Ekologia krajobrazu

widokowe, one prowadz ñ wzrok Wstêp wizualnych u Ĕytkowników terenu Introduction w postaci widoku osiowego na domi- nanty krajobrazowe. W czytaniu kra- wiejska Ostróda jest jobrazu ich rola jest zatem kluczowa. jedn ñ z najwi ökszych gmin woje- WspóäczeĈnie traktowane sñ jednak wództwa warmi þsko-mazurskiego. cz östo jako trasa do pokonania – im Zajmuje teren o powierzchni 401 szybciej i bezpieczniej, tym lepiej. 2 km , zamieszkuje j ñ ponad 15 tys. Przy projektowaniu nowych szla- osób. W jej granicach administracyj- ków lub przebudowie istniej ñcych nych po äoĔone s ñ 32 wsie. Obszar zauwa Ĕalna jest ponadto margina- ten posiada bardzo zró Ĕnicowany lizacja aspektu ochrony krajobrazu krajobraz. W pó änocno -wschodniej, pasa drogowego wraz z najbli Ĕszym równinnej cz öĈ ci, znajdujñ si ö roz- otoczeniem. Aleja przydroĔna pe äni leg äe kompleksy le Ĉne oraz jeziora rolö pirata drogowego, pachnica d ö- polodowcowe po äñ czone kana äami bowa ( Osmoderma eremita ) w niej i rzekami. Cz öĈè Ĉrodkowa to wyso- wyst öpuj ñca – najwi ökszego wroga czyzna moreny dennej o typowo fali- „drogowców”. Czy wszödzie? stej powierzchni. Po äudniowe rejony Celem pracy jest przedstawienie to obszar bardzo pofaädowany. Wy- przemian, jakie nastñpi äy w uk äadzie st öpujñ tu liczne wzniesienia, w tym komunikacyjnym gminy, ukazanie najwyĔsze na ca äym Pojezierzu Ma- jaki wp äyw miaäy one na kszta ätowa- zurskim – Góra Dylewska. Walory nie krajobrazu oraz zaproponowanie przyrodnicze, kulturowe, historyczne wytycznych do ksztaätowana uk äadu i krajobrazowe spowodowaäy, Ĕe na komunikacyjnego gminy wiejskiej terenie gminy wystöpuje szereg form Ostróda. ochrony krajobrazu kulturowego.

Przekszta³cenia uk³adu Przekszta³cenia i wp³yw ich komunikacyjnego krajobrazu na kszta³towanie wiejskiej Ostróda gminy Mariusz Antolak Wa Ĕnym elementem krajobrazu kulturowego okolicy jest rozbudo- Metoda badañ Transformations of the wany uk äad komunikacyjny dzielñcy przestrzeþ na wn ötrza krajobrazowe Research method Road, Railway and oraz pe äni ñcy rolö szkieletu kompo- Jako teren bada þ obrano ob- Waterway Network zycyjnego krajobrazów kszta ätowa- szar gminy Ostróda w obecnych nych r ökñ cz äowieka. Drogi pe äni ñ granicach administracyjnych. Prace and their Influence rolö istotnych osi kompozycyjnych, terenowe polega äy na inwentaryzacji on the Landscape ich przeciöcia okreĈlajñ punkty w ö- istniej ñcych uk äadów komunikacyj- zäowe. To z dróg najcz öĈ ciej czytamy nych, uaktualnieniu map topograficz- Management in the krajobraz (w zasi ögu widoczno Ĉci). nych terenu opracowania i dokumen- Wzd äuĔ nich znajduj ñ si ö interesu- tacji fotograficznej. Przeprowadzono Rural Commune of jñce ci ñgi widokowe, na ich trasie je w latach 2010-2011. Prace kame- Ostróda cz östo zlokalizowane s ñ punkty ralne polega äy na zdigitalizowaniu

23 Ryc. 1. Ukäad komunikacyjny i obszary zabudowane na terenie gminy Ostróda w latach 30. XX wieku (oprac. M. Antolak) Fig. 1. Roads, railways, waterways and developed areas in the commune of Ostróda in the 1930s. (by M. Antolak)

danych wej Ĉciowych pozyskanych – Ostróda – Olsztyn; Pas äö k – Ostróda Wschodnich (g äówne sp äyw drewna, z inwentaryzacji terenowej, map – D ñbrówno – Dzia ädowo – Rywocin; skór i produktów rolnych). Towary te topograficznych z lat 30. oraz 60. Mi äom äyn – Ostróda – Olsztynek. do tej pory sp äawiane by äy Drw öcñ XX w. Wynikiem prac by äo porówna- W wieku XVII znacznie poprawi ä si ö i Wis äñ do Gda þska z pomini öciem nie historycznej i wspó äczesnej sieci stan dróg, du Ĕego znaczenia nabraäy wa Ĕnego o Ĉrodka gospodarczego, komunikacyjnej gminy. Przeanali- gäówne ci ñgi komunikacyjne. Drogi jakim by ä Elbl ñg. Niestety okres in- zowano uk äady drogowe, kolejowe bite i kana äy zmniejsza äy odleg äoĈci tensywnego ruchu na kanale bardzo oraz wodne. W badania w äñ czono i o Ĕywia äy handel. Na pocz ñtku szybko minñä . Du Ĕñ konkurencj ñ dla techniki GIS (ang. Geographic Infor- XIX w. na obszarze Prus na 100 km 2 obiektu byä rozwój sieci kolejowej. mation System – Systemy Informacji przypada äo 4 km dróg utwardzonych. Rozbudowa i modernizacja Geograficznej), pozwalaj ñce uzyska è W okresie przed II wojn ñ Ĉwiatowñ transportu lñdowego w XIX w. prze- ca äoĈciowy obraz zmieniajñcych si ö na obszarze Prus Wschodnich g ö- biega äa pod znakiem budownictwa relacji przestrzennych. Ko þcowym sto Ĉè dróg twardych wynosi äa 28,5 kolejowego. Z uwagi na ukszta ätowa- etapem prac by äo okre Ĉlenie wy- km/100km2. Dla porównania w Pol- nie terenu linie kolejowe prowadzo- tycznych do kszta ätowania uk äadu sce wska Ēnik powy Ĕszy wynosi ä ne by äy w bardzo trudnych warun- komunikacyjnego obszaru gminy. 16,25. Tak g östa sie è drogowa zosta äa kach terenowych. Niejednokrotnie stworzona z uwagi na strategiczne wymaga äo to budowy wiaduktów, znaczenie regionu, a nie potrzeby mostów czy nasypów. Do roku Historyczny uk³ad administracyjne i gospodarcze. 1917 na terenie Prus Wschodnich komunikacyjny Analiza map pochodz ñcych wybudowano oko äo 2600 km linii z lat 30. XX wieku wykaza äa, Ĕe kolejowych. Budowa kolei na terenie The historical pattern of roads system dróg na terenie gminy by ä gminy Ostróda trwa äa oko äo 40 -tu Od wieków przez obszar gminy rozbudowany i swoim zasi ögiem lat. Pierwszy odcinek: Jab äonowo przebiega äy wa Ĕne dla regionu szlaki terytorialnym pokrywa ä praktycznie Pomorskie – Biskupiec Pomorski – handlowo -komunikacyjne, Ostró- równomiernie obszar opracowania. Iäawa – Ostróda oddany zosta ä do da natomiast by äa mniej istotnym Gäówne drogi ci ñgn öä y si ö na d äugo- uĔytku w 1872 roku. Przed äuĔenie tej wözäem komunikacyjnym. G äówny Ĉci 236 km, drogi o ni Ĕszej kategorii trasy w kierunku Olsztyna wykonano szlak drogowy äñ cz ñcy obecnie zajmowa äy d äugo Ĉè 610 km, drogi rok pó Ēniej. Kolejny odcinek: Elblñg Gdaþsk z Warszaw ñ omija ä niegdy Ĉ gruntowe (w tym le Ĉne) natomiast – My Ĉlice – Mi äom äyn – Ostróda (XVI -XVIII w.) teren gminy, biegnñc 805 km. uko þczono w1893 r. Rok pó Ēniej przez Susz, I äaw ö, Lubaw ö, Rybno W XIX wieku wi ökszego zna- po äñ czono kolej ñ Ostród ö z Olsztyn- i Dzia ädowo. Bocznym odga äö zie- czenia nabra äy drogi wodne. Na kiem. Ostatnim etapem, uko þczonym niem tego traktu by äa natomiast droga terenie gminy znajduje si ö fragment w 1910 r. by äa linia: – z Dzierzgonia przez Zalewo, Mi äom- „Kanaäu wodnego na trasie Ostróda- Uzdowo – Turza Wielka [ Dziedzic- äyn, Ostród ö, , Rychnowo, -Elblñg (z odga äö zieniem do Iäawy)” two kulturowe … 2009]. Wtedy te Ĕ Januszkowo, äñ cz ñc si ö z g äównym wybudowanego w latach 1845 -1860. däugoĈè linii kolejowych na terenie traktem w M äawie. Na terenie gminy Kanaä wytyczony zosta ä przez tereny gminy by äa najd äuĔsza i wynosi äa ok. wyst öpowa äy ponadto drugorz ödne o duĔych walorach krajobrazowych 64 km. W czasie II wojny Ĉwiatowej ci ñgi drogowe: Gda þsk – Pas äö k – [G ñsowska 2009]. Idea powstania zniszczeniu uleg äa du Ĕa cz öĈè linii Morñg – Ostróda; Grudzi ñdz – I äawa kanaäu to dogodne po äñ czenie wod- kolejowych. Wielu z nich – w tym ne do celów gospodarczych Prus trasy äñ cz ñcej Ostród ö z Olsztynkiem

24 3/2011 oraz Samborowo z Turz ñ Wielk ñ – zyskaä now ñ jako Ĉè . Przekszta äcenia Ĉciwy, a drzewa dzi öki poprawnie nie odbudowano. Na trasie Elblñg – by äy znacz ñce. W kszta ätowaniu prowadzonym zabiegom piel ögna- Ostróda w 1945 r. nast ñpi ä demonta Ĕ struktury komunikacyjnej brakuje cyjnym sñ w dobrej kondycji i maj ñ szyn oraz wywiezienie ich do ZSRR przypadkowo Ĉci, zauwa Ĕalna jest prawid äowo wykszta äcone korony. [Misztal 1983]. Ocalono jedynie dba äoĈè o szczegó äy. Ci ñgi obsa- Aleje tworzy äy os äon ö przed s äoþcem, odcinek äñ cz ñcy Mi äom äyn z Ostró- dzano w wi ökszoĈci alejami drzew, wiatrem, Ĉniegiem, by äy pomocne dñ, który funkcjonowa ä do lat 90. XX które do dnia dzisiejszego stanowiñ w realizacji celów militarnych, zwi ñ- wieku [http://www.kolej.one.pl]. o jako Ĉci tej przestrzeni. Stan za- zanych z przemarszami wojsk, po- Krajobraz dzi öki rozwojowi chowania drzew jest zadowalajñcy, prawia äy orientacj ö w terenie, a tak Ĕe göstej sieci uk äadu komunikacyjnego dobór gatunkowy okaza ä si ö w äa- pe äni äy funkcje utylitarne (nasadzenia

25 Ryc. 2. Wspóäczesny ukäad komunikacyjny oraz obszary zabudowane wystöpujñce na terenie gminy Ostróda (oprac. M. Antolak) Fig. 2. The contemporary road, railway and waterway network as well as developed areas in the commune of Ostróda (by M. Antolak)

drzew owocowych). Na terenie gmi- gu rozciñgajñ si ö z niej interesuj ñce przestrze þ na mniejsze jednostki kra- ny zauwaĔalny jest ponadto wysoki widoki na urozmaicony krajobraz jobrazowe. Cz öĈè z nich, ze wzgl ödu kunszt wprowadzanej infrastruktury polodowcowy (ryc. 1). Nast öpnie na wysokie walory krajobrazowe technicznej, w tym urz ñdzeþ hydro- prowadzi ona przez zurbanizowane zosta äa uwzgl ödniona w projekcie technicznych. U Ĕywane materia äy i niezbyt interesuj ñce pod wzgl ödem Gminnej Ewidencji Zabytków [Pro- charakteryzuj ñ si ö du Ĕñ trwa äoĈci ñ. krajobrazowym obszary miejskie. jekt 2011]. Najcenniejsze aleje znaj- Mimo braku konserwacji w wielu Swój bieg na terenie gminy ko þczy duj ñ si ö w wi ökszo Ĉci przypadków miejscach zachowa äy si ö do dnia na obszarach le Ĉnych. Droga krajowa wzd äuĔ dróg powiatowych: 1245N dzisiejszego dobrze zachowane frag- nr 16 biegnie w kierunku wschód- – -, 1243N – menty brukowanych dróg. -zachód przez Samborowo, Wir- Lichtajny -Grabin, 1922N – - wajdy, , Ostródö w kierunku -Lichtajny, 1216N – Ryn -Bednarki, Starych Jab äonek. Najciekawsze ci ñgi 1216N – Pietrzwa äd -Zaj ñczki, Wspó³czesny uk³ad widokowe rozpo Ĉcieraj ñ si ö na jej 1232N – -, komunikacyjny trasie pomi ödzy Wirwajdami a Ty- 1233N – Wirwajdy-Wygoda, 1235N rowem oraz w dolinie Drw öcy na – Smykówko-Klonowo, 1239N – A contemporary grid of roads, wysokoĈci Lubajn i Idzbarka. Droga -Rudno, 1243N – - railways and waterways krajowa nr 15 biegnie na pó änocny- -Gl ñdy. Do tej grupy zaliczono -wschód od miejscowo Ĉci Lipowo równieĔ szpaler d öbowy do maj ñtku W chwili obecnej nadrz ödn ñ w kierunku Ostródy. Interesuj ñce , starodrzew lipowy rol ö w uk äadzie komunikacyjnym krajobrazowo tereny rozpo Ĉcieraj ñ we wsi Warlity oraz alejö w miejsco- gminy pe äni ñ drogi krajowe nr 7 si ö z niej w kierunku po äudniowo- wo Ĉci Bednarki. (Warszawa – Gda þsk) oraz nr 16 -wschodnim na wysokoĈci miejsco- Wspó äcze Ĉnie drogi krajowe na (Grudzi ñdz – Olsztyn). W äaĈnie wo Ĉci Lipowo, Ba äcyny i Smykówko terenie gminy zajmuj ñ d äugo Ĉè 66 wzd äuĔ tych ci ñgów komunikacyj- (ryc. 2). Zostaäy one obj öte ochronñ km, wojewódzkie 8 km, powiatowe nych nast öpuje najwi ökszy rozwój w postaci Obszaru Chronionego Kra- 187 km, gminne – 134 km. D äugoĈè przestrzenny terenu opracowania. jobrazu Wzgórz Dylewskich i stano- dróg gruntowych to ponad 1300 km. Sytuacja ta spowodowaäa znacz ñce wi ñ jednocze Ĉnie otulinö Parku Kra- Na terenie gminy zachowa äa si ö ograniczenie ruchu budowlanego jobrazowego Wzgórz Dylewskich. jedna czynna linia kolejowa (I äawa- w po äudniowo-wschodniej cz öĈ ci Najwy Ĕsze walory krajobra- -Olsztyn) z 4 stacjami kolejowymi: gminy. Tereny te wykazujñ najwi ök- zowe osi ñgaj ñ jednak obszary ob- w Samborowie, Ostródzie, Lubaj- sze walory krajobrazowe i w zwi ñzku serwowane z dróg powiatowych nach i Starych Jab äonkach. Biegnie z tym zosta äy obj öte formami ochrony (ryc. 3) i gminnych w po äudniowej ona w kierunku wschód-zachód. krajobrazu (obszary chronionego kra- cz öĈ ci gminy. Drogi prowadzñ przez Warto Ĉciowym elementem tego jobrazu i park krajobrazowy). niezwykle malownicze miejscowo Ĉci uk äadu sñ wie Ĕe obronne mostu ko- Droga krajowa nr 7 przebie- o dobrze zachowanych uk äadach lejowego na Drwöcy w Samborowie ga przez teren gminy w kierunku ruralistycznych. Na uwagö zas äugu- wpisane do rejestru zabytków, a tak- pó änocny-zachód – po äudniowy- jñ miejscowo Ĉci takie jak: Tyrowo, Ĕe widniej ñce w projekcie Gminnej -wschód, przechodz ñc przez miej- Turznica, Ornowo, i Dur ñg. Ewidencji Zabytków: dworzec, stra Ĕ- scowo Ĉci Szyldak, Grabin, Górka, Obszar gminy charakteryzuje si ö nica, magazyn i budynki mieszkalne Ostróda, Czerwona Karczma i Pi äaw- du Ĕñ ilo Ĉci ñ dobrze zachowanych w zespole stacji kolejowej tej mie- ki. W po äudniowej cz öĈ ci jej przebie- alei przydro Ĕnych, dziel ñcych jej scowoĈci. Na trasie tej linii czytelne

26 3/2011 sñ liczne zabytki Ostródy z dworcem sñ ponadto pozosta äoĈci by äych Drogi wodne pe äni ñ obecnie kolejowym w äñ cznie, a tak Ĕe stra Ĕ- linii kolejowych, ze sztandarowym wa Ĕnñ rol ö turystyczn ñ. Wizytówk ö nica kolejowa i dworzec w Starych wiaduktem w Glaznotach (ryc. 4). miasta jak i regionu sta ä si ö uznany za Jabäonkach. Najciekawsze otwarcia W wielu przypadkach czytelne po- pomnik historii „Kana ä Elbl ñski” [Roz- widokowe wyst öpuj ñ w okolicach zosta äy nasypy kolejowe pe äni ñce porzñdzenie 2011]. TuryĈci ch ötnie miejscowo Ĉci Lubajny oraz pomi ö- obecnie funkcjö interesuj ñcych ci ñ- wybieraj ñ rejsy do Elbl ñga, Starych dzy Ostródñ a Samborowem. Cenne gów widokowych. Jab äonek oraz po jeziorze Drw öckim.

27 Ryc. 3. Droga krajowa nr 7 (Gdaþsk – Warszawa) na terenie gminy Ostróda, (paĒdziernik 2010 r.) Fig. 3. State Road 7 (Gdaþsk – Warszawa) running through the commune of Ostróda, Idzbark (October 2010)

Cennym elementem hydrotechnicz- nym wpisanym do rejestru zabytków jest Ĉluza komorowa oraz stopie þ wodny na rzece SzelñĔ nicy, odcinek Mi äom äyn – Ostróda – jez. Szel ñg w miejscowo Ĉci Ru Ĉ Ma äa. Rzeka Drw öca (rezerwat przyrody, obszar Natura 2000) jest ch ötnie ucz öszcza- nym szlakiem kajakowym. Wp³yw zmian uk³adu komunikacyjnego na krajobraz Influence of changes the road, railway and waterway network on the landscape Uk äad komunikacyjny ma ogromny wp äyw na czytanie krajo- brazu. Na terenie gminy wiejskiej Ostróda dosz äo do znacz ñcych prze- kszta äce þ uk äadu drogowego, kole- jowego i wodnego. Zlikwidowane zosta äy trzy linie kolejowe biegn ñce w kierunku pó änoc -po äudnie. Pozosta- Ryc. 4. Interesujñce otwarcie widokowe, zjazd z drogi krajowej nr 15 w kierunku Wzgórz äoĈci po dawnych liniach kolejowych Dylewskich (droga powiatowa nr 1235N) (wrzesieþ 2011 r.) widoczne s ñ do dnia dzisiejszego Fig. 4. An interesting scenic point, an exit from State Road 15 towards the Dylewskie Hills w postaci nasypów kolejowych oraz (district road 1230N) (September 2011) wiaduktów. Nadaj ñ si ö one idealnie do urozmaicenia istniej ñcej sieci szlaków rowerowych i pieszych na terenie gminy. Konstrukcja nasypów jest stabilna, a linie przebiegaj ñ przez interesuj ñce krajobrazowo tereny. Trakty te pe äni ñ rol ö osi kompozycyj- nych i w wielu miejscach rozpo Ĉciera si ö z nich interesuj ñcy widok na okolic ö. Rozproszony uk äad drogowy

Ryc. 5. Historyczny szlak äñ cz ñcy Bednarki z Pietrzwaädem, obecnie droga gruntowa o mniejszym znaczeniu (droga powiatowa nr 1216N) (kwiecieþ 2011 r.) Fig. 5. A historic route from Bednarki to Pierzwaäd, at present, an unsurfaced road of lesser importance (district road 1216N) (April 2011)

28 3/2011 Ryc. 6. PozostaäoĈci po dawnej linii kolejowej – wiadukt w miejscowoĈci Glaznoty (kwiecieþ 2011 r.) Fig. 6. Remains of a former railway – a railway bridge in Glaznoty (April 2011)

uleg ä uproszczeniu. Szkielet komu- nikacyjny gminy przej öä y trzy drogi krajowe (nr 7, 15 i 16). Przeniesienie Ĉrodka ci öĔ ko Ĉci systemu komunika- cyjnego w pó änocne rejony gminy spowodowa äo spowolnienie rozwoju jej po äudniowej cz öĈ ci. W kilku przy- padkach niewielkie miejscowo Ĉci lub ich cz öĈ ci przesta äy istnie è. Ranga wielu dróg uleg äa degradacji. Du Ĕñ warto Ĉci ñ lokalnych dróg s ñ licznie wyst öpuj ñce na terenie opracowania aleje przydro Ĕne. Ich zachowanie na- le Ĕy uzna è za priorytet w kszta ätowa- niu krajobrazu gminy. Dobrych przy- käadów ochrony tego typu uk äadów nie trzeba szuka è daleko. W 2009 r. utworzono pierwszy w województwie warmi þsko -mazurskim park kultu- rowy – Park Kulturowy Warmi þskiej Drogi Krajobrazowej Gietrzwa äd – Woryty [Uchwa äa 2009]. Celem ochrony tego terenu jest okre Ĉlenie zasad umo Ĕliwiaj ñcych zachowanie istniej ñcych fragmentów alei wzd äuĔ Ryc. 7. Aleja przydroĔna peäni ñca wspóäczeĈnie rolö zadrzewienia Ĉródpolnego, Zajñczki drogi powiatowej Gietrzwa äd – Wo- (kwiecieþ 2011 r.) ryty oraz zasad umo Ĕliwiaj ñcych odtworzenie (rekompozycj ö) fragmen- Fig. 7. A roadside alley, today perceived as a field tree assemblage, in Zajñczki (April 2011) tów alei, które uleg äy degradacji lub zniszczeniu. Uk äady alejowe w naj- bli Ĕszej okolicy terenu opracowania chronione s ñ równie Ĕ poprzez obj öcie ich ochron ñ w postaci obszaru Natura 2000 (Aleje Pojezierza I äawskiego – PLH28005), pomników przyrody lub poprzez wpisanie ich do rejestru zabytków lub ochron ö poprzez zapisy miejscowych planów zagospodaro- wania przestrzennego. Interesuj ñcymi przyk äadami s ñ sytuacje, gdy dawna aleja przydro Ĕna pe äni obecnie rol ö

Ryc. 8. Zjazd z drogi krajowej nr 16 na Idzbark (droga powiatowa nr 1230N) (kwiecieþ 2011 r.) Fig. 8. An exit from Road 16 towards Idzbark (district road 1230N) (April 2011) 29 zadrzewienia Ĉródpolnego (ryc. 5), Wykorzystanie istniej ñcej infra- Litertura wzbogacaj ñc krajobraz. Znacz ñcy struktury w postaci by äych nasy- 1. Dziedzictwo kulturowe Warmii wp äyw na zmiany w krajobrazie pów kolejowych do rozwoju gmin- – Mazur i Powi Ĉla. Stan zachowa- bödñ mia äy zatwierdzone ju Ĕ plany nej sieci szlaków turystycznych; nia, potencja äy i problemy. 2009, przebudowy dróg krajowych nr 7, W äaĈciwe kszta ätowanie pasa Warmiþsko -Mazurskie Biuro Plano- 15 i 16 znajduj ñcych si ö na terenie drogowego, z uwzgl ödnieniem wania Przestrzennego. Red. Wysoc- gminy Ostróda. Projektowane trasy wymogów ochrony Ĉrodowiska, ki J., Olsztyn (s. 258-283). przebiegajñ przez warto Ĉciowe pod z uwzglödnieniem walorów kra- 2. Gñsowska M. 2009, Kanaä Elbl ñ- wzgl ödem krajobrazowym tereny. jobrazowych przedpól widoko- ski. Ocena krajobrazu. Wydawnic- Za pozytywny przyk äad nale Ĕy uzna è wych; two Sztuka ogrodu. Sztuka krajobra- przebudow ö drogi powiatowej nr Wprowadzanie nowych nasa- zu. Warszawa. 1230N. Mimo gruntownej moderni- dze þ alejowych przy istniej ñcych 3. Misztal Z., Przyjöcie, odbudowa zacji trasy uda äo si ö w tym przypadku i przebudowywanych trasach i rozwój zak äadów przemys äowych zachowa è cenn ñ alej ö przydro Ĕnñ – droga krajowa nr 7, 15 i 16 Elbl ñga w latach 1945 -1948 , Rocz- (ryc. 6-8). (dobór gatunków w nawi ñzaniu nik Elbl ñski t. 7, 1976, s. 57. Por. Drogi wodne ulegäy marginali- do historycznych nasadzeþ); Wi Ĉlicki A., W Ĉlad za frontem (3), zacji – Ĕegluga Ĉródlñdowa zaczöä a Sporz ñdzenie wykazu ci ñgów Przegl ñd Techniczny, nr.40, 1983, pe äni è obecnie jedynie funkcj ö drogowych, które z uwagi na 2.X.1983, s. 33. turystyczn ñ [kana ä wodny na trasie historyczny charakter, charak- 4. Projekt Programu Opieki nad Za- Ostróda -Elblñg (z odga äö zieniem do terystyczny uk äad przestrzenny bytkami Gminy Ostróda na Lata 2011- Iäawy)]. i rodzaj nawierzchni nale Ĕaäoby -2014 (stan na dzieþ 10.10.2011 r.). objñè ochronñ; 5. Rozporz ñdzenie Prezydenta Obj öcie ochronñ konserwatorsk ñ Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 Podsumowanie historycznych uk äadów rurali- stycznia 2011 r. w sprawie uznania Conclusion stycznych z dobrze zachowanym za pomnik historii „Kana ä Elbl ñski” uk äadem droĔnym (np. Glaznoty, (Dz.U. 2011 nr 20 poz. 100). Gäówne wytyczne do kszta ä- Pietrzwaäd, Ornowo, Durñg); 6. Uchwa äa Nr XXIX/301/2009 towania uk äadu komunikacyjnego Przeprowadzenie prac konserwa- Rady Gminy w Gietrzwa ädzie z dnia gminy wiejskiej Ostróda: torskich obiektów hydrotechncz- 26 marca 2009 r. w sprawie utworze- Ochrona alei przydro Ĕnych (pro- nych (g äównie na trasie „Kanaäu nia Parku Kulturowego Warmi þskiej ponowane formy ochronne: obszar Elblñskiego”). Drogi Krajobrazowej Gietrzwa äd – Natura 2000, park kulturowy, po- Woryty w gminie Gietrzwaäd. mnik przyrody, rejestr zabytków, Fotografie wykonaä autor. 7. http://www.kolej.one.pl zapisy miejscowego planu zago- Photographs made by author. (13.08.2011 r.) spodarowania przestrzennego); Wymiana nawierzchni drogo- wych bez usuwania zadrzewieþ Mariusz Antolak przydro Ĕnych (w przypadku ko- Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki nieczno Ĉci usuni öcia drzewo- Uniwersytet Warmiþsko -Mazurski w Olsztynie stanu przydro Ĕnego – usuni öcie Department of Landscape Architecture and jednego rzödu drzew); Agrotourism Uniwersity of Warmia and Mazury in Olsztyn

30 3/2011