De Biltse Grift juni 1997

In plaats van kleine huisjes was het een deftig Bronnen: stukje van het dorp geworden met vlak naast Rijksarchief , familiearchiefVan Dam van Brakel. Neuve, de elkaar het burgemeestershuisTerre Rijksarchief , familiearchief Van Boetzelaer. villa Vredenhofen het grote herenhuis Zorgvliet Gemeentearchief , kadastrale registers en met een lap van een tuin daarachter. bevolkingsregisters. Huize Zorgvliet is in dit opstel onderbelicht Historische Kring d’Oude School, documentatie, bronnen gebleven, maar daar hopen we in een volgend 1825-1879. artikel meer over te kunnenvertellen.

Natie voeten, ook in De Bilt, 1747 E.M. Haan-Beerends

Denkend aan watersnood springt bij de meeste daadwerkelijkgeschiedde. Wel had de bisschop, oudere Nederlandershet rampzaligejaar 1953in alvorenstot deze afdammingover te kunnen gedachten. Toen werd Nederlanddoor een gaan, toezeggingenmoetendoen om een nieuwe watersnoodrampgetroffen waarbij ca.1800 scheepvaartverbindingmet Utrecht te laten slachtofferste betreuren waren. De jongeren graven. Al was de KrommeRijn in die dagen zowel als de ouderen zullen zich de beelden dan niet meer optimaalbevaarbaar,de handels- herinneren van de wateroverlastdie ons land belangenvan de Utrechtse burgers dienden toch trof in december 1993. Weinig Biltenarenechter serieus genomente worden. Enkelejaren na de zullen zich zowel in 1953als in 1993om eigen afdammingwerd de VaartseRijn gegraven die huis en haard bezorgd gemaakthebben. Dat ook Utrecht via de HollandseUssel met de De Bilt door hoge waterstandenbedreigd zou verbond, een feit wat aan de ontwikkelingvan kunnen worden is iets wat heden ten dage Utrecht zeker ook heeft bijgedragen. onwaarschijnlijklijkt. In vroeger tijden echter werd het zuidwestelijkdeel van onze gemeente Dat er na 1122 in het Kromme-Rijngebiedgeen meermalendoor overstromingengetroffen. overstromingenmeer voorkwamenis wat al te Zoals de meeste Biltenarenwel weten heeft De rooskleuriggedacht. In een akte dd. 28 maart Bilt zijn ontstaante danken aan het stichtenvan 1240gaf de abt van Oostbroekgrond in erfpacht het klooster Oostbroek. aan Philips van Rijningen. Men vond het blijk De naam Oostbroek geeft al aan dat de grond baar toen toch nog nodig de volgende zinsnede ten oosten van de stad Utrecht uit broekland in de akte op te nemen: bestond en dus moerassig was. De KrommeRijn Het veevan de andere hovenaan dezekant van was in de vroege middeleeuweneen brede,onbe de Lekvan beide conventenvan Oestbroeck, dijkte rivier, die veelvuldig buiten haar oevers behalvede geiten, zal in de weideworden trad. De rivier was ooit een onderdeelvan een toegelaten,als het wegensoverstromingof belangrijke scheepvaartroutevan en naar andere onverwochteoorzakengebrekaan voer Utrecht. De KrommeRijn begon echter meer en heeft meer te verzanden en rond het jaar 1000wasde Rondhet jaar 1230was er nog een grote Lek de hoofdstroomgeworden. Het scheep overstrominggeweest in het Utrechtse Rijn vaartverkeer op de KrommeRijn zal door de Lekgebied.In 1496en 1624waren er dijk- verzanding langzaammaar zeker minder zijn doorbrakenbij Tull en ‘t Waal en in 1523, 1638 geworden. en 1747vielen er gaten in de dijk in de buurt van .Deze laatste doorbraak Omstreekshet jaar 1122had bisschop Godebald veroorzaakteook in De Bilt en Utrecht grote het plan opgevat de KrommeRijn bij Wijk bij problemen. Artikelenuit De Utrechtsche Duurstede af te dammen. Zijn beweegreden Courant uit die dagen doen ons er kond van. was, door de afdammingde wateroverlastte Op 22 februari 1747staat in die krant te lezen, beheersen en ontginningvan het Kromme dat het water in de rivier de Lek die morgen tot Rijngebiedmogelijk te maken, iets wat 35 duimen boven het klokkenslaggestegen was.

9 De Biltse Grift juni1997

Op 27 februari had het water al een hoogte van Op 6 maart kon men in De Utrechtsche Courant 53 duimen boven klokkenslag bereikt. Was het lezen, dat aan de oostzijde van de stad de waterpeil waarop men de klok ging luiden meeste landerijen tot aan de Biltse Steenstraat kennelijk al een kritieke hoogte, nog onder water stonden en dat het water met veel bedreigender was het natuurlijk, wanneer het kracht in de richting van , water zoveel hoger stond. en Maarseveen stroomde. Vele Vier gecommitteerden uit het Collegie van mensen zochten met hun vee en kostbare bezit Dijkgraef en Hoogheemraden van den tingen hoger gelegen plaatsen op. Leckendijck Benedendams waren die dag al ter Woertmanvermeldde, dat ook in de stads- inspectie naar de Lekdijk getrokken. De situatie grachten het water weer enige duimen gerezen werd steeds dreigender. In de vroege morgen was. Niet alleen het water kwam de stad Utrecht van 28 februari werd de gevreesde rampspoed binnen, maar volgens Woertman kwamen ook werkelijkheid. Er werd tussen Wijk bij Duurste- de hazen, mollen, ratten en muizen de mensen de en Honswijk een gat in de dijk geslagen van overal tegemoet, hetgeen die hazen, mollen, acht tot tien roeden breed en een manslengte ratten en muizen toch veelal met de dood diep. moesten bekopen, daar ze in groten getale werden doodgeslagen. De vroedschap van Utrecht had de inwoners, wonende langs de Oude en de Nieuwegracht al door de nachtwachten aan laten zeg gen, dat zij hun kelders dienden te ontruimen. Bovendien werd besloten de sluizen buiten de Weerdpoortopen te zetten, om het water dat door de doorbraak in de stad mocht komen schot en loop te geven. Volgens de “eigenhandig gemaakte aantekeningen” van Mr. Dirk Woertman, lid van de Utrechtse Vroedschap, was het een geluk, dat de dag voor de doorbraak de wind was gekeerd en uyt den Oostenhad beginnente waeijen, waer door de zee leeg raakte, en de Muydersluysvervolgensopen, .sulxdat het water ‘t geen in de stad quam, in de eerste vier dagen alsoo schielijk wederom ofte kelders uytliepen geen ongemackaen de wervenofte kelders toebragt. Het leek in eerste instantie dus mee te vallen. Maar helaas was dat wat te optimistisch ingeschat. Op 3 maart begon volgens Woertman het water ‘smiddags sterk te wassen en den Crommen Rhijn met soo veelgeweldte loosen, dat het water dien nagt en daags daer aen, den 4e, alsmede Dijkpaal 187op de Lekdijk bij De Heul, vlak bij de plek den 5e, in verscheydekelders waar de dijkdoorbraak plaatsvond. liep, bij sommigetot tweea drie voet hoog.

10 De Biltse Grift juni 1997

Blijkenseen artikel uit de krant van 8 maart gestaen;dat niet alleen naulijkseen steen in de stond de Biltse Straatwegniet alleenonder BiltseStraerwegoveriggeblevenis (Offschoon water, maar had de sterkepersing en drift van er bijna gene van weggespoeldzijn), maer ook het water op verscheidepiaetzen, de steenenuit dat in dezelvegaten gespoeltwaren, waarin de dien wegdoen springen en daer door velekuilen zwoerstestenenzo diepzonken,als of er geen en gaten in dezelveveroorzaekt,invoegenze grond meer was; (...)“ zelfsnu niet dan metgevaer tepaerd of met reituigente passeeren is. Zo erg was het gelukkigdus allemaalniet geweest.VolgensWoertmanwas ruim een Niet alleen de Biltse Straatwegwas door het kwartvan de BiltseStraatwegdermate geweldvan het water op sommigeplekken beschadigd,dat dat stuk weg opnieuwzou ernstig beschadigd,maar ook de door het water moetenwordenbestraat. Uit zijn aantekeningen van de BiltseGrift aangedrevenvingerhoed van dinsdag 14maartblijkt ook, dat het land molenhad door de enormewateroverlastveelte langsde BiltseSteenstraatzich van beide zijden lijden gehad. Deelswas dit te wijtenaan het weerbegonte vertonen. Het drama liep verkeerd gebruikvan de sluizen. Menhad in het gelukkigop zijn einde. De UtrechtscheCourant begin de sluizengeslotengehouden,waardoor berichtteop 15maart, dat het voorlopigherstel het water werd gestuit, overstroomdeen met van de ringdijkbijna voltooidwas. Men begon kracht aan twee zijdende murenvan het bij de her en der de gevallengaten in dijkenen wegen sluis gelegenwoonhuisdeed instorten. Doorhet te dichtenen ook de diversescheepvaart- openenvan de sluizenwerd de vingerhoedmolen verbindingenkwamenlangzaammaar zeker voor verder instortingsgevaarbehoed. weer op gang, getuigeonderstaandcitaat van Woertman,geschrevenop maandag20 maart: Gelukkigbegonhet water langzaammaarzeker Aenhet sandpad tusschenJutphaas en Utrecht, te zakken. Op zondag 12maart liep het water waeroversedert vrijdag reedsde peerden voor nog maar op enkeleplaatsenover de Biltse de Vaartseen andere schuytenhadden gelopen, Steenstraat.De hoge akkers rondomwerden wierdnu sterk gewerktommehetselvevoor weer zichtbaaren ook in de stad was het rjtuygen medebruykbaerte maken, ‘t geen waterpeildermategezakt, dat de keldersveelal daags daeraen volvoertwas. weer droog vielen. De UtrechtscheCouranthield de lezers Menkon gelukkigook weer droogvoetsvan nauwkeurigop de hoogte, maarhelaaswaren Utrechtnaar De Bilt. Over de gaten waarinnog ook toen niet allejournalistenzo stipt in hun waterstond, meestalgelegentussende bomen berichtgeving.Dat de sensatiepersniet een aan de kant van de BiltseGrift, had men de fenomeenis dat zich in onzedagenheeft voorgaandedagenplankengelegd. Wel moest ontwikkeld,blijkt uit de volgendeaantekening volgensWoertmanyder menscheen duyt van Woertman: betaelenaen diegenedie deselvetot gemakvan Men las met verwonderingin de Hollandse depassagiers aldaer gelegthadden. Het alom couranten, bijsonderljk in de Haagse, een bekendespreekwoord“Deeen zijn dood is de beschrijvingvan dejammerlijkestaat waerinde anderzijn brood” bleek ook hier weer waarheid stad van Utrecht,door het water omringt,sigh te bevatten,zij het dat er naar mijn weten bevond,doch metsoo veelonwaerheden gelukkiggeendodente betreurenwaren. opgevult,dat het sigselveschaamde. Ook De UtrechtscheCourantmaaktezichflink Op 22 april van datjaar volgdede aanbesteding kwaadover de geuiteonwaarhedenen over door het Lekdijkscollegevoor het makenvan drijvingen in de Hollandsekranten. Menwijdde een NieuweDyckter lengtevan 61 en een half er in de krant van 17 maarteen langartikelaan, Dykroedenen ter breettevan 26 voetenop waaruitonderstaandezinsnedeneen ideegeven deszelfsKruyn.Er werdenmanschappeningezet van hun verontwaardiging: van tweecompagnien van het regimentvan (...) dat wijzijne nadere rabbelingen generaalbaron Van Ginkel. De dijk werd niet examineerenen beantwoordenzullen, als hij alleenhersteld, maar ook verhoogden ver bewezenzal hebben, dat door de laetste zwaard.Bovendienwerd de loop van de rivier inundatie “dehoogstelanderijenomde stad verbeterd. hebbenondergelegen;dat in Abstedeverscheide huizentot aen den daken onder waterhebben

11 De Biltse Grift juni 1997

Het werd dus weer veilig toeven in het - Mr.P.H.Damst: Uithet verledenvanDe BiJt. Kromme-Rijngebied.En kreeg men, gaandevan Uitgegevenin 1960; - art. van J.A.C.Mathijssen, getiteld “Utrecht, voorjaar natte De Bilt naar Utrecht, toch weer eens 1747”,verschenen in maandblad Oud Utrecht, voeten, dan waren andere weergodenaan het jaargang 1979, pp 72-73; werk geweest! - C.Dekker: De Dam bij Wijk. Art. o.a. opgenomen in het TijdschriftTussenRijnen Lek, 15ejaargang, nr. 3, Bronnen: november 1981 - div. artikelen uit De UtrechischeCourant uit de - Y.M. Donkersloot-deVrij e.a.: De Stichtse periode 22 februari 1747tot en met 10april 1747; Rijnianden:Geschiedenisvan de zuidelijkeUtrechtse - Mr.Dirk Woertman: “Notitievan ‘t voorgevallenebij waterschappen.Utrecht 1993; den doorbraak van den LeckendijckBovendams in de - Ad van Bemmel: De KrommeRijn:waterstaat, Wijokerweert bij Wijck op den 28 febr. 1747’, onderhouden gebndk vanaf 1600. 1996. gepubliceerdin Bijdragenen Mededeelingenvan HistorischGenootschapte Utrecht,vijfde deel, pp 40- 66; Utrecht 1882;

Bedrijvenin De Bill 1 Firma Meijer & Greeven Frans Nas

De “StichtingBeeldentuinJits Bakker”heeft De zaak wordt als van ouds voorgezet; de leiding vergevorderdeplannenvoor een wandelpark, blijft geheel in dezelfde handen. Evenals vroeger waarin beelden van de Biltse kunstenaarJits zullen de zaken met dezelfde nauwgezetheid Bakker geplaatst zullen worden. De Stichting behandeld worden. Udeze “N.V.”zeerin Uwe geachte aandacht Het Landschap,eigenaresvan het aanbevelend, natuurgebiedBeerschoten,heeft toestemming gegeven dit park aan te leggen in de directe Hoogachtend, omgevingvan het BosgebouwBeerschoten. J. W.STEENGRACHTVANOOSTCAPELLE Onderzoekechter heeft aangetoonddat de grond rond het Bosgebouwzware metalenbevat. Deze Dit is een deel van de tekst van een bericht, in zijn afkomstig van de N.V.TechnischeMe 1926verspreid, ondertekenddoor de directeur taalwarenfabriekv/h Meijer & Greeven, die J.W.Steengrachtvan Oostcapelle. Het daar tot 1976gevestigdwas. De realisatievan opmerkelijkevan dit rondschrijven is, dat het de beeldentuin is daardoor zeker met eenjaar een van de weinigegeschriften is, waarmee vertraagd. Jhr.Joan Willem Steengrachtvan Oostcapelle Op de grote tegenvallervoor de Stichting naar buiten treedt als directeur van deze Beeldentuinzullen we hier niet verder ingaan. onderneming. Het ligt meer op de weg van de Historische Kring uit te zoeken welk bedrijf meer dan vijftig De directeur jaren in dat mooiebosgebiedgevestigdwas. Joan Willem, in 1891geboren op het landgoed Beerschoten,studeert van 1912tot 1917 in Een bericht uit 1926 Zürich, waarna hij als ingenieur terugkeert naar De Bilt. Enkelejaren later ontmoet hij de M.H. Zeistenarent J.D.H.Meijer en 3.Greeven. Naspeuringenin Zeister archieven leveren op Hierdoor heb ik de eer U mede te deden, dat ik de dat Meijer stond ingeschrevenals metaaidraaier zaak, door mij gedreven onder den naam Firma en Greevenals stempelmaker. zich Meijer & Greeven”, omgezet heb in de: Zij houden daar, volgens mondelingeoverlevering, bezig N. V. TECHNISCHE METAALWARENFABRIEK metde fabricagevan apparaatjes waarmee het vlh MEIJER & GREEVEN. geluid van de telefoon versterkt kan worden. Het bedrijije heeft weinig toekomst en

12