DOCSLIB.ORG

Skrywers in Die Strydperk. Krachtlijnen in De Zuid-Afrikaanse Letterkunde

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Skrywers in Die Strydperk. Krachtlijnen in De Zuid-Afrikaanse Letterkunde Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde Eep Francken en Luc Renders bron Eep Francken en Luc Renders, Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2005 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/fran006skry01_01/colofon.php © 2014 dbnl / Eep Francken / Luc Renders 9 Woord vooraf Die kind is nie dood nie die kind lig sy vuiste teen sy moeder wat Afrika skreeu skreeu die geur van vryheid en heide in die lokasies van die omsingelde hart [...] Die kind is die skaduwee van die soldate op wag met gewere sarasene en knuppels die kind is teenwoordig by alle vergaderinge en wetgewings die kind loer deur die vensters van huise en in die harte van moeders die kind wat net wou speel in die son by Nyanga is orals die kind wat 'n man geword het trek deur die ganse Afrika die kind wat 'n reus geword het reis deur die hele wêreld Sonder 'n pas Tussen 1948 en 1990 kreeg de naam ‘Zuid-Afrika’ een nieuwe betekenis. Steeds meer werd het land vereenzelvigd met het perverse sociale experiment van de apartheidspolitiek. Niemand kon daaraan voorbijgaan. De ‘beschaafde wereld’ wist: Zuid-Afrika is apartheid. Europese scholieren en studenten, die op hun scholen en universiteiten steeds meer gekleurde medeleerlingen ontmoetten, raakten onder de indruk van de beelden uit Sharpeville en Soweto, van de bordjes SLEGS VIR BLANKES en van de berichten over Zuid-Afrikaanse staatsterreur. Dit geldt in het bijzonder voor Nederland en Vlaanderen. Via Eep Francken en Luc Renders, Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde 10 het Afrikaans, destijds naast het Engels officiële taal van Zuid-Afrika, koesteren wij Nederlandstaligen immers een taalverwantschap die lange tijd bron van sympathie is geweest, soms zelfs van vertedering. Maar tijdens de apartheid kreeg die verwantschap een andere gevoelswaarde. De toenmalige Nederlandse minister-president Lubbers stelde vast dat de rassenwetten van Zuid-Afrika zijn geschreven ‘in onze taal’. De oude band tussen de Nederlandse en de blanke Afrikaner taalgemeenschap, die lange tijd in het teken had gestaan van de Boerenoorlog (1899-1902), de heldhaftige vrijheidsstrijd van de ‘Hollandse’ Boeren tegen het oppermachtige Britse rijk, kreeg door de apartheid een volstrekt andere oriëntatie. Van de Afrikaanse literatuur, traditioneel in schoolboeken en bloemlezingen te vinden, waren na een paar decennia nog slechts een paar namen over: Brink, Eybers, Breytenbach. Bij het afschaffen van de apartheid door F.W. de Klerk in 1990 en de verkiezing van Nelson Mandela tot president in 1994 leefde de wereld mee met wat - opnieuw - bijna een nieuw land geworden leek. De door velen gevreesde en zelfs nadrukkelijk aangekondigde burgeroorlog bleef uit. Als ideale ambassadeur en nieuwe heilige reisde Mandela de wereld rond; overal liet hij zich feestelijk welkom heten en huldigen. Het zwaartepunt van zijn presidentschap lag bij natievorming en verzoening. Hoewel zelf bokser en voetballiefhebber, steunde Mandela de nationale rugby ploeg, die vooral geliefd is bij Afrikaners. Gehuld in het beroemde shirt van de ‘Springbokke’ verscheen hij in het stadion. Onverwacht ontpopte hij zich ook als supporter van de Afrikaanse literatuur. Bij zijn inhuldiging citeerde hij (zij het in het Engels) de Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker, en wel haar gedicht ‘Die Kind’. Mandela prees Jonker als iemand die in haar werk op eigen kompas de apartheidsgrenzen was overgestoken, lang voordat ze officieel werden afgeschaft. Ingrid Jonker was tot dan toe in Nederland en Vlaanderen onbekend. Mandela's eerbewijs aan deze Afrikaanse dichteres drong langzaam door, maar heeft op den duur zijn uitwerking niet gemist. ‘Die Kind’ staat te lezen op een Leidse schoolmuur, Jonkers gedichten zijn in Nederland uitgegeven, haar droefstem- Eep Francken en Luc Renders, Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde 11 mende leven is beschreven, de VPRO wijdde aan haar een televisiefilm. Jonker kreeg de trekken van een cultfiguur, een Zuid-Afrikaanse kruising tussen Sylvia Plath en Marilyn Monroe. Jonkers postume succes is uitzonderlijk, maar ook de belangstelling voor de Zuid-Afrikaanse literatuur in den brede is in Nederland en België toegenomen. Dit boek is geschreven om daaraan tegemoet te komen. Hoewel de politieke apartheid verdwenen is, spreekt de achterliggende kwestie van de persoonlijke identiteit velen aan. Ook in Europa is dit probleem de laatste decennia tenslotte volop actueel geworden. De apartheid stelde de gescheidenheid voorop: het leven van iedere Zuid-Afrikaan werd bepaald doordat hij was ingedeeld bij de bevoorrechte blanken, de zwarten, de kleurlingen of de Indiërs. Mandela stelde daar zijn politiek van de natievorming (de ‘regenboognatie’ van bisschop Tutu) tegenover. Maar een natie laat zich niet smeden in één regeringsperiode. Vandaag de dag is het de vraag welke identiteit de burgers het sterkst ervaren: die van Zuid-Afrikaan of een andere? Op basis van huidskleur? Op basis van de oude stammen? Op basis van taal? Religieuze of politieke overtuiging? Kan de nieuwe Zuid-Afrikaan zich een plek toe-eigenen in zijn nieuwe Zuid-Afrika? Blijven de voorheen bevoorrechten meedoen of vertrekken zij? Voorgoed? In typische immigratielanden als Australië en Canada is al sprake van een Zuid-Afrikaanse diaspora. In Engeland loopt het aantal Zuid-Afrikanen naar de half miljoen. Vanuit Nederlands perspectief is het duidelijk dat de Afrikaanstaligen zich in elk geval al lang geen Hollanders meer voelen, al is de belangstelling voor Nederland, Vlaanderen en het Nederlands in Zuid-Afrika bij kleurlingen noch blanken helemaal verdwenen. Nederland heeft na 1990 opnieuw ontdekt dat de taal van miljoenen Zuid-Afrikanen van verschillende huidskleur voor Nederlanders en Vlamingen te verstaan, en zeker ook te lezen is. Wat zij schrijven dringt soms weer door naar Europa. Er verschijnt incidenteel Afrikaanse poëzie in Antwerpen of Amsterdam (behalve van Breytenbach, Eybers en Jonker ook van bijvoorbeeld Antjie Krog en Wilma Stockenström). Ook Afrikaans proza, maar dan in Nederlandse vertaling. Boeken Eep Francken en Luc Renders, Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde 12 van Zuid-Afrikaanse uitgevers vindt men echter alleen in de gespecialiseerde boekwinkel; Afrikaanse literatuur komt niet ter sprake in het onderwijs en maar zelden in dag- en weekbladen. Dit staat in contrast met de levende interesse die het land bij velen wekt. En het is jammer, want Zuid-Afrikaanse schrijvers schrijven niet alleen verrassende literatuur maar geven de lezer meteen een indringende kijk op hun bijzondere maatschappij. Misschien schrikken lezers toch terug voor het lezen van dat vreemde Afrikaans. Althans bij proza, of althans bij langere teksten. Een reële moeilijkheid is daarnaast dat de Zuid-Afrikaanse literatuur uiteraard in een eigen sociaal, historisch en literair verband staat. Dit maakt die interessante boeken lastiger. Skrywers in die strydperk kan de lezer hier van dienst zijn. En natuurlijk maakt onbekend onbemind. Wie toevallig voor het eerst een Afrikaans verhaal leest, is dikwijls ‘verkocht’. Skrywers in die strydperk wil het toeval te hulp schieten en schotelt de lezers Afrikaanse verhalen van de eenentwintigste eeuw voor, literair geslaagd en direct verbonden met de nieuwe Zuid-Afrikaanse samenleving. Aandacht voor literatuur impliceert belangstelling voor de geschiedenis, maar de Zuid-Afrikaanse literatuur is altijd zo nauw bij de samenleving betrokken geweest, dat de band met de maatschappij de literatuur is gaan kenmerken. De schrijvers kunnen niet voorbijgaan aan het geweld voor hun deur. Al schrijvend nemen ze deel aan het gevecht. Vandaar onze titel Skrywers in die strydperk, met dank aan André Brink. In het laatste deel van de twintigste eeuw is in de internationale literatuurstudie een groeiende aandacht uitgegaan naar de koloniale literatuur. Koloniale literatuur is literatuur beïnvloed door een koloniale toestand, door een situatie waarin ‘laterkomers’, de kolonisten, meer macht hebben dan een oudere, autochtone bevolking, de ‘eerderkomers’. De Afrikaanse literatuur kan gelden als koloniale literatuur bij uitstek. Het ontstaan van de Afrikaanse literatuur staat in het kader van het culturele verzet van de ‘Hollandse’ Afrikaanstaligen, de Afrikaners, tegen het Britse imperialisme in de negentiende eeuw. In deze strijd probeerden Eep Francken en Luc Renders, Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde 13 zij op verschillende manieren een Afrikaner identiteit te vestigen: in een Afrikaner ideologie, in de Afrikaanse taal, in de Afrikaanse literatuur. De Afrikaner ideologie, ‘die Afrikaanse gedagte’, koppelt de Afrikaanse taal uitsluitend aan de blanke Afrikaanstaligen - gekleurde taalgebruikers houdt men buiten beeld. En van de blanken komt vooral de boer in beeld. Liefde voor de grond staat bij hem voorop; in zijn cultuur speelt de bijbel de hoofdrol. Het landelijke leven wordt geïdealiseerd, waarbij de natuurlijke samenlevingsvorm die van de ‘plaas’ (de boerderij) is: een onafzienbare bijna-autarkie onder de autocratische leiding van de calvinistische boer-eigenaar. De opvolging is erfelijk: de nakomelingen van de stichter blijven geslachtenlang op dezelfde plaas wonen. Ook de ondergeschikten, de zwarte of bruine arbeiders en het huispersoneel, wonen op de plaas, met hun gezin. ‘Iedereen’ wordt op de plaas begraven, blanken krijgen soms een steen. Staatsinvloed
Load more

Recommended publications
  • ATINER's Conference Paper Series LIT2014-1732
    ATINER CONFERENCE PAPER SERIES No: LNG2014-1176 Athens Institute for Education and Research ATINER ATINER's Conference Paper Series LIT2014-1732 An Attempt at Periodizing Recent (Southern African) Afrikaans Poetry (1955-2012) Bernard Odendaal Professor North-West University (Potchefstroom Campus) South Africa 1 ATINER CONFERENCE PAPER SERIES No: LIT2014-1732 An Introduction to ATINER's Conference Paper Series ATINER started to publish this conference papers series in 2012. It includes only the papers submitted for publication after they were presented at one of the conferences organized by our Institute every year. This paper has been peer reviewed by at least two academic members of ATINER. Dr. Gregory T. Papanikos President Athens Institute for Education and Research This paper should be cited as follows: Odendaal, B. (2015). "An Attempt at Periodizing Recent (Southern African) Afrikaans Poetry (1955-2012)", Athens: ATINER'S Conference Paper Series, No: LIT2014-1732. Athens Institute for Education and Research 8 Valaoritou Street, Kolonaki, 10671 Athens, Greece Tel: + 30 210 3634210 Fax: + 30 210 3634209 Email: [email protected] URL: www.atiner.gr URL Conference Papers Series: www.atiner.gr/papers.htm Printed in Athens, Greece by the Athens Institute for Education and Research. All rights reserved. Reproduction is allowed for non-commercial purposes if the source is fully acknowledged. ISSN: 2241-2891 03/12/2015 ATINER CONFERENCE PAPER SERIES No: LIT2014-1732 An Attempt at Periodizing Recent (Southern African) Afrikaans Poetry (1955-2012) Bernard Odendaal Professor North-West University (Potchefstroom Campus) South Africa Abstract A broad perspective is offered on developments in the poetry of the Afrikaans language in Southern Africa between 1955 and 2012.
    [Show full text]
  • Afrikaans Poetry (1955-2012)
    Athens Journal of Philology - Volume 3, Issue 2 – Pages 97-116 An Attempt at Periodizing Recent (Southern African) Afrikaans Poetry (1955-2012) By Bernard Odendaal A perspective is offered on Afrikaans poetry between 1955 and 2012. This literary era overlaps with the socio-political era of Apartheid and the struggle against it, as well as the consequent establishment of democracy in South Africa. An approach based on systems theory is combined with views that South African literature may be seen as a "story-scape" of major discourses. Both intra- and extra-systemic factors have influenced trends in Afrikaans poetry. Pressing Southern African socio-political issues have helped to shape the said Afrikaans poetry era into three distinctive periods. The first may be labelled the "literature of the Sixties" (a belated flowering of modernism in Afrikaans). The "Soweto riots" of 1976 then steered South Africa towards socio- political reform. A second poetry period, characterized by tensions between aesthetic and socio-political considerations, therefore covers the years up to the democratic elections of 1994. Since then, discourses like the postcolonial, postmodern and ecological have become centralized. Keywords: Afrikaans poetry, Periodization, Recent era. Introduction: A Bird’s-Eye View of the History of Afrikaans and Afrikaans Poetry before 1955 Afrikaans is a Southern African language, named after the continent on which it developed. It evolved from 17th century Dutch in the contact situation between Dutch and other settlers of European descent, the indigenous Khoikhoi cattle herders and other indigenous African peoples, as well as the Malaysian slaves who were imported to what was formerly known as the Cape of Good Hope.
    [Show full text]
  • N Voorstel Vir N Nuwe Leesmodel Vir Die Lees Van Werke Deur Skrywers
    Tussen mentors en minnaars: ʼn Voorstel vir ʼn nuwe leesmodel vir die lees van werke deur skrywers soos Peter Blum en lna Rousseau, waar ʼn persoonlike verhouding tussen die skrywers bestaan het Tania Colyn Town Cape of University Studieleier: prof. Joan Hambidge Departement van Afrikaans en Nederlands The copyright of this thesis vests in the author. No quotation from it or information derived from it is to be published without full acknowledgement of the source. The thesis is to be used for private study or non- commercial research purposes only. Published by the University of Cape Town (UCT) in terms of the non-exclusive license granted to UCT by the author. University of Cape Town Opsomming Die problematiek wat in hierdie studie voorgestel word, is om die verhoudings tussen spesifieke skrywers te ondersoek en te verstaan wat die aard van hul verhouding was en hoe dit ’n invloed op hul werk gehad het. Die kwessie van besitreg word ook ondersoek – die vraag word gevra: wanneer twee skrywers saam lewe en hul idees met mekaar bespreek en aan mekaar voorlees, aan wie behoort die teks uiteindelik? Feminisme sowel as psigoanalitiese teorieë word gebruik om die verhoudings tussen verskeie skrywers te ondersoek. Die werk van veral Sigmund Freud en Carl Gustav Jung word as grondslag tot ontleding gebruik. Daar word met ’n modernistiese lens ondersoek ingestel na die verhoudings tussen vier binnelandse skrywers – eerstens word daar gekyk na die verhouding tussen Ina Rousseau en Peter Blum en tweedens word die verhouding tussen Sheila Cussons en N.P. Van Wyk Louw ondersoek. Daarna word daar gekyk na verhoudings tussen sekere buitelandse skrywers – Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre, en Hélène Cixous en Jacques Derrida.
    [Show full text]
  • Die Rol Van Nederland in Die Transnasionale Beweging Van Enkele Afrikaanse Skrywers
    INTERNATIONALE NEERLANDISTIEK www.internationaleneerlandistiek.nl IVN Published by: Amsterdam University Press Die rol van Nederland in die transnasionale beweging van enkele Afrikaanse skrywers Louise Viljoen IN 52 (1): 3–26 DOI: 10.5117/IN2014.1.VILJ Abstract This article explores the role that the Netherlands play in the transnational movement of Afrikaans authors. Because of the historical ties between the Netherlands and South Africa and the similarities between the languages Dutch and Afrikaans, Afrikaans authors and their texts often gain an audience in the Netherlands. This article posits the idea that the interaction between the Dutch and the Afrikaans literary systems form part of a ‘minor transnationalism’ (Lionnet & Shih 2005) of a specific kind: the ‘vertical movement’ of texts from a marginal literature (Afrikaans literature) to a literature placed in the European, metropolitan ‘centre’ that does not necessarily occupy an important place in that centre (Dutch literature). The article focuses on the literary careers of five Afrikaans authors who have a high profile both in the Netherlands and the larger, international world, namely André Brink, Breyten Breytenbach, Etienne van Heerden, Antjie Krog and Marlene van Niekerk. It attempts to discern whether exposure in the Netherlands led to exposure in the larger world. Several factors are taken into account: the position of Afrikaans literature in South Africa, the role of translation, the impact of genre, the influence of Western intellectual discourses and the importance of political acuity. Keywords: (minor) transnationalism, world literature, cosmopolitan literature, postcolonial literature, globalization, marginal literatures Afrikaanse skrywers binne die konteks van die trans nasionale Die Suid-Afrikaanse kortverhaalskrywer S.J.
    [Show full text]
  • Resources As Part of the Narrative in Biography. a Study of the Extent to Which Letters Contribute to the Narrative in Biography
    Resources as part of the narrative in biography. A study of the extent to which letters contribute to the narrative in biography, with reference to JC Kannemeyer’s biography Leroux: ’n Lewe and Charles Bukowski by Barry Miles. Stephanus Petrus van Aardt A thesis submitted in partial fulfilment of the rquirements for the degree of PHILOSOPHIAE DOCTOR (CREATIVE WRITING) In the UNIT FOR CREATIVE WRITING FACULTY OF HUMANITIES UNIVERSITY OF PRETORIA May 2016 1 © University of Pretoria THESIS SUMMARY Supervisor: Professor H.J. Pieterse Department: Unit for Creative Writing University: University of Pretoria Degree: Philosophiae Doctor (Creative Writing) This study comprises three parts: Firstly, a thesis – written in English1 – on the extent to which letters play a role in establishing a narrative in biography writing. Two works will act as specific references in this study: J.C. Kannemeyer’s work on Etienne Leroux, entitled Leroux: ‘n Lewe and Charles Bukowski By Barry Miles. Secondly, an edited collection of Afrikaans letters written by Etienne Leroux to famous South African artists. Thirdly, an unpublished novel in manuscript under the working title Vier en veertig, agtien. 1 The researcher decided to write the thesis in English in order to obtain international funding or study opportunities. This came in the form of a six week long fellowship at the University of Louisville granted to the researcher by the American Consulate. The fellowship is called the Study of US Institutes (SUSI) for Contemporary American Literarure. In its twenty year existence, the researcher is the first South African to have been awarded this honour. 2 © University of Pretoria SAMEVATTING VAN PROEFSKRIF Promotor: Professor H.J.
    [Show full text]
  • From Laager to Lager: Reflections on Afrikaner Identity
    Krakowskie Studia Międzynarodowe Phil van Schalkwyk FROM LAAGER TO LAGER: REFLECTIONS ON AFRIKANER IDENTITY I South Africa is currently celebrating 10 years of democracy, and although many problems still need to be solved, South Africans can be justifiably proud of what has been achieved during the past decade. However, the dark years that went be­ fore the dawning of freedom should not be forgotten. And indeed: when one says that one comes from South Africa, people often respond with keywords and names such as “Nelson Mandela”, “Johannesburg”, “gold”, “Sun City”, “Kruger National Park”, “the Big Five”, “Cape Town”, ‘Table Mountain”, “Rooibos tea”, “wine”, “the country with the little country inside its borders [Lesotho]”, but sadly often also still “apartheid”. “Apartheid”, meaning separateness, is an Afrikaans word, and for many Afrikaners it is regrettable that this specific Afrikaans word has become known throughout the world. This article is aimed at providing an introduction to the Afrikaner, the group which was primarily responsible for apartheid (although the failure of many white English speaking South Africans to speak out against racist policies and practises furthered the cause of apartheid). Indeed, whether one likes it or not, a large part of 20th century life in South Africa has been shaped by the Afrikaners, descendants of the Dutch colonists who later on came to cali themselves and their developing language after the African continent. One cannot understand recent South African history without understanding this obstinate group, who tend to think of themselves as the indigenous white tribe of South Africa. This article is an attempt at analysing Afrikaner identity on the move, their “Great Trek” through history from one “laager” to the next, and beyond.
    [Show full text]
  • N Joernaal Vir Die Geesteswetenskappe
    LitNet Akademies ’n Joernaal vir die Geesteswetenskappe Jaargang 6, nommer 3 – Desember 2009 Hoofredakteur: Etienne van Heerden (PhD LLB), Hofmeyr Professor, Skool vir Tale en Letterkundes, Universiteit van Kaapstad Redakteur: Francis Galloway (DLitt) Redaksionele bestuurder: Naomi Bruwer (MA), Senior Inhoudsbestuurder by www.litnet.co.za Taaladviseur: Nicky Grieshaber (MA) Tegniese span: Naomi Bruwer (MA), Senior Inhoudsbestuurder by www.litnet.co.za Imke van Heerden (MA), Assistent-inhoudsbestuurder by www.litnet.co.za Shané Kleyn (BA Hons), Assistent-inhoudsbestuurder by www.litnet.co.za Uitgewer: LitNet LitNet Akademies is ʼn geakkrediteerde akademiese aanlynjoernaal. Besoek:http://www.litnet.co.za/cgi-bin/giga.cgi?cat=201&limit=10&page- =0&sort=D&cause_id=1270&cmd=cause_dir_news E-pos: [email protected] Telefoonnommer: 021 886 5169 ISSN 1995-5928 Ondersteun deur: i Inhoudsopgawe Die poeliesman het ’n gun: Die prestasie van Kaapssprekende plattelandse leerders op ’n Afrikaans-medium taaltoets wat dialek- neutraal sou wees Frenette Southwood en Ondene van Dulm - Universiteit van Stellenbosch 1 “Te hel met heling, Niggie!”: Wanneer traumanarratiewe tekort skiet Thys Human - Universiteit van Johannesburg 16 Aspekte van postkoloniale verset in Eilande deur Dan Sleigh Johan Anker - Cape Peninsula University of Technology (Wellington- 33 kampus) Na-beeld/Na-beelding: stedelike gelykenisse Dirk van den Berg - Universiteit van die Oranje-Vrystaat 55 Tegnologiese singulariteit en transendentale monisme: medeskeppers van volhoubare alternatiewe
    [Show full text]