Damjan Kovačević
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Damjan Kovačević NARODNI MUZEJ CRNE GORE ATELJE DADO REALISTIČKI CRTEŽI DAMJANA KOVAČEVIĆA Pišući o umetničkom bavljenju Damjana Kovačevića najpre je neophodno ustanoviti osnovne crte prepoznavanja i svedočenja irealističkog crteža u opoziciji prema fizionomi- ji realističkog crteža kao verodostojnog podražavanja prirode. Vratimo se stoga za časak u prošlost do Platona koji je dokazivao kako mimeza i mimetičke umetnosti nikada ne mogu biti vredne. Potrebno je, potom, odvojiti i situirati različite domene irealističkog crteža: got- ski irealistički crtež, barokni, arhaični, brutalni, ezoterični crtež. A zatim, ukazati na njegovo bogatstvo, mnogostranost i polifoničnost. To je, naravno, tema za jedno posebno i opsežno esejističko razobličavanje. Tek, irealistički crtež nije naravan, niti lako objašnjiv. Svi kodeksi stvarnosti ostaju ništavni naspram lavirintske prirode irealističkog crteža koji nas uvlači u ono što Moris Blanšo naziva “tajno središte sveta”. Irealistički crtež potpuno je uništio naš poznati svet. Realistički crtež je tek granica od koje započinju neki drugi svetovi. Realistički crtež intencionalno govori poput fotografije, opisuje stvari onakve kakve jesu, asimptotski se približavajući fenomenološkoj realnosti. Realistički crtež tako ostaje slep za vrelo pulsiranje stvarnosti, za uzavrelu lavu života. Vizuelni realizam nije u stanju da zahvati one konfliktne forme podzemnih, nevidljivih strujanja. Nasuprot na- turalizmu i verizmu kao njegovoj krajnosti, irealistički crtač predočava svet koji ne vidi pred sobom, već svet koji vidi u sebi. Irealistički crtež iniciran je u nas sa zlatnom epohom „Mediale“, koja je podrazumevala pobunu protiv jednog unisonog i pozitivističkog sveta, te temeljnu obnovu duha, integralne ličnosti i integralnog organona slike. Irealistički crtež jeste individualno i generičko ime za jednu posebnu vrstu crteža koji prati izvesne entitete fantastičnog, čudnovatog, čudesnog, ezoteričnog. Irealistički crtež je udaljen od realističkog crteža onoliko koliko je san udaljen od spoljašnjeg pojavnog sveta. Dakle, irealistički crtež je kompleksan crtež zaumnosti, nad- čulnog opažanja i fantazmatične infrastrukture. On ima svoju unutrašnju ezoterijsku logiku. Izlazeći iz okvira akademskog oportunizma i ikonografskih kalupa, irealistički crtež zapravo predočava stvarnost kao neizmernost nevidljivog sveta. On vidi nevidljivo iza vidljivog. A u nevidljivom se priprema ono što će se kasnije ispoljiti u vidljivom. Irealistički crtež egzisten- ciju tumači esencijom i tako obavlja misiju estetske transcendencije. Irealistički crtež prezire minimalizam kao puristički, emocionalno i konceptualno bespolni ćorsokak umetnosti bez kreativnog fluida čuda. Elementarna antropološka logika nalaže nam da pojam irealističkog crteža razumemo kao predstavu razuma koja je opovrgnuta duboko ličnom halucinacijom crtača. Pesnik i filozof, mističar islama Ibn al' Arabi smatrao je da stvarnost kao svet čula koji nas okružuje nije ništa drugo do san. Damjan Kovačević je nepredvidiv, eksplozivan crtač čiji crtački univerzum proishodi iz fantastičnih, simboličkih, ezoterijskih, mitoloških i biblijskih okvira. Pred nama je ekspanzi- van, dinamičan crtač sa izuzetno bogatim opsesivnim svetom i crtačkim repertoarom. Velika usredsređenost i crtački polet stoje iza opusa ovog mladog umetnika. Kompleksnim i ikono- grafski razvedenim svetom, te uzvitlanim vibrantnim urezima pera u papir otelovljen je onaj iskonski, primordijalni ljudski krik i do paroksizma ogoljeno demonsko lice stvarnosti. Medi- alnim spojem naturalističke ekspresije Severa i jednog mediteranskog crtačkog algoritma, Damjan Kovačević nas upućuje na čudovišne razmere stvarnog i tragičnog. Irealistički crtež životna iskustva kompenzuje snom, imaginacijom, unutrašnjim iskustvom i oniričkim opsesijama. On prevazilazi bukvalno značenje realnosti, sadržaja i ikonografije i zapućuje se na putovanje u nepoznatom pravcu arhetipske slikovnosti snova, potisnutih želja, erotskih fantazija, ljudskih lica kao simboličkih pejzaža. Kovačevićevi crteži nad kojima lebdi eshatološka neumitnost, predstavljaju košmarne dijaloge sa jednom civilizacijom na umoru. Surova stvarnost presnog životnog realiteta, istorijska šizofrenija koja se dogodila na podru- čju bivše Jugoslavije, konfliktne forme onih podzemnih, nevidljivih strujanja – sve je to prošlo kroz filter Kovačevićeve intuicije i otelovilo se na njegovom crtačkom polju. Stvarnost na Damjanovim crtežima pokazuje svoju demonsku nasmejanost. Spoljašnji impulsi kod ovog crtača pretvaraju se u forme duboko lične crtačke ekspresije. Otuda je Damjanovo crtačko polje preplavljeno apokaliptičnim slikama, dramatičnim prizorima i konvulzijama ljudskih tela, pri čemu je svaki brižljivo izveden detalj likovno proračunat i kompozicijski izbalansiran, kao deo jedne organske, likovno sugestivno organizovane celine. Na Damjanovom crtačkom polju svaki od elemenata zauzima posebno mesto, a opet svaki detalj uzakonjen je i magenetnim delovanjem crtačevog medijskog duha svepovezan u jedinstveni organizam crteža koji je nesaglediv, pa se njegove ekspresivne, barokne aglomeracije moraju otkrivati satima. Velika usredsređenost, konstruktivistički polet i cerebralna sklonost stoje iza crtačkog opusa ovog umetnika. Dijalektička korenspondencija duha i tehnike u Kovačevića, fasci- nantna je. Njegova linija, neprikosnovena, sablasno naoštrena, žustra i tačna, snažne ge- stičke ponesenosti, dramatskog nemira i linearnog zamaha, vođena je jednom sigurnom manuelnom navigacijom, instinktivnom vidovitošću i skoro egzaktnom arhitektonskom intuicijom koja je kadra da neumoljivo precizno organizuje crtačko polje. Zato Damjanova linija razotkriva duboke unutrašnje konflikte i nosi u sebi dimenziju košmara i potisnutog nemira. Oštrina Damjanove linije dolazi od duhovne pročišćenosti ovog umetnika. Damjanov crtež je probuđen, oštar, jasan i egzaltiran, on nikada ne zalazi u nesvesnost, dremež i puku fantazmagoriju radi fantazmagorije. Ovaj crtač belini papira prilazi s punom svetlošću ra- zuma, nemilosrdno trezveno. Crtež Damjana Kovačevića ima formalnu, klasičnu strukturu, ali irealistički sadržaj. Damjan je klasičan crtač koji čvrsto stoji na tlu svog medija. Ali, iz sigurnosti svog medija on se hrabro otiskuje u bestežinski, intermedijalni prostor irealnog. Otuda je formalan, klasični temelj, ili hladni zakon forme za ovog crtača tek odskočna daska za skok u ono nepoznato i zahuđeno koje se pred njim otvara. Te posete onostranom, paradoksalno, Kovačević preduzima sa izuzetnom crtačkom smotrenošću, posvećenošću i manuelnom veštinom, posvećujući podjedanku pažnju detalju koliko i ustrojstvu celine. Pritom, raskomadanost, rasredištenost i nagomilavanje detalja doprinose dinamici celine koja deluje sugestivno, a neretko i šokantno. Već pri prvom suočavanju sa mega-crtežima Damjana Kovačevića, posmatrača osetljivog duhovnog i duševnog sastava zapahne originalnost i enormnost njegove zaista prebogate imaginacije, retka sposobnost upravljanja metamorfozama arhetipskih znakova i prizora, daleko od usiljenosti svakog kombinatoričkog predumišljaja. Damjanov crtež predstavlja energetsko polje u kome sve vrvi od biomorfnih i zoomorfnih asocijacija, od erupcija čulnog, podsvesnog i instinktivnog. Od dijagrama oblika zaustavljenih i zamrznutih u pokretu. Is- preturani anatomski otpaci ljudskog i životnjskog sveta, grčevite i košmarne vizije i kovitlaci, dijabolička erotika koja dolazi iz zamračenih predela svesti, sve se to prepliće i meša na crtačkom polju, a opet, sve to barokno obilje podvrgnuto je redu i strogom kompozicijskom planu. Ljudsko telo, životinjske i biljne forme sreću se na istoj ravni ekspresionistički žestokog crtačkog gesta. Od svih tih elemenata kojima daje simboličku dimanziju, Damjan Kovačević gradi svoj poosobljeni crtački svet. Gramatika izobličenosti i metamorfoza svakako povezuje misterijalnim vezama Damja- na Kovačevića sa svetom Dada Đurića. Kao i Dado i Damjan zalazi u mitologiju tamnih slojeva sveta i radikalizuje čovekovu neutemeljnost u svetu. Međutim Damjanov opsesivni svet koji je potekao iz njegove duboko lične “intimne nemerljivosti”, njegove figurativne i apstraktne crtačke meditacije, posve se razlikuju od Dadovih. Damjan, naime, destruiše smisao kao apriornu vrednost i ponovo smisaono ulazi u istinu bitka, odnosno linijom proizvodi bitak u smislu. No, uprkos neobuzdanim, baroknim anglomeracijama, ništa na Damjanovom crtežu nije prepušteno neizvesnosti slučaja. Sve je tu u sprezi impulsivnosti i odmerenosti, egzaktnog crtačkog znanja i crtačke ekstaze. Damjanovi svetionici – srednjovekovni demonolozi i alhemičari, Hijeronimus Boš, Martin Šongauer, Žak Kalo, Ivan Olbrajt, Dado Đurić, Uroš Tošković… uče da je predmetnost svest o svetu. Jer svet nije bezlik, bezslikovan i bespredmetan. Sve što se događa dešava se između zemlje i neba. Damjan Kovačević ponovo na predmetnom putu pronalazi živ crtački jezik koji proističe iz čistog doživljaja konkretnog ovozemaljskog rekvizitarijuma, a ne iz bespredme- tnog prostora čistih egzaltacija. Ikonografski, Kovačevićev crtež obuhvata širok i visok evoka- tivni i morfološki registar. Za ovog umetnika ljudsko telo je svojevrsni hijeroglif, a svet nera- zmrsivi lavirint kroz koji se obznanjuje moć čuda. Međutim, svet iracionalnosti kod Damja- na Kovačevića je racionalno strukturisan, dosežući upućenost na smisao jednog višeg reda. Nasuprot prizemnom naturalizmu koji ne ide dalje od fenomenološke realnosti, Kovačevićev crtež jeste dubinska rasprava srca i tela, uranskih i htonskih sila, prostor koji je