteland zal de komende jaren steeds in Oost Europa betrokken moeten worden. Het is wezen- aantrekkelijker worden als plek om te wonen en te leven, lijk om dan niet alleen vanuit bestaande partijen te en dus ook om lokale producten te kopen.” denken. We zouden een soort volksbeweging op gang moeten zien te brengen, waarbij mensen zelf aan de Door de politieke spanningen in de wereld ziet Koole gang gaan. Waar voorstanders van regionale eetculturen, de bereidheid afnemen om samen te zoeken naar moderne inzichten over veilige en hygiënische voedsel- oplossingen. “Het risico is dat men dan op veel plekken bereiding, koks, de grote voedingsindustrie, gezondheids- in de wereld zal teruggrijpen op ouderwetse, zwaar en lifestylekennis, media en zo meer bij elkaar komen. industriële, manier van voedselproductie om maar aan Voor een dergelijk traject over goede voeding zijn de groeiende vraag van consumenten te kunnen voldoen. interessante coalities te vormen. Nu zie je bijvoorbeeld De nieuw verworven inzichten over duurzaamheid zullen wel coalities tussen tussen de Diabetes vereniging en de daarbij niet voldoende meewegen. Toch zie ik ook farmaceutische industrie en de zorgverzekeraars, maar lichtpuntjes. De energiecrisis maakt dat energie- waarom sluiten zulke verenigingen niet ook coalities met intensieve teelten onder druk komen te staan. Dat levert regionale biologische landbouwcoöperaties? Er zijn veel kansen voor energiezuiniger teeltmethoden, hoewel het meer creatieve verbindingen mogelijk!”

interview MELANIE PETERS Transparantie is cruciaal

“Ik dacht altijd: dat ga ík niet doen, ik trap er eten is het probleem. Met de huidige ontwikkelingen in niet in. Maar met een kind merk je het goed, ons voedingspatroon en daarmee onze gezondheid, treft het effect van reclame. En overal krijgt ze een ons allemaal. De overheid staat straks voor grote snoepje. Letterlijk zoethouden, dat kan ik me maatschappelijke en financiële kosten.” nu voorstellen.” “Mensen hebben ook minder kennis over voeding, maken steeds minder zelf thuis klaar. Het klinkt wel gevarieerd, Melanie Peters maakt zich zorgen over het steeds kleiner de ene dag italiaans en dan weer chinees. Maar het is worden van het verschil tussen snoep en voeding. alleen een variatie in smaak, niet in vetten, koolhydraten “De plek in het dieet wordt onduidelijk. Is een flesje en zout. Qua voedingswaarde is het steeds hetzelfde en met groentedrank of een zakje yoghurt nou een tussen- doortje, of een volwaardige vervanger van een deel van je maaltijd? Je kunt het jongeren niet kwalijk nemen dat ze daar niet over nadenken, zij moeten met andere dingen bezig zijn. Maar juist daarom ligt er een verantwoordelijkheid bij overheid, fabrikanten en retailers.”

De interesse van Peters in voeding begon als kind al. Toxicologe Melanie Peters (40) “Ik vond etiketten interessant. En als jongere was ik me werkte tot voor kort als erg bewust van het probleem van de voedseloverschotten. manager Gezond Leven van Ik wilde gezonde voeding gaan maken. Helaas, bij Levens- de Consumentenbond. middelentechnologie ging het niet over voeden, maar over Na haar studie Levens- geld verdienen. Een zak aardappels kost niks, maar doe er middelentechnologie in een beetje zout en vet bij en het is dure chips: een enorme Wageningen promoveerde zij in toegevoegde waarde. Daar is de voedingsindustrie op London en deed daarna onder- gericht. Kijk naar light-produkten: light-jam is gewoon nóg zoek naar het ontstaan van meer water verkopen voor de prijs van jam.” Melanie Peters kanker in de VS. Voordat zij in 2000 bij de Consumentenbond “De levensstijl is echt veranderd, iedereen heeft meer te begon werkte zij bij Shell en besteden. Vroeger kocht je nooit iets op een station, nu is het Ministerie van Landbouw. het heel normaal. De welvaartsvermeerdering leidt Zij is getrouwd en heeft een wereldwijd tot welvaartsziekten. Teveel en te eenzijdig dochter van vier.

meestal onvoldoende gevarieerd. Je ziet wel een grote ketenbewustzijn is er nu wel meer bij de bedrijven. Maar je toename van ‘gezond’-produkten. Innovatie heet dat, houdt je hart vast over wat ze waar kunnen maken.” maar wat is het nou helemaal? Als dat erop neerkomt dat fabrikanten extra vitamine C toevoegen aan een De rolverdeling tussen overheid en bedrijven is belangrijk. overigens te calorierijk en eenzijdig product en dat “De industrie zegt altijd zelf te willen reguleren. Prima, aanprijzen als gezond, dan wordt de consument misleidt. maar doe dat dan ook en laat ook aan consumenten zien Het gaat erom dat behoud van vitamines ook een wat je doet. Daarbij hoort dat je meedoet aan onderzoek indicatie is van een proces waarbij de essentiële gezonde van de Consumentenbond. Dat blijkt toch nog steeds eigenschappen van producten zijn behouden. Een wennen voor bedrijven. Hoe communiceren we met de holistische benadering dus, dat is pas innovatie.” consument? Ook DuVo is daar na 5 jaar nog steeds niet over uit. Maar de overheid pakt de rol ook niet, terwijl ze “Als Consumentenbond zeggen we: de gezonde keus moet het wel zou moeten doen ‘when all else fails’, zoals een de makkelijke keus zijn. Supermarkten helpen daarin niet schrijver zegt. Ze kan het ontstaan van overgewicht, mee. Het aanbod is er niet en de eerlijke informatie wordt diabetes, hartklachten in Nederland, maar ook bij de overschaduwd door de enorme reclame voor ongezonde groeiende klasse in de wereld die het net iets beter krijgt, gewoonten. De gezondere produkten zijn veel duurder of niet op zijn beloop laten. En ook moeten we collectief liggen onderin de schappen en er is weinig keus. Kijk naar verantwoordelijkheid nemen voor de omstandigheden iets simpels als zelf bakken: het gewone meel ligt onderin, waarin mensen wereldwijd leven, zonder toegang tot en op ooghoogte staan drie of vier soorten muffins en water, voedsel, hygiëne, medicijnen en onderwijs. Daar is brownies. Voor mij is het ook opvallend hoe weinig al te veel alleen maar over gepraat. De normen zijn er mensen, mijzelf incluis, van nieuwe producten weten en wel. Maar consumenten kunnen het niet alleen hoe makkelijk ze dus misleid kunnen worden door claims afdwingen. De overheid moet bedrijven aanspreken op van fabrikanten. En vergis je niet in het bestaan van hun rol daarin. Je moet dat reguleren op waarden-nivo, op gezonde produkten: ook een flinke portie vruchtensap kost de grote lijnen, zoals eerlijk zijn over je informatie. Het je een uur sporten om ‘t er weer af te krijgen.” primaire effect bereik je doordat de mensen in bedrijven moeten rapporteren, dat dwingt ze om ook na te denken De Consumentenbond is duidelijk in haar rol: “We hebben over wat ze aan het doen zijn.” niet de rol van voedingsdeskundigen maar wij staan voor het belang van openbare informatie en voor het tegengaan Er is nog een lange weg te gaan voor er goede van misleidende claims. Gezien de enorme volksgezond- voedingsmiddelen komen, gemaakt van goede heidsproblemen, die iedereen kan voorzien, is het grondstoffen, goede processen en goede eindproducten onverantwoord dat voedingswaardedeclaratie op met eerlijke informatie zowel over de effecten op de produkten nog steeds niet verplicht is in Nederland. Wij eigen gezondheid van mensen, als op die van anderen hebben een stoplichtensysteem voorgesteld om aan te die betrokken zijn bij de productie en het milieu. Dat is geven of je een voedingsmiddelen bij voorkeur (groen) of de innovatie waar we op wachten. DuVo zou in elk geval bij uitzondering (rood) zou moeten nemen. En we hebben op zich moeten nemen om het gevoel van urgentie de Wet openbaarheid van productie en ketens (WOK) binnen haar invloedssfeer te vergroten. geïntroduceerd. Transparantie is het begin: de verplichting om te antwoorden op vragen van consumenten. Dat

interview COEN DE RUITER Produkten met liefde maken

“Mijn band met eten begint op de middelbare je weer met anderen kunt delen. Zo vind ik het leuk om school. Zowel mijn vader als mijn moeder van iemand een speciaal adresje te horen waar ik werkte, en dus moesten wij als kinderen byzondere producten kan kopen. Vanaf de eerste dag dat ik werkte, besteed ik een groot deel van mijn loon aan helpen in het huishouden. We kozen allemaal eten. Twee keer per jaar ga ik in een heel goed restaurant een klus. Ik ben gaan koken in de weekends, eten, waar ze de kunst verstaan om pure smaken met en ik vond het leuk om daar iets speciaals elkaar in harmonie te brengen. Ik word daar altijd blij van te maken. Ik zat dan ook vaak in van, en dan doet het er niet toe hoeveel het kost. Maar kookboeken te neuzen. Befaamd waren mijn ook een diepvriespizza op zondagavond vind ik lekker, uien- en garnalensoep, en mijn sauzen op net als een bitterbal in een café. Belangrijk is dat eten moet passen bij de situatie.” basis van een roux.”

Die interesse heeft De Ruiter altijd behouden, zowel in zijn studententijd als daarna. Aan het eind van zijn studietijd ging De Ruiter voor een stage naar Budapest. “Daar heb ik heel sterk ervaren hoe verschillend je met eten kunt omgaan. Enerzijds zag ik borden vol met friet en grote lappen vlees, waar soms ook nog een haar van de serveerster aan kleefde. Terwijl ik aan de andere kant Coen de Ruiter (36) is de vele delicatessenwinkeltjes en de marktkraampjes heb directeur van de Stichting leren kennen, waar de boeren zelf hun producten Max Havelaar, die het kwamen aanbieden. De mensen leefden daar nog vlak gelijknamige keurmerk bij het land dat hun eten voortbracht. Daarom was de beheert. Tot twee jaar invloed van het seizoen heel duidelijk merkbaar. In de geleden was hij in dienst bij kersentijd zag je overal kersen, en dan was het over en Unilever waar hij gedurende was een andere fruitsoort in overvloed aanwezig. Je had, elf jaar werkte in verschil- zelfs in de stad, direct contact met mensen die zelf de Coen de Ruiter lende commerciële functies. producten maakten, en die daar trots op waren. Hij is getrouwd en is trotse Het is denk ik een van de aantrekkelijke dingen van eten vader van twee kinderen dat je steeds weer nieuwe ontdekkingen kunt doen, die in de leeftijden 2 en 0 jaar.

De Ruiter ziet in supermarkten in Nederland steeds meer ook goed kunnen leven. Ik heb gezien dat de boeren die eentonigheid. “Aan de ene kant zie ik het hele jaar door onder ons keurmerk hun producten verkopen - ondanks dezelfde producten, dus van seizoenen is niets meer te hun moeilijke omstandigheden - geen zielige boeren zijn, merken. Aan de andere kant zie ik bepaalde smaakvoor- maar trotse vaklui. Max Havelaar moet daarom zorgen dat keuren, zoals cheese-onion of pomodori-basilicum, ineens ook deze mensen en hun gezinnen een gezicht krijgen.” overal opduiken. Voedingsfabrikanten gaan elkaars Vorig jaar is onder het Max Havelaar keurmerk ook wijn successen steeds sneller en op steeds groter schaal op de markt gebracht. Mensen kopen die wijn omdat hij kopiëren in plaats van zich te onderscheiden.” De Ruiter lekker is, èn omdat hij gemaakt wordt door vakmensen, ziet echter ook een andere ontwikkeling, wèg van de met liefde voor hun werk, die er trots op zijn dat ze een (na)maakbare samenleving. “Gelukkig zijn er ook steeds hoogwaardig product op de markt brengen. Dat je deze meer mensen die wèl geïnteresseerd zijn in speciale mensen die het moeilijk hebben dan ook nog een kwaliteit en verschillen in smaak. Ik vind de ontwikkeling steuntje in de rug kunt geven, is een extra voordeel. “Die bij kaasboeren prachtig. Degenen die succesvol zijn trots op het product heb ik trouwens ook gezien in de tijd hebben een breed assortiment kazen van Nederlandse dat ik bij Unilever verantwoordelijk was voor Unox-soep. boeren, mèt naam en toenaam en hebben allerlei mooie Toen onze erwtensoep bij een consumentenonderzoek buitenlandse streekkazen. En meestal zijn hun klanten ook niet als beste uit de test kwam, voelden met name de degenen die gevoelig zijn voor duurzaamheidsaspecten. operators in onze fabriek zich persoonlijk aangesproken. Het ingewikkelde is dat die groep niet als zodanig is aan We hebben er toen alles aan gedaan om ons product te te wijzen. Zelf ga ik eens per week naar de supermarkt om verbeteren. Die periode was geweldig inspirerend, met mijn auto vol te laden met basis producten. Gedurende de name omdat we samen weer de lekkerste soep wilden week ga ik dan naar de speciaalzaak om bijvoorbeeld kaas maken. Het zou mij niets verbazen als de consument dat of vlees te kopen. Ik zoek dan vooral naar winkeliers die op de een of andere manier heeft geproefd, en dat we een verhaal kunnen vertellen over hun producten, en die daardoor bij de volgende test weer bovenaan eindigden.” precies weten waar ze vandaan komen. Mensen zoals ik zoeken niet meer naar iets, maar naar een product van Een element wil de Ruiter nog toevoegen: “We moeten af iemand, en daar hoort een winkel bij met een gezicht. van de doorgeschoten obsessie met voedselveiligheid. Ik Mijn eigen koopgedrag is nu, met kinderen, trouwens wel mag bijvoorbeeld zelf geen cake bakken voor de crèche veranderd. Ik denk dat het opnieuw zal veranderen als de van mijn zoontje uit angst voor salmonella vergiftiging, kinderen groter zijn.” en toen ik Zwarte Piet speelde mochten we geen peper- noten meer strooien, en moest ik ingepakte snoepjes Duurzaamheid is voor consumenten geen doorslaggevend uitdelen. Diezelfde bizarre ontwikkeling zie ik in super- koopargument. De liefde waarmee een product gemaakt markten en bedrijfskantines, en daar moet een eind aan is en de kwaliteit die het uitstraalt zijn dat duidelijk wel. komen. Mensen moeten weer leren om zelf te letten op “Voor mij is het belangrijk dat ik meer weet over de wat ze eten, en daar dan verantwoordelijkheid voor te mensen achter een product, en dat die een gezicht nemen.” krijgen. Dat gaat gemakkelijker met specialiteiten uit de buurt, dan met producten zoals koffie, die van ver komen. En als ik dan een beeld heb van die mensen, dan ben ik bereid meer te betalen, want dan wil ik dat die mensen

interview MIRJAM DE RIJK De consument kan het niet alleen

“Als kind plukte ik mango’s in het wild van de produceren, als een schaamlap voor de rest van de bomen rondom ons huis, en daarbij moest ik artikelen. Ook zie ik te vaak dat duurzame ontwikkeling wedijveren met de apen die ze vaak al opaten is ondergebracht bij de afdeling externe betrekkingen of public relations, en niet in de core business.” voordat ze helemaal rijp waren. In die tijd Uit de losse hand schetst de Rijk een taart-diagram, leefde ik heel dichtbij de natuur, en had zelf waarop ze aangeeft dat slechts een paar procent van de een koe en een geit om voor te zorgen.” bedrijven uit zichzelf gemotiveerd is om met duurzame ontwikkeling bezig te zijn, hetzij uit overtuiging, hetzijn

De Rijk woonde tot haar 13e jaar op het platteland in Suriname en Kenya, waar haar vader als arts werkte. Teruggekomen werd ze via haar school in Bilthoven snel aktief in de Boycot Outspan campagne. “Al heel vroeg heb ik de notie meegekregen dat producten die in de winkel liggen een geschiedenis hebben in landen van herkomst, en dat ik daar zelf ook verantwoordelijkheid voor draag. Ik koop liefst zoveel mogelijk biologische producten, vooral vanwege milieu-overwegingen, en omdat daarbij goed wordt gelet op dierenwelzijn. Ik koop ze niet omdat Mirjam de Rijk (43) is sedert ze gezonder zouden zijn, want in Nederland is dat niet 2005 algemeen directeur het grootste probleem.” van de Stichting Natuur en Milieu. Voordien zat ze in De Rijk beschouwt duurzaamheid in brede zin, dus veel de Eerste Kamer voor meer omvattend dan alleen milieu-aspecten. Daarbij ziet GroenLinks, de partij waar ze een aantal hoopgevende initiatieven van bedrijven. ze ook voorzitter van “Met name Utz Kapeh en het Marine Stewardsip Council Mirjam de Rijk geweest is. Na beëindiging richten zich op mainstream producten. Bedrijven hebben van haar middelbare school in die projecten het voortouw genomen en hebben niet heeft ze onder andere gew- gewacht tot de consument met vragen zou komen. Ik vind erkt als journaliste voor het ook belangrijk dat dit soort initiatieven een brede verschillende bladen. Ze impact krijgt in een onderneming. Een bedrijf moet niet woont in Amsterdam met slechts een klein deel van zijn producten verantwoord man en twee kinderen.

omdat ze daarmee een niche-markt denken te kunnen van de wereld. Als voorbeeld noemt de Rijk veevoer en bedienen, hetzij omdat ze vrezen anders hun business te biomassa: “We willen producenten ertoe bewegen hun verliezen, zoals Unilever die zegt: “geen vis geen vissticks.” verantwordelijkheid te nemen als het gaat om duurzaam- Een derde van de bedrijven doet mee uit angst voor imago- heidsaspecten van hun grondstoffen. We doen dat op schade door “naming and shaming”. Maar het grootste deel verschillende manieren, afhankelijk van de situatie. Soms van de bedrijven, meer dan de helft, is alleen bereid iets te zullen we met bedrijven gaan samenwerken, in andere doen als de overheid hen daartoe dwingt, onder het motto: gevallen zullen we aktie ondernemen. En we zullen de “als het echt moet, dan hoor ik het wel”, of omdat het overheid aansporen om met weten regelgeving te financieel (fiscaal) het voordeligste is.” komen. Voor ons zijn bedrijven en overheid verreweg de “De overheid kan zeer grote invloed uitoefenen met belangrijkste aangrijpingspunten. Je kunt de verduur- regelgeving en met fiscale of financiële maatregelen, zaming van de consumptie en productie niet laten zoals belastingen, heffingen of subsidies. Ik geloof niet afhangen van wat consumenten doen. Die zitten immers dat er meer geld nodig is, maar het beschikbare geld zou met het prisoners-dilemma: als ik het in mijn eentje doe, wel veel beter besteed kunnen worden. De aanpak van betaal ik wel de prijs, maar pluk niet de vruchten. Toch onwillige bedrijven is erg afhankelijk van de partijen die zal Natuur en Milieu wel consumenten stimuleren om in de regering zitten.” met hun portemonnee te stemmen, en ongewenst producten niet te kopen. Wij zullen ze daarvoor de Natuur en Milieu werkt op dit moment vooral nauw benodigde informatie verschaffen. De overheid is vaak samen met bedrijven, omdat daar in de huidige geen geloofwaardige afzender voor dergelijke informatie, omstandigheden de meeste resultaten van verwacht omdat die vaak moraliserend overkomt. Mensen zijn veel worden. “Enerzijds werken wij samen met koplopers, om eerder geneigd iets aan te nemen via hun vriendenkring, te laten zien welke mogelijkheden er zijn. Dat doen we via een (sport)club of van een maatschappelijke bijvoorbeeld met ons programma Economy Light, waarin organisatie. Pas als het aankomt op het aanbrengen van we sinds 2000 intensief samenwerken met vooruit- structuur is de overheid aan zet. strevende bedrijven om een duurzame manier van De Rijk is niet gelukkig met de overmatige aandacht produceren tot stand te brengen. Economie Light heeft vanuit supermarkt en Consumentenbond voor wat ze een hoog ambitieniveau: tientallen procenten energie- noemt “eigen gezondheid eerst.” Dat is een gevaarlijke besparing en in grote mate overschakelen op mensen trend, egoïstisch, zonder oog voor het feit dat de mensen milieuvriendelijke grondstoffen. Als eenmaal de wel degelijk zeer begaan zijn met de rest van de wereld. voorbeelden zijn neergezet, kunnen andere bedrijven Op dit moment lijkt Albert Heijn te zeggen: volgen, omdat ze ook het nut inzien, of omdat ze geen duurzaamheid doet er niet zo toe, maar wel de calorieën imago-schade willen oplopen. Maar niet elk bedrijf is en het gezonde leven. Maar daar is het milieu niet mee even gevoelig voor die imago-schade, bijvoorbeeld gebaat. Scharrelvlees is voor de consument niet gezonder bedrijven in de primaire sector, die niet direct met dan ander vlees, maar voor het milieu en de dieren is het consumenten in aanraking komen. Voor die bedrijven wèl beter. Tegelijkertijd zie ik het aantal biologische speelt de overheid dan weer een grote rol.” producten in de schappen van Albert Heijn teruglopen, In de nabije toekomst wil Natuur en Milieu vooral als gevolg van de prijzenoorlog. Dat vind ik jammer, want aandacht vragen voor de gevolgen die productie en die producten zijn beter voor het milieu. Er valt dus voor consumptie van voeding in Nederland hebben op de rest ons nog een hoop te doen.”

interview REGIEN VAN DER SIJP Ondernemers zien de mondiale problemen

“Eten doe ik niet alleen voor de caloriëen. ziek worden door gebruik van bestrijdingsmiddelen die in Ik wil leuk en lekker eten, liefst ook nog het Westen niet eens meer mogen worden toegepast. verantwoord. Daarvoor koop ik zoveel “Als je hebt gezien hoe het in sommige landen toegaat, word je je vanzelf bewust van het belang om verant- mogelijk verse producten, die ik op woorde producten te kopen. En dan gaat het niet alleen mediterrane wijze klaarmaak met olie en om het milieu, maar ook om mensenrechten. Zelf ben ik boter. Variatie is voor mij heel belangrijk.” dan ook een fervent afnemer van Max Havelaar en Fair Trade producten. Het is heerlijk dat er een Albert Heijn

Regien van der Sijp ziet het als een opdracht om haar boodschappen ook verantwoord te doen. “Maar dat is een hele klus. Ik koop scharreleieren en heel lang heb ik enkel biologische groenten gekocht, totdat ik ontdekte dat de reguliere groenten uit Nederland niet zoveel slechter zijn dan de biologische – ook al zijn de productiemethoden van biologisch wél beter. Ik eet bewust niet elke dag vlees en een keer per week vis. Hoewel ik het dan weer moeilijk vind om te weten welke vis ik beter wel of niet kan eten. Dat is zeker zo in een Regien van der Sijp (56) is restaurant, waar de gerechten zo lekker worden sedert 2003 directeur van aangeprezen. Slibtong, bijvoorbeeld, vind ik heerlijk, SMK ( Stichting Milieukeur). maar ik weet ook dat die vis te jong gevangen wordt. Voordien werkte ze ruim En dan is het moeilijk om een goede keus te maken, want vijfentwintig jaar in ontwik- een mens is zwak en wordt snel in verleiding gebracht. kelingssamenwerking, Ik zou er dan ook vrede mee hebben als bepaalde waarvan de laatste zes als producten niet meer aangeboden worden.” Regien van der Sijp directeur programma & projecten bij Hivos. Ze woont De interesse voor duurzaamheid is Van der Sijp niet in Den Haag en is moeder met de paplepel ingegoten. Maar tijdens haar langdurige van twee kinderen, waarvan verblijf in ontwikkelingslanden heeft ze van dichtbij er een nog thuiswoont. gezien hoe natuurlijke hulpbronnen vernietigd worden door bijvoorbeeld het kappen van bossen. En hoe mensen

winkel bij mij in de buurt is, maar ik vind het jammer dat doen alsof ze niets afweten van de problematiek. Toch ze zoveel onder eigen merk doen. Ik heb liever merk- laten mensen zich, als consument, vooral leiden door de producten, dan is het vaak duidelijker waar ze vandaan prijs van een product en niet door de milieu- of sociale komen.” kwaliteit. Voor bedrijven ontstaat daardoor een spanning. Enerzijds is een aantal bedrijven zich bewust van hun Sinds ze bij de SMK werkt is van der Sijp professioneel verantwoordelijkheid, maar anderzijds kunnen ze de bezig met het ontwikkelen van certificatieschema’s vraag van de markt niet negeren. Gelukkig zie ik een voor voeding. Elementen waarop gelet wordt hebben aantal ondernemers het voortouw nemen. Zij realiseren betrekking op milieu, natuur en landschap, dier- zich wat de mondiale problemen zijn en nemen zelf hun vriendelijkheid en soms voedselveiligheid. verantwoordelijkheid om daar iets aan te doen. Dat Veel aandacht wordt besteed aan het gebruik van gebeurt vrijwel altijd op directieniveau, want daar kan onnatuurlijke hulpstoffen en aan energie- en water- men zulke beslissingen het snelste nemen en het beste verbruik. Ze ziet daarbij duidelijke vooruitgang: “Op alle doorvoeren. terreinen zie je dat producenten zich steeds beter bewust worden van de problematiek. Sommigen laten zich Vaak zie ik dat bedrijven hun maatschappelijke certificeren, omdat ze zich willen profileren, of omdat verantwoordelijkheid etaleren op deelprocessen, omdat ze daarmee hun marktkansen willen vergroten. Anderen ze daarmee niet hun kernactiviteiten willen verstoren. gebruiken de door ons ontwikkelde criteria, die ze van Bedrijven die wel hun kernactiviteiten aanpassen hebben onze website kunnen down-loaden als benchmark om daar meestal pragmatische motieven voor, zoals het zichzelf te verbeteren. Ik zie dat grote bedrijven en hun voorkomen van de uitputting van grondstoffen of het toeleveranciers precies weten aan welke standaarden ze bedienen van een bepaald marktsegment. zich te houden hebben. Maar zodra het om geld gaat, Maar meestal zie ik dat een ondernemer op morele zijn er bedrijven die bereid zijn om te sjoemelen. En dat gronden een switch maakt en pas achteraf constateert wordt alleen maar gemakkelijker als er landen bij dat daarmee inderdaad nieuwe consumenten worden betrokken zijn waar de standaarden nog niet zo hoog aangetrokken of kosten worden bespaard.” liggen, of als de ketens onoverzichtelijker worden. Dat zie ik bijvoorbeeld in de diervoeding, waar veel van Op macro-niveau ziet Van der Sijp een groeiende de problemen zitten die het nieuws bereiken. Maar de spanning tussen de economie en de behoefte aan aandacht moet ook uitgaan naar het wereldwijd duurzame ontwikkeling: “Met name de consumptie van onverantwoord kappen van bossen of verkeerd land- dierlijke eiwitten in Nederland is zeer verontrustend. gebruik. Vaak heeft de lokale bevolking niet genoeg te Vanuit duurzaamheidoogpunt zou ik meer aandacht eten, terwijl ze voedingsproducten verbouwen die voor willen voor plantaardige producten. Wij denken bij alle de export bedoeld zijn.” gelegenheden meteen aan vleesproducten, die teveel beslag leggen op natuurlijke hulpbronnen, of vis, waarvan De groei van de wereldbevolking en toename van de het maar de vraag is of die verantwoord gevangen of welvaart ziet Van der Sijp als extra complicaties van de gekweekt is. Al zou je maar twee tot drie vlees- en problematiek. “Het bewustzijn over deze materie bij visvrije dagen per week hebben, dan zou dat al heel veel burgers wordt dankzij snelle informatievoorziening uitmaken.” verhoogd. Mensen kunnen met goed fatsoen niet meer

interview GERHARD VAN DEN TOP Van zondig naar zonnig

‘Voedsel is een edel produkt: liefde, zorg en maken: klanten winnen voor het genieten van die mooie vakmanschap komen erin samen. En eten is omgeving, van dat landschap, de natuur. Want door het iets heerlijks.’ De ogen van Gerhard van den produceren van voedsel houd je ook een landschap in stand. Denk aan Toscane en je denkt aan olijven, wijn, Top stralen enthousiasme uit als hij over lekker eten. In ons Wilderniscafe in de Millingerwaard natuur, landbouw en de verbinding daar- verkopen we streekgebonden produkten. Dan weten tussen praat. ‘Ik ben vanuit een landbouw- mensen meteen uit welk landschap hun voedsel komt. achtergrond de internationale samenwerking, Als je mensen wilt winnen, geef ze dan positieve en later de natuurbescherming ingerold. associaties.’ Als boerenkleinzoon stapte ik om zes uur ’s ochtends op de fiets om melkmonsters te gaan nemen. In die tijd heb is mijn respect voor de producenten ontstaan: de boer leeft met de natuur.’

Gerhard van den Top (44) ‘Er ligt een mooie kans voor de natuurbescherming om is directeur Natuur- aan te haken bij dingen die mensen leuk vinden, zoals bescherming van het WWF auto rijden, op vakantie gaan en lekker eten. Waarom is – Wereldnatuurfonds. Hij dat allemaal beladen met schuldgevoel? Je kunt het ook studeerde in Wageningen positief benaderen en daar zijn we de afgelopen jaren Irrigatie-engineering. Van bij het Wereld Natuur Fonds mee aan de slag gegaan: den Top woonde jarenlang het project heette ‘van zondig naar zonnig’. Na Groene in de Filipijnen als coör- Stroom en FSC hout zijn Voeding, Vrije tijd en Verkeer nu dinator van een inter- de drie nieuwe lifestyle gebieden voor onze activiteiten. Gerhard van den Top nationaal onderzoekspro- Naast natuurlijk de overbekende veldprojecten en gramma naar de oorzaken beleidsgerichte activiteiten die horen bij internationale van tropische ontbossing. natuurbescherming. Voordat hij bij WWF kwam Want de schoonheid van de natuur laten zien, dat kan werkte hij tien jaar aan de ook via het onderwerp voeding. Biologisch vind ik dan Universiteit Leiden, waar een wat kille, technische term. Je kunt het concreter hij promoveerde in de milieukunde.

Intern spelen regelmatig discussies over scheiding of uitdelen. Ook WWF kan meer doen in het positioneren verweving van natuur en landbouw. ‘Producenten van van duurzame voedingsprodukten, zoals we dat doen met voedsel staan veel dichterbij natuur dan mensen uit de groene stroom en FSC-hout. Maar voeding ligt moeilijker, stad die er veel over praten. Bij WWF voelde ik mensen blijven een dubbel gevoel houden over natuur aanvankelijk een spanningsveld op dit gebied: veel en eten.‘ biologen houden niet van landbouw. Maar je moet uitkijken dat je door scheiding geen digitalisering van het Als je mensen wilt winnen, landschap krijgt: naast grootschalige, bijna industriële landbouw houd je dan alleen ‘hardgroene’ natuur over. geef ze dan positieve associaties.’ Grote delen van het ‘tussengebied’ zullen dan hun natuurlijke waarden verliezen. Hier ligt een kans voor een verbinding tussen landbouw en natuur moet er zijn, ook Van den Top is van zichzelf niet zo ‘van de zee’, maar zet voor een goede bodembescherming, regulering van zich met hart en ziel in voor de nieuwe WWF-campagne waterafvoer en recreatie. Met je voedselproduktie kies je ‘Kies voor een levende zee!’. De nieuwe visgids geeft drie ook voor een landschap!’ categorieën vis: groene vis is een prima keuze, oranje kan en rood is de categorie ‘liever niet’. Een behoorlijk Van den Top beseft dat gezondheid bij het onderwerp politieke actie van het altijd zo voorzichtige WWF. ‘We voeding een belangrijke rol speelt. ‘Maar als natuurman willen niet dat de visserij brodeloos wordt. Het is een ga ik daar niet in mee. Ik gebruik m’n eigen band om het oproep om iets te doen, om te zoeken naar oplossingen onderwerp over te spelen, anders kom je als club ook met voor overbevissing en bijvangst. Die uitdaging zou ik ook claims die je niet waar kunt maken. Vertel je eigen wel bij de sector willen neerleggen. Kun je afspreken om verhaal: wij staan voor natuur. Mijn oproep aan mensen alle vis in vijf jaar gecertificeerd te hebben? Daar zou je is: dit is het gebied waar je van ’t zomer ook weer op echt verschil op kunnen maken! De visgids beoogt vakantie gaat, je leefomgeving, geniet ervan!’ bewustwording: het zou al veel schelen als mensen in een restaurant gewoon eens vroegen naar de herkomst Voor Van den Top is de verbinding tussen landschap en van vis. Dan gaat zo’n restaurant ook nadenken. Ik eet voeding overal zichtbaar te maken. ‘Iedereen weet dat er zelf geen zeeduivel of tropische garnaal meer. Want het iets loos is met palmolie en de bossen op Borneo, dat moet niet alleen lekker smaken, maar ook lekker voelen. ‘ palmolieplantages het bos laten verdwijnen. Dat moet dus anders en dat kan, zie de afspraken uit de Round Table on PalmOil. Palmolie zit in alles: in koekjes, pindakaas, pizza. Een keurmerk is nog niet makkelijk, ik denk aan ‘dedicated produkten’: éen keten van veld naar markt. Voor die verduurzaaming van de hele keten is veel tijd nodig, eerder 10 jaar dan 3 jaar. Die tijdsduur is deel van het probleem: ngo’s moeten een onderwerp lang vasthouden en betrouwbaar zijn om succes te boeken. Voorlopers mogen best eens beloond worden en ngo’s doen dat te weinig, we zijn soms nog meer van de tik

interview MIRA VENDRIG Biologisch voedsel is emotioneel gezond

“Bij mij thuis hadden we vroeger een moes- veelbelovende initiatieven uit de grond schieten: neem tuin. Daarin verbouwde mijn moeder bijna Made By of Fair Wear Foundation.” alles wat we nodig hadden. Ze maakte ook De voedingsector mag dan qua MVO vooroplopen, toch veel in, zodat we er het hele jaar van konden signaleert Vendrig een aantal zorgwekkende eten. Zelf heb ik nu alleen wat kruiden in een ontwikkelingen. “Consumenten hebben veel geld over bak op mijn balkon, maar ik verlang wel naar voor hun gezondheid. Dus steekt de voedingsmiddelen- een huis met een tuin. Liefst in de stad, want industrie veel geld in het promoten van zogenaamde ik geniet van de veelzijdigheid van het stads- functional foods. Maar de consument kan voor veel leven.Toch zoek ik regelmatig de natuur op. minder geld hetzelfde effect bereiken door verstandig te Bij voorkeur ga ik dan wandelen in het bos.”

Mira Vendrig voelt zich aangetrokken door de natuur, maar qua opleiding en werkervaring koos ze voor de confectie. In die sector heeft ze, zover als de commercie het toeliet, haar maatschappelijke betrokkenheid in de praktijk gebracht. In 2002 besloot ze haar ervaring, opgedaan in de kledingbranche, te gaan inzetten voor Mira Vendrig (37) werd de non-profit sector. Na een eerste kennismaking van het in april 2005 directeur van maatschappelijk middenveld via haar werkzaamheden consumentenvereniging voor Amnesty International, solliciteerde ze een jaar later Goede Waar & Co, voor- als hoofd Kennis & Beleid bij Goede Waar & Co. Een heen de Alternatieve ideale overstap, vindt Vendrig. “Bij Goede Waar & Co is Konsumentenbond. Van kleding één van de twee speerpunten: het andere is oorsprong komt zij uit de voeding. In beide sectoren valt qua maatschappelijk confectiebranche, waar ze verantwoord ondernemen (MVO) nog veel winst te technische en commerciële behalen. In de voeding is al veel op gang gebracht, op Mira Vendrig managementfuncties het terrein van regelgeving en met keurmerken zoals EKO beklede. Ze woont op voor biologisch, MSC voor vis en Utz Kapeh voor koffie. een bovenwoning in Hoewel je in de kledingbranche ook steeds meer Amsterdam.

eten! Tegelijkertijd redeneert de gemiddelde producten die op een passende manier tot stand zijn Nederlandse consument vanuit zijn portemonnee. gekomen. We moeten oppassen dat de gezondheids- Voeding moet zo goedkoop mogelijk, dus komt er een discussie niet alleen maar technisch inhoudelijk wordt, prijzenoorlog tussen de supermarkten. En zij zetten zodat de mensen de grote lijnen uit het oog verliezen.” vervolgens de leveranciers en de primaire sector onder druk – óók de maatschappelijk verantwoorde sector. Voor Vendrig ziet ook een positieve ontwikkeling: veel ons is dus de vraag: hoe kunnen we de consument het bedrijven houden zich op de een of andere manier bezig beste informeren, zodat die bereid is een eerlijke prijs te met MVO. “Geen enkele bestuurder van een onderneming betalen voor een maatschappelijk verantwoord kan meer weglopen van zijn of haar morele verplichting geproduceerd product? Want uiteindelijk is dat in het op dit punt. Vaak nemen bedrijven kleine stappen, maar belang van de consument én van de producent. Eigenlijk het gaat wel de goede kant op. In sommige gevallen, willen we dus een brug slaan tussen consument en zoals met Utz Kapeh, gaat het gelukkig al veel producent: ze helpen om elkaar te vinden op een grootschaliger en sneller. Wij zien het als onze taak om duurzame consumptie en productie, ieder vanuit zijn consumenten objectief te informeren over deze eigen rol. Daarom vragen we van bedrijven informatie ontwikkelingen – en ook over de achterblijvers. over de duurzaamheid van producten en productie- Tegelijkertijd houden wij in de gaten of overheid en processen, om die informatie vervolgens objectief en bedrijven wel de beslissingen nemen die een trend in de onafhankelijk aan de consument voor te kunnen leggen. goede richting versterken. Mede door deze inzet verwacht Zodra alle bedrijven dat zelf goed en transparant doen, is ik dat de vanzelfsprekendheid van MVO op den duur zal ons doel bereikt en zijn wij overbodig.” toenemen.”

Om de vaak complexe informatie van bedrijven te beoor- Vendrig vindt dat organisaties zoals Goede Waar & Co op delen en helder weer te geven, heeft Goede Waar & Co dit moment een belangrijke rol vervullen. “De overheid heeft de afgelopen jaren een specifiek meetinstrument heeft de zelfwerkzame burger uitgevonden, die zelf maar ontwikkeld: de ‘duurzaamheidsmeetdlat’. Daarmee moet vragen om maatschappelijk verantwoorde worden producten beoordeeld op milieuaspecten, producten. Maar de overheid is vergeten om die burger arbeidsomstandigheden en eerlijke handel. Dus niet op voor te bereiden op die verantwoordelijkheid. Zo’n gezondheid. Vendrig: “Wij besteden geen aandacht aan verandering gebeurt niet vanzelf, en maatschappelijke gezondheid en bijvoorbeeld overgewicht – daar hebben organisaties vervullen een belangrijke rol in dat proces. andere organisaties hele afdelingen voor. Gezondheid is Een deel van ons bestaansrecht ontlenen wij dan ook aan voor veel mensen wel een argument om te kiezen voor onze rol als effectieve en betrouwbare en bemiddelaar bij biologische voeding, maar voor ons zijn de vitaminen en de uitvoering van beleid dat we als samenleving willen. de mineralen niet het belangrijkste. Biologisch voedsel Wij willen in de eerste plaats consumenten zo goed komt voort uit een soort landbouw die beter is voor het mogelijk voorlichten. Daarnaast gaan wij een dialoog aan milieu én voor het dier. Dus is het in elk geval emotioneel met andere partijen, om te onderzoeken of er meer gezonder, omdat je er zorgeloos van kunt genieten. En haalbaar is. Samenwerking is op dit terrein essentieel: als je zelf wel eens op zo’n mooi biologisch bedrijf komt, concurrentie levert niets op.” geniet je nog veel meer! Wij bekijken gezondheid dus in bredere zin: gelukkig leven, met de bijbehorende

interview JAN BOUKE WIJBRANDI Duurzaamheid is inclusief denken

‘Ik ben geen vegetarier, maar ik eet ook Wijbrandi vraagt zich af waar de aandacht voor maat- nauwelijks vlees. Niet uit principe, maar het schappelijke betrokkenheid bij grote ondernemingen hoeft voor mij niet zo.’ Wijbrandi houdt van opeens vandaan komt. ‘Ik zie het als verlicht eigenbelang eenvoudig, als het maar goed is klaar- en daar is ook niets mis mee. Topmensen worden gemaakt. ‘Nederland heeft geen eetcultuur. geconfronteerd met jongeren, ook in de eigen organisatie, die meer zingeving in hun bestaan willen. Die bezig zijn De traditionele gerechten zijn heel veel in éen met de toekomst van hun kinderen. Er is maatschappe- pan gooien, goed roeren en opeten: als’t maar lijke discussie, mede door de toegang tot informatie: er warm en veel is…. Voor mij is eten ook een wordt veel meer gevraagd. En dus moeten ze bewegen. sociale gebeurtenis, eten en praten gaan goed samen. Inclusief, dat het een beetje bij elkaar past.’

Direct na zijn studie Economie en Antropologie zat Wijbrandi al bij bedrijven aan tafel. ‘Wij onderhandelden met Douwe Egberts, Simon Levelt en Albert Heijn over eerlijke koffie. Het liep vast en daaruit is toen Max Havelaar ontstaan. Zo werkt het: er was een maatschappelijke omgeving die het mogelijk maakte om Jan Bouke Wijbrandi (53) de markt zelf aan te pakken. Nu is er Utz Kapeh en dat is directeur Campagnes moet nog wel scherper, maar het is de volgende stap in van Oxfam Novib. Na zijn de discussie. Eerlijke koffie moet geen niche-produkt studies internationale blijven, ook de grote groep consumenten wil best dat het economie en antropologie ‘een beetje netter’ geproduceerd wordt. Binnen Oxfam aan de Vrije Universiteit hebben we de discussie gevoerd waar we voor moesten werkte hij oa bij de gaan. Conclusie: we willen geen exclusiviteit voor 100% Stichting Oecumenische zuivere koffie. Zaak is wel dat er voortdurend méér Hulp, Kerkinactie en eerlijke koffie in de pakken in de supermarkten zit. Jan Bouke Wijbrandi Artsen zonder Grenzen. Dus druk blijft nodig voor verdere verbeteringen. ’ Jan Bouke is getrouwd en heeft twee zoons.

Vooral die bedrijven met een publiek profiel. Interne en De wereld globaliseert en daarmee ook de externe stakeholders oefenen mede invloed uit, bijvoor- verantwoordelijkheden die op organisaties en bedrijven beeld de overheid. In 2010 moeten alle overheidsaan- afkomen. ‘Bedrijven moeten in kaart kunnen brengen wat bestedingen duurzaam zijn. Ondernemingen reageren de effecten zijn van hun gedragingen. Onlangs hebben daar pragmatisch op en als ik daar werkte zou ik dat Novib en Unilever samen onderzoek gedaan naar de ook doen.’ effecten van de aanwezigheid van Unilever op duurzame ontwikkeling in Indonesie. Dat blijkt ontzettend moeilijk te meten, omdat veel gegevens slecht beschikbaar zijn en Je verantwoordelijkheid is groter de methodiek nog onbekend is. Maar het is een poging om serieus invulling te geven aan MVO. Serieus dan alleen je eigen terrein. instrumentarium zoals professioneel onderzoek en Duurzame ontwikkeling is keten- gedragscodes helpen om uit het ideologisch vaarwater te blijven. Ik treed vervolgens graag in gesprek en ga het verantwoordelijkheid, is inclusief debat aan, maar daarbij is onze eigen missie doorslaggevend. Daarop baseer ik mijn geloofwaardigheid en denken. Ja, dat is de basis.‘ daarover leg ik verantwoording af aan onze relaties, zoals partners in het Zuiden en donateurs.‘

Oxfam Novib ziet het als haar rol om het Wijbrandi stelt de vraag centraal: welke bijdrage lever je? maatschappelijke klimaat zo te beinvloeden dat ook ’Dat geldt voor mensen, organisaties, voor bedrijven: wat publieke druk ontstaat rondom vraagstukken van eerlijke is de impact van je gedrag. Vroeger was de opdracht ‘do machts- en inkomensdeling, ontwikkeling, veiligheid en not harm’. Nu verlegt de discussie zich naar de impact voedsel. ‘Wij stimuleren mensen om erover na te denken, van je activiteiten als bedrijf, naar de economische en we richten ons niet op een specifiek produkt.’ maatschappelijke context waarbinnen je opereert. Je verantwoordelijkheid is groter dan alleen je eigen De gedrevenheid van campagnedirecteur Wijbrandi is terrein. Duurzame ontwikkeling is ketenverantwoordelijk- groot. ‘Ik heb de behoefte om in harmonie met de dingen heid, is inclusief denken. Ja, dat is de basis.‘ om te gaan. Dat noem ik inclusief denken: het moet kloppen met elkaar. We weten immers wat er in de wereld gebeurt en dan gaat het mij om rechtvaardigheid, om eerlijke verhoudingen tussen mensen, het denken in ketens en in generaties. Dat is soms gevoelsmatig en intuitief, maar het is zeker niet soft. Want om verder te komen moet je strategisch en rationeel opereren. Je moet een optimale speler zijn, je organisatie professioneel en transparant. Het zou onstrategisch van ons als ngo’s zijn om niet zelf het opperste niveau van ethiek te hanteren, als we dat ook van bedrijven en overheden vragen. En daarmee zijn we ook geloofwaardige partners.‘

Bespiegeling

Beknopte achtergrond van benaderde NGO’s

Biologica Consumentenbond

Biologica is de ketenorganisatie voor biologische De Consumentenbond houdt zich al ruim vijftig jaar landbouw en voeding. Gezamenlijk werken biologische bezig met het bieden van vergelijkende testinformatie boeren, handelaren, verwerkers en detaillisten aan het over producten en diensten, met als missie: vergroten van de bekendheid van het biologische ‘De Consumentenbond maakt kiezen makkelijk’. product, de groei van de markt en de kwaliteit van Daarbij gaat men dieper met het verstrekken van de biologische productiemethode. informatie dan de ‘lijstjes’. Men sluit zo veel mogelijk aan bij de individuele wensen en behoeften van Daarnaast werkt Biologica nauw samen met een groot verschillende groepen consumenten. aantal maatschappelijke organisaties, zoals de Dierenbescherming, Stichting Natuur en Milieu, Zo worden niet alleen prijzen onderzocht, maar ook Greenpeace, De provinciale Milieufederaties, Milieu- gebruiksgemak en herkomst van producten. De resultaten defensie, Wakker Dier en Natuurmonumenten. worden gepubliceerd in eigen bladen en op de website. Met 600.000 leden is de Consumentenbond een krachtige Biologica is organisator van de jaarlijkse Open Dagen bij organisatie die er voor consumenten, overheid en de biologische boer en tuinder en uitgever van o.a. het bedrijfsleven toe doet. receptenblad Smaakmakend, de EKO-gids en de EKO- Monitor en initiatiefnemer van de acties ‘Adopteer een In 2004 is gekozen voor twee specifieke aandachts- Kip’ en ‘Adopteer een Appelboom’. gebieden: ICT en gezondheid. Dringende vragen op die terreinen zijn: De staf van Biologica bestaat uit ruim 13 FTE’s. Het budget - het groeiend aantal volwassenen en kinderen bedraagt ruim 2,5 miljoen Euro. dat kampt met een ongezond gewicht. - het nieuwe zorgstelsel dat per 1 januari 2006 is ingevoerd, en dat consumenten aanzet om een bewuste en bepalende keuze te maken. - op ICT-gebied zijn de razendsnelle ontwikkelingen voor gewone consumenten amper bij te benen, met vraagstukken als spam,beveiliging en privacy,die diepgaande gevolgen kunnen hebben. WEBSITE: www.biologica.nl

Fairfood

Bij de Consumentenbond werken 208 FTE’s. Het jaarlijkse Fairfood, opgericht in 2000, is een maatschappelijke budget bedraagt ruim 30 miljoen Euro per jaar, waarvan organisatie die strijdt tegen de honger in de wereld. bijna de helft wordt uitgegeven aan personeelskosten. Wereldwijd lijden meer dan 800 miljoen mensen 75% van de opbrengsten is afkomstig van contributies, honger: iedere dag sterven 25.000 mensen aan en 23% uit de verkoop van produkten en diensten aan ondervoeding. derden. Overeenkomstig het principe van de Consumen- tenbond om onafhankelijk te kunnen functioneren, is Oneerlijke handel is daarvan een belangrijke oorzaak. slechts 2% van de inkomsten afkomstig van de overheid. Hierdoor levert de export van producten uit ontwikkelingslanden weinig tot niets op. Fairfood richt zich vooral op oplossingen die het Westen hieraan bij kan dragen. Door middel van onderzoek, lobby en campagnes WEBSITE: www.consumentenbond.nl willen we iedereen laten weten wat de situatie is en hoe we het probleem kunnen oplossen. Zo kan iedere Nederlander iets doen in de strijd tegen de honger.

Fairfood is actief op het internet. Ze maken gebruik van moderne middelen om de Nederlander te bereiken. In 2020 wil fairfood een Europese organisatie zijn die de autoriteit is op het gebied van de hongerproblematiek. Met hun expertise zullen we meewerken aan oplossingen voor het hongerprobleem. Ook adviseren ze bedrijven, overheden en andere maatschappelijke organisaties. Hopelijk zullen in 2020 de boodschappenmandjes gevuld zijn met eerlijke producten, omdat steeds meer bedrijven hun producten eerlijk verhandelen. In 2005 had de stichting ruim 5 betaalde FTE’s in dienst. Daarnaast werkten nog meer dan dertig mensen (ruim 15 FTE’s bestaande uit vrijwilligers of voor 100% gesubsidieerde medewerkers)

Begroting in 2005 bedroeg bijna 1 miljoen Euro, waarvan meer dan de helft bestond uit sponsoring in natura.

WEBSITE: www.fairfood.org

Goede Waar & Co

Goede Waar & Co is een consumentenvereniging Jaarlijks bereikt de vereniging gemiddeld 2,5 miljoen voor mens-, dieren milieuvriendelijk (duurzaam) mensen met haar campagnes en activiteiten. Via de consumeren. De vereniging heeft tot doel de website zijn dat 125.000 bezoeken en bij de maatschappij te verduurzamen door middel van het Consumentenservice komen gemiddeld 750 vragen in staat stellen en motiveren van consumenten tot binnen. De vereniging telt 4.100 leden en bedrijfs- de aankoop van mens-, dieren milieuvriendelijke abonnees. producten. Dit doet zij door middel van het verstrekken van informatie over de relatieve duurzaamheid van Bij Goede Waar & Co werken 25 medewerkers, een mix de verschillende productvarianten. van betaalde medewerkers en vrijwilligers. Effectief zijn dit 12 FTE’s. Het jaarbudget is 600.000 Euro. Door het geven van een positief handelingsperspectief stimuleert de organisatie de vraag naar verantwoorde geproduceerde producten en vergroot zij het bewustzijn onder consumenten.

De hoofdactiviteit van de organisatie bestaat uit het verzamelen, verwerken en verspreiden van informatie over de duurzaamheid van producten en productie- WEBSITE: www.goedewaar.nl processen. In 2005 beperkte het onderzoeksgebied zich tot de productgroepen kleding en voeding, uitbreiding gaat medio 2006 plaatsvinden. De informatie, voornamelijk afkomstig van producenten, wordt verzameld en verwerkt volgens een eigen onderzoeksmethodiek, de Duurzaamheidsmeetlat. Verspreiding gaat via de website www.goedewaar.nl, het tweemaandelijks magazine Goede Waar, de online en telefonische consumentenservice, productgerelateerde campagnes en vrije publiciteit.

Het verzamelen van informatie bij bedrijven heeft het positieve neveneffect dat zij bewust worden gemaakt van de stand van zaken op gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen binnen het eigen bedrijf en in relatie tot andere bedrijven.

Hartstichting IUCN

De Hartstichting strijdt tegen hart- en vaatziekten. De International Union for the Conservation of Nature Zij investeert in onderzoek naar hart- en vaatziekten (IUCN) is de enige natuurbeschermingsorganisatie in Nederland. Zij geeft hoogwaardige en efficiënte die zowel staten als niet-gouvernementele organisaties voorlichting over een gezonde leefstijl en initieert (ngo's) als leden heeft. Daarnaast kent de unie een innovatieve verbeteringen in preventie en zorg. groot internationaal netwerk van wetenschappers De Hartstichting kan dit werk uitsluitend doen dankzij verdeeld over zes commissies. Deze zes Internationale giften van de Nederlandse bevolking en de inzet van Commissies van IUCN vormen gezamenlijk een vrijwilligers. internationaal netwerk van meer dan 10.000 wetenschappelijke vrijwilligers op het gebied van Sinds haar oprichting in 1964 is de Nederlandse behoud van biodiversiteit, beheer van natuurlijke Hartstichting actief betrokken bij tal van ontwikkelingen hulpbronnen, milieutechniek, beleid, recht en op het gebied van de bestrijding van hart- en voorlichting. vaatziekten. In veel gevallen heeft de Hartstichting aan de wieg gestaan van vernieuwingen ter verbetering van Het Nederlands Comité voor IUCN (IUCN NL) verenigt de de patiëntenzorg. Nederlandse IUCN-lidorganisaties en de Nederlandse leden van de zes internationale commissies van IUCN. Voor de Hartstichting zijn jaarlijks rond de 75.000 Naast de functie van platform en klankbord voor de IUCN- vrijwilligers actief. Deze vrijwilligersgroep bestaat voor- leden voert IUCN NL een eigen programma uit, waarbij de namelijk uit Collectanten en Bestuursleden. Er zijn ruim impact van de Nederlandse economie op buitenlandse 125 medewerkers in dienst. Van dat aantal werkt een deel biodiversiteit in kaart wordt gebracht. Ook beheert het in deeltijd, hetgeen neerkomt op in totaal ruim 100 FTE’s. IUCN NL fondsen om kleine natuurbeschermingsprojecten in de tropen te financieren. Met steun van de Nationale Postcode Loterij worden lokale natuurorganisaties geholpen bij de strategische aankoop van natuur in het buitenland.

WEBSITE: www.hartstichting.nl Bij IUCN NL werken 25 FTE’s. De begroting bedraagt ruim 7,5 miljoen Euro, waarvan verreweg het grootste deel wordt verkregen via projektsubsidies

WEBSITE: www.nciucn.nl

Max Havelaar Milieudefensie

Stichting Max Havelaar is een keurmerkorganisatie. Milieudefensie is de Nederlandse tak van Friends of Zij verkoopt zelf niets maar garandeert dat the Earth International. Dit internationale netwerk organisaties van kleine boeren of plantages in wordt steeds belangrijker. Milieuvervuiling stoort zich ontwikkelingslanden een eerlijke prijs voor hun nu eenmaal niet aan landsgrenzen. Bovendien krijgen producten krijgen. internationale wetten en verdragen steeds meer invloed Een eerlijke prijs is een prijs waarmee boeren en op ons milieubeleid. Friends of the Earth is actief in arbeiders in staat worden gesteld zelf een betere 68 landen, verspreid over alle werelddelen. toekomst op te bouwen. En een prijs die ruimte Het hoofdkantoor is gevestigd in Amsterdam. geeft voor fatsoenlijke arbeidsomstandigheden en milieuvriendelijke productie. Met de landelijke campagnes voor behoud van de groene ruimte, biologische landbouw en schoner verkeer, pakt Het Max Havelaar Keurmerk is naast koffie ook te vinden Milieudefensie belangrijke Nederlandse milieuproblemen op vele andere producten: bananen, thee, chocolade, aan. De plaatselijke afdelingen zorgen voor de lokale honing, fruit en fruitsappen. Het is een Nederlands component. Milieudefensie speelt een belangrijke rol in initiatief, maar inmiddels is het idee ook aangeslagen in de internationale milieubeweging, zoals op het gebied andere Europese en niet-Europese landen – in totaal 20. van klimaatverandering en van globalisering. Met deze landen heeft Max Havelaar een overkoepelende organisatie opgericht: Fairtrade Labelling Organizations Als praten niet helpt, voert Milieudefensie actie. Vaak International (FLO). ludiek, stevig als het moet, maar altijd constructief en geweldloos. Dankzij ruim 85.000 leden en donateurs kan Stichting Max Havelaar is eigenaar van het Max Havelaar Milieudefensie onafhankelijk haar werk blijven doen. Keurmerk. Zij controleert of alle marktpartijen zich aan de contractueel afgesproken voorwaarden houden, maar Er werken ongeveer 120 mensen bij Milieudefensie, is zelf geen handelspartij. De Stichting verzorgt de in totaal 80 FTE’s. algemene publiciteit over het Keurmerk in Nederland en Het budget van Milieudefensie bedraagt ruim 6 miljoen heeft zich tot doel gesteld de afzet van gecertificeerde Euro per jaar, waarvan de helft wordt verworven via Max Havelaar-producten te vergroten. Dit doen ze met contributies en donaties en de andere helft via subsidies een team van negen mensen. door overheden en anderen.

Het budget bedroeg in 2005 ruim een miljoen Euro.

WEBSITE: www.milieudefensie.nl

WEBSITE: www.maxhavelaar.nl

Natuur en Milieu Oxfam Novib

Stichting Natuur en Milieu werkt met hart en ziel Oxfam Novib steunt projecten, versterkt lokale aan een mooi landschap, een rijke natuur en een organisaties en voert campagnes voor rechtvaardig gezond milieu. Als onafhankelijke organisatie pleiten beleid. Lokaal én internationaal, want armoede en ze bij overheden, bedrijven en de politiek voor onrecht zijn wereldwijde problemen en hebben te duurzame oplossingen voor natuur- en milieu- maken met onrechtvaardige economische en politieke problemen. Ze komen met laternatieven en sluiten verhoudingen. partnerschappen. Als het nodig is, voeren ze actie. Ze maken zich hard voor een gezond evenwicht tussen Oxfam Novib steunt vooral de mensen die het zwaarst milieu en economie. door armoede en onrecht worden getroffen: vrouwen, kinderen en minderheden. Wereldwijd strijden mensen In 2006 voert Natuur en Milieu campagne tegen voor hun rechten en voor een fatsoenlijk bestaan. Oxfam klimaatverandering, vóór verbetering van de lucht- Novib steunt hen daarbij. kwaliteit en tegen het volbouwen van Nederland. Oxfam Novib werkt lokaal én internationaal, want armoede en onrecht zijn wereldwijde problemen en Samenwerking hebben te maken met onrechtvaardige economische en Natuur en Milieu werkt nauw samen met andere natuur- politieke verhoudingen. en milieuorganisaties in binnen- en buitenland. Ze sluit coalities en partnerschappen met andere belangen- Oxfam Novib heeft voor haar werk twee bronnen van organisaties en met bedrijven. Overheden zien hen als inkomsten. Zo´n 70 procent is afkomstig van de overheid, een betrouwbare partner. via medefinanciering en via subsidies van de Europese Bij Natuur en Milieu werken 82 mensen, het merendeel Unie. De overige 30 procent komt van donateurs (parti- van hen in deeltijd. culieren en bedrijven) en de Nationale Postcode Loterij.

Financiering Oxfam Novib heeft jaarlijks een flink budget te besteden. Natuur en Milieu werkt met overheidsbijdragen, donaties In 2004 was dat ruim 150 miljoen euro. Het overgrote deel en giften van particulieren, fondsen en bedrijven. Sinds gaat naar ontwikkelingslanden. 1997 ontvangt Natuur en Milieu ieder jaar een royale Oxfam Novib werkte in 2005 samen met zo’n 850 partner- bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. De begroting organisaties in ontwikkelingslanden. Het werk is ten goede van Natuur en Milieu bedraagt 7 miljoen Euro. Dat geld gekomen aan ruim 35 miljoen mensen. Dit is mede moge- wordt uitgegeven aan eigen activiteiten en projecten. lijk gemaakt door meer dan 357.000 gevers in Nederland. Bezetting in 2004 was 330 medewerkers (296 FTE’s)

WEBSITE: www.snm.nl WEBSITE: www.oxfamnovib.nl

SMK (voorheen Stichting Milieukeur) Wereld Natuur Fonds

SMK ontwikkelt en/of beheert criteria op verschillende Het Wereld Natuur Fonds bouwt aan een toekomst terreinen. Het aantal producten en diensten waarvoor waarin de mens leeft in harmonie met de natuur. criteria worden opgesteld groeit gestaag. Dat zegt iets In het belang van de natuur en in het belang van over het vertrouwen in de werkwijze en het aanbod van de mens die de natuur nodig heeft. criteria. Die worden niet in isolement ontwikkeld. Voor het beschermen van de biodiversiteit op aarde richt Drie Colleges van Deskundigen, waaraan producenten- het Wereld Natuur Fonds zich op het beschermen en waar organisaties, detailhandel, overheid, consumenten- mogelijk herstellen van de belangrijkste leefgebieden, en milieudeskundigen deelnemen, geven een breed namelijk tropische en andere bossen, waterrijke natuur- maatschappelijk draagvlak. gebieden (wetlands) en zeeën & oceanen Onafhankelijke certificatie-instellingen controleren Daarbij worden de belangrijkste bedreigingen aangepakt, of de producten en diensten aan de criteria voldoen. zoals Ontbossing, Verdroging, Overbevissing, Klimaat- De criteria worden regelmatig aangepast aan nieuwe verandering en Handel in soorten (technologische) ontwikkelingen en mogelijkheden. SMK beheert vijf programma’s, te weten Milieukeur Het Wereld Natuur Fonds werkt in alle projecten samen met agro/food, Milieukeur non-food, Europees Ecolabel, anderen, want alleen kunnen we de natuur niet redden. Groen Label Kas en Barometer Duurzaam Terreinbeheer. Door te zoeken naar slimme oplossingen en door in Deze programma's ondersteunen organisaties die voorbeeldprojecten te laten zien hoe deze in de praktijk maatschappelijk verantwoord willen ondernemen. werken, vindt natuurbescherming bij lokale bevolking en Al ruim dertien jaar zet SMK zich in voor milieubewust de overheid navolging. De meeste projecten lopen vele handelen door producent en consument. Organisaties jaren. Natuurbescherming is een zaak van een lange zoeken een betrouwbaar referentiekader en hun adem. Het Wereld Natuur Fonds is dan ook bekend afnemers willen er blindelings op kunnen vertrouwen geworden om zijn volhardende en structurele werk over dat duurzaamheidclaims 'kloppen'. Daarom is het goed de gehele wereld. Na verloop van tijd gaan de projecten dat criteria voor duurzame producten en diensten zelfstandig verder en worden er weer nieuwe projecten afkomstig zijn van een organisatie die deskundig, gestart. betrouwbaar en onafhankelijk is. SMK heeft zich in de afgelopen jaren tot zo'n organisatie ontwikkeld. Bij het Wereld Natuur Fonds werken 86 FTE’s. SMK heeft een budget van 1,5 miljoen euro en werkt De begroting bedraagt ruim 40 miljoen per jaar. met een team van 13 mensen (ruim 11 FTE’s). De drie colleges van deskundigen tellen 21 leden.

WEBSITE: www.smk.nl WEBSITE: www.wnf.nl

Bespiegeling

Recente duurzaamheidsinitiatieven DuVo-bedrijven

44 | Albert Heijn

45 | Albron

46 | Campina

47 | Cehave landbouwbelang

48 | Royal Cosun

49 | CSM

50 | DSM

51 | The Greenery

52 | Heineken Nederland

53 | Heinz

54 | Koninklijke Numico

55 | Nutreco

56 | Sara Lee International

57 | Unilever Nederland

58 | Royal Wessanen

Met ruim 700 supermarkten (waarvan ca. 200 van nieuwe ontwikkelingen. Naast het thema franchisewinkels) staat Albert Heijn midden in “gezondheid” blijft Albert Heijn investeren in de maatschappij en voelt hij zich verantwoordelijk duurzaamheidsinitiatieven. Zo is Albert Heijn de eerste voor ontwikkelingen in de samenleving. 52.000 supermarkt die begin 2006 landelijk fair trade producten medewerkers voorzien wekelijks ruim 2,5 miljoen in haar assortiment heeft opgenomen, is het assortiment klanten van boodschappen. Albert Heijn is een winkel biologisch producten onder eigen merk verder uitgebreid voor iedereen en maakt het alledaagse betaalbaar en staat op tal van groente en fruit producten het Max en het bijzondere bereikbaar. Havelaar keurmerk, veelal in combinatie met een biologische certificering. Ook op het gebied van dierenwelzijn neemt Albert Heijn initiatieven. Zo zal in Eén van de strategische uitgangspunten van Albert Heijn 2006 de gekweekte zalm bij Albert Heijn EurepGap is een “duurzame organisatie”, met een tweetal gecertificeerd zijn. Vanaf volgend jaar zal de boerenkip betekenissen: (ook wel 56-dagen kip) in alle Albert Heijn XL-winkels 1. Economische rentabiliteit en continuïteit, ook op de verkrijgbaar zijn. Op veel terreinen is er contact met lange termijn. maatschappelijke organisaties. Veelal gericht op 2. Inspanningen in het kader van maatschappelijke informatieoverdracht, dialoog of op het realiseren van verantwoord ondernemen zoals, milieu, concrete doelstellingen. productintegriteit (veiligheid, gezondheid, kwaliteitsbeleid) en maatschappelijke issues als dierenwelzijn, arbeidsomstandigheden, transparantie, Contactpersoon: Saskia Aalbers fair trade, etc. Albert Heijn, Zaandam e-mail: [email protected] Met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is Albert Heijn in 2005 een nieuwe weg ingeslagen. Onder voorzitterschap van directievoorzitter Dick Boer is de Task Force MVO van start gegaan. Zij kiest iedere 2 jaar één belangrijk maatschappelijk thema waar Albert Heijn grote invloed op kan uitoefenen. Voor 2005-2007 is dit het thema “Gezondheid”. Voorbeelden van recente initiatieven zijn het Gezonde Keuze Klavertje en het schoolprogramma KlasseLunch. 40.000 leerlingen van Groep 8 van de basisschool hebben een les over gezond eten en een gezonde lunch van Albert Heijn ontvangen. Een vaste groep externe stakeholders wordt jaarlijks bijgepraat en wordt regelmatig op de hoogte gehouden

Albron, Nederlands grootste zelfstandige cateraar, Albron kiest ‘Lekker en gezond eten en bewegen’ als een bedient met ruim 4000 medewerkers op circa 1100 positieve, pro-actieve insteek. Albron sluit zich aan bij of locaties zo´n half miljoen gasten. Zo verzorgt creëert zelf initiatieven ter bevordering van duurzame Albron Catering de lunch voor honderdduizenden groei. Binnen Albron is het Kernteam Duurzame Groei Nederlanders. Albron Carewell besteedt aandacht verantwoordelijk voor het ontwikkelen van beleid op dit aan het eten en drinken van patiënten, gehandicapten terrein. en andere zorgbehoevenden. Albron Foodservice bedient het onderwijs en de bezoekersrestaurants Overgewicht is een belangrijk actueel thema. Het is het van ziekenhuizen. Terwijl Albron Party Productions resultaat van een verstoorde energiebalans. De kern van feesten en partijen verzorgt. De jaaromzet van het probleem is niet dat we meer zijn gaan eten, maar Albron bedroeg in 2005 ruim 220 miljoen Euro. vooral dat we minder bewegen. Hoewel de uiteindelijke oplossing een individuele zaak is, neemt ook Albron haar verantwoordelijkheid door gezond eten en bewegen te Bij Albron staat de mens centraal: vakbekwaamheid en stimuleren zonder dat de consument daar meer voor motivatie van onze medewerkers en de tevredenheid en hoeft te betalen. In 2005 heeft Albron haar eigen loyaliteit van onze gasten. Wij staan voor lekker, voedingsstatements geïntroduceerd die richting geven gevarieerd en gezond eten en drinken in een prettige aan het denken en handelen en die worden aangepast op omgeving. basis van een dialoog met alle stakeholders.

“Fit en gezond”, zowel voor de consument als voor onze medewerkers, is een levend thema. Albron speelt in op de Contactpersoon: Ineke Snijders overweldigende aandacht voor de relatie tussen Albron, de Meern gezondheid, eten en bewegen door een gezond e-mail: [email protected] productaanbod en het informeren van de consument waarbij Albron zich maximaal inspant om de gezonde keuze de gemakkelijkste te laten zijn.

Albron gaat al vanaf de oprichting in 1900 serieus om met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het is onze oprechte overtuiging dat op samenwerking gebaseerde relaties met alle stakeholders de beste garanties bieden voor een succesvolle, duurzame bedrijfsvoering. Dit op duurzaamheid gebaseerde beleid komt tot uiting in de gezonde financiële positie, de bestuurlijke stabiliteit en transparantie.

Campina is de specialist als het gaat om zuivel Ook vertaalt Campina de zoektocht van consumenten - en zuivelverwante consumentenproducten alsook naar producten die minder calorieën bevatten in hoogwaardige ingrediënten voor de voedings- innovatieve zuivelproducten die een lage energiewaarde en farmaceutische industrie. De coöperatieve zuivel- combineren met een verrassend goede smaak. Daarom international telt ongeveer 6.800 werknemers en stond Campina in Nederland, samen met anderen, aan realiseert een jaaromzet van circa Û 3,6 miljard de wieg van de introductie van het Ik Kies Bewust logo. (2005). De onderneming voert topmerken als Campina Het nieuwe logo dat op een toenemend aantal verpakte (internationaal), Landliebe (Duitsland en Oostenrijk) levensmiddelen zal verschijnen en consumenten helpt en Mona (Nederland). Campina is al vier jaar achtereen een bewuste keuze te maken voor producten met een het grootste merk in de Nederlandse supermarkten. gezondere samenstelling.

Om het MVO-beleid van Campina te verbinden met Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat in de daadkracht, heeft de onderneming in 2005 een speciaal ogen van Campina voor transparantie en dat betekent ook op MVO gerichte organisatiestructuur gerealiseerd. Ook kiezen voor dialoog. Dit betekent nauw samenwerken of heeft Campina op corporate niveau een CSR Officer in elk geval overleg voeren met stakeholders. De dialoog benoemd. krijgt op vele manieren vorm, maar het uitgangspunt is steeds: eerlijke uitleg over het doen en laten van de Kortom: Campina staat voor zorg voor natuur, dier en onderneming. mens. Zo ziet Campina er op toe, dat ook de komende generaties van alles kunnen genieten wat wij nu ook tot Campina’s dialoog met onder meer overheid, onze beschikking hebben. maatschappelijke organisaties en het publiek vult de onderneming in via lidmaatschappen van (inter)nationale brancheorganisaties en (inter)nationale overlegorganen. Contactpersoon: Eric Heres Maar Campina doet meer. Campina kiest voor een-op-een Campina, Zaltbommel gesprekken met ngo’s als Stichting Natuur en Milieu, e-mail: [email protected] Wereld Natuur Fonds, Dierenbescherming en Solidaridad. Onderwerpen zijn onder meer: weidegang, duurzaam produceren, gentechnologie, dierenwelzijn en energie- verbruik. Dergelijk overleg voert Campina met respect voor elkaars standpunten, die in een goede dialoog kunnen (blijven) verschillen.

Cehave Landbouwbelang u.a. is een coöperatie Nieuwe medewerkers worden bij indiensttreding gefocust op het produceren én vermarkten van gedegen ingewerkt en indien nodig opgeleid. hoogwaardige diervoeders. Het bedrijf heeft Met maatschappelijke partners, waaronder het productielocaties in Nederland, België, Polen Productschap Diervoeding, werkt Cehave en China en exporteert wereldwijd premixen, Landbouwbelang mee aan het project Elders/Eerder nutritionele specialiteiten en concentraten. Verworven Competenties (EVC). Doel is ongediplomeerde Met circa 2.000 medewerkers wordt een omzet medewerkers aan een diploma of certificaat te helpen, van ruim Û 700 miljoen per jaar gerealiseerd. corresponderend met de aanwezige competenties. Daarmee is Cehave Landbouwbelang een van de Hoewel de Nederlandse Corporate Governance Code grotere toonaangevende ondernemingen op formeel niet geldt voor een coöperatie, conformeert het gebied van diervoeders in Europa. Cehave Landbouwbelang zich - ondanks de afwijkende rechtsvorm en corporate governancestructuur - met de Code. Cehave Landbouwbelang vindt maatschappelijk Een klokkenluidersregeling is voor de Nederlandse verantwoord ondernemen een belangrijke rand- bedrijven van toepassing, evenals de ethiekregels van voorwaarde om op de lange termijn haar missie op een de onderneming. verantwoorde wijze te realiseren. MVO wordt gedefinieerd als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige en toekomstige generatie en die - in nauw Contactpersoon: Toon van der Putten overleg met de belanghebbenden - toegevoegde waarde Exlan/Cehave Lanbouwbelang, Veghel levert voor de onderneming en de maatschappij. e-mail: [email protected] Cehave Landbouwbelang is één van de zes Nederlandse diervoederproducenten die in de Stichting TrusQ samenwerken voor een betere borging van de voedselveiligheid in de keten en ondersteunt onvoorwaardelijk de TrusQ-aanpak. Foodsafety door feedsafety heeft onverkort de hoogste prioriteit. Samen met maatschappelijke partners wordt gericht gewerkt aan duurzame terugdringing van het verzuim en het veiligheidsbewustzijn van de medewerkers. Scholing en training krijgen veel aandacht binnen de organisatie.

Verspilling Voorkomen van verspilling materiaal, kapitaal en Daarom hebben wij ons opnieuw de vraag gesteld: talent Duurzaamheid heeft de toekomst wat is duurzaamheid? Een pragmatisch antwoord dat aanknopingspunten biedt voor concrete actie, is bijvoor- Royal Cosun is een internationaal concern dat beeld: het tegengaan of, nog liever, het voorkomen van natuurlijke voedingsmiddelen en -ingrediënten verspilling van menselijk talent, materiaal en kapitaal. ontwikkelt, produceert en verkoopt. Het assortiment is Om verspilling tegen te gaan, moeten we inzicht hebben breed en veelzijdig. Van producten zoals suiker, in de beoogde opbrengst, de benodigde inbreng van fructose & inuline, alcohol en aardappel-specialiteiten materialen, kapitaal en de inzet van mensen en de tot samengestelde ingrediënten voor onder meer snacks, (productie)processen. Verspilling kost geld maar kan ook banket, zuivel, frisdrank en de foodservice sector. immateriële schade inhouden. Denk maar aan ontevreden afnemers, reputatieschade of gedemotiveerde medewerkers. In al deze markten werken de Cosun-ondernemingen Suiker Unie, Sensus, Royal Nedalco, Aviko, SVZ, Unifine Kennis delen Sauces & Spices en Unifine Food & Bake Ingredients Meten is weten en kan waardevolle inzichten opleveren nauw samen met hun klanten en leveranciers. waar en wanneer verspilling optreedt. Cosun gaat de Royal Cosun werd ruim honderd jaar geleden opgericht komende tijd vanuit duurzaamheidsoptiek de gegevens die door Nederlandse suikerbietentelers die zich verenigden al door tal van systemen worden geregistreerd, aan een in een coöperatie. Op dit moment telt de coöperatie nadere analyse onderwerpen. Voor de wat langere termijn ongeveer 10.500 leden/aandeelhouders. Inmiddels is is het onze bedoeling om deze systemen zo te gaan Cosun uitgegroeid tot een onderneming met rond de inrichten dat ze ons helpen verspilling te voorkomen. Het 4.200 medewerkers. De concernomzet bedraagt circa meten van verspilling op detailniveau en niet-materiële 1,3 miljard euro. verspilling vormen specifieke aandachtspunten. Daarnaast willen wij leren van de initiatieven die collega- Ambitie bedrijven hebben genomen om verspilling in kaart te Al geruime tijd is Cosun actief in DuVo-verband. brengen en van hun ervaringen daarmee. Wij delen de ambitie om als onderneming bij te dragen Het spreekt vanzelf dat ook andere initiatieven om onze aan een duurzamere samenleving. Ondanks alle ondernemingen duurzamer te maken de aandacht krijgen inspanningen en goede wil vinden wij dat er onvoldoende die zij verdienen. tastbare resultaten worden geboekt. De vraag is: hoe pakken we zaken zodanig aan dat er aantoonbare Contactpersoon: Ronald Kalwij resultaten worden gerealiseerd. Niets motiveert meer Koninklijke Cosun, Breda dan de vruchten plukken van je inspanningen. e-mail: [email protected]

CSM is internationaal actief in bakkerijproducten en verantwoordelijk gevoeld voor de medewerkers die voedingsingrediënten, voornamelijk op de ‘business- overtollig werden. De betreffende medewerkers zijn to-business’ mark. In 2005 bedroeg de netto-omzet actief begeleid bij het zoeken naar een andere baan en Û 2,6 miljard. CSM had op 31 december 2005 ruim kregen cursussen in het zoeken naar werk, het bouwen 8000 medewerkers, waarvan ongeveer 1.200 in van een netwerk en het schrijven van een sollicitatiebrief. Nederland. Uiteindelijk hadden aan het eind van het jaar slechts 3 van de 125 medewerkers nog geen uitzicht op ander werk.

CSM hecht van oudsher veel waarde aan het zorgvuldig Klanten omgaan met maatschappelijke belangen en met Met de start in 2005 van de bouw van een nieuwe fabriek specifieke belangen van klanten, aandeelhouders, voor snacks op broodbasis in België, investeert CSM in medewerkers, leveranciers en financiers. Communicatie productielijnen voor de veranderende Europese markt. met interne en externe stakeholders vormt daarbij een De nieuwe producten zijn gebaseerd op locale trends en integraal onderdeel van de strategie. In de lange traditie exotische smaken. CSM produceert hier snacks die zijn als sociaal- en milieu bewuste onderneming is toegestaan voor moslims, dus halal zijn. Halal beschrijft rapportage over duurzaamheid en continuïteit als apart de manier waarop voedsel wordt bereid zodat de rapportage onderwerp relatief nieuw. voedingsmiddelen geschikt zijn voor mensen met de islamitische geloofsovertuiging. Met de nieuwe producten Aandeelhouders beantwoordt CSM de vraag naar voedingsmiddelen van In november 2005 heeft CSM kennisgenomen van de zorg nieuwe klanten en het geeft de autochtone Europeanen van een aantal aandeelhouders, met betrekking tot drie een kijkje in de keuken van hun nieuwe Islamitische specifieke elementen van de strategie van de onder- buren. neming. Zoals steeds het geval, stond CSM open voor de opvattingen van haar aandeelhouders. CSM heeft begin 2006 een nieuwe strategie geformuleerd. Die strategie is Contactpersoon: Anne Jacob Waterlander gecommuniceerd met alle stakeholders, waaronder de CSM-suiker, Breda investeerders, en wordt door hen ondersteund. e-mail: [email protected]

Medewerkers De beëindiging in 2005 van de bietenverwerking in Breda had consequenties voor 125 medewerkers van CSM Suiker. CSM heeft zich opgesteld als sociaal bewuste werkgever, en aan bijna de helft van hen ander werk aangeboden. De onderneming heeft zich ook sociaal en financieel

DSM is wereldwijd actief op het gebied van producten In 2005 was DSM voor het tweede achtereenvolgende voor de voedingindustrie en de farmaceutische jaar de nummer 1 in de chemiesector van de Dow Jones industrie, hoogwaardige materialen en industriële Sustainability World Index. chemicaliën. De onderneming ontwikkelt, produceert En wederom is DSM opgenomen in de FTSE4Good en verkoopt innovatieve producten en diensten die Sustainability Index voor Europa. bijdragen aan de kwaliteit van het leven. In het Triple P Verslag 2005 wordt o.a. verslag gedaan van het “Sight and Life” humanitaire programma van DSM voor betere voeding, armoedebestrijding en DSM’s strategie, met als motto Vision 2010 – Building on duurzame ontwikkeling in ruim 80 ontwikkelingslanden Strengths, is gericht op versnelde winstgevende en over de gehele wereld. In dit programma wordt het tekort innovatieve groei van specialty-activiteiten van de aan vitaminen en mineralen bestreden. DSM werkt onderneming. Innovatie is voor ons van levensbelang om hierbij intensief samen met NGO’s, Universiteiten en meerdere redenen. Een van die redenen is dat innovatie gouvernementele organisaties. onontbeerlijk is het verder verbeteren van onze duur- zaamheidsprestaties. Er zijn nieuwe milieudoelstellingen geformuleerd voor DSM heeft een jaaromzet van ruim € 8 miljard, waarvan de periode 2006-2010. Tien van de veertien milieu- 29% in voeding, en biedt werk aan zo’n 22.000 mensen doelstellingen voor 2006 waren eind 2005 al gehaald. wereldwijd.

HetTriple P Verslag 2005 is gemakkelijk Contactpersoon: Rob Beudeker toegangelijk via de websites www.dsm.com en DSM Food Specialities, Delft www.sustainability.dsm.com. e-mail: [email protected] In dit verslag, gebaseerd op de GRI Richtlijnen, informeren we belanghebbenden over onze ambities op het gebied van Triple P (People, Planet, Profit) en de voortgang die we daarbij hebben geboekt. Duurzame ontwikkeling raakt de kern van DSM en is stevig verankerd in de onderneming.

The Greenery BV is een marktgerichte afzetorganisatie dat groenten, fruit en paddestoelen passen in een waarvan circa 1.700 telers eigenaar zijn via de gezonde levensstijl. Nieuwe variëteiten, aantrekkelijke coöperatie VoedingsTuinbouw Nederland (VTN). verpakkingen en voorbewerkte groenten stimuleren De belangrijkste activiteit van The Greenery is het daarbij de consumptie. jaarrond leveren van een volledig assortiment Nederlandse en geïmporteerde groenten, fruit en The Greenery biedt tevens een groeiend pakket biologisch paddestoelen aan het grootwinkelbedrijf in Europa, geteelde producten. Ook is het Max Havelaar-keurmerk Noord-Amerika en het Verre Oosten. Andere belangrijke voor een aantal producten behaald. In Kenia en Roemenië doelgroepen zijn groothandel, foodservice en industrie. worden kleine boeren geholpen om aan de eisen van de De onderneming heeft circa 1.700 medewerkers in West-Europese markt te voldoen, zodat zij een beter dienst. bestaan op kunnen bouwen. In Nederland worden de aangesloten telers en de medewerkers gestimuleerd om zichzelf te scholen. Naast voedselveiligheid, innovatie en logistieke efficiency Bij alle inspanningen voor mens en milieu wordt het heeft duurzaamheid hoge prioriteit voor The Greenery. rendement niet vergeten. Via de focus op efficiency, Telers in binnen- en buitenland zijn verplicht om innovatie en marktgerichtheid wordt daar hard aan minimaal aan EUREPGAP of een vergelijkbaar systeem te gewerkt. voldoen. Zulke zorgsysteem vragen telers om aan (boven) wettelijke eisen op gebied van arbeid, voedselveiligheid Contactpersoon: Annie van de Riet en milieu te voldoen. Ook de eigen locaties voldoen aan The Greenery Barendrecht de hoogste eisen van de klanten en zijn tevens ISO e-mail: [email protected] 14001-gecertificeerd. In het regulier geteelde assortiment probeert The Greenery samen met de telers de afhankelijkheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Met een Nederlandse retailorganisatie is ze in dit verband actief in de Coalitie Duurzame Groenten en Fruit. Ook is de dialoog met de natuur- en milieuorganisaties hervat met als gezamenlijk belang: de consument overtuigen

Heineken Nederland is onderdeel en bakermat Heineken is zeer actief op het gebied van duurzaamheid van de Heineken N.V., en heeft in Nederland en zet zich graag in voor het benutten van kansen om drie brouwerijen: één in Zoeterwoude, één in duurzamer te produceren. Het vormt een van de ’s-Hertogenbosch en de Brand bierbrouwerij in Wijlre. uitgangspunten van de strategie van de onderneming. De belangrijkste merken die Heineken in Nederland In de top 10 van bedrijven met de beste energieprestaties voert zijn Heineken, Amstel, Brand en Murphy’s bleek de brouwerij in Zoeterwoude tot de top te horen. Irish Beer. Er werken voor Heineken in Nederland 4595 mensen. Er is ook aandacht voor de duurzame teelt van grondstoffen. Heineken doet in de Flevopolder onderzoek naar duurzame productie van gerst. De uitkomsten van dit Heineken is ervan overtuigd dat het verantwoord drinken onderzoek zullen in de komende jaren op grotere schaal van bier in een positieve levensstijl past. De onderneming worden uitgezet. wijst alcoholmisbruik af en neemt haar verantwoordelijkheid op dit gebied. Heineken informeert het publiek Heineken heeft zelf verschillende campagnes ontwikkeld zoveel mogelijk over verantwoordelijk drinken en de om verantwoord omgaan met het milieu onder de risico’s van alcoholmisbruik, in de overtuiging dat een aandacht te brengen. Zoals een internetfilm waarin geïnformeerd mens eerder juiste keuzes maakt. creatieve manieren worden getoond om het Tapvat te hergebruiken, een grappige film waarin de boodschap is Dit uit zich bijvoorbeeld in de mede-oprichting van dat het Tapvat netjes moet worden weggegooid. Bij de de Stichting Verantwoord Alcoholgebruik (STIVA), introductie van het nieuwe Heineken glas stond een spel een samenwerkingsverband tussen alle Nederlandse op de Heineken site dat de bezoekers uitdaagde zoveel producenten en importeurs van bier, wijn en mogelijk oud glas in de glasbak te gooien. De blik- gedestilleerde dranken. Via deze stichting worden veel crushers op de stranden van Nederland zijn inmiddels initiatieven ontplooid om de consument te informeren. een begrip en hebben sinds 2001 al meer dan 500.000 De nieuwe slogan bijvoorbeeld ‘Alcohol onder de 16, nog blikjes geplet. even niet’, werd door de alcoholbranche ontwikkeld en afgestemd andere partijen in het veld. Heineken heeft al zijn commercials voorzien van deze slogan. Contactpersoon: Marjolijn Vencken Heineken Nederland, Zoeterwoude e-mail: [email protected]

Heinz - met zijn oorsprong in de USA - heeft wereldwijd Heinz hecht waarde aan het feit dat zij bereikbaar is méér dan twintig sterke A-merken in portfolio, goed voor een brede groep consumenten en daarbij dus ook voor een totale omzet van circa 8 miljard Euro in 2005. aandacht moet hebben voor minder draagkrachtige H.J. Heinz BV is de werkmaatschappij in de Benelux en maatschappelijke groepen. Heinz steunt het initiatief van is bekend van de merken Heinz, Honig, Brinta, de Voedselbanken actief . De Ruijter, Venz, Roosvicee, Karvan Cévitam, Lessini, en Kwatta. Het bekendste product wereldwijd is Heinz Internationaal ondersteunt Heinz met de Heinz Tomaten Ketchup.. Foundation de ontwikkeling van een vitaminen en mineralen supplement, sprinkles genoemd, voor kinderen in ontwikkelingsgebieden. Recent heeft Heinz voor deze Het merkenportfolio van Heinz in de Benelux staat garant inspanningen de “Helen Keller International Global voor een breed aanbod van voedingsmiddelen waaruit Visionary Award” gekregen. de consument een eigen keuze kan maken. World Class Manufacturing betekent dat Heinz grote waarde hecht aan het zorgvuldig omgaan met grondstoffen en Contactpersoon: Hein Kroft productiemiddelen. Eigen inbreng van medewerkers is H.J. Heinz, Zeist belangrijk en leidt tot verrassende oplossingen. e-mail: [email protected]

Heinz onderkent dat het thema voeding en gezondheid een belangrijke plaats inneemt in het dagelijkse denken en doen van de consument. Samen met andere bedrijven neemt Heinz, in het FNLI verband, deel aan het Convenant Overgewicht. Producten uit het Heinz assortiment hebben een lange historie en goede waardering van consumenten en worden met behoud van hun karakter aangepast aan de moderne voedings- kundige eisen voorzover dit technisch mogelijk is.

Numico realiseerde in 2005 een netto-jaaromzet Wij zijn van mening dat toeleveringsbeheer een van bijna 2 miljard Û, waarvan circa 1.3 miljard sleutelrol speelt in de ontwikkeling en de implementatie in de divisie Babyvoeding en 0,7 miljard in haar van onze gedragscode. Wij gaan ervan uit dat duurzaam- Klinische divisie. heidsmaatstaven in onze toeleveranciers keten zullen Wereldwijd werken 10.500 mensen voor Numico. bijdragen aan de verbetering van onze producten en In Nederland is Numico marktleider voor zowel baby- aan de wederzijds gunstige en duurzame betrekkingen als klinische voeding met bekende merken als Nutrilon, met onze leveranciers. Daarom moedingen wij onze Olvarit, Bambix, Nutridrink en Nutrison. leveranciers en zakenpartners aan te werken met duurzaamheidsnormen en – procedures die in overeenstemming zijn met de onze. Numico publiceerde in 2005 voor het eerst een duurzaamheidsverslag met de titel ‘Sustaining life’. Het Numico kent vele stakeholders, en heeft hiermee verslag is vooral gericht op vier aandachtsgebieden: regelmatig zowel formele als informele contacten, voedselveilgheid, de bijdrage door innovatie, de op verschillende niveau’s en in vele landen. betrokkenheid bij medewerkers en de zorg voor het Met de publicatie van het duurzaamheidsverslag milieu en de gemeenschap. wil Numico transparantie bieden en meer structuur Als voedingsproducent voor kwetsbare groepen aanbrengen in deze contacten en de dialoog verder consumenten zijn productintegriteit en voedselveiligheid verbeteren. onze eerste prioriteit.

Eén van de belangrijkste onderwerpen in het verslag was Contactpersoon: Anja Timmermans de publicatie van de volledig herziene gedragscode voor Nutricia, Zoetermeer de medewerkers. Deze code geeft weer hoe wij werken e-mail: [email protected] en is onze leidraad voor ethisch gedrag, respect voor anderen en voor de hoge eisen wat betreft consumenten- veiligheid en bescherming van het milieu. Hieraan gerelateerd is de gedragscode voor onze toeleveranciers.

Nutreco is een wereldwijd opererend agri-food bedrijf, Als grote veevoeder- en visvoerproducent, hecht Nutreco voornamelijk actief in veevoeders en visvoer. groot belang aan het duurzaam beheer van grondstoffen Bij Nutreco werken zo’n 7.000 mensen in 20 landen en in de productieketens voor vlees en vis. het bedrijf heeft een jaaromzet van ca. Û3 miljard. Eind 2005 heeft Nutreco, samen met het Nederlandse Bij de recente strategische heroriëntatie van het bedrijf ministerie van Buitenlandse Zaken, de Peruaanse is ervoor gekozen de prioriteiten te verleggen van overheid, de visserijsector en IUCN-Nederland in Lima duurzame aquacultuur als centraal focusgebied naar ( Peru) een driedaagse conferentie gehouden over de meer aandacht voor het duurzaam beheer van de duurzaamheid vande Peruaanse ansjovis-visserij. Dit jaar natuurlijke hulpbronnen. Verder staan zaken als is in mei een vervolg-conferentie georganiseerd in kwaliteitsborging in de voedselketen, klimaat- Rotterdam met als doel Europese stakeholders te verandering en investering in de gemeenschap hoog op informeren over de wijze waarop Peru een duurzaam de duurzaamheidsagenda. De vastgestelde aandachts- beheer van ansjovisbestanden nastreeft . gebieden werden getoetst in een door de VBDO georganiseerd debat met verschillende stakeholders. Nutreco is de afgelopen twee jaar in dialoog geweest met de internationale sojacoalitie van negen maatschappelijke organisaties. Medewerkers van Nutreco Nutreco streeft duurzame groei na in harmonie met hebben tevens deelgenomen aan de eerste “Round Table natuur en samenleving, waarbij tegelijkertijd naar een for Responsible Soya” in maart 2005 om te komen tot een aantrekkelijk rendement voor de aandeelhouders wordt meer duurzame productie van soja in Latijns-Amerika. gezocht. In 2006 presenteren we al weer het zesde Sociaal- en Milieuverslag van Nutreco. Contactpersoon: Frank van Ooijen In het kader van de dialoog met stakeholders organiseert Nutreco, Amersfoort Nutreco jaarlijks een grote conferentie over ofwel e-mail: [email protected] landbouw en veeteelt (AgriVision) danwel aquacultuur (AquaVision). In juni 2005 werd de derde AgriVision- conferentie gehouden. Onder de titel “Empowering Partnerships” werd onder andere aandacht besteed aan voedselveiligheid, kleinschalige veevoederproductie in India en duurzame productie van eieren in Japan. In september 2006 zal de vierde AquaVision worden georganiseerd die net als de laatste keer in het teken zal staan van duurzame viskweek.

Sara Lee International is onderdeel van het Een belangrijk initiatief is het 4C initiatief, de ‘Common Amerikaanse Sara Lee Corporation (omzet vorig jaar Code for the Coffee Community’. Hier werken koffie- 19 miljard US dollars) en is verantwoordelijk voor de branders en handelaren, producerende landen en grote food en non-food activiteiten van Sara Lee buiten de maatschappelijke organisaties samen aan een universele Verenigde Staten. Bij Sara Lee werken zo’n 137.000 gedragscode met sociale- en milieucriteria voor de mensen wereldwijd, waarvan ongeveer 3400 in productie en verwerking van ‘mainstream’ ruwe koffie. Nederland. Bekende merken zijn Ambi Pur, Kiwi, Het project bevindt zich in de implementatie fase en Sanex en op koffie en thee gebied Kanis & Gunnink, hoopt begin 2007 operationeel te zijn. Pickwick, Senseo en natuurlijk Douwe Egberts. Sara Lee is ook partner van Utz Kapeh en koopt een groeiend aandeel van haar koffie Utz Kapeh Sara Lee heeft als groot bedrijf met veel partijen en gecertificeerd in. Daarnaast heeft het bedrijf eigen veel belangen rekening te houden. Onder meer met de koffieprojecten, ondergebracht in de DE Foundation. miljoenen koffieproducenten van wie wij wereldwijd Deze projecten worden uitgevoerd in verschillende onze koffie betrekken. We kiezen voor duurzaamheid- werelddelen en richten zich met name op de organisatie initiatieven die op grote schaal werkzaam zijn, markten certificering van kleine koffieboeren. Ook hier wordt gericht werken en onderdeel kunnen zijn van ons normale weer de gezamenlijke aanpak gevolgd. De beste bedrijfsproces. resultaten worden immers verkregen in samenwerking met partners die ieder hun specifieke kennis en ervaring De laatste jaren is veel aandacht besteed aan het bijdragen. uitzetten van een inkoopbeleid voor koffie. Koffie is de belangrijkste grondstof voor het bedrijf en de meest complexe sector. Het streven van Sara Lee is om in de Contactpersoon: Stefanie Miltenburg toekomst alle koffie op transparante en duurzame wijze Sara Lee International, Utrecht in te kopen. Om dit streven te halen zoeken we de e-mail: [email protected] samenwerking met andere belanghebbenden: NGO’s, overheden, exporteurs en handelaren en ook de andere koffiebranders. Alleen samen kunnen we de juiste koers uitzetten richting een 100% duurzame koffiemarkt.

In 2005 bedroeg de jaaromzet van Unilever Nederland ‘Ik kies bewust’-logo geintroduceerd. Dit is een logo dat Û 1,16 miljard. Er werkten ruim 4.700 mensen, erop gericht is het voor de consument eenvoudiger te van wie eenderde werkzaam is op het hoofdkantoor maken een bewuste keuze te maken als het gaat om zijn en bij Unilever Research & Development. Ongeveer of haar voedingsmiddelen. Voedingsmiddelen worden bij 80% van de omzet in Nederland is afkomstig uit dit systeem beoordeeld op vier nutrienten: natrium, voedingsmiddelen. Bekende merken zijn onder andere suiker, transvet en verzadigd vet. Alleen die producten Becel, Bertolli, Knorr, Ola en Unox. die op alle vier de nutrienten een voldoende scoren mogen het ‘Ik kies bewust’-logo voeren. Alle partijen in de Nederlandse voedingsmiddelenindustrie zullen Unilever hecht veel waarde aan de inbreng van maat- worden uitgenodigd deel te nemen aan dit initiatief om schappelijke stakeholders bij het bepalen van haar daarmee de Nederlandse consument zo goed mogelijk te duurzaamheidsbeleid. Zo organiseert Unilever jaarlijks helpen. op verschillende plaatsen in de wereld stakeholder- consultatie bijeenkomsten, waar van gedachten wordt Wereldwijd is Unilever een van de initiatiefnemers van gewisseld over onderwerpen die het wederzijdse begrip de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), waaraan kunnen verbeteren. ook het Wereld Natuurfonds en Oxfam/Novib deelnemen. In november 2005 presenteerde de RSPO maatregelen en Verder worden er een vele concrete projecten uitgevoerd. afspraken waaraan RSPO-leden zich houden voor Zo werden in 2005 in Nederland alle Iglo-vissticks duurzame productie van palmolie. voorzien van het logo van de Marine Stewardship Council (MSC). Ook werkt Unilever nauw samen met het Wereld De ervaring is dat stakeholders graag bereid zijn om input Natuurfonds in het kader van de campagne “Leven in te leveren aan de ontwikkeling en uitvoering van het Zee”, die het publieke bewustzijn over duurzame duurzaamheidsbeleid, zolang dat maar niet ten koste visvangst wil verbeteren. Onderdeel van dat project is gaat van hun onafhankelijkheid. mensen op hun handelingsperspectief te wijzen, onder andere door producten te kopen met een MSC-logo. Contactpersoon: Frank de Jonge Samen met vele anderen heeft Unilever het initiatief Unilever Nederland, Rotterdam genomen voor een Convenant Overgewicht. Doel van het e-mail: [email protected] Convenant is gezamenlijk de maatschappelijke beweging van gezonde voeding en bewegen in gang te zetten en de gezonde keuze voor de consument tevens de makkelijke keuze te laten zijn. In dat kader heeft Unilever- samen met Friesland Foods en Campina- recent het

Royal Wessanen is een in Nederland gevestigd Bijvoorbeeld een project dat gesteund werd vanuit multinationaal voedingsmiddelen concern met Senternovem op het gebied van productgerichte ongeveer 7000 werknemers, waarvan ongeveer milieuzorg. En deelname aan het MVO Nederland 10% werkzaam is in Nederland. De omzet van bedroeg (voorheen NIDO) programma ‘Duurzaam Ondernemen in in 2005 1.876,8 miljoen euro. Internationale Context’. E.e.a. heeft Wessanen is actief in Europa en Noord-Amerika. geleid tot een helder sustainability beleid dat door een in De focus ligt op Health (gezonde en natuurlijke) het leven geroepen Sustainability Board onder voor- voedingsmiddelen (bijvoorbeeld Zonnatura) en op zitterschap van CEO Ad Veenhof wordt vertaald naar Premium Taste voedingsmiddelen (bijvoorbeeld concrete, gerichte acties in alle Operating Companies. Beckers). Hierbij staat authenticiteit voorop. Een van de eerste acties die is afgesproken is het opgaan voor ISO9001 en 14001 van alle organisaties binnen Wessanen. In 2005 heeft dat reeds geleid tot certificatie Wessanen vindt de inbreng van stakeholders bij het van diverse bedrijven waaronder ook het Wessanen bepalen van haar beleid belangrijk. Een bijzonder hoofdkantoor. initiatief in de afgelopen periode was onze ‘Customer Day’. In de eerste Customer Day in 2004 stond de interne Wij zullen in 2006 ons eerste duurzaamheidsverslag klant centraal. In al onze operating companies is toen uitbrengen over het boekjaar 2005. Zo willen wij gekeken naar onze processen en de interne klant- transparant zijn over onze prestaties naar al onze leverancier relaties, wat geleid heeft tot zo’n 800 stakeholders. Ook op gebied van duurzaamheid. verbeterinitiatieven. Dit jaar hebben we een tweede Customer Day gehouden waarbij wij externe klanten en leveranciers hebben uitgenodigd. In ieder bedrijf is door Contactpersoon: Marlotte Herweijer alle werknemers in kleine groepjes gesproken met Koninklijke Wessanen, Utrecht klanten en leveranciers over verbetermogelijkheden. e-mail: [email protected] Zowel vanuit de klanten en leveranciers, als vanuit onze werknemers, was de respons erg positief.

In 2005 is Wessanen hard bezig geweest om vorm te geven aan haar duurzaamheidsbeleid. Wij hebben deelgenomen in verschillende initiatieven, waarbij het delen van kennis voorop stond.

Duvo Publicaties

Inspiratie, Interviews met 16 topondernemers (64 pagina's), zevende uitgave Stichting DuVo, juni 2005

Transparantie, Bouwen aan vertrouwen (80 pagina's), zesde uitgave Stichting DuVo, juni 2004

Duurzaamheid vraagt om openheid (80 pagina's), vijfde uitgave Stichting DuVo, juni 2003

Duurzaamheid in beeld (80 pagina's), vierde uitgave Stichting DuVo, mei 2002

Duurzaamheid in Perspectief (80 pagina’s), derde uitgave Stichting DuVo, april 2001

Begin van een Dialoog (80 pagina’s), tweede uitgave Stichting DuVo, april 2000

Duurzaamheid in de Voedingsmiddelenketen (64 pagina’s), eerste uitgave Stichting DuVo, augustus 1999

Voor engelstalige samenvatting van de eerste zes publicaties, zie web-site www.duvo.nl

Selectie uit artikelen en raporten die in Duvo verband zijn verschenen

Robert Gielissen, Chris Dutilh and Johan Graafland (2006), I.S. Mayer, G.P.J. Dijkstra en E.F. ten Heuvelhof (1999), Perceptions of price fairness: An empirical research Naar een kennis-infrastructuur duurzaamheid in de (to be published), kan worden gedownload op Voedingsmiddelenketen (34 pagina’s met 7 bijlagen), http://www.uvt.nl/faculteiten/fww/cmo/ Rapport TU-Delft, Faculteit TBM, Delft

Chris Dutilh en Charlotte van Blitterswijk (2004), E. Dutilh (1999), Verduurzaming voedingsmiddelenketen vraagt Milieu krijgt meer aandacht, Voedingsmiddelentechnologie structurele aanpak, in werkende ketens, Keesink Noordervliet (VMT), jaargang 37, nr 18/19, pp 12-14 (1999) pp 141-148

Chris Dutilh, Rob Maessen, Paul van Seters en Meindert H. Blonk, M. Lafleur en H. van Zeijts (1997), Towards an Willems (2003) Spreken over MVO, VMT 36 (3), 19-21 environmental information structure for the Dutch foord industry (28 pagina’s met 7 bijlagen), Gezamenlijk rapport IVAM-ER, en Vincent Hentzepeter (2003), Maatschappelijk Verantwoord CLM, IVAM-ER 97-05, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam Ondernemen: geen doel maar een proces, VMT 36 (3), 14-16 C. Dutilh, S. Velthuizen en H. Blonk (1996), Besparingen G.B.C. Backus, Ch.E. Dutilh en K.J. Kramer (2002), mogelijk bij consument, Voeding 57 (10), pp 12-15 Duurzaamheidsdilemma’s, VMT 35 (10), pp 25-27 Voor overige artikelen en rapporten zie de DuVo-uitgave van 2004 Ch.E. Dutilh, J. Grin en A. Dekker (2001), Transparant Communiceren met overheid en burger, VMT 34 (26), pp 24-26

C.E. Dutilh en L. Mostard, (2001), Nederlanders over duurzaam geproduceerde voeding, Voeding Nu 3 (4), pp 29-31

D. Geurts en C. Gakeer (2000), DuVo, Developing network coorperation in the food chain, in Competing for partners, A.P. de Man et al eds, pp 114-124, Pearson Education Uitgeverij bv, Amsterdam

| BEDRIJVEN DIE DEELNEMEN IN DE STICHTING DUURZAME VOEDINGSMIDDELENKETEN (DuVo) | BESPIEGELING

Albert Heijn, Zaandam Heineken Nederland, Zoeterwoude www.ah.nl www.heineken.nl

Albron, de Meern H.J. Heinz, Zeist | 1

www.albron.nl www.hjheinz.com 3 INTER

Campina, Zaltbommel Koninklijke Numico, Zoetermeer VIEW www.campina.com www.numico.com S MET MA

Cehave Landbouwbelang, Veghel Nutreco, Amersfoort

www.chv-lbb.nl www.nutreco.com A T SCHAPPELIJKE SMA

Koninklijke Cosun, Breda Sara Lee International, Utrecht www.cosun.com www.saralee-de.com

The Greenery, Barendrecht over voeding en duurzaamheid |

www.thegreenery.com S tichting DuV O |

Stichting DuVo Juji 2006 p/a Prins Hendrikkade 141 1011 AS Amsterdam

Zie ook: www.duvo.nl