Izvještaj o Strateškoj procjeni uticaj a na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP – a „ Čepurci - dio“ u Podgorici
STUDIO O2 d.o.o. Podgorica april , 201 7.godine
SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
OBRAĐIVAČ: "Studio O2" d.o.o. Podgorica
NARUČILAC: Agencija za izgradnju i razvoj Podgorice d.o.o. Podgorica
RADNI TIM:
Snežana Laban, dipl.inž.pejz.arh. - koordinator tima
Vesna Jovović, dipl.inž.pejz.arh. - član tima
Jasmina Gardašević, dipl.biolog - član tima
IZVRŠNI DIREKTOR Snežana Laban, dipl.inž.pejz.arh
2 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Sadržaj:
UVOD ...... 4 1. KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA ...... 5 1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV, SADRŽAJ I CILJEVI PLANA ...... 5 1.2. OSNOVNA KONCEPCIJA PLANA ...... 8 1.3. KONTAKTNA PODRUČJA ...... 28 2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA ...... 28 2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE PODRUČJA ...... 28 2.2. STANJE KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE ...... 35 2.3. POSTOJEĆE STANJE – STVORENE STRUKTURE ...... 48 2.4. STANJE NA LOKACIJI I ŠIRE UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE ...... 51 3. IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENA ZNAČAJNOM RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA ...... 52 4. POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U PLANSKOM ZAHVATU ...... 52 5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE OD ZNAČAJA ZA PLAN ...... 52 5.1. NAČIN ODREĐIVANJA ...... 52 5.2 OPŠTI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE ...... 53 5.3 POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE ...... 53 6. MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU ...... 54 6.1. METODOLOGIJA, KRITERIJUMI, INDIKATORI I EVALUACIJA ZNAČAJA UTICAJA ...... 54 7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA ZNAČAJNIH NEGATIVNIH UTICAJA DO KOJIH DOVODI REALIZACIJA PLANA ...... 61 8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANATNIH RJEŠENJA ...... 63 9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU ...... 64 10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE STUDIJE LOKACIJE (MONITORING)...... 64 11. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ...... 65 12.REZIME ...... 66 I ZAKONSKI PROPISI OD ZNAČAJA ZA IZRADU STRATEŠKE PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU ...... 70 II LITERATURA ...... 71
3 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
UVOD
Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je instrument kojim se opisuju, vrijednuju i procjenjuju mogući značajni uticaji planskih rješenja na životnu sredinu do kojih može doći implementacijom plana. Takođe, strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu se određuju mjere prevencije, minimizacije, ublažavanja, remedijacije ili kompenzacije štetnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi, tj. određuju se mjere za smanjenje negativnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi.
Sprovođenje strateške procene životne sredine zasniva se na sljedećim osnovnim načelima: - Što ranije uključivanje strateške analize u proces izrade planova i programa, a svakako pre nego što se donesu konačne odluke; - Ispitivanje ekoloških efekata varijantnih rješenja, što će pomoći da se utvrdi kako promjene planova i programa mogu smanjiti ekološki rizik; - Metodologija sprovođenja strateške analize nije univerzalno propisana, već se na osnovu opštih preporuka primjenjuje metodologija prilagođena konkretnim okolnostima, u ovom slučaju Plana; - Obuhvat analize mogućih ekoloških efekata treba da bude u saglasnosti sa razmjerama očekivanih efekata; - Koristiti postojeće mehanizme za analizu ekoloških efekata, uključujući javnost, vrijednovati učinak analize i pripremiti izvještaj sa rezultatima.
Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu urađen je u skladu sa: - Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (″Sl. list RCG″ br. 80/05 i ″Sl. list CG″ br. 73/10, 40/11, 59/11) - Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list CG" br. 51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13 i 33/14).
Osnovni ciljevi izrade Strateške procjene propisani Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu: - Obezbjeđivanje da pitanja životne sredine i zdravlja ljudi budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja planova ili programa - Uspostavljane jasnih, transparentnih i efikasnih postupaka za stratešku procjenu - Obezbjeđivanje učešća javnosti - Obezbjeđivanje održivog razvoja - Unaprijeđivanje nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine.
Polazeći od činjenice da je cilj izrade predmetnih izmjena i dopuna Detaljnog urbanističkog plana, koje obuhvataju područje površine cca 18.81 ha, stvaranje planskih pretpostavki za organizaciju i uređenje datog prostora u skladu sa planiranim sadržajima iz Prostornog urbanističkog plana Podgorice, kojim su za ovaj prostor predviđene namjene: "površine javne namjene", "mješovita namjana" i "površine groblja", cilj izrade Strateške procjene je sagledavanje uticaja predmetnog planskog rješenja na segmente životne sredine i zdravlje ljudi. Izvještajem je dat predloženi planski koncept kao i opis postojećeg stanja segmenata životne sredine u zahvatu plana. Posebna poglavlja Izvještaja odnose se na opis značajnih uticaja koje realizacija planskog rješenja može imati na životnu sredinu, kao i definisanje mjera za njihovo spriječavanje i ublažavanje. Takođe je dat i opis programa praćenja stanja odnosno monitoringa segmenata životne sredine.
Izvještaj o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu je sastavni dio planskog dokumenta.
4 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
1. KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA
1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV, SADRŽAJ I CILJEVI PLANA
1.1.1. Pravni osnov
Pravni osnov za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za Izmjenu i dopunu Detaljnog urbanističkog plana "Čepurci - dio" u Podgorici sadržan je u odredbama Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 73/10, 40/11, 59/11) i Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13 i 33/14).
Odluka o izradi Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za Izmjenu i dopunu Detaljnog urbanističkog plana "Čepurci - dio" sastavni je dio Odluke o izradi Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci - dio", broj 01-031/15-4553 od 17.06.2015. godine koju je donio Gradonalčenik Glavnog grada Podgorice na osnovu člana 72 Statuta Glavnog grada - Podgorice (Sl. list RCG - opstinški propisi, br. 28/06 i Sl. list CG - opstinški propisi, br. 39/10 i 18/12) i Programa uređenja prostora Glavnog grada Podgorice za 2015. godinu (Sl. list CG - opstinški propisi, br. 07/15).
Odluku o izradi Strateske procjene uticaja na životnu sredinu lzmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio" u Podgorici donio je Sekretar Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora i zastitu životne sredine Glavnog grada Podgorice na osnovu člana 5 stav 2, člana 9 i člana 13a, stav 1 Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05 i Sl. list CG, br. 73/10, 40/11 i 59/11).
1.1.2. Planski osnov
Izvod iz Prostorno urbanističkog plana Glavnog grada i GUR-a Podgorice Osnovne smjernice za izradu Plana sadržane su u Prostorno urbanističkom planu Glavnog grada Podgorice do 2025. godine (Sl. list CG - opštinski propisi, br. 06/14).
Zahvat Plana se nalazi u planskoj cjelini Stara Varoš - Zabjelo i zahvata dio naselja Zabjelo - Pobrežje. Predmetni plan, PUP prepoznaje pretežno kao zonu gradskog groblja i kao zonu objekata mješovite namjene u pojasu uz Bulevar Crnogorskih Serdara.
Izabrani kohezijski scenario predviđa usmjeravanje izgradnje grada na dovršavanje već početih područja gradnje doprinijelo bi, svakako, boljoj kohezivnosti fizičkih struktura i razvoju oblikovnog izraza grada.
U PUP-u je naglašeno (tabela 10.5 GUR Podgorica - smjemice za reviziju DUP-a i UP-a) da se u slučaju revizije lzmjena i dopuna DUP-a "Čepurci" treba voditi se namjenama površina iz PUP-a.
Groblja Na prostoru Glavnog grada groblja zauzimaju 22 ha i to na 5 lokacija (Čepurci, Zagorič, Gornja Gorica, Donja Gorica i Tološi). Prema demografskim projekcijama grad Podgorica (GUR) će 2025. godine imati 173.600 stanovnika, tako da srazmjerno ovom kriterijumu potrebno je oko 45 ha ukupne površine za ovu namjenu na prostoru GUR-a Podgorica, odnosno da treba obezbijediti minimalno 22 ha novih površina za ovu namjenu. Za površine groblja odnos površina za sahranjivanje prema površinama ostalog sadržaja kreće se u rasponu 60:40% kod izrazito arhitektonske do 40:60% kod pejzažne kompozicije. Ova funkcionalna podjela uglavnom se sastoji u sljedećim odnosima: 60% površine namijenjene grobnim mjestima, 20%
5 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici zeleni pojas i parkovski oblikovan prostor, 16% površine za pješačke staze i saobraćajnice, 3% trg za ispraćaj sa objektima kapele, i 1% ostali sadžaji. Uređenjem je potrebno stvoriti prostor koji odaje osjećaj mirnoće. Potrebno je stvoriti tampon zone zelenila ivicom groblja, prvenstveno na grobljima u užem gradskom jezgru. Velike betonske zidove potrebno je oplemeniti vertikalnim sistemom ozelenjavanja. Postojeca stara groblja potrebno je sačuvati kao dio istorijskog nasljeđa i parkovno ih urediti.
Mješovita namjena U užem gradskom području predviđaju se centralne djelatnosti i mješovita namjena površina, a organizacija prostora treba da omogući nastajanje i razvoj poteza i žarišta urbaniteta, kao manjih i većih centara u obliku zona, uličnih poteza i trgova s lokalima i raznolikim intenzivnim korišćenjem prostora. Na područja i poteze urbaniteta vezane su i lokacije centralnih i drugih javnih gradskih sadržaja. Površine mješovite namjene velikim dijelom su zastupljene u gradskom dijelu Podgorice, u svim zonama, uglavnom uz bulevare i glavne gradske saobracajnice, a predviđene su i uz magistralni put Podgorica-Cetinje u pojasu 100 m sa obje strane magistrale, uz Ul. 27. marta, kao i uz Prvu proletersku ulicu, takođe u pojasu od 100 m.
Slika: Izvod iz PUP-a Glavnog grada (Namjena površina - GUR Podgorica)
Izvod iz važećeg plana lzmjene i dopune Detaljnog urbanistickog plana "Čepurci" iz 2005. godine Važeći detaljni urbanistički plan rađen je 2005 godine a njegova je granica obuhvatala veću površinu. Planski koncept se zasnivao na pronalasku ravnoteže odnosa prostora zbog stvorenih konfliktnih struktura usljed toga što predhodno plansko rješenje nije uspjelo da pomiri različitosti na ovom zahvatu. Dominantnu cjelinu zahvata plana čini gradsko groblje "Čepurci" posmatrano u postojećim odnosno u granicama predviđenog proširenja, do postojećih i novoplaniranih saobraćajnica. Preostale obodne
6 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici prostorne cjeline zahvata plana ovom planskom postavkom namjenjeni su individualnom stanovanju, stanovanju sa djelatnostima, sportu i rekreaciji i ostalim zelenim površinama. Izmjenama i dopunama DUP-a "Čepurci" predloženi oblik prostorne organizacije oslanja se na postavke date Izmjenama i dopunama GUP-a za predmetni zahvat i dostignuti stepen razvoja područja uz plansko opredjeljenje za nadopunu koje se odnosi na izgradnju objekata na slobodnim prostorima, prostorima predviđenim za rušenje (industrijski objekti duž obale rijeke Morače) i prostorima predviđenim za urbanu dogradnju putem postepene rekonstrukcije. Suština Izmjena i dopuna plana je da se kontakt groblja, kao zatvorene urbanističke cjeline sa "spoljnom sredinom" učini korektnim i pristupačnim. U tom smislu neophodna je prenamjena susjednih zona "komunalne djelatnosti" u kategoriju "stanovanja sa djelatnostima" jer takav oblik industrijskog poslovanja je nespojiv sa osnovnom namjenom prostora. Planirane su nove mogućnosti za ovaj prostor u skladu sa zahtjevima vlasnika i korisnika prostora. Ovakvo opredjeljenje donosi nove planske pokazatelje definisane kroz veći indeks izgrađenosti, opremljenosti prostora, kao i kroz veću gustinu naseljenosti.
Izvod iz kontaktnih planova Imajući u vidu da ovaj planski dokument predstavlja izmjene i dopune važećeg DUP-a Čepurci i to samo u jednom dijelu zahvata, može se reći da su dijelovi važećeg plana ujedno i kontaktne zone ovog plana. U neposrednoj blizini se nalazi DUP Pobrežje zona G, formiran kao zona mješovitih sadržaja gdje se nalaze objekti u funkciji sporta i rekreacije, školstva, hotelski objekti i poslovni objekti. Sjeverni dio planskog zahvata je Bulevarom Crnogorskih Serdara razgraničen sa DUP-om Stara Varoš, starim gradskim jezgrom sa pretežno stambenim sadržajima i sadržajima kompatibilnim stanovanju a koji se ne javljaju u bitnijem procentu. Jugozapadni dio plana se u jednom dijelu graniči sa DUP-om Zabjelo-Ljubović, koji je takođe u najvišem dijelu predviđen kao zona kolektivnog stanovanja sa kompatibilnim sadržajima.
1.1.3. Ciljevi plana
Opšti ciljevi Prostor DUP-a "Čepurci - dio" ima prepoznatljivu ulogu u urbanom sklopu grada sa centralnom zonom glavnog gradskog groblja Čepurci, i u tom smislu neophodno je da se zbog budućeg korišćenja jasno formiraju režimi uređenja prostora i urbanistička regulacija. Opšti cilj izrade ovog planskog dokumenta je optimizacija prostora i njegovo kvalitetno uređenje kroz stvaranje funkcionalnog rješenja urbanističke regulacije, infrastrukture i zaštite životne sredine. Time će se stvoriti uslovi za dalji razvoj i izgradnju prostora u skladu sa smjernicama plana višeg reda sa ciljem stvaranja kvalitetnog prostora u funkcionalnom, fizičkom, ambijentalnom i u smislu kvaliteta životne sredine ovog područja. Planiranje ovog prostora se mora sprovesti kroz usklađivanje razvojnih potreba i raspoloživih potencijala i kapaciteta ovog prostora kao i potreba i inicijativa zaintersovanih korisnika prostora. Pri planiranju se mora voditi računa o uklapanju u postojeći kontekst grada i predmetnog područja, funkcionalno, oblikovno kao i o obezbjeđivanju maksimalne zaštite životne sredine, zaštitu i unapređenje postojećeg zelenila i ambijentalnih vrijednosti. Ujedno je potrebno uklopiti predhodnu plansku regulativu i njene smjernice u dalji tok planiranja.
Posebni ciljevi Rezultati provjere osnovnih postavki PUP-a i GUR-a, analiza postojećeg stanja kao i ankete želja zainteresovanih korisnika odredili su pristup izradi ovog plana. Pristup je zasnovan na sljedećim stavovima: - organizovanje sadržaja, - poštovanje potrebnih sanitamo-tehničkih uslova, - uklapanje internog kolskog i pješačkog saobraćaja u šemu saobraćaja datu GUR-om,
7 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- obezbjeđivanje mirujućeg saobraćaja dovoljnog broja parking i garažnih mjesta, - obezbjeđivanju neometanog pješačkog kretanja unutar zone i povezivanja sa spoljnim pješačkim komunikacijama, - obezbijeđivanju prečišćavanja otpadnih voda i zaštiti životne sredine, - obezbjeđivanju mreže infrastrukture (vodovod, kanalizacija, elektroenergetika i PTT) kako bi se stvorili potrebni uslovi za nesmetani razvoj predviđene strukture.
1.2. OSNOVNA KONCEPCIJA PLANA
1.2.1. Obuhvat i granice plana
Granica zahvata plana definisana je Odlukom o izradi Izmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio". U grafičkom prilogu 01 Geodetsko katastarska podloga sa granicom zahvata prikazana je granica zahvata plana. Ukupna površina zahvata iznosi cca 18,81 ha.
1.2.2. Koncept plana
Izmjenama i dopunama DUP-a "Čepurci - dio", sa aspekta namjene površina, poštovan je u najvećoj mogućoj mjeri koncept iz PUP-a. Nakon detaljne analize, namjena je usklađena sa potrebama korisnika prostora i sa urbanističkim pokazateljima iz Pravilnika o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, pri čemu su određene površine za: - Groblje - Centralne djelatnosti - Stanovanje veće gustine - Pejzažno uređenje javne namjene - Saobraćajnu i ostalu infrastrukturu.
Slika: Namjena površina - planirano stanje (List br. 04)
8 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Za cijelu teritoriju plana i sve planirane sadržaje izvršena je parcelacija i formiranje urbanističkih parcela kao osnovnih planskih jedinica koje omogućavaju njegovu dalju realizaciju. Nova parcelacija, poštovala je postojeće katastarsko stanje u najvećoj mjeri u onim segmentima Plana u kojima ne remeti planirani urbanistički koncept.
1.2.3. Planirane namjene
Centralni prostor plana namjenjen je zoni gradskog groblja. Sagledavanjem stanja na terenu, uz uvažavanje kulturnog odnosa i pijeteta prema mrtvima, neophodno je podržati programski sadržaj PUP- a i predhodnog DUP-a, koji se ogleda u širenju groblja što predstavlja potrebu i javni interes grada. Imajući u vidu stanje na terenu i izgrađenost prostora ovim planom se širenje groblja predviđa na slobodnim površinama koje se nalaze u sjeveroistočnom dijelu plana.
Površina za groblje formirana je kao UP1, a osim nje formirane su još 5 parcele sa namjenom površine za groblje. Urbanistčke parcela UP1a i UP1c su predviđene za izgradnju administrativno poslovnih, komercijalnih i ostalih sadržaja za potrebe JP Pogrebne usluge (Su+P+1). Urbanistička parcela UP1b je locirana neposredno uz postojeće kapele i predviđena za izgradnju mrtvačnice (Po+P).Na urbanističkim parcelama UP1d i UP1e proširenje kapaciteta groblja, tj izgradnja novih grobnica. U jugozapadnom dijelu groblja u sklopu UP1, predviđena je adaptacija i rekonstrukcija postojeće kamene kuće u objekat za potrebe preduzeća Pogrebne usluge. Planirani objekat zadržava postjeću spratnost P+1 a u slučaju potrebe može se dograditi do granice definisane gređevinskim linijama a maksimalna BRGP iznosi 650m 2. U slučaju da za to postoji potreba dozvoljava se dogradnja dodatne kapele uz postojeće na način da dograđena kapela mora biti u potpunom skladu sa postojećim u vidu materijalizacije, oblikovnosti i dimenzija. U samoj zoni groblja geometrijom partera i sadržajima naznačeno je primarno vođenje pješačkih staza sa naglašenim motivima na ukrštanju i kvalitetenih povezivanja sa zonom postojećeg groblja. Trg sa kapelama podržava u osnovi staro rješenje - obogaćuje arhitektonski ukupan prostor i zadovoljava potrebe funkcije proširenja groblja. Objekte grobnica i grobova raditi u skladu sa propisima i standardima a koji definišu orjentaciju, načine ukopa (sa predukopom ili odozgo), broj ukupnih mjesta u jednom grobnom mjestu, izbor osnovnog materijala osnovnog materijala (grobnice se obziđuju, pregrađuju i pokrivaju betonskim elementima) a kvalitet i vrsta materijala grobne arhitekture je individualni izbor. Preporučene dimenzije grobne parcele sa jednim grobnim i četiri ukopna mjesta su 350x550 cm a preporučeni minimalni ramak između grobnica je 150 cm. Prilikom izgradnje grobnica treba se pridržavati pravila iz Odluke o uslovima i načionu sahranjivanja umrlih i uređivanju i održavanju groblja (Sl. list RCG - opštinski propisi 19/98).
U važećem detaljnom planu i prema namjeni površina iz PUP-a Glavnog grada, prostor u zapadnom dijelu zahvata plana na kome su se formirali nelegalni stambeni objekti je bio predviđen za proširenje groblja. U toku izrade Nacrta plana, Glavni grad kao Naručilac plana i JP Pogrebne usluge kao korisnik prostora su se izjasnili da nemaju u planu i da im nije u interesu širenje postojećeg groblja na pomenutim površinama. Međutim kako je planom višeg reda ova površina predviđena za površine za groblja, ovim DUP-om se i pored faktičkog stanja na terenu ne može izvršiti prenamjena u parcele za stanovanje. Na osnovu konsultacija i radnih sastanaka sa Komisijom sekretarijata za urbanizam, predstavnicima nadležnog Ministarstva i Glavnog grada, odlučeno je da se ova zona označi kao rezervna površina. Prema Pravilniku, u naselju i van njega planskim dokumentom se mogu utvrditi površine kao površine od značaja za budući razvoj, a čija detaljna namjena ne mora biti bliže utvrđena. Na rezervnim površinama određenim planskim dokumentom primjenjuje se režim zabrane građenja za vrijeme važenja tog planskog dokumenta. Na rezervnim površinama se dozvoljava tekuće održavanje. Izuzetno, na rezervnim površinama se može planirati izgradnja osnovnih komunalnih instalacija i objekata društvenog standrda za neophodno održavanje postojećeg dijela naselja. Namjena na ovim
9 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici površinama će se u konačnom definisati planom višeg reda a preporuka iz ovog plana je da se formiraju površine za stanovanje.
U zoni zahvata plana sa ciljem doživljavanja uličnog karaktera Bulevara Crnogorskih Serdara, planirana je izgradnja objekata koji bi pripadali kategoriji kolektivnog stanovanja sa djelatnostima i poslovnim objektima. Njihova spratnost je P+2+Pk. Na urbanističkoj parceli UP2 planirana je skver tj. površina pejzažnog uređenja javne namjene. Na urbanističkoj parceli UP2a planirana je administrativna zgrada za potrebe poslovanja JP Pogrebne usluge.Planirana je spratnost S+P+1. Na urbanističkoj parceli UP3 planirana je izgradnja objekta čija je namjena poslovanje. Na urbanističkoj parceli UP4 planirana je izgradnja objekta kolektivnog stanovanja sa djelatnostima koje se nalaze u prizemlju.
Planski dokument se u okviru ozelenjavanja bazira na uličnim drvoredima, zatim ozelenjavanjem uz kolektivne i poslovne objekte ali i ozelenjavanjem u unutrašnjosti postojećih struktura. Ovakav pristup ima za cilj poboljšanje izgleda samih objekata, kao i povezivanje prostora preko pješačke staze sa prostorom park-šume Ljubović.
1.2.4. Urbanistički pokazatelji
Za ukupnu površinu plana osnovni urbanistički pokazatelji su sljedeći: • Površina pod planiranim objektima: 2940,00 m2 • Spratnost: od S do P+2+Pk • Indeks zauzetosti u odnosu na građevinsko zemljište: 0,010 • Indeks izgađenosti u odnosu na građevinsko zemljište 0,034 • Indeks izgrađenosti na nivou plana: 0,05 • Indeks zauzetosti na nivou plana: 0,02 • Potreban broj PM prema Pravilniku na nivou plana: 96 • Ukupan broj PM stanovanje: 13 • Ukupan broj PM djelatnost: 83 • Javni parking: 196 • Broj stanovnika: 30 • Broj radnih mjesta: 140 • Neto gustina stanovanja: 39 st/ha • Bruto gustina stanovanja: 1,6 st/ha. Tabela: Analitički podaci plana - Urbanistički pokazatelji
10 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
N – Novi objekti, DN – Dogradnja, nadogradnja, rekonstrukcija
1.2.5. Smjernice za sprovođenje plana
Ovaj dokument ne predviđa dalju detaljnu plansku razradu. Urbanističko tehnički uslovi se izdaju direktno iz ovog plana.
Zaštita prirodnih i pejzažnih vrijednosti i kulturne baštine Mjere za unapređenje kulturne baštine - Za potrebe zaštite kulturnih dobara primenjuje se metodologija koja je definisana Zakonom o zaštiti kulturnih dobara („Sl.list CG“ 49/2010).
° "Crkva sv. Gospođe na Čepurcima i groblje oko nje" Konzervatorske mjere: - Uklanjanje električnih radijatora iz enterijera crkve - Restauraciju ‐ obnovu nedostajućeg dijela poda u skladu sa rezultatima istraživanja o autentičnom izgledu podnih ploča - Revizija radova i intervencija izvedenih bez saglasnosti Uprave za zaštitu kulturnih dobara, te sprovođenje mjera u cilju umanjenja negativnih uticaja pomenutih intervencija.
Režim zaštite: - Sve aktivnosti kojima se ulazi u integritet kulturnog dobra sprovesti u skladu sa prethodno izdatim konzervatorskim uslovima od strane Uprave kao i saglasnosti na konzervatorski projekat takođe izdate od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara; - U zoni zaštićene okoline ne dozvoliti gradnju koja vizuelno devalvira naslijeđene kulturne vrijednosti kulturnog dobra - Uvažavajući da je ovo kulturno dobro posvećeno ostacima fortifikacije na brdu Vranj predlaže se da, radi prepoznavanja atribuiranja kulturnog dobra, Uprava za zaštitu kulturnih dobara, uvaži prijedlog da se ovom kulturnom dobru dosadašnji naziv "Crkva sv. Gospođe na Čepurcima i groblje oko nje" zamijeni i da glasi "Crkva sv. Gospođe na Čepurcima" - Sve aktivnosti koje se odnose na promjenu namjene pojedinih djelova ili sveukupno kulturnog dobra sprovesti na osnovu odobrenja od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara - Namjena - Postojeća - Održavanje - Nakon sprovedenih konzervatorskih mjera, održavanje tekuće - Korišćenje - Prema namjeni - Prilikom izrade kulturno-informativne mape Glavnog grada i prilikom štampanja brošura, flajera i drugih popularnih sadržaja kojima se promoviša kulturna baština Podgorice, u saradanji sa TO uvrstiti i spomen-obilježja od nacionalnog značaja - Radi zaštite kulturnog dobra od mogućih zloupotreba, upotreba kulturnog dobra i njegovog prepoznatljivog dijela u komercijalne svrhe (reklamu, element firme, izradu suvenira, filmskog ili fotografskog materijala i dr.), moguća je jedino na osnovu odobrenja Uprave za zaštitu kulturnih dobara; - Postaviti obilježje "Kulturno dobro od lokalnog značaja".
° Nepokretno kulturno dobro "Spomen-ploča na groblju strijeljanih" Konzervatorske mjere: - Restauraciju – obnovu oštećenih djelova postamenta u vidu pukotina i oštećenja na rubovima - Konzervacija – čišćenje postamenta ph neutralnim sredstvima. Nakon prirodnog sušenja izvršiti impregnaciju nanošenjem zaštitnog sredstva - Restauraciju – obnovu oštećenih djelova kamenih ploča u vidu oštećenja na rubovima upotrebom sredstava koja se u mješavni sa kamenom sitnom rizlom, boje, napribližnije originalnom kamenu nanose na nedostajajućim fragmentima kao punioci
11 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- Konzervacija - čišćenje kamenih ploča ph neutralnim sredstvima. Nakon prirodnog sušenja izvršiti impregnaciju nanošenjem zaštitnim sredstvom čime se kamena struktura trajno štiti od prodora vode u strukturu kamena, a sve naslage nečistoća se kroz buduće održavanje lako uklanjaju. Ovim nanosom, kamena površina ima prirodni mat izgled - Restauraciju ‐ obnovu bojenog sloja slova teksta ploča i petorake. Restauraciju sprovesti primjenom već postojećih tehnika i načina ispisivanja slova, istog pisma, veličine slova, nanošenjem reverzibilne uljane ili akrilne boje - Konzervacija - čišćenje kamenih površina na spomen ‐grobljima i grobnicama unutar kompleksa ph neutralnim sredstvima - Restauraciju ‐ obnovu bojenog sloja slova teksta kamenih površina na spomengrobljima i grobnicama unutar kompleksa. Restauraciju sprovesti primjenomveć postojećih tenika i načina ispisivanja slova, istog pisma, veličine slova, nanošenjem reverzibilne uljane ili akrilne boje.
Režim zaštite: - Sve aktivnosti kojima se ulazi u integritet kulturnog dobra sprovesti u skladu sa prethodno izdatim konzervatorskim uslovima od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara, kao i saglasnosti na konzervatorski projekat takođe izdate od strane Uprave - U zoni zaštićene okoline ne dozvoliti gradnju koja vizuelno devalvira naslijeđene kulturne vrijednosti kulturnog dobra - Zbog značaja djela strijeljanih rodoljuba, u sardanji SUBNOR, Ministarstva prosvjete i Glavnog grada, uvesti obavezan organizovani obilazak ovog spomen – obilježja od strane učenika osnovnih škola - Uvažavajući da je ovo kulturno dobro memorija na značajne ličnosti, kao i utvrđeno svojstvo jedinstvenosti i rijetkosti u okviru svoje vrste, predlaže se da, radi prepoznavanja atribuiranja kulturnog dobra, Uprava za zaštitu kulturnih dobara, uvaži prijedlog da se ovom kulturnom dobru dosadašnji naziv "Spomen ‐ploča na groblju strijeljanih", zamijeni i da glasi "Memorijalni kompleks posvećen strijeljanim rodoljubima" - Na osnovu prijedloga iz ovog Elaborata, neophodno je da Uprava za zaštitu kulturnih dobara, u skladu sa svojim ingerencijama, sprovede zakonom propisanu procedure - Izmjena, dorada, izmještanje, zamjena i uklanjanje po postupku propisanom za podizanje spomen ‐obilježja u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara - Sve aktivnosti koje se odnose na promjenu namjene pojedinih djelova ili sveukupno kulturnog dobra sprovesti na osnovu odobrenja od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara - Namjena - Postojeća - Održavanje - Nakon sprovedenih konzervatorskih mjera, održavanje tekuće - Korišćenje - Prema namjeni - Prilikom izrade kulturno-informativne mape Glavnog grada i prilikom štampanja brošura, flajera i drugih popularnih sadržaja kojima se promoviša kulturna baština Podgorice, u saradanji sa TO uvrstiti i spomen-obilježja od nacionalnog značaja - Radi zaštite kulturnog dobra od mogućih zloupotreba, upotreba kulturnog dobra i njegovog prepoznatljivog dijela u komercijalne svrhe (reklamu, element firme, izradu suvenira, filmskog ili fotografskog materijala i dr.), moguća je jedino na osnovu odobrenja Uprave za zaštitu kulturnih dobara - Postaviti obilježje "Kulturno dobro od nacionalnog značaja"
° Kapela "Čepurci" Kapela "Čepurci" u dobrom je stanju, održavana i aktivno se koristi u skladu sa namjenom. Godine 2012. prihvaćena je Inicijativa za uspostavljanje zaštite ovog dobra u okviru zbirne inicijative za zaštitu djela arhitekture XX vijeka. Namjena je adekvatna a održavanje tekuće.
12 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Mjere za unapređenje prirodnih i pejzažnih vrijednosti - Pri rješavanju dispozicije djela iz oblasti likovnih primijenjenih umjetnosti na području zahvata zone DUP-a težilo se da se zadovolje sljedeći uslovi: - Perceptivno sagledavanje u kretanju, - Položaj čovjeka u prostoru - Postojeći kvalitet izgrađenosti.
Parternom materijalizacijom prostora, pješačkih tokova, ulica, parkovskih staza, kao i mjesta susreta građana i posjetilaca daje se nova likovna nota. Razmiještajam drvoreda, ukrasnog zelenila, očuvanjem starih stabala, doprinos vizuelnom interesu urbane sredine je veći. Dobro riješena urbana oprema sa uličnim osvjetljenjem daje svoj poseban udio u vizuelnim efektima, pa je treba kontrolisati. Prostor zaštitnog zelenila, posebnim elementima kroz parkovsku arhitekturu treba oplemeniti sadržajem atraktivnog izgleda ka poboljšanju funkcije i estetike. Na ovaj način će se realizovati želje i ideje programa plana i zahtjeva građana.
Zaštita životne sredine Jedan od osnovnih ciljeva je zaštita i očuvanje životne sredine kao i očuvanje ekološke ravnoteže. Zahvat DUP-a "Čepurci - dio" je podložan zagađenjima tla, vazduha i podzemnih voda. Osnovni cilj planskog razvoja ovog područja treba uskladiti sa zdravom životnom sredinom. Problem zaštite područja zahvaćenog DUP-om treba posmatrati u okviru prostora Glavnog grada Podgorice i čitavu problematiku rješavati na tom nivou. Ključni problemi su otpadne vode, zagađivanje tla i aerozagađenja. Da bi se obezbijedila zdrava životna sredina neophodno je obezbijediti: - zaštitu podzemnih voda (ugradnjom uređaja za prečišćavanje kanalizacije, uključivanje na gradsku kanalizacionu mrežu, vodovod i dr), - zaštita tla od zagađenja (septičke jame treba izbjegavati i omogućiti priključke na gradsku kanalizaciju, treba regulisati odnošenje smeća), - zaštitu vazduha od zagađenja (neophodna je toplifikacija i izbjegavanje individuainih sistema grijanja na goriva koja zagađuju vazduh).
Zaštita od zemljotresa Preporuke za projektovanje objekata aseizmičnih konstrukcija: - Mogu se graditi objekti različite spratnosti uz pravilan (optimalan) izbor konstruktivnih sistema i materijala. - Horizontalni gabarit objekta u osnovi treba da ima pravilnu geometrijsku formu, koja je simetrična u odnosu na glavne ose objekta, npr. pravougaona, kvadratna i sl.. - Principijelno izbjegavati rekonstrukciju sa nadogradnjom objekta gdje se mjenja postojeći konstruktivni sistem, u protivnom obavezna je prethodna statička i seizmičkih analiza, sa ciljem obezbjeđivanja dokaza o mogućnosti pristupanja rekonstrukciji. - Izbor i kvalitet materijala i način izvođenja objekta od bitnog su značaja za sigurnost i ponašanje objekta, izloženih seizmičkom dejstvu. - Armirano-betonske i čelične konstrukcije posjeduju visoku seizmičku otpornost. Pored ramovskih armirano-betonskih konstrukcija može biti primjenjena izgradnja objekata ramovskih konstruktivnih sistema ojačanih sa armirano-betonskim dijafragmama (jezgrima), kao i konstrukcija sa armirano- betonskim platnima. Ove konstrukcije su naročito ekonomične za visine objekata do 15 spratova. - Kod zidanih konstrukcija preporučuje se primjena zidanja, ojačanog horizontalnim i vertikalnim serklažima i armirane konstrukcije različitog tipa. Obično zidanje, samo sa horizontalnim i vertikalnim serklažima treba primjenjivati za objekte manjeg značaja i manje visine (do 2 sprata visine).
13 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- Kod projektovanja konstrukcija temelja prednost imaju one konstrukcije koje sprečavaju klizanja u kontaktu sa tlom i pojavu neravnomjernih slijeganja. Opterećenje koje se prenosi preko temeljne konstrukcije na tlo mora da bude homogeno raspoređeno po cijeloj kontaktnoj površini. Treba obezbjediti dovoljnu krutost temeljne konstrukcije, a posebno na spojevima temeljnih greda sa stubovima konstrukcije.
Preporuke za projektovanje infrastrukturnih sistema: - Pri projektovanju vodova infrastrukture, a naročito glavnih dovoda potrebno je posebnu pažnju posvetiti inženjersko-geološkim i seizmološkim uslovima terena i tla. - Za izradu vodova infrastrukture treba koristiti fleksibilne konstrukcije, koje mogu da slede deformacije tla. Izbjegavati upotrebu krutih materijala (nearmiran beton, azbest-cementne cijevi i sl.) za izradu vodova infrastrukture. - Izbjegavati nasipne, močvarne i nestabilne terene za postavljanje trasa glavnih vodova svih instalacija. - Podzemne električne instalacije treba obezbjediti uređajima za isključenje pojedinih rejona. - Projektovanju saobraćajnica treba prići ne samo sa ekonomsko-saobraćajnog već i sa aspekta planiranja i projektovanja saobraćaja na seizmički aktivnim područjima. - U sistemu saobraćajnica poželjno je obezbjediti paralelne veze tako da u slučaju da jedna postane neprohodna, postoji mogućnost da se preko druge obezbjedi nesmetano odvijanje saobraćaja. - U cilju zaštite od zemljotresa, postupiti u skladu sa odredbama Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju objekata u seizmičkim područjima (Službeni list SFRJ br. 52/90). - Sve proračune seizmičke stabilnosti zasnivati na posebno izrađenim podacima mikroseizmičke rejonizacije, a objekte od zajedničkog značaja računati za 1 stepen više od seizmičkog kompleksa.
Zaštita od požara Preventivna mjera zaštite od požara je postavljanje objekata na što većem međusobnom rastojanju kako bi se sprečilo prenošenje požara. Takođe, obavezno je planirati i obezbediti prilaz vatrogasnih vozila objektu. Izgrađeni dijelovi razmatranog prostora moraju biti opremljeni funkcionalnom hidrantskom mrežom koja će omogućiti efikasnu zaštitu, odnosno gašenje nastalih požara. Planirani objekat mora biti pokriven spoljnom hidrantskom mrežom regulisanom na nivou kompleksa u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za hidrantsku mrežu i gašenje požara (Sl. list SFRJ broj 30/91). Tamo gdje se to zahtjeva treba se pridržavati Pravilnika o tehničkim normativima za pristupne puteve, okretnice i uređene platoe za vatrogasna vozila u blizini objekata povećanog rizika od požara (Sl. list SFRJ, br 8/95); Pravilnika o tehničkim normativima za zaštitu visokih objekata od požara (Sl. list SFRJ, br 24/87); Pravilnika o izgradnji postrojenja za zapaljive tečnosti i o uskladištenju i pretakanju zapaljivih tečnosti (Sl.list SFRJ, br 20/71 i 23/71); Pravilnika o izgradnji stanica za snadbijevanje gorivom motornih vozila i o uskladištenju i pretakanju goriva (Sl .list SFRJ, br 27/11), Pravilnik o izgradnji postrojenja za tečni naftni gas i o uskladištavanju i pretakanju tečnog naftnog gasa (Sl. list SFRJ, br 24/71 i 26/71).
Energetska efikasnost U procesu uspostavljanja održive potrošnje energije prioritet treba dati racionalnom planiranju potrošnje, tj. implementaciji mjera energetske efikasnosti u sve segmente energetskog sistema.
Održiva gradnja je svakako jedan od značajnijih segmenata održivog razvoja koji uključuje: - Upotrebu građevinskih materijala koji nisu štetni po životnu sredinu; - Energetsku efikasnost zgrada; - Upravljanje otpadom nastalim prilikom izgradnje ili rušenja objekata.
14 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Energetski i ekološki održivo graditeljstvo teži: - Smanjenju gubitaka toplote iz objekta poboljšanjem toplotne zaštite spoljnih elemenata i povoljnim odnosom osnove i volumena zgrade; - Povećanju toplotnih dobitaka u objektu povoljnom orijentacijom zgrade i korišćenjem sunčeve energije; - Korišćenju obnovljivih izvora energije u zgradama (sunce, vjetar, biomasa itd.); - Povećanju energetske efikasnosti termoenergetskih sistema.
1.2.6. Supra i infrastruktura
SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA
Koncept saobraćajne mreže u zahvatu predmetnog plana je proistekao iz koncepta planiranih namjena površina predmetnog prostora i mreže saobraćajnica planiranih PUP-om Glavnog grada Podgorica do 2025. god.
Saobraćajna mreža je definisana kroz tri kategorije saobraćajnica: - Primarna saobraćajna mreža (Bulevar Crnogorskih Serdara i Ulica 8. Marta) - Sekundarna saobraćajna mreža (Ulica 1, Ulica 2, Ulica 3, Ulica 4) - Pješačke komunikacije i biciklističke staze.
Saobraćajnice Bulevar Crnogorskih Serdara, Ulica 8. Marta i Ulica 3 sa parkinzima su već rekonstruisane, tako da su te saobraćajnice prenijete u ovaj plan prema izvedenom stanju. Planirana je izgradnja treće trake, širine 3.00m, na Bulevaru Crnogorskih Serdara kako ne bi dolazilo do saobraćajnih gužvi i zastoja na Bulevaru. Ulica 1 planirana je granicom zahvata, sa zapadne strane, od Ulice 8. Marta do Ulice 2. Uz Ulicu 1 planiran je upravni parking ali van zahvata ovog plana. U poprečnom presjeku saobraćajnica sadrži dvije saobraćajne trake širine po 3.00 m i obostrani trotoar širine 2.00 m. Za Ulicu 2 urađen je glavni projekat od Ulice 1 do Ulice Radosava Burića a izvedena je u dijelu od Ulice 1 do ukrštanja sa Ulicom 27. Marta. Uz Ulicu 2 planiran je upravni parking ali van zahvata ovog plana. Planirana je rekonstrukcija postojeće raskrsnice sa Ulicom 27. Marta i nova raskrsnica sa Ulicom Radosava Burića. Ulica 2 se sa istočne strane zahvata ukršta sa Bulevarom Crnogorskih Serdara. U poprečnom presjeku ova saobraćajnica sadrži dvije saobraćajne trake širine po 3.00 m i obostrani trotoar promjenljive širine. Iz Ulice 2 ide jedan prilaz parcelama širine 5.50 m sa upravnim parkingom širine 5.0 m. Ulica 3 sa parkinzima je prenijeta u plan prema postojećem stanju osim u dijelu raskrsnice sa Ulicom 27. Marta i priključka novoplanirane saobraćajnice Ulica 4. Ulica 4 je parkirna ulica koja povezuje Ulicu 3 i Ulicu 2. U poprečnom presjeku ova saobraćajnica sadrži dvije saobraćajne trake širine po 2.75 m, upravne parkinge širine 5.00 m sa obije strane i trotoari širine 1.50 m sa jedne strane i 1.0 m sa druge strane. Tehničkom regulacijom saobraćaja predviđeno je da sve ulice budu pod režimom dvosmjernog kretanja vozila. Kategorizacija ulične mreže izvršena je prema funkciji koju pojedine saobraćajnice imaju u mreži, pa su u zavisnosti od toga određeni i različiti poprečni profili. Prilikom projektovanja saobraćajnica sekundarne mreže, trase saobraćajnica u situacionom i nivelacionom planu prilagoditi terenu i kotama izvedenih saobraćajnica. Kolovoznu konstrukciju saobraćajnica utvrditi shodno rangu saobraćajnice, opterećenju i strukturi vozila koja će se njome kretati. Zastori svih ulica su od asfalt betona a parkinzi su od prefabrikovanih betonskih behaton ili raster elemenata. Zastori novih pješačkih staza uz saobraćajnice i van njih su od betona ili prefabrikovanih betonskih behaton-elemenata. Odvodnjavanje ulica riješiti izgradnjom atmosferske kanalizacije. Sve saobraćajnice i pješačke staze treba da budu opremljene odgovarajućom rasvjetom.
15 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Saobraćajnice treba opremiti sa odgovarajućom horizontalnom i vertikalnom signalizacijom.
Parkiranje Planirane saobraćajnice su različite širine, a uz iste je, gdje je to bilo moguće, planirana izgradnja parking prostora. Na otvorenom prostoru, uz saobraćajnice ili kao samostalni otvoreni parking prostori, za potrebe korisnika i posjetilaca groblja planirano je 196 parking mjesta. U okviru namjene stanovanje planirano je 13 parking mjesta, a u okviru centralnih djelatnosti 83 parking mjesta. U novim objektima je ostavljena mogućnost da investitori projektuju i izvedu podzemnu garažu za parking. Minimalne dimenzije parking mjesta su: širina 2.5 m, i dužina 5.0 m. Prilikom projektovanja i izvođenja objekata ove vrijednosti je potrebno prilagoditi relevantnim pravilnicima i drugim dokumentima.
Broj potrebnih parking mjesta u zahvatu plana je određen na osnovu sljedećih normativa: - stanovanje na (1000 m 2): 15 pm - poslovanje na (1000 m 2): 20 pm
U postojećem Pravilniku o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta ne postoje normative za određivanje potrebnog broja parking mjesta za prostor gradskog groblja. Višedeceniijsko korišćenje postojećeg groblja, kao i pokrenute aktivnosti na izgradnji novog gradskog groblja upućuje na zaključak da postojeći kapaciteti parking mjesta zadovoljavaju i buduće potrebe. Međutim, ukoliko se insistira na većim kapacitetima, planer je ostavio mogućnost da se ispod nivoa postojećeg parkinga radi podzemna garaža. Potrebno je obezbijediti najmanje 5% parking mjesta za lica smanjene pokretljivosti.
Pješački saobraćaj Površine rezervisane za kretanje pješaka planirane su uz sve saobraćajnice, obostranim trotoarima minimalne širine 1,5 m, zatim po kolsko-pješačkim ulicama, kao i duž pješačkih komunikacija unutar pojedinih namjena.
Biciklistički saobraćaj Biciklistička staza je PUP-om planirana uz Bulevar Crnogorskih Serdara. Ova saobraćajnica ima već izgrađene dvostrane trotoare dovoljne širine i za biciklističku stazu i za trotoare. Potrebno je obilježiti biciklističke staze na postojećim trotoarima, primjenom odgovarajuće saobraćajne signalizacije, uz minimalne građevinske radove. Biciklističke staze su predmet posebnih projekata.
Uslovi za kretanje lica smanjene pokretljivosti Pri realizaciji pješačkih prelaza za potrebe savlađivanja visinske razlike trotoara i kolovoza invalidskim kolicima, predvidjeti izgradnju rampi poželjnog nagiba do 5%, maksimum do 8,5%, čija najmanja dozvoljena širina iznosi 1,30 m.
HIDROTEHNIČKA INFRASTRUKTURA
Vodosnabdijevanje Područje obuhvata DUP-a "Čepurci - dio" izmjene i dopune, zauzima površinu od 1.6 ha. Na predmetnoj lokaciji planirane su površine za stanovanje velike gustine, centralne djelatnosti i površine za groblje.
Usvojene su sljedeće specificne potrošnje vode: - stalni stanovnici 250 l/dan/st. - zaposleni 100 l/dan/zap.
16 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Tabela: Proračun potrebnih količina vode za vodosnabdijevanje
Potrebe za vodom zahvata plana: - maksimalna dnevna potrošnja Q max.dn. = 1.02 l/s - maksimalna časovna potrošnja Q max.čas. = 2.55 l/s
Potrošnja vode za gašenje požara: - Za naseljenu zonu ovog tipa treba obezbijediti protivpožarni proticaj za rad dva hidranta po 5.0 l/s, tj. ukupno 10.0 l/s.
Organizacija mreže, prečnici, materijal: S obzirom da je predmetno područje snabdjeveno vodovodnom infrastrukturom, ovim planom predviđena je zamjena cjevovoda izgrađenih od azbest cementa (materijala koji se već odavno ne koristi, tj. cjevovoda koji su prilične starosti za ovu vrstu materijala). To je cjevovod u ulici 8. Marta (AC“C“), koji je predviđen da se zamijeni cjevovodm PEHD DN225, i cjevovod u Bulevaru Crnogorskih Serdara (AC“C“), koji je predviđen za zamjenu cjevovodom Ductile DN300. Za planirane objekte na UP2, UP3 i UP4, predviđena je izgradnja novog distributivnog cjevovoda PEHD DN90, novoplaniranom Ulicom 5. Prethodnim DUP-om "Čepurci" iz 2005. Godine, Ulicom 2 bio je planiran cjevovod prečnika 600mm koji je planiran da snabdijeva vodom tada planirani rezervoar Ljubović. Međutim, kako se PUP-om Glavnog grada Podgorice odustalo od proširenja rezervoarskog prostora na brdu Ljubović (glavni gradski rezervoar planiran je na brdu Vršak, kapaciteta 20 000 m 3), to se odustalo i od dovodnog cjevovoda Ø600mm u Ulici 2. Vodovod se trasira ispod trotoara ili pored kolovoza (na drugoj strani uz sam ivičnjak vodi atmosferska kanalizacija). Kod ukrštanja sa kanalizacijom vodovodna mreža treba da vodi iznad fekalne kanalizacije, odvojena zaštitnim slojem. Za izradu ulične vodovodne mreže planirane su PEHD cijevi, klase PE 100, za radni pritisak do 10 bara ili DCI cijevi. Za izradu vodovodnih čvorova planirani su liveno gvozdeni fazonski komadi i armature.
17 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Na cjevovodu predvidjeti potrebne sektorske zatvarače, vazdušne ventile i muljne ispuste u skladu sa tehničkim potrebama. Na svim čvorovima predvidjeti šahtove. Na uličnoj mreži projektovati potrebni broj hidranata na propisanom rastojanju.
Kanalizacija za otpadne vode U zoni zahvata predviđa se prikupljanje svih fekalnih voda i njihovo odvođenje separatnim sistemom kanalizacije. Novi kolektori će se kanalisati prema postojećim gradskim kolektorima.
Procjena količine otpadnih voda: Količine otpadnih voda su obračunate kao 80% potrošene količine vode, uzimajući u obzir da je za dimenzionisanje kanalizacione infrastrukture mjerodavna maksimalna satna količina potrošene vode. Iz Tabele slijedi da je: Qotpadne vode (l/s) = 2.04 l/s
Organizacija mreže, prečnici, materijal: Tehničko rješenje odvođenja upotrijebljenih voda uslovljeno je topografijom terena planskog prostora, planiranim saobraćajnicama i pješačkim stazama. Minimalni prečnik u mreži fekalne kanalizacije je DN200, što je minimum za uredno održavanje cjevovoda. Mreža fekalne kanalizacije može da se izvede od PVC, PP, PEHD i poliesterskih cijevi ili drugih cijevi za uličnu kanalizaciju u zavisnosti od vrste zemljišta gdje se ugrađuju, nivoa podzemnih voda i vrste opterećanja. Novoizgrađeni cjevovodi vode ispod kolovoza i prate osovine saobraćajnice. Ukopavaju se ispod terena minimalno na 0.8 m od gornjeg tjemena cijevi. Pad cijevi potrebno je odrediti prema važećim tehničkim propisima. Na svakom lomu, kaskadi ili spojnom mjestu, potrebno je izvesti šaht. Reviziona okna su potrebna i na pravim dionicama - na svakih 50 m. Ovi objekti trebaju imati poklopce od livenog gvožđa za odgovarajući intenzitet saobraćaja i propisne penjalice.
Kanalizacija za atmosferske vode Atmosferske - površinske vode sa objekata, uređenih i slobodnih površina planskog prostora, planirano je da se kanališu mrežom atmosferske kanalizacije. Planiranu uličnu mrežu saobraćajnica i prostora za parkig potrebno je opremiti atmosferskom kanalizacijom na svim dionicama, gdje će se sa jedne ili obje strane izgraditi trotoar. Prije svakog ispuštanja u recipijent atmosferske vode, koja je zagađena uljem i benzinom, neophodno je stvoriti uslove za ugradnju separatora. Ovi objekti moraju biti redovno održavani, zato je potrebno definisati subjekat koji će preuzeti obavezu održavanja izgrađenih separatora. Minimalni prečnik uličnog kolektora atmosferske kanalizacije usvojen je od 300mm.
Proračun količine prikupljenih atmosferskih voda: Atmosferska kanalizacija na teritoriji Podgorice dimenzioniše se na mjerodavnu kišu, vjerovatnoće 20%, trajanja 15 minuta i inteziteta oko 264 l/s/ha. Količina površinskih voda računa se prema formuli: Q = F x i x Ψ - Q - specifično oticanje sa lokacije - F – slivna površina - i - intezitet kiše - Ψ - koeficijent oticanja
Koeficijenti oticaja zavisno od vrste površine imaju sledeće vrijednosti: - za saobraćajne i pješačke površine Ψ=0.75 - za krovove Ψ=0.80 - za zelenilo Ψ=0.10
18 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Ovdje je naveden postupak proračuna količine atmosferskih voda, a detaljne analize i dimenzionisanje odvodnih kanala u zahvatu plana provešće se u narednoj fazi projektovanja, kada je potrebno izvršiti provjeru odabranih profila kroz obradu glavnih projekata.
Kanali atmosferske kanalizacije planirani su da se grade od PVC cijevi, klase prema dubini ukopavanja i od AB cijevi za veće profile. Površinske vode se u odvodne kanale sakupljaju sistemom uličnih četvrtastih i linijskih slivnika. Na cjevovodima projektovati potreban broj slivnika s odgovarajućim rešetkama i šahtove na lomovima, kaskadama i spojnim mjestima, koji će imati LŽ poklopce za odgovarajuće saobraćajno opterećenje.
ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Procjena potrebe za električnom snagom Za procjenu vršne snage planiranih objekata korišćene su vrijednosti specifičnog opterećenja zasnovane na iskustvu i podacima iz literature, koji se kreću u granicama 30-120 W/m 2, zavisno od namjene prostora.
Javna rasvjeta je procijenjena na 0,5% snage objekata, uzevši u obzir da će biti korišćeni efikasni izvori svjetlosti (LED, kompakt fluo, natrijumove sijalice visokog pritiska).
Tabela: Potrebe za snagom na nivou zahvata DUP-a
Uz faktor snage cos φ=0.95, ukupna prividna električna snaga na nivou zahvata iznosi: S=804,08 kVA
Izračunato jednovremeno opterećenje odnosi se na krajnji mogući kapacitet, uvažavajući maksimalnu građevinsku zauzetost urbanističkih parcela. Intenzitet izgradnje planiranih objekata, uzimajući u obzir činjenicu da se planirani objekti grade fazno, uslovljava postepeno dostizanje jednovremenog opterećenja.
Definisanje broja trafostanica i raspored po traforeonima Na osnovu procijenjene snage zahvata plana, urbanističkog rješenja, postojećeg stanja i planirane gradnje objekata, vodeći računa o sigurnosti i fleksibilnosti rada elektroenergetskog sistema, za potrebe snadbijevanja električnom energijom planiranih objekata je predviđena izgradnja nove trafostanice 10/0.4 kV. Napominje se da je snaga planirane TS10/0,4kV data na osnovu procijenjenih vršnih snaga, a definitivne snaga će se odrediti nakon izrade glavnih projekta. Imajući u vidu namjenu urbanističkih parcela, veličinu i raspored opterećenja nameće se potreba za izgradnjom jedne (1) distributivne trafostanice 10/0,4 kV, na mjestu predloženim u grafičkom prilogu. Trafo reon obuhvata cijeli zahvat plana.
19 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Izvor snadbijevanja električnom energijom PUP-om Glavnog grada Podgorica predviđeno je ukidanje TS 35/10 kV "Ljubović". Na mjestu na kome se sada nalazi trafo stanica TS 35/10 kV "Ljubović" planira se izgradnja rasklopišta 10kV. Buduće rasklopište 10kV "Ljubović" će se napajati iz TS 110/10 kV "Podgorica 5".
10 kV kablovska mreža Na zahvatu DUP-a izvesti novu kablovsku mrežu i to jednožilnim kablovima sa izolacijom od umreženog polietilena tipa 3 x (XHE 49-A 1x240/25 mm2), 12/20 kV, ili prema uslovima lokalne ED "Podgorica". U grafičkom prilogu prikazana je lokacije planirane TS 10/0,4kV kao i planirane trase 10kV kablovske mreže. Trafostanicu izvesti prema gabaritima koji su definisani tehničkom preporukom Tp1b FC ED CG , dok se njen arhitektonski oblik može nesmetano prilagođavati zahtjevima arhitekture. Obzirom da će se trase postojećih kablova TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- TS 10/0,4 kV "Strelište" i TS 35/10 kV "Ljubović"- TS 10/0,4 kV "Sahat kula" naći na parcelama planiranim za određene namjene, potrebno ih je djelimično izmjestiti. Predlaže se da se iz rasklopišta 10kV ova dva izvoda vode novom trasom i da se na pogodnom mjestu izvrši njihovo spajanje sa postojećim kablovima spojnicama 10 kV.
Niskonaponska mreža Kompletna niskonaponska mreža mora biti kablovska (podzemna) do lokacija priključnih ormarića ili direktno u objekat do glavnih razvodnih tabli. Mrežu izvesti niskonaponskim kablovima tipa PP00-A, XP00-A i PP00 ili XP00 0,6/1kV, presjeka prema naznačenim snagama pojedinih objekata. NN kablove po mogućnosti polagati u zajedničkom rovu na propisanom odstojanju i uz ispunjenje uslova dozvoljenenog strujnog opterećenja po pojedinim izvodima. Broj niskonaponskih izvoda će se definisati glavnim projektima objekata i trafostanica.
Osvjetljenje otvorenih prostora i saobraćajnica Pošto je javno osvjetljenje sastavni dio urbanističkih parcela, treba ga tako izgraditi da se zadovolje i urbanistički i saobraćajno-tehnički zahtjevi, istovremeno težeći da instalacija osvjetljenja postane integralni element urbane sredine. Mora se voditi računa da osvjetljenje saobraćajnica i ostalih površina osigurava minimalne zahtjeve koji će obezbijediti kretanje uz što veću sigurnost i komfor svih učesnika u noćnom saobraćaju, kao i o tome da instalacija osvjetljenja ima i svoju dekorativnu funkciju. Zato se pri rješavanju uličnog osvjetljenja mora voditi računa o sva četiri osnovna mjerila kvaliteta osvjetljenja: - nivo sjajnosti kolovoza, - podužna i opšta ravnomjernost sjajnosti, - ograničenje zaslepljivanja (smanjenje psihološkog blještanja), - vizuelno vođenje saobraćaja.
Saobraćajnice su svrstane u pet svjetlotehničkih klasa, od M1 do M5, a u zavisnosti od kategorije puta i gustine i složenosti saobraćaja, kao i od postojanja sredstava za kontrolu saobraćaja (semafora, saobraćajnih znakova) i sredstava za odvajanje pojedinih učesnika u saobraćaju. Svim saobraćajnicama na području plana treba odrediti odgovarajuću svjetlotehničku klasu. Na raskrsnicama svih ovih saobraćajnica postići svjetlotehničku klasu za jedan stepen veću od samih ulica koje se ukrštaju. Posebnu pažnju treba posvetiti osvjetljenju unutar blokovskih saobraćajnica i parkinga, prilaza objektima i slično.
Uslovi za izgradnju elektroenergetskih objekata Izgradnja 10 kV kablovske mreže Kablove polagati slobodno u kablovskom rovu, dimenzija 0,4 x 0,8 m. Na mjestima prolaza kabla ispod kolovoza saobraćajnica, kao i na svim onim mjestima gdje se može očekivati povećano mehaničko
20 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici opterećenje kabla (ili kabl treba izolovati od sredine kroz koju prolazi), kablove postaviti kroz kablovsku kanalizaciju, smještenu u rovu dubine 1,0 m. Ukoliko to zahtijevaju tehnički uslovi stručne službe ED "Podgorica", zajedno sa kablom (na oko 40 cm dubine) u rov položiti i traku za uzemljenje, Fe-Zn 25x4 mm.
Trafostanice 10/0.4kV na području DUP-a Nova trafostanica moraju biti u skladu sa važećom Tehničkom preporukom Tp 1b FC Distribucija EPCG , predviđena kao slobodnostojeći, tipski objekat. Umjesto slobodnostojeće, moguća je izvedba trafostanice u objektu, što se, prema važećim preporukama, odobrava samo u izuzetnim slučajevima. Kada se trafostanica izvodi kao slobodnostojeći objekat, projektantskim rješenjima eksterijera trafostanice izvršiti njeno adekvatno uklapanje u okolni prostor . Pri tome je preporuka poštovati maksimalne vanjske dimenzije osnove trafostanica prema Tehničkoj preporuci Tp 1b FC Distribucija EPCG. Trafostanici, projektima uređenja okolnog terena, obezbjediti kamionski pristup, širine najmanje 3 m.
Izgradnja niskonaponske mreže Nove niskonaponske mreže i vodove izvesti kao kablovske (podzemne), uz korišćenje kablova tipa PP00 (ili XP00, zavisno od mjesta i načina polaganja), ukoliko stručna služba ED “Podgorica” ne uslovi drugi tipa kabla. Mreže predvidjeti kao trofazne, radijalnog tipa. Što se tiče izvođenja niskonaponskih mreža i vodova, primjenjuju se uslovi već navedeni pri izgradnji kablovske 10 kV mreže. Tehnički uslovi i mjere koje treba da se primijene pri projektovanju i izgradnji priključka objekata na niskonaponski mrežu definisani su Tehničkom preporukom TP-2 Elektroprivrede Crne Gore.
Izgradnja spoljašnjeg osvjetljenja Izgradnjom novog javnog osvjetljenja otvorenog prostora i saobraćajnica oko kompleksa obezbjediti fotometrijske parametre date međunarodnim preporukama ( preporuke CIE ). Sistem osvjetljenja, iz razloga energetske efikasnosti, treba da bude automatizovan uz upotrebu energetski efikasnih izvora svjetlosti: natrijumovih sijalica visokog pritiska ili LED, savremenih eksterijerskih, električnih i svjetlotehničkih karakteristika. Pri izboru svetiljki voditi računa o tipizaciji u cilju jednostavnijeg održavanja. Javnu rasvjetu projektovati u skladu sa Preporukama za projektovanje, izvođenje i održavanje rasvjete na području Glavnog grada (mart 2016. godine). Mjere energetske efikasnosti Poboljšanje energetske efikasnosti posebno se odnosi na: ugradnju ili primjenu: niskoenergetskih zgrada, unapređenje uređaja za klimatizaciju i pripremu tople vode korišćenjem solarnih panela za zagrijavanje, unaprijeđenje rasvjete upotrebom izvora svjetla sa malom instalisanom snagom (LED, štedne sijalice ili HPS za spoljašnje osvjetljenje), korišćenje fotonaponskih panela, koncepte inteligentnih zgrada (upravljanje potrošnjom energije glavnih potrošača s jednog centralnog mjesta). Sve nabrojane mogućnosti se u određenoj mjeri mogu koristiti pri izgradnji objekata na području DUP-a.
TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
Instalisani kapacitet pristupne mreže u elektronskom komunikacionom čvorištu RSS "Zabjelo 9" je optimalan za planski period i duže. Nastavak procesa digitalizacije stvorit će uslove integrisanja telekomunikacija i informatike u telematiku i razvoj digitalnih mreža sa integrisanim službama. Imajući u vidu udaljenost prostora DUP-a "Čepurci", od navedenog čvorišta, maksimalno cca 1000m, kao i započetu implementaciju novih tehnologija preko optičkih pristupnih mreža (FTTx), postoje preduslovi za normalno korišćenje svih eletronskih komunikacionih servisa.
21 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Ovim planom je na teritoriji DUP-a "Čepurci", planirana izgradnja telekomunikacione kanalizacije u cilju povezivanja tretiranog područja sa postojećom telekomunikacionom infrastrukturom, kao i izgradnju zalazaka tk kanalizacije u pojedine zone unutar posmatranog područja, duž postojećih i planiranih pristupnih saobraćajnica, u zavisnosti od planiranih sadržaja, u cilju efikasnijeg tehničkog rješenja za buduće korisnike sa tog područja. Planirana su i kablovska TK okna, u skladu sa planiranim objektima u zoni obuhvata. Trasa planirane TK kanalizacije je uklopljena u trotoare ulica i zelene površine. Akt kojeg se treba pridržavati prilikom izgradnje nove elektronske komunikacione infrastrukture, jeste Pravilnik o širini zaštitnih zona i vrsti radio koridora u kojima nije dopušteno planiranje izgradnja drugih objekata (Sl. list CG, broj 33/14). U odnosu na moguće planove dominantnog operatera fiksne telefonije, Crnogorskog Telekoma, kao i ostalih operatera fiksne i mobilne telefonije, projektant predviđa da se unutar posmatrane zone, u skladu sa planiranim građevinskim objektima i predloženim saobraćajnim rješenjima, izgradi nova telekomunikaciona kanalizacija kapaciteta 2 x PVC cijevi Ø 110mm, duž Bul. Crnogorskih Serdara kao i tk kanalizacioni prelaz za potrebe objekata preduzeća "Pogrebne usluge" doo, a koja bi se logički nadovezala na postojeću telekomunikacionu kanalizaciju u posmatranoj zoni. Telekomunikaciona kanalizacija bi se koristila za građenje pristupnih elektronskih mreža različitih kablovskih operatera koji pokažu interesovanje za pružanje elektronskih komunikacionih servisa u ovoj zoni Planirana je i izgradnja 4 nova telekomunikaciona okna. Elektronsku komunikaciomnu mrežu, elektronsku komunikacionu infrastrukturu i povezana oprema graditi na način koji omogućava jednostavan prilaz, zamjenu, unapređenje i korišćenje koje nije uslovlljeno načinom upotrebe pojedinik korisnika ili operatera. Shodno Strategiji razvoja informacionog društva 2012-2016 u narednom period prioritet dati razvoju širokopojasnih pristupnih mreža (žičnih i bežičnih). Savremene elektronske komunikacije, koje obuhvataju ditribuciju sva tri servisa, telefonije-fiksne i mobilne, prenos podataka i TV signala, omogućavaju više načina povezivanja sa elektronskim komunikacionim operaterima. Imajući u vidu savremene tehnologije kako u dijelu kablova tako I elektronskih komunikacionih servisa ,kroz telekomunikacionu kanalizaciju treba graditi savremene pristupne elektronske mreže, optičkim kablovima, u tehnologiji FTTx (Fiber To The Home, Fiber to The Building,...), sa optičkim vlaknom do svakog objekta, odnosno krajnjeg korisnika. Ovo rješenje je u skladu sa dugoročnim rješenjima u oblasti elektronskih komunikacija sa optičkim pristupnim mrežama, a sa čijom implementacijom je započeo dominantni elektronski komunikacioni operator, Crnogorski Telekom. Kućnu instalaciju u poslovnim objektima, treba izvoditi u RACK ormarima, u zasebnim tehničkim prostorijama . U odnosu na lokaciju postojećih baznih stanica u okruženju, mobilni operatori u momentu izrade DUP-a nisu iskazali potrebu za izgradnjom novih baznih stanica na ovom području, tako da nijesu definisane nove lokacije za postavljanje stubova za mobilnu telefoniju. U odnosu na savremene trendove u oblasti mobilne telefonije, projektant naglašava da ovo ne znači da neki od postojećih ili eventualno novih operatora mobilne telefonije neće imati potrebu da u nekom momentu postavi novu baznu stanicu na posmatranom području. Lokalna uprava bi takvim zahtjevima trebala da izađe u susret, sagledavajući sve neophodne parametre. Prilikom određivanja detaljnog položaja bazne stanice mora se voditi računa o njenom ambijentalnom i pejzažnom uklapanju, i pri tome treba izbjeći njihovo lociranje na javnim zelenim površinama u središtu naselja, na istaknutim reljefnim tačkama koje predstavljaju panoramsku i pejsažnu vrijednost, prostorima zaštićenih djelova prirode. Gdje god visina antenskog stuba, u vizualnom smislu ne predstavlja problem (mogučnost zaklanjanja i skrivanja), preporučuje se da se koristi jedan antenski stub za više korisnika. Postavljanjem antenskih stubova ne mijenjati konfiguraciju terena i zadržati tradicionalan način korišćenja terena.Za vizuelnu barijeru prostora antenskog stuba, u zavisnosti od njegove lokacije, koristiti šumsku ili parkovsku vegetaciju.
22 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
UPRAVLJANJE KOMUNALNIM OTPADOM
Prilikom planiranja upravljanja otpadom rukovodilo se osnovnim postulatom "Uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom koji se zasniva na povećanju količine otpada koji se sakuplja, smanjenju količina otpada koji se odlaže, uvođenju reciklaže".
Prema Pravilniku o postupanju sa građevinskim otpadom, načinu i postupku prerade građevinskog otpada, uslovima i načinu odlaganja cement azbestnog građevinskog otpda (Sl. list CG, broj 50/12), "građevinski otpad na gradilištu potrebno je skladištiti odvojeno po vrstama građevinskog optada u skladu sa katalogom otpada i odvojeno od drugog otpada na način kojim se ne zagađuje životna sredina".
Sistem upravljanja opasnim otpadom zasniva se na osnivanju budućeg Centra za tretiranje opasnog otpada i odgovarajuće deponije koja bi opsluživala čitavu teritoriju Crne Gore.
U slučaju postojanja azbest cementnog otpada definisanog Pravilnicima (Sl. list CG, br. 50/12 i 11/13), ovaj otpad je potrebno propisno pakovati u propisne folije, prevoziti zatvorenim vozilima i propisno odlagati na deponiju građevinskog otpada. Otpad koji sadrži azbest se prije transporta pakuje u kontejnere ili označenu ambalažu. Slabo vezani azbesti otpad se treba pakovati u kese od platna, vještačkog materijala ili polietilenske folije. Transport ovog otpada se vrši bez pretovara do mjesta odstranjivanja - odlaganja na deponiju u posebne kasete ili u poseban dio deponije za sumnjivi otpad, ako ne postoje posebne kasete.
Sakupljanje i transport otpada obavljaće se specijalnim komunalnim vozilima do sanitarne deponije, a privremeno deponovanje otpada do transporta je u metalnim sudovima - kontejnerima, lociranim na području Plana. Broj kontejnera utvrđuje se računski uz poštovanje ostalih sanitarno-tehničkih kriterijuma datih propisima i standardima.
Procjene količine otpada u zahvatu plana Da bi se procjenila količina proizvedenog otpada na godišnjem, odnosno mjesečnom nivou, potrebno je usvojiti količinu otpada proizvedenu po stanovniku. U skladu sa Državnim planom upravljanja otpadom za zaposlene orijentaciono procijenjena količina otpada iznosi: - 0,6 kg/stan/dan za stanovnike - 0.3 kg/stan/dan za zaposlene. Tabela: proizvodnja otpada
U skladu sa prethodno definisanim kriterijumima procijenjena maksimalna količina otpada na godišnjem nivou iznosi 67,52 t/god.
23 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Tabela: Pretpostavke za proračun potrebnog broja kontejnera za otpad koji nije dio selektivnog sakupljanja otpada
Izimajući u obzir procjenjeno povećanje količine otpada na godišnjem nivou od 5 % (što dovodi do količine otpada od 0,214 t/dan u periodu od 5 godina), usvaja se da je za područje DUP-a potrebno 3 kontejner. Imajući u vidu specifičnu namjenu prostora, preporuka je da se za ovaj prostor obezbijede dodatna 2 kontejnera. Kontejneri će biti postavljeni na u projektu saobraćajnica tačno određenim lokacijama (nišama). Odvoženje otpada vršiće se specijalnim vozilima do sanitarne deponije. Sakupljanje i transprt otpada je potrebno organizovati u kasnim večernjim ili ranim jutarnjim časovima.
Preporuka je da se prilikom izgradnje novih saobraćajnica projektuju podzemni kontejneri za odlaganje čvrstog otpada
Upravljanje ostalim vrstama otpada vršiće se u skladu sa Lokalnim planom upravljanja otpadom Glavnog grada
Urbanističko–tehnički uslovi za uređenje lokacija za postavljanje kontejnera Lokacije su u vidu niša ili kao podzemni kontejneri u koridorima planiranih saobraćajnica i u zavisnosti od potreba u njima je predviđeno 2,3 ili 4 kontejnera Kao tipski uzet je kontejner kapaciteta 1,1 m 3. Prilikom realizacije ovih kontejnerskih mesta voditi računa da kontejneri budu smešteni na izbetoniranim platoima ili u posebno izgrađenim nišama (betonskim boksovima). Lokacije odrediti u okviru regulacije osnovnih saobraćajnica, kao izdvojene niše sa upuštenim ivičnjakom tako da maksimalno ručno guranje kontejnera ne bude veće od 15 m, po ravnoj podlozi sa usponom do 3%. Za neometano obavljanje iznošenja smeća svim nišama obezbeđen direktan prilaz komunalnog vozila. U daljem tekstu date su skice sa orjentacionim dimenzijama kontejnerkih mesta sa 3 i 4 kontejnera (tipski, kapaciteta 1,1 m 3).
PEJZAŽNA ARHITEKTURA
Kategorizacija zelenih površina vezana je za namjenu površina. Determinisane su sljedeće kategorije zelenih i slobodnih površina: ° Objekti pejzažne arhitekture javne namjene: - Park - Zelenilo uz saobraćajnice ° Objekti pejzažne arhitekture ograničene namjene - Zelenilo stambenih objekata i blokova - Zelenilo poslovnih objekata ° Objekti pejzažne arhitekture specijalne namjene - Zelenilo groblja - Zelenilo infrastrukturnih objekata.
Ukupna površina plana iznosi 18,81 ha, od čega zelene površine zauzimaju 3,6 ha.
24 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Nivo ozelenjenosti plana iznosi 19,3% dok je stepen ozelenjenosti 107 m2 po korisniku (343 korisnika). Stepen zadovoljenosti plana iznosi 10,7 m 2 po korisniku.
Tabela: Procenat ozelenjenosti zelenih površina
* Zelenilo rezervne zone ne tretira se u planiranom rješenju ali se obračunava u ukupnoj površini zelenih površina na nivou plana jer u postojećem stanju egzistira kao zelene površine individualnih stambenih objekata. Procentualno učešće zelenila dato je u procentualnim okvirima koji se određuju za zelenilo za novoplanirane individualne stambene objekte u praksi.
Opšti uslovi za pejzažno uređenje: - Izvršiti taksaciju biljnog materijala, vrednovanje zdravstveno i dekorativno, sa predloženim mjerama njege; - Dispozicija objekata na zahvatu plana zavisi od boniteta drveća i položaja geomorfoloških, hidroloških pojava i objekata, - Tokom građevinskih radova, površinski sloj zemlje lagerovati i koristiti ga za nasipanje površina predviđenih za ozelenjavanje; - Zbog sterilne podloge, projektovati humusiranje slobodnih površina u sloju od min. 30-50cm; - Koristiti reprezentativne, visokodekorativne autohtone biljne vrste, rasadnički odnjegovane, - Izbjegavati kolorit biljaka, kao i vrste sa velikim plodovima, - Karakteristike sadnica drveća za ozelenjavanje: o min. visina sadnice od 2,50-3,00 m, o min. obim stabla na visini od 1m, od 10-15 cm.
Smjernice za pejzažno uređenje
Park šuma (PŠ) - Planirani prostor od 2005 m2 predstavlja dio park šume Ljubović. Većim dijelom je teren u padu ka Bulevaru Crnogorskih Serdara pri čemu je potrebno izvršiti pošumljavanje autohtonim materijalom koji dobro veže zemljište. Saditi četinarske vrste zbog svog dobrog korjenovog sistema i fitocidnih svojstava.
Za pošumljavanje koristiti sadnice: - visine min: 2,5-3 m - deblo bez grana do visine od 2 m, - obimom stabla na visini od 1 m od 12 do 14 cm.
Na površinama park-šuma mogu se planirati sljedeći sadržaji: kondicione staze za trčanje, biciklističke staze, naučne i programske staze, staze za jahanje, ljetnje pozornice, urbani mobilijar, dječja igrališta,
25 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici sportski tereni, sprave za rekreaciju, vodene površine, manji kafei, dok bučne aktivnosti kao što su luna parkovi, sportski centri, moto i autodromi i slične aktivnosti se ne mogu planirati na ovim površinama.
Zelenilo uz saobraćajnice (ZUS) - Zasniva se na formiranju drvoreda uz parking mjesta kao i formiranju parternih zasada u vidu travnjaka. Korisititi vrste koje će formirati sjenku na parking mjestima kao i vrste koje nemaju velike plodove. Takođe, voditi računa da vrste koje se sade nemaju plitak razgranat korjenov sistem zbog kojeg može doći do podizanja betona. Za parterno uređenje koristiti vrste koje su otporne na blizinu saobraćajnice, jakih izduvnih gasova, štetnih materija i prašine.
Formirati drvorede u ulucama gdje je minimalna širina trotoara 2,5 m.
Uslovi za formiranje drvoreda: - rastojanje između drvorednih sadica 5 m - minimalna visina stabla do krošnje, bez grana, minimum 2-2,2 m - otvori na pločnicima za sadna mjesta minimum 1,0 x 1,0 m (za sadnju na pločnicima) - obezbijediti zaštitne ograde za sadnice u drvoredu (za sadnju na pločnicima).
Površine koje su nastale regulacijom saobraćajnica, na raskrnicama istih urediti kao skverove (S) otvorenog tipa . To podrazumjeva parterno uređenje pri čemu se mora voditi računa o otvorenim saobraćajnim vizurama. Minimalan procenat zelenila na skveru iznosi 60%, dok pod stazama i platoima podpada 35%, i ostatak od 5% mogu biti objekti. Naime, neophodno je koristiti perene, sukulente, nisko šiblje, sezonsko cvijeće itd, odnosno da visina biljaka na raskrsnicama ne prelazi 50cm, zbog preglednosti raskrsnica. Međutim, moguća je drvoredna sadnja ili soliterna gdje površina skvera dozvoljava.
Zelenilo stambenih objekata i blokova (ZSO) - Novoplanirani stambeni objekti i blokovi, treba da sadrže min. 20-25% zelenih površina u odnosu na UP. Zelene površine se kod tipova porodičnog stanovanja kreću od 10-20 m2/stanovniku.
Uslovi za ozelenjavanje: - kompoziciju vrta stilski uskladiti sa arhitekturom objekta - pri odabiru zasada voditi računa o uslovima sredine, dimenzijama, boji, oblicima - za izradu staza i stepenica koristiti lokalne vrste kamena - predvrt urediti reprezentativno sa mogućnosti formiranja parking, - denivelaciju terena riješiti potpornim zidovima-od prirodnog lokalnog kamena sa primjenom dekorativnih vrsta - mogućnost razdvajanja parcela i izolacije od saobraćajnica podizanjem zasada žive ograde, ili formiranje drvoreda. Karakteristike za drvoredne sadnice date su kroz kategoriju - Zelenilo uz saobracajnice - za zasjenu koristiti pergolu sa dekorativnim puzavicama - sadnju vršiti u vidu solitera ili u grupama kombinacijom drveća i žbunja - visoka stabla u kombinaciji sa visokim žbunjem koristiti za oivičavanje blokova i postizanje sjenke - za odmorišta, koristiti brzorastuće dekorativne vrste - pri odabiru zasada voditi računa o uslovima sredine, dimenzijama, boji, oblicima, vizurama, spratnosti objekata - na strmim terenima koristiti pokrivače tla a za formiranje travnjaka koristiti vrste otporne na sušu i gaženje - pješačke staze, širine 1,5 – 3m, projektovati po najkraćim pravcima do objekata - u okviru bloka predvidjeti prostor za odmor ili za dječiju igru.
26 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Zelenilo poslovnih objekata (ZPO) - Površine oko poslovnih objekata u zahvatu DUP-a se nalaze uz glavnu saobraćajnicu. Minimum 20% parcele je potrebno da bude zelenilo. Površine ispred i u okviru poslovnih objekata uređuju se parterno ili u kombinaciji sa soliternom sadnjom. Osnovne karakteristike ove kategorije je upotreba najdekorativnijeg biljnog materijala. Koristiti vrste koje su otporne na zagađenje-blizina saobraćajnice,u kombinaciji sa zelenilom moguće je koristiti i građevinski materijal (kamen, rizla, drvo, staklo i td.), predvidjeti fontane ili skulpture, staze i platoi moraju biti od prirodnih materijala, ove površine tretirati kao zelenilo najviše kategorije održavanja i njege tj. zelenilo sa najvećim stepenom održavanja,sačuvati i uklopiti svako zdravo i funkcionalno stablo,kao dopuna ozelenjavanja mogu se koristiti žardinjere ili saksije.
Zelenilo groblja (GR) - Izgled postojećeg groblja treba unaprijediti primjenom adekvatnih mjera pejzažno-arhitektonskog uređenja. Predlaže se rekonstrukcija groblja u tzv. arhitektonskoj kompoziciji sa sljedećim odnosom površina: 60% površine grobnih mjesta, 20% zeleni pojas i parkovski oblikovan prostor, 16% površine za pješačke staze i saobraćajnice, 3% trg i 1% ostali sadržaji. Uređenjem i ozelenjavanjem slobodnih površina formirati odgovarajuću ambijentalnu cjelinu koja odražava poštovanje prema umrlima. Obavezan uslov je ograđivanje groblja građevinskim materijalima (kamen, kovano gvožđe) i biljnim vrstama. Prilikom rekonstrukcije zelene površine i izvođenja građevinskih radova na parceli oko crkve, neophodno je izvršiti prethodnu detaljnu analizu postojećeg biljnog fonda u cilju maksimalne zaštite i zadržavanja vitalnog i funkcionalnog drveća i drugog rastinja.
Uslovi za uređenje: - formiranje obodnog zaštitnog zelenog pojasa od grupa drveća i žbunja - ozelenjavanje pojasa duž staza - doozelenjavanje parcela sa grobnim mjestima - pri izboru biljnih vrsta voditi računa o njihovim dimenzijama kako zelenilo ne bi smetalo objektima na groblju (grobnice, staze) i pravilo pretjeranu zasjenu - voditi računa da vrste budu otporne na sušu, čime se umanjuje potrebna količina vode za održavanje - predvidjeti sisteme za zalivanje - voditi računa o korijenovom sistemu vrsta koje se sade u blizini staza i grobnih mijesta, izbjegavati plitke i pvršinske korijenove sisteme.
Stvoriti „duh mjesta“ korišćenjem vrsta umirujućih boja i mirisa. Korisititi biljne vrste za stvaranje vizuelnih barijera između parcela.
Zelenilo infrastrukturnih objekata (ZIK) - Zelenilo infrastrukturnih objekata formirati u vidu zaštitnog pojasa. Formirati niske pojaseve zaštite pri čemu ne bi došlo do ometanja u radu objekata.
Predlog biljnih vrsta Pored autohtonih biljnih vrsta, prilikom izbora biljnog materijala mogu se koristiti i introdukovane vrste, koje su pored svoje dekorativnosti na ovom području pokazale dobre rezultate. Izbjegavati korišćenje invazivnih biljnih vrsta i vrsta iz drugih areala.
Četinarsko drveće : Cupressus sempervirens, Abies concolor, Pseudotsuga duglasii, Chamaechyparis lawsoniana, Libocedrus decurens, Cedrus atlantica, Juniperus sp, Thuja sp., Taxus sp., i td. Listopadno drveće: Quercus faranetto, Fraxinus sp., Sorbus aucuparia, Robinia pseudoacacia, Prunus sp., Tilia sp., Betula sp., Ulmus glabra, Corylus collurna, Aesculus hippocastanum, Populus sp., Alnus sp, Salix sp.i dr.
27 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Žbunaste vrste : Ligustrum ovalifolim, Berberis sp., Spirea sp., Lonicera sp, Viburnum sp., Rosa sp, Ribes sp.,Cotoneaster sp., Cotinus sp., Waigela sp.,Philadelphus coronaria, Machonia aquifolia, Pinus mugo, i td. Puzavice: Hedera helix, Lonicera japonica, Parthenocissus sp, Rosa sp, Polygonum baldschuanicum itd.
1.3. KONTAKTNA PODRUČJA
U neposrednoj blizini se nalazi DUP "Pobrežje zona G", formiran kao zona mješovitih sadržaja gdje se nalaze objekti u funkciji sporta i rekreacije, školstva, hotelski objekti i poslovni objekti. Sjeverni dio planskog zahvata je Bulevarom Crnogorskih Serdara razgraničen sa DUP-om "Stara Varoš", starim gradskim jezgrom sa pretežno stambenim sadržajima i sadržajima kompatibilnim stanovanju a koji se ne javljaju u bitnijem procentu. Jugozapadni dio plana se u jednom dijelu graniči sa DUP-om "Zabjelo - Ljubović", koji je takođe u najvišem dijelu predviđen kao zona kolektivnog stanovanja sa kompatibilnim sadržajima.
2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA
2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE PODRUČJA
Podgorica se nalazi na sjevernom dijelu Zetske ravnice, u kontaktnoj zoni sa brdsko-planinskim zaleđem. Njen geografski lokalitet je određen sa 42°26’ sjeverne geografske širine i 19°16’ istočne geografske dužine. Najveći dio Podgorice leži na fluvioglacijalnim terasama rijeke Morače i njene lijeve pritoke Ribnice, na prosječnoj visini od 44,5 mnm.
Prostor DUP-a "Čepurci - dio", za koji se rade Izmjene i dopune, u okviru šireg centra grada, zauzima prostor ograničen: - sa sjeveme strane ulicom 8. Marta - sa istočne strane bulevarom Crnogorskih serdara - sa jugoistočne strane brdom Ljubović - sa zapadne strane stadionom FK Zabjelo i stambenim blokom na raskršću ulica 8.Marta i Ilije Plamenca
2.1.2. Reljef
Teren koji DUP obuhvata je u neznatnom padu prema jugozapadu (oko 1%) ili potpuno ravan.
2.1.3. Geološke i inženjersko-geološe karakteristike terena
Prema karti podobnosti terena za urbanizaciju, (1:5.000) iz PUP-a Glavnog grada, ravni prostor koji zahvata najveći dio Plana svrstan je u I kategoriju, tj. terene bez ograničenja za urbanizaciju.
Geološku građu ovog terena čine šljunkovi i pjeskovi neravnomjernog granulometrijskog sastava i promjenljivog stepena vezivnosti. Nekad su to posve nevezani sedimenti, a nekad pravi konglomerati, praktično nestišljivi, koji se drže u vertikalnim odsjecima i u podkapinama i svodovima.
Navedene litološke strukture karakteriše dobra vodopropustljivost, a dubina izdani podzemne vode svuda je veća od 4 m od nivoa terena
28 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Nosivost terena kreće se od 300-500 kN/m2 za I kategoriju, 120-170 kN/m2 za II kategoriju i 50-100 kN/m2 za III kategoriju >10.000 KN/m2. Zbog neizraženih nagiba, čitav prostor spada u kategoriju stabilnih terena.
Sa makroseizmičkog stanovišta Podgorica se nalazi u okviru prostora sa vrlo izraženom seizmičkom aktivnošću. Prema Seizmološkoj karti SFRJ (1:100.000), gradsko područje je obuhvaćeno 8° MCS skale, kao maksimalnog intenziteta očekivanog zemljotresa za povratni period od 100 godina, sa vjerovatnoćom 63 %.
2.1.4. Pedološke odlike
Podgorica sa bližom okolinom sa geološkog aspekta leži na terenima koje izgrađuju: mezozoiski sedimenti kredne starosti (brda) i kenozoiski fluvioglacijalni sedimenti kvartara (ravni tereni).
Na terenima je kompleks vezanih, nevezanih, redje poluvezanih sedimenata fluvioglacijalnih terena.
Tereni Podgorice podijeljeni su u 4 kategorije: - I stabilni tereni - II uslovno stabilni tereni - III nestabilni tereni - IV tereni ugroženi plavljenjem.
Prema karti podobnosti za urbanizaciju terena urbanog područja Podgorice prostor Plana spada u I kategoriju, a to su stabilni tereni bez ograničenja za urbanizaciju.
Ovaj teren čine šljunkovi pjeskovi neravnomjernog granulometrijskog sastava i promjenljivog stepena vezivnosti. Nekad su to posve nezavisni sedimenti a nekad su pravi konglometari, praktično nestišljivi. Konglomerati se drže ne samo u vertikalnim odsecima već i u potkopima i svodovima.
2.1.5. Hidrogeološke i hidrološke odlike terena
Rijeke Morača i Ribnica koje predstavljaju glavne vodotoke od interesa za grad. Odlikuju se dubokim koritom kanjonskog tipa sa obalama visokim od 15m (Ribnica) do 18 m (Morača). Njihove vode karakteriše izražena erozivna aktivnost, što se manifestuje postojanjem niza potkapina različitih dimenzija. Ovaj fenomen doprinosi specifičnom izgledu i atraktivnosti riječnih korita, ali, istovremeno, nameće potrebu pažljivog tretmana podlokanih odsjeka, obzirom na latentno prisutnu opasnost urušavanja njihovih najisturenijih djelova. U oba vodotoka zabilježene su pojave zagađenja vode.
Ka Morači kao primamom vodotoku gravitiraju pritoke: Mala rijeka, Ribnica, Cijevna, Mrtvica, Zeta i Sitnica. Teritorija Glavnog grada Podgorica zahvata i gornje djelove Tare i Mojanske rijeke.
U toku Ijeta drastično opada proticaj kod svih rijeka, a u izrazito sušnim godinama većina tokova, pa čak i Morača, presušuje u donjem toku.
Rijeka Morača protiče nepsredno pored sjevernog dijela granice plana.
Na području Glavnog grada Podgorica se mogu izdvojiti tereni sa sledećim hidrogeološkim karakteristikama: - slabo vodopropusni tereni (hidrogeološki izolatori) - srednje i promjenljivo vodopropusni tereni - vodopropusni tereni.
29 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Područje zahvata plana potpada u vodopropusne terene koje sa pukotinskom i kaveroznom poroznošću predstavljaju krečnjačke površi. Padavine ubrzo poniru duž pukotina, tako da je površinski sloj bezvodan.
Na osnovu analize geološko-hidroloških karakteristika utvrđen je nizak nivo podzemnih voda na prostoru Podgorice koji iznosi 16-20m ispod nivoa terena, što omogućava nesmetanu odvodnju i ne otežava uslove za izgradnju. Vodosnabdijevanje se može ocijeniti kao kvalitetno, jer su u pitanju vode dobrog kvaliteta, dok pojave zagađenja nisu zapažene.
2.1.6. Klima
Urbano područje Podgorice karakteriše slabije modifikovan maritimni uticaj Jadranskog mora. Zime su blage, sa rijetkim pojavama mrazeva, dok su Ijeta žarka i suva. Izrazito velike mikroklimatske razlike unutar gradskog područja ne mogu se očekivati s obzirom na relativnu topografsku ujednačenost i ne tako velike i guste komplelcse visoke gradnje. U Podgorici je registrovana srednja godišnja temperatura od 15,5°C. Prosječno najhladniji mjesec je januar sa 5°C, a najtopliji jul sa 26,7°C. Maritimni uticaj mora ogleda se u toplijoj jeseni od proljeća za 2,1°C, sa blažim temperatumim prelazima zime u Ijeto i od Ijeta u zimu. U toku vegetacionog perioda (april - septembar) prosječna temperatura vazduha iznosi 21,8°C, dok se srednje dnevne temperature iznad 14°C javljaju od aprila do oktobra. Srednji vremenski period u kome je potrebno grijanje stambenih i radnih prostorija je od novembra do kraja marta, u ukupnom trajanju od oko 142 dana. Prosječna relativna vlažnost vazduha iznosi 63,6%, sa maksimumom od 77,2%, u novembru i minimumom od 49,4%, u julu. Tokom vegetacionog perioda, prosječna relativna vlažnost vazduha je 56,7%. Srednja godišnja inslolacija iznosi 2.456 časova. Najsunčaniji mjesec je jul sa 344,1, čas, a najkraće osunčanje ima decembar sa 93 časa. U vegetacionom periodu osunčanje traje 1.658 časova. Godišnja oblačnost ima prosječnu vrijednost od 5,2 desetina pokrivenosti neba. Najveća oblačnost je u novembru 7,0, a najmanja u avgustu 2,8. Prosječna vrijednost oblačnosti u vegetacionom periodu je 4,3. Srednji prosjek padavina iznosi 1.692 mm godišnje, sa maksimumom od 248,4 mm u decembru i minimumom od 42,0 mm u julu. Padavinski režim oslikava neravnomjemost raspodjele po mjesecima, uz razvijanje Ijetnjih lokalnih depresija sa nepogodama i pljuskovima. Vegetacioni period ima 499,1 mm padavina ili 20,6% od srednje godišnje količine. Period javljanja sniježnih padavina traje od novembra do marta, sa prosječnim trajanjem od 5,4 dana, a snijeg se rijetko zadržava duže od jednog dana. Prosječna godišnja čestina pojave magle iznosi 9 dana, sa ekstremima od 1 do 16 dana. Period javljanja magle traje od oktobra do juna, sa najčešćom pojavom u decembru i januaru (po 2,6 dana). Grmljavine se javljaju u toku godine prosječno 53,7 dana, sa maksimumom od 7,7 dana, u junu i minimumom od 1,9 dana, u januaru. Pojava grada registruje se u svega 0,9 dana prosječno godišnje, sa maksimumom od 4 dana. Učestalost vjetrova i tišina izražena je u promilima, pri čemu je ukupan zbir vjetrova iz svih pravaca i tišina uzet kao 1000‰. Najveću učestalost javljanja ima sjevemi vjetar sa 227‰, a najmanju istočni sa 6‰. Sjeverni vjetar se najčešće javlja Ijeti, a najrjeđe u proljeće. Tišine ukupno traju 380‰, sa najvećom učestalošću u decembru, a najmanjom u julu. Najveću srednju brzinu godišnje ima sjeveroistočni vjetar (6,2m/s), koji najveću vrijednost bilježi tokom zime (prosječno 8,9 m/s). Maksimalna brzina vjetra od 34,8 m/sec (125,3 km/čas i pritisak od 75,7 kg/m 2) zabilježena je kod sjevemog vjetra. Jaki vjetrovi su najčešći u zimskom periodu sa prosječno 20,8 dana, a najrjeđi Ijeti sa 10,8 dana. Tokom vegetacionog perioda jaki vjetrovi se javljaju prosječno 22,1 dan.
30 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.1.7. Pejzažne karakteristike
Prema PUP-u Glavnog grada Podgorice do 2025. godine, područje DUP-a "Čepurci" pripada tipu predjela 2 - Ravničarski predio sa istočnim brdima, podtipu 2.4 Urbano jezgro. Najvećim djelom ovaj tip karaktera predjela prostire se u Podgoričko-skadarskoj kotlini i prema pejzažnoj regionalizaciji Crne Gore (PPCG do 2020 god.) pripada pejzažnoj jednici Zetsko-Bjelopavlićka ravnica.
Osnovne odlike tipa predjela 2 Osnovna fizionomija: agrarni predio prožet rječnim dolinama; ravničarski predio; prostorna dominanta urbano jezgro. Naglasci, vrijednosti, identitet: EMERALD lokaliteti, pejzažna raznolikost u samom gradskom jezgru; vinogradi "Plantaže"; rječni tok tri rijeke velikog hidropotencijala; poljoprivreda. Ugroženost i degradacija: Neprikladna gradnja stambenih objekata; zagadenje rijeka; degradacija urbanog sistema zelenila; nepravilna regulacija rječnih tokova-erozioni procesi; propadanje starih urbanih cjelina; zagadenja životne sredine; nestanak živica u aglomeliorativnim zahvatima.
Slika: Tipologija predjela - Segment 2.4 Urbano jezgro (Izvod iz PUP-a Glavnog grada Podgorice do 2025. god.)
Urbano jezgro, kao područje karaktera predjela nastalo je navećim dijelom pod antropogenim uticajem. Urbano jezgro čini uža sredina Glavnog grada Podgorice, čime je ovaj predio pod konstantnim negativnim uticajima. Prostor Glavnog grada je pod negativnim uticajem saobracaja, naročito u ljetnjem periodu, čime je zagađenje vazduha i zagađenje od buke na visokom stepenu. Ima dobar geografski položaj i povezanost sa svim većim evropskim gradovima. Grad se razvio na ušću rijeke Ribnice u Moraču, koje predstavljaju kičmeni stub zelenila grada. Međutim današnje stanje zelenila u gradskom jezgru ne zadovoljava potrebe stanovnika, kako u funkcionalnom, tako i u vizuelnom aspektu. Glavna karakteristika postojećeg zelenila jeste njegovo zasebno funkcionisanje kao pojedinacnog elementa a ne kao dio jedne uvezane cjeline. U samom centru grada nalazi se Park šuma Gorica, koja ima sportsko-rekreativnu funkciju i koja je predstavlja glavni precašcivac vazduha, odnosno “pluća grada”. Pored park šume Gorica, postoje još i park šuma Tološi, Zlatica, Ljubović koje su na rubnim djelovima urbanog jezgra. Postoji određeni broj parkova koji su nefunkcionalni i estetski neprihvatljivi. 1
Sa spekta Vrijednovanja predjela , područje karaktera predjela 2.4. Urbano jezgro pripada tzv. Ranjenom predjelu narušenih odnosa - odnosno na numeričkoj skali vrednovanja predjela je - 1 Najmanje vredan predio. Na skali Osjetljivosti – predmetni prostor je male osjetljivosti . Model osjetljivosti urađen je na osnovu postojećih i planiranih pritisaka na predio. Evidentirani planirani pritisci
1 Plan predjela Glavnog grada Podgorice
31 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici su: intenziviranje saobraćaja, tehničke infrastrukture, širenje urbanog jezgra, degradacija tla u intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji, planirani turistički kapaciteti. Najveću osjetljivost imaju najosjetljiviji ekosistemi (akvaticni ekosistemi, staništa ptica-mocvarne površine, šumski kompleksi, planinski pašnjaci i td.) kao i predioni elementi koji izgrađuju slike predjela izuzetne vrijednosti.
Dominantnu urbanu cjelinu planskog zahvata predstavlja Gradsko groblje "Čepurci". Kontaktne površine Groblja sa južne i jugoistočne strane su neizgrađene i neuređene. Sa zapadne strane na Groblje se naslanja površina sa nelegalnim stambenim objektima.
2.1.8. Biodiverzitet
Grad kao urbana sredina, odlikuje se heterogenim staništima, te samim tim i prisustvom specificnih biljnih i životinjskih vrsta. Rezultati određenih istraživanja, koja su realizovana tokom druge polovine XX vijeka ( Walters ), pokazali su da, upravo zahvaljujući navedenoj činjenici, gradsku floru karakteriše veći broj vrsta u odnosu na druge tipove staništa.
Kada je u pitanju teritorija Glavnog grada, posebno značajnu pretpostavku za razvoj bogatog biodiverziteta, predstavlja njegov geografski položaj, klimatski uslovi, blizina mora, kao i prisustvo znacajnog broja riječnih tokova i jezera.
Flora i vegetacija U biljnogeografskom pogledu Podgorica se nalazi u zoni termofilne submediteranske listopadne vegetacije u kojoj dominira zajednica grabića i kostrike ( Rusco-Carpinetum orientalis ). Kao posljedica visokog stepena degradacije ove zajednice razvile su se rijetke i niske šikare i šibljaci koje se diferenciraju na tri subasocijacije: punicetosum u kojoj preovlađuje šipak ( Punica granatum ), paliuretosum gdje dominira drača ( Paliurus spina-christi ) i Quercetosum macedonicae sa dominacijom makedonskog hrasta ( Quercus macedonicae ). Postojeća prirodna vegetacija u zahvatu DUP-a je sekundarnog porijekla. Predstavljena je zajednicom čubre i ofresine (Satureia subspicata-Poa bulbosa ). Potencijalna prirodna vegetacija pripada šumama makedonskog hrasta (Quercetum trojanae ).
Na neizgrađenim površinama u zoni zahvata Izmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio" prisutna je vegetacija suvih livada sa primjesom žbunova drače ( Paliurus spina-christi ) i pojedinačnih stabala smokve ( Ficus carica ), pajasena ( Ailanthus altisima ) i čempresa ( Cupressus smpervirens ).
Flora gradskog područja Podgorice bila je predmet višegodišnjeg naučnog istraživanja čiji su rezultati objavljeni u doktorskoj disertaciji ( Stešević , 2009.) Istraživanjem je obuhvaćen prostor površine 86 km2, a osim urbane uključena je i periurbana zona. Evidentirani broj samonikle i subspontane adventivne flore gradskog područja Podgorice iznosi 1227 vrsta i podvrsta što predstavlja nešto više od trećine zabilježenog broja vrsta za Crnu Goru. Za Podgoricu je karakteristično da ne dolazi do prekida vegetacionog perioda.
Upoređujući florističko bogatstvo gradskog područja Podgorice i područja nekih drugih evropskih gradova (npr. Beč - 2.024 vrsta na površini od 414 km 2 , Berlin - 1.374 vrsta na površini od 481 km 2, Cirih – 1.950 vrsta na površini od 120 km 2) evidentno je da je flora Podgorice bogata i u evropskom kontekstu. Najveći broj vrsta i podvrsta, njih 603, zabilježen je na području Skalina, odnosno ušću Ribnice u Moraču i donjem dijelu toka rijeke Ribnice, zatim u parku Ivana Milutinovića, Malom parku, Staroj Varoši i Draču, dijelu kanjona Morače od Blažovog do Novog mosta, dijelu brda Ljubović i Centralnom parku Pobrežje.
32 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Taksonomski spektar flore gradskog područja Podgorice čine 4 klase, 118 porodica, 545 rodova i 1227 vrsta i podvrsta. Kao najzastupljenije porodice izdvajaju s e Poaceae (porodica trava), Asteraceae (glavočike) i Fabaceae (mahunarke ili leptirnjače). Udio endema je prilično visok i iznosi 6.8%. Alergena flora je zastupljena sa 253 vrste, od čega 32 drvenaste vrste koje cvjetaju u periodu od februara do aprila, za tim 76 korovskih alergenih vrsta koje cvjetaju od aprila do oktobra kada cvjetaju i alergene trave, koje su najzastupljenije sa 145 vrsta.
U periodu posle drugog svjetskog rata, dio gradskog područja je pošumljen . Park-šuma "Ljubović" zauzima površinu od 16,3 ha. Obrasle površine obuhvataju oko 70% područja, a neobrasle površine (kamenjarski pašnjaci) oko 30 %. Biljni pokrivač Ljubovića je većim dijelom predstavljen sađenom šumom alepskog bora ( Pinus halepensis Mill.) - oko 70%, i čempresa ( Cupressus semp ervirens L.) - oko 30%. Pošimljavanje Ljubovića započela je tokom 1955. godine. Pošumljavanje je vršeno u grupama i u redovima sa jednogodišnjim i dvogodišnjim sadnicama alepskog bora i čempresa, bez busena, na površinama između stijena sa dovoljno plodnog zemljišta. Proces progresivne sukcesije se sporo odvijao, pa se autohtoni florni elementi, još uvijek, javljaju u progalama (vegetacija kamenjarskih pašnjaka) i u spratu žbunja kao tragovi degradirane šume makedonskog hrasta.
Floristički sastav i s truktura šume alepskog bora i čempresa: - sprat drveća: Cupressus sempervirens L. var. p yramidalis , Cupressus sempervirens L. var. horisontalis , Pinus halepensis Mill. - sprat žbunja: Pistacia terebinthus L., Asparagus acutifolius L., Ruscus aculeatus L., Carpinus orientalis L., Coronilla emerus L. subsp. emeroides (Bois. & Spruner) Hayek, Robinia pseudoacacia L., Quercus trojana Webb., Ficus carica L., Fraxinus ornus L., Phyllirea media L., Punica granatum L., Paliurus spina-christi Mill., Rubus idaeus L., Rosa canina L., Ailanthus altissima (Mill.) Sw., Celtis australis L., Crataegus monogyna Jacq. - sprat zeljestih biljaka: Galanthus nivalis L., Arum italicum Mill., Bellis perennis L., Matricaria chamomilla L., Crocus weldenii Hoppe & Fuernr., C. dalmaticus Vis., Hermodactylus tuberosus (L.) Salisb., Micromeria parviflora (Vis.) Rchb, Salvia officinalis L., Satureia montana L. Teucrium chamaedrys L., T. polium L., Colchicum hungaricum Jka., Muscari commosum (L.) Mill., Cyclamen hederifolium Aiton., Chrysopogon gryllus (L.) Trin., Stipa bromoides (L.) Doerfler.
Fauna Istraživanja faune Podgorice nisu se odvijala istim obimom i intezitetom kao kada je u pitanju biljni svijet, te u tom smislu ne postoji u potpunosti relevantna slika o diverzitetu životinja. Na prostoru Ćemovskog polja , zabilježeno je prisustvo interesantnih vrsta ornitofaune kao što su jarebica poljka (Perdix perdix ), veliki broj ševa: ćubasta (Galerida cristata ), velika (Melanocorypha calandra ) i mala (Callandrella brachydactyla ), zatim crnoglava strndica (Emberiza melanocephala ), poljska trepteljka (Anthus campestris ), te svračci: rusi (Lanius collurio ), sivi (Lanius minor ) i ridjoglavi (Lanius senator ), poljski vrabac (Passer montanus ) i drugi. Značajno je da se ovdje gnijezdi i veoma
33 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici atraktivna pčelarica (Merops apiaster ) i noćni potrk (Burchinus oedicnemus) koji gnijezdi na ledinama. Tokom zime se sa okolnih planina spuštaju strnadice, pa se tada može vidjeti žutokljuna galica (Pyrrhocorax graculus ), dok bjeloglavi supovi (Gyps fulvus ) povremeno posjecuju polje. Galebovi (Laurus michahellis i Larus ridibundus ) redovno borave na deponiji, dok su ledine privlačne prvenstveno brojnim grabljivicama sa okolnih planina, a to su u prvom redu sivo soko, soko lastavicar (Falco subbuteo ), eja močvarica (Circus aeruginosus ) i poljska eja (Circus cyaneus ). Fauna sisara predstavljena je sitnim glodarima. Fauna gmizavaca se odlikuje brojnim endemskim vrstama. najpoznatije su : oštroglavi gušter ( Lacerta oxycephala ), primorski gušter ( Lacerta sicula ), kraški gušter ( Lacerta meliselensis ), mediteranski gušter (Algyroides nigropunctatus ), blavor ( Ophisaurus apodus ), poskok ( Vipera ammodytes ). Bogata je i fauna insekata.
2.1.9. Zaštićena prirodna dobra i ekološki značajni lokaliteti
U planskom zahvatu nema zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta. Planski zahvat se ne nalazi u zoni ekološko značajnih lokaliteta (EMERALD, IPA, IBA) i zastićenih lokaliteta.
Slika: Preg ledna karta - Za šti ćene (rijetke ) ugro žene vrste u oblasti od zna čaja (ISPU za PUP Glavnog grada Područje zahvata Izmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio"
OCJENA SA ASPEKTA PRIRODNIH USLOVA Sa aspekta prirodnih uslova, ovo područje ima niz povoljnosti za izgradnju. Teren je ravan i spada u I kategoriju terena pogodnih za urbanizaciju (stabilni tereni bez ograničenja za urbanizaciju). Nizak nivo podzemnih voda na prostoru Podgorice (16-20 m ispod nivoa terena) omogućava nesmetanu odvodnju i ne otežava uslove za izgradnju. Klimatski uslovi su povoljni za izgradnju tokom cijele godine. S obzirom da je ovo područje velikog seizmičkog rizika, potrebno je sprovesti sve mjere pri planiranju, projektovanju i izgradnji da bi se seizmički rizik sveo na minimum. Ne postoje ograničenja u pogledu očuvanja razvijene vegetacije, kao i florističkih i faunističkih specifičnosti. Postoji rizik sa aspekta smanjenja urbanih zelenih površina i narušavanja pejzažnih vrijednosti okruženja.
34 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.2. STANJE KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE
Stanje kvaliteta životne sredine zavisi prije svega od antropogenih uticaja koji svojim djelovanjem mjenjaju kvalitet komponenti životne sredine: vazduh, zemljište, vodu, biljni i životinjski svijet. Sva antropogena djelovanja ogledaju se kroz uticaje na klimu, stvaranje buke, vibracije, jonizirajuća i nejonizirajuća zračenja.
Napomena : Za predmetni prostor za koji se radi Lokalne studije lokacije, korišćeni su podaci iz Izvještaja o stanju životne sredine iz 2014. godine - Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore, Lokalnog plana zaštite životne sredine Glavnog grada Podgorice za period od 2015 – 2019 i iz ISPU za Prostorno urbanisticki plan Glavnog grada. Za one parametre čija su mjerenja uzeta na velikoj udaljenosti od zahvata plana i čiji parametri ne mogu biti iskorišćeni kao reprezentativni, uzeti su opšti zaključci mjerenja na nivou Crne Gore.
2.2.1. Vazduh
Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za prijedlog mjera za poboljšanje i unaprjeđenje kvaliteta vazduha. Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 45/08, 25/12.
Ocjena kvaliteta vazduha u Crnoj Gori vršena je u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 45/08, 25/12).
U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha (Sl. list CG br. 44/10, 13/11), teritorija Crne Gore podijeljena je na tri zone, koje su određene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zagađujućih materija, na osnovu dostupnih podataka o koncetracijama zagađujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona.
Tabela: Zone kvaliteta vazduha Zona kvaliteta vazduha Opštine u sastavu zone Andrijevica, Budva, Danilovgrad, Herceg Novi, Zona održavanja kvaliteta vazduha Kolašin, Kotor, Mojkovac, Plav, Rožaje, Šavnik, Tivat, Ulcinj i Žabljak Sjeverna zona u kojoj je neophodn o Berane, Bijelo Polje i Pljevlja unaprijeđenje kvaliteta vazduha Južna zona u kojoj je neophodno Bar, Cetinje, Nikšić i Podgorica unaprijeđenje kvaliteta vazduha
REZULTATI ISPITIVANJA KVALITETA VAZDUHA – DRŽAVNA MREŽA D.O.O. “Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore” (CETI), realizovao je Program kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore za 2014. godinu. Programom je obuhvaćeno sistematsko mjerenje imisije zagađujućih materija u vazduhu na automatskim mjernim stanicama.
Podgorica U Podgorici su vršena kontinuirana mjerenja zagađujućih materija: azot(II)oksida (NO), azot(IV)oksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen(II)oksida (CO), PM10 čestica, sadržaja olova (Pb),
35 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici benzo(a)pirena (BaP), relevantnih predstavnika PAH-ova (markera benzo(a)pirena) i ukupnih PAH-ova u PM10.
Koncentracija NO 2 u vazduhu – Podgorica
Sve jednočasovne srednje vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) su bile ispod propisane granične vrijednosti (200 µg/m 3). U skladu sa Uredbom granična vrijednost za jednočasovne srednje vrijednosti ne smije biti prekoračena preko 18 puta godišnje, što znači da je po osnovu ovog parametra vazduh bio zadovoljavajuceg kvaliteta. Srednja godišnja koncentracija je iznosila 28,36µg/m, što je ispod propisane srednje godišnje granične vrijednosti (40µg/m3). Na grafikonu prikazane su maksimalne osmočasovne srednje i srednje mjesečne koncentracije ugljen(II)oksida (CO) u vazduhu izmjerene tokom 2014. godine.
Koncentracija CO u vazduhu – Podgorica
Sve maksimalne osmočasovne srednje vrijednosti ugljen(II)oksida (CO) na ovoj lokaciji su bile ispod propisane granicne vrijednosti od 10mg/m3. Srednja godišnja koncentracija od 0,76mg/m ukazuje da je kvalitet vazduha zadovoljavajuci sa aspekta uticaja koncentracije ugljen(II)oksida (CO).
Na grafikonu su prikazane koncentracije PM10 u vazduhu (maksimalne dnevne srednje vrijednosti I srednje mjesečne koncentracije) izmjerene tokom 2014. godine.
36 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Koncentracija PM 10 u vazduhu – Podgorica
Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 78 dana (359 dana validnih mjerenja) prelazile propisanu graničnu vrijednost (50µg/m3), odnosno 40 dana granicu tolerancije za dnevnu srednju vrijednost. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija PM10 čestica iznosila je 34,22µg/m3, što je ispod propisane granicne vrijednosti i granice tolerancije.
PM10 čestice su analizirane na sadržaj olova za koje su propisani standardi kvaliteta vazduha na godišnjem nivou. Sadržaj olova, računato kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka je značajno ispod propisane granične vrijednosti. Vršene su analize PM10 čestica na sadržaj benzo (a) pirena i drugih relevantnih policiklicnih aromatičnih ugljovodonika: benzo (a) antracena, benzo (b) fluoroantena, benzo (j) fluoroantena, benzo (k) fluoroantena, ideno (a,2,3-cd) pirena i dibenzo (a,h) antracena I ostalih PAH- ova za koje nijesu propisani standardi kvaliteta vazduha već samo mjere kontrole imisija. Sadržaj benzo (a) pirena izračunat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka bio je 2 ng/m. Ciljna vrijednost propisana sa ciljem zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do 2015. godine iznosi 1ng/m. Srednja godišnja koncentracija benzena tokom 2014. godine (validnih mjerenja je bilo 283 dana) iznosila je 1,72µg/m3, što je ispod propisane granične vrijednosti od 5µg/m.
MREŽA MJERNIH STANICA ZAVOD ZA HIDROMETEOROLOGIJU I SEIZMOLOGIJU CRNE GORE Osnovna mreža (tzv. poluautomatskih stanica) za praćenje kvaliteta vazduha, kojom upravlja Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju (ZHMS), tokom 2014. godine obuhvatala je 14 stanica i to u: Podgorici (ZHMS i Biotehnički fakultet), Pljevljima, Kolašinu, Baru, Bijelom Polju, Beranama, Nikšiću, Cetinju, Golubovcima , Herceg Novom, Ulcinju, Budvi i Žabljaku – EMEP.
Fizičko-hemijski parametri kvaliteta vazduha Sumpor(IV)oksid - SO2 - Sadržaj sumpor(IV)oksida (SO2) u vazduhu je bio vrlo nizak. Sadržaj sumpordioksida na svim mjernim mjestima je bio vrlo nizak, ispod granice detekcije. Maksimalne vrijednosti su bile iznad granice detekcije samo na Žabljaku (14µg/m 3) i u Podgorici (6µg/m 3). Vrijeme usrednjavanja uzoraka vazduha je 24 časa.
Dim - Na svim stanicama su izmjerene niske vrijednosti sadržaja dima u vazduhu. Maksimalne vrijednosti su evidentirane u zimskom periodu (novembar-mart). Vrijeme usrednjavanja uzoraka vazduha je 24 časa.
Azotni oksidi – NOx - Koncentracija azotnih oksida NOx mjerena je na stanicama u Podgorici i Žabljaku. Srednja godišnja koncentracije je na oba mjerna mjesta bila ispod propisane vrijednosti od 40 µg/m 3. Vrijeme usrednjavanja uzoraka vazduha je 24 časa.
37 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Fizičko-hemijski parametri kvaliteta padavina
Program sistematskog ispitivanja kvaliteta padavina je realizovan na 13 mjernih mjesta u mreži za opšti hemizam i na 5 stanica za ukupne taložne čestice. Procenat realizacije uzorkovanja je zadovoljavajući na svim stanicama.
Srednja godišnja pH vrijednost je bila u opsegu 5,89 (Golubovci) – 7,24 (Nikšic). Srednja pH vrijednost iznad 7 je evidentirana i u Pljevljima. U Podgorici je srednja pH bila malo veca u mokroj depoziciji. Prosječna elektroprovodljivost padavina (Ep) se kretala u opsegu 11 (Podgorica- suva depozicija) – 101φS/cm (Pljevlja).
Pojava kiselih kiša je bila zastupljena širom teritorije Crne Gore.
Pojava kiselih kiša u 2014. godini
Zaključak: U Južnoj i Sjevernoj zoni u kojima je, u skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha neophodno unaprijedenje kvaliteta vazduha, najveći uticaj na lošiji kvalitet vazduha imaju praškaste materije PM 10 i PM 2,5 , kao i sadržaj benzo(a)pirena u PM 10 česticama. Broj prekoračenja graničnih vrijednosti srednjih dnevnih koncentracija zabilježen je i u Podgorici. Povećane koncentacije policiklicnih aromatičnih ugljovodonika, markera benzo (a) pirena i samog benzo (a) pirena, čija srednja godišnja koncentracija u Nikšicu, Pljevljima i Podgorici prelazi propisanu ciljnu vrijednost, ukazuju na veliki uticaj sagorijevanja goriva na kvalitet vazduha.
Na kvalitet vazduha najviše su uticale emisije koje su rezultat sagorijevanja goriva u velikim i malim ložištima i u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem, emisije iz industrije, kao i nepovoljni meteorološki uslovi i veoma cesta pojava stabilne atmosfere, temperaturnih inverzija uz visoki atmosferski pritisak.
Tokom 2014. godine prekoračenja koncentracije PM cestica u odnosu na propisane vrijednosti evidentirana su u Pljevljima, Nikšicu i Podgorici. Prekoračenja se najčešce dešavaju tokom sezone grijanja.
Vazduh u Crnoj Gori, ocjenjivan sa aspekta globalnog pokazatelja sumpor(IV)oksida (SO 2) je dobrog kvaliteta. Koncentacija azot(IV)oksida (NO 2) je na svim mjernim mjestima bila ispod propisanih graničnih vrijednosti. Dobra ocjena kvaliteta vazduha odnosi se na koncentraciju ugljen(II)oksida (CO) i prizemnog ozona (O 3) na svim mjernim mjestima. Koncentracije teških metala u PM 10 česticama bile su takođe u okviru propisanih normi.
38 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.2.2. Klimatske promjene
Nacionalni inventar gasova sa efekom staklene bašte (GHG - Green House Gases) obuhvata proračun emisije sledećih direktnih GHG: ugljenik(IV)oksid (CO2), metan (CH4), azot(I)oksid (N2O), sintetičke gasove (fluorisana ugljenikova jedinjenja – HFC, PFC i sumpor(VI)fluorid - SF6).
Izvori i ponori emisija direktnih GHG podijeljeni su u šest glavnih sektora: 1. Energetika 2. Industrijski procesi 3. Upotreba rastvarača 4. Poljoprivreda 5. Promjena korišćenja zemljišta i šumarstvo 6. Otpad.
Energetski sektor usled sagorijevanja goriva ima najveći udio u ukupnim emisijama CO 2 (85,5-96,7%). Industrijski procesi i proizvodnja manjim dijelom utiču na ukupne emisije CO 2 (3,3-14,5%), dok ostali sektori gotovo da nemaju doprinos.
Crna Gora spada u red zemalja sa niskom emisijom CO 2ekv po glavi stanovnika (period 1990.-2011), u odnosu na nivo emisija u razvijenim zemljama. Ukupna emisija sintetičkih gasova CF 4 i C 2F6 u Crnoj Gori se vezuju isključivo za proizvodnju aluminijuma u KAP-u. Nivo emisija ovih gasova zavisi od obima proizvodnje aluminijuma, broja i dužine trajanja anodnih efekata.
Crna Gora je 23. oktobra 2006. godine, putem sukcesije, postala strana potpisnica Bečke konvencije o zaštiti ozonskog omotača i Montrealskog protokola o supstancama koje oštećuju ozonski omotač, kao i četiri amandmana Montrealskog protokola. Kao nova država - članica Montrealskog protokola, Crna Gora je klasifikovana kao zemlja člana 5 Montrealskog protokola (zemlja u razvoju i zemlja sa niskom potrošnjom supstanci koje oštećuju ozonski omotač). CFC supstance oštećuju ozonski omotač. Crna Gora je zabranila potrošnju, odnosno uvoz CFC supstanci od 1. januara 2010. godine.
Kao zemlja kandidat za pristupanje EU, Crna Gora će rokove za eliminaciju revidirati u skladu sa dinamikom procesa pristupanja EU za koju su ovi rokovi strožiji.
Analiza temperature vazduha i količine padavina za 2014. godinu
Srednja temperatura vazduha u 2014.god. se kretala od 7.5°C na Žabljaku do 18.1°C u Budvi, dok je u Podgorici iznosila 17.2°C. Odstupanja srednje temperature vazduha su bila iznad vrijednosti klimatske normale (1961-1990.) .) i kretala su se od 1.0°C u Herceg Novom do 3.7°C u Rožajama. U Podgorici je za 1.6°C bilo toplije od klimatske normale.
39 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Količina padavina izmjerena u 2014.god. se kretala od 967lit/m 2 u Pljevljima do 3822lit/m 2.
Na Cetinju, u Podgorici je izmjereno 2183 lit/m 2 što je za 32% veca količina od klimatske normale.
Dosadašnja istraživanja pokazala su da preko 50% ukupnih emisija gasova staklene bašte nastaje u gradovima i njihovoj okolini. Dalje, procjenjuje se da u Evropskoj uniji oko 80% stanovništva živi upravo u gradovima. Uzimajuci u obzir navedeno, može se zakljuciti da je uloga gradskih vlasti narocito važna za ublažavanje klimatskih promjena i zaštitu životne sredine, kako na gradskom, tako i na nacionalnom i globalnom nivou. Referentni inventar emisija Glavnog grada Podgorica za 2008. godinu obuhvata direktne (sagorijevanje goriva) i indirektne (potrošnja električne energije) emisije CO2 iz tri sektora neposredne potrošnje energije i to: zgradarstva, saobraćaja i javne rasvjete.
2.2.3. Vode
Vodni potencijali čine jedan od osnovnih razvojnih potencijala Crne Gore. Po vodnim bogatstvima u odnosu na njenu površinu Crna Gora spada, u vodom najbogatija područja na svijetu. Osnovni cilj ove Direktive odnosi se na dovođenje svih prirodnih voda u ″dobro stanje″, tj. obezbjeđivanje dobrog hidrološkog, hemijskog i ekološkog statusa voda.Usvajanjem Direktive o vodama (Water Framework Directive 2000/60/EC-WFD), Evropska unija je u potpunosti obnovila svoju politiku u domenu voda. Namjena Direktive je da uspostavi okvire za zaštitu površinskih voda, ušća rijeka u more, morskih obalskih i podzemnih voda radi: • spriječavanja dalje degradacije, zaštite i unaprijeđenja statusa akvatičnih ekosistema; • promovisanja održivog korišćenja voda koje se bazira na dugoročnoj politici zaštite raspoloživih vodnih resursa; • progresivnog smanjenja zagađenja površinskih i podzemnih voda; • smanjenja efekata poplava i suša, itd.
Najveći izvori zagađenja površinskih i podzemnih voda su komunalne otpadne vode, koje se najčešće u neprečišćenom obliku ispuštaju u recipijent, na koncentrisan ili difuzan način. Uočljiv je trend rasta uticaja industrije, prije svega prehrambene, kao i malih i srednjih preduzeća. Sve veći uticaj saobraćajne infrastrukture i distribucije goriva na kvalitet površinskih voda.
Stalna kontrola kvaliteta površinskih voda u Crnoj Gori obavlja se radi procjene kvaliteta vode vodotoka, praćenja trenda zagađenja i očuvanja kvaliteta vodnih resursa.Prema namjeni vode se dijele na:
40 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
A. Vode koje se mogu koristiti za piće i prehrambenu industriju na osnovu graničnih vrijednosti 50 parametara i razvrstavaju se u četiri klase, i to:
− Klasa A – vode koje se u prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, mogu koristiti za piće; − Klasa A1 – vode koje se poslije jednostavnog fizičkog postupka prerade I dezinfekcije mogu koristiti za piće; − Klasa A2 – vode koje se mogu koristiti za piće nakon odgovarajućeg kondicioniranja (koagulacija, filtracija i dezinfekcija); − Klasa A3 – vode koje se mogu koristiti za piće nakon tretmana koji zahtijeva intenzivnu fizičku, hemijsku i biološku obradu s produženom dezinfekcijom I hlorinacijom, odnosno koagulacijom, flokulacijom, dekantacijom, filtracijom, apsorbcijom na aktivnom uglju i dezinfekciom ozonom ili hlorom.
B. Vode koje se mogu koristiti za kupanje, a razvrstavaju se u dvije klase i to: − Klasa K1 – odlične, − Klasa K2 – zadovoljavajuće. Kada vrijednosti prelaze propisane granice svrstavaju u grupu VK - van klase.
C. Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj školjki (za navedenu namjenu nisu dati parametri, jer nisu relevantni za predmetni dokument) Ocjena kvaliteta vode za piće Analizu kvaliteta voda za piće vrši Institut za javno zdravlje. Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) je kvalitet vode za piće svrstala u dvanaest osnovnih pokazatelja zdravstvenog stanja stanovništva jedne zemlje što potvrđuje njenu značajnu ulogu u zaštiti i unapređenju zdravlja. Voda koja se koristi za piće, pripremanje hrane i održavanje lične i opšte higijene mora zadovoljiti osnovne zdravstvene i higijenske zahtjeve: mora je biti u dovoljnoj količini, ne smije da utiče nepovoljno na zdravlje tj. da sadrži toksične i karcinogene supstance, kao ni patogene mikroorganizme i parazite.
U 2014.godini na teritoriji Crne Gore ukupno je analizirano 12.804 uzoraka voda za piće sa gradskih vodovoda i drugih javnih objekata vodosnabdijevanja. Od navedenog broja, kod 6500 uzoraka vršena je mikrobiološka analiza, a kod 6224 vršeno je fizicko i fizicko-hemijsko ispitivanje.
Prema rezultatima mikrobioloških ispitivanja , 10.05% ispitanih uzoraka hlorisanih voda ne zadovoljava propisane norme higijenske ispravnosti, najcešce zbog povećanog ukupnog broja bakterija i identifikovanja fekalnih indikatora.
Na osnovu rezultata fizicko-hemijskih ispitivanja , 14.04% ispitanih uzoraka hlorisanih voda nije odgovaralo propisanim kriterijumima. Najcešci uzrok neispravnosti bio je nedovoljna koncentracija ili potpuno odsustvo rezidualnog hlora, kao i povećana mutnoća u periodu obilnijih padavina.
Pregledom sanitarno-higijenskog stanja konstatovano je da nijesu uspostavljene sve zakonom propisane zone sanitarne zaštite, jer većina vodozahvata posjeduje samo neposrednu zonu zaštite.
Rezervoari, koji postoje na nekoliko gradskih vodovoda, nijesu na adekvatan nacin sanitarno zašticeni.
Razvodna mreža većine gradskih vodovoda je dosta stara i iz tog razloga su cesti kvarovi, kao i značajni gubici na mreži što, pored ostalog, predstavlja i epidemiološki rizik.
41 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Dezinfekcija vode se ne sprovodi kontinuirano na svim gradskim vodovodima (posebno onima koji imaju manji broj ekvivalent stanovnika). Sa izuzetkom nekoliko velikih gradskih vodovoda, ne postoji automatsko doziranje i registracija nivoa rezidualnog hlora.
Grafikonom su predstavljeni su rezulatati ispitivanja ukupnih uzoraka vode za piće u 2014. godini po opštinama, procentualni odnos uzoraka koji su odgovarali i nisu odgovarali propisima.
Rezultati ispitivanja ukupnih uzoraka vode za piće u 2014. godini
Ocjena stanja površinskih voda Analiza vodotoka značajnih za planski zahvat.
Morača se uzorkuje na 6 mjesta koji, prema klasifikaciji njene vode, treba da pripadaju A1,S,K1 klasi uzvodno od Duklje (Pernica i Zlatica) i nizvodno od Duklje do ušca u Skadarsko jezero A2,C,K2 klasi (gradska plaža Momišici, ispod uliva voda Gradskog kolektora, Grbavci i Vukovci).
U gornjem toku, već je postojalo pomijeranje ravnoteže i neki parametri su izašli van svoje klase u A2, A3. Što se tiče hemijskih parametara, prekoračene vrijednosti imali su: amonijak, jonski odnos Mg/Ca, temperature, zasićenje kiseonikom, deterdženti, fenoli i fosfati, a od mikrobioloških sadržaj fekalnih bakterija (na Zlatici) i jedan broj van svih klasa (VK) po sadržaju fosfata, nitrita i fenola. Od određenih klasa na oba profila (Pernica i Zlatica), 63.3% pripadalo je propisanoj klasi, a 10% slučajeva bilo je van svih klasa.
Na prostoru grada, vode gradske plaže Momišici su se pokazale kao najbolje od svih mjernih mjesta na Morači, što je najvjerovatnije uticaj primanja voda Zete, koja je imala dobar kvalitet u ovoj godini. Od određenih klasa ovog mjernog mjesta, 90% slučajeva pripalo je svojoj klasi, a nijedan parameter nije bio VK.
Ispod Gradskog kolektora, što je i očekivano, najlošije je stanje kvaliteta vode Morače. U svojoj klasi bilo je 56.7% slučajeva, dok je van svih klasa bilo 26.7% slučajeva i to sadržaj fosfata, nitrita i mikrobioloških pokazatelja (u klasi kupanja i uzgoja riba), a u A3 klasi bili su: BPK5, jonski odnos Mg/Ca, amonijak, i broj koli i fekalnih bakterija (u klasi vode za piće).
Nizvodno od ovog „udarnog“ zagadenja stanje se znatno mijenja, zahvaljujući karakteristikama Morače - hladna voda, brz tok, pješcano dno i kolicina voda, kao i uticaj meteo uslova. I dalje, po sadržaju VK našli su se parametri u 16.7% na Grbavcima i 20% na Vukovcima, i to sadržaj fosfata i nitrita, dok je bakteriologija bila u svojoj klasi na osnovu aspekta vode za piće i kupanje (A2,K2).
42 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Ocjena kvaliteta podzemnih voda Generalno, kvalitet podzemnih voda u Crnoj Gori u prirodnim uslovima u najvećem dijelu godine (izuzimajući primorske izdani koje su pod uticajem mora) odgovara prvoj klasi.
Vode prve (I) izdani Zetske ravnice uzorkuju se sa 6 mjesta i svrstane su u najbolju A klasu, jer se voda nekih bunara i danas koristi za piće bez ikakvog tretmana.Voda je bila u dosta slučajeva van propisane klase 53.7%, a od toga pripada 7.4% VK i to po sadržaju jonskog odnosa Ca/Mg, fosfata i nitrita. Zagadenje, parametri, njihov sadržaj i prostorni raspored uglavnom je isti iz prethodnih godina. Kao najzagadeniji bunari pokazuju se oni u Farmacima, Vranju i Drešaju, a sa najboljim stanjem bio je bunar u Mitrovicima (kod Cijevne).
Temperatura vode kretala se 13.3-18.6°C, u mjernom periodu jun-novembar. Najviše ujednačene temperature voda je imala kod bunara Drešaj, 0.6°C, a najviša variranja bila su kod bunara Gostilj 4.4°C. Vode su imale zadovoljavajuće organoleptičke osobine - bez boje i bez karakterističnog mirisa.
Iako je situacija za skoro 50% bolja u odnosu na prethodnu godinu, zabrinjavajuć je sadržaj nitrata kod bunara Vranj, gdje njihov sadržaj ima visoke vrijednosti koje dostižu 46 mg/l. Ovdje se radi o uticaju vještackih đubriva – šalitre, jer je i sadržaj kalijuma povišen i iznosi do 11 mg/l.
Mikrobiološki pokazatelji su imali pomijeranja iz svoje klase kod bunara Farmaci, ali sadržaj fekalnih bakterija bio je pomjeren u A2 klasu, kod bunara u Farmacima, Grbavcu i Drešaju. I sa ovog aspekta, najčistiji bunari bili su Cijevna i, za razliku od prethodne godine, Vranj i Gostilj.
Zaključak: Glavni izvori zagađenja koji utiču na kvalitet voda (Morača, Skadarsko jezero, podzemne vode Zetske ravnice) uključuju: − Otpadne vode iz industrije i domaćinstava iz naselja na slivnom području rijeke Zete značajno zagađuju Moraču i imaju uticaj i na kvalitet podzemnih voda; − Postojeće PPOV (zbog ograničenog kapaciteta i nedostatka predtretmana za neke industrijske proizvođace koji ispuštaju otpadne vode u javnu kanalizaciju (efluent PPOV je neodgovarajuceg kvaliteta); − Industrijske otpadne vode koje se ispuštaju direktno u Moraču (ovo se prvenstveno odnosi na KAP); − Neadekvatno odlaganje otpada; − Otpadne vode sa poljoprivrednih imanja.
Prema većini pokazatelja i rezultatima analiza smatra se da je stanje voda zadovoljavajuće. Međutim, evidentni su rastući pritisci, te uticaj infrastrukturnih rješenja (uglavnom otpadnih voda). Stanje, kakvo je sada, ne zahtjeva jednako brz odgovor na sve probleme, jer u velikom prostoru na periferiji grada ukupne emisije bez ikakvog (pred)tretmana u pravilu ne prelaze kapacitet prihvatljivosti recipijenta (podzemlje), što, naravno, nije slucaj u gusto izgrađenim i dalje brzo rastućim urbanim područjima (Tuzi, Golubovci, prigradska naselja), te naseljima lociranim u osjetljivim područjima slivova strateških vodotoka i/ili izvorišta: Ćemovsko polje, slivovi rijeka Ribnice i Cijevne. Zabrinjavajuće je i nekontrolisano korišcenje šljunka i pijeska iz rijeka Morače i Cijevne.
Naime, neophodno je kontinuirano praćenje kvalitet kako vode za piće, tako i površinskih i podzemnih voda. Neophodna je izgradnja i rekonstrukcija vodovodne mreže, prečišćivača otpadnih voda i td. Takođe ne postoji katastar izvora zagađivača, kao osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova sprečavanja i/ili smanjenja emisije zagađenja ne postoji. Naime, Zakon o životnoj sredini (Sl. list CG br.48/08) predviđa da su jedinice lokalne samouprave dužne da vode katastre izvora zagađivača na svojoj teritoriji.
43 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.2.4. Zemljište
Korišćenjem zemljišta često dolazi do poremećaja ravnoteže pojedinih sastojaka, što neminovno dovodi do njegovog oštećenja. Zemljište bi trebalo posmatrati kao multifunkcionalni sistem, a ne kao skup fizičkih i hemijskih svojstava. Osim što je izvor hrane, vode, ono je izvor biodiverziteta i životna sredina za ljudska bića. Stoga, jedna od mjera zaštite i očuvanja zemljišta je sprovođenje monitoringa zemljišta, što predstavlja preduslov očuvanja kvalitetnog života, ali i opstanka živog svijeta. U slučaju trajnog isključenja zemljišta, zemljište se više ne može dovesti u prvobitno stanje. Uzroci trajnog isključenja zemljišta su: izgradnja saobraćajnica, stambenih naselja, industrijskih i energetskih objekata.
Navedeni uzroci se manifestuju najčešće kroz: - Zagađenje zemljišta porijeklom iz atmosfere - emisija iz različitih industrijskih tehnoloških procesa, emisija usljed sagorijevanja fosilnih goriva u industriji, individualnih i lokalnih kotlarnica, emisija od motornih vozila koji koriste naftu i derivate, emisija prilikom sagorijevanja različitih organskih materija - biomase i sl. - Zagađenje zemljišta zbog neselektovanog i nepropisno odloženog industrijskog ili komunalnog otpada. - Zagađenje zemljišta porijeklom iz poljoprivrede (vještacka đubriva, pesticidi).
U cilju određivanja kvaliteta zemljišta, odnosno utvrđivanja sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu u toku 2014. godine, izvršeno je uzorkovanje i analiza zemljišta u 10 gradskih naselja u Crnoj Gori, od toga na dječijim igralištima u 4 opštine. U ovim uzorcima je izvršena analiza na moguće prisustvo neorganskih materija (kadmijum, olovo, živa, arsen, hrom, nikal, fluor, bakar, molibden, bor, cink i kobalt) i organskih materija (policiklični aromatični ugljovodonici, polihlorovani bifenili, PCB kongeneri, organokalajna jedinjenja, triazini, ditiokarbamati, karbamati, hlorfenoksi i organohlorni pesticidi). Uzorci zemljišta u blizini trafostanica ispitivani su na mogući sadržaj PCB i na određenim lokacijama dioksina i furana. Rezultati ispitivanja su upoređivani sa maksimalno dozvoljenim koncentarcijama - MDK normiranim Pravilnikom o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje (Sl. list RCG br. 18/97).
Pregledna karta – Upotreba zemljišta u Podgorici i okolnim područjima – ISPU za PUP Glavnog grada (2014.) Područje zahvata Izmjene i dopune DUP –a “Čepurci - dio”
44 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Rezultati ispitivanja opasnih i štetnih materija u zemljištu na području Glavnog grada Podgorica Na području Glavnog grada Podgorica uzorkovanje je izvršeno na 6 lokacija: - Donja Gorica - zemljište pored saobraćajnice, - Ćemovsko polje - zemljište pored saobraćajnice - Srpska - Dječije igralište - Trafostanica Zagorič - Trafostanica Tološi. Na osnovu rezultata ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Podgorice u 2014. godini može se konstatovati sledeće: - Od opasnih i štetnih materija analiziranih u uzorcima zemljišta na lokacijama Donja Gorica, Ćemovsko polje i Srpska, analizom je utvrdeno da je sadržaj fluora, hroma i nikla iznad maksimalno dozvoljenih koncentracija. Sadržaj svih ostalih opasnih i štetnih materija je ispod normiranih vrijednosti na svim lokacijama. - Samo u uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji Srpska sadržaj poliaromatskih ugljovodonika i tri PCB kongenera prevazilazi MDK normiranu Pravilnikom. Sadržaj svih ostalih toksičnih i kancerogenih materija je ispod normiranih vrijednosti u svim uzorcima. - U uzorcima zemljišta uzorkovanim na lokacijama pored trafostanica sadržaj PCB je ispod granice detekcije instrumenta, kao i sadržaj dioksina i furana.
Zaključak: Sprovođenje monitoringa, tj. kontinuirano praćenje stanja promjena u zemljištu, poljoprivrednom i nepoljoprivrednom, jedna je od najznačajnijih mjera zaštite i očuvanja zemljišta, kao jednog od najvažnijih prirodnih resursa.
Rezultati analiza uzoraka zemljišta uzorkovanim pored saobraćajnica, u 2014. godini, nisu detektovale prekoračenje propisanih koncentracija olova i PAH. Tako dobri rezultati mogu se povezati sa sve većom upotrebom bezolovnog goriva.
U Podgorici je naročito karakteristično yagađenje teškim metalima zemljišta u blizini saobracajnica, zemljišta u blizini industrijskih postrojenja (u prvom redu podrucje KAP-a), specificnih lokacija, npr. prostor uz Aerodrom Golubovci i dr. Tehnološke otpadne vode, padavinske vode koje ispiraju zagadene površine, takode su značajan izvor zagadenja zemljišta (nelegalno deponovanje otpada/smetlišta).
Gubici tla javljaju se kao posljedica trajne prenamjene zemljišta.
2.2.5. Upravljanje otpadom
Osnovni pravni okvir za upravljanje otpadom u Crnoj Gori je Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list CG, br. 64/11), kojim se uređuju vrste i klasifikacija otpada, kao i planiranje i način upravljanja otpadom. Otpad se dijeli na više načina i to prema: opasnim svojstvima, načinu nastanka (djelatnostima u okviru kojih otpad nastaje) i prema sastavu.
Kako bi se postojeći resursi koristili racionalno i na održiv način potrebno je, najprije, vršiti prevenciju nastanka otpada, odnosno smanjiti količine proizvedenog otpada na izvoru (ne stvarati otpad nepotrebno). Neophodno je podsticati ponovnu upotrebu i reciklažu, a tek kao posljednju opciju planirati pravilno odlaganje otpada. Takav mehanizam upravljanja ne dozvoljava nekontrolisano jednokratno korišćenje resursa, već podstiče njihovu racionalnu upotrebu.
U principu, ne postoji direktan i trenutan uticaj neadekvatno deponovanog otpada na ljudsko zdravlje, ali se ono može ugroziti indirektnim putevima kao što su: - raznošenje otpadnog materijala vjetrom ili od strane životinja,
45 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- nekontrolisano izdvajanje zagađujućih gasova, - širenje neprijatnih mirisa, - paljenje otpada i emisija produkata sagorijevanja i - nekontrolisano prodiranje voda zagađenih na neuređenim deponijama i ugrožavanje ispravnosti bunara i vodotoka u okolini.
Osnovi cilj upravljanja otpadom je da se generisanjem otpada ne bi narušio postojeći ekološki bilans i ravnoteža. U tom smislu osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom polaze od načela potpunog uvida u tok otpada od mjesta nastanaka pa do mjesta konačne obrade i zbrinjavanja. Stvoreni otpad treba tretirati na mjestu njegovog stvaranja-nastajanja. Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da predstavlja najmanji mogući rizik po životnu sredinu i zdravlje ljudi. Sistem za upravljanje otpadom mora biti organizovan na način da bude lako primjenjljiv sa visokim stepenom bezbjednosti po životnu sredinu.
U Crnoj Gori, deponovanje i dalje predstavlja najzastupljeniji metod za konačno rješavanje pitanja nastalog otpada. U Glavnom gradu postoji savremena sanitarna deponija „Livade“. Pored toga odlaganje otpada tipa građevinskog šuta, zemljanih iskopa i baštenski otpad, organizovano je na legalnim odlagalištima na Sitnici i Mojanskom krstu. Na deponiji Livade na Vrelima ribnickim izgrađen je savremeni Regionalni reciklažni centar kapaciteta 90.000 tona/godini. Takođe je izgrađeno postrojenje za tretman vozila van upotrebe kapaciteta 4.000 vozila godišnje. Selekcijom komunalnog otpada u reciklažnom centru izdvajaju se 14 vrsta sekundarnih materija koji imaju ekonomsku valorizaciju. Isto tako, u toku je postupak za nabavku i ugradnju nove „baklje“ za spaljivanje deponijskog gasa kapaciteta 800 Nm3/h, u cilju proizvodnje električne energije i tople vode i izrada studije izvodljivosti za proizvodnju električne energije iz solarnih panela.
Sakupljanje komunalnog otpada za potrebe fizičkih i pravnih lica u Glavnom gradu obavlja “Čistoća“ d.o.o. Podgorica koje pored navedenog obavlja i održavanje i čisćenje javnih površina, pružanje kafilerijskih usluga i održavanje javnih sanitarnih čvorova, dok su poslovi zbrinjavanja/deponovanja otpada u nadležnosti „Deponija“ d.o.o. Podgorica.
2.2.6. Buka
U skladu sa Zakonom o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl. list CG br. 28/11, 28/12, 01/14), buka u životnoj sredini je nepoželjan ili štetan zvuk na otvorenom prostoru koji je izazvan ljudskom aktivnošću, uključujući buku koja potiče iz drumskog, željezničkog i vazdušnog saobraćaja i od industrijskih postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola.
Monitoring buke u životnoj sredini u Crnoj Gori vršen je u skladu sa Programom monitoring buke u životnoj sredini za 2014., prema Elaboratu Informacija o stanju životne sredine za 2014. god, Agencije za zaštitu životne sredine, i to u: Ulcinju, Podgorici, Budvi, Petrovcu, Kotoru , Žabljaku, Nikšiću, Bijelom Polju, Beranama, Kolašinu i Mojkovcu. Analize su pokazale da su gotovo na svim mjernim pozicijama zabilježene veće vrijednosti indikatora buke.
46 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Granične vrijednosti buke u akustičkim zonama
Odlukom o utvrđivanju akustičkih zona na teritoriji Glavnog grada Podgorice ("Sl. list Crne Gore - opštinski propisi", br. 27/15 od 05.08.2015), područje zahvata Plana pripada Akustičkoj zoni - ZONA POVIŠENOG REŽIMA ZAŠTITE OD BUKE - Groblje Čepurci, Zagorič i ostale površine namijenjene za groblja u zahvatu GUR-ova Podgorica, Golubovci i Tuzi. Ova zona obuhvata površine namijenjene za zdravstvenu zaštitu, školstvo, ambasade, vjerske djelatnosti. Sva pravna i fizička lica dužna su da se staraju o tome da svojom djelatnošću i aktivnostima ne ugrožavaju okruženje bukom.
OCJENA STANJA SA ASPEKTA KVALITETA ŽIVOTNE SREDINE Stanje životne sredine u cjelini se može pozitivno ocijeniti. Rezultati istraživanja ukazuju na to da se za neka područja moraju, već sada, preduzeti mjere zaštite. Područja koja su prvenstveno ugrožena po pravilu su uže gradsko jezgro i industrijske zone. - Podgorica i šire okruženje se nalazi u Južnoj zoni kvaliteta vazduha u kojoj je neophodno unaprijeđenje kvaliteta vazduha. Tokom 2014. godine bilo je prekoračenja koncentracije PM čestica u odnosu na propisane vrijednosti. Prekoračenja se najčešce dešavaju tokom sezone grijanja. Ostali parametri su bili ispod ili u propisanom nivou. - Zbog velike koncentracije stanovništva u Glavnom gradu prilikom proširenja mreže za praćenje kvaliteta vazduha potrebno je planirati još jedno mjerno mjesto. − Visoke koncentracije PM10 čestica zabilježene na lokaciji raskrsnice ul. Kralja Nikole i ul. Crnogorskih serdara u zimskim mjesecima odražavaju kumulativni rezultat uticaja saobraćaja i grijanja domaćinstava. U narednim kampanjama praćenja koncentracija PM10 u zimskim mjesecima trebalo bi pronaći lokacije na ovom području koje nisu pod direktnim uticajem saobraćaja, da bi se pratio uticaj grijanja domacinstava. - Pojava kiselih kiša je bila zastupljena širom teritorije Crne Gore. - Kao posljedica klimatskih promjena registrovane su sljedeće promjene: Odstupanje srednje temperature vazduha bilo je iznad klimatske normale (1961-1990). U Podgorici je za 1.6°C bilo toplije od klimatske normale. Količina padavina se prema raspodjeli percentila kretala u kategoriji ekstremno kišno 91- 98. U Podgorici je izmjereno 2183 lit/m 2 što je za 32% veća količina od klimatske normale. - Crna Gora spada u red zemalja sa niskom emisijom CO 2ekv po glavi stanovnika. - Lokalna samouprava ne vodi katastar zagađivača kao osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova spriječavanja i/ili smanjenja emisije zagađenja.
47 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- Rezulatati ispitiva nja ukupnih uzoraka vode za piće u 201 4. godini za Podgoricu - 90% uzor aka su odgovarajućeg kvaliteta. - Otpadne vode iz industrije i domaćinstava iz naselja na slivnom području rijeke Zete značajno zagađuju Moraču i imaju uticaj i na kvalitet podzemnih voda. Postojeće PPOV (zbog ograničenog kapaciteta i nedostatka predtretmana za neke industrijske proizvođače koji ispuštaju otpadne vode u javnu kanalizaciju (efluent PPOV je neodgovarajućeg kvaliteta). Zagađenju doprinosi i industrijske otpadne vode koje se ispuštaju direktno u Moraču neadekvatno odlaganje otpada i otpadne vode sa poljoprivrednih imanja. - Treba unaprijediti postojeću vodovodnu i kanalizacionu mrežu i razviti novu. - Na osnovu karte korišćenja zemljišta (CORINE Land Cover 2000 I UNDP) planski zahvat se nalazi u urbanom području. - U Glavnom gradu postoji savremena sanitarna deponija „Livade“. Pored toga odlaganje otpada tipa građevinskog šuta, zemljanih iskopa i baštenski otpad, organizovano je na legalnim odlagalištima na Sitnici i Mojanskom krstu. Na deponiji Livade na Vrelima ribnickim izgrađen je savremeni Regionalni reciklažni centar. Takođe je izgrađeno postrojenje za tretman vozila i sprovodi se proces za izgradnju „baklje“. - Grad Podgorica ne posjeduje Lokalni Plan upravljanja otpadom za perid poslije 2012.g. - U skladu sa zakonskim rješenjima u oblasti buke izrađena je i usvojena Odluka o utvrđivanju akustičkih zona na teritoriji Glavnog grada. Akustičko zoniranje izvršeno je na osnovu postojeće ili planirane namjene prostora, radi utvrđivanja graničnih vrijednosti indikatora buke u datim zonama, u cilju zaštite zdravlja ljudi od buke u životnoj sredini. Mjerenje intenziteta buke ukazuje da pojačana buka potiče od saobraćaja.
2.3. POSTOJEĆE STANJE – STVORENE STRUKTURE
2.3.1. Namjene korišćenja prostora i kapaciteti
Područje zahvata plana karakteriše različitost u odnosu na vrijeme nastanka i namjenu objekata i površina. Prema namjeni površina može se podijeliti u 3 cjeline: - Površine indivudalnih stambenih objekata sa pomoćnim objektima - Površine za groblje - Slobodna zelena površina u podnožju brda Ljubović.
Na prostoru u zapadnom dijelu plana koji obuhvata 31 katastarsku parcelu, očekivano rušenje stihijski nastalih objekata nije izvršeno, a vlasnici tih objekata su čak izrazili želju za dogradnjom i nadogradnjom. Na tom prostoru je izgradjen 16 objekat spratnosti P, P+1, P+1+Pk, i može se reći da slika ovog malog zahvata nije prijatna, jer se nalazi u neposrednom kontaktu sa prostorom groblja. Pomoćni objekti pretežno su u lošem stanju a važno je napomenuti da se na tom prostoru nalaze dva objekta u izgradnji i da je 8 katastarskih parcela slobodno i predstavljaju neuređene površine. Individualni stambeni objekti izgrađeni su uglavnom u periodu 1970-1975. godine i to na zemljištu koje se u tom vremenu nalazilo van građevinskog reona, međutim, ima i objekata novije gradnje. Površina pod objektima individualnog stanovanja, za ovu zonu površine cca 1.70 ha, iznosi 1282 m2, poslovanje zauzima 341,6 m2, dok pomoćni objekti zahvataju prostor od 326,9 m2.
Najstariji objekat je kamena kuća nastala 1927.g. (k. p. br. 3563), locirana neposredno uz ogradu sa jugo-zapadne strane groblja, koja je prethodnim planom predviđena je za rekonstrukciju u servis groblja Na zahvatu oko stare kamene kuće postoje još dva objekta individualnog stanovanja (262,1 m2), dva napuštena objekta (141 m2).
48 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.3.2. Infrastrukturna mreža
Saobraćaj Prostor u zoni zahvata DUP-a "Čepurci" ograničen je postojećim saobraćajnicama Bulevar Crnogorskih Serdara, Ulica 8. Marta i Ulica 2 koja je djelimično izvedena. Ove saobraćajnice su opremljene kompletnom saobraćajnom opremom a kolovozni zastor na njima je u dobrom stanju. Saobraćajnice, parkinzi i pješačke staze unutar zahvata imaju funkciju prilaza i parkiranja posjetioca gradskog groblja. Za ove namjene uređeno je parkiralište sa 112 parking mjesta. Saobraćajne površine su od asfalta, u dobrom stanju i sa izvedenom horizontalnom signalizacijom. Parking je od raster elemenata i na pojedinim mjestima postoje manja oštećenja.
Hidrotehnička infrastruktura Vodovod - Prostor predmetnog zahvata uglavnom ima izgrađenu osnovnu vodovodnu mrežu sa koje se može obezbijediti kvalitetno snadbijevanje vodom objekata na tom prostoru. U kontaktnoj zoni ovog plana nalazi se jedan od glavnih gradskih rezervoara vode „Ljubović“ od 3000 m3. Zahvat plana oivičen je postojećim cjevovodima. Ulicom 8. Marta prolazi cjevovod AC“C“ DN200, Bulevarom Crnogorskih Serdara, takođe AC"C" cjevovod prečnika DN300. A novom ulicom, u planu označenom sa Ulica 2, u skorije vrijeme izveden je vodovod PEHD DN225. Kanalizacija za otpadne vode - U Podgorici je izgrađen separatni kanalizacioni sistem, a d.o.o. "Vodovod i kanalizacija" održava javnu fekalnu kanalizaciju sa postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda koje je u funkciji od 1978. godine. Prostor zahvata DUP-a "Čepurci - dio" izmjene i dopune, uglavnom ima izgrađene kolektore fekalne kanalizacije dovoljne da prihvati otpadne vode sa tog prostora. To je kolektor duž Bulevara Crnogorskih Serdara i ulice 8. Marta, AC DN700, i novoizvedeni kolektor u Ulici 2, PVC DN315. Atmosferska kanalizacija - U gradskom jezgru gdje su urađene savremene saobraćajnice urađena je i mreža za sakupljanje i odvođenje atmosferskih voda, sa ispustima u riječna korita Morače, Ribnice i Savinog potoka. Na ostalom prostoru Glavnog grada, odvođenje i evakuacija atmosferskih voda, uglavnom se rješava razlivanjem i upijanjem u okolni teren. Prostor zahvata DUP-a „Čepurci – dio“ izmjene i dopune, ima izgrađene kolektore atmosferske kanalizacije dovoljne da prihvate vode sa tog prostora. Duž ulice 8. Marta, to je kolektor AB DN400, sa ispustom, zajedno sa atmosferskom kanalizaciojom iz Bulevara Crnogorskih Serdara, u blizini mosta na Morači, Union Bridge. Duž Ulice 2, izveden je kolektor PEHD R DN400, koji se uliva u kolektor u ulici Ilije Plamenca i zajedno sa atmosferskom kanalizacijom iz drugog dijela ulice 8. Mart, ima ispust u rijeku Moraču, u blizini Krivog mosta.
Elektroenergetika Prema katastru postojećih elektroenergetskih instalacija dostavljenih od strane EPCG, FC Distribucija, Region2, u zoni zahvata DUP-a nalazi se nalazi dionica kablovskog 35 kV voda: TS 35/10 kV "Centar" - TS 35/10 kV "Ljubović" IPZO 13 3x150 mm2, u dužini od oko 520 m. Ovaj vod predstavlja osnovnu 35 kV vezu za napajanje TS 35/10 kV "Ljubović" iz TS 35/10 kV "Centar", dok je rezervna veza ostvarena nadzemnim 35 kV vodom: TS 220/110/35 kV "Podgorica 1" - TS 35/10 kV "Ljubović", čija trasa prolazi paralelno sa južnom granicom plana, van zahvata plana. Nakon što je trafostanica 110/10 kV "Podgorica 5" puštena u pogon, prema PUP-u Podgorica slijedi ukidanje trafostanice TS 35/10 kV "Ljubović". Na njenom mjestu formiraće se 10 kV rasklopno postrojenje. Navedeni 35 kV kabl zadržava svoju sadašnju funkciju do ukidanja TS 35/10 kV "Ljubović". Nakon formiranja 10kV rasklopnog postrojenja, postojeći 35kV kabl bi se mogao staviti pod napon 10 kV, kao veza tog postrojenja sa trafostanicom TS 35/10 kV "Centar", odnosno budućom TS 110/10 kV "Podgorica 6" koja se planira na njenom mjestu. U zoni zahvata se nalaze djelovi sledećih 10kV kablovskih dionica: - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- TS 10/0,4 kV "TIK 2" - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- TS 10/0,4 kV "Pamučni kombinat 1" (dva kabla)
49 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
- TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- DV 10 kV "Aluminijumski kombinat"” - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- MBTS 10/0,4 kV "Zabjelo 18" - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- MTS 10/0,4 kV "Zabjelo 10" - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- TS 10/0,4 kV "Strelište" - TS 35/10 kV "LJUBOVIĆ"- TS 10/0,4 kV "Sahat kula" - TS 10/0,4 kV "Krivi most 2"- MBTS 10/0,4 kV "Centrokoža" - TS 10/0,4 kV "Kruševac 2"- MBTS 10/0,4 kV "Centrokoža" - MBTS 10/0,4 kV "Centrokoža"- MBTS 10/0,4 kV "Čikovina" - TS 10/0,4 kV "Stara Varoš 3"- MBTS 10/0,4 kV "Brijeg Morače".
Telekomunikacije Organizacija javnih telekomunikacija fiksne telefonije na području opštine Podgorica uglavnom pripada Crnogorskom Telekomu i realizovana je preko četrdestčetiri elektronska komunikaciona čvora, koja su povezana pomoću optičkih kablova i odgovarajućih sistema prenosa sa glavnim čvorištem. Usluge fiksne telefonije uglavnom pruža Crnogorski Telekom putem bakarnih i optičkih pristupnih mreža, kao i radio pristupom. Osim Crnogorskog Telekoma usluge fiksne telefonije pruža i M-tel, WiMAX tehnologijom, ali sa neuporedivo manjim brojem aktivnih priključaka. Usluge fiksnog širokopojasnog pristupa (putem kabla), na području grada Podgorica, pružaju pored Crnogorskog Telekoma i operatori M-tel, M-kabal, Cabling. Usluge fiksnog-bežičnog širokopojasnog pristupa, putem WIMAX tehnologije, na području grada Podgorica, pružaju Telemach kao i M-tel. Usluge distribucije AVM sadržaja, na teritoriji grada Podgorica pružaju četiri operatora: Crnogorski Telekom (IPTV tehnologija), Telemach (MMDA tehnologija), M-kabal (KDS tehnologija), Cabling (KDS tehnologija) i Total TV Montenegro (DTH tehnologija). Na teritoriji opštine Podgorica su prisutna tri operatora mobilne telefonije: "Telenor", "Crnogorski Telekom" i "M-tel". Preko 95% opštinskog prostora je pokriveno signalom i uslugama mobilnih operatera, dok je područje DUP- a pokriveno 100%. Generalno, stanje javne telekomunikacione mreže može se ocijeniti kao dobro i nije smetnja razvoju opštine i planskog područja. To se ogleda naročito u sljedećem: - Izvršena je digitalizacija javne elektronske komunikacione mreže - Veoma dobra izgrađenost pristupne mreže na dijelu teritorije (instalisano 3098, zauzeto 670 tj. 22% zauzetost pristupne mreže) - Dobra izgrađenost spojnih optičkih kablova.
Treba napomenuti da na tretiranom području tk kanalizacioni kapaciteti su uglavnom zadovoljavajući I da ih u narednom planskom periodu treba graditi u skladu sa razvojnim planovima.
Komunalni otpad Čvrsti otpad se odlaže u, za to predviđene kontejnere, odakle ga gradske komunalne službe odvoze na gradsku deponiju. Odlaganje i sakupljane otpada je neselektivno.
2.3.3. Zelene površine
Prostor plana se nalazi u neposrednoj blizini rijeke Morače sa sjeverne strane dok se sa jugo-istočne strane prostire park šuma Ljubović. Granicu zahvata većim dijelom čine saobraćajnice.
Prostor grobja je uređen u geometrijskom stilu na kome su evidentirani ostaci zasada čempresa koji se tradicionalno sadi u sklopu sakralnih objekata. Usljed nedostatka prostora grobnih mjesta, vremenom je broj čempresa bio sve manji i manji da bi danas zasadi prerasli u soliterna stabla. Parterno uređenje je izostalo pa egzisitraju samo travne trake između grobnih parcela i staza.
50 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
2.3.4. Kulturna dobra
Za podrucje DUP-a "Čepurci - dio" urađena je "Studija zaštite kulturnih dobara" broj UP/I-03-398/2015- 16 od 14.02.2017, izrađena od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara, a koja je integralno data u poglavlju “Prilozi” pod rednim brojem 166 planskog dokumenta.
U zoni zahvata DUP-a "Čepurci - dio" nalaze se dva nepokretna kulturna dobra: "Crkva sv. Gospođe" na Čepurcima i groblje oko nje i "Spomen ploča na groblju strijeljanih".
U uslovima gdje postoje potencijalni arheološki lokaliteti, prostori sa izraženim ambijentalnim vrijednostima, pri čemu su izdvojena dobra za koje se osnovano pretpostavlja da posjeduju kulturne vrijednosti, dat je popis evidentiranih objekata (iz evidencije UZKD), a sve sa ciljem zaštite i očuvanja kulturnih vrijednosti crnogorskog kulturnog nasljeđa.
OCJENA STANJA SA ASPEKTA STVORENIH STRUKTURA U zahvatu plana zastupljene su površine: indivudalnih stambenih objekata sa pomoćnim objektima; groblje i slobodna zelena površina u podnožju brda Ljubović. U zapadnom dijelu plana, na neuređenoj površini od 1.70 ha, zastupljeni su objekti individualnog stanovanja sa poslovanjem i pomoćnim objektima. Infrastrukturni objekti (saobraćaj, hidrotehnička infrastruktura, elektroenergetika, telekomunikacije, Komunalni otpad) su većim dijelom izgrađeni i osposobljeni za upotrebu. Prostor grobja je uređen u geometrijskom stilu sa malim procentom ozelenjenosti. Prisutni su ostaci zasada čempresa u vidu soliternih stabala kao i parterne zelene površine. Na groblja se nalaze 2 nepokretna kulturna dobra: "Crkva sv. Gospođe" i "Spomen ploča na groblju strijeljanih.
2.4. STANJE NA LOKACIJI I ŠIRE UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE
Kao što je prethodno konstatovano, postojeće stanje pojedinih segmenata životne sredine datog područja može se generalno ocijeniti kao djelimično degradirano. Prirodna obilježja su se u određenom obimu izgubila. Posmatrano u kontekstu uticaja antropogenih komponenti, ovo područje može se označiti kao urbano područje (CORINE Land Cover klasifikacija).
Neorganizovano obavljanje postojećih aktivnosti, bez definisanja i unaprjeđenja neophodnih sadržaja i infrastrukture, povećalo bi pritisak na stanje životne sredine u cjelini, pa se trend razvoja životne sredine, u slučaju da se plan ne realizuje, može ocijeniti kao negativan. Najkritičniji dio ovog prostora jeste zapadni dio gradskog groblja, a njega karakteriše nekontrolisana gradnja individualnih objekata koja ni predhodnim planskim dokumentom nije zaustavljena. Nerealizacijom ovog plana širi zahvat DUP -a bi ostao urbano nedefinisan i komunalno zapušten.
Druga mogućnost, ukoliko se plan ne realizuje je formiranje zaštitnih zelenih pojaseva oko postojećeg groblja i okolnih saobraćajnica, odnosno oko park šume Ljubović kako bi se izbjeglo njeno zazidjivanje. Ova varijanta je teško izvodljiva zbog povećane potrebe za proširenjem groblja i drugih sadržaja (CD, SV).
51 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
3. IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENA ZNAČAJNOM RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA
A. Područje gradnje
Predmetni prostor je najvećim dijelom izgrađen i prostorno definisan. Dodatni pritisci se javljaju u vidu proširenja postojećeg sadržaja i planiranje novih namjena oko ovog (groblja) značajnog komunalnog objekta. Naročito će biti izražene saobraćajne gužve i povećanje potreba za parkiranjem. Takođe, može biti izražen negativan sicijalni uticaj zbog planiranja drugih namjna neposredno uz groblje (SV i CD). Bez primjene odgovarajućih mjera sprječavanja i ublažavanja negativnih uticaja, svakako bi doprinijeli narušavanju/pogoršanju postojećeg kvaliteta segmenata životne sredine.
B. Prirodni resursi
Povećana potreba za gradnjom se vrši na račun prirodnih površina (OP), koje se nalaze na padinama park šume Ljubović. Zauzimanje novih prirodnih površina dovodi do trajnog gubitka zemljišta I promjene slike predjela. Naime, ukoliko se nastavi trend gradnje oko Ljubovića može doći do tzv. zaziđivanja ovog za grad značajnog prirodnog objekta. Naime, pored sanitarno higijenske uloge park šuma Ljubović, sa pejzažnog aspekta, prestavlja repernu tačku grada, koja ukoliko se nastavi trend okolne gradnje može da izgubi svoj značaj. Pored navedenog neophodna je" hitna" revitalizacija park šume radi očuvanja diverziteta i pejzažno preoblikovanje prostora a sve radi funkcionalnog uvođenja ovog prostora u urbani sistem grada.
4. POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U PLANSKOM ZAHVATU
Na osnovu PUP-a Glavnog grada Podgorica, zahvat ovog plana se nalazi u granici Generalnog urbanističkog rješenja Podgorica. Zahvat predmetne DUP -a, PUP prepoznaje kao Površine za groblja GP i Površine za mješovite namjene MN. Prostor u zapadnom dijelu zahvata plana na kome su se formirali nelegalni stambeni objekti je bio predviđen za proširenje groblja i planom višeg reda ova površina je predvidena za površine za groblja. Zbog nemogućnosti prenamjene ovog dijela prostora predmetni DUP je ovu površinu označio kao Rezervna površina RP.
Evidentni problemi planskog područja su: - devastiranje pejzažno ambijentalnih vrijednosti, - neurađene javne i zelene površine, - zagađenje vazduha, - pojačan nivo buke.
5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE OD ZNAČAJA ZA PLAN
5.1. NAČIN ODREĐIVANJA
Opšti pravni okvir za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu čini Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (″Sl. list RCG″ br. 80/05 i ″Sl. list″ CG, br. 73/10, 40/11, 59/11) i podzakonski akti doneseni na osnovu ovog zakona. Uzimajući u obzir vrstu i obim zahvata Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci" konstatovano je da se za isti mora uraditi Strateška procjena uticaja na životnu sredinu. Sama izrada Strateške procjene uticaja na životnu kao i uslovi njene izrade, usklađeni su sa sadržajem koji je utvrđen u članu 15 Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu.
52 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Za određivanje ciljeva zaštite životne sredine ustanovljenih na međunarodnom nivou, a koji su od značaja za Plan, korišćeni su relevantni međunarodni dokumenti koje je usvojila Skupština Crne Gore. Ratifikacijom ovih dokumenata, Crna Gora je preuzela obavezu sprovođenja njihovih odredbi: - Konvencija o biodiverzitetu - Okvirna Konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Kyoto protokol Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača - Montrealski protokol o materijama koje oštećuju ozonski omotač - Konvencija o globalnoj zaštiti od dezertifikacije - Evropska konvencija o predjelima.
5.2 OPŠTI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
Uzimajući u obzir navedena dokumenta, određeni su sljedeći opšti ciljevi zaštite životne sredine od značaja za predmetno područje: - Unaprjeđenje kvaliteta segmenata životne sredine - Održivi razvoj, zasnovan na poštovanju prirodnih specifičnosti datog prostora - Uspostavljanje sistema sprječavanja i kontrole zagađivanja. Strateška procjena za ovaj Plan je procijenila potencijalne negativne uticaje na životnu sredinu i pružila predlog adekvatnih mjera koje će se preduzeti u cilju sprječavanja i smanjenja štetnih uticaja aktivnosti čija realizacija je predviđena ovim planskim dokumentom. Rezultati Strateške procjene uticaja će doprineti odgovarajućem donošenju odluka u planskom procesu.
Opšti ciljevi strateške procjene definisani su na osnovu zahtjeva i ciljeva u pogledu zaštite životne sredine u drugim planovima i programima, kao i ciljeva zaštite životne sredine utvrđenih na nacionalnom i međunarodnom nivou.
5.3 POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
Posebni ciljevi zaštite životne sredine planskog područja utvrđuju se na osnovu analize postojećeg stanja životne sredine i značajnih pitanja, problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rješavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima zaštite životne sredine.
Posebni ciljevi strateške procjene predstavljaju razradu opštih ciljeva i definisani su na osnovu sagledanih problema i zahtjeva za zaštitu životne sredine na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou. Za svaki od postavljenih posebnih ciljeva strateške procjene definisani su indikatori u odnosu na koje se ocjenjuju planska rješenja.
Posebni ciljevi SPU predstavljaju konkretan, dijelom i kvantifikovan iskaz i razradu formulisanih opštih ciljeva SPU datih u obliku smjernica za promjenu i akcija kojima će se te promjene izvesti. Oni treba da obezbjede subjektima odlučivanja jasnu i mjerodavnu sliku o suštinskom odgovoru na pitanje: da li plan doprinosi ciljevima zaštite životne sredine ili je u konfliktu sa njima. Na osnovu definisanih posebnih ciljeva vrši se izbor odgovarajućih indikatora koji će se koristiti u izradi strateške procjene uticaja na životnu sredinu. Indikatori stanja životne sredine predstavljaju veoma bitan segment u okviru izrade ekoloških studija i planskih dokumenata. Indikatori su veoma prikladni za mjerenje i ocjenjivanje planskih rješenja sa stanovišta mogućih šteta u životnoj sredini kao i za utvrđivanje nepovoljnih uticaja koje treba smanjiti ili eliminisati. Svrha njihovog korišćenja je u usmjeravanju planskih rješenja ka ostvarenju ciljeva koji se postavljaju.
53 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Tabela: Posebni ciljevi strateške procjene Područje/ Posebni cilj Indikator Ciljani rezultat element - Uspostavljanje sistema - broj i veličina uništenih - očuvane i zaštićene biljne i pracenja stanja staništa na kopnu životinjske vrste biodiverziteta na teritoriji - realizacija ciljeva - očuvana i zaštićena Bidivezitet Glavnog grada Nacionalne Strategije područja - Integracija pitanja zaštite biodiverziteta sa biodiverziteta u druge akcionim planom za sektore, naročito period 2010-2015 definisanje odgovarajucih - broj ugroženih vrsta planskih rješenja Zelene površine - Ocuvati postojeć u - izvještaj o stanju - saš uvane postojeće zelene vegetacju vegetacije površine I stvorene nove s - Uspostaviti optimalni - odnos izmedu biljnim vrstama odnos izmedu izgradenih i novoizgradenih i karakteristicnim za slobodnih zelenih površina zelenih površina predmetno podrucje I - Planiranje zelenih površina lokalne klimatske uslove, adekvatno namjeni - velicinom uskladenom s prostora brojem korisnika i namjeni prostora - Oč uvati i unaprijediti - izvještaj o pejzažu - pejzaž oč uvan unutar Pejzaž vrijedne prirodne i pejzaže svojih prirodnih - specificnosti unutar njih karakteristika - snabdjeti sve objekte - izvještaj o - svi objekti snabdije veni Ljudsko zdravlje pitkom vodom vodosnabdijevanju pitkom vodom i kvaliteta - prikupiti, obraditi i na područja - sve količine komunalnih življenja odgovajući način odlagati - izvještaj o odvođenju otpadnih voda, prikupljene, komunalne otpadne vode komunalnih otpadnih obrađenje do - osigurati održivo voda odgovarajućeg stepena i upravljanje čvrstim - izvještaj o održivom ispuštene na pogodno otpadom upravljanju čvrstim mjesto (kolektor) - ograničiti zagađenje otpadom - osigurani uslovi za vazduha na nivo koji neće - kvalitet vazduha u odvojeno prikupljanje štetiti prirodnim propisanim granicama, otpada i otpada koji će se ekosistemima i ljudskom - izvještaj o energetskoj reciklirati zdravlju efikasnosti - kvalitet vazduha u - korišćenje alternativnih - utvrđivanje inoviranih propisanim vrijednostima izvora energije akustičnih zona. - efikasno korišćenje - obezbjediti prihvatljiv nivo obnovljivih izvora energije buke, adekvatno namjeni - planirati namjene objekata i površina. adekvatno zonama koje ne prelaze propisan Nivo buke.
6. MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU
6.1. METODOLOGIJA, KRITERIJUMI, INDIKATORI I EVALUACIJA ZNAČAJA UTICAJA
Prvi korak u prepoznavanju mogućih uticaja plana je bio utvrđivanje rezultata sprovođena ključnih elemenata plana. Nakon što su identifikovani mogući uticaji koji mogu izazvati promjene na životnu sredinu vrijednovani su da bi se utvrdio njihov značaj. Vrijednovanje je izvršeno primjenom indikatora koji su utvrđeni iz posebnih ciljeva i ciljeva od značaja za zaštitu životne sredine - Opšti ciljevi. Na osnovu identifikovanog stanja u mogućnosti smo da preduzmemo adekvatne mjere u planskom procesu u cilju efikasne zaštite životne sredine. Uticaji su opisani kvalitativno na osnovu ekspertske procjene. Takođe su data i objašnjenja za svaki uticaj.
54 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
6.1.1. Uticaji na područje
Biološka raznovrsnost
Smanjenje broja vrsta Kao što je već navedeno, planski prostor i šire okruženje su u značajnoj mjeri izgubili izvorne prirodne karakteristike. Na ovim površinama je došlo do degradacije i devastacije prirodnih staništa biljnog i životinjskog svijeta. Direktan negativan uticaj na floru i faunu zahvata plana čini čovjek kroz kontinuirano zauzimanje prirodnih površina, proširivanjem građevinskih zona.
Planirane aktivnosti će u izvesnoj mjeri uticati, lokalno i kvantitativno, na smanjenje preostalih površina pod livadskom vegetacijom i gubitka staništa. Prema postojećem stanju namjene površina u zahvatu plana, ostale prirodne površine (OP) zauzimaju oko 3 ha. Istočni dio zahvata plana čine padine park šume Ljubović sa pretežnom livadskom vegetacijom. Navedeni prostor se planskim rješenjem prevodi u namjenu Površine za groblja, kao dio za proširenje, dok se uz saobraćajnicu Bulevar Crnogorskih Serdara ove površine prenamjenuje u stanovanje veće gustine (SV), Centralne djelatnosti (CD) i Površine za pejzažno uređenje – Park šuma (PŠ). Sa južne strane se takođe nalaze livadske površine u vidu trake koje se prenamjenuju u Površine za groblje.
Usljed smanjenja površina pod prirodnom vegetacijom, realizacija plana neće značajno uticati na prirodnu floru i vegetaciju kroz smanjenje brojnosti populacija i površina pod autohtonom vegetacijom. Ne očekuje se veći uticaj na staništa faune jer se radi o relativno malom zahvatu i o migratornim vrstama. Ovaj uticaj je ocjenjen kao negativan, lokalnog karaktera.
Uticaj na zaštićene i ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki osjetljiva područja Područje Plana nije prepoznato kao ekološki značajni lokalitet (EMERALD sajt, IPA, IBA i sl.). Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan/ bez uticaja.
Zelene površine
Najveći dio prostora predstavlja neuređene urbane površine sa ostacima devastirane prirodne vegetacije. Plan predviđa očuvanje postojeće razvijene drvenaste vegetacije – naročito čempresa unutar groblja i uz saobraćajnice. Planom se predviđa oko 3,6 ha površina za pejzažno uređenje, odnosno planiran je: Nivo ozelenjenosti: 19,3%. Stepen ozelenjenosti: 107 m2 po korisniku. Stepen zadovoljenosti : 10,7 m 2 po korisniku.
Privođenje prostora namjeni u pogledu ozelenjavanja uticaće na povećanje funkcionalnih zelenih površina. Smjernice za ozelenjavanej date su adekvatno namjeni površina. Kolizija između visokog Stepena ozelenjenosti i niskog Stepena zadovoljenosti javlja se usljed planirane dominantne namjene Groblje (27.964,32 m 2) kao površine specijalne namjene, dok je zelenih površina sa javnom namjenom cca 4359 m 2. Međutim, blizina Park šume Ljubović objezbjediće potrebe korisnika prostora za odmorom i rekreacijom. Takođe, je obezbjeđen pristup Park šumi iz Bulevara Crnogorskih serdara.
Planirano zelenilo imaće i sanitarno higijensku funkciju. Ovo se prije svega odnosi na Zelenilo uz saobraćajnice i zaštitni pojas u okviru Groblja, kao višeslojna zelena struktura.
Ovaj uticaj je ocjenjen kao pozitivan.
55 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Pejzaž
Specifičan prirodni ambijent predmetnog prostora i stvorene strukture pružaju mogućnosti ali i ograničenja za planiranje različitih namjena.
Detaljnim urbanističkim planom centralni dio zahvata je planiran za gradsko groblje (GR) . Površina za groblje formirana je od više UP (UP1, UP1a, UP1b, UP1c, UP1d, UP1e) na kojima je planirana rekonstrukcija i proširenje groblja, administrativni, poslovni i drugi prateći sadržaji i UP2a na kojoj je planirana administrativna zgrada za potrebe poslovanja JP Pogrebne usluge. Planom se daje mogućnost i rekonstrukcije postojećeg groblja primjenom adekvatnih mjera pejzažno- arhitektonskog uređenja. Predlaže se rekonstrukcija groblja u tzv. arhitektonskoj kompoziciji.
Rizik za vrijednost pejzaža predstavlja nejasno definisanje zaštitnog pojasa unutar groblja. Naime, i pored planiranja ograđivanja groblja i formiranje zelenih pojaseva nije jasno precizirana njihova širina. Funkcionalno razdvajanje je naročito važno na mjestima gdje su suprostavljene namjene (školstvo i socijalana zaštita, stanovanje).
Uz Bulevar Crnogorskih Serdara, "sa ciljem doživljavanja uličnog karaktera" planirana je izgradnja objekata: - administrativna zgrada Groblje (GR), spratnost S+P+1, IZ 0,35, II 1,00 - centralne djelatnosi - poslovni objekti (CD), spratnost P+2+Pk, IZ 0,40, II 1,60 i - stanovanje veće gustine kolektivno stanovanje (SV), spratnost P+2+Pk, IZ 0,29, II 0,82
Planiranje navedenih objekata obodom Park šume Ljubović predstavlja potencijalni rizik za vrijednost pejzaža to prije svega u ometanje vizure prema ovom značajnom prirodnom reperu Podgorice. Međutim, formiranje zelene površine na UP2 – Skver i relativno niski indeksi i spratnost uz planirano ozelenjavanje mogu da vizuelno kamufliraju novoplaniranu izgradnju i smanje potencijalni negativni uticaj. Takođe, objekti namjenjeni za stanovanje su u izvjesnoj mjeri vizuelno i prostorno odmaknuti od groblja što umanjuje negativan socijalni rizik.
Površine koje su planskim rješenjem predviđene za budući razvoj i naznačene kao rezervne površine (RP) , predstavljaju prostor koji nije u skladu sa planiranom slikom urbanog jezgra. Naime, na ovim površinama je neophodno uspostavljanje urbanog i komunalnog reda.
Planirane nove trafostanice (površine IOE) na razdjelnom ostrvu dodatno će negativno uticati na vizuelno sagledavanje prostora.
Za prostor koji posjeduje izražen seizmički rizik, Plan je propisao izradu geomehaničkog ispitivanja koji mora biti u skladu sa seizmičkim parametrima dejstva zemljotresa za urbanističko planiranje - Projekat geoloških istraživanja tla za predmetnu lokaciju i elaborat o rezultatima izvršenih geoloških istraživanja i na iste pribavi saglasnost nadležnog ministarstva.
Planom se predviđa izgradnja i oblikovanje objekata u skladu sa njihovom namjenom i sa strukturama iz neposrednog okruženja u pogledu osnovnih parametara forme i principa organizovanja fizičke sredine. Uticaj plana na pejzaž je ocjenjen kao negativan .
Ljudsko zdravlje i kvaliteta življenja
Poboljšanje vodosnabdijevanja područja Područje zahvata plana Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci - dio" snabdjeveno je vodovodnom infrastrukturom. Ovim planom predviđena je zamjena cjevovoda izgrađenih od azbest cementa,
56 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici materijala koji se već odavno ne koristi, tj. cjevovoda koji su prilične starosti za ovu vrstu materijala. To je cjevovod u ulici 8. Marta (AC“C“), koji je predviđen da se zamijeni cjevovodm PEHD DN225, i cjevovod u Bulevaru Crnogorskih Serdara (AC“C“), koji je predviden za zamjenu cjevovodom Ductile DN300. Za planirane objekte na UP2, UP3 i UP4, predviđena je izgradnja novog distributivnog cjevovoda PEHD DN90, novoplaniranom Ulicom 5. Potrebe za vodom zahvata plana, su: - maksimalna dnevna potrošnja Q max.dn. = 1.02 l/s - maksimalna časovna potrošnja Q max.cas. = 2.55 l/s Planom je predviđena i potrošnja vode za gašenje požara. Za naseljenu zonu ovog tipa obezbijeđen je protivpožarni proticaj za rad dva hidranta po 5.0 l/s, tj. ukupno 10.0 l/s.
Izgradnja sistema vodosnabdjevanja i planiranje protivpožarne zaštite je ocijenjen kao pozitivan uticaj. Međutim, Plan nije predvidio potrošnju vode za zalivanje zelenih površina i pranje sabraćanica.
Cjelokupan uticaj je ocjenjen kao neznatan/bez uticaja.
Poboljšanje odvodnje otpadnih voda Pri izvođenju građevinskih radova na izgradnji planiranih objekata postoji određeni broj aktivnosti, koje mogu prouzrokovati negativne posljedice na režim oticanja površinskih i kvalitet podzemnih voda. U tom pogledu najveću opasnost predstavljaju sami građevinski radovi (duboki iskopi i sl.). Na taj način, mogući su manji poremećaji prirodnih pravaca prihranjivanja podzemnih voda, kroz skidanje pokrovnog sloja zemljišta i eventualno stvaranje novih slivnih površina, zamućenja ili na drugi način onečišćenja voda koje se brzo dreniraju u podzemlje. Građevinske mašine predstavljaju potencijalnu opasnost od prosipanja ili akcidentnih izlivanja nafte i naftnih derivata, odbacivanje motornih ulja i sličnog otpada. Negativan uticaj tokom građenja objekata ima nekontrolisano odvođenje sanitarnih voda sa mjesta za smještaj radnika, gdje su moguća manja zagađivanja od procesa pripreme hrane, kao i neadekvatnih sanitarnih čvorova. Korišćenje neprikladnih materijala za građenje takođe može uticati na kvalitet podzemnih i površinskih voda. Ovaj uticaj je ocjenjen kao privremen i negativan.
Plan je predvidio razdvajanje fekalnih i atmosferskih otpadnih voda.
U zoni zahvata predviđa se prikupljanje svih fekalnih voda i njihovo odvođenje separatnim sistemom kanalizacije. Novi kolektori će se kanalisati prema postojećim gradskim kolektorima. Količine otpadnih voda su obračunate kao 80% potrošene količine vode. Maksimalna satna količina je Q otpadne vode (l/s) = 2.04 l/s. Planiranje i odvođenje fekalnih voda sa dimenzionisanjem i smjernicama za projektovanje je ocjenjeno kao pozitivan uticaj .
Atmosferske - površinske vode sa objekata, uređenih i slobodnih površina planskog prostora, planirano je da se kanališu mrežom atmosferske kanalizacije. Planirana je i ugradnju separatora za vode zagađene uljem i benzinom, prije ispuštanja u recipijent. Takođe, je data preporuka za redovno održavanje istih sa naznakom za definisanje subjekta koji će preuzeti obavezu održavanja izgrađenih separatora. Minimalni prečnik ulicnog kolektora atmosferske kanalizacije usvojen je od 300mm.
Planom nije predviđena ponovna upotreba prečišćene atmosferske vode koja bi se koristila kao tehnička voda za zalivanje i pranje saobraćajnica, a čime bi se uštedjela potrošnja vode. Planiranje i odvođenje atmosferskih voda sa dimenzionisanjem i smjernicama za projektovanje je ocjenjeno kao neznatan/ bez uticaja.
Odvojeno prikupljanje otpada Planom je dimenzionisana količina otpada za planski zahvat adekvatno namjeni prostora, kao i vrsta kontejnera za prikupljanje i selekciju otpada. Međutim, u planu nisu tačno određena mjesta za
57 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici postavljanje kontejnera već je naglašeno da se kroz glavni projekat odrede pozicije. Data je i preporuka za ugradnju podzemnih kontejnera za odlaganje komunalnog otpada prilikom projektovanja i izgradnje novih saobracajnića.
Ovaj uticaj ocjenjen je kao pozitivan.
Emisija štetnih materija U toku funkcionisanja planskih sadržaja, do povećanih pritisaka na kvalitet vazdha može doći usljed povećanog inteziteta saobraćaja. Planirani sadržaji (proširenje groblja, stanovanje veće gustine - SV i centralne djelatnosti - CD) uslovljavaju povećanje inteziteta saobraćaja u kretanju i u mirovanju.
Zahvat plana je okružen saobraćajnicama Bulevar Crnogorskih Serdara, Ulica 8. Marta i Ulica 3 sa parkinzima koje su već rekonstruisane. Planirana je izgradnja treće trake, širine 3.00 m, na Bulevaru Crnogorskih Serdara kako ne bi dolazilo do saobraćajnih gužvi i zastoja na Bulevaru. Planskim riješenjem se predviđa izgradnja novih saobraćajnica (Ulica 1, Ulica 2, Ulica 3, Ulica 4) profila koje omogućavaju kolski i pješački prilaz svakoj urbanističkoj parceli unutar kompleksa. Planom je prikazan i potreban broj mjesta za parkiranje. Za potrebe groblja planirano je u zahvatu plana ukupno 196 parking mjesta – Javni parking.
U novim objektima je ostavljena mogućnost da investitori projektuju i izvedu podzemnu garažu za parking. Planirani broj PM iznosi 96.
Zelenilo je bitan faktor za smanjenje negativnih uticaja usljed emisije štetnih gasova iz povećanog prometa saobraćaja. Planom su date smjernice za ozelenjavanje duž saobraćajnica i u okviru urbanističkih parcela. Preporučuje se linerana sadnja - drvoredna sadnja uz saobraćajnice, na trotoarima min. širine 2,5 m i na razdjelnim ostrvima između saobraćajnica i parking površina. Takođe se daje mogućnost razdvajanja parcela i izolacije od saobraćajnica formiranjem drvoreda .
Značajnim povećanjem saobraćaja i potreba za parkiranjem očekuje se povećana emisija izduvnih gasova i saobraćajnih gužvi. Rizik za povećenje negativnog uticaja usljed emisije štetnih materija nastaje zbog planiranja konfliktnih namjena (groblje - stanovanje - poslovanje).
Ovaj uticaj je ocijenjen kao negativan.
Uticaj na ambijentalnu buka Tokom izgradnje objekata neminovno će doći do povećanje ambijentalne buke, ali u kratkom periodu i sa reverzibilnim posljedicama. Buka koja se javlja na grobljima u redovitom korištenju je zanemarivana. Međutim, i nakon završetka objekta, nivo buke će biti povećan u odnosu na sadašnji nivo, zbog planiranih sadržaja odnosno obima i intenziteta saobraćaja u zoni zahvata Plana. Imajući u vidu prostornu organizaciju i prevashodnu namjenu prostora (gradsko groblje) u Planu se navodi da je "potrebno stvoriti prostor koji odaje osjećaj mirnoće". Planirani sadržaji u neposrednom okruženju groblja ne mogu da obezbjede osjećaj mirnoće, kako zbog broja stalnih i privremenih korisnika tako i zbog inteziviranja saobraćaja i u direktnom su konfliktu.
Ovaj uticaj je ocijenjen kao negativan.
Racionalno korišćenje energije Ukupna prividna električna snaga na nivou zahvata iznosi: S=804,08 kVA. Na osnovu procijenjene snage zahvata plana, urbanističkog rješenja, postojećeg stanja i planirane gradnje objekata, za potrebe snadbijevanja električnom energijom planiranih objekata je predviđena izgradnja nove trafostanice TS 10/0,4 kV 1x1000 kVA.
58 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Zbog povećane potrebe za potrošnjom električne energije u Planu je preporučen koncept energetske efikasnosti koji se posebno se odnosi na: ugradnju ili primjenu: niskoenergetskih zgrada, unaprijeđenje uređaja za klimatizaciju, unaprijeđenje rasvjete upotrebom izvora svijetla sa malom instalisanom snagom (LED, štedne sijalice ili HPS za spoljašnje osvjetljenje). Ovaj uticaj je ocjenjen kao pozitivan.
6.1.2. Vrijednovanje uticaja na područje primjene plana
Mogući uticaji na životnu sredinu realizacije DUP - a na predmetno područje prikazani su i u Tabeli koja predstavlja sublimat uticaja iz poglavlja 6.1.1. Za određivanje značaja uticaja na životnu sredinu korišćena je i sljedeća kvalitativna skala:
+ pozitivan uticaj ~ neodređen 0 uticaja nema/ili je neznatan - negativan uticaj
Oblasti i ciljevi strateške procjene Značaj uticaja Biološka raznovrsnost 1. Očuvanje biološke raznovrsnosti - 2. Izb jeći utica j na zaštićene i ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki osjetljiva područja 0 Zelene površine 3. Izbjeći uticaj na smanjenje zelenih površina + Pejzaž 4. Očuvanje panoramske vrijednosti pejzaža - Vode 5. Obezbjediti snabdjevanje pitkom vodom 0 6. Očuvanje kvaliteta površinskih i podzemnih voda 0 Zemljište 7. Uvođenje sistema prikupljanja, tretmana i odlaganja otpada + Vazduh 8. Izbjeći uticaj povećanja emisije štetnih gasova - Buka 9. Smanjenje uticaja ambijentalne buke - Izvori energije 10. Obezbjediti uslove za alternativne izvore energije +
59 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
6.1.3. Sumarni pregled procjene intenziteta mogućih uticaja
A PLANERSKA RJEŠENjA
1. Površine za groblja – (GP) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
2. Stanovanje ve će gustine – (SV) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
3. Centralne djelatnosti – (CD) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
4. Površine za pejzažno ure đenje – (PU) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
5. Objekti infrastrukture - (IOE) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
6. Saobra ćajne površine - (DS) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
7. Rezervna površina - (RP) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
B ŽIVOTNA SREDINA
8. Vode (podzemne i površinske) Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
9. Vazduh Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
10. Pejzaž i zelene površine Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
11. Klima Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
12. Zemljište Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
13. Flora i fauna Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
14. Buka Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
C SOCIJALNI UTICAJI Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
D RAZVOJ Procjena uticaja: Zna čajan Srednji Mali Nema
Sumarni pregled procjene intenziteta mogućih uticaja planiranih namjena u zahvatu Izmjena i dopuna DUP -a "Čepurci -dio" u Podgorici
60 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA ZNAČAJNIH NEGATIVNIH UTICAJA DO KOJIH DOVODI REALIZACIJA PLANA
U fazi planiranja i izgradnje, a u korelaciji sa raspoloživim podacima, moguće je predložiti okvirne mjere uklanjanja i ublažavanja uticaja, za koje se ne može dati kvantifikacija mjera u egzaktnom smislu zbog nepostojanja redovnog praćenja stanja segmenata životne sredine predmetnog prostora.
Mjere ublažavanja socijalnih uticaja Važan korak u procesu planiranja korišćenja prostora je uključivanje javnosti u proces odlučivanja, primjenom postojećih zakonskih mehanizama. - Prije početka izgradnje, neophodno je jasno definisati prostor za izgradnju objekata, uključujući i pomoćne objekte i pristupne puteve, kako bi se izbjeglo produženje trajanja radova. - Potrebno je obezbjediti i sprovesti izgradnju i uređenje javnih površina i površina od javnog značaja. - Potrebna je edukacija javnosti o značenju javnih površina i površina od opšteg dobra, kako bi se odnosili pozitvno prema istim i sačuvali ih, kako sa aspekta zaštite zivotne sredine i unapređenje standarda stanovanja i poslovanja.
Mjere ublažavanja uticaja na vazduh - Radi smanjenja emisije prašine i čađi predvidjeti komunalno održavanje javnih površina (pranje ulica, čišćenje, održavanje itd.) tokom i nakon građenja i obavezno sprovesti linearno ozelenjavanje saobraćajnica.
Mjere ublažavanja uticaja na vode - Planskim dokumentom obezbjediti i potrebne količine tehničke vode (za pranje saobraćajnica, staza i zalivanje zelenih površina). - Predvidjeti ponovnu upotrebu prečišćenih atmosferskih voda kao tehničke što omogućuje uštedu potrošnje vode. Oborinske vode sa krovova objekata po pojedinim prostornim cjelinama prikupljati u spremnike neposredno uz objekte kako bi se mogu iskoristile za zalivanje zelenih površina ili pranje popločanih površina.
Mjere ublažavanja uticaja na zemljište - Ukoliko geotehnička i seizmičkih ispitivanja karakteristika terena pokažu da planirane namjene predstavljaju rizik po objekte i prirodnu sredinu, ne dozvoliti izgradnju istih. - Sprovesti redovnu kontrolu kvaliteta zemljišta oko trafostanice zbog mogućeg povećanja prisustava PCB kongenera i drugih organskih materija. - Planom predvidjeti tačna mjesta za postavljanje kontejnera – odlagalište otpada. Unutar površine odlagališta otpadnog materijala osigurati prostor - odlagalište (zatvoreno ili ograđeno), i to posebno za organski otpad (cvijeće, zelenilo i sl.), a posebno za ostali kruti otpad (plastika, keramika I sl.). - Tokom korišćenja groblja višak iskopane zemlje nastao prilikom iskopa grobnica ne smije se odlagati na samom groblju kao niti na susjednom prostoru predviđenom za širenje groblja već se mora odvoziti na za to predviđenu deponiju. - Redovito odvoziti prikupljeni grobni otpad. - Preporuka tokom korićenja groblja je upotreba ekoloških sanduka po standardima EU.
Mjere za ublažavanje uticaja na pejzaž - Prikazati min. širinu zaštitnog pojasa u okviru Groblja i numerički. Predvideti zaštitne pojaseve primjerene širine, ne manje od 10 m, kako zbog vizuelnog tako i zbog sanitarno-higijenskog efekta - Obavezno sprovesti ozelenjavanje zadato planskim dokumentom - Novoplaniranu trafostanicu locirati na manje izloženom mjestu - Redovno održavati zelene površine i po potrebi obnavljati ih novim materijalom. -
61 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Mjere ublažavanja uticaja buke Pravilno planiranje namjene prostora predstavlja osnovnu mjeru zaštite od buke. - Sva pravna i fizička lica dužna su da se staraju o tome da svojom djelatnošću i aktivnostima ne ugrožavaju okruženje bukom. - U fazi projektovanja građevinskih objekata zaštita od buke se postiže: ugradnjom akustičnih izolacija u objektima kao i horitkulturnim uređenjem pojasa oko groblja i duž saobraćajnica. - U cilju uspostavljanja sistema kontrole izvora buke, prije izdavanja dozvola za rad, treba da se striktno poštuje procedura pri ovjeravanju ili izdavanju uvjerenja o usaglašenosti izvora buke sa propisanim graničnim vrijednostima emisije buke, odnosno da buka bude na takvom nivou da ne ugrožava zdravlje ljudi, da obezbjeduje mir i uslove za odmor i rad; da se u postupku izdavanja upotrebne dozvole, kao i odobrenja za obavljanje djelatnosti, obavezno pribavi mišljenje o primijenjenim mjerama zaštite od buke, koje po potrebi mogu biti i tehničke mjere izvodenjem odgovarajuće zvučne izolacije objekata u kojima su locirani izvori buke, kao i mjere akustične zaštite na mjestima mogućeg nastajanja buke i putevima širenja buke.
Mjere tokom izrade planske i projektne dokumentacije - Obaveza investitora je da implementira i sprovodi smjernice i mjere zaštite životne sredine definisane u Planu i u okviru SPU prilikom dalje razrade plana, odnosno da prilikom izrade projektno- tehničke dokumentacije sprovede mjere zadate Elaboratom o procjeni uticaja na životnu sredinu.
Mjere pri izdavanju dozvola za gradnju Radi spriječavanja degradacije prostora u datom području, prvenstveno usljed stvaranja gužvi u saobraćaju, nedostatka pitke vode, mogućeg zagađenja voda isl., dozvolu za gradnju objekata izdati tek onda kada se pruže dokazi da je sva potrebna i planirana infrastruktura (vodosnabdijevanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda, saobraćajnice, parking prostori) riješena ili da će biti riješena do stavljanja objekata u funkciju.
Mjere tokom izgradnje - Prije početka izgradnje, neophodno je jasno definisati prostor za izgradnju objekata, uključujući pomoćne objekte i pristupne puteve, kako bi se izbjeglo produženje trajanja radova. - Redovnim praćenjem postupka građenja objekata osigurati da se objekat i prateća infrastruktura gradi u skladu sa zadatim uslovima izgradnje i Glavnim projektom. - Tokom građenja obezbjediti kontinuiranu ekološku kontrolu gradilišta da bi se spriječile akcidentne situacije (izlivanje nafte i naftnih derivata, ispuštanje otpadnih voda bez predhodnog prečićavanja isl). - U fazi izgradnje objekata, neophodno je izabrati mehanizaciju i transportna sredstva koja će minimalno uticati na degradaciju zemljišta. - Tokom izgradje objekata prethodno utvrditi deponiju za odvoženje zemlje iz iskopa, izvan kruga gradilišta, ukoliko ne postoji način da se iskoristi zemlja iz iskopa za planiranje terena. - Građevinsku mehanizaciju neophodno je redovno održavati, odmah izvršiti sanaciju eventualnih mjesta curenja, a u slučaju akcidenta hitno intervenisati u skladu sa planom mjera i aktivnosti u ovakvim slučajevima. - Radi zaštite mogućih arheoloških nalazišta, zbog slabe arheološke istraženosti područja, prilikom izvođenja građevinskih ili zemljanih radova bilo koje vrste, potrebno je osigurati arheološki nadzor, a ukoliko se prilikom izvođenja radova naiđe na nalazište ili nalaze arheološkog značenja, prema članu 69. Zakona o zaštiti spomenika kulture (Sl. list RCG br. 47/91, 27/94), pravno ili fizičko lice koje neposredno izvodi radove, dužno je prekinuti radove i o nalazu bez odgađanja obavijestiti nadležni organ radi utvrđivanja daljnjeg postupka.
62 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Mjere za spriječavanje akcedenata - Prilikom projektovanja i izgradnje pridržavati se odredbi o zaštiti od požara i Zakona o zaštiti i spašavanju (Sl. list CG, br.13/07). - Sprovođenjem mjera zaštite površinskih i podzemnih zona - izvorišta smanjiće se i opasnost pojave zaraznih bolesti.
Obaveze nadležnih organa Državni organi, organi lokalne uprave i ovlašćene i druge organizacije, dužni su da redovno, blagovremeno, potpuno i objektivno, obaveštavaju javnost o stanju životne sredine, odnosno o pojavama koje se prate u okviru monitoringa, kao i mjerama upozorenja ili razvoju zagađenja koja mogu predstavljati opasnost za život i zdravlje ljudi, u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine i drugim propisima. Takođe, nadležni organ lokalne uprave dužan je da, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu Zakona o upravljanju otpadom (Sl. list CG br. 64/11) izvrši popis neuređenih odlagališta na svom području, sačini plan sanacije ovih odlagališta i uvrsti ga u lokalni plan iz člana 94 stav 3 ovog zakona (član 98). Obaveze Lokalne samouprave su i: - Zbog velike koncentracije stanovništva u Glavnom gradu prilikom proširenja mreže za praćenje kvaliteta vazduha potrebno je planirati još jedno mjerno mjesto - Izrada Plana upravljanja otpadom za naredni period - Tokom izrade razvojnog programa opštine definisati globalni seizmički rizik kao i nivo prihvatljivog rizika kao jedan od osnovnih parametra za izradu budućih planova.
8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANATNIH RJEŠENJA
Poštujući dosadašnja iskustva u izradi Strateških procjena uticaja, u praksi se moraju razmatrati najmanje dvije varijante: - varijanta da se Plan ne usvoji i ne implementira i - varijanta da se Plan usvoji i implementira. - 1. Kriterijum – očuvanje prirodnih dobara i resursa Opcija bez Plana - Predmetno područje je najvećim dijelom izgrađen prostor sa namjenom Groblje. Obodom groblja, padinama park – šume Ljubović su prirodne površine obrasle livadskom vegetacijom. Ove prirodne površine u urbanom jezgru grada nisu komunalno održavane i prostorno definisane. Ukoliko ne dođe do realizacije plaskog dokumenta moguća je dalja devastacija navedenih površina usljed komunalnog neodržavanja i nedefinisanih obaveza korisnika.
Opcija sa Planom – Realizacija predmetnog plana usloviće gubitak identiteta prostora usljed gradnje objekata obodom Park –šume Ljubović. Cijeli prostor duž Bulevar Crnogorskih serdara prostorno je sastavni dio park –šume Ljubović. Planskim rješenjem vodilo se računa da se prostornom organizacijom i urbanističkim elementima ne prekorači prag nosivosti prostora i da se što manje naruše vizure prema Park šumi.
2. Kriterijum - opšta zaštita životne sredine Opcija bez Plana - Usljed nepostojanja zaštite životne sredine na mikro nivou, moglo bi doći do intenziviranja zagađivanja osnovnih činilaca životne sredine. Opcija sa Planom - Postigla bi se racionalnija organizacija, uređenje i zaštita segmenata životne sredine, a takođe bi se preduzimale adekvatne preventivne mjere uz uspostavljanje sistema kontrole svih oblika zagađivanja.
63 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Na osnovu prethodno iznijetog, može se zaključiti da je neophodna izrada Plana kako bi se definisali korisnici prostora i namjene adekvatno prostornim mogućnostima. Premetni Plan nije dao varijantna rješenja ali kroz faze njegove relizacije treba uspostaviti optimalne kapacitete i namjene koje neće narušavati životnu sredinu i prirodne resurse u skladu sa održivim razvojem.
9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU
Analizom identifikovanih mogućh uticaja na životnu sredinu i utvrđivanjem njihove veličine, značaja i dometa, utvrđeno je da njihov uticaj neće prelaziti državne granice. Stoga nema potrebe da se sprovedu konsultacije sa susjednim državama.
10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE STUDIJE LOKACIJE (MONITORING)
Kako je područje geografski veoma malo, nema posebnih i specificnih aktivnosti koje bi za ovo područje tako permanentno ugrožavale životnu srednu a da to zahtjeva redovan monitoring. Funkcionisanje groblja može da dovede do poremećaja u životnoj sredini, ali može da se radi o fizičkim nečistocama od neadekvatnog skladištenja smeća, suvog cvijeća i vijenaca. Redovan rad i praćenje stanja obilaženjem od strane komunalane inspekcije u nekim redovnim vremenskim ciklusima je najbolji način za evidentiranje neposlovnog odnosa i registrovanje loših pojava. Zbog činjenica da groblje predstavlja dio kulture jednog grada, njegovog naroda, i da je ono na neki način ogledalo života i simbol sredine, bilo bi poželjno da se okruženje privede namjeni.
Kao što je predhodno navedeno prostor DUP –a, kao dio urbanog jezgro, je na skali Osjetljivosti –male osjetljivosti. Evidentirani planirani pritisci su: intenziviranje saobraćaja, širenje urbanog jezgra, degradacija tla, tehnička infrastruktura. Međutim, povećana osjetlivost predmetnog prostora je zbog neposredne blizine park –šume Ljubović i rijeke Morače. Iz tog razloga je neophodno sprovesti monitoring vazduha, buke, upravljanja otpada i vode.
Monitoring kvaliteta vazduha Monitoring kvaliteta vazduha se mora uspostaviti u skladu sa Evropskom direktivom o procjeni i upravljanju kvalitetom ambijentnog vazduha (96/62/ES). Potrebno je pratiti zakonom propisane indikatore (imisijske koncentracije). Vrijednosti pratiti u odnosu na: Zakon o zaštiti vazduha (Sl. list CG br. 25/10, 40/11), Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh (Sl. list RCG br. 25/01) i Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG, br. 25/12).
Monitoring treba vršiti povremeno, a za slučaj utvrđivanja povećanih vrijednosti, treba preduzeti mjere sprečavanja rada lokalnih zagađivača, usmjeravanje saobraćaja u jednom pravcu, zabranu saobraćajnog prometa kroz pojedine zone, te uspostaviti kontinuirani monitoring.
Monitoring nivoa buke Monitoring nivoa buke treba sprovoditi periodično, sa većim brojem kontrolisanja buke u toku izgradnje i realizacije sadržaja. Monitoring intenziteta buke pratiti u odnosu na: Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl. list CG br. 28/11, 28/12, 01/14) i Pravilnik o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (Sl. list CG, br. 60/11).
64 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Monitoring upravljanja otpada Upravljanje otpadom treba da bude u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. list CG br. 64/11) Kontrolisanje upravljanja treba sprovoditi kontinuirano. Precizan monitoring je obavezno propisati u fazi izrade Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu koji će se raditi na osnovu Idejnih, odnosno Glavnih projekata.
Monitoring izvora zagađenja Potrebno je kontinuirano pratiti kvalitet i kvantitet otpadnih voda, shodno načinu, dinamici i parametrima datim u Pravilniku o izmjeni Pravilnika o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (Sl. list CG br. 52/2012).
Monitoring za druge elementi životne sredine i/ili parametri/indikatori stanja za koje se nađe opravdanje za uključivanje u Program monitoringa (radioaktivnost i td.).
11. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA
U predmetnom Izvještaju izvršena je analiza i ocijena mogućih uticaja planirane namjene, organizacije i korišćenje prostora u zahvatu Izmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio" u Podgorici na životnu sredinu, uključujući i zdravlje ljudi.
Analiza je pokazala da je realizacija Plana moguća ukoliko se ispoštuju mjere i smjernice za smanjenje negativnih uticaja date ovim dokumentom, uz sprovođenje mjera monitoringa.
Uticaji pojedinačnih projektnih rješenja u zahvatu DUP-a biće tretirani u okviru procedure procjene uticaja na životnu sredinu (Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu), a u skladu sa vrstom i karakteristikama projekta odnosno objekata za koje se rade.
Rezimirajući analizirane uticaje Izmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio" na životnu sredinu i elemente održivog razvoja, može se konstatovati da će predloženo plansko rješenje imati negativni uticaj na pejzaž i vazduh. Neminovno će doći promjene slike predjela i povećane saobraćajnih gužvi i nivoa buke. Ovi negativni uticaj su planskim smjernicama i urbanističkim pokazateljima svedeni na ekološki prihvatljiv nivo.
Manji negativni uticaji koje je moguće očekivati realizacijom planskih rješenja su ograničenog intenziteta i prostornih razmjera (biološka različitost, ponovno korišćenje prečićene vode kao tehničke, prikupljanje otpada). Potencijalne negativne efekte planskih rješenja moguće je poštovanjem mjera projektovanja i zaštite maksimalno minimizirati na nivou koji nisu strateški znaćajni.
Pozitivni efekti planskog rješenja, ocjenjeni kao strateški značajni, ogledaju se u: poboljšanju vodosnabdjevanja, kanalisanju i prečišćavanje otpadnih voda, racionalnom korišćenje električne energije.
65 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
12.REZIME
Pravni osnov Pravni osnov za izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu za Izmjenu i dopunu Detaljnog urbanističkog plana "Čepurci - dio" u Podgorici sadržan je u Odluci o njenoj izradi koja je sastavni dio Odluke o izradi Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci - dio", broj 01-031/15-4553 od 17.06.2015. godine koju je donio Gradonalčenik Glavnog grada Podgorice na osnovu člana 72 Statuta Glavnog grada - Podgorice (Sl. list RCG - opstinški propisi, br. 28/06 i Sl. list CG - opstinški propisi, br. 39/10 i 18/12) i Programa uređenja prostora Glavnog grada Podgorice za 2015. godinu (Sl. list CG - opstinški propisi, br. 07/15). Odluku o izradi Strateske procjene uticaja na životnu sredinu lzmjena i dopuna DUP-a "Čepurci - dio" u Podgorici donio je Sekretar Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora i zastitu životne sredine Glavnog grada Podgorice na osnovu člana 5 stav 2, člana 9 i člana 13a, stav 1 Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05 i Sl. list CG, br. 73/10, 40/11 i 59/11).
Planski osnov Osnova za izradu Izmjena i dopuna Detaljnog urbanističkog plana "Servisno - skladišna zona" Podgorica utemeljena je na smjernicama iz važeće planske dokumentacije: - Prostorno urbanistički plana Glavnog grada Podgorice do 2025.godine (2014) - Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci" iz 2005. godine.
Metodologija i proces izrade Stratešku procjenu uticaja Paralelno sa izradom Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci - dio" radi se i Strateška procjena uticaja DUP- a. Cilj ovog dokumenta je da ukaže na ključne segmente životne sredine koji mogu biti ugroženi realizacijom plana, tj. da se definišu najznačajniji uticaji na životnu sredinu, te mjere za smanjenje utvrđenih negativnih uticaja. Ključna ograničenja za projektovanje na području koje pokriva Izmjena i dopuna Detaljnog urbanističkog plana "Čepurci - dio" identifikovana su kroz Stratešku procjenu uticaja DUP-a.
Opis predloženog koncepta Izmjene i dopune Detaljnog urbanističkog plana "Čepurci - dio" Izmjenama i dopunama DUP-a "Čepurci - dio", površine 18.81 ha, sa aspekta namjene površina, poštovan je u najvećoj mogućoj mjeri koncept Prostornog urbanističkog plana Podgorice. Nakon detaljne analize, namjena je usklađena sa potrebama korisnika prostora i sa urbanističkim pokazateljima iz Pravilnika o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, pri čemu su određene površine za: - Groblje - Centralne djelatnosti - Stanovanje veće gustine - Površine za pejzažno uređenje javne namjene - Rezervne površine - Saobraćajnu i ostalu infrastrukturu.
Površina za groblje formirana je kao UP1, a osim nje formirane su još 5 manje parcele sa namjenom površine za groblje. Urbanistčke parcela UP1a i UP1c su predviđene za izgradnju administrativno poslovnih, komercijalnih i ostalih sadržaja za potrebe JP Pogrebne usluge. Urbanistička parcela UP1b je locirana neposredno uz postojeće kapele i predviđena za izgradnju mrtvačnice.U jugozapadnom dijelu groblja u sklopu UP1, predviđena je adaptacija i rekonstrukcija postojeće kamene kuće u objekat za potrebe preduzeća Pogrebne usluge. Na urbanističkim parcelama UP1d i UP1e proširenje kapaciteta groblja, tj izgradnja novih grobnica.
Na urbanističkoj parceli UP2 planirana je skver tj. površina pejzažnog uređenja javne namjene.
66 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Na urbanističkoj parceli UP2a planirana je administrativna zgrada za potrebe poslovanja JP Pogrebne usluge.Planirana je spratnost S+P+1.
Na urbanističkoj parceli UP3 planirana je izgradnja objekta čija je namjena poslovanje. Na urbanističkoj parceli UP4 planirana je izgradnja objekta kolektivnog stanovanja sa djelatnostima koje se nalaze u prizemlju.
Opis postojećeg stanja životne sredine U okviru ovog dijela dokumenta dat je detaljniji opis karakteristika životne sredine na osnovu raspoloživih podataka za Podgoricu iz Informacija Agencija za zaštitu životne sredine o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2014.
Opšti i posebni ciljevi strateške procjene uticaja Opšti ciljevi strateške procjene definisani su na osnovu zahtjeva i ciljeva u pogledu zaštite životne sredine u drugim planovima i programima, kao i ciljeva zaštite životne sredine utvrđenih na nacionalnom i međunarodnom nivou. Posebni ciljevi zaštite životne sredine planskog područja utvrđeni se na osnovu analize postojećeg stanja životne sredine i značajnih pitanja, problema, ograničenja i potencijala planskog područja, kao i prioriteta za rješavanje ekoloških problema, a u skladu su sa opštim ciljevima i načelima zaštite životne sredine.
Opis mogućih značajnijih uticaja na životnu sredinu
° Biološka raznovrsnost Smanjenje broja vrsta Realizacija plana neće značajno uticati na prirodnu floru i vegetaciju kroz smanjenje brojnosti populacija i površina pod autohtonom vegetacijom. Ne očekuje se veći uticaj na staništa faune jer se radi o relativno malom zahvatu u urbanom okruženju i o migratornim vrstama. Ovaj uticaj je ocjenjen kao negativan, lokalnog karaktera.
Uticaj na zaštićene i ugrožene vrste, njihova staništa i ekološki osjetljiva područja Područje Plana nije prepoznato kao ekološki značajni lokalitet (EMERALD sajt, IPA, IBA i sl.). Ovaj uticaj je ocjenjen kao neznatan/ bez uticaja.
° Zelene površine Plan predviđa očuvanje postojeće razvijene drvenaste vegetacije, posebno stabala čempresa unutar groblja i uz saobraćajnice. Planom se predviđa oko 3,6 ha površina za pejzažno uređenje, odnosno planiran je: Nivo ozelenjenosti: 19,3%. Stepen ozelenjenosti: 107 m 2 po korisniku. Stepen zadovoljenosti: 10,7 m 2 po korisniku.
Privođenje prostora namjeni u pogledu ozelenjavanja uticaće na povećanje funkcionalnih zelenih površina. Blizina Park šume Ljubović objezbjediće potrebe korisnika prostora za odmorom i rekreacijom. Takođe, je obezbjeđen pristup Park šumi iz Bulevara Crnogorskih serdara. Ovaj uticaj je ocjenjen kao pozitivan.
° Pejzaž Specifičan prirodni ambijent predmetnog prostora i stvorene strukture pružaju mogućnosti ali i ograničenja za planiranje različitih namjena.
67 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Planom se daje mogućnost i rekonstrukcije postojećeg groblja primjenom adekvatnih mjera pejzažno- arhitektonskog uređenja. Predlaže se rekonstrukcija groblja u tzv. arhitektonskoj kompoziciji. Rizik za vrijednost pejzaža predstavlja nejasno definisanje zaštitnog pojasa unutar groblja.
Planiranje objekata (stanovanja i poslovanja u okviru namjene CD I GR) obodom Park šume Ljubović predstavlja potencijalni rizik za vrijednost pejzaža to prije svega u ometanje vizure prema ovom značajnom prirodnom reperu Podgorice. Međutim, formiranje zelene površine na UP2 – Skver i relativno niski indeksi i spratnost uz planirano ozelenjavanje mogu da vizuelno kamufliraju novoplaniranu izgradnju i smanje potencijalni negativni uticaj. Takođe, objekti namjenjeni za stanovanje su u izvjesnoj mjeri vizuelno i prostorno odmaknuti od groblja što umanjuje negativan socijalni rizik. Površine koje su planskim rješenjem predviđene za budući razvoj i naznačene kao rezervne površine (RP) , predstavljaju prostor koji narušava sliku urbanog jezgra. Naime, na ovim površinama je neophodno uspostavljanje urbanog i komunalnog reda. Planirane nove trafostanice (površine IOE) na razdjelnom ostrvu dodatno će negativno uticati na vizuelno sagledavanje prostora. Ovaj uticaj je ocjenjen kao negativan .
° Ljudsko zdravlje i kvaliteta življenja Poboljšanje vodosnabdijevanja područja Područje zahvata plana snabdjeveno je vodovodnom infrastrukturom. Ovim planom predviđena je zamjena postojećeg cjevovoda. Izgradnja sistema vodosnabdjevanja i planiranje protivpožarne zaštite je ocijenjen kao pozitivan uticaj. Međutim, Plan nije predvidio potrošnju vode za zalivanje zelenih površina i pranje sabraćanica. Cjelokupan uticaj je ocjenjen kao neznatan/ bez uticaja.
Poboljšanje odvodnje otpadnih voda Planirano je razdvajanje fekalnih i atmosferskih otpadnih voda. Planiranje i odvođenje fekalnih voda sa dimenzionisanjem i smjernicama za projektovanje je ocjenjeno kao pozitivan uticaj. Planom nije predviđena ponovna upotreba prečišćene atmosferske vode koja bi se koristila kao tehnička voda za zalivanje i pranje saobraćajnica. Planiranje i odvođenje atmosferskih voda sa dimenzionisanjem i sjernicama za projektovanje je ocjenjeno kao neznatan/ bez uticaja.
Odvojeno prikupljanje otpada koji će se reciklirati Planom je dimenzionisana količina otpada za planski zahvat adekvatno namjeni prostora, kao i vrsta kontejnera za prikupljanje i selekciju otpada. Data je i preporuka za ugradnju podzemnih kontejnera za odlaganje komunalnog otpada prilikom projektovanja i izgradnje novih saobracajnića. Ovaj uticaj ocjenjen je kao pozitivan.
Emisija štetnih materija Planirani sadržaji (proširenje groblja, stanovanje veće gustine i centralne djelatnosti) uslovljavaju povećanje inteziteta saobraćaja u kretanju i u mirovanju, a time i rizik za povećenje negativnog uticaja usljed emisije štetnih materija.
Zelenilo je bitan faktor za smanjenje negativnih uticaja usljed emisije štetnih gasova iz povećanog prometa saobraćaja. Planom su date smjernice za ozelenjavanje duž saobraćajnica, gdje se preporučuje linerana sadnja. Linearna - drvoredna sadnja uz saobraćajnice je moguća na trotoarima min. širine 2,5 m i na razdjelnim ostrvima između saobraćajnica i parking površina. Takođe se daje mogućnost razdvajanja parcela i izolacije od saobraćajnica formiranjem drvoreda .
68 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
Rizik za povećenje negativnog uticaja usljed emisije štetnih materija nastaje zbog planiranja konfliktnih namjena (groblje - stanovanje - poslovanje). Ovaj uticaj je ocijenjen kao negativan.
Uticaj na ambijentalnu buka Tokom izgradnje objekata neminovno će doći do povećanje ambijentalne buke, ali u kratkom periodu i sa reverzibilnim posljedicama. Buka koja se javlja na grobljima u redovitom korištenju je zanemarivana. Međutim, i nakon završetka objekta, nivo buke će biti povećan u odnosu na sadašnji nivo, zbog planiranih sadržaja odnosno obima i intenziteta saobraćaja u zoni zahvata Plana. Imajući u vidu prostornu organizaciju i prevashodnu namjenu prostora (gradsko groblje) u Planu se navodi da je "potrebno stvoriti prostor koji odaje osjećaj mirnoće". Planirani sadržaji u neposrednom okruženju groblja ne mogu da obezbjede osjećaj mirnoće, kako zbog broja stalnih i privremenih korisnika tako i zbog inteziviranja saobraćaja i u direktnom su konfliktu. Ovaj uticaj je ocijenjen kao negativan.
Racionalno korišćenje energije Zbog povećane potrebe za potrošnjom električne energije u Planu je preporučen koncept energetske efikasnosti koji se posebno se odnosi na: ugradnju ili primjenu: niskoenergetskih zgrada, unaprijeđenje uređaja za klimatizaciju, unaprijeđenje rasvjete upotrebom izvora svijetla sa malom instalisanom snagom (LED, štedne sijalice ili HPS za spoljašnje osvjetljenje). Ovaj uticaj je ocjenjen kao pozitivan.
Mjere za ublažavanje uticaja i monitoring U ISPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP-a "Čepurci - dio" date su mjere za uklanjanje i ublažavanje uticaja koje treba sprovesti u toku planiranja, projektovanja i izgradnje objekata. Predložen je i monitoring za određene komponetne životne sredine.
Zaključak Analiza je pokazala da je realizacija Plana moguća ukoliko se ispoštuju smjernice i mjere za smanjenje negativnih uticaja date ovim dokumentom, uz sprovođenje mjera monitoringa.
Uticaji pojedinačnih projektnih rješenja u zahvatu DUP-a biće tretirani u okviru procedure procjene uticaja na životnu sredinu (Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu), a u skladu sa vrstom i karakteristikama projekta odnosno objekata za koje se rade.
69 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
I ZAKONSKI PROPISI OD ZNAČAJA ZA IZRADU STRATEŠKE PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU
- Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 73/10, 40/11, 59/11) - Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br. 51/08, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13 i 33/14) - Zakon o životnoj sredini (Sl. list CG br .48/08,40/10 i 40/11) - Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 40/10, 73/10, 40/11, 27/13) - Uredbu o Nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine CG (Sl. list CG, br. 19/2013) - Zakon o ratifikaciji Evropska Konvencija o predjelima ratifikovana (Sl. list CG br. 06/08) - Zakon o integrisanom spriječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (Sl. list RCG br. 80/05 i Sl. list CG br. 54/09 i 40/11 ) - Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list CG br. 64/11) - Zakon o zaštiti vazduha (Sl. list CG br. 25/10, 40/11) - Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (Sl. list CG br. 28/11, 28/12, 01/14) - Zakon o potvrđivanju konvencije o dostupnosti informacjia, učešću javnosti u donošenju odluka i prava na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine (Sl. list CG - Međunarodni ugovori br. 03/09) - Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 51/08, 21/09, 40/11, 62/13) - Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sl. list CG br. 49/10) - Zakono o vodama (Sl. list RCG br. 27/07) - Zakon o slobodnom pristupu informacijama (Sl. list CG br. 44/12) - Zakon o inspekcijskom nadzoru (Sl. list RCG br.39/03 i Sl. list CG br.76/09) - Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl. list CG br.13/07) - Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list CG, br. 64/11) - Pravilnik o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene površina, elementima urbanističke regulacije i jedinstvenim grafičkim simbolima (Sl. list CG br.24/10) - Pravilnik o mjerama zaštite od elementarnih nepogoda (Sl.list RCG br. 8/93) - Pravilnik o bližem sadržaju godišnjeg programa monitoring stanja očuvanosti prirode i uslovima koje mora da ispunjava pravno lice koje vrši monitoring (Sl. list CG br. 35/10) - Pravilnik o emisiji zagađujućih materija u vazduh (Sl. list RCG br. 25/01) - Pravilnikom o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje (Sl. list RCG br. 18/97) - Pravilnik o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (Sl. list CG, br. 60/11) - Pravilnik o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i odstranjivanja (Sl. list CG, br. 68/09, 86/09) - Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (Sl. list CG, br. 25/12) - Pravilniku o izmjeni Pravilnika o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda (Sl. list CG br. 52/2012) - Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl. list CG, br. 2/07) - Odlukom o utvrđivanju akustičkih zona na teritoriji Glavnog grada Podgorice (Sl. list CG - opštinski propisi, br. 15/13, 27/15) - Odluka o uslovima i načionu sahranjivanja umrlih i uređivanju i održavanju groblja (Sl. list RCG - opštinski propisi br. 19/98 i 40/15) - Odluka o dopuni Odluke o uslovima i načinu sahranjivanja umrlih i uređivanju i održavanju groblja (2016).
70 SPU na životnu sredinu za Izmjene i dopune DUP –a "Čepurci - dio" u Podgorici
II LITERATURA
- Prostorno urbanistički plana Glavnog grada Podgorice do 2025.godine (2014) - Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za Prostorno urbanisticki plan Glavnog grada Podgorica (2014) - Informacija o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2014. Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore - Lokalni plan zaštite životne sredine Glavnog grada Podgorice za 2015 – 2019. - Odluka o utvrđivanju akustičkih zona na teritoriji Glavnog grada - Podgorice (Sl. list CG - opštinski propisi, br. 15/13) - Nacionalna strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2010 - 2015. godine - Kjoto protokol Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama - Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta (Sl. list RCG br. 76/06) - Strateški master plan za upravljanje čvrstim otpadom za Republiku Crnu Goru (2004) - Evropska Konvencija o predjelima (European Landscape Convention, Florence, 2000) - Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (2007).
71