Arkusz SZCZURKOWO (36)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2012 Autorzy: SŁAWOMIR MĄDRY*, PAWEŁ KWECKO**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, GRA śYNA HRYBOWICZ***

Główny koordynator MGP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: BOGUSŁAW B ĄK** Redaktor regionalny planszy B: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA **

* – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny–Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN ……………….

Spis tre ści

I. Wst ęp (Sławomir M ądry) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir M ądry) ...... 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir M ądry) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Sławomir M ądry) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir M ądry) ...... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Sławomir M ądry) ...... 11 VII. Warunki wodne (Sławomir M ądry) ...... 13 1. Wody powierzchniowe...... 13 2. Wody podziemne...... 13 VIII. Geochemia środowiska...... 16 1. Gleby (Paweł Kwecko) ...... 16 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 18 IX. Składowanie odpadów (Gra Ŝyna Hrybowicz) ...... 21 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Sławomir M ądry) ...... 24 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir M ądry) ...... 25 XII. Zabytki kultury (Sławomir M ądry) ...... 28 XIII. Podsumowanie (Sławomir M ądry, Gra Ŝyna Hrybowicz) ...... 28 XIV. Literatura ...... 29

I. Wst ęp

Arkusz Szczurkowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w 2011/12 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przed- si ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ądzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Szczurkowo, wraz z materiałami autorskimi (M ądry i in., 2006). Plansza A jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, − Urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Olsztynie,

3 − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2011 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej, jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Szczurkowo wyznaczaj ą współrz ędne 20°45’– 21°00’ długo ści geograficznej wschodniej i 54°20’– 54°30’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 301 km 2, w tym w granicach Polski 48 km 2. Omawiany teren poło Ŝony jest w województwie warmi ńsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w granicach dwóch gmin – Bartoszyce i Sępopol, które od północy granicz ą z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski J. Kondrackiego (2002) obszar arkusza nale Ŝy w cało ści do makroregionu Niziny Staropruskiej, a w granicach Polski do mezo- regionu Niziny S ępopolskiej (fig. 1). Rze źba Równiny S ępopolskiej, która poza granic ą pa ństwa przechodzi w równin ę nad Pregołą, jest mało urozmaicona. Powierzchnia terenu, w polskiej cz ęś ci obszaru arkusza, wznosi si ę na ogół łagodnie, ze wschodu na zachód, od około 50 m n.p.m. do około 100 m n.p.m. Na zachód od Parkoszewa znajduje si ę niewysoki, 10 – 15 m wysoko ści stopie ń morfologiczny. Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni terenu. Cechuje je bardzo wysoka Ŝyzno ść , dzi ęki czemu wyst ępuje tu du Ŝa ró Ŝnorodno ść gatunków drzew. Dominuj ącym typem siedliskowym są lasy i lasy mieszane. S ą to głównie siedliska świe Ŝe i wilgotne, tworz ące cz ęsto struktur ę dwupi ętrow ą, wielogatunkow ą, z g ęstym podszytem. Do najwa Ŝniejszych gatunków laso- twórczych nale Ŝą : d ąb, świerk i sosna. Du Ŝy udział w powierzchni le śnej ma równie Ŝ brzoza, która wyró Ŝnia si ę na tych terenach dobr ą jako ści ą i znaczn ą ekspansywno ści ą. Wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego na obszarze arkusza s ą grunty rolne. Na około 80% ich powierzchni wyst ępuj ą gleby chronione wysokich klas bonitacyjnych. S ą to głównie gleby brunatne, na niewielkich powierzchniach spotykane s ą pseudobielice oraz czarne ziemie. Nale Ŝą do gruntów ornych III klasy bonitacyjnej. Wykształciły si ę na glinach zwałowych, a we wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, tak Ŝe na iłach. Chronione s ą równie Ŝ

4 gleby organiczne: murszowo-mineralne i mułowo-torfowe, rozwini ęte na torfowiskach ni- skich na południe od Szczurkowa.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Szczurkowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granice mezoregionów, 3 – granica pa ństwa

Nizina Staropruska: 841.57 Wzniesienia Górowskie 841.59 Nizina S ępopolska Pojezierze Mazurskie: 842.81 Pojezierze Olsztyńskie

Obszar arkusza znajduje si ę w północnomazurskim regionie klimatycznym, który charakteryzuje si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą typów pogody, zwi ązan ą z przemieszczaniem si ę fron- tów atmosferycznych i cz ęst ą zmienno ści ą mas powietrza. Średnia temperatura roku wynosi 6,9°C (na podstawie danych z posterunku meteorologicznego w Bartoszycach z lat 1951 – 1970). Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą temperatur ą około 17,9°C, a najzimniejszym – luty o średniej temperaturze –4,0°C. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych kształtuj ą si ę na poziomie 580 mm, przy czym najwi ększe opady wyst ępuj ą

5 latem, a najni Ŝsze zim ą. Wiatry maj ą głównie kierunek zachodni, lub zbli Ŝony do zachodniego (Puza i in., 2000). Obszar arkusza charakteryzuje si ę bardzo rzadk ą sieci ą osadnicz ą, któr ą stanowi ą niewielkie wsie oraz osiedla znajduj ące si ę przy dawnych pa ństwowych gospodarstwach rolnych (PGR). Na omawianym terenie nie ma zakładów przemysłowych. Niespełna 15–20 lat temu przewa Ŝaj ąca cz ęść terenów uprawnych nale Ŝała do PGR. Pozostałe u Ŝytki rolne zagospoda- rowane były przez niewielkie gospodarstwa indywidualne. Po rozpadzie PGR, na przej ętych przez Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa areałach utworzyły si ę odłogi. Obecnie na wi ększo ści tych terenów, po ich wykupieniu lub wydzier Ŝawieniu, zacz ęły powstawać du Ŝe gospodarstwa rolne, nastawione na jeden rodzaj produkcji. Najwa Ŝniejszym szlakiem komunikacyjnym na obszarze arkusza jest droga wojewódz- ka nr 588, ł ącz ąca Bartoszyce ze Szczurkowem. Pozostałe drogi maj ą charakter lokalny, ł ą- cz ąc poszczególne wsie z ośrodkami gminnymi.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Szczurkowo przedstawiono według Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Ma ńkowska, Słowa ński, 1979a,b) i Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Drozd, Trzepla, 2009a,b). Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w zachodniej cz ęś ci platformy wschodnioeu- ropejskiej, w granicach jednostki ni Ŝszego rz ędu, okre ślanej jako obni Ŝenie nadbałtyckie (pe- rybałtyckie). Na omawianym obszarze podło Ŝe krystaliczne, zbudowane z gabr i granitów prekam- bru, znajduje si ę na gł ęboko ści około 2 500 m. Zalegaj ą na nim, le Ŝą c prawie poziomo, utwory pokrywy osadowej (monoklina k ętrzy ńska). W jej profilu wyst ępuj ą osady kambru, ordo- wiku, syluru, wykształcone w postaci piaskowców, wapieni, mułowców i iłowców, o łącznej mi ąŜ szo ści około 1000 m. Brak jest osadów dewonu, karbonu i dolnego permu (luka straty- graficzna). Utwory permu reprezentuj ą zlepie ńce i piaskowce umownie zaliczane do czerwonego sp ągowca, powy Ŝej których zalegaj ą piaskowce, iłowce, margle, dolomity, anhydryty i sole kamienne cechsztynu o mi ąŜ szo ści około 300 m. Osady mezozoiczne, w śród których wyst ępuj ą liczne luki stratygraficzne, wyst ępuj ą na całym obszarze arkusza. Profil triasu rozpoczynaj ą mułowce i iłowce pstrego piaskowca (trias dolny). Wy Ŝej pojawiaj ą si ę iłowce i mułowce retyku (trias górny). Utworów wapienia muszlowego (trias środkowy) na omawianym terenie brak. Utwory jury to: piaskowce, mu-

6 łowce i iłowce jury dolnej i środkowej oraz mułowce, podrz ędnie piaskowce i margle jury górnej. Po przerwie w sedymentacji, na przełomie kredy dolnej i górnej, osadziły si ę piaski i piaskowce (alb, cenoman) oraz wapienie i margle (turon). Profil osadów kredy ko ńcz ą margle, wapienie, opoki, lokalnie piaskowce (kampan, mastrycht). Ł ączna miąŜ szo ść osadów mezozoiku wynosi około 1000 m. Paleogen na obszarze arkusza reprezentuj ą piaski, mułki oraz iły paleocenu i oligocenu o mi ąŜ szo ści do kilkudziesi ęciu metrów. Pomi ędzy Parkoszewem a Szczurkowem, na wynie- sieniu powierzchni podczwartorz ędowej, wyst ępuj ą osady neogenu. S ą to szare mułki, mułki piaszczyste miocenu górnego o mi ąŜ szo ści około 40 m, zalegaj ące w miejscowo ści B ąsze na gł ęboko ści 144 m. Utwory czwartorz ędowe o mi ąŜ szo ści 100 – 160 m pokrywaj ą cały obszar arkusza Szczurkowo (fig. 2), zalegaj ąc na osadach oligocenu lub miocenu. W profilu czwartorz ędu główn ą rol ę odgrywaj ą gliny zwałowe, tworz ące miejscami, od sp ągu do powierzchni terenu, jeden ci ągły kompleks. Na omawianym obszarze nie stwierdzono osadów preglacjalnych. Najstarszymi stwier- dzonymi utworami czwartorz ędowymi s ą osady zlodowacenia najstarszego w obni Ŝeniach powierzchni podczwartorz ędowej. Reprezentowane s ą one przez dwa poziomy glin zwało- wych (narew 1 i narew 2), rozdzielone iłami zastoiskowymi. Zlodowacenia południowopol- skie, reprezentuj ą kolejne dwa poziomy glin zwałowych (nidy i sanu), miejscami iły i mułki zastoiskowe oraz piaszczysto-Ŝwirowe osady wodnolodowcowe. Do interglacjału mazowieckiego została zaliczona seria jeziornych piasków, mułków i iłów, miejscami przykryta piaskami rzecznymi i poziomem gliny zwałowej z okresu zlodowacenia liwca. Profil osadów interglacjału mazowieckiego ko ńcz ą piaski wodnolodowcowe wyst ępuj ące na całym opisywanym obszarze. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentuj ą dwa poziomy glin zwałowych, okresu zlodowacenia warty, rozdzielone i przykryte osadami wodnolodowcowymi – piaskami, rzadziej piaskami ze Ŝwirem. Osadów interglacjału eemskiego na obszarze omawianego arkusza nie stwierdzono. Najmłodszymi osadami glacjalnymi s ą dwa poziomy glin zwało- wych z okresu zlodowace ń północnopolskich, reprezentuj ące dwa stadiały zlodowacenia wi- sły. Towarzysz ą im osady zastoiskowe: iły, mułki i piaski oraz wodnolodowcowe piaski i piaski ze Ŝwirem. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia wisły (fig. 2). Pozostało ści ą po rozpadzie l ądolodu s ą wzgórza moren martwego lodu (B ąsze, Par-

7 koszewo, Trosiny) i kemy (Styligi i Szczurkowo). W rejonie Ostrego Barda i Parkoszewa wyst ępuj ą cienkie płaty piasków wodnolodowcowych, utworzone przez wody roztopowe.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Szczurkowo na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 12 – iły, mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Drobne formy akumulacji lodowcowej: a – kemy, b – moreny czołowe; c – granica pa ństwa.

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

Holocen jest okresem akumulacji piasków w dolinach rzecznych. Równocze śnie, w licznych zagł ębieniach i kotlinach wytopiskowych, osadzaj ą si ę, zawieraj ące substancj ę organiczn ą, piaski humusowe, namuły torfiaste, gytie wapienne oraz torfy.

8 IV. Zło Ŝa kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Szczurkowo znajduj ą si ę 2 zło Ŝa gytii wapiennej (Szu- flicki i in., red., 2011). W pierwszej połowie lat 80. ubiegłego wieku, ze wzgl ędu na wyczer- panie zasobów, z „Bilansu zasobów...” zostało skre ślone zło Ŝe kruszywa naturalnego „Parko- szewo”. Charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przedstawiono w tabeli 1.

W roku 1991 udokumentowane zostało w kat. C 2 zło Ŝe gytii wapiennej „Judyty” (Mu- szy ńska, Kasprzyk, 1991). Składa si ę ono z 4 pól: A, B, C i D, z których 2 w cało ści (pole A i B – północne), a jedno cz ęś ciowo (pole C – środkowe), znajduj ą si ę na omawianym obszarze. Południowa cz ęść pola C i całe pole D poło Ŝone s ą w granicach s ąsiedniego arkusza Bar- toszyce. W roku 2000 udokumentowano w kat. C 1 zło Ŝe gytii wapiennej „Szczurkowo” (Tata- rata, Harat, 2000a). W jego granicach znalazła si ę południowa cz ęść pola A zło Ŝa „Judyty”, co wi ązało si ę z opracowaniem dodatku do dokumentacji geologicznej zło Ŝa „Judyty” (Tata- rata, Harat, 2000b). Miejscami w profilu serii zło Ŝowej zło Ŝa „Judyty” wyst ępuj ą przewar- stwienia kredy jeziornej (zawarto ść CaO powy Ŝej 45%). Nadkład obu złó Ŝ stanowi gleba tor- fowa i torfy. W przypadku zło Ŝa „Judyty”, cz ęść torfu, wyst ępuj ącego w stropie gytii wapiennej, uznano za kopalin ę towarzysz ącą. Jej mi ąŜ szo ść osi ąga 3,7 m, średnio wynosi 1,5 m. Udokumentowano 447 tys. t torfu, który b ędzie mo Ŝna wykorzysta ć w rolnictwie i ogrodnic- twie. Zasoby torfu ze zło Ŝa „Judyty” nie zostały uj ęte w bilansie zasobów. Torfy ze zło Ŝa „Szczurkowo” w cało ści zaliczono do nadkładu. Seri ę zło Ŝow ą obu złó Ŝ pod ścielaj ą iły piaszczyste, przechodz ące w piaski i Ŝwiry, zwierciadło wód gruntowych stabilizuje si ę na gł ębo- ko ści od 0,2 do 1,8 m. Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ gytii wapiennej, jako ść kopaliny głównej oraz sposób jej wykorzystania został przedstawiony w tabeli 2. Zło Ŝa „Judyty” i „Szczurkowo” poddano klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Oba zaliczono do klasy 4 tj. do złó Ŝ powszechnie wyst ępu- jących, a ze wzgl ędu na wyst ępowanie ł ąk chronionych na glebach pochodzenia organicznego i poło Ŝenie w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Ostoja Warmi ńska” uznano za konfliktowe.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Nr Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny Ŝ zagospodarowania zło a Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t) kopaliny złó Ŝ konfliktowo- Ŝ zło Ŝa ś na zło a kopaliny litologiczno- (tys. t) ci mapie surowcowego zło Ŝa wg stanu na 31.12.2010 (Szuflicki i in., red., 2011) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gl 1 Szczurkowo kj Q 210,5 C Z* 0 Sr 4 B 1 Natura 2000 kj 974,1 Gl 2 Judyty Q C N 0 Sr 4 B t* 447,1* 2 Natura 2000

Parkoszewo pŜ Q ZWB

Rubryka 3: kj – gytia wapienna i kreda jeziorna, t – torf, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, * – kopalina towarzysz ąca

10 Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 5: * – zasoby torfu nieuj ęte w „Bilansie zasobów...” Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z „Bilansu zasobów...” (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych), * – w „Bilansie zasobów...” zło Ŝe figuruje jako niezagospodarowane (zasoby zło Ŝa s ą mniejsze ni Ŝ podane) Rubryka 9: kopaliny skalne: Sr – rolnicze Rubryka 10: 4 – zło Ŝa powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: B – zło Ŝa konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ gytii wapiennej Nazwa zło Ŝa Parametry Judyty Szczurkowo powierzchnia zło Ŝa ha 28,74 7,00 1,0 – 5,2 1,3 – 3,6 mi ąŜ szo ść zło Ŝa m śr. 2,6 śr. 2,4 0,0 – 1,4 0,4 – 1,4 grubo ść nadkładu m śr. 0,3 śr. 0,7 stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szości zło Ŝa * 0,34 38,9 – 46,6 40,1 – 44,2 zasadowo ść ogólna (zawarto ść CaO) % śr. 41,6 śr. 41,1 54,7 – 76,6 68,7 – 70,4 wilgotno ść % śr. 69,6 śr. 69,8 1,16 – 1,29 ci ęŜ ar obj ęto ściowy T/m 3 1,25 śr. 1,20 zastosowanie wg dokumentacji w rolnictwie jako wapno nawozowe * – nie obliczono

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Szczurkowo do 2005 r. eksploatowane było zło Ŝe „Szczurkowo”. W wyniku eksploatacji powstało 5 wypełnionych wod ą wyrobisk wgł ębnych, o łącznej powierzchni około 3,5 ha, zlokalizowanych cz ęś ciowo poza granicami zło Ŝa. Zdj ęty nadkład, składaj ący si ę głównie z gleby torfowej i torfu, zło Ŝono na północny wschód od granic zło Ŝa. Usypano z niego wał o szeroko ści 5 m i długo ści około 30 m. Brak jest informacji o ilo ści wydobytej kopaliny. W „Bilansie zasobów...” (Szuflicki i in., red., 2011) figuruj ą zasoby w ilo ści takiej jak w decyzji zatwierdzaj ącej dokumentacj ę geologiczn ą. Na pocz ątku lat 80. ubiegłego wieku zako ńczona została eksploatacja zło Ŝa „Parkosze- wo”. Pozostało wyrobisko stokowo-wgł ębne o wymiarach 200×200 m i gł ęboko ści kilkunastu metrów, które jest obecnie miejscem dorywczej eksploatacji Ŝwirów. Nieliczne miejsca, w których okoliczna ludno ść pozyskuje na potrzeby własne piaski i Ŝwiry, zaznaczono jako punkty wyst ępowania kopaliny. Wydobywane kruszywo naturalne, wykorzystywane jest przez miejscow ą ludno ść w budownictwie lokalnym.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Szczurkowo, w latach 1988–1991, prowadzone były prace poszu- kiwawcze maj ące na celu udokumentowanie złó Ŝ kredy jeziornej (Muszy ńska, 1991). Do rozpoznania wytypowano 3 torfowiska znajduj ące si ę w pobli Ŝu wsi Szczurkowo. W obr ębie jednego z nich udokumentowano wy Ŝej opisane zło Ŝe „Judyty”, a pó źniej „Szczurkowo”.

11 Na obszarze torfowiska, poło Ŝonego pomi ędzy Szczurkowem i Parkoszewem, stwierdzono, pod 0,4–1,0 m warstw ą torfu, kred ę jeziorn ą i gyti ę wapienn ą o zawarto ści CaO powy- Ŝej 40%, której mi ąŜ szo ść wynosiła od 1,1 do 1,8 m. Powy Ŝsze parametry spełniaj ą kryteria bilansowo ści (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia z 18.12.2001 r., DzU nr 153, poz. 1774), jedynie stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa (0,36–0,39) jest nieco wi ększy od wymaganego (0,3). W przypadku, gdyby gytia była wykorzystywana na potrzeby lokalne, nie jest konieczne dokładne przyjmowanie tych kryteriów. Zakładaj ąc tak ą mo Ŝliwo ść na mapie wyznaczono obszar prognostyczny (tabela 3). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Nr Po- Wiek Średnia Zasoby Zasto- Rodzaj kompl. obszaru wierzch kompl. grubo ść w kat. sowanie kopa- Parametry jako ściowe litolog.- na nia litolog.- nadkładu D kopaliny surow. 1 mapie (ha) surow. (m) (tys. t) liny (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0,4 – 1,0 1,1 – 1,8 I 14 kj Q zawarto ść CaO 41,0 – 45,5% 250 Sr śr. 0,7 śr. 1,5

Rubryka 3: kj – kreda jeziorna i gytia wapienna Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: kopaliny: Sr – rolnicze

W torfowisku, które znajduje si ę pomiędzy wsiami Trosiny i Retowy, nie stwierdzono gytii wapiennej o zawarto ści CaO powy Ŝej 40%. Z tego wzgl ędu obszar ten nale Ŝy uzna ć za negatywny. Mi ąŜ szo ść torfu jest tu niewielka, wynosi od 0,2–1,1 m, co nie pozwala uzna ć tego torfowiska równie Ŝ jako obszaru perspektywicznego dla udokumentowania zło Ŝa torfu. W opracowaniu, dotycz ącym złó Ŝ torfowych w Polsce (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996), nie zostało uj ęte Ŝadne torfowisko z obszaru arkusza. Na obszarze arkusza brak jest mo Ŝliwo ści udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego. Według mapy geologicznej (Drozd, Trzepla, 2009a,b) na powierzchni terenu dominuj ą gliny zwałowe, a piaski, piaski ze Ŝwirem i Ŝwiry o wi ększej mi ąŜ szo ści zwi ązane s ą jedynie z takimi formami morfologicznymi jak moreny martwego lodu i kemy. Piaski i Ŝwiry w morenach martwego lodu charakteryzuj ą si ę nieregularnym uło Ŝeniem, bardzo słabym wysorto- waniem oraz du Ŝą zawarto ści ą pyłów mineralnych. Wyst ępuj ą w formie gniazd i soczewek wśród glin, nie tworz ąc wi ększych nagromadze ń. Wyst ępuj ące na obszarze arkusza kemy zbudowane s ą głównie z piasków drobnoziarnistych, piasków pyłowatych i mułków piaszczy- stych. Pokryte s ą warstw ą gliny o grubo ści do 3 m, która na wierzchołku tych form morfolo-

12 gicznych tworzy gliniast ą „czap ę”. Z tych wzgl ędów powy Ŝsze formy morfologiczne nie daj ą perspektyw udokumentowania złó Ŝ kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego. Na omawianym obszarze w osadach cechsztynu (perm górny) wyst ępuj ą sole kamienne (Kozłowski, red., 1978), jednak m.in. ze wzgl ędu na du Ŝą gł ęboko ść zalegania (ponad 1200 m) nie spełniaj ą kryteriów bilansowo ści. Z osadami czerwonego sp ągowca (perm dolny) zwi ązane s ą perspektywy udokumentowania złó Ŝ gazu ziemnego ( śołnierczuk i in., 1990). Szczegółowa lokalizacja potencjalnych złó Ŝ w ęglowodorów, w ramach niniejszego opracowania, nie jest mo Ŝliwa. Cały obszar arkusza jest obszarem potencjalnym występowania niekonwencjonalnych złó Ŝ gazu łupkowego w utworach dolnego paleozoiku, których strop zalega na gł ęboko ści około 1 500 m. Koncesj ę na poszukiwanie gazu łupkowego posiada firma Silurian Energy Services.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Przez obszar arkusza Szczurkowo przebiega dział wodny I rz ędu pomi ędzy dorzeczami Pregoły i Świe Ŝej (obecnie Prochładnaja), które uchodz ą do Zalewu Wi ślanego. Z cz ęś ci zachodniej omawianego obszaru wody powierzchniowe odpływaj ą do Bezledy (Riezwaja w Obwodzie Kaliningradzkim), a nast ępnie do Świe Ŝej. Cz ęść centraln ą i wschodni ą odwad- nia Szczurkowska Młynówka i lokalne cieki uchodz ące do Łyny, która jest dopływem Prego- ły. Poza oczkami wodnymi brak jest wi ększych zbiorników wodnych. W 2009 r. na obszarze arkusza w punkcie pomiarowo-kontrolnym na Szczurkowskiej Młynówce, w Szczurkowie (niezaznaczony na mapie) prowadzone były badania stanu ekolo- gicznego wód powierzchniowych (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20.08.2008 r., DzU nr 162, poz. 1008). Stan wód Szczurkowskiej Młynówki był tu dobry.

2. Wody podziemne Według podziału regionalnego Polski zwykłych wód podziemnych obszar arkusza Szczurkowo poło Ŝony jest w regionie mazowiecko-mazursko-podlaskim (II), w subregionie nadmorskim (II 1) i znajduje si ę w granicach jednolitej cz ęś ci wód podziemnych nr 20 (zlew- nia Łyny), nale Ŝą cej do regionu Narwi, Pregoły i Niemna (Paczy ński, Sadurski, red., 2007). Warunki hydrogeologiczne przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Pol- ski w skali 1:50 000 (B ędkowski, Siwy-Będkowska, 2004). Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, zwi ązane s ą z utworami czwartorz ędowymi. W obr ębie

13 pi ętra czwartorz ędowego wykształcone s ą dwa mi ędzymorenowe poziomy wodono śne. Wody wyst ępuj ące w utworach paleoge ńskich nie s ą ujmowane, ale ju Ŝ na obszarach s ąsiednich arkuszy, np. w rejonie Bartoszyc, poziom paleoge ński jest wykorzystywany i pełni rol ę głów- nego lub podrz ędnego poziomu wodono śnego. Poziom górny wyst ępuje jedynie w rejonie Parkoszewa, gdzie jest u Ŝytkowym poziomem wodono śnym. Zwi ązany jest z utworami wodnolodowcowymi zlodowace ń północno- polskich. Strop utworów wodono śnych, o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej miejscami 30 m, zalega na gł ęboko ści 5–25 m. Zwierciadło wody jest napi ęte. Warstw ą napinaj ącą jest kompleks glin zwałowych zalegaj ący od stropu warstwy wodono śnej do powierzchni terenu. Dolny poziom czwartorz ędowy stanowi ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowace ń środkowopolskich. Zalegaj ą one na gł ębokości od 35 m w cz ęś ci wschodniej terenu, do 100 m w cz ęś ci zachodniej. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 10 do 20 m, ale na zachodzie omawianego obszaru mo Ŝe przekroczy ć 25 m. Studnie wiercone osi ągaj ą wydajno ści do około 50 – 80 m3/h, przy depresji około 20 m. Zwierciadło wody ma charakter naporowy – w dolinach cieków mo Ŝe prawdopodobnie wyst ępowa ć ponad powierzchni ą terenu. Poziom ten na obszarze arkusza Szczurkowo, poza rejonem Parkoszewa, pełni rol ę głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Oba poziomy czwartorz ędowe nie s ą w łączno ści hydraulicznej, rozdziela je kompleks glin zwałowych o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 40 m. Skałami zbiornikowymi paleoge ńskiego pi ętra wodono śnego s ą piaski eocenu i oligocenu. Wyst ępuj ą na całym obszarze arkusza, z wyj ątkiem gł ębokich rozci ęć erozyjnych, gdzie utwory paleoge ńskie zostały całkowicie wyerodowane. Strop wodono śnych piasków, o mi ąŜ- szo ści nieprzekraczaj ącej 20 m, zalega na gł ęboko ści około 150 m. Zwierciadło wody jest napi ęte – subartezyjskie. Wody podziemne spływaj ą w kierunku doliny Łyny, gdzie w ujmu- jących ten poziom studniach obserwuje si ę samowypływy. Zasilanie paleoge ńskiego poziomu wodono śnego nast ępuje na drodze przes ączania wód z utworów czwartorz ędowych lub bez- po średnio na kontaktach z czwartorz ędowymi poziomami wodono śnymi w obr ębie kopalnych dolin erozyjnych. Wody w obu poziomach czwartorz ędowych nie wykazuj ą znacz ących ró Ŝnic jako- ściowych. Charakteryzuj ą si ę odczynem słabo zasadowym (pH 7,0–8,2). Twardo ść ogólna 3 mieści si ę w granicach od 250 do 545 mg CaCO 3/dm . Najcz ęś ciej s ą to wody twarde 3 3 (358 mg CaCO 3/dm ). Zawarto ść chlorków (7,0–84,5; śr. 25,8 mg Cl/dm ), siarczanów (0– 3 3 120; śr. 31,1 mg SO 4/dm ), azotynów (0,00–0,03; śr. 0,01 mg N/dm ) i azotanów (0,00–0,62; śr. 0,10 mg N/dm 3) kształtuje si ę poni Ŝej warto ści dopuszczalnych dla wód pitnych zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. (DzU nr 61, poz. 417). W poje-

14 dynczych przypadkach notowano przekroczenia ilo ści amoniaku (0,08–1,82; śr. 0,72 mg N/dm 3). Na całym obszarze arkusza obserwuje si ę wysok ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza (0,54– 6,90; śr. 2,98 mg Fe/dm 3) i manganu (0,05–0,35; śr. 0,18 mg Mn/dm 3).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Szczurkowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (red.) (1990) Granica GZWP: 1 – granica GZWP w o środku szczelinowo-porowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 205 – Subzbiornik Warmia, trzeciorz ęd i kreda (Tr, K), 2 – granica pa ństwa.

Wysoka zawarto ść Ŝelaza i manganu powoduje, Ŝe wody podziemne ujmowane z po- ziomów czwartorz ędowych zawsze wymagaj ą uzdatniania. Wody z rejonu Posłuszy, gdzie koncentracja zwi ązków Ŝelaza (ponad 5 mg Fe/dm 3) i amoniaku (1,5 mg N/dm 3) jest najwy Ŝ- sza, przed przeznaczeniem do spo Ŝycia, wymaga ć b ędą zastosowania skomplikowanych metod uzdatniania. Jako ść wód podziemnych paleoge ńskiego poziomu wodono śnego na obszarze arkusza Szczurkowo nie została rozpoznana. śaden z omówionych poziomów wodono śnych na omawianym obszarze nie ma rangi głównego zbiornika wód podziemnych (Kleczkowski, red., 1990) (fig. 3).

15 Na obszarze arkusza od gł ęboko ści około 300 m, pocz ąwszy od sp ągowej cz ęś ci utwo- rów kredy górnej, wyst ępuj ą wody zmineralizowane, typu Cl-Na. Najbardziej wydajnym poziomem, z którego mo Ŝna by ujmowa ć wody o mineralizacji 20 – 50 g/dm 3, s ą piaskowce dolnego triasu (Kozłowski, red., 1978), zalegaj ące na gł ęboko ści około 800 m.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165, poz. 1359). Do- puszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 36 – Szczurkowo, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawarto ści (median) pierwiast- ków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5×5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90°C, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo

16 w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść Warto ść zawarto ści przeci ętnych przeci ętnych w glebach na (median) (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 36 – w glebach na w glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Szczurkowo arkuszu 36 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Szczurkowo Polski 4) Metale

N=2 N=2 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0 – 0,3 0 – 2,0 0 – 0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 39–45 42 27 Cr Chrom 50 150 500 8–10 9 4 Zn Cynk 100 300 1000 38–60 49 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 4–4 4 2 Cu Mied ź 30 150 600 6–6 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 7–10 8 3 Pb Ołów 50 100 600 11–12 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 0,06–0,09 0,07 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 36 – Szczurkowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 2 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 2 wy Prawo wodne, Cr Chrom 2 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 2 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 2 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 2 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 2 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 2 2) Pb Ołów 2 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 2 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 36 – Szczurkowo do poszczególnych grup u Ŝytko- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, wania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 2 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5×0,5 km, czyli jedna

17 próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, kadmu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel oraz rt ęć ; przy czym w przypadku chromu i niklu wzbogacenie jest ponad dwukrotne, natomiast kobaltu dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15’. Na profilach pomiary wykonywano co 1 km, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi ar-

18 kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Profile pomiarowe s ą bardzo krótkie, gdy Ŝ tylko południowy skraj arkusza znajduje si ę w granicach Polski. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 35 do około 50 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 40 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 39 do około 59 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 48 nGy/h. Niewielkie zró Ŝnicowanie pomierzonych dawek promieniowania gamma w profilu za- chodnim świadczy o tym, Ŝe wyst ępuj ące wzdłu Ŝ tego profilu pomiarowego osady (gliny zwałowe zlodowacenia północnopolskiego i torfy) charakteryzuj ą si ę podobn ą promienio- twórczo ści ą. W profilu wschodnim ni Ŝsze dawki promieniowania gamma (ok. 40–45 nGy/h) są zwi ązane z utworami fluwioglacjalnymi (piaski i Ŝwiry), a najwy Ŝsza zarejestrowana war- to ść (ok. 59 nGy/h) – z glinami zwałowymi. Zarejestrowane st ęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu s ą bardzo niskie, cha- rakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,0 do 3,7 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 1,9 do 4,4 kBq/m 2.

19 36 W PROFIL ZACHODNI 36 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6026565 6025592

m 6025486 m

6024746 6024807

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 60 70 nGy/h nGy/h 20

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6026565 6025592

m 6025486 m

6024746 6024807

0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 5 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Szczurkowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

IX. Składowanie odpadów Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity z 2010 r. – DzU nr 185, poz. 1243, z pó źn. zmianami) oraz w Rozporz ądzeniu Mini- stra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549) i Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ą- cych lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczegól- ne typy składowisk odpadów (DzU nr 39, poz. 320). Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegó- łowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów,

21 − obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: − izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, − rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 5), − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Szczurkowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (B ędkowski, Siwy-Będkowska, 2004). Stopie ń zagro Ŝenia

22 wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów praw- nie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpa- dów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Tereny w granicach Polski obj ęte arkuszem zajmuj ą około 20% jego powierzchni, po- została cz ęść poło Ŝona jest w Obwodzie Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Szczurkowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: − obszar obj ęty ochron ą prawn ą w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 „Ostoja Warmi ńska” PLB 280015 (ochrona ptaków) – cały teren obj ęty arkuszem, − lasy o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, − tereny bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, − strefy (do 250 m) wokół niewielkich akwenów, − doliny rzek w obr ębie tarasów holoce ńskich: Młynówki, Strugi Baryckiej i Młynówki Wyrwidzkiej oraz pozostałych cieków.

Problem składowania odpadów Cały analizowany teren znajduje si ę w granicach obszaru obj ętego ochron ą prawn ą w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Ostoja Warmi ńska (PLB 280015). Przedmio- tem ochrony jest przede wszystkim najwi ększa na terenie Polski populacja bocianów białych (ponad 1000 par, 71 par na 100 km 2). Jest to równie Ŝ bardzo wa Ŝna ostoja dla innych ptaków. Wyst ępuj ą tu 93 gatunki ptaków waloryzuj ących obszary Natura 2000, w tym 81 gatunków lęgowych i prawdopodobnie l ęgowych. Jest w śród nich 38 gatunków uwzgl ędnionych w I Dyrektywie Ptasiej i 15 gatunków z polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. Składowiska odpadów s ą obiektami potencjalnie uci ąŜ liwymi dla środowiska i pogarszaj ącymi jego stan. Organy administracyjne sprawuj ące nadzór nad obszarami Natura 2000 s ą zobowi ązane do zapobiegania wszelkim pogorszeniom stanu siedlisk i niepokojeniu gatunków b ędących

23 przedmiotem ochrony. Do ko ńca 2011 roku zostanie opracowany Plan zada ń ochronnych Ostoi Warmi ńskiej. Na terenie obj ętym arkuszem Szczurkowo nie ma składowisk odpadów. Odpady prze- wo Ŝone s ą do składowiska w Wysiece.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Szczurkowo opracowano na podstawie mapy topograficznej w skali 1:10 000, Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Drozd, Trzepla, 2009a) oraz obserwacji terenowych. Z analizy wył ączono obszary lasów i gleb chronionych oraz udokumentowanych powierzchniowych złó Ŝ kopalin mineralnych. Obszary, dla których oceniono geologiczno-in Ŝynierskie warunki podło Ŝa budowlanego stanowi ą około 15% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie terenu, a takŜe poło Ŝenie zwierciadła wód gruntowych i ewentualne zagro Ŝenie procesami geodynamicznymi. Uwzgl ędniaj ąc te kryteria wydzielono rejony korzystne i niekorzystne (utrudniaj ące) dla budownictwa. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych wyst ępuj ą na morfologicznie wy Ŝej po- ło Ŝonych obszarach, zbudowanych z nieskonsolidowanych glin zwałowych i osadów wodnolodowcowych (piasków) zlodowace ń północnopolskich, w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych poło Ŝone jest poni Ŝej 2 m p.p.t. Gliny zwałowe znajduj ą si ę najcz ęś ciej w stanie półzwartym lub twardoplastycznym. Wodnolodowcowe piaski, miejscami ze Ŝwirem, to grunty niespoiste, średnio zag ęszczone i zag ęszczone. Zmienne warunki budowlane wyst ępuj ą na morenach martwego lodu i kemach. Ze wzgl ędu na bardzo zró Ŝnicowan ą litologi ę (gliny, piaski, Ŝwiry, mułki) warunki posadowienia budynków na tych formach morfologicznych mog ą by ć miejscami utrudnione. Moreny martwego lodu na mapie geologicznej (Drozd, Trzepla, 2009a) zaznaczono w rejonie B ąszy, Par- koszewa i Trosin a kemy koło Styligów i Szczurkowa. Jako rejony o niekorzystnych warunkach budowlanych wytypowano obszary wyst ępo- wania torfów, namułów torfiastych i piasków humusowych, które s ą gruntami słabono śnymi. Dodatkowym utrudnieniem jest obecno ść agresywnych wód gruntowych. Warunki utrudnia- jące budownictwo zwi ązane s ą tak Ŝe z obszarami, na których wody gruntowe wyst ępuj ą pły- cej ni Ŝ 2 m. S ą to doliny rzek i inne obni Ŝenia w powierzchni terenu, które ze wzgl ędu na nieprzepuszczalne podło Ŝe s ą cz ęsto podmokłe i zabagnione. W pobli Ŝu oczek wodnych

24 i w innych zagł ębieniach terenu nale Ŝy si ę spodziewa ć glin, wyst ępuj ących w stanie plastycz- nym, co pogarsza warunki budowlane (obni Ŝona no śno ść , znaczna odkształcalno ść gruntu). Na obszarze arkusza nie zaobserwowano powierzchniowych ruchów masowych (Gra- bowski, red. i in., 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Walory przyrodniczo-krajobrazowe obszaru arkusza Szczurkowo s ą znacz ące w skali regionalnej i krajowej. Poło Ŝony jest on w obr ębie regionu „Zielonych Płuc Polski”. Region ten powstał w 1988 r., w celu stworzenia podstaw organizacyjnych i programowych dla kom- pleksowej ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska, z uwzgl ędnieniem harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego. Region „Zielonych Płuc Polski” cechuje bogactwo szaty ro ślinnej i świata zwierz ęcego. Lasy, wyst ępuj ące w du Ŝych, zwartych kompleksach, s ą przewa Ŝnie pochodzenia naturalnego, czasami zbli Ŝone do lasów pierwotnych. Jednym z najwa Ŝniejszych bogactw przyrodniczych tego regionu s ą zasoby wodne rzek i terenów bagiennych. Na obszarze arkusza, w 3 miejscach ro śnie 7 drzew pomnikowych (5 d ębów szypułko- wych, lipa drobnolistna i platan klonolistny) (tabela 6). Tabela 6 Wykaz pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok obiektu Miejscowo ść Rodzaj obiektu ochrony Powiat zatwierdz. na mapie 1 2 3 4 5 6 PŜ Bartoszyce 1 P Parkoszewo 1957 4 d ęby szypułkowe i lipa drobnolistna bartoszycki w parku podworskim Sępopol PŜ 2 P Retowy 1957 bartoszycki dąb szypułkowy Sępopol PŜ 3 P Retowy 2001 bartoszycki platan klonolistny Rubryka 2: P – pomnik przyrody, Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej.

Bardzo wa Ŝnym składnikiem środowiska naturalnego s ą gleby wy Ŝszych klas bonitacyjnych I – IVa, chronione dla u Ŝytkowania rolniczego, stanowi ące wi ększo ść gruntów ornych. Na terenie arkusza Szczurkowo brak jest obszarów nale Ŝą cych do krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro i in., 1998) (fig. 5). Cały omawiany teren znajduje si ę w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Ostoja Warmińska” (tabela 7). Informacje na jego temat zaczerpni ęto ze strony internetowej http://www.gdos.gov.pl .

25 W „Ostoi Warmi ńskiej” (PLB 280015) wyst ępuje najliczniejsza w Polsce lokalna populacja bociana białego, wyst ępuj ącego w liczbie około 1 000 par, w najwy Ŝszym w kraju za- gęszczeniu, wynosz ącym 71 par na 100 km 2. Jest to równie Ŝ obszar l ęgowy dwu innych rzad- kich gatunków ptaków – orlika krzykliwego i Ŝurawia. Przez Szczurkowo przebiega „Szlak Bocianich Gniazd”, który bierze swój pocz ątek w śywkowie (arkusz Toprzyny), gdzie utworzono Europejskie Centrum Bociana Białego i gdzie znajduje si ę najwi ększa kolonia tych ptaków w Polsce.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Szczurkowo na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998) 1 – krajowy korytarz ekologiczny: 13k – Łyny, 2 – granica pa ństwa

26 Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Typ Kod punktu obszaru Powierzchnia w granicach arkusza Lp. i symbol oznaczenia obszaru obszaru Długo ść Szeroko ść obszaru Kod na mapie Województwo Powiat Gmina geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ostoja warmi ńsko- Bartoszyce 1 F PLB280015 Warmi ńska 20º43’07’’E 54º17’18’’N 142 016,2 ha PL622 bartoszycki (P) mazurskie Sępopol

Rubryka 2: F – obszar specjalnej ochrony ptaków, całkowicie zawieraj ący w sobie specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków 27

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Szczurkowo brak jest stanowisk archeologicznych o du Ŝej warto- ści poznawczej. Zabytkiem wpisanym do rejestru jest murowany ko ściół z pocz ątku XVI wieku w Ostrym Bardzie. Ochronie konserwatorskiej podlegaj ą równie Ŝ parki podworskie w Kromarkach i Parkoszewie.

XIII. Podsumowanie

Teren arkusza Szczurkowo charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem gleb chronionych. Bar- dzo korzystne warunki glebowe i klimatyczne daj ą podstawy do rozwoju rolnictwa, b ędącego tu dominuj ącą dziedzin ą gospodarki. Niespełna 15–20 lat temu w tym regionie kraju na wi ęk- szości terenów uprawnych funkcjonowały pa ństwowe gospodarstwa rolne. Po rozpadzie PGR, na obj ętych przez nie terenach utworzyły si ę odłogi, b ędące w pierwszych kilku latach atrakcyjnymi Ŝerowiskami dla bocianów, które na omawianym terenie wyst ępuj ą szczególnie licznie. Cały obszar arkusza znajduje si ę w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Ostoja Warmi ńska”. Obecnie na wi ększo ści odłogów zacz ęły powstawa ć du Ŝe gospodarstwa rolne, nastawione na jeden rodzaj produkcji. Powoduje to powstanie monokultur o du Ŝych powierzchniach i zmniejszenie ró Ŝnorodno ści krajobrazowej. Krajobraz obszaru traci swój mozaikowy charakter oraz cenne siedliska, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszania bioró Ŝnorodno ści gatunkowej tych terenów. W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze arkusza Szczurkowo. Obejmuje ona 2 zło Ŝa kredy jeziornej, które maj ą lokalne znaczenie surowcowe. Istnieje mo Ŝliwo ść udokumentowania kolejnego niewielkiego zło Ŝa kredy na północny zachód od Parkoszewa, gdzie na mapie został wyznaczony obszar perspektywiczny. Cechszty ńskie sole kamienne wyst ępuj ą na głęboko ści, która wyklucza ich eksploatacj ę. Z osadami czerwonego sp ągowca, wyst ępuj ącymi na obszarze arkusza, zwi ązane s ą mo Ŝliwo- ści wyst ępowania złó Ŝ gazu ziemnego. Cały obszar arkusza jest obszarem potencjalnym wyst ępowania niekonwencjonalnych złó Ŝ gazu łupkowego w utworach dolnego paleozoiku. Na omawianym terenie wody podziemne, o znaczeniu u Ŝytkowym, wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych i paleoge ńskich. Ze wzgl ędu na du Ŝą gł ęboko ść zalegania, przy ma- łym zapotrzebowaniu na wod ę poziom paleoge ński nie jest wykorzystywany. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę maj ą dwa czwartorz ędowe mi ędzymorenowe poziomy wodono śne.

28 Cało ść analizowanego terenu bezwzgl ędnie wył ączono z mo Ŝliwo ści składowania od- padów, ze wzgl ędu na poło Ŝenie w granicach obszaru Natura 2000 „Ostoja Warmi ńska”. Przewa Ŝaj ą tereny o korzystnych warunkach budowlanych. Wi ększo ść z nich nie zosta- ła przedstawiona na mapie, gdy Ŝ na ogół pokrywaj ą si ę z obszarami wyst ępowania gleb chronionych wysokich klas bonitacyjnych. Atrakcj ą turystyczn ą na skal ę europejsk ą, któr ą nale Ŝy wykorzystywa ć w promocji regionu, jest liczna populacja bocianów białych. Pod tym wzgl ędem na szczególn ą uwag ę za- sługuje wie ś Szczurkowo, znajduj ąca si ę na „Szlaku Bocianich Gniazd”.

XIV. Literatura

BĘDKOWSKI Z., SIWY-BĘDKOWSKA K., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Szczurkowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DROZD M., TRZEPLA M., 2009a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, skala 1:50 000 arkusz Szczurkowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DROZD M., TRZEPLA M., 2009b – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Szczurkowo i Bartoszyce. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), MORAWSKI W., POCHOCKA-SZWARC K., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie warmi ńsko-mazurskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A., (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. KOZŁOWSKI S. (red.), 1978 – Surowce mineralne województwa olszty ńskiego. Wyd. Geol. Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

29 MA ŃKOWSKA A., SŁOWA ŃSKI W., 1979a – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Lidzbark Warmi ński. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MA ŃKOWSKA A., SŁOWA ŃSKI W., 1979b – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, wyd. A i B, arkusz Lidzbark Warmi ński. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MĄDRY S., KWAPISZ B, KURKOWSKI S., 2006 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Szczurkowo. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MUSZY ŃSKA E., 1991 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ kredy jeziornej w północnej cz ęś ci województwa olszty ńskiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

MUSZY ŃSKA E., KASPRZYK S., 1991 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa gytii wapiennej „Judyty”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Obszary Natura 2000 – http://www.gdos.gov.pl . OSTRZY śEK S., DEMBEK W. i in. 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski tom 1, Wo- dy słodkie. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PUZA A., KOSMACZ E., LORENS P., WOJNOWSKA W., 2000 – Strategia zrównowa Ŝo- nego rozwoju powiatu bartoszyckiego. Raport diagnoza stanu powiatu. Grudzie ń 2000 r., Starostwo Powiatowe w Bartoszycach. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie kryteriów bilansowo ści złó Ŝ kopalin. Dziennik Ustaw z dnia 28 grudnia 2001 r., Nr 153, poz. 1774. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 4 pa ździernika 2002 r., nr 165, poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów Dziennik Ustaw z dnia 10 kwietnia 2003 r., nr 61, poz. 549.

30 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych. Dziennik Ustaw z dnia 9 września 2008 r., nr 162, poz. 1008. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z dnia 13 marca 2009 nr, Nr 39, poz. 320. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przezna- czonej do spo Ŝycia przez ludzi, wraz ze zmian ą z 20 kwietnia 2010 r. Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2007 r., nr 61, poz. 417 i z 29 kwietnia 2010 r., nr 72, poz. 466. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SZUFLICKI M., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2011 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TATARATA M., HARAT J., 2000a – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C 1 zło- Ŝa kredy jeziornej „Szczurkowo”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

TATARATA M., HARAT J., 2000b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 2 zło Ŝa gytii wapiennej „Judyty”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z 27.04.2001 r. o odpadach (tekst jednolity z 2010 r.). DzU nr 185, poz. 1243. śOŁNIERCZUK i in., 1990 – Ilo ściowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu ziemnego w dolnopermskim (podsolnym) kompleksie strukturalnym Polski. Technika Posz. Geol., nr 3–4, Kraków.