2016

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA

ETAP I GMINNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI Gminy Drwinia na lata 2016 – 2022

DRWINIA 2016 PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA

Podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 16.11.2015 pomiędzy gminą Drwinia z siedzibą:

Drwinia 57 32 – 709 Drwinia tel. (12) 284 98 11 fax (12) 284 98 34 e-mail: [email protected] http://www.drwinia.pl/

a:

GRANT FINANCE PROJECT Os. Piastów 1b/17 31-623 Kraków Tel. 575 291 506 e-mail: [email protected]

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie ...... 4 1.1 Forma Prawna Gminnego Programu Rewitalizacji ...... 5 1.2 Struktura opracowania ...... 6 1.3 Dotychczasowe programy związane z rozwojem i odnową wdrażane w gminie ...... 7 2. Delimitacja obszarów zdegradowanych ...... 11 2.1 Charakterystyka metody ...... 12 2.2 Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa ...... 13 2.3 Podział gminy na jednostki urbanistyczne ...... 21 2.4 Zestawienie przyjętych wskaźników ...... 34 2.5 Analiza mierników w poszczególnych sferach ...... 36 2.5.1 Analiza mierników w sferze społecznej ...... 36 2.5.2 Analiza mierników w sferze funkcjonalno-przestrzennej...... 51 2.5.3 Analiza mierników w sferze technicznej ...... 63 2.5.4 Analiza mierników w sferze środowiskowej ...... 68 2.5.5 Analiza mierników w sferze gospodarczej...... 74 2.6 Podsumowanie ...... 77 3. Wyniki delimitacji – wyznaczenie obszarów ...... 81 3.1 Obszar zdegradowany ...... 81 3.2 Niezamieszkałe obszary zdegradowane – tereny poprzemysłowe ...... 84 3.3 Obszar rewitalizacji ...... 87 Spis tabel ...... 91 Spis rycin ...... 91

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 3

1. Wprowadzenie

Przemiany społeczno-gospodarcze, z jakimi mamy do czynienia na przestrzeni ostatnich dwudziestu pięciu lat, wywołane dostosowywaniem się gospodarki do warunków wolnorynkowych uwydatniły szereg niekorzystnych zjawisk. Wyludnianie się obszarów wiejskich, niekontrolowana rozproszona zabudowa, a przy tym brak odpowiedniej infrastruktury i degradacja już istniejącej oraz zubożenie stosunków społecznych wymuszają zdecydowane i kompleksowe przeciwdziałanie tym niekorzystnym zjawiskom. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych jest skutecznym mechanizmem rozwiązywania tych problemów. Nabiera ona znaczenia i staje się bardzo ważnym i powszechnym mechanizmem stymulującym rozwój i poprawę warunków życia, stosowanym przez samorządy.

Przedmiotem opracowania jest dokument o nazwie „Delimitacja Obszarów Zdegradowanych w Przestrzeni Gminy Drwinia” jako etap I Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Drwinia na lata 2016-2022, którego zadaniem jest wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji poprzez dokonanie dokładnej analizy wybranych jednostek urbanistycznych gminy.

Dokument przygotowany został w oparciu o założenia “Narodowego Planu Rewitalizacji 2022” oraz ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r., która weszła w życie w dniu 18 listopada 2015 r. Ustawa określa zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji, a w szczególności sposób wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Aby obszar mógł zostać uznany jako zdegradowany musi na nim występować koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Ponadto na obszarze zdegradowanym musi wystąpić także co najmniej jeden z następujących negatywnych wskaźników:

• gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub • środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub • przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 4 ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub • technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska.

Celem nadrzędnym niniejszego dokumentu jest rozpoznanie terenu gminy Drwinia, dokonanie diagnozy problemów społecznych oraz funkcjonalno-przestrzennych, technicznych, środowiskowych lub gospodarczych, a następnie zdefiniowanie i wyznaczenie obszaru wymagającego rewitalizacji, we współpracy ze społecznością terenów zdegradowanych oraz z zaangażowaniem wszystkich interesariuszy tych obszarów.

1.1 Forma Prawna Gminnego Programu Rewitalizacji

Sporządzenie Gminnego Programu Rewitalizacji przez gminę Drwinia wynika z wymogów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego (RPOWM) i daje możliwość realizacji działań rewitalizacyjnych przy wsparciu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Program sporządzony został zgodnie z zasadami zawartymi w rozdziale 1.5.4 Umowy Partnerstwa1, zatwierdzonej decyzją Komisji Europejskiej w dniu 23 maja 2014 roku oraz ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r., która weszła w życie w dniu 18 listopada 2015 r. W programie uwzględniono również przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1303/2013 z dnia 17.12.2013 roku1, w zakresie zapisów dotyczących rewitalizacji.

1 Umowa Partnerstwa, Programowanie perspektywy finansowe 2014–2020, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 23.05.2014.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 5

1.2 Struktura opracowania

Delimitacja obszarów zdegradowanych gminy Drwinia została przygotowana w oparciu o analizę najbardziej istotnych czynników z punktu widzenia rozwoju gminy, opierających się na wytycznych zawartych w ustawie z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji. Zawiera ona porównywalne dane pozwalające na obiektywną i wnikliwą analizę obszarów wymagających kompleksowego wsparcia.

W toku przeprowadzonej analizy oraz przeprowadzonych konsultacji z przedstawicielami samorządu lokalnego wytypowano następujące czynności, będące jednocześnie częściami poniższego opracowania: • analizę wskaźnikową gminy na tle powiatu i województwa; • analizę struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy; • analizę dokumentów planistycznych – Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla gminy Drwinia; • podział obszaru gminy Drwinia na poszczególne sołectwa; • analizę miernikową poszczególnych sołectw w sferze społecznej, gospodarczej, technicznej, środowiskowej i funkcjonalno-przestrzennej; • delimitację obszarów zdegradowanych gminy;

Założony etap opracowywania dokumentu jakim jest Gminny Program Rewitalizacji, to ważny dokument strategiczny, który wyznacza cele działań skupionych na ograniczaniu negatywnych skutków, niekorzystnych zjawisk społecznych, gospodarczych, przestrzennych, technicznych i środowiskowych na terenie gminy Drwinia. Program rewitalizacji jest także potrzebny władzom samorządowym, instytucjom gminnym, organizacjom pozarządowym, ale także przedsiębiorcom, osobom prawnym i związkom wyznaniowym do skutecznego ubiegania się o środki unijne w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 6

1.3 Dotychczasowe programy związane z rozwojem i odnową wdrażane w gminie

Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych wyzwań, jakie stanęły przed Polską w okresie integracji z Unią Europejską. Zasadniczym jej celem było wzmocnienie działań służących zmniejszaniu istniejących dysproporcji i różnic w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Dotychczas w województwie małopolskim nie było wymogów pisania i wdrażania programów rewitalizacyjnych dla gmin wiejskich, jednak stosowano inne programy, których najważniejszym celem był rozwój oraz poprawa warunków pracy i życia mieszkańców. Jednym z takich dokumentów jest Plan Odnowy Miejscowości, którego sporządzenie i uchwalenie stanowiło niezbędny warunek przy aplikowaniu o środki finansowe w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013” działanie „Odnowa i rozwój wsi”. Celem działania „Odnowa i rozwój wsi” była poprawa jakości życia na obszarach wiejskich poprzez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Działanie umożliwiło rozwój tożsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich co wpłynie na wzrost ich atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej.

Dotychczasowe programy prowadzone w gminie Drwinia dotyczyły wszystkich dziedzin związanych z rozwojem, odnową i rewitalizacją. Wdrażane programy dotyczyły przede wszystkim poprawy stanu technicznego budynków, infrastruktury technicznej i drogowej, podniesienia jakości przestrzeni publicznych w gminie, prac związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego i związanego z nim ruchu turystycznego, a także działania dotyczące sfery społecznej.

DZIAŁANIA W SFERZE SPOŁECZNEJ:

• Tytuł projektu: „Partnerstwo dla rodziny”. Priorytet 1 – Zatrudnienie i integracja społeczna. Działanie 1.3 – Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej. Poddziałanie 1.3.2 – Projekty na rzecz promocji równych szans kobiet i mężczyzn oraz godzenia życia zawodowego i rodzinnego. Gmina Drwinia była partnerem w projekcie wraz z Gminą Koniusza, Liderem Miasto Nowe Brzesko. Okres realizacji 01.08.2011 - 31.07.2013. W ramach projektu utworzono i wyposażono w budynku starej szkoły w Ispini Punkt Przedszkolny „Klub dziecięcy Tęcza” zatrudniono obsługę oraz nauczycieli.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 7

• Tytuł projektu: „Wspieranie osób w podeszłym wieku w integracji z młodzieżą” – 2012. Realizatorem był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Drwini i Stowarzyszenie Przedsiębiorczych Gospodyń w Wyżycach. W ramach projektu utworzono Ośródek Wsparcia w formie klubu samopomocy. Głównym celem działania Ośrodka była integracja międzypokoleniowa, która zostanie osiągnięta poprzez działania o charakterze samopomocowym, wymianę doświadczeń pomiędzy osobami starszymi i młodzieżą (wspólne zajęcia dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży). Miejsce realizacji – budynek OSP w Wyżycach.

• Tytuł projektu: „Wspieranie osób w podeszłym wieku w integracji z młodzieżą” – 2013. Realizatorem był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Drwini i Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego wieku. Projekt realizowany był w dwóch grupach: - Ośrodek wsparcia w Dziewinie – zajęcia odbywały się w Świetlicy Domu Ludowego w Dziewinie oraz w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Dziewinie - Ośrodek wsparcia w Drwini – zajęcia prowadzone były w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Drwini. W ramach realizacji projektu przeprowadzono zajęcia w obszarach integracji międzypokoleniowej.

• Tytuł projektu: „Wspieranie osób w podeszłym wieku w integracji z młodzieżą” – 2014. Realizatorem był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Drwini i Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego wieku. W 2014r. projekt realizowany był w Dziewinie i Grobli. Uczestnikami były osoby w przedziale wiekowym "50+" oraz młodzież gimnazjalna. Łącznie programem objęto 30 uczestników. Do końca grudnia 2014 mogli oni uczestniczyć w zajęciach, warsztatach, wycieczkach, które przybliżały i przypominały lokalną tradycję, zwyczaje i kulturę.

• Tytuł projektu: „Wspieranie osób w podeszłym wieku w integracji z młodzieżą” – 2015. Realizatorem był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Drwini i Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego wieku. W 2015r. projekt realizowany był także w Dziewinie i Grobli.

• Tytuł projektu: „Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I – III szkół podstawowych Gminy Drwinia”. Realizatorem była Gmina Drwinia. Głównym celem projektu było wsparcie indywidualnego rozwoju uczniów klas I-III wszystkich szkół podstawowych z terenu Gminy Drwinia, dostosowanego do zdiagnozowanych potrzeb edukacyjnych tych uczniów oraz ich możliwości psychofizycznych. W jego ramach zorganizowane zostały min. zajęcia wyrównawcze dla dzieci z problemami w czytaniu i pisaniu i z wadami wymowy, zajęcia wyrównawcze z matematyki i inne.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 8

• Tytuł projektu: „Zacznij od nowa – postaw na aktywność”. Realizatorem był Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Drwini. Program Operacyjny Kapitał Ludzko na lata 2007-2013. Realizacja projektu od 1.01.2013 r. do 30.06.2015 r. Projekt zakładał objęcie wsparciem na przestrzeni 2,5 roku 49 osób w tym 13 osób w 2013 r. i był skierowany do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

• Tytuł Projektu: „Eliminacja wykluczenia cyfrowego w Gminie Drwinia”. Gmina skorzystała z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Projekt miał na celu min. zapewnienie dostępu do Internetu dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym z powodu trudnej sytuacji materialnej lub niepełnosprawności.

PROJEKTY INWESTYCYJNO-BUDOWLANE:

• Tytuł: „Budowa, przebudowa i remont ciągu dróg gminnych na terenie Gminy Drwinia w miejscowościach: Niedary, Świniary, Drwinia, Dziewin, Mikluszowice” – 2014. Realizacja projektu polegała m.in. na położeniu nowej nawierzchni asfaltowej, odmuleniu przydrożnych rowów, umocnieniu poboczy, budowę kilku odcinków chodnika (między innymi koło szkoły w Mikluszowicach i Drwini), nowe oznakowanie jezdni, montaż barier ochronnych, rozbudowę oświetlenia ulicznego, wykonanie zatok autobusowych. Wybudowany został też nowy odcinek drogi Mikluszowice – Dziewin.

• Tytuł: „Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez budowę Domu Spotkań Wiejskich w Zielonej”. W wyniku realizacji projektu wybudowano i wyposażono Dom Spotkań Wiejskich w miejscowości Zielona. Gmina skorzystała z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

• Tytuł: „Polepszenie jakości życia mieszkańców poprzez przebudowę i nadbudowę budynku domu ludowego w miejscowości Gawłówek” – 2014. Gmina skorzystała z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W wyniku realizacji projektu przebudowano i wyposażono budynek domu ludowego w miejscowości Gawłówek.

• Tytuł: „Poprawa jakości i funkcjonalności przestrzeni publicznej poprzez kompleksowe zagospodarowanie centrum wsi Drwinia” – 2013. Gmina skorzystała z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W wyniku realizacji projektu kompleksowo zagospodarowano teren wokół budynku urzędu Gminy Drwinia.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 9

• Tytuł: „Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej Gminy Drwinia” – 2012. Gmina skorzystała z Programu NFOSIGW System zielonych inwestycji. W wyniku realizacji projektu dokonano termomodernizacji 6 budynków użyteczności publicznej Gminy Drwinia. Prace były prowadzone w następujących budynkach: Zespół Szkolno-Przedszkolny w Drwini, budynek Urzędu Gminy w Drwini, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Dziewinie, Gminne Centrum Kultury w Grobli, Zespół Szkół w Grobli, SPZOZ w Dziewinie - Filia Ośrodek Zdrowia w Świniarach.

• Tytuł: „Budowa budynku Remizy OSP wraz z magazynem sprzętu przeciwpowodziowego w Dziewinie” – 2014 -2015. Gmina skorzystała z Programu Małopolskie Remizy 2014.

• Tytuł: „Budowa miasteczka komunikacyjnego na terenie Gminy Drwinia w miejscowości Mikluszowice” – 2013. Gmina skorzystała z Programu Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. W wyniku realizacji projektu wybudowano miasteczko komunikacyjne w miejscowości Mikluszowice.

• Tytuł: „Zagospodarowanie ogólnodostępnej strefy rekreacyjnej w miejscowościach Dziewin i Drwinia” – 2014-2015. Gmina skorzystała z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007- 2013. W wyniku realizacji projektu zagospodarowano i wyposażono strefy rekreacji w miejscowościach Dziewin i Drwinia.

• Tytuł: „Budowa ogólnodostępnych placów zabaw – 2013-2015. W wyniku realizacji projektu wybudowano place zabaw w miejscowościach: Trawniki, Bieńkowice, Ispina, Wola Drwińska, Niedary, Wyżyce, Zielona. Gmina skorzystała z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

•Tytuł: „Utworzenie lokalnych ogólnodostępnych stref rekreacji na obszarze gmin: Bochnia, Drwinia, Koszyce ,Rzezawa, Szczurowa” – 2012-2013. Gmina skorzystała z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013. Gmina Drwinia pełniła funkcje lidera projektu. Na terenie gmin Bochnia, Drwinia, Koszyce, Rzezawa i Szczurowa powstało 26 stref rekreacji Realizacja projektu pozwoliła na stworzenie kompleksowej oferty sportowej dla uczniów szkół oraz mieszkańców gmin i turystów.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 10

2. Delimitacja obszarów zdegradowanych

Podczas przygotowania dokumentu dokonano delimitacji obszarów kwalifikujących się do objęcia Gminnym Programem Rewitalizacji. W ramach przeprowadzonych badań wzięto pod uwagę oddolne inicjatywy mieszkańców. Jednocześnie identyfikacja obszarów problemowych została oparta o weryfikowalne kryteria, które w dłuższej perspektywie pozwolą na monitorowanie postępu procesu rewitalizacji. W niniejszej diagnozie zawarto również opis potencjalnych obszarów zdegradowanych w odniesieniu do otoczenia.

Kwantyfikowalne i weryfikowalne dane pozwalające zdiagnozować obszary problemowe w gminie pozyskano z zasobów Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Gminy w Drwinie (ewidencje ludności, podmiotów gospodarczych, gruntów i budynków), Powiatowego Urzędu Pracy, Komendy Policji, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej i innych. Uzyskanie danych ilościowych pozwoliło na wyodrębnienie obszarów charakteryzujących się koncentracją problemów, które w dalszym etapie prac powinny stać się przedmiotem dogłębnej analizy w oparciu o inne niż statystyczne metody. Jednocześnie pozyskano informacje od lokalnych podmiotów oraz społeczeństwa, zgodnie z horyzontalną zasadą partycypacji.

Analiza zjawisk kryzysowych została przeprowadzona z uwzględnieniem następujących sfer: 1. Sfera społeczna; 2. Sfera funkcjonalno-przestrzenna; 3. Sfera techniczna; 4. Sfera środowiskowa; 5. Sfera gospodarcza;

Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają wyniki analizy oraz mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju. Pozwalają one określić zasięg terytorialny obszarów zdegradowanych, w których występuje największa koncentracja problemów.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 11

2.1 Charakterystyka metody

Pierwszym etapem prac nad Delimitacją obszarów zdegradowanych w przestrzeni Gminy Drwinia było wykonanie analizy porównawczej całej gminy w odniesieniu do powiatu oraz województwa. Wybrano podstawowe elementy sfery społecznej oraz dodatkowo wybrane elementy sfery gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej oraz technicznej, a następnie zdiagnozowano główne problemy, z jakimi boryka się gmina Drwinia.

W następnym etapie dokonano identyfikacji zróżnicowania wewnątrzgminnego oraz podzielono gminę na jednostki urbanistyczne – sołectwa.

Jednym z ważniejszych etapów prac było pozyskanie danych statystycznych oraz innych informacji niezbędnych przy tworzeniu dokumentu. Dane zostały pozyskane z Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Gminy w Drwini (ewidencje ludności, podmiotów gospodarczych, gruntów i budynków), Powiatowego Urzędu Pracy, Komendy Policji, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz innych instytucji i podmiotów działających na terenie gminy. Z uwagi na charakter i cel opracowania, jakim jest analiza i ocena sytuacji wewnątrzgminnej, dobór wskaźników oparto o wydzielone jednostki urbanistyczne. W toku prac napotkano na szereg problemów, związanych głównie z brakiem lub niemożnością uzyskania konkretnych danych dla poziomu analizy wewnątrzgminnej, a także w odniesieniu do województwa. W związku z powyższym w niektórych przypadkach posłużono się danymi szacunkowymi.

Kolejnym etapem było, przy uwzględnieniu podziału na jednostki urbanistyczne jakimi w tym wypadku są sołectwa, zanalizowanie danych statystycznych oraz informacji uzyskanych w poszczególnych sferach. W celu jaśniejszego zobrazowania problemów zaistniałych w gminie posłużono się planszami graficznymi. Otrzymane mierniki w poszczególnych jednostkach urbanistycznych zestawiono w tabele podsumowujące każdą ze sfer. W większości badanych mierników otrzymana wartość dodatnia świadczy o sytuacji gorszej niż średnia w gminie, jednak w niektórych przyjętych wskaźnikach wartość dodatnia świadczy o sytuacji lepszej niż średnia, zatem w tych przypadkach za odchylenie od normy uznawane były wartości poniżej średniej. Każdy z analizowanych wskaźników, w którym występują nieprawidłowości, zaznaczono kolorem szarym. W celu obliczenia wyniku końcowego zestawiono wszystkie dane w zbiorczej tabeli wynikowej dla sfery społecznej oraz zbiorczej tabeli wynikowej dla pozostałych sfer. Następnie dokonano klasyfikacji mierników świadczących o odchyleniach od normy, polegającej na nadaniu punktacji w skali od „1” do

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 12

„4”, gdzie punkt „1” – „poniżej normy” – nadano jednostkom o niewielkich anomaliach, zaś punkt „4” – „najgorszy” – został przyznany jednostkom, w których odchylenia od normy są bardzo duże. Dla wartości świadczących o lepszej sytuacji niż średnia dla gminy przyjęto wartość „0”. Otrzymaną punktację podsumowano i podzielono przez ilość analizowanych mierników dzięki czemu uzyskano średnią arytmetyczną.

2.2 Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa

Drwinia to gmina wiejska położona w północnej części województwa małopolskiego należąca do powiatu bocheńskiego. Zajmuje obszar 108,8 km² co stanowi 16,7% powierzchni powiatu. W skład gminy wchodzi trzynaście sołectw. Są to: Bieńkowice, Drwinia, Dziewin, Gawłówek, Grobla, Ispina, Mikluszowice, Niedary, Świniary, Trawniki, Wola Drwińska, Wyżyce, Zielona (Ryc.1).

Od strony zachodniej gmina styka się z Puszczą Niepołomicką. Północna część jest ograniczona rzeką Wisłą, a wschodnia rzeką Rabą. Rzeka Drwinka przecina jej część środkową. Powierzchnia gminy jest równinna z niewielkimi wzniesieniami w części północno-zachodniej. Drwinia jest gminą o charakterze rolniczym, choć z roku na rok ten charakter zaciera się coraz bardziej. Na terenie gminy istnieją korzystne warunki do prowadzenia produkcji rolnej. Gleby stanowią niemal wyłącznie mady (około 95%) oraz czarnoziemy zdegradowane. Grunty orne, a także użytki zielone położone są na glebach zaliczanych do III klasy bonitacyjnej. Produkcja rolnicza prowadzona jest tu w wielu kierunkach. Głównymi kierunkami upraw są zboża i ziemniaki. Natomiast w produkcji zwierzęcej prowadzony jest głównie chów bydła oraz trzody chlewnej. Ponadto we wsi Ispina, Grobla, Drwinia oraz Dziewin występują obszary produkcji leśnej obok rolniczego kierunku wykorzystania ziemi.

Charakter osadniczy gminy ma układ niewielkich osad wiejskich liniowego typu, skoncentrowanych wzdłuż dróg, wkomponowanych w krajobraz rolniczy i dolinny. Zabudowa zlokalizowana w południowej i wschodniej części gminy w sołectwach: Gawłówek, Mikluszowice, Dziewin, Drwinia, Wola Drwińska i Wyżyce ma charakter bardziej skupiony. Pozostała zabudowa, zlokalizowana w północnej i zachodniej części gminy w sołectwach: Niedary, Bieńkowice, Zielona, Świniary, Grobla, Trawniki oraz Ispina, charakteryzuje się układem zabudowy typowo wiejskim, rozproszonym z niewielką ilością drobnych usług podstawowych.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 13

Największym bogactwem gminy jest bezpośrednie sąsiedztwo z Puszczą Niepołomicką. Na terenie gminy znajdują się leśniczówki w Ispini, Dziewinie i Gawłówku oraz rezerwaty przyrody: Wiślisko Kobyle, Dębina, Lipówka i pomniki przyrody ożywionej. Na terenie gminy są też obszary objęte ochroną NATURA 2000. Należą do nich: • obszar specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Niepołomicka” PLB 120002 • specjalny obszar ochrony Siedliska „Koło Grobli” PLH 120008 • specjalny obszar ochrony Siedlisk „Lipówka” • krajowa sieć ekologiczna ECONET-Polska. Część gminy Drwinia, nie objęta ochroną w formie obszaru Natura 2000 PLB 120002 Puszcza Niepołomicka, należy do zespołu przyrodniczo-krajobrazowego pod nazwą „W widłach Wisły i Raby”. Głównym celem ochrony zespołu jest utrzymanie różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej obszaru usytuowanego między dolinami rzecznymi Wisły, Raby oraz Drwinki.

Rycina 1. Gmina Drwinia

Źródło: http://blogiceo.nq.pl/gimnazjumdrwinia/2013/04/21/polozenie-wielkosc-i-gestosc-zaludnienia-gminy- drwinia/

Położenie gminy Drwinia jest atrakcyjne ze względu na duże walory krajobrazowe oraz bliskość miasta Bochni oraz miasta wojewódzkiego Krakowa. Ten dystans to zaledwie 40 kilometrów. Powiązanie z Bochnią i Krakowem uwydatnia się szczególnie w wyjazdach do pracy mieszkańców gminy (układ funkcjonalny: miejsce pracy – miejsce zamieszkania). Jest to możliwe szczególnie

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 14 z uwagi na bardzo dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną (m. in. prywatne firmy przewozowe). Nadzieją na rozwój gospodarczy gminy jest zwiększenie liczby turystów przybywających do gminy poprzez rozwój agroturystyki i infrastruktury turystyczno-sportowej oraz zwiększenie potencjału gospodarczego gminy poprzez utworzenie strefy aktywności gospodarczej w miejscowości Zielona.

Wykonana analiza porównująca gminę do powiatu bocheńskiego i województwa małopolskiego pokazuje, z jak dużymi problemami społecznymi, gospodarczymi, funkcjonalno-przestrzennymi i technicznymi musi zmagać się Gmina Drwinia. Poniższe tabele przedstawiają uśrednione mierniki porównawcze, które wykonano na podstawie danych za rok 2014 zebranych w Urzędzie Gminy Drwinia, Powiatowej Komendzie Policji oraz z opublikowanych zestawień z Głównego Urzędu Statystycznego.

1. SFERA SPOŁECZNA:

Tabela 1. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera społeczna Udział osób Udział Udział Liczba korzystających z bezrobotnych długotrwale przestępstw i środowiskowej zarejestrowanych Wskaźnik bezrobotnych w wykroczeń pomocy społecznej w liczbie ludności stosunku do ogółu ogółem na 1000 w ludności ogółem w wieku bezrobotnych [%] osób [%] produkcyjnym [%] WOJEWÓDZTWO 6,4 6,5 56,7 21,7 MAŁOPOLSKIE POWIAT 7,2 5,6 45,4 15,9 BOCHEŃSKI GMINA 10,0 4,8 47,9 5,1 DRWINIA Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w gminie Drwinia jest zdecydowanie wyższy niż w powiece bocheńskim i województwie małopolskim (Tab.1), co jest bardzo negatywnym zjawiskiem. Natomiast znacznie niższe są mierniki dotyczące liczby przestępstw oraz liczby wykroczeń na każde 1000 osób. Niższy jest również wskaźnik dotyczący udziału bezrobotnych zarejestrowanych w gminie Drwinia. Udział osób długotrwale bezrobotnych w gminie Drwinia w odniesieniu do powiatu bocheńskiego kształtuje się na zdecydowanie wyższym poziomie, ale na niższym niż w województwie małopolskim. Dysproporcję dotyczącą osób długotrwale bezrobotnych należy postrzegać jako największe zagrożenie w sferze społecznej z uwagi na konsekwencje psychologiczne dla osób dotkniętych trwałym bezrobociem.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 15

2. SFERA GOSPODARCZA:

Tabela 2. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera gospodarcza

Odsetek osób w wieku Liczba zarejestrowanych Odsetek gospodarstw poprodukcyjnym w podmiotów rolnych w ogólnej Wskaźnik ogólnej liczbie ludności gospodarczych na każde liczbie gospodarstw [%] 1000 osób domowych [%]

WOJEWÓDZTWO 18,1 115,7 48,1 MAŁOPOLSKIE

POWIAT BOCHEŃSKI 16,1 81,2 59,6

GMINA DRWINIA 17,6 54,9 61,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

W gminie Drwinia odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do ogólnej liczby ludności jest niższy niż w województwie małopolskim, ale wyższy niż w powiecie bocheńskim (Tab.2). Znacznie niższe niż średnia dla powiatu bocheńskiego i województwa małopolskiego są mierniki dotyczące liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na każde 1000 osób. Na tę liczbę składają się w większości małe, jedno i kilkuosobowe firmy nie dające potencjału znacznego zwiększenia ogólnej liczby miejsc pracy w gminie. Odsetek gospodarstw rolnych w gminie Drwinia jest najwyższy co wskazuje na rolniczy charakter gminy.

3. SFERA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA:

Tabela 3. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera funkcjonalno-przestrzenna

Przeciętna Mieszkania Odsetek gruntów powierzchnia oddane do we własności Wskaźnik użytkowa Lesistość [%] użytkowania na gminy, powiatu, mieszkania na 10 tys. ludności województwa [%] osobę [m²] WOJEWÓDZTWO 46 25,7 Brak danych 28,7 MAŁOPOLSKIE POWIAT 47 26,1 6,3 28,5 BOCHEŃSKI GMINA DRWINIA 20 25,2 5,3 43,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 16

Dość niekorzystne dla gminy Drwinia są dane dotyczące sfery funkcjonalno-przestrzennej (Tab.3). Znacznie niższy niż w powiecie bocheńskim i województwie małopolskim jest udział budynków oddanych do użytkowania w roku 2014. Również przeciętna powierzchnia użytkowa lokalu na 1 mieszkańca kształtuje się na niższym poziomie niż w powiecie bocheńskim i województwie małopolskim. Można więc przyjąć, że zasoby mieszkaniowe w gminie są na niezadowalającym poziomie. Barierą dla osadnictwa jest bardzo duży, zdecydowanie wyższy niż średnia dla powiatu i województwa, odsetek zalesienia gminy. Istniejąca w gminie Drwinia struktura własności gruntów jest dość niekorzystna zwłaszcza dla procesów rewitalizacyjnych, bowiem zaledwie 5,3% powierzchni gminy stanowią tereny będące jej własnością.

4. SFERA TECHNICZNA:

Mierniki dotyczące sfery technicznej (Tab.4) wskazują, że w gminie Drwinia występuje zdecydowanie wyższy od powiatu bocheńskiego i województwa małopolskiego odsetek ludności korzystającej z instalacji wodociągowej. Z instalacji gazowej korzysta zaledwie 71,9% ludności gminy, co wskazuje na niższą niż średnia dla powiatu i województwa. Natomiast bardzo niekorzystnym wskaźnikiem dla gminy jest odsetek ludności korzystającej z instalacji kanalizacyjnej, gdyż kształtuje się na poziomie 0. Oznacza to, że w gminie występuje całkowity brak zbiorczego systemu kanalizacji, w tym również centralnych oczyszczalni ścieków. Mieszkańcy gminy korzystają jedynie z przydomowych oczyszczalni ścieków i zbiorników bezodpływowych. Jest to jeden z podstawowych problemów wymagających niezwłocznego rozwiązania, gdyż stwarza on zagrożenie dla stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych, które stanowią istniejące i potencjalne źródła zaopatrzenia w wodę obszaru gminy.

Tabela 4. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera techniczna

Odsetek ogółu ludności Odsetek ogółu ludności Odsetek ogółu ludności korzystającej z korzystającej z Wskaźnik korzystającej z instalacji instalacji kanalizacyjnej instalacji gazowej [%] wodociągowej [%] [%]

WOJEWÓDZTWO 77,1 65,2 72,6 MAŁOPOLSKIE

POWIAT BOCHEŃSKI 75,4 55,6 81,2

GMINA DRWINIA 80,2 0 71,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 17

Analiza porównawcza gminy Drwinia na tle powiatu bocheńskiego i województwa małopolskiego potwierdza kwalifikację gminy jako obszaru wymagającego wsparcia w naborach odnoszących się do działań rewitalizacyjnych według RPO WM na lata 2014-2020. Zbiorcze zestawienie mierników porównawczych gminy Drwinia w odniesieniu do powiatu i województwa przedstawiają Ryc.2 i Ryc.3.

Jako główne problemy gminy Drwinia wskazać należy wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych, wynikający często z niskich kwalifikacji zawodowych społeczeństwa. Szczególnie bezrobocie generuje szereg problemów społecznych, ubóstwo mieszkańców, a w konsekwencji konieczność wsparcia pomocą socjalną dużej grupy społeczeństwa. Przekłada się to również na niekorzystną sytuację mieszkaniową – brak jest środków finansowych na zwiększenie socjalnych zasobów mieszkaniowych oraz pokrycie kosztów remontów istniejących budynków w złym stanie technicznym. Jednak podstawowym problemem wymagającym niezwłocznego rozwiązania jest całkowity brak zbiorczego systemu kanalizacji. Budowa sieci kanalizacyjnej jest dużym wyzwaniem dla gminy z uwagi na możliwości finansowe oraz własnościowe gminy. Tereny należące do osób prywatnych, stanowią niesprzyjające uwarunkowania przy zagospodarowaniu obszaru, nie pozwolą na bezkonfliktowe wykorzystanie ich pod zagospodarowanie na cele publiczne.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 18

Rycina 2. Mierniki porównawcze Gminy Drwinia w odniesieniu do powiatu i województwa

SFERA SPOŁECZNA

Udział osób korzystających z Udział bezrobotnych Udział długotrwale Liczba przestępstw i środowiskowej pomocy zarejestrowanych w liczbie bezrobotnych w stosunku do wykroczeń ogółem na społecznej w ludności ludności w wieku ogółu bezrobotnych [%] 1000 osób ogółem [%] produkcyjnym [%] 60 25 15 8 20 40 15 10 6 4 20 10 5 5 2 0 0 0 0

SFERA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA

Mieszkania oddane do Przeciętna powierzchnia Odsetek gruntów we własności Lesistość [%] użytkowania na 10 tys. użytkowa mieszkania na gminy, powiatu, województwa 50 ludności osobę [m²] [%] 40 50 26,5 8 30 40 26 6 30 25,5 20 20 4 10 25 2 10 0 24,5 0 0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 19

Rycina 3. Mierniki porównawcze Gminy Drwinia w odniesieniu do powiatu i województwa

SFERA GOSPODARCZA

Odsetek osób w wieku Liczba zarejestrowanych Odsetek gospodarstw rolnych w poprodukcyjnym w ogólnej podmiotów gospodarczych na ogólnej liczbie gospodarstw liczbie ludności [%] każde 1000 osób domowych [%] 19 150 80 18 100 60 17 40 16 50 20 15 0 0

SFERA TECHNICZNA

Odsetek ogółu ludności Odsetek ogółu ludności Odsetek ogółu ludności korzystającej z instalacji korzystającej z instalacji korzystającej z instalacji wodociągowej [%] kanalizacyjnej [%] gazowej [%] 82 80 85 80 60 80 78 40 75 76 74 20 70 72 0 65

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 20

2.3 Podział gminy na jednostki urbanistyczne

Drwinia jest gminą wiejską. Została podzielona na 13 jednostek urbanistycznych, którymi są sołectwa. Charakterystykę każdej z nich ujęto i szczegółowo omówiono w tabeli nr 5 . Poszczególne sołectwa obejmują jedną miejscowość i są jednostkami pomocniczymi utworzonymi przez Radę Gminy w drodze uchwały, dlatego do analiz przyjęto sołectwa jako wydzielone jednostki urbanistyczne opisane numerami porządkowymi od 1 do 13 (Ryc.4).

Wykonano pogłębioną analizę wszystkich trzynastu jednostek urbanistycznych z uwzględnieniem ludności zamieszkującej gminę i gęstości jej zaludnienia. Ujęto też podział na strukturę demograficzną osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym.

Istotnym czynnikiem warunkującym liczbę ludności są znajdujące się na tym terenie złoża zasobów naturalnych: ropy naftowej, gazu ziemnego oraz kruszyw. Jednostki z największą liczbą ludności (Ryc.5), o numerach 2 (Grobla), 9 (Drwinia), 11 (Dziewin) i 12 (Mikluszowice) są równocześnie ośrodkami, wokół których skupia się życie gminy. Tu znajdują się ośrodki administracyjne, zakłady opieki zdrowotnej, apteki, przedszkola oraz szkoły podstawowe i gimnazja. Duży wpływ na gęstość zaludnienia w gminie Drwinia (Ryc.6) ma też położenie w pobliżu dróg wojewódzkich i dużych ośrodków miejskich: Bochni na południu i Krakowa na zachodzie. Jednostki wyróżniające się największą gęstością zaludnienia na km² to: 13 (Gawłówek) i 12 (Mikluszowice). Sołectwa są dobrze skomunikowane z większymi ośrodkami miejskimi, a co za tym idzie dają mieszkańcom większe możliwości zarobkowania. Wszystko to sprzyja osiedlaniu się i zakładaniu rodziny na tych terenach. W związku z powyższym regiony te ulegają urbanizacji. Rosną też ceny gruntów leżących w tych jednostkach urbanistycznych.

Na planszach graficznych (Ryc.7), (Ryc.8), (Ryc.9) przedstawiono strukturę demograficzną w poszczególnych jednostkach. Plansze obrazują populację ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Analiza danych na temat osób w wieku przedprodukcyjnym, zaprezentowana na planszy graficznej (Ryc. 7) oraz w zapisie wskaźnikowym ujętym w legendach, zwraca uwagę na jednostkę numer 1 (Trawniki), 9 (Drwinia), 10 (Ispina) oraz 11 (Dziewin). Oznacza to, iż liczba urodzeń na tych obszarach jest najwyższa. Sołectwa o numerach 8 (Zielona) i 5 (Bieńkowice) mają najniższy wskaźnik struktury demograficznej w wieku przedprodukcyjnym i jest on niższy niż średnia dla gminy. Na planszy graficznej (Ryc.8) dla ludności w wieku produkcyjnym na

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 21 pierwszy plan wybija się jednostka numer 8 (Zielona). Odsetek osób w tym przedziale wiekowym jest tu zdecydowanie najwyższy. Wysoki wskaźnik, również wyższy od średniej dla gminy mają też jednostki o numerach 5 (Bieńkowice), 12 (Mikluszowice), 6 (Wyżyce), 7 (Wola Drwińska), zaś najniższy notuje się w jednostkach 1 (Trawniki), 11 (Dziewin), 4 (Niedary), 10 (Ispina) i 9 (Drwinia). Z kolei jeśli chodzi o wiek poprodukcyjny (Ryc.9) na uwagę zasługują jednostki 1 (Trawniki), 3 (Świniary), 4 (Niedary), 7 (Wola Drwińska) i 13 (Gawłówek), gdzie odsetek ludności starzejącej się jest najwyższy. Powyższe dane świadczą o gwałtownym starzeniu się społeczeństwa w tych sołectwach.

Dokument powstał na podstawie badań zmian w przestrzennym rozkładzie zaludnienia obszarów gminy Drwinia, ich kierunków, mechanizmów oraz konsekwencji dla lokalnych struktur demograficznych, społecznych oraz gospodarczych. Diagnoza powstała we współpracy ze służbami gminy.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 22

Tabela 5. Charakterystyka wydzielonych jednostek urbanistycznych gminy Drwinia. Powierzchnia Jednostka Liczba ludności [km²] / urbanistyczna / Odsetek Procent CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTKI ludności gminy powierzchni Lp. Nazwa gminy Bieńkowice graniczą z Niedarami, Wolą Drwińską i Wyżycami. Wschodnią granicę stanowi rzeka Raba. Zabudowa jest tu rozproszona i typowa dla wsi o charakterze mieszkaniowo-rolniczej. Teren jest zagrożony powodziami. W miejscowości nie ma kanalizacji ściekowej, a więc także zbiorczego systemu odbioru ścieków. Niewiele jest tu dostępnych usług podstawowych – znajduje się tutaj plac zabaw dla dzieci. Przez Bieńkowice przebiega linia autobusowa łącząca Bochnię z Drwinią. Ograniczona jest możliwość korzystania z usług zdrowotnych. We wsi nie ma 2,72 km² / 1 BIEŃKOWICE 195 / 2,98% ośrodka zdrowia i mieszkańcy korzystają z Zakładu Opieki Zdrowotnej w Dziewinie. Szpital, do 2,50% którego należą Bieńkowice, znajduje się w sąsiednim mieście - Bochni. Tam są również Zakłady Opieki Długoterminowej takie jak: Hospicjum Domowe i oddział opiekuńczo-leczniczy, oba w bocheńskim Szpitalu Powiatowym. W Bieńkowicach ma siedzibę Ochotnicza Straż Pożarna. We wsi jest zlokalizowana Świetlica Wiejska. Działa tu też Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Sportowy „INTER Bieńkowice”. Do rejestru małopolskiego konserwatora zabytków wpisany został Zespół Dworski Drwinia jest położona w części centralnej gminy. Graniczy z Zieloną, Wolą Drwińską, Dziewinem, Ispiną i Groblą. Droga wojewódzka nr 965 i linia autobusowa łączą wieś z Bochnią, można też korzystać z linii komunikacyjnej do Nowej Huty. Znajduje się na tym terenie rezerwat przyrody Lipówka. Powierzchnia rezerwatu Lipówka wynosi 25,4 ha i stanowi część Puszczy Niepołomickiej. Rezerwat włączony jest do programu Natura 2000 jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Lipówka. Na obszarze górniczym „Grobla 2”oraz „Drwinia I” wydobywa się ropę 18,14 km² / naftową i gaz ziemny. Drwinia nie posiada kanalizacji ściekowej ani zbiorczego systemu odbioru 2 DRWINIA 852 / 13,05% 16,73% ścieków. Jest tylko sześć przydomowych oczyszczalni ścieków. Mieszkańcy korzystają z opieki lekarskiej w pobliskim Dziewinie. Najbliższy szpital jest w mieście Bochnia. W Drwini znajduje się Zespół Szkolno-Przedszkolny: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum. Tu ma siedzibę Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Urząd Gminy w Drwini, Gminna biblioteka publiczna. Miejscowa Ochotnicza Straż Pożarna jest włączona do KSRG. W budynku Urzędu Gminy zlokalizowana jest poczta oraz policyjny punkt obsługi interesantów. Wieś może się też pochwalić boiskiem trawiastym do piłki nożnej, na którym swoje mecze rozgrywa IV ligowy GKS DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 23

Drwinia. Działają tu: Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku Gminy Drwinia, Stowarzyszenie Kultury Fizycznej – Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Gminy Drwinia i Stowarzyszenie Kultury Fizycznej – Gminny Klub Sportowy GKS Drwinia. Dziewin jest położony w części środkowo-wschodniej gminy i graniczy z Drwinią, Wolą Drwińską, Wyżycami, Mikluszowicami i Gawłówkiem. Znajdują się tu złoża kruszyw naturalnych „Dziewin”. Zdarzają się na tym terenie lokalne podtopienia. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 965 i linie autobusowe, które łączą Dziewin z Krakowem oraz z Bochnią i Nową Hutą. Dziewin jest miejscowością o największej liczbie ludności w gminie. Zabudowa ma tu charakter skupiony. Niewielka jest liczba przydomowych oczyszczalni ścieków. Nie ma zbiorczej kanalizacji. Znajduje 42,47 km² / się tu Ochotnicza Straż Pożarna oraz Gminny Magazyn Przeciwpowodziowy. Działa Zakład Opieki 3 DZIEWIN 1149 / 17,60% 39,17% Zdrowotnej i apteka. Opiekę szpitalną zapewnia Szpital Powiatowy w Bochni. Z opieki długoterminowej mieszkańcy korzystają poza gminą - między innymi w Bochni i Brzesku. Dzieci uczęszczają do miejscowego Zespołu Szkolno-Przedszkolnego. W miejscowości znajduje się też boisko trawiaste do piłki nożnej, siłownia na świeżym powietrzu, plac zabaw i bieżnia. W Domu ludowym funkcjonuje świetlica wiejska. Przez Dziewin przebiega rowerowy „Szlak Świętojański”. Znajduje się tu rezerwat przyrody „Dębina” o powierzchni 12,66 ha. Obejmuje pierwotny las grądowy drzewostan – starodrzew dębowy z udziałem lipy i sosny w wieku 120 – 210 lat. Gawłówek jest położony na południu gminy i graniczy z Dziewinem i Mikluszowicami. Znajdują się tu złoża kruszyw naturalnych „Golizna”. Wieś przecina droga wojewódzka nr 965 i linie autobusowe łączące Gawłówek z Krakowem, Nową Hutą oraz Bochnią. Zabudowa jest tu skupiona i pełni funkcję mieszkaniowo-rolniczą i usługową. Nie ma tu kanalizacji, a liczba 1,70 km² / 4 GAWŁÓWEK 470 / 7,20% przydomowych oczyszczalni ścieków jest znikoma. Mieszkańcy korzystają z opieki zdrowotnej w 1,56% Szpitalu Powiatowym w Bochni. Na terenie Gawłówka nie ma szkoły ani przedszkola. W Domu Ludowym działa Świetlica Wiejska. Zlokalizowane jest tutaj Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Sportowy „Żubr”. Jest też boisko trawiaste do piłki nożnej z trybuną na 200 miejsc na którym klub rozgrywa swoje zawody sportowe w piłce nożnej. Grobla jest wsią położoną na północy regionu. Graniczy ze Świniarami, Zieloną, Drwinią , Ispiną i Trawnikami. Północną jej granicę stanowi rzeka Wisła. Znajduje się tu obszar i teren górniczy „Grobla-2”. Eksploatowana jest w nim ropa naftowa i gaz ziemny. Na tym terenie występuje 10,29 km² / 5 GROBLA 988 / 15,14% zagrożenie powodziowe. Działa tu Ochotnicza Straż Pożarna. Przez Groblę przebiega droga 9,49% wojewódzka nr 964 i linia autobusowa do Bochni oraz Nowej Huty. Zabudowa występująca we wsi ma charakter rozproszony o funkcji mieszkaniowej, administracyjnej i usługowej. Nie ma tu zbiorczego odbioru ścieków, działają natomiast gdzieniegdzie przydomowe oczyszczalnie ścieków.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 24

Mieszkańcy Grobli mają zapewnioną opiekę zdrowotna PZOZ Dziewin filia Świniary. Po opiekę szpitalną trzeba się udać do placówki w mieście Bochnia. W Grobli znajduje się Zespół Szkół obejmujący szkołę podstawową, gimnazjum i przedszkole. Działa we wsi Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Sportowy „Wisła Grobla” oraz Orkiestra Dęta Grobla. Znajduje się tutaj Gminne Centrum Kultury i Promocji Gminy Drwinia wraz z biblioteką i świetlicą wiejską. Jest tez boisko trawiaste do piłki nożnej i plac zabaw dla dzieci. Kościół parafialny pochodzący z początku XX wieku jest wpisany do rejestru małopolskiego konserwatora zabytków. Ispina to niewielka miejscowość położona w zachodniej części gminy. Graniczy z Groblą, Drwinią i Trawnikami. Północną granicą jest rzeka Wisła, przez którą przebiega przeprawa mostowa. Znajduje się na tym terenie rezerwat przyrody Wiślisko Kobyle. Występują tu bogate zbiorowiska roślinne i miejsca lęgowe ptaków chronionych. Ispina leży na terenie zagrożonym powodzią. Przez tę miejscowość przebiegają dwie drogi wojewódzkie : 964 i 775. Zabudowa jest tu rozproszona o 8,42 km² / 6 ISPINA 405 / 6,20% charakterze mieszkaniowo-rolniczym z niewielką ilością usług podstawowych. We wsi nie istnieje 7,76% zbiorcza sieć odprowadzająca ścieki. Opiekę lekarską i szpitalną zapewniają miejscowości: Świniary, Grobla. O ochronę przed zagrożeniami pożarowymi dba Ochotnicza Straż Pożarna. Działa tu też świetlica wiejska, niepubliczne przedszkole „Tęcza” prowadzone przez Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rozwoju Wsi. Dzieci korzystają z placu zabaw i boiska piłkarskiego zlokalizowanych przy przedszkolu. Mikluszowice położone są na wschodzie regionu. Graniczą z Gawłówkiem, Dziewinem i Wyżycami. Rzeka Raba stanowi wschodnią granicę wioski. Na jej terenie zdarzają się lokalne podtopienia. Zabudowa jest tu skupiona i pełni funkcję mieszkaniową i usługową. Nie ma tu kanalizacji a część mieszkańców korzysta z przydomowych oczyszczalni. Przebiega tędy linia autobusowa łącząca Drwinię z Bochnią a także linie w kierunku Krakowa i Nowej Huty. Z opieki lekarskiej mieszkańcy korzystają w sąsiednich miejscowościach. Znajduje się tu Szkoła Muzyczna 4,54 km² / 7 MILKUSZOWICE 860 / 13,18% I-go stopnia i Zespół Szkolno-Przedszkolny, w skład którego wchodzą : przedszkole, szkoła 4,18% podstawowa i gimnazjum. W domu ludowym zlokalizowana jest świetlica oraz swoją siedzibę ma lokalna ochotnicza straz pozarna. Są tu też boiska: trawiaste do piłki nożnej, ze sztuczną nawierzchnią typu „Orlik” oraz do siatkówki i koszykówki. Rozrywkę miejscowej młodzieży zapewniają skate park i place zabaw. W Mikluszowicach urządzono miasteczko ruchu drogowego. Kościół Parafialny pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela zbudowany pod koniec XIX- go wieku, dom nr 42 z przełomu wieku XIX i XX oraz usytuowane w pd. części wsi pomiędzy kościołem a rzeką Rabą, na lewym brzegu, na wzniesieniu zw. „Góra św. Jana”. Grodzisko są obiektami

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 25

wpisanymi do rejestru małopolskiego konserwatora zabytków. W Mikluszowicach rozpoczyna się i kończy, tworząc tzw. pętlę, oznakowany rowerowy „Szlak Świętojański” o długości 12 kilometrów. Działa tu Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Uczniowski Klub Sportowy „Viktoria” i Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Ludowy Klub Sportowy „Promień”. Niedary są małą wsią położoną na północnym wschodzie gminy i graniczą z Bieńkowicami, Wolą Drwińską i Świniarami. Wschodnią granicą jest rzeka Raba z przeprawą mostową, a północną - rzeka Wisła. Region jest zagrożony powodzią. Modernizacji wymaga przepompownia melioracyjna. Niedary przecina droga wojewódzka nr 964 z linią autobusową. Wieś ma zabudowę rozproszoną o charakterze mieszkaniowo-rolniczym i usługowym. Tak jak w sąsiednich 6,45 km² / 8 NIEDARY 300 / 4,59% miejscowościach należących do gminy Drwinia tu także nie ma sieci kanalizacyjnej. Opiekę 5,94% szpitalną zapewnia Szpital Powiatowy w Bochni a o podstawową opiekę lekarską troszczą się ośrodki zdrowia mieszczące się na terenie gminy. Swoją siedzibę ma tutaj lokalna Ochotnicza Straż Pożarna. Działa Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Ludowy Klub Sportowy „Raba Niedary” który korzysta z boiska trawiastego do piłki nożnej. We wsi znajduje się plac zabaw dla dzieci oraz świetlica wiejska. Świniary są położone na północy gminy i graniczą z Wolą Drwińską, Niedarami, Zieloną i Groblą. Północną granicę wsi tworzy rzeka Wisła. Tereny są zagrożone powodzią. Funkcjonuje tu obszar i teren górniczy „Grobla-2”. Wydobywana jest ropa naftowa i gaz ziemny. Przebiega tędy droga wojewódzka nr 964 oraz 965. Zabudowa Świniar jest rozproszona. Wieś ma funkcję mieszkaniowo-rolniczą i usługową. Nie ma tu sieci odprowadzających ścieki. Podstawową opiekę lekarską zapewnia Zakład Opieki Zdrowotnej, zaś opiekę szpitalną i długoterminową - placówki 2,62 km² / 9 ŚWINIARY 389 / 5,96% zlokalizowane w ościennych gminach. We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna. Przedszkole i 2,41% szkoła podstawowa wchodzą w skład miejscowego Zespołu Szkolno-Przedszkolnego. Znajdują się tu boiska : trawiaste do piłki nożnej oraz do siatkówki i koszykówki o nawierzchni poliuretanowej oraz place zabaw. O kulturę fizyczną młodzieży dba Uczniowski Klub Sportowy „Sparta”. Funkcjonuje świetlica wiejska oraz Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rozwoju Wsi „ Wstążka”. Mieści się tu muzeum Ziemi Bocheńskiej- Park Świętego Franciszka, gdzie można zobaczyć w naturze wiele ciekawych odmian roślin. Trawniki są najmniejszą wsią w gminie. Liczba mieszkańców nie przekracza stu osób. Wieś położona na północy regionu graniczy z Groblą oraz Ispiną. Rzeka Wisła stanowi ich północną 4,26 km² / 10 TRAWNIKI 80 / 1,22% granicę. Zlokalizowane są tu złoża kruszywa naturalnego takie jak żwiry i piaski. Koncesja na ich 3,92% wydobycie jest ważna do 2018 roku. Znajduje się tu obszar i teren górniczy Trawniki I i II. Zabudowa w Trawnikach jest rozproszona i pełni funkcję mieszkalno- rolniczą z niewielką ilością

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 26

usług podstawowych. Na tym obszarze nie ma zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Wieś jest zagrożona powodziami. Mieszkańcy korzystają z opieki lekarskiej zlokalizowanej w innych miejscowościach Gminy. We wsi nie ma szkoły ani przedszkola. Nie działa też Ochotnicza Straż Pożarna. W miejscowości funkcjonuje plac zabaw dla dzieci. Wola Drwińska jest położona w centrum gminy. Graniczy z Bieńkowicami, Wyżycami, Dziewinem, Drwinią, Zieloną, Świniarami i Niedarami. Funkcjonuje tu obszar i teren górniczy „Grobla – 2”, w którego granicach eksploatuje się ropę naftowa i gaz ziemny. Teren tej jednostki urbanistycznej jest zagrożony powodzią. Innym zagrożeniem jest możliwość wycieku gazu, ropy naftowej (taka sytuacja wystąpiła w latach 60-tych gdy ropa zalała miejscowość) lub pożaru ropy naftowej. 2,65 km² / 11 WOLA DRWIŃSKA 300 / 4,59% Skupiona zabudowa ma charakter mieszkaniowo-rolniczy oraz usługowy. Nie istnieje w Woli 2,44% Drwińskiej sieć odprowadzająca ścieki. Komunikacja autobusowa łączy Bochnię z Drwinią. Z opieki podstawowej mieszkańcy korzystają w sąsiednich miejscowościach, a szpitalną i długoterminową zapewnia Szpital Powiatowy w Bochni. Miejscowa Ochotnicza Straż Pożarna jest włączona do KSRG. Działa tu Świetlica Wiejska. Przez wieś przebiega rowerowy „Szlak Świętojański” .W miejscowości funkcjonuje plac zabaw dla dzieci. Wyżyce są położone na wschodzie regionu. Graniczą z Mikluszowicami, Dziewinem, Wolą Drwińską i Bieńkowicami. Wschodnią granicę Wyżyc stanowi rzeka Raba. Zabudowa jest tu skupiona. Wieś spełnia funkcję mieszkaniowo – rolniczą oraz usługową. Nie ma w Wyżycach zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Przebiega tędy linia autobusowa łącząca Drwinię z Bochnią. Z 2,76 km² / 12 WYŻYCE 342 / 5,24% opieki lekarskiej mieszkańcy korzystają w sąsiednich miejscowościach. Działa tu Ochotnicza Straż 2,54% Pożarna. Znajdują się w tej miejscowości dwa boiska: pełnowymiarowe, trawiaste do piłki nożnej oraz o nawierzchni poliuretanowej do siatkówki i koszykówki oraz funkcjonuje plac zabaw dla dzieci. Działa też Świetlica Wiejska i Stowarzyszenie Przedsiębiorczych Gospodyń. Przebiega tędy „Szlak Świętojański”. Funkcjonuje także Piłkarski Klub Sportowy Polonia Wyżyce. Zielona jest położona w środkowej części gminy i graniczy z Drwinią, Groblą, Świniarami i Wolą Drwińską. Przez Zieloną przebiega droga wojewódzka nr 965. Funkcjonuje tu obszar i teren górniczy „Grobla – 2”. Jest w nim eksploatowana ropa naftowa i gaz ziemny. Tereny te są 1,39 km² / zagrożone powodziami. Innym zagrożeniem jest możliwość wycieku gazu lub pożaru ropy 13 ZIELONA 195 / 2,98% 1,28% naftowej. Zabudowa na tym terenie jest rozproszona. Spełnia funkcję mieszkaniowo-rolniczą. Niewielka jest tu oferta usług podstawowych. Wieś nie jest wyposażona w sieć odprowadzającą ścieki. Opieka lekarska znajduje się w sąsiednich miejscowościach. W Zielonej w Domu Spotkań Wiejskich działa Świetlica Wiejska oraz obok budynku wybudowany jest plac zabaw dla dzieci.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 27

Rycina 4. Jednostki urbanistyczne Gminy Drwinia – podział na sołectwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 28

Rycina 5. Liczba ludności – stan na grudzień 2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 29

Rycina 6. Gęstość zaludnienia w podziale na wydzielone jednostki urbanistyczne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 30

Rycina 7. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 31

Rycina 8. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku produkcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 32

Rycina 9. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku poprodukcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 33

2.4 Zestawienie przyjętych wskaźników

Zgodnie z wytycznymi do ustawy z dnia 9 października 2015 roku ocena jednostek urbanistycznych powinna się odbywać poprzez zestawienie wskaźników obiektywnych i weryfikowalnych. Dotyczą one sfery społecznej oraz przynajmniej jednej z następujących sfer: technicznej, funkcjonalno- przestrzennej, gospodarczej, środowiskowej. Przeanalizowane dane zostały dostarczone przez Urząd Gminy w Drwini, Policję, GPOS oraz inne instytucje i podmioty działające na terenie gminy. Zgodnie z założeniem, jednostki urbanistyczne powinny być powiązane z obwodami spisowymi GUS, aby w łatwy i bezpośredni sposób można było wykorzystać dane przez niego zbierane. Niestety praktyka pokazała, że przyjęte założenie nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości. W związku z powyższym do analiz zostały wykorzystane dane dotyczące ewidencji ludności uzyskane od Urzędu Gminy w Drwini. Przyporządkowano je poszczególnym jednostkom urbanistycznym. Na potrzeby niniejszego opracowania dane uzyskane z bazy REGON w podziale adresowym przyporządkowano do wydzielonych jednostek urbanistycznych. Z uwagi na ustawę o ochronie danych osobowych szczegółowe dane adresowe nie mogą być udostępniane. Dlatego też dane z pozostałych instytucji takich jak GOPS, PUP i policja uwzględniono w podziale na jednostki urbanistyczne. Napotkane problemy wskazują na pilną potrzebę utworzenia ujednoliconego systemu statystyki gminnej w oparciu o wydzielone jednostki urbanistyczne. System ten umożliwiłby delimitację obszarów kryzysowych, monitorowanie zmian oraz ocenę skuteczności wdrażanych działań i projektów, w tym programu rewitalizacji. Przy wyborze wskaźników do analizy uwzględniono zapisy wspomnianej na wstępie ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku. W szczególności wzięto pod uwagę art. 4, ust. 1 dotyczący opracowania diagnoz. Ujęto również uwarunkowania lokalne. Ważnym czynnikiem była także możliwość pozyskania danych.

Sfera społeczna: • Udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym; • Udział zarejestrowanych bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym; • Udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do ogółu bezrobotnych; • Ogólna liczba przestępstw i wykroczeń na każde 100 osób; • Odsetek dzieci do lat 17 korzystających z zasiłku rodzinnego; • Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki okresowe; • Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki stałe; • Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem; • Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych 2014;

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 34

• Dostępność do publicznej infrastruktury sportu/rekreacji/świetlic/bibliotek; • Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych działających na terenie gminy.

Sfera funkcjonalno-przestrzenna: • Odsetek gruntów leśnych i zadrzewień w ogólnej powierzchni; • Odsetek gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w ogólnej powierzchni; • Odsetek dróg w ogólnej powierzchni; • Odsetek dróg wymagających remontu w ogólnej długości dróg; • Odsetek dróg żwirowo-gruntowych w ogólnej długości dróg; • Odsetek gruntów w posiadaniu gminy w ogólnej powierzchni; • Liczba mieszkańców przypadająca na jedno gospodarstwo; • Dostępność do przedszkoli, szkół podstawowych i szkół gimnazjalnych; • Dostępność do podstawowych usług;

Sfera techniczna: • Odsetek przyłączy wodociągowych w stosunku do ilości gospodarstw; • Odsetek ogółu ludności korzystającej z instalacji gazowej; • Odsetek obiektów infrastruktury publicznej w złym stanie technicznym;

Sfera środowiskowa: • Odsetek zdeklarowanych zbiorników bezodpływowych w stosunku do ilości gospodarstw; • Średnia ilość ścieków wytwarzanych i odprowadzanych do oczyszczalni; • Bilans wytwarzanych ścieków; • Odsetek odebranych i unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych;

Sfera gospodarcza: • Odsetek osób niepracujących (emeryci, renciści) w ludności ogółem; • Liczba aktywnych podmiotów gospodarczych na każde 1000 osób;

Wykonano schematy, które obrazują dostępność do oświaty, w tym przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów. Sporządzono także obraz osiągalności podstawowych usług w zakresie kultury, terenów sportowych , rekreacyjnych oraz bibliotek i ich filii.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 35

2.5 Analiza mierników w poszczególnych sferach

Diagnoza komponentów zebranych do analizy mierników w poszczególnych sferach wykazuje, że istnieje powszechna potrzeba posługiwania się wspólnym, ujednoliconym narzędziem, które dostarczy niezbędnych informacji umożliwiających realizację zadań z zakresu pomocy odnoszącej się do sfer określających poziom degradacji zidentyfikowanych jednostek urbanistycznych gminy Drwinia. Efektem badań jest wskazanie na najbardziej istotne potrzeby mogące ewaluować podczas zmiany zdegradowanych obszarów. To etap analizy jednostek urbanistycznych wskazuje na obecność wielu zagrożeń, ale jednocześnie ułatwia podjęcie decyzji, których celem jest wyjście z niekorzystnego położenia.

2.5.1 Analiza mierników w sferze społecznej

Diagnozując mierniki wskazane na poziomie gminy mamy obraz wielu problemów społecznych, z którymi boryka się miejscowy samorząd. Oceniając wydzielone jednostki urbanistyczne w przedmiotowej sferze społecznej wykorzystano dane pochodzące z wielu instytucji działających na terenie gminy.

Dane przedstawione na Ryc.10 dotyczące udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wskazują na największy odsetek w jednostkach o numerach: 13 (Gawłówek), 12 (Mikluszowice), 6 (Wyżyce), 7 (Wola Drwińska), 11 (Dziewin), 9 (Drwinia) i 10 (Ispina). Są to jednostki, których liczba zarejestrowanych bezrobotnych w wieku produkcyjnym jest większa od średniej wartości przyjętej dla gminy, wynoszącej 3,2%, natomiast jednostki, które mają wartość niższą od wymienionej średniej dla gminy to: 5 (Bieńkowice), 3 (Świniary), 8 (Zielona), 4 (Niedary) oraz 1 (Trawniki), gdzie poziom zarejestrowanych bezrobotnych w wieku produkcyjnym ma wartość 0,0%. Udział zarejestrowanych bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym przedstawia Ryc.11. Według przedstawionych wartości największy procent miernika powyżej średniej gminy, który ma wartość 3,6%, utrzymuje się w jednostkach: 13 (Gawłówek), 6 (Wyżyce), 10 (Ispina), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia), 4 (Niedary), 11 (Dziewin), 5 (Bieńkowice). Jednostki wymienione kolejno: 7 (Wola Drwińska), 2 (Grobla), 3 (Świniary), 8 (Zielona), 1 (Trawniki) mają wartości poniżej progu zwanego średnią gminy dla tego miernika.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 36

Miernik o nazwie udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do ogółu bezrobotnych (Ryc. 12) przedstawiony w stosunku do średniej wartości dla gminy wynoszącej 47,9% przedstawia się w następujący sposób. Otóż powyżej wymienionego wskaźnika są jednostki takie jak: 8 (Zielona), 10 (Ispina0, 11 (Dziewin), 3 (Świniary), 7 (Wola Drwińska), 9 (Drwinia), 12 (Mikluszowice), zaś jednostki poniżej progu średniej wartości gminy to: 2 (Grobla), 4 (Niedary), 6 (Wyżyce), 13 (Gawłówek), 5 (Bieńkowice) oraz 1 (Trawniki) posiadające wartość na poziomie 0,0%.

Oceniając ogólną liczbę przestępstw i wykroczeń na każde 10 osób (Ryc. 13), gdzie średnia wartość dla gminy wynosi 0,5% przyjmuje się wartości większe od tej średniej dla gminy w jednostkach: 3 (Świniary), 8 (Zielona), 9 (Drwinia), 4 (Niedary) oraz 13 (Gawłówek). Z kolei jednostki posiadające wartości niższe od średniej gminy to: 12 (Mikluszowice), 11 (Dziewin), 5 (Bieńkowice), 2 (Grobla), 10 (Ispina), 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska) i 6 (Wyżyce). Jednostki posiadające nr 5, 2, 10, 1, 7, 6 maja w tym mierniku wartość 0,0%.

Miernik – odsetek dzieci do lat 17 korzystających z zasiłku rodzinnego (Ryc.14), gdzie średnia wartość dla gminy wynosi 31,78% klasyfikuje miejscowości utrzymujące się powyżej tej średniej o następujących numerach: 8 (Zielona), 5 (Bieńkowice), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia), 10 (Ispina), natomiast najniższa wartość utrzymuje się w jednostkach: 6 (Wyżyce), 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska), 2 (Grobla), 4 (Niedary) 13 (Gawłówek). Wskaźnik – odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki okresowe (Ryc. 15), wskazuje średnią wartość dla gminy oscylującą w progu 2,4%, wymienia się jednostki znajdujące się powyżej tej wartości, a mianowicie: 8 (Zielona), 10 (Ispina), 5 (Bieńkowice), 11 (Dziewin), 7 (Wola Drwińska), 9 (Drwinia), 12 (Mikluszowice). Jednostki utrzymujące wartości poniżej progu średniej wartości gminy to: 1 (Trawniki), 4 (Niedary), 3 (Świniary), 6 (Wyżyce) oraz 13 (Gawłówek). Dane przedstawiające odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki stałe (Ryc. 16) wskazują na średnią wartość dla gminy która wynosi 1,2%. Jednostki utrzymujące poziom powyżej tej średniej to: 8 (Zielona), 10 (Ispina), 11 (Dziewin), 4 (Niedary), 9 (Drwinia) oraz 5 (Bieńkowice). Natomiast jednostki posiadające wartości poniżej wymienionej średniej gminy to: 1 (Trawniki), 13 (Gawłówek), 12 (Mikluszowice), 2 (Grobla), 3 (Świniary) oraz 6 (Wyżyce). Z przeprowadzonych analiz wynika, iż ludność otrzymująca największe wsparcie pomocy społecznej w stosunku do ludności ogółem (Ryc.17) zamieszkuje obszary gminy oznaczone numerami: 8 (Zielona), 10 (Ispina), 11 (Dziewin), 5 (Bieńkowice), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia) zaś jednostki utrzymujące wartości poniżej progu średniej wartości gminy to: 6 (Wyżyce), 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska), 2 (Grobla), 13 (Gawłówek) oraz 4 (Niedary).

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 37

Dane przedstawione na Ryc.18 dotyczące frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych 2014 wskazują na największy odsetek osób głosujących w obwodzie nr 2, do którego należą jednostki o numerach 2 (Grobla), 1 (Trawniki), 10 (Ispina) oraz obwodzie nr 3 z jednostkami 3 (Świniary), 4 (Niedary) i 5 (Bieńkowice). Są to jednostki, w których frekwencja wyborcza jest większa od średniej wartości przyjętej dla gminy, wynoszącej 56,3%, natomiast jednostki, które mają wartość niższą od wymienionej średniej dla gminy to: 11 (Dziewin) w obwodzie nr 5, 9 (Drwinia), 8 (Zielona), 7 (Wola Drwińska) w obwodzie nr 1 oraz 6 (Wyżyce), 13 (Gawłówek), 12 (Mikluszowice) w obwodzie nr 4.

Dane dotyczące dostępności do obiektów publicznej infrastruktury sportu/rekreacji/świetlic/ bibliotek, (Ryc. 19) posiadają średnią obliczoną wartość dla gminy na poziomie 3,2. Według tego miernika powyżej ustalonego progu są jednostki: 12 (Mikluszowice), 6 (Wyżyce), 3 (Świniary), 11 (Dziewin), 9 (Drwinia), 2 (Grobla). Poniżej progu średniej dla gminy są jednostki: 13 (Gawłówek), 1 (Trawniki), 5 (Bieńkowice), 7 (Wola Drwińska), 10 (Ispina), 4 (Niedary) oraz 8 (Zielona).

Analizując miernik (Ryc. 20) przedstawiający liczbę fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych działających na terenie gminy oraz posiadających osobowość prawną, gdzie obliczono średnią dla gminy na poziomie wartości 2,1 wyróżnia się jednostki, które posiadają wartości powyżej tej średniej, a są to: 9 (Drwinia), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 10 (Ispina), 11 (Dziewin). Jednostki posiadające wartości poniżej progu średniej wartości dla gminy to: 8 (Zielona), 1 (Trawniki), 13 (Gawłówek), 7 (Wola Drwińska), 5 (Bieńkowice), 4 (Niedary) oraz 6 (Wyżyce). Wartość równa 0 obejmuje jednostki o nr 1 i 8.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 38

Rycina 10. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 39

Rycina 11. Udział bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 40

Rycina 12. Udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do ogółu bezrobotnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 41

Rycina 13. Ogólna liczba przestępstw i wykroczeń na każde 100 osób

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 42

Rycina 14. Odsetek dzieci do lat 17 korzystających z zasiłku rodzinnego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 43

Rycina 15. Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki okresowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 44

Rycina 16. Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki stałe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 45

Rycina 17. Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 46

Rycina 18. Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych 2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 47

Rycina 19. Liczba obiektów infrastruktury publicznej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 48

Rycina 20. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych działających na terenie gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwini

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 49

Tabela 6. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze społecznej MIERNIKI Udział Udział osób Udział osób bezrobotnych Udział Liczba Odsetek długotrwale Odsetek korzystającyc zarejestrowan bezrobotnyc przestępst dzieci do lat Odsetek Frekwencja bezrobotnyc gospodarstw h ze Dostępność Liczba Numer ych w liczbie h kobiet w w i 17 gospodarstw wyborcza w h w otrzymującyc środowiskow do obiektów fundacji, jednostki ludności w liczbie kobiet wykroczeń korzystającyc otrzymującyc wyborach stosunku do h zasiłki ej pomocy infrastruktur stowarzyszeń wieku w wieku na każde h z zasiłku h zasiłki stałe samorządow ogółu okresowe społecznej w y publicznej i organizacji produkcyjnym produkcyjny 100 osób rodzinnego [%] ych 2014 [%] bezrobotnyc [%] ludności [%] m [%] [%] h [%] ogółem [%]

1 - Trawniki 0 0 0 0 22,2 0 0 5,0 63,1 1 0 2 - Grobla 2,3 2,4 42,7 0 26,2 2,2 0,4 5,6 63,1 4 3 3 - Świniary 2,9 1,7 71,4 1,5 29,2 0,8 0,8 5,9 56,5 4 3 4 - Niedary 2,8 3,8 40,0 1,0 26,8 0 2,1 5,7 56,5 3 2 5 - Bieńkowice 3,1 3,6 0 0 44,8 3,4 1,7 8,2 56,5 2 2 6 - Wyżyce 4,1 5,8 33,3 0 20,3 1,0 1,0 3,8 55,0 4 2 7 – Wola 3,7 3,4 57,1 0 23,4 3,7 1,2 5,0 54,4 2 1 Drwińska 8 - Zielona 2,9 1,6 100,0 1,5 65,5 7,0 4,6 12,3 54,4 2 0 9 - Drwinia 3,3 4,6 52,9 1,3 32,0 2,7 1,6 8,1 54,4 4 4 10 - Ispina 3,3 5,4 75,0 0 33,2 5,9 2,5 10,7 63,1 3 3 11 - Dziewin 3,6 3,8 72,0 0,3 31,0 3,4 2,4 8,3 51,4 5 3 12 - Mikluszowice 4,3 4,8 50,0 0,3 40,0 2,8 0,3 9,1 55,0 7 4 13 - Gawłówek 4,8 6,0 28,6 0,6 30,6 1,4 0 6,8 55,0 2 1 średnia wartość dla gminy 3,2 3,6 47,9 0,5 31,0 2,4 1,2 6,9 56,3 3,2 2,1 średnia wartość dla brak danych brak danych brak danych brak danych 47,9 brak danych brak danych powiatu 5,6 6,7 45,4 1,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GOPS, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Gminy Drwinia, Komendy Powiatowej Policji w Bochni

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 50

2.5.2 Analiza mierników w sferze funkcjonalno-przestrzennej

Napotkane uwarunkowania lokalne, w tym bariera przestrzenna i specyfika gminy wskazują, że co najmniej większa część gminy wymaga działań poprawiających standardy określone w sferze funkcjonalno- przestrzennej.

Dane określone na Ryc.21, dotyczące odsetku gruntów leśnych i zadrzewień w ogólnej powierzchni dla tej gminy jest szczególnie istotny z uwagi na funkcjonowanie chronionych obszarów leśnych. Według przyjętych wartości, w tym średniej wartości dla gminy wynoszącej 18,6% najbardziej zalesioną jednostka urbanistyczną posiadającą zdecydowane wysoką wartość w stosunku do średniej wartości gminy jest: 11 (Dziewin), 9 (Drwinia), 10 (Ispina), 2 (Grobla). Jednostki posiadające wartości poniżej średniej gminy usytuowane są w południowo wschodniej części gminy i są to: 1 (Trawniki), 13 (Gawłówek), 3 (Świniary), 12 (Mikluszowice), 4 (Niedary), 5 (Bieńkowice), 6 (Wyżyce). Jednostki które posiadają wartość 0,00 % to: 8 (Zielona) i 7 (Wola Drwińska).

Oceniając odsetek gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w ogólnej powierzchni wg Ryc.22, najwyższe wartości powyżej średniej gminy, która wynosi 4,85%, przyjmuje się w jednostkach nr 8 (Zielona), 13 (Gawłówek), 7 (Wola Drwińska), 3 (Świniary), 12 (Mikluszowice). Jednostki posiadające wartość poniżej średniej gminy w kwestii analizy gruntów zabudowanych w ogólnej powierzchni to: 2 (Grobla), 6 (Wyżyce), 5 (Bieńkowice), 4 (Niedary), 10 (Ispina), 9 (Drwinia), 1 (Trawniki), 11 (Dziewin).

Miernik – odsetek dróg w ogólnej powierzchni (Ryc.23), przy średniej wartości dla gminy wynoszącym 4,85% wskazuje na jednostki posiadające wartości miernika powyżej wymienionej średniej. Są to: 8 (Zielona), 3 (Świniary), 1 (Trawniki), 2 (Grobla), 10 (Ispina). Z kolei jednostki posiadające wartość poniżej progu średniej wartości dla gminy to: 4 (Niedary), 9 (Drwinia), 6 (Wyżyce), 5 (Bieńkowice), 12 (Mikluszowice), 13 (Gawłówek), 7 (Wola Drwińska) i 11 (Dziewin). Przy analizie miernika – odsetek dróg wymagających remontu w ogólnej długości dróg wg Ryc.24 pokazuje przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 45,50%, że największy problem w tym temacie jaki wskazuję nam ten miernik maja jednostki: 5 (Bieńkowice), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 13 (Gawłówek), 10 (Ispina), 4 (Niedary). Najmniej problemów porównując wartości poniżej średniej wartości gminy mają jednostki: 9 (Drwinia), 9 (Drwinia), 2 (Grobla), 8 (Zielona), 11 (Dziewin), 7 (Wola Drwińska), 6 (Wyżyce) i 1 (Trawniki). Odsetek dróg żwirowo – gruntowych w ogólnej długości dróg przedstawiony na Ryc.25 ma wyliczoną średnią wartość dla gminy na poziomie 18,19%. Najwięcej takich dróg, a tym samym największy procent powyżej średniej wartości przyjętej dla gminy jest w jednostkach: 8 (Zielona), 5

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 51

(Bieńkowice), 3 (Świniary), 10 (Ispina), 13 (Gawłówek). Poniżej wartości progowej, czyli najmniej takich dróg posiadają jednostki: 4 (Niedary), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia), 7 (Wola Drwińska), 11 (Dziewin), 2 (Grobla), 6 (Wyżyce), 1 (Trawniki).

Odsetek gruntów w posiadaniu gminy w ogólnej powierzchni Ryc.26 jest bardzo istotny w przypadku starania się przez gminę o środki zewnętrzne. W tym przypadku przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 5,28% w najlepszej sytuacji są jednostki: 10 (Ispina), 8 (Zielona), 6 (Wyżyce), 7 (Wola Drwińska) i 2 (Grobla). Niekorzystnie pod tym względem wypadają jednostki; 13 (Gawłówek), 4 (Niedary), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia), 11 (Dziewin), 1 (Trawniki), 3 (Świniary) i 5 (Bieńkowice).

Miernik – liczba mieszkańców przypadających na jedno gospodarstwo wg Ryc.27 przy obliczonej średniej wartości dla gminy wynoszącej 3,5 wyznacza nam jednostki urbanistyczne mające wartości powyżej wymienionego średniego progu, takie jak: 8 (Zielona), 11 (Dziewin), 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska), 2 (Grobla). Natomiast wartości poniżej średniego progu przypisano jednostkom takim jak: 6 (Wyżyce), 10 (Ispina), 13 (Gawłówek), 5 (Bieńkowice), 9 (Drwinia), 3 (Świniary), 4 (Niedary) i 12 (Mikluszowice).

Rycina 28 – dostępność do przedszkoli, szkół podstawowych i szkół gimnazjalnych – wskazuje, że utworzone zespoły szkolno-przedszkolne są dostępne w następujących jednostkach: 9 (Drwinia), 11 (Dziewin), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 10 (Ispina). Pozostałe jednostki nie posiadają na swym terenie obiektów edukacyjnych, a są to: 5 (Bieńkowice), 13 (Gawłówek), 10 (Ispina), 4 (Niedary), 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska), 6 (Wyżyce), 8 (Zielona). W kwestii gimnazjów, należy stwierdzić, że dostępne są na terenie następujących jednostek: 9 (Drwinia), 2 (Grobla) oraz 12 (Mikluszowice). Według miernika – dostępność do podstawowych usług (Ryc. 29), na podstawie danych określono dostępność w poszczególnych jednostkach. I tak: administracja – dostępna jest w 9 (Drwinia), 11 (Dziewin). Ośrodki Zdrowia – 11 (Dziewin), 3 (Świniary). Usługi sakralne – 9 (Drwinia), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice). Usługi komunikacji występują we wszystkich sołectwach poza nr 1 (Trawniki). Usługi edukacji – 9 (Drwinia), 11 (Dziewin), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 10 (Ispina). Usługi handlu – 9 (Drwinia), 11 (Dziewin), 13 (Gawłówek), 2 (Grobla), 10 (Ispina), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 4 (Niedary) i 6 (Wyżyce).Pozostałe usługi nie są dostępne tylko w następujących jednostkach: 1 (Trawniki), 7 (Wola Drwińska) i 8 (Zielona).

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 52

Rycina 21. Odsetek gruntów leśnych i zadrzewień w ogólnej powierzchni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 53

Rycina 22. Odsetek gruntów zabudowanych I zurbanizowanych w ogólnej powierzchni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 54

Rycina 23. Odsetek dróg w ogólnej powierzchni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 55

Rycina 24. Odsetek dróg wymagających remontu w ogólnej długości dróg

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 56

Rycina 25. Odsetek dróg żwirowo-gruntowych w ogólnej długości dróg

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 57

Rycina 26. Odsetek gruntów w posiadaniu gminy w ogólnej powierzchni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 58

Rycina 27. Liczba mieszkańców przypadających na jedno gospodarstwo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 59

Rycina 28. Dostępność do przedszkoli, szkół podstawowych i szkół gimnazjalnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 60

Rycina 29. Dostępność do podstawowych usług

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 61

Tabela 7. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze funkcjonalno-przestrzennej MIERNIKI Odsetek Dostępność do gruntów Odsetek gruntów Odsetek dróg Odsetek dróg Liczba Odsetek przedszkoli, Numer leśnych, zabudowanych i Odsetek dróg w wymagających żwirowo- mieszkańców Dostępność do gruntów w szkół jednostki zadrzewień i zurbanizowanych ogólnej remontu w gruntowych w przypadająca na podstawowych posiadaniu podstawowych i zakrzewień w w ogólnej powierzchni [%] ogólnej długości ogólnej długości jedno usług gminy [%] szkół ogólnej powierzchni [%] dróg [%] dróg [%] gospodarstwo gimnazjalnych powierzchni [%] 1 - Trawniki 12,2 1,1 9,9 0 0 1,8 3,8 0 0 2 - Grobla 26,6 3,6 8,9 42,0 9,0 5,9 3,6 3 5 3 - Świniary 10,1 4,9 10,6 67,1 30,4 1,7 3,3 2 5 4 - Niedary 2,3 2,8 3,0 58,3 14,5 3,5 3,2 0 3 5 - Bieńkowice 1,2 2,9 2,1 100,0 38,0 0,5 3,4 0 2 6 - Wyżyce 1,1 2,9 2,2 15,4 6,3 10,0 3,5 0 3 7 - Wola Drwińska 0 5,3 0,7 23,7 10,8 9,7 3,7 0 1 8 - Zielona 0 10,8 12,2 28,1 50,8 10,5 4,5 0 1 9 - Drwinia 60,7 1,5 2,4 42,7 11,7 2,4 3,3 3 6 10 - Ispina 38,6 1,5 7,2 62,7 22,3 13,6 3,4 1 4 11 - Dziewin 73,9 0,7 0,3 25,7 9,4 2,0 4 2 6 12 - Mikluszowice 3,1 4,2 1,3 68,1 12,3 2,9 3 3 5 13 - Gawłówek 11,8 5,9 1,2 63,7 20,7 4,1 3,4 0 3

średnia wartość dla gminy 18,6 3,7 4,8 45,5 18,1 5,3 3,5 1,1 3,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 62

2.5.3 Analiza mierników w sferze technicznej

Opisując sferę techniczną należy uwzględnić mierniki, które po przeanalizowaniu przedstawiają rzeczywisty obraz jednostek urbanistycznych, ocenianych pod kątem przypisania jej do obszaru zdegradowanego. W analizie mierników sfery technicznej nie uwzględniono miernika o nazwie odsetek przyłączy kanalizacyjnych, gdyż gmina nie jest w ogóle skanalizowana. Stanowi to duży problem dla gminy i wymaga interwencji rewitalizacyjnej w tej sferze.

Miernik odsetek przyłączy wodociągowych w stosunku do ilości gospodarstw Ryc.30 przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 77,8% na poziomie ponad progowym utrzymuje się w jednostkach: 1 (Trawniki), 8 (Zielona), 2 (Grobla), 11 (Dziewin), 7 (Wola Drwińska), 3 (Świniary), 10 (Ispina), 9 (Drwinia). Z kolei poniżej średniej wartości gminy na podstawie danych występują jednostki: 5 (Bieńkowice), 4 (Niedary), 6 (Wyżyce), 12 (Mikluszowice) oraz 13 (Gawłówek).

Porównywalnie jest przy następnym mierniku – odsetek przyłączy gazu w stosunku do ilości gospodarstw (Ryc.31), gdzie najkorzystniej wypadają jednostki o nr 7 (Wola Drwińska), 8 (Zielona), 3 (Świniary), 11 (Dziewin), 2 (Grobla) oraz 13 (Gawłówek). Natomiast najniższą oraz niższą od średniej wartości dla gminy odnotowuje się w nr jednostek 10 (Ispina), 6 (Wyżyce), 1 (Trawniki), 12 (Mikluszowice), 5 (Bieńkowice), 4 (Niedary) i 9 (Drwinia).

Miernik odsetek obiektów infrastruktury publicznej w złym stanie technicznym wg. Ryc.32, przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 9,2% klasyfikuje ponad średnim progiem następujące jednostki: 4 (Niedary), 12 (Mikluszowice), 11 (Dziewin), 10 (Ispina), 2 (Grobla), 3 (Świniary), 6 (Wyżyce), 7 (Wola Drwińska). Poniżej średniej wartości gminy występują jednostki takie jak: 1 (Trawniki), 9 (Drwinia), 5 (Bieńkowice), 8 (Zielona) i 13 (Gawłówek).

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 63

Rycina 30. Odsetek przyłączy wodociągowych w stosunku do ilości gospodarstw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 64

Rycina 31. Odsetek przyłączy gazu w stosunku do ilości gospodarstw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 65

Rycina 32. Odsetek obiektów w złym stanie technicznym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 66

Tabela 8. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze technicznej

MIERNIKI

Numer jednostki Odsetek przyłączy wodociągowych w stosunku Odsetek obiektów infrastruktury publicznej Odsetek przyłączy gazu [%] do ilości gospodarstw [%] w złym stanie technicznym [%]

1 - Trawniki 90,5 66,7 5,0

2 - Grobla 83,3 76,0 10,0

3 - Świniary 81,2 79,5 10,0

4 - Niedary 62,1 71,6 30,0

5 - Bieńkowice 70,7 68,9 0

6 - Wyżyce 73,5 66,3 10,0

7 - Wola Drwińska 81,2 82,5 10,0

8 - Zielona 88,4 81,4 0

9 - Drwinia 80,1 72,3 5,0

10 - Ispina 81,4 64,4 15,0

11 - Dziewin 83,8 76,2 15,0

12 - Mikluszowice 58,1 67,9 20,0

13 - Gawłówek 77,0 75,5 0

średnia wartość dla gminy 77,8 73,1 9,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 67

2.5.4 Analiza mierników w sferze środowiskowej

W ocenie sfery środowiskowej istotną rolę odgrywają kwestie związane z występowaniem zbiorników bezodpływowych oraz ilości wytwarzanych i odprowadzanych ścieków. Odsetek przydomowych oczyszczalni ścieków w stosunku do ilości gospodarstw Ryc.33 Przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 1,1% wskazuje najwyższe wartości w jednostkach: 9 (Drwinia), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 3 (Świniary), 10 (Ispina), 13 (Gawłówek), 7 (Wola Drwińska). Natomiast najniższe wartości w stosunku do średniej gminnej posiadają jednostki: 11 (Dziewin), 8 (Zielona), 6 (Wyżyce), 5 (Bieńkowice), 4 (Niedary), 1 (Trawniki).

Miernik o nazwie odsetek zdeklarowanych zbiorników bezodpływowych w stosunku do ilości gospodarstw (Ryc.34) przedstawiono w stosunku do średniej wartości dla gminy wynoszącej 60,2%. Powyżej wymienionego wskaźnika są jednostki: 1 (Trawniki), 2 (Grobla), 4 (Niedary), 8 (Zielona), 11 (Dziewin), 13 (Gawłówek), 5 (Bieńkowice). Oznacza to, że na obszarach tych występuje niezadowalający stan wyposażenia w kanalizację lub występuje jej całkowity brak. Jednostki poniżej progu średniej wartości gminy to: 12 (Mikluszowice), 6 (Wyżyce), 10 (Ispina), 7 (Wola Drwińska), 3 (Świniary) oraz 9 (Drwinia).

Poprzez analizę miernika – Dane dotyczące ilości wytwarzanych ścieków w m³ na dobę w poszczególnych jednostkach urbanistycznych (Ryc.35), mamy bezpośredni obraz zapotrzebowania w tej sferze technicznej na sieć kanalizacyjną oraz oczyszczalnię ścieków. Największe wytwarzanie ścieków odnotowuje się w jednostce 11 (Dziewin), 12 (Mikluszowice) oraz 9 (Drwinia). W tych jednostkach wytwarzanie dobowe ścieków obliczone jest na poziomie powyżej średniej wartości dla gminy, które wynosi 47,05 m³/d. Pozostałe jednostki takie jak: 13 (Gawłówek), 3 (Świniary), 10 (Ispina), 6 (Wyżyce), 4 (Niedary), 7 (Wola Drwińska), 8 (Zielona), 5 (Bieńkowice), 2 (Grobla), 1 (Trawniki), wytwarzają ścieki poniżej średniej wartości obliczonej dla gminy.

W analizie poddano również ocenie składowe, wpływające na środowisko oraz bezpieczeństwo mieszkańców w poszczególnych jednostkach urbanistycznych. W tym przypadku odsetek odebranych i unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych (eternit – odpad zawierający azbest) w latach 2012- 2015 w stosunku do ilości gospodarstw (Ryc.35) wyróżnia najwyższe wartością jednostki o nr 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 9 (Drwinia), 11 (Dziewin). Natomiast najniższe mierniki odnotowuje się w jednostkach nr 8 (Zielona), 4 (Niedary), 5 (Bieńkowice), 7 (Wola Drwińska), 6 (Wyżyce) i 10 (Ispina).

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 68

Rycina 33. Odsetek przydomowych i przyobiektowych oczyszczalni ścieków

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 69

Rycina 34. Odsetek zdeklarowanych zbiorników bezodpływowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 70

Rycina 35. Bilans wytwarzanych ścieków w m³ na dobę

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 71

Rycina 36. Odsetek odebranych i unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 72

Tabela 9. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze środowiskowej

MIERNIKI

Odsetek przydomowych oczyszczalni Odsetek zdeklarowanych Odsetek odebranych i Numer jednostki Bilans wytwarzanych ścieków ścieków w stosunku do ilości zbiorników bezodpływowych w unieszkodliwionych odpadów [m³/d] gospodarstw [%] stosunku do ilości gospodarstw [%] niebezpiecznych [%]

1 - Trawniki 0 71,4 19,3 5,4

2 - Grobla 2,2 68,0 19,3 24,3

3 - Świniary 1,7 59,0 42,6 7,3

4 - Niedary 0 64,7 95,7 2,1

5 - Bieńkowice 0 62,1 19,8 2,5

6 - Wyżyce 0 51,0 32,9 3,0

7 - Wola Drwińska 1,2 57,5 29,7 2,9

8 - Zielona 0 67,4 21,6 1,3

9 - Drwinia 2,7 59,4 92,2 15,9

10 - Ispina 1,7 55,1 38,9 3,5

11 - Dziewin 1,0 67,2 122,1 9,5

12 - Mikluszowice 1,8 46,5 48,0 18,6

13 - Gawłówek 1,4 64,0 46,4 3,6

średnia wartość dla gminy 1,1 60,2 47,0 7,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 73

2.5.5 Analiza mierników w sferze gospodarczej

Mierniki wybranych jednostek urbanistycznych w sferze gospodarczej, przyjętych na podstawie danych pozyskanych z Urzędu Gminy w Drwini wskazują na wzmożoną aktywność w jednostkach najbardziej zurbanizowanych. Miernik – odsetek osób niepracujących (emeryci, renciści) w ludności ogółem, Ryc.34 przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 17,4%, najlepiej (powyżej średniego progu), wypada w jednostkach: 3 (Świniary), 4 (Niedary), 1 (Trawniki), 13 (Gawłówek), 7 (Wola Drwińska), 5 (Bieńkowice), 2 (Grobla), 9 (Drwinia). Z kolei najniższy odsetek osób niepracujących posiadający wartość poniżej średniej gminnej występuje w jednostkach: 11 (Dziewin), 6 (Wyżyce), 10 (Ispina), 12 (Mikluszowice) i 8 (Zielona). Liczba aktywnych podmiotów na każde 1000 osób przedstawiona na Ryc.35 przy średniej wartości dla gminy wynoszącej 25,2%, najkorzystniejsza jest w jednostkach: 9 (Drwinia), 4 (Niedary), 2 (Grobla), 12 (Mikluszowice), 10 (Ispina), 5 (Bieńkowice). Natomiast wartości występujące poniżej średniej przyjętej dla gminy odnoszą się do jednostek: 1 (Trawniki), 11 (Dziewin), 7 (Wola Drwińska), 13 (Gawłówek), 6 (Wyżyce), 8 (Zielona), 3 (Świniary).

Tabela 10. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze gospodarczej MIERNIKI Odsetek osób niepracujących Numer jednostki Liczba aktywnych podmiotów na (emeryci, renciści) w ludności ogółem każde 1000 osób [%] 1 - Trawniki 18,7 25,0 2 - Grobla 17,6 36,4 3 - Świniary 19,8 15,4 4 - Niedary 19,7 36,7 5 - Bieńkowice 17,6 25,6 6 - Wyżyce 16,4 17,5 7 - Wola Drwińska 18,7 20,0 8 - Zielona 14,4 15,4 9 - Drwinia 17,6 38,7 10 - Ispina 16,3 27,2 11 - Dziewin 17,1 22,6 12 - Mikluszowice 15,8 27,9 13 - Gawłówek 18,5 19,1

średnia wartość dla gminy 17,4 25,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 74

Rycina 37. Odsetek osób niepracujących (emeryci, renciści) w ludności ogółem

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 75

Rycina 38. Liczba aktywnych podmiotów gospodarczych na każde 1000 mieszkańców

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 76

2.6 Podsumowanie

Przeprowadzona analiza wybranych mierników w sferach: społecznej, funkcjonalno-przestrzennej, technicznej, środowiskowej i gospodarczej, pozwoliła na wyodrębnienie w gminie obszarów kryzysowych. Zestawienie wyników analiz przedstawiono w tabelach nr 10 i 11. Obliczono średnią arytmetyczną dla każdej ze sfer wskazującą jednostki wymagające największego wsparcia w ramach analizowanych zagadnień. Wyliczeń dokonano na podstawie odpowiedniego klucza opartego na wynikach analizy poprzez przypisanie wszystkim jednostkom urbanistycznym, w których odnotowano odchylenia od normy punktacji w skali od „1” do „4”, w której to punkt „1” oznacza niewielką anomalię, zaś punkt „4” oznacza bardzo duże odchylenie od normy.

Analiza wybranych jednostek urbanistycznych w sferze społecznej w sposób wyraźny wskazuje na obszary 8 (Zielona), 10 (Ispina), 9 (Drwinia), jako najbardziej zdegradowane w kontekście społecznym. Na obszarach tych zaobserwowano wyniki mniej korzystne od wartości średnich dla powiatu i gminy. Obszary te wyróżniają się na tle innych obszarów wysokim udziałem osób korzystających z systemu pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych. Świadczy to o niskich dochodach mieszkańców. Na obszarach zdegradowanych występuje wyższy od średniej dla gminy wskaźnik przestępczości, dotyczy to szczególnie jednostki 8 (Zielona). Zaobserwowano ponadto niski poziom aktywności zawodowej mieszkańców wymienionych obszarów. Zjawisko to tym bardziej świadczy o degradacji społecznej obszaru, ponieważ osoby zamieszkujące wymienione jednostki mają zdecydowanie najłatwiejszy dostęp do rynku pracy, szczególnie z sektora usług oraz najlepszy dostęp do komunikacji publicznej, umożliwiającej dojazd do miejsc pracy położonych poza gminą.

Analiza wybranych mierników w sferach funkcjonalno-przestrzennej, technicznej, środowiskowej i gospodarczej wskazuje na jednostki: 4 (Niedary), 5 (Bieńkowice), 8 (Zielona), 12 (Mikluszowice) jako obszary zdegradowane. Obszary te wyróżniają się na tle innych obszarów niezadowalającym poziomem zagospodarowania terenu w zakresie infrastruktury technicznej co stanowi jedną z głównych barier rozwojowych gminy Drwinia (zwłaszcza z punktu widzenia zachodzących procesów suburbanizacji oraz napływu potencjalnych inwestorów). W wymienionych jednostkach również dostępność do przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych oraz dostępność do podstawowych usług jest niższa od średniej gminy. Na obszarach wskazanych jako zdegradowane zlokalizowane są ponadto obiekty, których stan techniczny nie jest zadawalający. Są to przede wszystkim budynki użyteczności publicznej, które wymagają modernizacji i odnowy. Obiekty te bardzo niekorzystnie wpływają na wygląd i estetykę gminy, a niektóre z nich nie spełniają swojej pierwotnej funcji.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 77

Niezbędne jest wykonanie prac remontowych oraz zaadaptowanie do pełnienia nowych funkcji. Zaobserwowano ponadto niski poziom aktywności zawodowej mieszkańców na wymienionych obszarach. Ponadto największym problemem jest niedostatek infrastruktury kanalizacyjnej i wodociągowej, co jest niezwykle istotne do zapewnienia dogodnych warunków rozwoju miejscowych firm i małych przedsiębiorstw w ciągłym planowaniu rozwoju gminy.

W przeprowadzonej diagnozie zostały poddane analizie również dodatkowe mierniki, nie ujęte w tabelach podsumowujących, które jednak mają wpływ na wyznaczenie obszarów do objęcia programem rewitalizacyjnym. Obszar z najwyższym odsetkiem gruntów leśnych i zadrzewień – jednostka nr 11 (Dziewin) – który zgodnie z Ustawą o rewitalizacji, nie jest obszarem preferowanym do objęcia kompleksowym programem rewitalizacyjnym, jednak mimo tak dużego zalesienia, jest to obszar silnie zurbanizowany. Obszar o najwyższym wskaźniku terenów zabudowanych i zurbanizowanych – jednostka nr 8 (Zielona) – to obszar najbardziej preferowany do objęcia programem rewitalizacyjnym. Również miernik – odsetek gruntów we własności gminy – jest tutaj istotnym czynnikiem. Wskaźnik wyższy od średniej – jednostki nr 10 (Ispina) i 8 (Zielona) – daje gminie szansę na kontrolowanie procesu rozwojowego oraz możliwość realizacji przedsięwzięć podnoszących jakość życia mieszkańców (np. stworzenie terenów publicznych) bez ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z wykupem gruntów.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 78

Tabela 11. Podsumowanie mierników sfery społecznej SFERA SPOŁECZNA

zasiłki

[%]

[%] [%]

stałe

100 osób

obiektów obiektów

ŚREDNIA

publicznej

organizacji

Udział osóbUdział osóbUdział

długotrwale długotrwale

w wyborach

okresowe [%]okresowe

infrastruktury infrastruktury

stowarzyszeń i stowarzyszeń

Dostępność do Dostępność

środowiskowej środowiskowej

kobiet w wieku w wieku kobiet

Liczba fundacji, Liczba fundacji,

kobiet w liczbie kobiet

bezrobotnych w bezrobotnych

Numer jednostki Numer

korzystających ze

liczbie ludności w ludności liczbie

bezrobotnych [%] bezrobotnych

produkcyjnym [%] produkcyjnym

ARYTMETYCZNA

stosunku do ogółu stosunku

zasiłku rodzinnego rodzinnego zasiłku

17 korzystających z

zarejestrowanych w zarejestrowanych

wykroczeń na każde każde wykroczeń na

ludności ogółem [%] ludności

Liczba przestępstw i Liczba przestępstw

Udział bezrobotnych bezrobotnych Udział bezrobotnych Udział

wieku produkcyjnym produkcyjnym wieku do lat dzieci Odsetek

otrzymujących otrzymujących zasiłki

pomocy w społecznej

Frekwencja wyborcza Frekwencja

Odsetek gospodarstw gospodarstw Odsetek gospodarstw Odsetek

samorządowych 2014

1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0,3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 3 0 0 2 4 0 0 0 0 0 0 0 0,5 4 0 1 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0,4 5 0 1 0 0 3 2 1 2 0 1 0 0,9 6 3 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0,6 7 2 0 1 0 0 2 0 0 2 1 1 0,8 8 0 0 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2,7 9 1 2 1 3 1 1 1 2 2 0 0 1,3 10 1 3 3 0 1 3 3 3 0 0 0 1,5 11 2 1 2 0 0 2 2 1 3 0 0 1,2 12 3 2 1 0 2 1 0 3 1 0 0 1,2 13 4 4 0 1 0 0 0 0 1 1 1 1,1

SKALA: 0 - wskaźnik w normie 2 - zły 4 - najgorszy 1 - poniżej normy 3 - gorszy

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 79

Tabela 12. Podsumowanie wybranych mierników sfery funkcjonalno-przestrzennej, technicznej, środowiskowej i gospodarczej FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA TECHNICZNA ŚRODOWISKOWA GOSPODARCZA

na na

-

ku do ku

ych [%] ych

[%]

usług

[m³/d]

dróg [%] dróg

ogółem [%]

gimnazjalnych

Numer jednostki Numer

technicznym [%] technicznym

każde 1000 osób każde

Odsetek przyłączyOdsetek

niebezpiecznych [%] niebezpiecznych

podstawowych i szkół odebranych i Odsetek

ilości gospodarstw [%] gospodarstw ilości

Odsetek żwirowodróg Odsetek

na jedno gospodarstwo jedno na

publicznej w złym stanie w złympublicznej stanie

Odsetek przydomowychOdsetek

do ilości gospodarstw [%] gospodarstw do ilości

Odsetek zdeklarowanych Odsetek

Odsetek przyłączyOdsetek [%] gazu

ŚREDNIA ARYTMETYCZNA

Odsetek wymagającychdróg Odsetek

Odsetek osób niepracujących Odsetek

Bilans wytwarzanych ścieków Bilans w ludności renciści) (emeryci,

unieszkodliwionych odpadów unieszkodliwionych

Dostępność do podstawowychDostępność

gruntowych w ogólnej długości długości w ogólnej gruntowych

wodociągowych w stosun

oczyszczalni ścieków w stosunku w ścieków oczyszczalni stosunku

Odsetek obiektów infrastruktury obiektów infrastruktury Odsetek

Liczba podmiotów aktywnych

Dostępność do przedszkoli, szkół Dostępność

zbiorników bezodpływowzbiorników

remontu w ogólnej długości długości w ogólnej dróg remontu

Liczba mieszkańców przypadająca Liczba mieszkańców przypadająca 1 0 0 2 1 3 0 3 0 1 4 0 0 3 1 1,1 2 1 0 1 0 0 0 0 1 0 3 0 4 1 0 0,6 3 3 2 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 4 4 1,1 4 2 0 0 1 1 3 1 4 1 1 3 0 4 0 1,5 5 4 3 0 1 2 2 2 0 1 1 0 0 1 0 1,2 6 0 0 0 1 1 2 3 1 1 0 0 0 0 3 0,9 7 0 0 2 1 2 0 0 2 0 0 0 0 3 2 0,9 8 0 4 4 1 2 0 0 0 1 2 0 0 0 4 1,2 9 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 2 1 0 0,4 10 2 2 0 1 0 0 4 2 0 0 0 0 0 0 0,8 11 0 0 3 0 0 0 0 2 2 2 4 1 0 1 1,1 12 3 0 0 0 0 4 2 3 0 0 1 3 0 0 1,2 13 2 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 2 2 0,8 SKALA: 0 - wskaźnik w normie 2 - zły 4 - najgorszy

1 - poniżej normy 3 - gorszy

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwini

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 80

3. Wyniki delimitacji – wyznaczenie obszarów

Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: funkcjonalno-przestrzennej, technicznej, środowiskowej i gospodarczej określa się mianem obszaru zdegradowanego. Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju w odniesieniu do wartości dla całej gminy.

3.1 Obszar zdegradowany

Przeprowadzona analiza wskaźnikowa wskazała na obszary gminy, które najbardziej narażone są na degradację w ujęciu społecznym, funkcjonalno-przestrzennym, technicznym, środowiskowym i gospodarczym.

Za jednostki najbardziej zdegradowane w kontekście społecznym uznać należy: • Jednostka nr 8 – Zielona • Jednostka nr 9 – Drwinia • Jednostka nr 10 – Ispina

Na degradację w sferach funkcjonalno-przestrzennej, technicznej i gospodarczej narażone są najbardziej: • Jednostka nr 4 – Niedary • Jednostka nr 5 – Bieńkowice • Jednostka nr 8 – Zielona • Jednostka nr 12 – Mikluszowice

Jednostki najbardziej preferowane do objęcia programem rewitalizacyjnym ze względu na wysoki wskaźnik zurbanizowania i odsetek gruntów we własności gminy to: • Jednostka nr 8 – Zielona

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 81

Przeprowadzona analiza pozwoliła na zidentyfikowanie i wyznaczenie obszarów zdegradowanych (Ryc.39), którymi są następujące jednostki urbanistyczne:

OBSZAR NAZWA NR JEDNOSTKI URBANISTYCZNEJ Obszar nr 1 Niedary jednostka urbanistyczna o numerze 4 Obszar nr 2 Zielona jednostka urbanistyczna o numerze 8 Obszar nr 3 Ispina jednostka urbanistyczna o numerze 10 Obszar nr 4 Drwinia jednostka urbanistyczna o numerze 9 Obszar nr 5 Mikluszowice jednostka urbanistyczna o numerze 12 Obszar nr 6 Bieńkowice jednostka urbanistyczna o numerze 5

Ponieważ gmina nie dysponuje wyczerpującymi danymi, aby zidentyfikować obszar kryzysowy mniejszy niż sołectwo, za obszar zdegradowany zostały uznane całe powierzchnie (terytorium w granicach administracyjnych) danego sołectwa. Taki stan rzeczy należało wprowadzić z uwagi na skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlających mierniki rozwoju opisujące sfery: społeczną, funkcjonalno-przestrzenną, techniczną, środowiskową i gospodarczą. Wskazują one na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 82

Rycina 39. Wyznaczone obszary zdegradowane

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 83

3.2 Niezamieszkałe obszary zdegradowane – tereny poprzemysłowe

Zgodnie z ustawą o rewitalizacji niezamieszkałe tereny poprzemysłowe, w tym poportowe i powydobywcze, tereny powojskowe albo pokolejowe, na których występują negatywne zjawiska, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt. 1–4, mogą wejść w skład obszaru rewitalizacji wyłącznie w przypadku, gdy działania możliwe do przeprowadzenia na tych terenach przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym, o których mowa w art. 9 ust. 1.

W oparciu o przeprowadzoną diagnozę niezamieszkałe tereny zdegradowane, które mogą mieć istotny wpływ na przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym posiada jednostka o numerze 7 – Wola Drwińska. Wskazano trzy niezamieszkane podobszary zajmujące łącznie powierzchnię 4,89 ha co stanowi 0,04 % powierzchni gminy. Na wszystkich wyznaczonych obszarach zlokalizowane są nieczynne szyby naftowe.

Eksploatacja złoża rozpoczęła się od 1962 r. Największy boom inwestycyjny i produkcyjny nastąpił w latach 1963 – 1968, kiedy to odwiercono odwiert Grobla-9 w Woli Drwińskiej. Kopalnia otrzymała wtedy rangę ośrodka, a największe wydobycie wyniosło 250 tyś ton ropy naftowej. W szczytowym okresie kopalnia liczyła ponad 300 pracowników. Aktualne zatrudnienie to 21 pracowników wraz z kierownictwem, a obecne wydobycie wynosi zaledwie 12 ton ropy naftowej i ok. 1000 m3 gazu ziemnego na dobę. Na obszarze górniczym w gminie Drwinia znajdują się zarówno odwierty czynne jak i zlikwidowane.

Tabela 13. Zlikwidowane odwierty położone na terenie obszaru górniczego „Grobla 2”

G - 9 G - 11 G - 46 G - 98

Rok rozpoczęcia wydobycia 1963 1963 1964 1980

Rok zakończenia wydobycia 1998 1994 1975 1986

Wydobycie sumaryczne [T] 193772,1 111313,8 543423,0 214

Głębokość odwiertu (strop k.c.) [m] 782,3 791 795,3 794

Perforacja [m] 779 - 775 785 - 775 784 - 776 794 - 776

Źródło: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, Sanok, 18.08.2016

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 84

Zgodnie z zapisami ustawy o rewitalizacji, w miejscowości Wola Drwińska w gminie Drwinia, wskazuje się na istnienie problemu natury poprzemysłowej. Obszar posiada inną niż mieszkalna funkcję dominującą, na której występują negatywne zjawiska społeczne. Powstały one w wyniku braku zagospodarowania terenu, co musi budzić społeczną dezaprobatę, prowadzącą do tworzenia wielu koncepcji na zagospodarowanie terenu, niekoniecznie pod samą rekreacje.

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, oddział w Sanoku, poinformował, że na terenie gminy Drwinia nie występowały awarie powodujące zanieczyszczenie i zdegradowanie środowiska w wyniku eksploatacji prowadzonej przez Kopalnię Ropy Naftowej Grobla, zatem nie ma żadnych przeciwskazań do zagospodarowania terenów poprzemysłowych w dowolny sposób.

Wytypowany obszar poprzemysłowy:

1. Obszar Wola Drwińska 1 (stara szkoła) – Granicę obszaru od północy wyznacza droga powiatowa znajdująca się na działce nr 356/3 natomiast od wschodu droga gminna na dz. nr 356/4. Granice południową wyznacza dz. nr 363 a zachodnią dz. nr 358, 359, 360, 361 oraz 362. Obszar o łącznej powierzchni 1,75 ha. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

2. Obszar Wola Drwińska 2 (kopalnia) – Granicę zachodnią obszaru stanowi droga gminna na dz. nr 88/1. Od północy granicę wyznaczają działki nr 435, 436, oraz 434, a od północnego wschodu działki 438 i 439. Od południa granicą obszaru są działki nr 440 oraz 457. Obszar o łącznej powierzchni 1,89 ha. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

3. Obszar Wola Drwińska 3 (stara kopalnia) – Granicę obszaru od południa stanowi droga dz. nr 88/1, natomiast od zachodu droga na dz. nr 3. Północno-zachodnią granicę obszaru wyznaczają działki nr 15, 16, 17 i 18, a północną 19, 21, 22, 23, 24, 25. Wschodnia granicą wyznaczona jest przez działkę nr 26. Obszar o łącznej powierzchni 1,25 ha. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 85

Rycina 40. Obszary poprzemysłowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 86

3.3 Obszar rewitalizacji

Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, określa się mianem obszaru rewitalizacji.

Zidentyfikowanie obszary zdegradowane, którymi są jednostki urbanistyczne: 4 – Niedary, 5 – Bieńkowice, 7 – Wola Drwińska, 8 – Zielona, 9 – Drwinia, 10 – Ispina, 12 – Mikluszowice zajmują dość znaczną powierzchnię obszaru całej gminy. Według ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r., która weszła w życie w dniu 18 listopada 2015 r., obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Wobec powyższego proponuje się aby we wszystkich zidentyfikowanych terenach zdegradowanych w w/w jednostkach urbanistycznych, przyjąć do rewitalizacji tylko tą cześć terytorium, która według badania musi zostać zrewitalizowana, a należy do najbardziej zurbanizowanej części terytorium gminy Drwinia.

Do objęcia kompleksowym programem rewitalizacyjnym, jako obszar rewitalizacyjny (Ryc.40) proponuje się obszary, które stanowią tereny najbardziej zurbanizowane, gęsto zaludnione z wieloma problemami, szczególnie społecznymi i przestrzennymi, takimi jak: bezrobocie, ubóstwo i nie zadawalająca jakość przestrzeni. Właściwe zaprojektowanie i przeprowadzenie programu rewitalizacji ma szansę przyczynić się do znaczącej poprawy sytuacji we wskazanym obszarze, co w konsekwencji wpłynie korzystnie na kondycję społeczno-gospodarczą całej gminy.

Obszar rewitalizacji obejmował będzie:

1. Obszar wsi Niedary. Granice obszaru stanowią od południa dz. nr 299, 300 i 301, od wschodu i północy działka nr 258, od płn. Dz. nr 260, a od wchodu 305/1, 304, 303, 306, natomiast zachodnią granicę stanowią działki nr 294, 295 i 298. Obszar przez środek rozdzielony drogą powiatową na działce nr 205/3. Obszar o łącznej powierzchni 3,14 ha. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

2. Obszar wsi Drwinia. Granicę obszaru od południa i wschodu stanowi droga gminna działka nr 1400/2 oraz 1400/1, Następnie granica obszaru przebiega na zachód wzdłuż drogi znajdującej się na działce nr 1364 oraz działka 1373/2 natomiast od północy granicę wyznacza pas drogowy drogi

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 87 powiatowej znajdujący się na działkach nr 1123, 1376/3, 1376/5 oraz 1375/1. Obszar o łącznej powierzchni 2,06 ha zamieszkuje 20 osób. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

3. Obszar wsi Mikluszowice 1 (boisko/bloki). Granicę obszaru stanowi od wschodu droga gminna zlokalizowana na dz. nr 2/2, 13/2 i 30. Od południa granic obszaru wyznaczają działki 29/4, 29/3, 29/2, 29/6, 18/2 i 17/2 natomiast od zachodu droga wojewódzka nr 965 znajdująca się na działce nr 1. Granice północną stanowi granica miejscowości tj. dz. nr 2726 w Dziewinie. Obszar o łącznej powierzchni 4,44 ha zamieszkują 33 osoby. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

4. Obszar wsi Mikluszowice 2 (młyn). Granicę obszaru stanowi od północy droga gminna znajdująca się dz. nr 46, od zachodu droga wojewódzka DW 965 na dz. nr 1, natomiast od południa granicę stanowią dz. nr 70, 71 i 72. Granicę wschodnią wyznaczają działki nr 73 i 62/9. Obszar o łącznej powierzchni 1,78 ha. Granice obszaru rewitalizacji zostały określone na mapie w skali 1: 5000 stanowiącej załącznik do delimitacji.

Łącznie obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię 16,31 ha, co stanowi 0,15% obszaru gminy. Obszar ten zamieszkuje łącznie 53 osoby, co stanowi 0,81% ogólnej liczby mieszkańców.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 88

Rycina 41. Wyznaczone obszary rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Drwinia

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 89

Głównym wnioskiem płynącym z przeprowadzonej diagnozy gminy Drwinia jest konieczność podjęcia działań, które powinny koncentrować się przede wszystkim na aktywizacji i poprawie jakości życia lokalnych społeczności, w tym: • przeciwdziałaniu bezrobociu, szczególnie długotrwałemu (m.in. podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz poziomu przedsiębiorczości, eliminacja biernej postawy społeczeństwa); • przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu osób starszych oraz likwidacji barier przestrzennych; • wzmacnianiu postaw obywatelskich i patriotyzmu lokalnego; • zmniejszeniu problemu ubóstwa, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży; • zwiększeniu poziomu bezpieczeństwa; • poprawa stanu technicznego obiektów budowlanych, szczególnie infrastruktury publicznej; • poprawa dostępności oraz jakości terenów rekreacyjnych i zielonych, w tym tworzenie nowych, atrakcyjnych przestrzeni oraz kreowanie miejsc spotkań lokalnych społeczności; • wykorzystanie lokalnego potencjału dla rozwoju turystyki oraz poprawy wizerunku gminy jako całości.

Podsumowując, należy pamiętać, iż nadrzędnym celem rewitalizacji jest trwała zmiana obszarów kryzysowych i przywrócenie ich atrakcyjności dla mieszkańców, lokalnych przedsiębiorców, pracujących i odwiedzających. Warunkiem powodzenia jest prowadzenie kompleksowych i zintegrowanych działań oraz włączenie i zaangażowanie mieszkańców w proces rewitalizacji. Prowadzone działania powinny mieć kompleksowy charakter i nie mogą się sprowadzać jedynie do procesów budowlano-technicznych. Powinny być przy tym prowadzone przy koordynacji pomiędzy różnymi instytucjami publicznymi.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 90

Spis tabel

Tabela 1. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera społeczna ...... 15 Tabela 2. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera gospodarcza ...... 16 Tabela 3. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera funkcjonalno-przestrzenna ...... 16 Tabela 4. Gmina Drwinia na tle powiatu i województwa – sfera techniczna ...... 17 Tabela 5. Charakterystyka wydzielonych jednostek urbanistycznych gminy Drwinia...... 23 Tabela 6. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze społecznej ...... 50 Tabela 7. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze funkcjonalno- przestrzennej ...... 62 Tabela 8. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze technicznej ...... 67 Tabela 9. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze środowiskowej .... 73 Tabela 10. Analiza mierników w wybranych jednostkach urbanistycznych w sferze gospodarczej ..... 74 Tabela 11. Podsumowanie mierników sfery społecznej ...... 79 Tabela 12. Podsumowanie wybranych mierników sfery funkcjonalno-przestrzennej, technicznej, środowiskowej i gospodarczej...... 80 Tabela 13. Zlikwidowane odwierty położone na terenie obszaru górniczego „Grobla 2” ...... 84

Spis rycin

Rycina 1. Gmina Drwinia ...... 14 Rycina 2. Mierniki porównawcze Gminy Drwinia w odniesieniu do powiatu i województwa ...... 19 Rycina 3. Mierniki porównawcze Gminy Drwinia w odniesieniu do powiatu i województwa ...... 20 Rycina 4. Jednostki urbanistyczne Gminy Drwinia – podział na sołectwa ...... 28 Rycina 5. Liczba ludności – stan na grudzień 2015 ...... 29 Rycina 6. Gęstość zaludnienia w podziale na wydzielone jednostki urbanistyczne ...... 30 Rycina 7. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym...... 31 Rycina 8. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku produkcyjnym ...... 32 Rycina 9. Struktura demograficzna – odsetek osób w wieku poprodukcyjnym ...... 33 Rycina 10. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ...... 39 Rycina 11. Udział bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym ...... 40 Rycina 12. Udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do ogółu bezrobotnych ...... 41 Rycina 13. Ogólna liczba przestępstw i wykroczeń na każde 100 osób ...... 42

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 91

Rycina 14. Odsetek dzieci do lat 17 korzystających z zasiłku rodzinnego ...... 43 Rycina 15. Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki okresowe ...... 44 Rycina 16. Odsetek gospodarstw otrzymujących zasiłki stałe ...... 45 Rycina 17. Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem ..... 46 Rycina 18. Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych 2014 ...... 47 Rycina 19. Liczba obiektów infrastruktury publicznej ...... 48 Rycina 20. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych działających na terenie gminy ..... 49 Rycina 21. Odsetek gruntów leśnych i zadrzewień w ogólnej powierzchni ...... 53 Rycina 22. Odsetek gruntów zabudowanych I zurbanizowanych w ogólnej powierzchni ...... 54 Rycina 23. Odsetek dróg w ogólnej powierzchni ...... 55 Rycina 24. Odsetek dróg wymagających remontu w ogólnej długości dróg ...... 56 Rycina 25. Odsetek dróg żwirowo-gruntowych w ogólnej długości dróg ...... 57 Rycina 26. Odsetek gruntów w posiadaniu gminy w ogólnej powierzchni ...... 58 Rycina 27. Liczba mieszkańców przypadających na jedno gospodarstwo ...... 59 Rycina 28. Dostępność do przedszkoli, szkół podstawowych i szkół gimnazjalnych ...... 60 Rycina 29. Dostępność do podstawowych usług ...... 61 Rycina 30. Odsetek przyłączy wodociągowych w stosunku do ilości gospodarstw ...... 64 Rycina 31. Odsetek przyłączy gazu w stosunku do ilości gospodarstw ...... 65 Rycina 32. Odsetek obiektów w złym stanie technicznym ...... 66 Rycina 33. Odsetek przydomowych i przyobiektowych oczyszczalni ścieków ...... 69 Rycina 34. Odsetek zdeklarowanych zbiorników bezodpływowych ...... 70 Rycina 35. Bilans wytwarzanych ścieków w m³ na dobę ...... 71 Rycina 36. Odsetek odebranych i unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych ...... 72 Rycina 37. Odsetek osób niepracujących (emeryci, renciści) w ludności ogółem ...... 75 Rycina 38. Liczba aktywnych podmiotów gospodarczych na każde 1000 mieszkańców ...... 76 Rycina 39. Wyznaczone obszary zdegradowane ...... 83 Rycina 40. Obszary poprzemysłowe ...... 86 Rycina 41. Wyznaczone obszary rewitalizacji ...... 89

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH W PRZESTRZENI GMINY DRWINIA 92