W bieżącym numerze: HISTORIA FARMACJI – APTEKARSKIE TRADYCJE FELIETON REDAKCJI dr n. o zdr. Adam Zemełka Akcja społeczna – UWAGA NA LEKI ...... 17 Aptekarze w zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919 i ich udział w organizacji władz WSZECHNICA APTEKARSKA samorządowych ...... 42 dr n farm. Jan Szuszkiewicz Terapia chorób narządu ruchu BAROMETR RYNKU APTECZNEGO w praktyce aptecznej ...... 5 Błażej Górniak dr n. farm. Jolanta Orzelska-Górka Rynek apteczny w lipcu 2018 Ewelina Głowacka wyżej niż rok wcześniej (+7,1%). Lecznicza trucizna? Spadek względem czerwca br. (-2,9%) ...... 49 Przegląd medycznych wskazań dla toksyny botulinowej ...... 10 PANORAMA SAMORZĄDU dr n med. Anetta Bartczak Inwazyjna choroba meningokokowa ...... 17 Samorządowy peryskop ...... 51 dr n. med. Karolina Skonieczna-Żydecka BISAKTUALNOŚCI Mikrobiota jelitowa i probiotyki – przewodnik dla farmaceuty ...... 31 Ze stron: www.aptekarzpolski.pl ...... 55

OPIEKA FARMACEUTYCZNA FORUM WYDARZEŃ dr n. farm. Piotr Merks II Kongres Polskiego Towarzystwa Opieka farmaceutyczna – postępowanie Studentów Farmacji ...... 57 w ostrej biegunce u dorosłych ...... 22

W APTECE dr n. farm. Jarosław Filipek dr n. o zdr. Adam Zemełka Nowe rejestracje – lipiec 2018 Jak znosić porażki? Konstruktywne myśli ...... a zdrowie psychiczne ...... 36 Polska 58 Unia Europejska ...... 64 Nowości na rynku ...... 68

Test wiedzy Aptekarza Polskiego ...... 70

3 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018

Felieton Redakcji Wszechnica aptekarska ► Akcja społeczna – UWAGA NA LEKI

Sierpień zaowocował akcją społeczną pod wadzących apteki ogólnodostępnej przez przedsiębior- nazwą UWAGA NA LEKI zainicjowaną i wspólnie ców…”, – czytamy w komunikacie NIA. realizowaną przez Naczelną Izbę Aptekarską i Naro- Komunikat wywołał reakcję „podmiotów dowy Instytut Leków. Akcja ma zadanie edukacyjno- sieciowych”, na którą NIA szybko odpowiedziała -informacyjne. Redakcja Aptekarza Polskiego dekla- tekstem „Uderz w stół, a… odzew Wielkiej Piąt- ruje, że przyłącza się do tej akcji i będzie wspierać ki masz gwarantowany”, w którym odnajdujemy Terapia chorób działania podejmowane w jej ramach. następujące memento – „Z sygnałów, które docie- rają do NIA jasno wynika, że farmaceuci otrzymują propozycje skorzystania w tzw. twardych franczyz poprzez m.in. podpisywanie weksli in blanco. Popu- larnym rozwiązaniem jest również skupowanie aptek na tzw. „słupa”, co najczęściej kończy się tym, iż rola W komunikacie prasowym inicjującym akcję aptekarza-właściciela placówki sprowadza się jedynie narządu ruchu napisano, że „wszyscy korzystają z medykamentów, do roli „posiadacza” zezwolenia. W praktyce traci on ale nie wszyscy wiedzą, jak się z nimi obchodzić. Co możliwość podejmowania samodzielnych decyzji bi- więcej, analiza zachowań i przyzwyczajeń pacjentów, znesowych. Bezpowrotnie traci więc swą niezależność pokazuje, że nieświadomie narażają swoje zdrowie ekonomiczną”. i ryzykują skuteczność terapii między innymi po- w praktyce aptecznej xxx przez niewłaściwe przechowywanie leków”. I właśnie przechowywanie leków jest pierwszym z tematów, Aptekarz Polski objął patronatem medial- któremu poświęcone są przedstawione przez NIA nym XXVII Sympozjum Historii Farmacji, które pod i NIL materiały obejmujące cztery bloki zagadnień: hasłem „Aptekarze na drogach do Niepodległej” Minioną dekadę Światowa zęsto przyczyną urazów aparatu więzadłowo -czytaj ulotki; -transport leków; -przechowywa- odbyło się w dniach 24-26 maja 2018 roku w Star- – torebkowego jest niewłaściwe przygotowa- nie w domu; -kiedy lek nie nadaje się do użytku? gardzie. Plonem tego sympozjum są materiały doku- Organizacja Zdrowia ogło- nie organizmu do powszechnie uprawianych sportów,C takich jak: piłka nożna, tenis, narciarstwo W każdym z wymienionych bloków tytułowe zagad- mentujące udział farmaceutów i aptekarzy w dziele nienie jest dokładnie i przystępnie przedstawione. odbudowania państwowości po 123 latach zaborów. siła Dekadą Kości i Stawów. czy jazda na rowerze. Uszkodzenie stawu kolanowe- Łatwo jest się zapoznać z tymi materiałami, Dzięki uprzejmości magistra Jerzego Waliszewskie- go najczęściej jest związane z uszkodzeniem łąkotek, ponieważ są udostępnione w sieci internetowej pod go, przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Znaczną część przyczyn dys- więzadeł i torebki stawowej. adresem: http://uwaganaleki.pl/. Jako zdeklarowani Sympozjum, który obiecał, że udostępni redakcji zwolennicy akcji postaramy się, żeby treści spod te- Aptekarza Polskiego wybrane artykuły i doniesie- funkcji narządu ruchu sta- go adresu jak i też wpadający w oko znak graficzny nia historyczne prezentowane w Stargardzie mamy Choroba zwyrodnieniowa były obecne na naszych łamach. przyjemność zakomunikować, że będziemy je pub- nowią urazy i uszkodzenia. narządu ruchu likować na naszych łamach. Tę serię publikacji roz- Choroby i dysfunkcje narzą- xxx poczynamy artykułem „Aptekarze w zwycięskim Znaczącą grupę schorzeń stanowi choroba Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919 i ich udział du ruchu dotyczą znaczącej zwyrodnieniowa narządu ruchu. Jest określana często Naczelna Izba Aptekarska ostrzegła farma- w organizacji władz samorządowych (w 100. jako typowe zużycie stawów w wyniku długotrwa- ceutów przed pochopnym zawieraniem umów, które rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego)" części populacji, wszystkich łego ich obciążenia. mają wpływ na prowadzoną przez farmaceutę dzia- autorstwa znakomitego historyka farmacji doktora Do czynników przyspieszających zużycie sta-

łalność gospodarczą w postaci prowadzenia apteki Jana Majewskiego z Poznania. ■ grup wiekowych z przewa- wów należą także: ogólnodostępnej i uzależniają farmaceutów od osób • nieleczone uszkodzenia łąkotek; ► Umowy franczyzowe stały Zapraszamy do lektury Aptekarza Polskiego lub podmiotów trzecich. „ gą grupy osób starszych. • niewygojone właściwie złamanie kości; się dzisiaj sposobem kontrolowania farmaceutów pro- Redakcja

4 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 5 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► • wrodzone (i nieleczone) wadliwe ustawienie spoczynku, a także w nocy. Są powodowane prze- Do tej grupy chorób należy także zesztywnia- wierzby (wyciąg z kory wierzby nie hamuje agregacji kośćca; ciążeniem aparatu więzadłowo-mięśniowego lub jące zapalenie stawów kręgosłupa. Schorzenie obej- płytek krwi, nie działa przeciwzakrzepowo); kora, • utrzymywana długo nadwaga i otyłość; wtórnym stanem zapalnym. Niekiedy może docho- muje stawy żebrowo-kręgowe, ogranicza ruchomość liście i pączki topolowe, kwiaty wiązówki. • sport wyczynowy; dzić do powstania wysięku w stawie, co może być klatki piersiowej, zmniejsza pojemność płuc. Stosowane są też inne surowce o działaniu • niewłaściwe uprawianie niezbędnych dla przyczyną ograniczenia ruchu w stawie. Postęp cho- U dzieci i młodzieży poniżej 16 roku życia przeciwreumatycznym i moczopędnym: kora i liście zdrowia form ruchu (bieganie, sporty po- roby prowadzi do pogrubienia i deformacji stawów, występuje młodzieńcze reumatoidalne zapalenie jesionu, ziele fiołka trójbarwnego, liście brzozy, ziele wszechne); niszczenia chrząstki, zapadania kości podchrzęstnej, stawów (choroba Stilla), zajmujące stawy skokowe, nawłoci, ziele pokrzywy czy owoc jałowca. Do cieka- • brak ruchu. podwichnięć i tworzenia się cyst. a także kolanowe, łokciowe. wych surowców o działaniu przeciwreumatycznym Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych Choroba zwyrodnieniowa może dotyczyć sta- U chorych z łuszczycą może występować łusz- należą: korzeń hakorośli rozesłanej, kłącze imbiru występuje często w niektórych grupach zawodowych wów rąk, stawów kolanowych, stawów biodrowych czycowe zapalenie stawów będące przewlekłym sta- i żywica kadzidłowca. takich jak: górnicy, dekarze, płytkarze, kamieniarze, i kręgosłupa. Właściwym podejściem do proble- nem zapalnym. Zewnętrznie w reumatologii w postaci pre- pracownicy biurowi i u ludzi preferujących siedzący mu jest diagnoza lekarska i ordynowana terapia. W grupie chorób narządu ruchu występują paratów do nacierania, okładów, plastrów, mazideł tryb pracy i życia. W praktyce aptecznej zdarza się, że pacjent opisując także swoiste i nieswoiste zapalenia kości i stawów, i maści rozgrzewających stosuje się pieprzowiec Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych objawy (często błędnie) podejmuje samoleczenie. choroby nowotworowe. roczny (paprykę), nasienie gorczycy czarnej i białej, występuje często u górników i u ludzi dźwigających Farmaceuta może doradzić chwilowe postępowanie Niesteroidowe leki przeciwzapalne obejmują korzeń chrzanu, a także olejki eteryczne – terpen- ciężary. przeciwbólowe, ale musi przekonać pacjenta o ko- dużą grupę preparatów dostępnych w większości tynowy, jałowcowy i kamforę. Cechy charakterystyczne choroby zwyrod- nieczności diagnozy i konsultacji lekarskiej. bez recepty. Podstawą ich stosowania powinna być Surowce roślinne są stosowane w mieszankach nieniowej stawów to uszkodzenie i zanik chrząstki Wielu pacjentów nadużywa stosowane w tym zawsze diagnoza i wskazania lekarza, ale praktyka ziołowych, wyciągach, kapsułkach i tabletkach. stawowej i wtórny odczyn tkanki kostnej podchrzęst- przypadku NLPZ-ty, co jest szczególnie niebezpiecz- wskazuje na duży udział w ich stosowaniu samole- Znaczącą grupę preparatów stosowanych nej. Skutkiem jest uszkodzenie anatomiczne stawu, ne u osob starszych. czenia, co powoduje często błędne ich stosowanie w schorzeniach narządu ruchu stanowią suplementy upośledzenie jego czynności ruchowej i ból. Istotnym elementem terapii choroby zwy- lub nadużywanie, szczególnie przy długotrwałym diety. Pod uwagę mogą być brane tylko produkty Ta najstarsza w populacji ludzkiej choroba sta- rodnieniowej są systematyczne ćwiczenia ruchowe, leczeniu. Dlatego farmaceuta musi weryfikować wy- standaryzowane o ściśle określonym składzie. W tej wów dotyczy ponad 15% ludzi, procent ten rośnie a znaczenie profilaktyczne ma walka z otyłością bór preparatu przez pacjenta. grupie są preparaty kwasu hialuronowego w postaci z wiekiem i u osób starszych przekracza znacząco i unikanie przeciążeń. Szczególnie ważne jest w procesie doradztwa iniekcji dostawowych stosowane w tzw. wiskosuple- 60%. Stosowane leczenie chirurgiczne umożliwia ko- farmaceutycznego rozpoznanie sytuacji pacjenta – mentacji (iniekcje wykonywane przez lekarza). Są Wyróżnia się chorobę zwyrodnieniową pier- rekcję układu sił działających na staw. W przypadku inne schorzenia, stosowanie innych leków, dieta, ruch to preparaty kwasu hialuronowego o różnej masie wotną, rozwijającą się samoistnie i wtórną związaną dużego uszkodzenia stawów biodrowych i kolano- lub jego ograniczenia oraz działanie niepożądane cząsteczkowej usieciowane lub nieusieciowane po- ze stanami chorobowymi, które uszkodziły chrząstkę wych stosuje się endoprotezoplastykę. wybranego preparatu. Problemem jest często samo- dawane w iniekcji jednorazowej lub w postaci serii. (mikrourazy, nieprawidłowe lub nadmierne obcią- dzielne stosowanie wielu suplementów diety, które Kwas hialuronowy podawany dostawowo zwiększa żenie powierzchni stawowych, czynniki zapalne lub mogą wchodzić w interakcje z wybranym lekiem. lepkość płynu stawowego, umożliwia poślizg po- metaboliczne). Istotnym objawem jest degeneracja Choroby reumatoidalne Glikokortykosteroidy tzw. leki podstawowe wierzchni stawowych, wzmaga przenikanie substancji chrząstki. i antybiotyki stosowane są według ordynacji leka- odżywczych do chrząstki stawowej. Do znaczących czynników wpływających na Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest rza. Farmaceuta w czasie wydawania leków z tych Duża grupa preparatów jest stosowana do- rozwój choroby należy otyłość powodująca nadmier- przewlekłą chorobą zapalną tkanki łącznej o podło- grup winien zwrócić uwagę pacjenta na ich właściwe ustnie, zawierają one takie składniki jak: ne obciążenie stawów, czego skutkiem są zmiany żu autoimmunologicznym obejmującą dużą grupę stosowanie. W terapii schorzeń narządu ruchu dege- • siarczan glukozaminy – spowalnia zużywa- w stawach kolanowych. tkanek i narządów. Choroby reumatoidalne two- neracyjnych i zapalnych rolę pomocniczą (ale przy nie się chrząstki stawowej, stymuluje komórki Znaczącą rolę odgrywa obciążenie stawu. Przy rzą grupę schorzeń stawów, kości i otaczających je długotrwałych procesach istotną) pełnią surowce chrząstki do odbudowy i syntezy kolagenu, prawidłowym chodzie siła obciążająca staw kolano- tkanek miękkich. Wspólne cechy stanowią obrzęki, zielarskie i mieszanki ziołowe. wy przekracza 3-4 razy obciążenie wywołane masą bóle i ograniczony zakres ruchowy. Skutkiem jest W fitoterapii reumato- ciała, a podczas zgięcia stawu obciążenie przekracza często zesztywnienie i zniekształcenie stawów, bę- idalnego zapalenia stawów W terapii chorób reumatoidalnych stosowane są grupy leków: tę wartość 9 – krotnie. dące wynikiem zapalenia błony maziowej i destrukcji stosuje się surowce i prepa- Powstawaniu zmian zwyrodnieniowych sprzy- chrząstki stawowej. raty roślinne o działaniu prze- • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ); jają przeciążenia i bodźce mechaniczne powtarzające Charakterystyczne objawy to: poranna sztyw- ciwbólowym, przeciwzapal- • glikokortykosteroidy; się u sportowców (przy sportach uprawianych wy- ność stawów, stan zapalny stawów ręki, obrzęk co nym, a zewnętrznie preparaty czynowo) i wykonujących niektóre zawody (zmiany najmniej 3 stawów. Trwanie tych objawów (ponad ziołowe o działaniu drażnią- • tzw. leki podstawowe (immunosupresyjne, immunomodulujące, w kręgosłupie, stawach barkowych). Objawem do- 6 tygodni) wskazuje na RZS. Inne objawy to ból, cym, powodującym prze- immunobiologiczne); minującym jest ból. ograniczenie ruchowe, podwyższenie temperatury krwienie skóry. Wewnętrznie • antybiotyki; Bóle pacjent odczuwa we wczesnej fazie cho- czy zmiany nastroju. Wiążąca jest diagnoza lekarska stosuje się surowce roślinne

oparta o badanie radiologiczne i inne postępowanie • substancje poprawiające ukrwienie, do stosowanie miejscowego. roby podczas chodzenia lub zmiany pozycji. W fazie zawierające pochodne kwasu ► zaawansowanej bóle mogą występować w czasie diagnostyczne. salicylowego takie jak: kora

6 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 7

Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska ►

wpływa pozytywnie na produkcję mazi sta- wątroby, nerek, cukrzycy) oraz uwzględnienie prze- Dla właściwego efektu takiego systemowe- (D3, C, B6, K), minerałów (magnezu i wapnia we wowej; ciwskazań i działań niepożądanych. go podejścia do terapii zmian zwyrodnieniowych właściwych proporcjach, a także cynku, miedzi, • siarczan hondroityny – składnik tkanki chrzęst- Czynnikami sprzyjającymi wywołaniu chorób lub zapalnych stawu kolanowego niezbędne jest krzemu) oraz istotnych składników diety (piramida nej; narządu ruchu są: dieta uboga w minerały, otyłość, zapewnienie systematycznego ruchu (ustalonego żywieniowa). ■ • kwas hialuronowy – podstawowy składnik pły- brak ruchu , choroby naczyń żylnych i podeszły wiek. z lekarzem lub fizjoterapeutą). Transport substancji nu stawowego; Niedobory wapnia w diecie, witaminy D, brak ruchu niezbędnych do tworzenia i utrzymania chrząstki dr n. farm. Jan Szuszkiewicz • kolagen – stanowi budulec macierzy chrząstki; to także czynniki sprzyjające osteoporozie. odbywa się tylko w czasie ruchu stawu. • witamina C – wspomaga właściwą produkcję Samodzielne stosowanie suplementów diety Aktualnie obowiązujące akty normatywne Piśmiennictwo: kolagenu; przez pacjentów często powoduje niewłaściwe wy- i stosowane rozwiązania organizacyjne utrudnia- Leczenie bólu. Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski. Wydawnictwo Le- karskie PZWL, W-wa 2011. • wyciąg z kadzidłowca – działa wspomagająco korzystanie ich składników, interakcje z lekami lub ją lub wręcz uniemożliwiają wykorzystanie wiedzy Opieka farmaceutyczna, objawy, rozpoznanie i leczenie. P. Rutter, red. w utrzymaniu elastyczności stawów; składnikami żywności, a niekiedy jest niebezpieczne farmaceuty dla edukacji zachowań prozdrowotnych wyd. II polskiego prof. Janusz Pluta. Eselvier Urban&Partner, Wroc- ław 2014. • ekstrakt z korzenia imbiru – pomaga zachować dla zdrowia. Rolą farmaceuty jest weryfikacja takich pacjentów. Ważnym (a raczej najważniejszym) zada- Kompendium ortopedii. Prof. Damian Kusz. Wydawnictwo Lekarskie ruchliwość stawów; wyborów. Suplementy diety zawierające glukoza- niem placówek ochrony zdrowia jest profilaktyka. PZWL, W-wa 2009. Fitoterapia i leki roślinne. Redakcja naukowa: E. Lamer-Zarawska, B. • zestaw minerałów wspomagających właściwe minę, chondroitynę, kolagen wpływające na odbu- Farmaceuta jest w stanie określić dla konkretnego Kowal-Gierczak, J. Niedworak. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, W-wa funkcjonowanie aparatu ruchu (Mg, Zn, Mn, dowę chrząstki stawowej i funkcjonowanie stawu pacjenta potrzeby i zalecenia w profilaktyce chorób 2007. Kompendium farmakologii i toksykologii Mutschlera. E. Mutschler, G. Cu, Se). kolanowego wymagają często także usprawnienia narządu ruchu. Geisslimger, H.K. Kroemer, P. Ruth, M. Schäfer-Korting. Red.naukowa Środki pochodzenia roślinnego w postaci pre- krążenia żylnego kończyn dolnych (np. przez do- Ustalenie właściwych zaleceń wymaga okre- W. Buczko. MedPharm Polska, Wrocław 2008. paratów gotowych, mieszanki ziołowe, surowce zie- danie preparatów z escyną, eskuliną). ślenia trybu pracy i życia pacjenta, jego stosunku do larskie do sporządzania naparów, odwarów w terapii systematycznych ćwiczeń ruchowych, uwzględnie- schorzeń degeneracyjnych i zapalnych pełnią rolę nia wskazania masy ciała, ogólnego stanu zdrowia, pomocniczą poprzez działanie objawowe zmniejsza- a także preferencji żywieniowych i stosowanych uży- jąc odczyny bólowe i zapalne. Jest to istotne dzia- wek. Takie pełne podejście wydaje się być możliwe łanie w długoterminowych terapiach szczególnie po wprowadzeniu opieki farmaceutycznej w aptece u osób w zaawansowanym wieku. ogólnodostępnej. W dystrybucji tego typu preparatów, jak Główne składniki zaleceń profilaktycznych i w przypadku produktów leczniczych bez recep- to określenie uzupełniania niedoborów witamin ty i suplementów diety rola farmaceuty jest bar- dzo ważna. Pacjent zgłaszający się do apteki jako pierwszej placówki ochrony zdrowia z problemem schorzeń narządu ruchu wymaga szczególnego traktowania. Farmaceuta w wyniku rozmowy może określić charakter schorzenia. Podstawą jest infor- macja o objawach schorzenia lub skutkach urazu, czasie ich trwania, bólu, ograniczeniach ruchowych, poziomie dyskomfortu. Uzyskane informacje mogą być podstawą do skierowania pacjenta do lekarza przy równoczesnym udzieleniu pomocy doraźnej. Farmaceuta musi zwracać uwagę na problemy leko- we występujące często w terapii choroby zwyrodnie- niowej, chorobach reumatoidalnych przebiegających przewlekle. Stosowanie terapii skojarzeniowej, równoczes- ne wspomaganie terapii preparatami ziołowymi lub suplementami diety powoduje możliwość wystąpie- nia interakcji pomiędzy lekami lub między lekami, a składnikami ziół lub suplementów diety. Przy wyborze leku bez recepty i preparatów wspomagających niezbędnym jest uwzględnienie wieku pacjenta, otyłości, chorób współistniejących (chorób przewodu pokarmowego, układu krążenia,

8 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 9 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

Lecznicza trucizna? tion) wydała zgodę na dopuszczenie TB do użytku się reakcji ze strony układu parasympatycznego, terapeutycznego u ludzi. Właściwości związku oka- takich jak: suchość błon śluzowych, hipotonia orto- zały się bardzo pomocne w leczeniu licznych chorób statyczna, zahamowanie perystaltyki jelit, porażenie przebiegających z nadmierną kurczliwością mięśni, odruchu akomodacji oka czy trudności z oddawa- Przegląd spowodowaną zaburzeniami w przekaźnictwie niem moczu. Należy zaznaczyć, iż działanie TB jest nerwowo-mięśniowym. Wciąż jednak przez opinię odwracalne – w ciągu kilku miesięcy zablokowany publiczną kojarzone jest przede wszystkim kosme- nerw ulega zregenerowaniu. medycznych wskazań tyczne zastosowanie TB w celu redukcji zmarszczek, w tym „kurzych łapek”. Dzięki dokładnemu poznaniu struktury TB, jej Dostępne preparaty TB mechanizmu działania i właściwości biologicznych, dla toksyny botulinowej stopniowo wzrasta jej znaczenie w lecznictwie. W lecznictwie zastosowanie znalazły przede Obecnie stosowana jest ona z powodzeniem w kilku wszytkim serotypy A i B botuliny. Na chwilę obec- dziedzinach medycznych, m.in. w neurologii, urologii, ną, na rynku polskim dostępnych jest 6 preparatów ginekologii, gastrologii i stomatologii. Ponadto wciąż zawierających TB-A różniących się między sobą Toksyna botulinowa (TB, botulina) należy do najsilniejszych trwają badania przedkliniczne i kliniczne nad nowymi, sposobami wytwarzania, składem substancji po- potencjalnymi kierunkami wykorzystania TB. mocniczych oraz metodyką prowadzenia badań trucizn występujących w przyrodzie – dawka śmiertelna wynosi kontrolnych i testów aktywności, toteż stosowanie ich jako zamienników nie jest zalecane. zaledwie 1 ng/kg masy ciała. Wytwarzana jest przez beztlenowe Czym jest botulina? Aktywność biologiczna preparatów botuliny wyrażana jest w jednostkach mysich (ang. mouse Gram-dodatnie laseczki Clostridium botulinum, jako jeden z ich TB to monomeryczne białko proteolityczne, unit – MU), oznaczających średnią dawkę toksyny które ulega aktywacji dopiero pod wpływem pro- powodującą, w czasie 3-4 dni od podania śmierć czynników wirulentnych. Infekcja tymi bakteriami stanowi przyczynę teaz bakteryjnych i ludzkich. Jego ogólna budowa połowy grupy samic myszy linii Swiss-Webster zapewnia mu wysoki potencjał neurotroficzny (se- o masie osobniczej 18-20 g. TB podawana jest za niebezpiecznej dla życia choroby zwanej botulizmem. lektywność neuronalną). Według obecnego stanu pomocą iniekcji, zazwyczaj drogą domięśniową, wiedzy wymienia się osiem serotypów TB opisanych nieco rzadziej pod- lub przezskórną. Jej lecznicze literami od A do H. Składową TB jest także zestaw dawki przyjmują wartości od kilku do kilkuset MU, owszechnie znana nazwa TB – jad kiełbasiany Oprócz botulizmu pokarmowego znane są też białek kompleksujących NAPs (ang. Neurotoxin As- zależnie od wskazania terapeutycznego oraz poda- – nawiązuje do najczęstszej drogi zakażenia: inne postaci tej choroby, różnicowane na podstawie sociated Proteins), które chronią ją przed rozkładem wanego preparatu. konsumpcji przetworów mięsnych skażonych dróg zakażenia: botulizm przyranny (zanieczyszcza- w przewodzie pokarmowym oraz niekorzystnym Siła działania botuliny rośnie wraz ze wzrostem Pformami przetrwalnikowymi, odznaczającymi się nie ran endosporami), inhalacyjny (wdychanie aero- wpływem warunków środowiska. aktywności płytki motorycznej. Niekontrolowana dużą wytrzymałością mechaniczną i odpornością zolu zawierającego TB), dziecięcy (rozwój bakterii stymulacja mięśni po domięśniowym podaniu leku na obróbkę termiczną. Endospory mogą rozwijać w jelicie noworodka), jatrogenny (nadmierne dawki może spowodować wystąpienie nadmiernych efek- się w przeterminowanej lub niewłaściwie przecho- lub zbyt częste podawanie botuliny w iniekcjach) Mechanizm działania TB tów terapeutycznych lub niepożądanych objawów wywanej żywności konserwowanej (mięsnej i ryb- oraz pochodzenia jelitowego u dorosłych (pato- ogólnoustrojowych. Dlatego jednym z zaleceń le- nej, ale również jarzynowej). Pierwsze symptomy logiczne zmiany w składzie mikrobiontu układu Botulina działa poprzez hamowanie przekaź- karskich jest unikanie obciążania fizycznego danej zainfekowania organizmu pojawiają się zazwyczaj pokarmowego). nictwa impulsów elektrycznych między neuronem partii ciała przez pewien czas po iniekcji TB. po upływie 18-36 godzin. Wśród nich wymienia Obecnie obserwuje się tendencję spadkową ruchowym a włóknem mięśniowym. W prawidłowo Tymczasem niepożądane ograniczenie właś- się: uczucie ogólnego osłabienia, suchość błon w epidemiologii zatruć jadem kiełbasianym w Polsce. funkcjonującej płytce motorycznej docierający im- ciwości toksyny obserwuje się w sytuacji immuno- śluzowych jamy ustnej i zawroty głowy. Z czasem W 2012 roku odnotowano 22 przypadki zachorowań puls powoduje zlewanie się pęcherzyków synap- logicznej odpowiedzi organizmu na jej podanie. dochodzą również zaburzenia ze strony przewodu na terenie 10 województw, czyli o 13 mniej w po- tycznych zawierających acetylocholinę (Ach) z błoną U mniej niż 2% pacjentów dochodzi do wytworzenia pokarmowego (zahamowanie perystaltyki, trudności równaniu do roku 2011 oraz o 24 mniej od mediany presynaptyczną i uwalnianie tego neuroprzekaźnika tzw. przeciwciał neutralizujących (skierowanych prze- w przełykaniu), układu nerwowego (problemy z arty- dla lat 2006-2010. do szczeliny synaptycznej. Etap fuzji kontrolowany ciwko białkom NAPs), powodujących istotną redukcję kułowaniem mowy, zez zbieżny, podwójne widzenie, Za wprowadzenie toksyny do powszechnej jest przez tzw. kompleks fuzyjny, tworzony przez wydajności kuracji. Ich powstawaniu można zapobiec światłowstręt, rozszerzenie źrenic, opadanie powiek) praktyki lekarskiej odpowiedzialny był Allan B. Scott, białka transmembralne. Botulina po wniknięciu do poprzez stosowanie najniższej skutecznej dawki TB, oraz oddechowego (początkowo porażenie mięśni który pochylił się nad możliwością zastosowania jej wnętrza motoneuronu, enzymatycznie degraduje te nie częściej niż co 10-12 tygodni. Przeciwciała nie gładkich drzewa oskrzelowego, następnie zachły- w alternatywnej do operacji metodzie leczenia zeza białka. W konsekwencji dochodzi do zablokowania wykazują reaktywności krzyżowej, toteż w przypadku stowe zapalenie płuc lub niewydolność oddechowa). zbieżnego. Po kilkudziesięciu latach eksperymentów, możliwości fuzji pęcherzyków i uwalniania Ach, co wystąpienia oporności klinicznej na botulinę A, moż-

Zatrucie TB może zakończyć się śmiercią. w 1989 roku FDA (ang. Food and Drug Administra- skutkuje zwiotczeniem mięśni oraz pojawieniem na zachować ciągłość terapii za pomocą serotypu B. ►

10 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 11

Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska ► Efekty niepożądane TB wacji mięśni, nawet mimo wielokrotnego podawania Tabela 2. leku. W trakcie terapii nie obserwuje się rozwoju tolerancji organizmu na działanie czy dawkę TB, za Przeciwwskazania Efekty niepożądane są stosunkowo rzadkie i co to odnotowano obniżenie częstości występowania najważniejsze – mają łagodny przebieg i ustępują sa- Względne Bezwzględne efektów niepożądanych w miarę kontynuowania moistnie po kilku-kilkudziesięciu dniach. Zazwyczaj Przyjmowanie doustnych antykoagulantów (zwiększają iniekcji. Mimo wszystko należy pamiętać, że jak każdy posiadają charakter subkliniczny, czyli wykrywane ryzyko krwiaków w miejscu iniekcji) oraz antybiotyków Ciąża i karmienie piersią lek, botulina także posiada przeciwwskazania do jej aminoglikozydowych (nasilają działanie TB) są dopiero podczas badania elektrofizjologicznego, stosowania [tab. 2]. oceniającego funkcje mięśni i nerwów. Można je Choroby zaniżające poziom Ach w ustroju Miotonie podzielić na miejscowe i systemowe, przy czym te Choroby płuc Botulizm drugie są najczęściej konsekwencją niewłaściwego Medyczne wskazania dla TB stosowania się do rekomendowanych zaleceń. TB nie Ptoza Trudności z przełykaniem przechodzi przez barierę krew-mózg, dzięki czemu Występowanie przeciwciał neutralizujących dany sero- Zastosowanie botuliny koncentruje się na Zaburzenia widzenia typ TB nie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy. Niestety, schorzeniach wywołanych zaburzeniami w przekaź- w medycznej historii botuliny odnotowano także kil- nictwie nerwowo-mięśniowym, objawiających się Trudności z oddawaniem moczu ka zgonów spowodowanych ciężką niewydolnością nadmierną kurczliwością mięśni i/lub nadaktywnoś- Zaburzenia artykulacji mowy układu pokarmowego czy zapaleniem płuc [tab. 1]. cią układu autonomicznego. Poniżej przedstawiono przegląd najczęstszych zastosowań TB. Bezpieczeństwo postaci dystonii pierwotnych. Obejmują pojedyncze którym podawano Botox™ i utrzymywała się przez Neurologia partie ciała i nie ulegają uogólnieniu. Wśród nich cały okres obserwacji. stosowania TB wyróżnia się następujące schorzenia: kurcz pisarski, Dystonia twarzowo-żuchwowa objawia się Mianem dystonii określa się zaburzenia rucho- kurcz muzyka, dystonia Yips (charakterystyczna dla nadmiernymi skurczami, obejmującymi mięśnie ust, Preparaty TB można stosować przewlekle, co we pochodzenia pozapiramidowego, polegające na golfistów), izolowany kręcz karku (dystonia szyjna), języka, gardła i żwaczy. W zespole Meige’a dodat- potwierdzają liczne, długoterminowe (trwające do mimowolnych skurczach tonicznych pojedynczych kurcz powiek, dystonia ustno-żuchwowa (zespół kowo dochodzi do nich kurcz powiek. Przypadłość 10 lat) badania kliniczne. Kuracja jest efektywna, mięśni lub całych grup mięśniowych. Objawiają się Meige’a), dystonia języka, gardłowa lub krtaniowa, może przyczynić się do trudności z mówieniem, od- dobrze tolerowana i stosunkowo bezpieczna, także one przyjmowaniem nienaturalnej postawy spo- bruksizm. Preparaty TB należą do standardowych dychaniem i przeżuwaniem, powodować bruksizm, ze względu na odwracalne działanie toksyny – jak wodowanej skręceniem i wygięciem różnych części leków wykorzystywanych w terapii tych dolegliwości. szczękościsk, przygryzanie języka itp. Pomimo, że dotąd nie stwierdzono przypadków trwałej dener- ciała. Dystonie ogniskowe należą do najczęstszych W kręczu karku botulina stanowi lek z wybo- w Polsce kuracja za pomocą TB objęta jest progra- ru, bowiem jest dobrze tolerowana przez starszych mem lekowym, wciąż stanowi ona lek II rzutu, ze Tabela 1. pacjentów, wrażliwych na niepożądane efekty leków względu na niewystarczającą ilość badań. Dotychczas cholinolitycznych. Iniekcje podawane są regularnie przeprowadzone doświadczenia potwierdzają sku- Działania niepożądane co 3-4 miesiące, a ich skuteczność, zarówno dla teczność leczniczą toksyny. Dawka botuliny zależy Miejscowe Ogólnoustrojowe TB-A, jak i TB-B, została wielokrotnie potwierdzona: od stosowanego preparatu, zaś miejsce jej podania wysoki odsetek pacjentów zgłasza zmniejszenie na- od postaci dystonii. osłabienie mięśni tężenia bólu i ruchów mimowolnych oraz poprawę Bruksizm to nieprawidłowe, powtarzające się drżenie mięśni ruchomości szyi. w sposób mimowolny czynności narządu żucia, ta- trudności w przełykaniu Jedno- lub obustronny kurcz powiek prowadzi kie jak zgrzytanie i zaciskanie zębów, występujące do niezależnego od woli ich zaciskania. Powoduje w czasie snu. TB-A stanowi mało inwazyjny i efektyw- opadanie powiek (ptoza), kącika ust, głowy suchość i podrażnienie błon śluzowych znaczny dyskomfort, bowiem towarzyszy mu uczucie ny środek awaryjny, wprowadzany w przypadkach ból, tkliwość w miejscu iniekcji objawy grypopodobne piasku w oczach, pieczenie, częste mruganie, świat- oporności na inne stosowane leki (m.in. anksjolityki, łowstręt i nadmierne łzawienie. Może doprowadzić preparaty uspokajające i przeciwdepresyjne). Dawka krwiaki podskórne reakcje alergiczne, np. trwała wysypka, świąd do czynnościowej ślepoty. TB nastrzykuje się przed toksyny zależy od wyjściowego napięcia odpowie- zaburzenia akomodacji zapalenie płuc tarczkę powieki, bowiem ta droga podania cechuje dzialnego mięśnia, zaś efekt terapeutyczny utrzymu- podrażnienie spojówek niewydolność oddechowa się większą skutecznością, mniejszą liczbą działań je się średnio przez 4-6 miesięcy, po upływie których niepożądanych oraz dłuższym czasem utrzymywa- niezbędna jest kolejna iniekcja. Dodatkowymi wa- podwójne widzenie łagodny krwiomocz nia się efektu terapeutycznego (w porównaniu do lorami tej metody są: miejscowe podanie, niewielka światłowstręt zwiększona podatność na infekcje dróg moczowych iniekcji przed przegrodę powieki). ilość działań niepożądanych, efekt kosmetyczny. Dwa randomizowane badania potwierdzają Spastyczność polega na mimowolnym, utrzy-

łzawienie trudności z oddawaniem moczu skuteczność botuliny w łagodzeniu kurczu pisar- mującym się stale lub z przerwami, nadmiernym na- ► suchość oczu uczucie znużenia skiego. Poprawa wystąpiła u większości pacjentów, pięciu mięśni szkieletowych, spowodowanym uszko-

12 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 13 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► dzeniem dróg zstępujących ośrodkowego układu Ponadto, liczne badania dowodzą, że TB-A wy- racyjnego. Jej działanie pojawia się w ciągu 24-72 mięśni miednicy uniemożliwiającym penetrację nerwowego. Zazwyczaj schorzenie to występuje wiera korzystny wpływ na przebieg migreny prze- godzin i utrzymuje przez co najmniej 3 miesiące. pochwy zarówno w czasie stosunku płciowego, jak u osób po przebytym udarze lub urazie mózgu, z na- wlekłej, stwarzając tym samym alternatywę dla Efekt korekcji zeza po iniekcji TB porównywany jest i badania ginekologicznego. Różne badania wska- ruszoną ciągłością rdzenia kręgowego, chorujących osób, u których z różnych przyczyn terapia środkami z efektem uzyskanym w wyniku zabiegu chirurgicz- zują na bardzo korzystny wpływ botuliny A w tej na stwardnienie rozsiane (SM) czy dziecięce poraże- doustnymi okazała się nieskuteczna. W czasie ob- nego, dlatego botulina stanowi dla niego korzystną przypadłości – niemal wszystkie pacjentki zgłaszały nie mózgowe (DPM). Standardowe leczenie ma na serwacji pacjentów stwierdzano istotne skrócenie alternatywę. zmniejszenie oporu oraz bólu podczas współżycia, celu: zmniejszenie napięcia siły i częstości skurczów czasu trwania bólu w ciągu doby, jak i częstości wy- Oczopląs to choroba, która objawia się mi- przy czym więcej niż połowa deklarowała satysfakcję mięśni, złagodzenie bólu, przeciwdziałanie powsta- stępowania ataków w miesiącu. Od kilku lat preparat mowolnymi, rytmicznymi ruchami gałek ocznych już po pierwszej iniekcji. waniu trwałych przykurczów oraz poprawę jakości Botox™ jest także zarejestrowany w łagodzeniu bólu we wszystkich kierunkach. Może być wrodzona lub Wulwodynią określany jest ostry ból w okoli- życia. Podawanie TB-A jest jedną z najwłaściwszych migrenowego. nabyta, np. wskutek chorób neurologicznych. Zazwy- cach sromu, odczuwany w postaci pieczenia, kłucia metod miejscowej farmakoterapii spastyczności. Kolejnym zastosowaniem dla TB jest ślinotok czaj leczona jest odpowiednio dobranymi szkłami czy szczypania. W tym schorzeniu TB-A podawana Pomaga wyłączyć problematyczne grupy mięśniowe spowodowany schorzeniami neurologicznymi (np. korekcyjnymi, ale poważniejsze przypadki wymagają jest w sytuacji, gdy inne metody nie odniosły ocze- i przywrócić stosunkowo prawidłowe funkcjonowa- DPM, choroba Parkinsona, SM, stwardnienie zani- zastosowania środków farmakologicznych lub nawet kiwanego efektu terapeutycznego. nie na okres 2-4 miesięcy. Pierwsze kowe boczne). Dowiedziono, że serotypy A i B zna- operacji. TB znacznie łagodzi tę dolegliwość, czym efekty działania toksyny pojawiają cząco zmniejszają nasilenie i częstość ślinienia w dużym stopniu poprawia jakość widzenia. Urologia się zazwyczaj po około 20 dniach się u wielu pacjentów z grup badawczych. Podwinięcie powieki polega na odwróceniu od podania. W Polsce TB zareje- TB wprowadza się za pomocą iniekcji do brzegu rzęskowego powieki dolnej w stronę worka Śródmiąższowe zapalenie pęcherza (lub zespół strowana jest ze wskazaniem do ślinianek przyusznych lub podżuchwowych. spojówkowego na skutek osłabienia mięśnia okręż- bolesnego pęcherza) objawia się bólem pęcherza leczenia spastyczności kończyny Nadpotliwość to uciążliwa dolegliwość, nego oka. Nastrzykiwanie go botuliną A znosi stan moczowego w stanie jego wypełnienia (ustępującym górnej po przebytym spowodowana zwiększoną aktywnością gruczo- skurczowy odpowiedzialny za rozwój schorzenia. podczas mikcji), częstomoczem, uczuciem parcia udarze, nie jest jed- łów potowych, polegająca na nadmiernym wydzie- TB zazwyczaj stosowana jest pomocniczo w okresie na mocz, dyskomfortem w prąciu lub mosznie oraz nak objęta refunda- laniu potu. Botulina A to lek II rzutu, chętnie wy- oczekiwania na operację, ewentualnie u starszych bólem w czasie współżycia. Botulina A skutecznie cją. Stanowi również korzystywany w postaci zlokalizowanej schorzenia, pacjentów, którzy nie klasyfikują się do zabiegu ogranicza intensywność tych dolegliwości, jednakże podstawowy lek w terapii dotyczącej pach, dłoni i stóp. Lek podawany jest chirurgicznego. efekt nie jest długotrwały, przez co istnieje ryzyko spastycznej postaci DPM, któ- w iniekcjach podskórnych, w zdefiniowanych punk- Zespół łez krokodylich jest konsekwencją nie- ich nawrotów. rego podawanie rozpoczyna się tach, oddalonych od siebie, o co najmniej 1 cm. Efekt prawidłowej regeneracji włókien nerwu twarzowego, Nietrzymanie moczu spowodowane nad- zazwyczaj już w wieku 2 lat. Przy pojawia się szybko i jest silnie zaznaczony, w dodat- które łączą się z gruczołami łzowymi. Podstawowy czynnością pęcherza to zespół objawów takich jak stosowaniu preparatów TB ku utrzymuje się przez okres 3-9 miesięcy. objaw tego schorzenia to nadmierne łzawienie częstomocz w ciągu dnia i w nocy czy uczucie parcia u dzieci szczegól- Ograniczenia do powszechnego występujące podczas procesu żucia. Wykazano, że na pęcherz. Podstawę leczenia stanowią leki cholino- nego znacze- wykorzystania TB w te- podanie TB zmniejsza produkcję łez, a efekt utrzy- lityczne, natomiast TB-A wprowadzana jest zazwyczaj nia nabiera rapii nadpotliwości muje się zazwyczaj około 4-6 miesięcy. Toksyna w przypadku, gdy okazują się one nieskuteczne. ich bezpie- to między podawana jest przezskórnie do części powiekowej Iniekcje podawane są dopęcherzowo i przyczyniają czeństwo innymi gruczołu łzowego. się do zmniejszenia napięcia mięśnia wypieracza oraz moż- koniecz- Zespół suchego oka to skutek zaburzeń pęcherza. Botulina A łagodzi dokuczliwe symptomy liwość prze- ność powtarzania zabiegu i prowadzenia go proporcji lub składu 3 warstw filmu łzowego. Wy- oraz poprawia ogólne parametry urodynamiczne. wlekłego stosowania bez poważnych, niepożąda- w miejscowym znieczuleniu oraz wysokie ceny korzystanie botuliny A w kuracji wymaga poznania Efektywność leku dotyczy zarówno idiopatycznej, nych następstw. preparatów botuliny. dokładnej przyczyny jego wystąpienia. W kurczu jak i neurogennej postaci nadczynności pęcherza. Istnieją także doniesienia naukowe o prze- powiek, w którym suchość oka spowodowana jest Niepowodzenia w terapii są rzadkie i dotyczą przede ciwbólowych właściwościach TB, tłumaczonych Okulistyka nadmiernym mruganiem, podanie TB-A powoduje wszystkim osób: w starszym wieku, podatnych na hamującym wpływem botuliny na uwalnianie z za- wystąpienie kontrolowanej ptozy, która zmniejszenia nawracające infekcje dróg moczowych lub z wytwo- kończeń czuciowych mediatorów bólowych, takich Zez polega na nierównomiernym ustawieniu stopień tej dolegliwości. W przypadkach izolowa- rzonymi przeciwciałami przeciw botulinie. jak substancja P czy prostaglandyna E. Głównym gałek ocznych, często prowadzącym do znacznych nego, przewlekłego zespołu suchego oka, botulina wskazaniem do stosowania TB jako środka łagodzą- zaburzeń widzenia. Jego wystąpienie u osób doj- hamuje czynność pompy łzowej, czym ogranicza Psychiatria cego ból, jest przewlekły ból mięśniowo-powięziowy, rzałych skojarzone jest zazwyczaj z rozwijającą się nadmierny odpływ filmu łzowego. głównie pleców, oporny na działanie standardowych chorobą nerwowo-mięśniową, np. miastenią. W ta- Ciekawostkę stanowią potencjalne właściwości leków analgetycznych. Podaje się ją w iniekcjach do kich przypadkach właściwości botuliny okazują się Ginekologia przeciwdepresyjne botuliny. Doświadczenia prowa- wybranych mięśni grzbietu, ewentualnie pod skórę być bardzo efektywne w przywracaniu prawidłowego dzone w tym kierunku zapoczątkowała nietypowa

w kilku miejscach po obu stronach odcinka lędźwio- ułożenia oczu. TB jest lekiem I rzutu w farmakoterapii Waginizm, znany jako pochwica, to dysfunkcja teoria, jakoby ostrzykiwanie toksyną mięśni mimicz- ► wego kręgosłupa. Efekt przeciwbólowy pojawia się zeza o niedużym kącie rozbieżności oraz środkiem seksualna objawiająca się mimowolnym skurczem nych odpowiedzialnych za wyrażanie zmartwienia po kilku dniach i utrzymuje się przez kilka miesięcy. uzupełniającym kurację resztkowego zeza poope-

14 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 15 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► i negatywnych emocji mogło łagodzić kliniczne rozwoju tolerancji na jej działanie, nawet podczas objawy depresji. Otrzymane wyniki badań sugerują przewlekłego stosowania oraz rzadkie, łagodne istotną statystycznie poprawę w przebiegu depresji i samoczynnie ustępujące efekty niepożądane spra- po zastosowaniu TB, toteż trwają próby wytłuma- wiają, że lekarze coraz chętniej sięgają po TB, czy to czenia mechanizmu takiego działania TB. w I rzucie kuracji czy też w ramach leczenia uzupeł- niającego. Nadeszła pora, aby przestać postrzegać Jak widać, botulina znajduje zastosowanie TB tylko pod kątem „gładkiego czoła”, twarzy bez w terapii długiej listy schorzeń, natomiast powyższy wyrazu czy napompowanych ust gwiazd show- artykuł przytacza opis zaledwie kilku dolegliwości -biznesu. Botulina to substancja lecznicza o wciąż z wybranych dziedzin medycyny. TB to groźna tru- niewyczerpanym potencjale terapeutycznym. ■ cizna, jednakże już od dziesiątek lat przynosi ulgę wielu pacjentom, poprawia ich jakość życia oraz dr n. farm. Jolanta Orzelska-Górka przywraca im możliwość stosunkowo swobodnego Ewelina Głowacka funkcjonowania w codziennej rzeczywistości. Piśmiennictwo: Jako lek, TB zyskuje coraz większą popularność, Zbrojkiewicz M, Lebiedowska A, Błońska-Fajfrowska B: Toksyna botu- choć wciąż istotnym ograniczeniem dla powszech- linowa w medycynie i kosmetologii – dwustuletnia historia i nowe nego użytkowania są wysokie ceny jej preparatów, perspektywy. Postepy Hig Med Dosw, 2018;72: 278-89. Moga MA, Dimienescu OG, Bălan A i wsp.: Therapeutic Approaches konieczność regularnego powtarzania iniekcji oraz of Botulinum Toxin in Gynecology. Toxins (Basel). 2018;10(4):169. podawania ich przez wykwalifikowany personel. Başar E, Arıcı C: Use of Botulinum Neurotoxin in Ophthalmology. Turk J Ophthalmol. 2016;46(6): 282–90. Z drugiej strony, wysoka efektywność botuliny, brak Jabbari B: History of botulinum toxin treatment in movement disorders. Tremor Other Hyperkinet. Mov., 2016;6:394. Inwazyjna

Warto wiedzieć Zegar choroba Główny Inspektorat Farmaceutyczny umieścił na swojej stronie internetowej https://www. gif.gov.pl/ zegar, który odmierza czas do dnia 9 lutego 2019 roku. Główny Inspektor Farmaceu- tyczny wyjaśnia, że od tego dnia „przedsiębiorcy mają obowiązek umieszczania na opakowaniach meningokokowa produktów leczniczych niepowtarzalnego identyfikatora oraz zabezpieczenia opakowania przed otwarciem. Wprowadzone nowości, w połączeniu z systemem baz gromadzącym informacje o produktach leczniczych z terenu Unii Europejskiej, mają za zadanie przeciwdziałać obecności Zakażenia meningokokowe – niebezpieczne i groź- sfałszowanych produktów leczniczych w legalnym łańcuchu dystrybucji”. Zadanie stworzenia i wdrożenia informatycznego systemu kontroli autentyczności pro- ne dla życia, ale jednocześnie łatwe do uniknięcia. Trze- duktów leczniczych realizuje w Polsce Krajowa Organizacja Weryfikacji Autentyczności Leków ba się tylko przed nimi zabezpieczyć. Czemu więc tego (KOWAL) http://www.nmvo.pl/pl , która została powołana przez: Polski Związek Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego (PZPPF), Związek Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceu- nie robimy, skoro szczepionka jest „na wyciągnięcie rę- tycznych INFARMA, Stowarzyszenie Importerów Równoległych Produktów Leczniczych (SIRPL) ki”? Warto może przypomnieć fakty dotyczące tej choro- oraz Naczelną Izbę Aptekarską (NIA). KOWAL współpracuje z Europejską Organizacją Weryfikacji Leków (EMVO) z siedzibą w Brukseli. by w okresie letnim, kiedy odbywają się obozy, kolonie, Zegar na stronie Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego jest swoistym memento, kiedy bawimy się w klubach, dyskotekach, wyjeżdżamy które uświadamia, że upływający czas przybliża zainteresowane podmioty, w tym przez apteki i hurtownie farmaceutyczne do dnia, od którego będzie stosowana tzw. serializacja produktów w tereny o zwiększonej zapadalności na zakażenia wywoła- leczniczych. ■ ne tymi bakteriami.

16 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 17 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

nwazyjna choroba meningokokowa to ciężkie które występuje u około 10% populacji. Zakażenia rejonie wzrost liczby przypadków oraz epidemie by zachorowań inwazyjnych i wyższą śmiertelność. wielonarządowe zakażenie bakteryjne, wywo- meningokokowe występują u osób we wszystkich wywoływane przez szczepy należące do grupy se- Do krajów, w których wzrosła liczba zakażeń należą ływane przez bakterię Neisseria meningitidis. grupach wiekowych, jednak największa ich liczba rologicznej W-135 i X. W Europie za większość za- m.in. Czechy, Stany Zjednoczone, Kanada, Hiszpa- ZakażenieI to może przebiegać jako nasilona po- dotyczy dzieci poniżej piątego roku życia, a zwłasz- każeń meningokokowych odpowiedzialne są szcze- nia, Belgia, Anglia i Walia, Francja, Grecja, Szkocja, socznica meningokokowa z towarzyszącym wstrzą- cza dzieci do pierwszego roku życia. Drugi szczyt py dwóch grup serologicznych – B i C. Ogniska a w ostatnich dwóch dekadach również Polska. sem i zespołem wewnątrznaczyniowego wykrzepia- liczby zachorowań dotyczy młodzieży i młodych do- epidemiczne i epidemie wywołują zazwyczaj me- W Polsce, według danych Narodowego Instytutu nia (disseminated intravascular coagulation – DIC). rosłych, co jest związane ze stylem życia i wyższym ningokoki serogrupy C. Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higie- W pozostałych przypadkach inwazyjna choroba poziomem nosicielstwa, za większość tych przy- W przypadku zakażeń meningokokowych za ny, zapadalność na inwazyjną chorobę meningoko- meningokokowa przebiega jako posocznica lub padków odpowiadają meningokoki serogrupy C. ognisko epidemiczne uważa się wystąpienie 3 lub kową w 2010 roku wyniosła 0,58/100 000. Od 2002 zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, Szerzenie się zakażeń meningokokowych więcej zachorowań, dla których można ustalić zwią- roku obserwuje się wzrost odsetka meningokoków u części chorych jednocześnie dochodzi do posocz- odbywa się zazwyczaj za pośrednictwem bezob- zek epidemiologiczny. Epidemie dotyczą zazwyczaj grupy serologicznej C wśród zakażeń inwazyjnych, nicy i zapalenia opon. Zakażenia meningokokowe jawowych nosicieli, rzadziej chorych. Poziom nosi- środowisk zamkniętych, takich jak szkoły, przed- wywoływanych przez ten gatunek w Polsce. Obec- mogą także prowadzić do zakażeń nieinwazyjnych cielstwa zależy od wieku – najwyższy jest u osób szkola, domy dziecka, akademiki, koszary, więzienia nie są one przyczyną 40-50% zachorowań. dotyczących: w wieku 15-24 lata, niższy u młodszych nastolatków, czy domy opieki. • spojówek; a najniższy u dzieci poniżej czwartego roku życia. Jeszcze do niedawna o zakażeniach wywoły- • ślinianek; Wysoki poziom nosicielstwa opisywano wśród re- wanych przez meningokoki serogrupy Y mówiono Przyczyny inwazyjnej • płuc; krutów w wojsku oraz wśród studentów pierwszego tylko w kontekście epidemiologii Stanów Zjedno- choroby meningokokowej • zatok; roku studiów. Nosicielstwo może trwać krótko lub czonych Ameryki Północnej, gdzie odpowiadają za • ucha środkowego; utrzymywać się przez wiele miesięcy. około 30% zakażeń meningokokowych, głównie za Inwazyjna choroba meningokokowa wywoływana • nagłośni; zapalenia płuc u osób starszych. Jednak od pewne- jest przez Gram-ujemną dwoinkę Neisseria me- • układu moczowo-płciowego. go czasu wysoki odsetek zakażeń meningokokami ningitidis (meningokok, dwoinka zapalenia opon Szczepy Neisseria serogrupy Y obserwowany jest w Szwecji; odnoto- mózgowo-rdzeniowych). Rzadziej występujące postacie inwazyjnej wuje się również więcej zakażeń w Anglii i Walii oraz Budowa Neisseria meningitidis nie różni się choroby meningokokowej, to septyczne zapalenie meningitidis wywołujące Finlandii. Pomimo iż szczepy serogrupy B związane zasadniczo od innych bakterii Gram-ujemnych, stawów, zapalenie płuc z bakteriemią, zapalenie są przede wszystkim z zakażeniami sporadyczny- których komórki są otoczone błoną zewnętrzną mięśnia sercowego, wsierdzia i osierdzia. epidemię mi, w niektórych częściach świata wywoływały one złożoną z lipidów, białek błony zewnętrznej (OMP) również długo utrzymujące się epidemie. Zakażenia meningokokowe mogą występo- i lipopolisacharydów (LPS). Lipopolisacharydy me- Pojawienie się meningokoków serogrupy C wać rzadko, endemicznie, mogą także przybierać ningokoków mają krótsze łańcuchy cukrowe, dlate- Epidemiologia inwazyjnej na danym terenie wpływa na ogólny wzrost licz- postać ognisk epidemicznych, epidemii i pandemii. go w odniesieniu do nich stosuje się nazwę „lipo- choroby meningokokowej Epidemie wywoływane są głównie przez szczepy oligosacharydy”. z grup serologicznych A, C i W135. Największe W większości przypadków szczepy Neisseria epidemie, wywoływane głównie przez grupę sero- meningitidis nie powodują choroby, a jedynie od- logiczną A, mają miejsce co kilka lat w „pasie sub- powiadają za stan bezobjawowego nosicielstwa, saharyjskim”. Po 2000 roku obserwowano w tym

Do czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi inwazyjnej choroby meningokokowej należą: • wiek chorego (od 3 miesięcy do 5 lat i 12-24 lata); • niedobory końcowych składników dopełniacza (C5-C9); • zaburzenia układu properdyny; • czynnościowy i anatomiczny brak śledziony; • palenie papierosów; • poprzedzające zakażenia wirusowe; • zachorowanie w najbliższym środowisku (400-800 razy większe ryzyko); • przebywanie w środowiskach zamkniętych; • złe, związane z zatłoczeniem warunki socjalne; • określone warunki klimatyczne oraz styl życia (np. częste uczęszczanie do dyskotek, klubów, pubów).

18 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 19 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► Poza nielicznymi wyjątkami meningokoki wy- przeżywanie bakterii w łożysku krwi i zabezpiecza- Zmniejszenie ilości wołujące zakażenia mają otoczkę polisacharydową. jąca je przed fagocytozą. oddawanego moczu, "U osób z kontaktu z chorym z potwierdzoną Na podstawie różnic w budowie otoczki wśród ga- Z otoczką szczepów N. meningitidis związane senność i zaburzenia tunku Neisseria meningitidis wyodrębniono 12 grup jest zjawisko zmiany otoczki. Pod wpływem czyn- świadomości prowa- IchM należy zastosować profilaktykę poekspo- serologicznych (A, B, C, X, Y, Z, W135, 29E, H, I, K ników zewnętrznych, ale głównie spontanicznie, dzą do pogarszania zycyjną, najlepiej w ciągu 24 godzin od kon- i L). Z klinicznego i epidemiologicznego punktu wi- meningokoki mogą przejąć geny kodujące biał- się stanu chorego, aż dzenia najważniejsze są szczepy należące do pięciu ka odpowiedzialne za syntezę otoczki od innego do wystąpienia wy- taktu, ale jej stosowanie jest uzasadnione na- grup serologicznych: A, B, C, Y i W-135 odpowiada- szczepu. broczyn. jące za ponad 90% zakażeń. Istnieją również szcze- Kolejną substancją odpowiedzialną za zjad- Testem wery- wet do 4 tygodni od zachorowania." py bezotoczkowe, które występują głównie u bez- liwość N. meningitidis są lipooligosacharydy – od- fikującym jest test objawowych nosicieli i bardzo rzadko wywołują za- grywają one zasadniczą rolę w patogenezie wstrzą- szklankowy – nieblednięcie zmian po ucisku szklan- standardem jest penicylina krystaliczna, ale sku- każenia. Określanie przynależności meningokoków su septycznego. Stopień ich uwalniania jest cechą ką. Wybroczyny najczęściej pojawiają się na dystal- teczne są również cefalosporyny, w wyjątkowych odpowiedzialnych za zakażenia do danej grupy właściwą poszczególnych szczepów. Uważa się, że nych częściach kończyn, ale również na śluzówkach, sytuacjach – chloramfenikol. Pacjent wymaga po- serologicznej ma kluczowe znaczenie ze względu poziom krążącej endotoksyny jest proporcjonal- spojówkach, podniebieniu. W zaawansowanej cho- bytu w Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej na to, że dostępne szczepionki są skuteczne tylko ny do ciężkości wstrząsu. Meningokoki dysponują robie dochodzi do martwicy tych miejsc. Pojawia- i stałego monitorowania parametrów życiowych. wobec meningokoków grup A, C, Y i W-135. również specyficznymi mechanizmami umożliwia- ją się krwawienia i krwotoki, w tym również do U osób z kontaktu z chorym z potwierdzoną jącymi im pozyskiwanie składników odżywczych, nadnerczy – występuje wówczas tak zwany zespół IchM należy zastosować profilaktykę poekspozycyj- Patogeneza inwazyjnej w tym m.in. pozyskiwanie żelaza z ludzkiej lakto- Waterhouse’a- Friderichsena. Rozwija się wstrząs ną, najlepiej w ciągu 24 godzin od kontaktu, ale jej ferryny, transferryny i hemoglobiny. septyczny i w konsekwencji zespół niewydolności stosowanie jest uzasadnione nawet do 4 tygodni od choroby meningokokowej wielonarządowej. zachorowania. Osoby, którym zaleca się profilakty- Obraz kliniczny inwazyjnej Gdy do powyższych objawów dołączają się kę, to domownicy zamieszkujący lub śpiący razem Meningokoki występują wyłącznie u ludzi, bóle głowy, z nudnościami i wymiotami, należy z chorym, osoby utrzymujące kontakty intymne, rezerwuarem jest chory lub bezobjawowy nosiciel. choroby meningokokowej myśleć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. uczniowie, studenci, osoby śpiące w tej samej sali Drobnoustroje kolonizują jamę nosowo-gardłową. Rozpoznanie stawia się na podstawie wystąpienia co chory, skoszarowani żołnierze i funkcjonariusze Przenoszone są drogą kropelkową lub przez kon- (IChM) pełnego zespołu objawów oponowych oraz wyniku służb mundurowych. W chemioprofilaktyce stosuje takt bezpośredni z człowieka na człowieka. Do in- badania płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego się ryfampicynę, ciprofloksacynę lub ceftriaxon. wazyjnego zakażenia meningokokowego dochodzi Okres wylęgania wynosi od 2 do 10 dni, naj- z punkcji lędźwiowej. po penetracji nabłonka nosogardła przez Neisseria częściej objawy pojawiają się po 3-4 dniach od meningitidis i przedostaniu się bakterii do krwi. kontaktu z bakterią. Zakażenie może mieć prze- Szczepienia Kolonizacja nabłonka wyściełającego noso- bieg piorunujący, z rozwojem wstrząsu w ciągu kil- Diagnostyka gardło jest możliwa dzięki produkowanej przez ku godzin i w konsekwencji zgonem chorego. Do Obecnie na rynku dostępnych jest kilka meningokoki proteazie IgA1, pilom i białkom bło- obrazu choroby należą zaburzenia krzepnięcia czę- W badaniach w inwazyjnej chorobie menin- szczepionek. Różnią się one między innymi liczbą ny zewnętrznej. Proteazy IgA1 są wytwarzane przez sto w postaci zespołu wykrzepiania wewnątrzna- gokokowej obserwujemy podobne zaburzenia, jak i typem grup serologicznych Neisseria meningitidis wszystkie szczepy należące do gatunku N. meningi- czyniowego (DIC), którego konsekwencją są ubytki w innych zakażeniach bakteryjnych. Rozpoznanie przeciwko którym uodparniają. Różny jest także mi- tidis, osłabiają one miejscową odpowiedź immuno- w dystalnych częściach ciała, takich jak nos, uszy ustala się na podstawie badań mikrobiologicznych, nimalny wiek, od którego szczepienie poszczegól- logiczną na błonach śluzowych gospodarza przez czy końcówki palców. na tej podstawie włącza się również antybiotyko- nymi preparatami jest zalecane. Szczepić mogą się trawienie IgA. Wytwarzane przez szczepy N. me- Choroba przebiega najczęściej w postaci po- terapię. Obowiązuje nas wykonanie posiewów pły- nie tylko dzieci, ale również młodzież i dorośli. ■ ningitidis zróżnicowane antygenowo i strukturalnie socznicy lub zapalenia opon mózgowo-rdzenio- nu mózgowo-rdzeniowego, posiewów krwi lub ze pile mają zasadnicze znaczenie w procesach adhe- wych z zapaleniem mózgu. Jest ono konsekwencją zmienionych chorobowo miejsc na skórze. W razie dr n. med. Anetta Bartczak konsultant wojewódzki zji do komórek gospodarza i innych struktur po- zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Zachoro- wątpliwości możliwe jest również badanie metoda- mi biologii molekularnej. Wykorzystuje się je rów- w dziedzinie chorób zakaźnych wierzchniowych. Białka błony zewnętrznej umożli- wania dotyczą młodych ludzi, bez deficytu odpor- oraz mikrobiologii lekarskiej ności, stąd temat jest bardzo istotny. nież w przypadku badań epidemiologicznych. wiają bakteriom adhezję do komórek gospodarza, oddziaływanie z nimi i dalszą inwazję komórek. Początkowe objawy mogą być bardzo nie- Piśmiennictwo: charakterystyczne. Pojawia się gorączka, ból gar- 1. Choroby zakaźne i pasożytnicze pod redakcją Z. Dziubka 2010 Po fazie przylegania ma miejsce endocytoza 120-122, 300-310. bakterii i ich transport w wakuolach przez cytopla- dła, złe samopoczucie, tkliwość i bolesność mięśni Leczenie 2. Choroby zakaźne i pasożytnicze J. Cianciara, J. Juszczyk 2007 664- zmę komórek nabłonka. Następnie dochodzi do i stawów. Gdy dołączają się tachykardia, zwiększo- 670. Najważniejsze jest szybkie wdrożenie anty- 3. Harrison - Choroby zakaźne, Dennis L. Kasper, Anthony S. Fauci przedostania się bakterii do krwi. N. meningitidis na liczba oddechów, dreszcze, bóle stawowe i bóle 2012 tom I 601-614. brzucha powinno to budzić naszą czujność. Obser- biotykoterapii, początkowo empirycznej, a z chwilą 4. Interna Harrisona Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jame- ma wiele czynników zjadliwości, które odgrywają son, Loscalzo 2009 tom II 1025-1032. kluczową rolę na tym etapie zakażenia. Należy do wujemy bladość powłok lub sinicę, chłodne dło- uzyskania wyniku antybiogramu celowanej. Nadal nich m.in. otoczka polisacharydowa umożliwiająca nie i stopy będące wyrazem centralizacji krążenia.

20 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 21 Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna

roku 2016 zgłoszono 44 830 wirusowych Rodzaje i przyczyny biegunki zakażeń pokarmowych (55 729 przypad- ków zgłoszono w 2015 r.), w większości Biegunka ostra (nazywana również infekcyjną Opieka wywołanychW przez rotawirusy. Biegunki i zatrucia lub nieżytem żołądkowo-jelitowym) może być spo- pokarmowe nadal są istotną przyczyną chorobowości wodowana infekcją wirusową (rota-, norowirusy), u dzieci do lat 2. W większości były one spowodo- bakteryjną lub wywołaną spożyciem toksyn z zaka- wane zakażeniami wirusowymi, zwłaszcza rotawi- żonego pokarmu. rusowymi. Należy zauważyć, że do zakażeń i zatruć farmaceutyczna pokarmowych u dzieci w wieku do lat 2 dochodzi W większości przypadków przebieg choroby niemal wyłącznie w środowisku domowym. Liczba jest samoograniczający się (biegunka ustępuje sa- dzieci objętych opieką w formie zinstytucjonalizo- moistnie w przeciągu 72 godzin). Farmaceuta może wanej np. w żłobkach lub domach małego dziecka w tym czasie polecić preparaty bez recepty, działa- jest niewielka. Organy władzy publicznej mają nie- jące objawowo. – postępowanie wielki wpływ na zapobieganie zakażeniom i zatru- W niektórych przypadkach biegunka może być ciom pokarmowym w środowisku domowym. Jednak objawem także poważniejszych chorób, wymagają- farmaceuta poprzez edukację pacjenta może zrobić cych diagnostyki i leczenia. Dlatego istotne jest, aby znacznie więcej. farmaceuta potrafił rozróżnić przypadki potencjalnie w ostrej biegunce poważne od tych, w których konsultacja specjali- W poniższym artykule dokonamy przeglądu styczna nie jest konieczna. Dla przykładu czerwonka możliwych objawów oraz zaproponujemy zakres (patrz słowniczek) jest chorobą wymagającą zgło- porad jakich może udzielić farmaceuta. u dorosłych szenia się do lekarza. Czy potrafisz odpowiedzieć Słowniczek: na pytania? Czerwonka, dyzenteria – ostre zapalenie żołądkowo- -jelitowe, które charakteryzuje się luźnymi stol- cami o małej objętości z towarzyszącą krwią • Kiedy pacjenci z biegunką powinni być skie- W Polsce wśród przyczyn zatruć pokarmowych nadal najczęst- i śluzem, często występuje także gorączka oraz rowani do lekarza? szą jest zakażenie wywołane odzwierzęcymi pałeczkami jelitowymi kurczowy ból brzucha. Czynniki wywołujące: • Jakie biegunka niesie zagrożenia? Shigella, Campylobacter, Enterohaemorrha- Salmonella. W 2015 roku potwierdzono 8 652 zachorowań wywo- gic Escherichia coli, Salmonella spp., Entamoeba • Jakich porad udzielić choremu z biegunką histolytica łanych tą bakterią (w tym 8 420 zatruć pokarmowych). Najczęst- poantybiotykową? Enterokrwotoczne E. coli – bakterie odpowiedzialne za krwawienie z błony śluzowej jelit, wytwa- szym źródłem ognisk zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych rzajce werocytotoksynę (VTEC E coli lub E coli są mleko i inne produkty nabiałowe, gotowe dania (gotowe po- Zanim przeczytasz dalej pomyśl 0157:H7) jak ten artykuł może pomóc Ci w Two- trawy/gotowe posiłki), jaja oraz produkty je zawierające, mięso jej pracy. Biegunka wywołana przez te szczepy bakteryj- ne jest rzadko spotykana w Polsce, ale należy pamię- wieprzowe i drobiowe, owoce morza oraz żywność pochodzenia Biegunka zgodnie z definicją to zmiana w ryt- tać, że zapalenie krwotoczne jelit może prowadzić roślinnego. Głównym powodem występowania chorobotwórczych mie wypróżnień polegająca na częstszym oddawaniu do zgonu. stolca – przynajmniej 3 razy dziennie i/lub w zwięk- drobnoustrojów w spożywanej żywności jest nieodpowiednia ob- szonej ilości (powyżej 200g/dobę) o bardziej płyn- nej konsystencji niż dotychczas. Konsystencja jest PANEL 1: róbka termiczna żywności (niewłaściwa temperatura, zbyt krótki bardziej znaczącym symptomem niż ilość i często- Zatrucie pokarmowe czas obróbki), brak dbałości o higienę przygotowywania potraw, tliwość, dlatego wydalania dobrze uformowanego stolca, nawet częściej niż zwykle nie można nazwać Zatrucie pokarmowe definiowane jest jako niewłaściwe warunki przechowywania żywności, w tym nieprze- biegunką. ostre zachorowanie, którego przyczyną było spożycie

Możemy dokonać podziału na biegunkę ostrą, zakażonej żywności lub wody. Nieżyt żołądkowo- ► strzeganie warunków chłodzenia. przewlekłą, podróżnych. -jelitowy może być spowodowany żywnością zanie-

22 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 23 Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna

► czyszczoną bakteriami (biegunka enterotoksyczna) kach nie jest to zalecane. Dodatkowo substancja ta lub toksynami bakteryjnymi (egzotoksyczne zatru- PANEL 2: może wchodzić w interakcje z lekami antymalarycz- PANEL 3: cie pokarmowe). Do mikroorganizmów będących Biegunka podróżnych nymi np. doksycykliną. Najważniejszym działaniem przyczyną enterotoksycznej infekcji należą bakterie profilaktycznym jest zwrócenie należytej uwagi na Mechanizmy biegunki z rodzaju Campylobacter (najczęściej), Salmonella, higienicznie przyrządzanie posiłków i napojów. indukowanej lekami E coli O157:H7, Shigella, a także pasożyty Giardia, Na biegunkę podróżnych cierpi w przybliżeniu Cryptosporidium oraz norowirusy. Objawy choroby od 30 do 80% wszystkich podróżujących. W około Farmaceuta może udzielić następujących porad • Biegunka osmotyczna: spowodowana głow- narastają powoli i trwają powyżej 12 godzin. 60% przypadków nie odnaleziono odpowiedzialnego osobom planującym podróż: nie przez sole nieorganiczne lub składniki, Natomiast egzotoksyczne zatrucie pokarmowe patogenu, przypisując ten stan zmianie diety lub • zawsze przed posiłkiem dokładnie myj ręce które są źle wchłaniane, powodując powsta- związane jest z obecnością w pożywieniu Staphylo- odmiennej jelitowej florze bakteryjnej. U pozosta- przy użyciu mydła, wysusz ręce czystym ręcz- wanie hipertonicznej treści jelitowej (akar- coccus aureus i Bacillus cereus. łych 40% osób mikroorganizmami powodującymi nikiem lub przy pomocy powietrza; boza, antybiotyki, sole magnezu). Woda zo- biegunkę są: • zawsze noś przy sobie antyseptyczne chu- staje zatrzymana i przesączona do światła Do produktów spożywczych i zanieczyszczeń • Enterotoksyczna E. coli (40-75% podróżują- steczki lub żel antybakteryjny jeśli nie masz jelit, zwiększa się objętość stolca co skutkuje odpowiedzialnych za biegunkę egzotoksyczną na- cych, najbardziej rozpowszechniona w Afryce dostępu do mydła i bieżącej wody; wzmożoną perystaltyką i pobudza wypróż- leżą: i Ameryce Środkowej). • unikaj picia lokalnej, nieprzegotowanej wody, nienie. • Niedogotowana czerwona fasolka. • Enterokrwotoczna E. coli i Shigella (do 15% nawet podczas mycia zębów – pij tylko wodę • Skombrotoksyna zawarta w niewłaściwie podróżujących głownie w Afryce i Ameryce mineralną butelkowaną; • Biegunka sekrecyjna: spowodowana przez przygotowanym i przechowywanym tuń- Środkowej). • unikaj kostek lodu, lodów, sałatek, produktów leki (np. mizoprostol), które prowadzą do czyku, makreli i innych rybach z grupy ma- • Bakterie z rodzaju Salmonella (do 10%). mlecznych; aktywacji cyklazy adenylowej w eneterocy- krelowatych. • Campylobacter jejuni (do 10% głównie u po- • spożywaj jedynie świeże produkty, wystarcza- tach i wzrostu stężenia cyklicznego adeno- • Aflatoksyna produkowana przez pleśnie. dróżujących w Azji). jąco ugotowane oraz obrane owoce i warzy- zynomonofosforanu (cAMP), co powoduje • Skorupiaki odżywiające się trującym plank- • Wirusy, pierwotniaki, robaki (do 10%). wa, kieruj się zasadą: upieczone, ugotowane, aktywną sekrecję chlorków, jonów dwuwęgla- tonem. • Giardia lamblia (szczególnie w Europie obrane; nowych oraz ucieczkę sodu, potasu i wody • Chemikalia. Wschodniej) i Entamoeba histolytica (do 3%). • unikaj skorupiaków i ryb chyba, że masz do światła jelit. pewność, że są świeże i nie zostały złowione Biegunka i wymioty spowodowane egzotok- Do głównych cech biegunki podróżnych należą: w miejscu blisko odpływu ścieków; • Biegunka związana z nadmierną motoryką sycznym zatruciem pokarmowym zazwyczaj pojawia- • szybki początek, zazwyczaj w przeciągu • posiłki spożywaj w miejscach czystych i hi- jelita: prowadzi do skrócenia czasu pasażu ją się nagle i trwają mniej niż 12 godzin. Jeśli istnieje pierwszych 3 dni podróży; gienicznych. treści jelitowej (makrolidy, tyroksyna). podejrzenie, że zatrucie wystąpiło po spożyciu po- • przeciętny okres trwania: średnio 4 dni, mak- karmu ze znanego źródła np. restauracji, powinno symalnie do tygodnia; Symptomy zgłaszane farmaceucie • Biegunka wysiękowa: wywołana przez leki poinformować się lokalną stację sanepidu. • możliwe dodatkowe symptomy mogące to- powodujące zapalenie oraz owrzodzenie warzyszyć ostrej biegunce (patrz tekst głów- Dla rozróżnienia rodzajów i przyczyn biegunki w obrębie jelit (leki stosowane w terapii an- Biegunka przewlekła to nawracająca bądź ny); farmaceuta może zapytać chorego o częstotliwość tynowotworowej, NLPZ, simwastatyna). uporczywa biegunka, trwająca przez co najmniej • krwista biegunka (czerwonka, występuję wypróżnień, charakter stolca (np. krwisty, śluzowy), 14 dni. Istnieje wiele potencjalnych przyczyn takiego w około 15% przypadków). przebieg (sporadyczny, nawracający), czas trwania, • Biegunka związana ze złym trawieniem, stanu, między innymi zespół jelita drażliwego, cho- początek dolegliwości, związek z porami dnia (bie- wchłanianiem tłuszczy oraz węglowodanów: roba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie Osoby planujące podróż mogą potrzebować gunka poranna i w ciągu nocy może wskazywać na spowodowana przez leki takie jak aminogli- jelita grubego, zespoły złego wchłaniania (celiakia, antybiotyku w celu leczenia ewentualnego nie- chorobę zapalną jelit), spożywane produkty (dodatki kozydy, cholestyramina, metformina, orlistat, nietolerancja laktozy), guz jelita grubego, choroby żytu żołądkowo-jelitowego. Czasem w biegunce do produktów spożywczych np. sorbitol może po- tetracykliny. metabolicznie (cukrzyca, nadczynność tarczycy) oraz o niepotwierdzonym czynniku wywołującym prze- wodować biegunkę), podróże w ostatnim czasie. nadużywanie środków przeczyszczających. pisywana jest ciprofloksacyna (500mg na dawkę • Mikroskopowe zapalenie jelita grubego: nie- przez 3 dni). Farmaceuta powinien zapytać również o przyj- które leki powodują pogrubienie warstwy Biegunka podróżnych to termin stosowany Przyjmowanie antybiotyku profilaktycznie nie mowane leki. Biegunka stanowi około 7% wszystkich kolagenu u podstawy komórek nabłonka w odniesieniu do biegunki występującej u osób bę- jest rekomendowane (wyjątek stanowią osoby z za- skutków ubocznych ponad 700 różnych preparatów w błonie podśluzowej, które skutkuje wodni- dących w podroży, podczas wakacji. Choroba zwykle palnymi chorobami jelit np. wrzodziejącym zapa- medycznych. Odpowiedzialnych za ten stan jest wiele stymi biegunkami (leki przeciwnowotworowe,

jest krótkotrwała (do 7 dni), ale niektóre czynniki leniem jelita grubego). Istnieje kilka dowodów, że mechanizmów. Zawarty poniżej panel 3 wymienia budesonid, karbamazepina, cyklosporyna, ► infekcyjne takie jak Giardia lamblia czy pełzak czer- subsalicylan bizmutu może być stosowany w ramach mechanizmy polekowej biegunki oraz wymienia nie- benserazyd, NLPZ, ranitydyna, simwastatyna). wonki mogą powodować przewlekanie się biegunki profilaktyki, ale badacze ze Stanów Zjednoczonych które z substancji. oraz powikłania ogólnoustrojowe. Więcej informacji uznali za skuteczne przyjmowanie tabletek 4 razy na ten temat zawiera panel 2. dziennie przez dłużej niż 3 tygodnie, a w takich daw-

24 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 25 Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna

► Antybiotyki są odpowiedzialne za około 25% bie- pH osocza (kwasica). Mniejsza objętość krążącej krwi Rehydratacja doustna może być zalecana dla gunek polekowych (patrz panel 4). Jeśli lek przyj- stymuluje sekrecję aldosteronu z kory nadnerczy, pacjenta w każdym wieku, nawet jeśli wymaga on mowany przewlekle jest przyczyną dolegliwości, PANEL 5: który dodatkowo zmniejsza wchłanianie potasu, po- konsultacji z lekarzem. Doustne płyny nawadniające powinno się zaproponować odpowiedni zamiennik Biegunka wodując hipokalemię. są dostępne w saszetkach, do rozpuszczenia w wo- terapii, ponieważ utrata płynów i elektrolitów może – kiedy kierować do lekarza? dzie. Istotne jest aby przygotować roztwór o obję- mieć poważne konsekwencje zwłaszcza u starszych Nadmierna utrata płynów może skutkować tości dokładnie jak w zaleceniach (zwykle 200ml) pacjentów. Pacjentów kierujemy do lekarza, gdy: niewydolnością nerek w mechanizmie zmniejszenia ponieważ nadmiernie nasycony, będzie hiperosmo- • Objawy trwają ponad 72 godziny u zdro- przepływu krwi przez kłębuszki nerkowe, co do- larny i spowoduje dodatkową utratę wody, nasilając wych dorosłych, ponad 48 godzin u ludzi datkowo sprzyja kwasicy, która objawia się głębo- biegunkę i odwodnienie. PANEL 4: starszych oraz ponad 24 godziny u chorych kimi i szybkimi oddechami oraz nasileniem wymio- Biegunka związana na cukrzycę. tów. Objawy odwodnienia u dorosłych obejmują: Aby uniknąć ryzyka ekspozycji i dalszego za- • Biegunce towarzyszą uporczywe wymioty zmęczenie, zawroty i bóle głowy, skurcze mięśni, infekowania roztwór powinien być wyrzucony nie z antybiotykoterapią. i gorączka. zmniejszenie ilości wydalanego moczu, suchość ust później niż godzinę po przygotowaniu, ale może być • Wcześniejszy wywiad wskazuje na zmianę i języka, osłabienie i podirytowanie. O znacznym przechowywany do 24 godzin w lodówce. Dawka Przyjmowanie amoksycyliny z kwasem klawu- w charakterze i rytmie wypróżnień. odwodnieniu świadczą dodatkowo: przyspieszenie rekomendowana dla osób dorosłych wynosi 200- lanowym jest związane z 25% ryzykiem biegunki, • Stwierdza się obecność krwi w stolcu. akcji serca, śpiączka oraz istotne ograniczenie ilości 400 ml po każdym luźnym wypróżnieniu lub 2-4 l natomiast cefiksymu i ampicyliny z kolejno 20 i 10%. • Jest podejrzenie skutków ubocznych leczenia. wydalanego moczu. Jest to stanem zagrożenia życia przez 4 do 6 godzin. Można przyjmować jedną lub Nie ma danych dotyczących takich powikłań dla • Stwierdza się naprzemienne zaparcia i bie- i natychmiastowa pomoc lekarska jest konieczna. dwie łyżeczki od herbaty roztworu co kilka minut samej amoksycyliny u dorosłych, natomiast u dzieci gunkę u ludzi starszych. Może to wskazywać Osoby starsze są bardziej wrażliwe na skutki zamiast wypijać większe objętości naraz, jeśli tak jest zanotowano około 30% przypadków. Podobny sku- na kamień kałowy i być związane z zalega- utraty płynów i elektrolitów, zwłaszcza jeśli wymio- choremu wygodniej. Pacjenci z cukrzycą, mogą uży- tek uboczny wywołują inne cefalosporyny, makrolidy niem mas kałowych. tują i przyjmują leki moczopędne. wać doustnych płynów nawadniających, ale powinni i tetracykliny. być poinformowani o konieczności monitorowania Doustne sole nawadniające (ang. Oral Rehy- poziomu glukozy we krwi. W większości przypadków symptomy są łagod- Postępowanie. dration Salts; ORSs) stworzone są dla uzupełnie- Zasadniczo nie ma przeciwwskazań do stoso- ne, samoograniczające się i mimo biegunki większość nia niedoborów wody oraz elektrolitów utraconych wania ORSs. Jedynie w przypadku uporczywych wy- pacjentów kontynuuje terapię. Istnieją dowody, na to Wytyczne leczenia ostrej biegunki często są w wyniku biegunki i wymiotów. Zawierają jony sodu, miotów, gdy pacjent nie jest w stanie przyjmować nic że przyjmowanie probiotyków wraz z antybiotykami niespójne i sprzeczne. Z jednej strony należy pamię- potasu oraz cytryniany i dwuwęglany w celu wy- doustnie, wskazane jest dożylne uzupełnianie płynów zmniejsza ryzyko skutków ubocznych. tać, że biegunka to sposób w jaki ciało pozbywa się równania kwasicy. Glukoza również stanowi istotny i elektrolitów. Przewodnienie związane z nadmierną

toksyn oraz czynników infekcyjnych ze światła jelita. składnik, ponieważ stanowi transporter dla jonów podażą doustnych płynów jest bardzo rzadkie u do- Najpoważniejszym rodzajem biegunki poanty- Używanie leków jest uważane za zbędne, a czasem sodu i w konsekwencji wody przez błonę śluzową rosłych. Może się objawiać obrzękiem powiek i jest ► biotykowej jest biegunka spowodowana rozrostem wręcz niepożądane. jelit. szybko odwracalne po zaprzestaniu nawadniania. szczepu bakterii Clostridium difficile, związana ze Z drugiej strony chorzy chcą skrócić okres zmianą naturalnej flory jelitowej przez przyjmowane trwania biegunki, ze względu na odczuwany dyskom- leki. Szczególnie narażeni są pacjenci starsi, będący fort i nie ma dowodów na to, że przyjmowanie leków w immunosupresji, niedawno hospitalizowani oraz jest niebezpieczne i przedłuża czas trwania choroby. przebywający w domach opieki. W obu postawach terapeutycznych akceptowalne i wskazane jest dodatkowe nawadnianie doustne. Kolonizacji jelita przez Clostridium difficile może sprzyjać przyjmowanie leków na nadkwaso- tę, ponieważ kwaśna treść jelitowa utrudnia rozrost Doustna rehydratacja bakterii. Zdrowy stolec zawiera 60-85% wody, a 70-200 ml Pomimo tego, że ostra biegunka według defi- wody dziennie jest usuwanych drogą defekacji. Podczas nicji może utrzymywać się przez 14 dni, farmaceuta biegunki, zaburzone są mechanizmy transportu jelito- powinien skierować zdrowego, dorosłego pacjenta wego. Utrata wody ze stolcem, jest prawie czterokrotnie po poradę lekarską, jeśli objawy trwają powyżej 72 większa niż u osoby zdrowej. Dlatego należy zapobiegać godzin. U chorych z grupy podwyższonego ryzyka odwodnieniu. czas do kontaktu ze specjalistą powinien być krót- szy. Panel 5 zawiera kryteria kierowania pacjentów Oprócz wody organizm traci również elektrolity do lekarza. sód, zasadowe sole potasu, co prowadzi do obniżenia

26 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 27

Opieka farmaceutyczna Opieka farmaceutyczna ►

są substancjami o działa- że difenoksylat skutkuje skróceniem czasu trwania ► nie się leków, takich jak: leki przeciwpadaczkowe choroby towarzyszące. Z rozmo- Opioidy niu zapierającym, poprzez biegunki jeśli przyjmowany jest powyżej 24 godzin. o przedłużonym uwalnianiu, antykoagulanty, leki zwiększenie napięcia jelita cienkiego i grubego oraz Przyjmowany w czasie pierwszych 24 h działa po- antymalaryczne, przeciwcukrzycowe, doustne środki wy wynika, że pacjent nadużywa zmniejszenie perystaltyki. Powodują również zwięk- równywalnie do placebo. antykoncepcyjnych. alkoholu. ◙ szenie napięcia mięśnia zwieracza oraz obniżoną aktywność wydzielniczą przewodu pokarmowego. które stosuje się Farmaceuta, zgodnie z wytycznymi postępowa- Główne punkty konsultacji: Spowolnienie perystaltyki skutkuje lepszym wchła- Adsorbenty w ostrej biegunce nia w ostrej biegunce może udzielić następujących Czy picie alkoholu może spowodować rozwolnie- nianiem płynów i elektrolitów oraz redukuje objętość zawierają węgiel leczniczy, kaolin, attapulgit, subsali- porad: nie czy jest to związanie z zwykłym zatruciem treści jelitowej. Stosowanie opioidów jako leków za- cylan bizmutu. Racjonalnym uzasadnieniem ich stoso- • pij dużo płynów takich jak woda lub rozcień- pokarmowym? pierających jest znacznie ograniczone ze względu na wania jest przekonanie, że są zdolne do pochłaniania czone soki owocowe; • Alkohol poprzez oddziaływanie w jelicie ich negatywny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. toksyn oraz mikroorganizmów na ich powierzchni, • unikaj napojów wysokosłodzonych (mogą cienkim i okrężnicy może być przyczyną roz- W dużych dawkach mogą być przyczyną depresji które zostają wydalone ze światła jelita razem z nie- przedłużać okres biegunki); wolnienia - objawu często towarzyszącego centralnego systemu nerwowego oraz stwarzają wchłanialnymi adsorbentami. Ten brak wchłaniania • unikaj picia mleka oraz napojów mlecznych „kacowi”. Jego chroniczne nadużywanie może ryzyko uzależnienia, chociaż w przypadku stosowa- się do krwioobiegu powoduje, że substancje te są (przejściowa nietolerancja laktozy spowodo- z kolei być przyczyną przewlekłej biegunki. nia zwykłych dawek jest ono bardzo niskie. Opioidy stosunkowo bezpiecznie w użytkowaniu, ale istnieje wana uszkodzeniem komórek błony śluzowej Spożycie alkoholu wpływa na zdolności or- mogą być zalecane w określonych sytuacjach takich niewiele dowodów na ich skuteczność, dlatego nie są jelita przez patogeny nasilające biegunkę). ganizmu do absorpcji wody. Sam alkohol jak ułatwienie podróży czy umożliwienie choremu rekomendowane do stosowania w ostrej biegunce. jest wchłaniany w jelitach, przez co komórki uczestniczenia w ważnym dla niego wydarzeniu. Niektóre badania wykazały, że subsalicylan Większość chorych nie przyjmuje podczas jelita absorbujące tę toksyczną substancję, Do preparatów stosowanych w leczeniu obja- bizmutu ma większą efektywność, ale gdy jest przyj- choroby pokarmów, ale lekkostrawne posiłki mogą tracą zdolność do absorpcji wody. Prowadzi wów ostrej biegunki należą loperamid i difenoksylat. mowany w dużych dawkach, które mogą być wchło- wpłynąć korzystnie na przebieg choroby. to do wylania płynu z śluzówki jelit. Biegun- Loperamid to syntetyczny analog opioidowy o wy- nięte przez organizm (substancja nie powinna być We wszystkich przypadkach nieżytu żołądko- ka trwa zwykle kilka godzin, do momentu sokim powinowactwie, działający bezpośrednio na przyjmowana przez osoby uczulone na aspirynę). wo-jelitowego powinny być brane pod uwagę po- aż pacjent ulegnie detoksykacji, a alkohol receptory opioidowe w ścianie jelit. Podlega zjawisku Adsorpcja jest procesem niewybiórczym, oprócz tok- tencjalne czynniki infekcyjne. To oznacza, że osoby usunięciu z układu pokarmowego. Objawy pierwszego przejścia, dlatego tylko niewielka ilość syn i bakterii adsorbenty mogą zaburzać również pracujące z żywnością, chorzy z grup ryzyka (np. pra- różnią się pomiędzy pacjentami - zależą obecna jest w krążeniu systemowym dzięki czemu wchłanianie innych leków w jelicie. cujący w domach opieki) nie powinni wracać do pracy zarówno od ilości spożytego alkoholu, jak dawka zawarta w preparatach bez recepty rzadko do 48 godzin od ustąpienia objawów. Dodatkowo i cech osobniczych. Wywołana alkoholem powoduje efekty uboczne charakterystyczne dla opia- nie są zalecane należy zwrócić szczególną uwagę na przestrzeganie „biegunka” często nawraca w formie uczucia tów. Wiele badań klinicznych dowiodło, że loperamid Antybiotyki w leczeniu ostrej zasad higieny podczas biegunki. Ważne jest dokład- wzdęcia i parcia takiego, które przypomina jest skuteczny w skracaniu czasu trwania biegun- biegunki, ponieważ jest to proces samoograniczający ne mycie rąk, czyszczenie toalety i sanitariatów przy te podczas wystąpienia jej objawów. Pomimo ki. Dawka dla osób dorosłych wynosi początkowo się. Nie mają również zastosowania w biegunce wy- użyciu detergentów. to rozwolnienie nie pojawia się i brak jest 4 mg (2 tabletki/kapsułki), a następnie kolejne 2 mg wołanej egzotoksynami. Według the British Society niekontrolowanych epizodów. po każdym nieprawidłowym stolcu, maksymalnie for Antimicrobial Chemotherapy (BSAC) stosowanie • Zalecamy standardowo dostępne w aptece do 8 kapsułek na dobę. Jeśli objawy nie ustąpiły po antybiotyków może przedłużać czas trwania biegunki STUDIUM PRZYPADKU: produkty np. zawierające loperamid, wę- 48 h, pacjent powinien zgłosić się do lekarza. Obja- oraz sprzyjać rozwojowi infekcji Clostridium difficile. giel leczniczy. Wówczas biegunka powinna wami ubocznymi mogą być: kurczowe bóle brzucha Dodatkowo istnieje teoria, według której antybiotyki ❶. 45-letni mężczyzna zgłasza się przejść dość szybko. Informujemy pacjenta, i zawroty głowy. Loperamidu nie powinny stosować działające w mechanizmie lizy komórkowej mogą że w przypadku nieustąpienia objawów w cią- kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. zaostrzać stan choroby powodując uwalnianie toksyn do apteki z objawami rozwolnie- gu 72 h powinien zgłosić się on do lekarza. z wnętrza mikroorganizmów. nia, które przeszkadza mu w co- to syntetyczna Antybiotyki są rekomendowane jedynie w przy- Difenoksylat pochodna pe- padku ciężkiej, przedłużającej się infekcji, przebiega- dziennych obowiązkach. Skarży tydyny, działająca wybiórczo na mięśnie gładkie jącej z gorączką powyżej 39 stopni u osób starszych się, że bardzo często musi chodzić układu pokarmowego. Jest dostępny w połączeniu oraz z osłabioną odpornością. ❷. Do apteki przychodzi 26 letni z atropiną (diphenoxylate hydrochloride 2.5mg/ Przed podaniem leku powinna być pobrana do toalety. Przyznaje również, że student, który niedawno wrócił z trzy- atropine 25µg). Atropina wywiera synergistyczne próbka stolca w celu identyfikacji patogenu. Empi- poprzedniego dnia wypił z kolegą działanie na mięśnie gładkie, jednak w tym połącze- ryczna antybiotykoterapia nie jest zalecana, ponieważ tygodniowej podróży badawczej do niu jej dawka nie jest terapeutyczna, a ma na celu sprzyja powstawaniu szczepów opornych. litr wódki. Pił również wino. Pa- Gwatemali, która obejmowała wizyty zniechęcić do nadużywania opioidu poprzez wywo- cjent nie zażywa żadnych leków łanie nieprzyjemnych antymuskarynowych objawów, Podczas udzielania chorym porad dotyczą- w odległych regionach tropikalnych.

w razie nadużywania leku. cych biegunki farmaceuta powinien pamiętać także i jest zdrowy - nie cierpi na żadne Pierwszym dniom jego podróży towa- ► Ograniczone dowody kliniczne wskazują na to, o tym, że może ona spowodować gorsze wchłania-

28 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 29 Opieka farmaceutyczna Wszechnica aptekarska

► rzyszyły wymioty i biegunka, które jed- silne bóle brzucha i skurcze związane Mikrobiota nak ustąpiły bez farmakologicznego z ostrymi napadami biegunki. Nikt leczenia. Teraz cierpi z powodu roz- z jego otoczenia nie wykazuje podob- wolnienia, które rozpoczęło się 4 dni nych objawów. Po za tym jego ogólny temu (2-7 luźnych stolców dziennie). stan zdrowia jest dobry i nie stosuje jelitowa Dodatkowo skarży się na skurcze brzu- żadnych leków. ◙ cha i utratę kilku kilogramów masy Główne punkty konsultacji ciała. Z powodu braku ubezpieczenia Czy klindamycyna mogła wywołać biegunkę i jak medycznego i stałego lekarza w ra- farmaceuta może pomóc w zaistniałej sytuacji? • Biegunka może być działaniem niepożąda- i probiotyki mach podstawowej opieki zdrowotnej, nym towarzyszącym klindamcynie, której pa- pacjent prosi o zaproponowanie jakie- cjent nie powinien stosować bez konsultacji z lekarzem, do którego tez należy odesłać – przewodnik dla farmaceuty goś preparatu dostępnego bez recepty. chorego! Ogólnie w celu uniknięcia rozwol- Ma alergię na penicyliny i nie stosuje nienia często towarzyszącego antybiotyko- terapii należy polecić pacjentowi dodatkową żadnych innych leków. ◙ kurację probiotyczną (preparat stosowany 2h po podaniu antybiotyku). Główne punkty konsultacji • Wykryta krew w stolcu ewidentnie kwalifikuje Czy pacjent jest kandydatem do samoleczenia, pacjenta do konsultacji z lekarzem – może Mikrobiota a jeśli tak, to co można mu polecić? być to objaw świadczącym o wystąpieniu czyli narząd bakteryjny • Ze względu na objawy które trwają dłużej niż zmian nowotworowych. ■ 72 godziny zalecane jest odesłanie pacjenta Jelita człowieka zamieszkują bakterie zarówno do lekarza. W wyniku nasilonych symptomów dr. n. farm. Piotr Merks korzystne dla zdrowia jak i potencjalnie chorobo- i utraty masy ciała istnieje duże ryzyko od- CM UMK, Bydgoszcz twórcze, określane wspólnie mianem mikrobioty. wodnienia. Piśmiennictwo: Według aktualnych szacunków liczba komórek mi- • Zważywszy na ostatnio przebytą podróż cho- 1. Thielman NM, Guerrant RL. Clinical practice: acute infectious diarr- kroorganizmów zamieszkujących przewód pokar- rego wizyta u lekarza jest konieczna w celu hea. New England Journal of Medicine 2004;350:38–47. mowy człowieka jest porównywalna z liczbą komó- wykluczenia zakaźnej etiologii biegunki. 2. Wingate D, Phillips SF, Lewis SJ, Malagelada JR, Speelman P, Steffen R et al. Guidelines for adults on self-medication for the treatment rek budujących nasz organizm. Komórki bakterii of acute diarrhoea. Alimentary Pharmacology and Therapeutics jelitowych oraz komórki naszego ciała rozwijały się 2001;15:773–82. wspólnie przez miliony lat, stąd bakterie są odpo- Ryc. 1. Funkcje mikrobioty jelitowej. 3. DuPont HL, Ericsson CD, Johnson PC, Bitsura JM, DuPont MW, wiedzialne są za szereg zarówno fizjologicznych jak ❸. 49-letni księgowy od 4 dni cierpi de la Cabada FJ. Prevention of travellers’ diarrhea by the tablet formulation of bismuth subsalicylate. Journal of the American i patologicznych stanów w organizmie człowieka parametry morfologiczne. Udowodniono, że ilość z powodu biegunki. Wczoraj zauważył Medical Association 1987;257:1347–50. (rycina 1). produkowanego maślanu koreluje dodatnio z licz- 4. Chassany O, Michaux A, Bergmann JF. Drug-induced diarrhoea. Mikrobiota jelitowa pełni w organizmie czło- bą komórek wyściełających kosmki jelitowe i krypty. krew w stolcu. 10 dni wcześniej z po- Drug Safety 2000;22:53–72. 5. OME in children. Available at http://clinicalevidence.bmj.com (ac- wieka funkcje metaboliczną, troficzną oraz immu- Wiadomo też, że kwas propionowy stymuluje roz- wodu bólu gardła postanowił podjąć cessed on 7 August 2008). nologiczną, które uzupełniają się wzajemnie. Me- wój hepatocytów, zaś produkowany w największej leczenie na własną rękę. Zaczął stoso- 6. The Mayo Clinic. C. Difficile. Available at www.mayoclinic.com (ac- taboliczna aktywność bakterii jelitowych dotyczy ilości octan wpływa na tkanki obwodowe. Co waż- cessed on 13 August 2008). przede wszystkim ich zdolności do fermentacji ne, te bakteryjne metabolity pobudzają wchłanianie wać 5 dniową terapię klindamycyną. 7. Clinical Knowledge Summaries. Gastroenteritis. Available at http:// cks.library.nhs.uk (accessed on 13 August 2008). niestrawionych resztek pokarmowych, której pro- wapnia, magnezu i żelaza z jelita grubego. Warto Antybiotyk pierwotnie przepisany był 8. Bujanda L. The effects of alcohol consumption upon the gastroin- dukty wykazują właściwości troficzne. Syntetyzo- wspomnieć, że bakterie jelitowe produkują również testinal tract. Am J Gastroenterol. 2000 Dec;95(12):3374-82. wane głównie z włókna pokarmowego (błonnika) enzym fitazę, która rozkłada obecny w zbożach i na- dla jego psa. Pacjent zachował nie- 9. Rajendram R, Preedy VR. Effect of alcohol consumption on the krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (ang. Short sionach roślin strączkowych kwas fitynowy, utrud- gut. Dig Dis. 2005;23(3-4):214-21. wykorzystany lek po tym jak zwierzę 10. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2008/in-dex_mp.html. chain fatty acids, SCFA) stanowią źródło energii dla niający przyswajanie wapnia, magnezu i cynku przez

Meldunek 12/B/08 o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatru- komórek nabłonka jelitowego (kolonocytów), przez tworzenie z nimi trwałych połączeń. Niektóre rodza- ► szybko wróciło do zdrowia. Opisuje on ciach zgłaszanych w okresie od 16.12. do 31.12.2008 r. co utrzymują jego ciągłość i wpływają korzystnie na je bakterii jelitowych produkują witaminy, przy czym

30 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 31

Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska ► dominuje synteza witamin K oraz z grupy B, a także ces ten regulują kompleksy białek łączących komór- Szlaki komunikacyjne ki lipidowo – węglowodanowej; poprawie uległa wolne aminokwasy, np. tryptofan wykorzystywany ki nabłonkowe pozwalając na transport substancji tolerancja glukozy, w wątrobie zmniejszyło się stę- w szlaku biosyntezy serotoniny. Produkcja hydro- o określonych wymiarach i ładunku cząsteczki. Sze- z jelitem żenie TAG i wzrosło glikogenu, natomiast we krwi laz przez niektóre gatunki wpływa korzystnie na reg czynników, w tym wszechobecny stres (przede odnotowano spadek stężenia endotoksyny bakte- parametry gospodarki lipidowej, a synteza mucyn wszystkim psychiczny, ale też fizyczny, np. w trakcie Bariera jelitowa połączona jest w sposób fi- ryjnej oraz wzrost adiponektyny, poprawiającej in- chroniących endothelium przed inwazją patogenów, intensywnej aktywności fizycznej), niewłaściwe na- zyczny i czynnościowy ze strukturami centralnego sulinowrażliwość, zwiększającej oksydację kwasów zapobiega ich translokacji do układu krwionośnego wyki żywieniowe, farmakoterapia (ze szczególnym układu nerwowego (CUN). Ten szlak dwukierunko- tłuszczowych w wątrobie oraz chroniącej komórki i konsekwentnie ogranicza rozwój lokalnego i final- uwzględnieniem podaży antybiotyków, steroidów, wej komunikacji – tzw. oś mózg-jelita-mikrobiota wątrobowe przed akumulacją TAG. Co ważne, dieta nie systemowego stanu zapalnego. inhibitorów pompy protonowej) oraz wszelkie sta- gwarantuje, że zmiany kompozycji ekosystemu bogata w tłuszcze wywołuje zaburzenia metaboli- Mikroorganizmy wchodzące w skład mikro- ny zapalne i zabiegi w obrębie przewodu pokar- jelitowego znajdują odzwierciedlenie w strukturze zmu choliny w jelicie, przekształcając ją w toksycz- bioty jelitowej nie działają jednak w izolacji. Są one mowego naruszają tę homeostazę prowadząc do i konsekwentnie funkcjach układu nerwowego. Na- ne dla hepatocytów metyloaminy. W konsekwen- częścią większej struktury, tzw. bariery jelitowej. rozwoju dysbiozy. Zaburzone stosunki bakteryjne macalnym dowodem na powiązanie jelit z mózgo- cji zmniejsza się biodostępność choliny, która jest Oprócz drobnoustrojów w skład bariery jelitowej w jelicie sprawiają, że przez barierę jelitową prze- wiem są współistniejące do zaburzeń emocjonal- niezbędna do produkcji lipoprotein o bardzo małej wchodzą również komórki nabłonka jelitowego oraz dostają się antygeny (bakterie, niestawione skład- nych zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego gęstości (ang. Very low density lipoproteins, VLDL). układy krwionośny, nerwowy, chłonny i immunolo- niki pokarmowe) wywołujące aktywację układu im- lub objawy wegetatywne w postaci nudności czy giczny znajdujące się w ścianie jelit poniżej warstwy munologicznego związanego z błoną śluzową jelit. biegunki towarzyszące stanom napięcia psychicz- nabłonkowej. Równowaga strukturalna mikrobioty Przestają wówczas dominować procesy korzystne nego. Komórki efektorowe i mediatory układu im- Probiotyki jelitowej, tzw. eubioza, jest gwarantem szeroko ro- dla zdrowia, a początkowo subkliniczny stan zapal- munologicznego jelit, aktywowane przez napływ zumianego dobrostanu organizmu przejawiającego ny zaburza pracę nie tylko przewodu pokarmowego antygenów z rozszczelnionej w przebiegu dysbiozy Oprócz modyfikacji nawyków żywieniowych się jako właściwa przepuszczalność ściany jelita wo- (np. biegunki, zaparcia), ale i oddalonych topogra- bariery jelitowej przedostają się wraz z krążeniem do aktualnych kanonów dietetycznych należy stoso- bec antygenów znajdujących się w jego świetle. Pro- ficznie od jelita tkanek i narządów. do mózgowia gdzie mogą promować rozwój za- wanie żywności prebiotycznej (bogatej w rozpusz- burzeń emocji czy ograniczeń poznawczych. Co czalne włókna roślinne) stanowiącej źródło energii więcej, dysbioza może być jedną z przyczyn i/lub dla mikroorganizmów jelitowych oraz suplementa- REKLAMA konsekwencji zaburzeń neurodegeneracyjnych (ch. cja preparatów probiotycznych. Parkinsona, ch. Alzhaimera, stwardnienie rozsiane) Probiotyki to żywe drobnoustroje, które po- i neurorozwojowych (zaburzenia ze spektrum auty- dane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny zmu). Wiadomo też o istnieniu osi jelito-wątroba, wpływ na zdrowie gospodarza. Choć nadal aktualna, albowiem krew z całego układu pokarmowego, definicja ta powinna zostać poszerzona o twierdze- zanim trafi do krążenia ogólnoustrojowego, wę- nie, że fragmenty DNA bakteryjnego pochodzące- druje w pierwszej kolejności poprzez żyłę wrotną go z martwych komórek mikroorganizmów również do wątroby. Zatem również na tym poziomie dys- wykazują działanie immunomodulacyjne. Celem bioza ma swoje niekorzystne następstwa. Udowod- probiotykoterapii jest odtworzenie stanu równowa- niono, że zakłócenia tego szlaku odgrywają rolę gi mikroekologicznej. Komórki bakteryjne obecne zwłaszcza w patogenezie niealkoholowej choro- w probiotyku, namnażają się w jelicie w trakcie jego by stłuszczeniowej (ang. Non alcoholic fatty liver podawania, co równolegle zmniejsza liczbę nieko- disease, NAFLD). Wiadomo również, że u chorych rzystnych mikroorganizmów. W ten sposób własna, z NAFLD rośnie ryzyko wczesnego rozwoju polipów unikatowa dla każdego człowieka mikrobiota jelito- dysplastycznych w jelicie grubym. Wzrost częstości wa ulega regeneracji. występowania NAFLD wynika z całego spektrum Wbrew powszechnej opinii, fermentowana wszechobecnych w populacji zaburzeń metabolicz- żywność (jogurty, kefiry, kiszonki warzywne) nie nych, w których patogenezie uczestniczy mikrobiota należą do grupy probiotyków. Probiotyczny szczep jelitowa. Badania na modelach eksperymentalnych bakteryjny musi być przebadany w badaniach eks- z wykorzystaniem zwierząt pozbawionych mikroor- perymentalnych, w przebiegu których oceniane są ganizmów jelitowych, tzw. germ – free udowodniły, jego żywotność i aktywność w przewodzie pokar- że dysbioza sprzyja wzmożonej syntezie triacylog- mowym. Istotne są ponadto zdolności adherentne liceroli (triglicerydów, TAG) i zwiększonej akumu- szczepu do śluzówki jelita lub alternatywnie jego lacji kwasów tłuszczowych w komórkach wątroby. przeżywalność w środowisku przewodu pokarmo-

Leczenie przeciwdrobnoustrojowe (norfloksacyna, wego. Szczep probiotyczny nie może być patogen- ampicylina) zastosowane u otyłych zwierząt (tzw. ny i toksyczny oraz musi posiadać status domnie- ► myszy ob/ob) przywróciło równowagę gospodar- manego bezpieczeństwa (Qualified Presumption of

32 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 33 Wszechnica aptekarska Wszechnica aptekarska

► Safety – QPS). Co jednak najważniejsze każdy szczep paratu probiotycznego powinien być zatem poprze- oddziaływania sprawia, że tego rodzaju probiotyki nologiczną leukocytów, co przekłada się na wysoką probiotyczny musi mieć udokumentowany klinicz- dzony analizą celu, w jakim jest on podawany i jakie stosowane są w przebiegu terapii o wieloczynniko- infekcyjność i kolejno śmiertelność w tych grupach nie wpływ na zdrowie. Kupując probiotyk należy korzyści mają zostać osiągnięte. wym podłożu. Potencjalnie mogą być wykorzysta- pacjentów. Probiotykoterapia stosowana równo- pamiętać, że każdy szczep probiotyczny opisany Jednoszczepowe probiotyki polecane są dla ne wspomagająco w stanach wynikających z nie- legle do leczenia poprawia parametry odpowiedzi jest nazwą rodzajową (np. Lactobacillus), nazwą ga- pacjentów doświadczających objawów określone- szczelności bariery jelitowej, zwłaszcza zespołu immunologicznej, ograniczając tym samym częstość tunkową (np. plantarum) oraz oznaczeniem litero- go zjawiska klinicznego. Stosowanie takich prepa- metabolicznego, otyłości, alergii, zaburzeń nastroju. występowania infekcji. Pośrednio, przywrócenie ho- wo-cyfrowym (299v). Udokumentowane działanie ratów zalecane jest w przebiegu zaparć i biegunek, Podobnie jak w przypadku jednoszczepowych su- meostazy mikrobiologicznej w jelicie może wpływać probiotyczne odnosi się bowiem zawsze tylko i wy- również wynikających z zaburzeń czynnościowych plementów, szczepy muszą być w pełni scharakte- korzystnie na funkcje uszkodzonej wątroby, wyraża- łącznie do jednego testowanego szczepu (Lactoba- przewodu pokarmowego – dyspepsji czy zespołu ryzowane na poziomie molekularnym, nie powinny ne między innymi jako zmniejszenie stężenia biliru- cillus plantarum 299v), a nie gatunku (Lactobacillus jelita nadwrażliwego. W przypadku antybiotykote- wykazywać wzajemnych interakcji, a ich efekty dzia- biny czy aminotransferaz. ■ plantarum) czy rodzaju bakterii (Lactobacillus). rapii, podawany równolegle do leczenia szczep pro- łania powinny być możliwie jak najlepiej przebada- Szeroki wybór preparatów probiotycznych biotyczny będąc silnym konkurentem w stosunku ne w warunkach in vivo i in vitro. dr n. med. Karolina Skonieczna-Żydecka na polskim rynku sprawia, że przeciętny konsument do bakterii patogennych pozwala optymalnie zre- Na rynku farmaceutycznym dostępne są też Zakład Biochemii i Żywienia Człowieka staje przed trudnym wyborem. Wybierając produkt alizować właściwości „osłonowe” takiej interwencji. tzw. psychobiotyki stosowane wspomagająco w te- Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie należy pamiętać, że część właściwości probiotycz- Często wdrożenie do receptariusza szpitalnego, rapii zaburzeń nastroju i ograniczeń emocjonalnych. Piśmiennictwo: nych szczepów bakteryjnych jest cechą wspólną, zwłaszcza w oddziałach leczących chorych w okre- Przeprowadzono liczne prace eksperymentalne i ko- 1. Adamczyk-Sowa M, Medrek A, Madej P, et al. Does the Gut Mic- podczas gdy inne charakterystyczne są dla określo- sie okołooperacyjnym czy z poważnie obniżoną od- lejno badania kliniczne, których wyniki udowodniły, robiota Influence Immunity and Inflammation in Multiple Sclerosis Pathophysiology? J Immunol Res. 2017; 2017: 7904821. nych szczepów probiotycznych (tabela 1) Przykłado- pornością, odpowiedniej probiotykoterapii pomaga że wybrane szczepy probiotyczne mogą – często 2. Barboza JL, Okun MS, Moshiree B. The treatment of gastroparesis, wo regulacja rytmu wypróżnień, poprawa szybkości istotnie obniżyć częstość występowania zakażeń w mechanizmie obniżania intensywności doświad- constipation and small intestinal bacterial overgrowth syndrome in patients with Parkinson’s disease. Expert Opin Pharmacother odnowy nabłonka jelitowego, hamowanie namna- Clostridium difficile. Zmniejszeniu ulegają również czanego stresu – poprawiać nastrój i jakość snu, 2015; 16(16):2449-2456. żania bakterii patogennych i satelitarnie chorobo- liczba powikłań i wysokość kosztów leczenia wywo- obniżać intensywności zachowań agresywnych, 3. Bischoff SC, Barbara G, Buurman W, et al.: Intestinal permeability-- -a new target for disease prevention and therapy. BMC Gastroe- twórczych w mechanizmie inhibicji kompetycyjnej łanych przez infekcję. W wymienionych sytuacjach, redukować nasilenie objawów lękowych i depresyj- nterology 2014; 14: 189. jest cechą wielu szczepów probiotycznych. Z kolei oczekiwane efekty są jak najbardziej przewidywalne, nych, w tym stopień ich somatyzacji oraz ruminacji 4. Cryan JF, Dinan TG. Mind-altering microorganisms: the impact of the gut microbiota on brain and behaviour. Nat Rev Neurosci inne, ukierunkowane przykładowo na produkcję a przez to kontrolowane. – definiowanej jako nieustanne wątpliwości co do 2012; 13(10): 701-712. związków biologicznie czynnych, regulację działa- Preparaty wieloszczepowe wykazują nato- faktu oraz jakości wykonanych czynności. Co więcej 5. Cryan JF, O’Mahony SM. The microbiome-gut-brain axis: from bo- wel to behavior. Neurogastroenterol Motil 2011; 23(3): 187-192. nia osi mózgowo-jelitowej, jelitowo-wątrobowej są miast aktywność na różnych poziomach biologicz- dowiedziono, że psychobiotykoterapia wyselekcjo- 6. Davie JR. Inhibition of histone deacetylase activity by butyrate. J wybitnie szczepozależne. Wybór optymalnego pre- nych w organizmie pacjenta. Szerokie spektrum nowanymi szczepami może wywoływać korzystne Nutr 2003; 133: 2485S–2493S. zmiany w aktywności obszarów mózgowia odpo- 7. Eisenstein M. Microbiome: bacterial broadband. Nature 2016; 533:S104–S106. wiedzialnych za emocje oraz funkcje afektywne. 8. Lee JY, Kim N, Nam RH, et al.: Probiotics reduce repeated water Tabela. Funkcje probiotyków. Zaburzenia równowagi mikroekologicznej avoidance stress-induced colonic microinflammation in Wistar rats in a sex-specific manner. PLoS One 2017; 12(12): e0188992. Funkcja Funkcja Funkcja Funkcja w obrębie jelit stwierdza się również w przebiegu 9. Marlicz W, Łoniewski I, Grimes DS, et al.: Nonsteroidal anti-inflam- schorzeń wątroby, w tym marskości czy podczas matory drugs, proton pump inhibitors, and gastrointestinal injury: immunomodulacyjna metaboliczna przeciwnowotworowa psychobiotyczna contrasting interactions in the stomach and small intestine. Mayo zabiegów transplantacji tego narządu. Uszkodzona Clin Proc 2014; 89: 1699-1709. • Synteza witamin B i PP • Hamowanie wzrostu • Poprawa funkcji kogni- bariera jelitowa sprawia, że endotoksyny bakteryjne 10. Marlicz W, Ostrowska L, Łoniewski I. Flora bakteryjna jelit i jej • Zwiększenie syntezy prze- potencjalny związek z otyłością Endokrynol Otył Zab Przem Mat bakterii wydzielających tywnych obecne w krwiobiegu osłabiają aktywność immu- ciwciał klasy IgA • Zwiększenie przyswajal- 2013; 9(1): 20-28. enzymy odpowiedzialne ności wapnia, żelaza, cyn- • Stabilizacja emocji 11. Moeller AH, Caro-Quintero A, Mjungu D, et al.: Cospeciation of • Zwiększenie produkcji lim- za rozwój nowotworu ku, potasu gut microbiota with hominids. Science. 2016;353(6297):380–382. focytów T i B • Znoszenie intensywności 12. Pineiro M, Stanton C. Probiotic bacteria: legislative framework— • Hamowanie produkcji en- • Zmniejszenie wchłaniania objawów lękowych requirements to evidence basis. J Nutr 2007; 137: 850S–853S. • Synteza cytokin przeciw- zymów kancerogennych egzogennego choleste- 13. Salvo-Romero E, Alonso-Cotoner C, Pardo-Camacho C, et al.: The zapalnych intestinal barrier function and its involvement in digestive disease. rolu • Rozkład związków karci- Rev Esp Enferm Dig 2015; 107: 686-696. • Zwiększenie intensywności nogennych (nitrozaminy, • Regulacja pasażu jelito- 14. Skonieczna-Żydecka K, Łoniewski I, Maciejewska D, et al. Intesti- procesów fagocytozy pirolizaty) wego nal microbiota and nutrients as determinants of nervous system • Zwiększenie produkcji mu- • function. Pt 1. Gastrointestinal microbiota. Akt Neurol. 2017; 17: • Rozkład azotanów (III) cyn i śluzu Synteza krótkołańcucho- 181-188. wych kwasów tłuszczo- • Rozkład II-rzędowych kwa- 15. Skonieczna-Żydecka K, Łoniewski I, Marlicz W, et al. Gut microbio- • Synteza związków bakte- wych i poliamin odpowia- sów żółciowych ta and its potential contribution to human emotional disorders. Med. Dośw Mikrobiol 2017; 69: 163-176. riobójczych (bakteriocyny, dających za regenerację • Rozkład enzymów fekal- 16. Steenbergen L, Sellaro R, van Hemert S, et al. A randomized con- nadtlenek wodoru) nabłonka nych (β – glukozydazy, trolled trial to test the effect of multispecies probiotics on cogni- • Uszczelnianie bariery je- • Znoszenie efektu nietole- tive reactivity to sad mood. Brain Behav Immun 2015; 48: 258-264. β-glukuronidazy, azore- 17. Toscano M, De Grandi R, Pastorelli L, et al. A consumer’s guide litowej rancji laktozy duktazy) for probiotics: 10 golden rules for a correct us Dig Liver Dis. 2017 Nov;49(11):1177-1184.e. 18. Lynch SV, Pedersen O. The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease. N Engl J Med 2016; 375: 2369-2379.

34 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 35 Wszechnica aptekarska W Aptece

lbert Einstein przekonywał, że rzeczywistość nia sobie z przeciwnościami w sposób konwencjo- to nic innego, jak obrazy widziane z różnych nalny, można zupełnie zrezygnować z prób doko- perspektyw. Do tego samego wniosku doszli nania zmiany, a tym samym bezwolnie zgodzić się Apsychoterapeuci w połowie XX wieku, przełamując na nieszczęście. prymat psychoanalizy na rzecz stworzenia nowych, Aspekt emotywny wspomnianej metody do- rewolucyjnych metod leczenia. Jednym z nich był tyczy - co oczywiste - sfery emocjonalnej człowieka. Albert Ellis. Po kilku latach praktykowania psycho- Jest ona zintegrowana ze sferą myśli i przekonań, analizy doszedł do wniosku, że jest to podejście nie czyli częścią racjonalną. Emocje nie są uznawane za tylko nieskuteczne, ale i nieludzkie. Rezygnuje się bezpośrednie następstwo doświadczeń, ale za po- w nim bowiem z akcentowania ludzkich zasobów chodną pielęgnowanych przekonań na określony te- i możliwości, przedkładając ponad wszystko poszu- mat. Dzięki temu praca nad przekonaniami, może kiwanie wyimaginowanych symboli w wydarzeniach wpłynąć dodatnio na sferę emocjonalną. niekiedy zupełnie przypadkowych. Ellis wskazywał Wreszcie ostatnia składowa nazwy, czyli za- Jak znosić porażki? na siłę drzemiącą w człowieku i jego zdolności do chowanie. To dopełnienie całościowego opisu czło- przezwyciężania problemów, nawiązując przy okazji wieka, postrzeganego jako zintegrowany system do starożytnej filozofii stoickiej. Jak pisał: „Pogląd, myśli, emocji (i uczuć) oraz zachowań. Jest to ma- że człowiek może pomóc sobie sam, przetrwał do china wzajemnie sprzężona, w której dysfunkcja jed- Konstruktywne myśli bliższych nam czasów w dziełach wielu pisarzy i fi- nego elementu wpływa na pozostałe. lozofów (...). Niestety spotkał się z krytyką Zygmunta Freuda i innych terapeutów, którzy uznali, że jedyny prawidłowy sposób na to, by pomóc samemu sobie Akcja a zdrowie psychiczne to poddanie się psychoanalizie z psychoanalitykiem: – Interpretacja (...) psychoanaliza wbija ci do głowy, że winę za twoje problemy emocjonalne ponoszą twoi rodzice, kultura, – Reakcja a także twoja prywatna makabryczna przeszłość. To wierutna bzdura!” [1]. Racjonalno-emotywna terapia zachowań Podczas lipcowej konferencji prasowej z Władimirem Puti- Terapia stworzona przez Alberta Ellisa nosi na- opiera się na autorskim modelu Alberta Ellisa, zwa- zwę racjonalno-emotywnej terapii zachowań (ratio- nym ABCDE. Każda z liter odnosi się do konkretnego nem, Donald Trump powiedział, że nie widzi powodu, dla które- nal-emotive-behavior therapy, REBT). Każdy skład- etapu powstawania niepożądanych stanów emocjo- nik jej nazwy podkreśla rolę wybranego aspektu nalnych oraz sposobów radzenia sobie z nimi. Za- go Rosja miałaby ingerować w wybory w USA. Słowa prezyden- kondycji psychofizycznej człowieka. Wskazanie na nim jednak wyjaśnimy, co oznaczają poszczególne orientację racjonalną stanowi pochwałę zdrowego inicjały warto przywołać maksymę REBT, zaczerp- ta wywołały medialną burzę, a nazajutrz on sam przyznał się do rozsądku. Ellis i terapeuci poznawczo-behawioralni niętą od Marka Aureliusza. Głosi ona, że to nie wy- będący jego następcami, afirmują zdolność człowie- darzenia niepokoją człowieka, ale sposób w jaki on przejęzyczenia. Rzekomym powodem pomyłki miało być użycie ka do logicznego myślenia, które z kolei pozwala je postrzega. To kwintesencja tej terapii. Kładzie się unikać błędów myślowych pogłębiających dyskom- w niej bowiem akcent na pracę z negatywnymi my- fort psychiczny. Zdrowy rozsądek jest tu uważany za ślami ufając, że ich skuteczna restrukturyzacja do- powszechnego w języku angielskim pojedynczego przeczenia wielki potencjał człowieka, z którego należy czynić prowadzi do pożądanego samopoczucia. możliwie znaczący użytek. „A” w tym modelu możemy przetłumaczyć zamiast podwójnego, które odwróciłoby sens zdania. Zabrakło Jak przekonywał Albert Ellis: „Im więcej po- jako „akcję”. Są to bowiem rozmaite wydarzenia, szukujesz magii, tym mniej zajmujesz się tym, co których doświadczamy. Skorzystajmy z przykładu. jednego słowa „nie”. I ten pozorny detal nadał globalnej polityce sam możesz zrobić, wytężoną pracą nad urzeczy- Wyobraźmy sobie farmaceutę, który z poświęce- wistnieniem pozytywnych zmian! (...) Znacznie częś- niem oddaje się swojej codziennej pracy, wkładając zdumiewający kształt. Podobnie jest z narracją, jaką każdy czło- ciej wiara w cudowne rozwiązania będzie niweczyć w pomoc pacjentom całą energię. Chcąc jednak być twoje wytrwałe i usilne starania o zmianę samego jeszcze lepszym fachowcem postanawia poszerzyć wiek tworzy na temat siebie i otaczającej go rzeczywistości. Słowa siebie, konieczne do tego, byś stał się mniej podatny swoje kwalifikacje o specjalizację. Mimo zaangażo- na zaburzenia emocjonalne” [2]. Poszukiwanie roz- wania, niespodziewanie okazuje się, że nie zdał eg-

mają wielką moc. Zwłaszcza dla naszej psychiki. wiązań w świecie nadprzyrodzonym rodzi jeszcze zaminu końcowego. Kolejna okazja dopiero za pół jedno niebezpieczeństwo. To mianowicie, że pielęg- roku. Wściekłość, rozgoryczenie i smutek przepla- ► nując w sobie przekonanie o niezdolności poradze- tają się z rezygnacją i samokrytyką. W głowie po-

Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 37 36 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 W Aptece W Aptece

► jawiają się coraz bardziej katastroficzne myśli, takie przystąpimy do konstruktywnych działań. Właśnie 3) „Warunki, w których żyję, koniecznie muszą być nania zbliżają mnie do poprawy egzaminu czy od niej jak: „Jestem do niczego”, „Widocznie inni są lepsi”, efektywne myśli i działania oznaczone są w oma- komfortowe, przyjemne, wygodne – jeśli nie, to oddalają?”. Udzielenie sobie szczerych odpowiedzi „Nic nigdy mi się nie udaje”, „Mogę pożegnać się ze wianym modelu literą E. W jaki jednak sposób spra- jest okropnie, nie mogę tego znieść, a ten przeklę- na poruszone kwestie pokazuje nam jak na dłoni, specjalizacją” itp. Co naturalne, w rezultacie smu- wić, aby tak właśnie myśleć i postępować? Z pomo- ty świat jest do niczego!”. Efektem takich przeko- że na podsycaniu negatywnych przekonań jedynie tek i przygnębienie jedynie się pogłębiają, to z ko- cą przychodzi „D”. nań jest ciągły żal nad sobą, złość, niska toleran- tracimy. lei sprawia, że aktywność, która dotąd sprawiała cja na frustrację. W naszym zachowaniu można Greenberger i Padesky poszerzają listę pytań, przyjemność staje się obojętna. Chęć spotykania się wówczas zaobserwować wycofanie, odwlekanie jakie warto postawić w ramach dyskusji ze swoimi z przyjaciółmi odchodzi na bok (szczególnie gdy Dyskusje na temat wszystkiego na później, nadużywanie substancji przekonaniami [4]. Proponują oni zapytanie samych do głosu dochodzi zgubne przekonanie o porażce uzależniających, a nawet samookaleczanie. siebie: „D” to skrót od słowa dyskusje. Właśnie ak- w oczach bliskich). Doświadczamy więc osobistego Właśnie do rozprawiania się z niezdrowymi • Czy przypominam sobie jakiekolwiek doświad- tywna dyskusja z przekonaniami może doprowa- smutku przeżywanego w samotności. W ten sposób przekonaniami Albert Ellis polecał wykorzystywa- czenia, które sugerują, że taka myśl nie zawsze dzić nas do wypracowania zdrowych myśli i będą- ukazaliśmy właśnie również „B” i „C”. „B” to błędne, nie trzech rodzajów dyskusji, obnażających wątłość w stu procentach się sprawdza? wyolbrzymione przekonania na dany temat (moż- cych ich pokłosiem zdrowych emocji oraz zachowań. podstaw takiego rozumowania [3]. Gdyby powró- na określić je mianem interpretacji). „C” na- Jak wiemy przekonania mogą być racjonalne cić do przykładu naszego farmaceuty odkryjemy • Gdyby przyjaciela lub inną bliską osobę dręczyła tomiast to konsekwencje (reakcja) tych i nieracjonalne. Przekonania racjonalne natychmiast, że jego negatywne przekonania po taka myśl, co bym im wówczas powiedział? przekonań – w sferze emocji i zacho- są elastyczne, adaptacyjne, zgodne egzaminie należałoby zakwalifikować do pierwszej wań. z rzeczywistością społeczną i po- kategorii przymusów, a więc tych dotyczących od- • Gdyby przyjaciel wiedział, że myślę w ten sposób, Warto przewrotnie zapy- mocne w osiąganiu celów życio- noszenia sukcesów. Oto rodzaje dyskusji, jakie warto co powiedziałby mnie? tać, czy wobec tego należałoby wych. Nieracjonalne przekonania przeprowadzić ze szkodliwymi poglądami: niezdany egzamin potraktować są sztywne, dogmatyczne, nie- Dyskusja realistyczna. W jej ramach zadaliby- • Gdy tak się nie czuję, czy o tego rodzaju sytua- ignorancją i szczelnie odgro- zgodne ze społeczną rzeczywi- śmy sobie pytania: „Czy przystępując do egzaminu cjach myślę inaczej? dzić się od tego, co przykre? stością i (najogólniej mówiąc) miałem gwarancję, że go zdam?”, „Czy istnieje odgór- • Absolutnie nie. Negatywne przeszkadzają w osiąganiu ce- ne Prawo Wszechświata mówiące, że muszę odnosić Czy pomijam jakieś swoje silne strony, które mo- gą być pomocne? emocje są w takich przypad- lów. same sukcesy?”, „Czy moje życie jest zupełnie wolne kach w pełni uzasadnione. Nikt Albert Ellis przekony- od niepowodzeń?”. W gruncie rzeczy udzielenie so- przecież, kto nie zdołał osiąg- wał, że na samym dnie ludz- bie szczerej odpowiedzi na te pytania wiedzie nas nąć zamierzonego celu, nie bę- kich przekonań znajdują się do zaakceptowania faktu, że nikt nie obiecywał, że Błądzić czy trwać w błędzie? dzie z tego powodu świętował. głęboko zakorzenione przy- zawsze będzie kolorowo. Że czasem osiągamy suk- Hurraoptymizm jest równie pato- musy, które najczęściej mają cesy, a czasem mierzymy się ze słabościami. I na tym Warto przypomnieć, że podstawowym kryte- logiczny z psychologicznego punktu jedną z trzech postaci: polega nieprzewidywalność, a zarazem piękno życia. rium zdrowia psychicznego jest poczucie sprawczo- widzenia, jak nadmierny fatalizm. Jak 1) „Muszę koniecznie, prak- Dyskusja logiczna. W tym przypadku pytanie, ści, zwane także poczuciem samosterowności. Do- zatem powinna wyglądać zdro- tycznie zawsze, odnosić sukcesy jakie powinien zadać sobie nasz farmaceuta mogło- tyczy ono umiejscawiania kontroli – w samym sobie wia reakcja? Smutek i zawód w ważniejszych sprawach i związ- by mieć taką treść: „Czy z faktu niezdania egzami- lub w świecie zewnętrznym. Kiedy mniej lub bardziej są najzupełniej zrozumia- kach – bo inaczej okaże nu wynika bezpośrednio, że jestem nieudacznikiem?”, świadomie je tracimy, nasze zdrowie psychiczne mo- łe w takich okolicznościach. się, że jestem do nicze- „Czy negatywny wynik oznacza automatycznie, że mentalnie znajduje się na równi pochyłej i jest to Jednak wzmacniane wewnętrz- go!”. Skutkiem takiego już nigdy nic mi się nie uda?”, „Czy widzę logiczny, stan alarmowy. Nabywamy wówczas przekonania, nym głosem autokrytyka urastają do rozmiarów przekonania bywa poczu- przyczynowo-skutkowy związek pomiędzy tym kon- że w istocie nasz wpływ na życie jest znikomy, a tym rozpaczy, wiodąc przy okazji do rozczarowania sa- cie poważnego zagrożenia i bezwartościowości, kretnym niepowodzeniem a nieszczęśliwą przyszłoś- samym podejmowanie jakichkolwiek wysiłków i tak mym sobą. A to już stan na dłuższą metę niebez- rozpacz, a nawet depresja. W sferze zachowań cią?”. Odpowiemy przecząco. W fatalistycznym my- okaże się daremne. Rezygnacja z odpowiedzialności pieczny. Zdrowa myśl brzmiałaby więc tak: „Szko- natomiast – wycofanie się, unikanie, a także uza- śleniu nie ma bowiem logiki. Operuje ono nadinter- za swoje życie powoduje symboliczne przekazanie da, że nie zdałem egzaminu. Liczyłem na pozytyw- leżnienia. pretacjami i fikcyjnymi związkami. Jedno potknięcie jej w ręce innych ludzi, poddawanie się wyrokom ny wynik. Czuję się z tym źle, ale jeśli nie podejmę 2) „Inni ludzie koniecznie muszą, praktycznie zawsze, nie determinuje upadania na każdym kroku. To tylko boskim czy zdanie się na łaskę niewiadomego losu. konstruktywnych działań to nie zmienię tej sytuacji. traktować mnie ze zrozumieniem, grzecznie, uczci- nasza wyobraźnia przepojona smutkiem. Droga ta wiedzie do poczucia wewnętrznej dezinte- Potrzebuję teraz pobyć sam, a jutro albo pojutrze zo- wie lub z miłością – bo jeśli nie, to nie są dobrzy Dyskusja pragmatyczna. Jak sama nazwa wska- gracji, a to wstęp do poważnych zaburzeń psychicz- baczę, co da się zrobić”. i nie zasługują na szczęście”. Pielęgnowanie takich zuje opieramy się tutaj na analizie zysków i strat. Za- nych o kalibrze większym, aniżeli choroby afektyw- Powtórzmy – smutek jest uczuciem natural- myśli nieuchronnie wywołuje gniew, złość, a na- dajemy sobie pytania: „Jeśli stale będę sobie powta- ne czy lękowe. nym i zdrowym. Jeśli towarzyszy mu nasz zdrowy wet furię, jak również rodzi ciągłe resentymenty. rzał, że absolutnie zawsze muszę odnosić zwycięstwa, Lokowanie kontroli nad naszym życiem w nie- rozsądek (aspekt racjonalny), to nie dopuścimy, aby W ich wyniku możemy podejmować nieustanną dokąd mnie to doprowadzi?”, „Jakie czerpię korzyści wiadomej instancji to jeden z najpoważniejszych

walkę ze światem, dążyć do zemsty, a w skraj- z pielęgnowania swojej rozpaczy i izolowania się, by przerodził się w permanentne przygnębienie. Raczej błędów poznawczych. Ich lista jest jednak znacznie ► pozwolimy sobie na chwilę oddechu, a następnie nych przypadkach dopuszczać się przemocy. w samotności celebrować klęskę?”, „Czy takie przeko- dłuższa. To właśnie z nimi można skutecznie pra-

Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 38 39 W Aptece W Aptece

► cować przy użyciu technik zaproponowanych przez 4. Pozwala unikać konfliktów wewnętrznych „Warunkowa samoakceptacja – pisał Ellis – jest ślami, które deformują obraz postrzeganej przez nas Ellisa i jego następców. i konfliktów z otoczeniem. jedną z najgorszych przypadłości znanych ludziom. rzeczywistości. Jednym z nich był Albert Ellis, twór- Jednym z tego rodzaju błędów jest tragizo- Pojęcie to oznacza, że akceptujesz siebie tylko pod ca racjonalno-emotywnej terapii zachowań. Zwykł 5. Pozwala czuć się w sposób pożądany bez za- wanie (katastrofizowanie). O ile – na przykładzie pewnymi warunkami – kiedy na przykład odniesiesz powtarzać jak mantrę, że to nie wydarzenia same żywania substancji psychoaktywnych. wspomnianego farmaceuty – myślenie fatalistycz- sukces w jakimś ważnym przedsięwzięciu, albo przy- w sobie powodują, jak się czujemy i jak działamy, ne oznaczałoby czarnowidztwo (np. „Na pewno już Zastanówmy się, czy przekonanie o tym, że służysz się społeczeństwu. Brzmi nieźle, co? Ale ta- ale nasze przekonania na ich temat. Dlatego warto mi się to nie uda…”), o tyle tragizowanie dotyczy na- nic nam nie wychodzi cechuje się choćby trzema ka postawa jest naprawdę śmiertelnie niebezpieczna. podejmować z nimi aktywną dyskusję i poddawać dawania niechcianym wydarzeniom zbyt dużej rangi z przytoczonych właściwości. Czy taka myśl jest op- A oto dlaczego: Gdy nie spełnisz warunków, których swoistemu „skanowi” opartemu na pięciu kryteriach, (np. „Spotkało mnie coś okropnego!”). Kolejny błąd to arta na faktach? Nie. Opiera się na wydarzeniu incy- spełnienie jest według ciebie absolutnie konieczne, jakie zaproponował Maultsby. myślenie dwubiegunowe, zwane myśleniem czarno- dentalnym, które mocno nas zabolało i na którego byś zyskał poczucie własnej wartości, staniesz się Nadawanie znaczenia swoim myślom – -białym. Zakłada ono, że świat jest albo dobry, albo podstawie wyciągamy zbyt daleko idące wnioski. To oczywiście kimś bezwartościowym. Musisz jednak pa- zwłaszcza tym negatywnym – bywa często źródłem zły. I podobnie myślimy o swoich doświadczeniach kolejny z błędów poznawczych, zwany generalizacją. miętać, że jako omylna istota ludzka często będziesz sporego dyskomfortu. Ale tkwi w tej ludzkiej zdol- oraz o innych ludziach. A przecież jak doskonale Polega na tym, że na bazie pojedynczych faktów ponosił porażki” [8]. ności również ogromna moc. Skoro bowiem dzię- wiemy, życie to raczej paleta barw, aniżeli tylko wy- konstruujemy uogólnioną wizję całej rzeczywistości. Bezwarunkowa samoakceptacja oznacza ak- ki pracy nad przekonaniami możemy wpłynąć na bór między dwoma przeciwieństwami. Ktoś, kto boi się latać samolotem, może uznać, że ceptowanie siebie z samego tytułu bycia człowie- swoje samopoczucie, dysponujemy siłą zmieniania Poważnym błędem – który popełniamy w od- to właśnie te maszyny powodują najwięcej wypad- kiem, który tak jak inni pragnie dążyć do szczęścia. własnego życia poprzez zmianę postrzegania swo- niesieniu do samych siebie oraz innych osób, jest ków, choć statystyki mówią co innego. Ktoś, komu Oceniać i nie akceptować możemy konkretne posta- ich doświadczeń. Czasem jedno małe słowo może etykietowanie. Mamy z nim do czynienia, gdy przy- popsuł się parokrotnie samochód określonej mar- wy, zachowania, czyny, słowa, a nawet emocje. Jed- wywrócić wszystko do góry nogami, o czym przeko- klejamy do danej osoby etykietę, wynikającą zwykle ki, wysnuje wniosek, że auta tego producenta są nak nieakceptowanie całego człowieka ze względu nał się prezydent USA. To tylko dowód, że niekiedy z jednego lub zaledwie kilku błędów. Bohater naszej do niczego. Ktoś, kto raz czy dwa poczuje się nie na popełniane błędy – podobnie jak utrata poczu- od wielkiej zmiany dzieli nas mały krok. ■ opowieści kierując się takim spojrzeniem, z pewnoś- najlepiej po danej potrawie, dojdzie do wniosku, że cia sprawczości – wiedzie na psychiczne manowce. cią określiłby samego siebie mianem nieudacznika. jego organizm nie toleruje tych produktów, choć dr n. o zdr. Adam Zemełka Współpracownikowi, któremu zdarzy się dwa czy tak naprawdę przyczyny mogły być całkiem inne. trzy razy zapomnieć o dołączeniu do recepty pa- Podobnie jest z naszymi odczuciami. Czę- Mały krok do dużej zmiany Piśmiennictwo: sto poszukujemy genezy swojego nastroju czy sa- [1] [2] [8] A. Ellis, Jak zadbać o własne szczęście, Kraków 2004, s. 41, ragonu potwierdzającego sprzedaż leku, być może 106-107, 67. ktoś doklei łatkę „gapy”. Z kolei osoba, potrzebująca mopoczucia w otoczeniu, najchętniej przy okazji W V w. p.n.e. Budda przekonywał, że jeste- [3] A. Ellis, Głębokie uzdrawianie emocji, Kraków 2008 wskazując winnych. Jednak, jak przekonuje neu- [4] Ch. Padesky, D. Greenberger, Umysł ponad nastrojem. Zmień nastrój więcej czasu na sen i regenerację, może doczekać śmy tym, co o sobie myślimy, a naszymi myślami poprzez zmianę sposobu myślenia, Kraków 2004 się etykiety „słabeusza”. Zamykanie siebie i innych rolog, Antonio Damasio, zdecydowana większość możemy zmieniać świat. Do tej refleksji powróci- [5] M. Maultsby, Racjonalna terapia zachowania, Żnin 2013 stanów psychicznych człowieka to wynik endogen- [6] A. Damasio, Tajemnica świadomości, Poznań 1999 w szczelnych szufladach niesprawiedliwych kate- li terapeuci w 2 połowie XX wieku, tworząc nowe [7] D. Carbonell, W pułapce niepokoju, Kraków 2017 gorii nigdy nie przynosi dobrych rezultatów. Naj- nych procesów neurochemicznych, z których część nurty kładące nacisk na pracę ze szkodliwymi my- częstszym efektem takiego postępowania jest ko- stanowi zwyczajny „wypadek przy pracy” komórek lejny z błędów myślowych (poznawczych), którym mózgowych [6]. My zaś przypisujemy ich skutkom jest filtrowanie. Polega ono na wyłapywaniu z ota- nadmierne znaczenie. Z kolei David A. Carbonel- W pułapce niepokoju czającego nas świata jedynie tych informacji, które la w znakomitej książce tłu- potwierdzają nasze stereotypy. maczy, że im więcej mózg ma czasu na myślenie, tym częściej będzie tworzył nierealistyczne scena- riusze i wyprowadzał nas w pole [7]. Wydaje się, że Jak badać swoje myśli jest to pogląd słuszny. Wielokrotnie w codziennej mowie możemy usłyszeć, że ktoś postanowił wziąć Jeden z uczniów Alberta Ellisa, Maxie C. się do pracy, by odgonić niechciane myśli. Zygmunt Maultsby stworzył pięciopunktowy zbiór kryte- Freud uznałby tę strategię za szkodliwe zaprzecze- riów sprawdzających czy daną myśl można uznać nie. Współczesna psychologia wie jednak, że Freud za zdrową [5]. Jeśli nie spełniała co najmniej trzech był w błędzie. I nie każdą przykrość należy podda- z nich, należało postrzegać ją jako szkodliwą i nie wać niekończącym się analizom. Czasem porzuce- nadawać jej zbyt dużej rangi. Kryteria zapropono- nie danej sytuacji i pójście w inną stronę okazuje się wane przez Maultsby’ego głosiły, że zdrowa myśl: najlepszym rozwiązaniem. Albert Ellis tłumaczył, że aby czuć się dobrze 1. Jest oparta na faktach. w otaczającym nas świecie, musimy dobrze czuć się 2. Chroni życie i zdrowie. ze sobą. Określił to mianem bezwarunkowej samo- 3. Pozwala osiągać bliższe i dalsze cele. akceptacji.

Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 40 41 Historia farmacji – Aptekarskie tradycje Historia farmacji – Aptekarskie tradycje

skowym Nr 5 w Lidzie. Po nim ap- (1895/1901-1919), z apteki Wła- tekę w Szpitalu Głównym, przejął dysława Ziętaka – pierwszy pole- Aptekarze w zwycięskim Kazimierz Kłaczyński. W aptece tej gły na polu walki Powstania Wiel- było zatrudnionych kilku innych kopolskiego, obywatel Grodziska farmaceutów. W czterech szpita- Wlkp („zmarł z ran” w szpitalu lach wojskowych, w Krotoszynie, w Wolsztynie 14.01.1919) [8]. Powstaniu Wielkopolskim Gnieźnie, Ostrowie Wlkp. i Ino- wrocławiu, aptekami szpitalnymi kierowali oficerowie aptekarze, w stopniu porucznika. W Kroto- 1918-1919 i ich udział szynie - Zygmunt Gregorowicz; w Gnieźnie – Franciszek Wierzcha- czewski; w Ostrowie Wlkp. - po- w organizacji władz rucznik (potem kapitan) Jarosław Bajoński; w Inowrocławiu - Antoni Jurkowski. Wymienione cztery apteki samorządowych Fot. 1. Witold Antoni Wichrowski miały zaopatrywać w leki i mate- – kierownik sekcji sanitarnej riał sanitarny jednostki wojskowe na Dworcu Głównym w Poznaniu. znajdujące się w ich pobliżu. Jed- Wśród tych, którzy brali aktywny udział rządzającymi byli Polacy (ponadto nak większe zaopatrzenia były re- w innych dzielnicach Niemiec 40. Z kolei Kazimierz Chmielew- alizowane w Składnicy Sanitarnej. w walce o narodowe odrodzenie Wielkopolski, Polaków posiadało apteki). Apte- ski objął aprowizację i organiza- Komendantem Składnicy Sanitar- a wreszcie w samym Powstaniu Wielkopolskim, karze byli oddani sprawie polskiej cję kuchni polowych w Poznaniu nej został kapitan aptekarz Broni- Fot. 2. Elew Włodzimierz Bogusławski i swej profesji. Od dawna bowiem i założył kilka stałych kuchni żoł- sław Drygas (w czerwcu 1919 ob- (1895/1901-1919), ranny było liczne grono aptekarzy oraz przedstawicieli działali w instytucjach naukowych nierskich, m. in. w Bazarze, Grand jął stanowisko w Departamencie podczas patrolu pod Kopaniną Café, w Muzeum i wiele innych - młodzieży, którzy w przyszłości mieli się zająć (Poznańskie Towarzystwo Przyja- Sanitarnym w Poznaniu). Składnica ciół Nauk), społecznych (Towarzy- trzeba dodać, że całą kuchnię żoł- mieściła się w trzech budynkach Inspektorem Urzędu Sa- farmacją [1]. Opór przeciw zaborcy i naciskom stwo Naukowej Pomocy) [4] lub nierską w Bazarze utrzymywał on i szeregu przybudówek w Pozna- nitarnego został generał podpo- organizacjach samoobrony (To- własnym sumptem. niu, przy ul. Karola 54/56 (dzisiej- rucznik lekarz Ireneusz Wierzejew- germanizacyjnym w Poznańskiem powodował warzystwo Gimnastyczne „Sokół”), Kilkunastu aptekarzy zna- sza ul. Słowackiego). Była bardzo ski, ppłk lek. Kazimierz Wilczewski, podjęcie aktywnych działań legalnych i konspi- a także w Towarzystwie Tomasza lazło się w służbach sanitarnych dobrze zaopatrzona w środki zarządzał Wydziałem Personal- Zana, Związku Młodzieży Polskiej) wojsk powstańczych i walczyło na medyczno-sanitarne jak i zapasy nym, generał podporucznik Jó- racyjnych. i innych [5]. Wielu z nich wciągnię- wielu odcinkach frontu. do produkcji leków i opatrunków. zef Grobelny, zastępca inspektora tych zostało do konspiracji jesz- Rozwijająca się Armia Wiel- Składnica dzieliła się na dwa duże Sanitarnego, kierował Departa- Powstanie Wielkopolskie tym działało wówczas 38 aptek, cze w listopadzie lub na początku kopolska dla prawidłowego funk- działy, leków i opatrunków, który- mentem Sanitarnym, a ppłk lek. 1918-1919, jedno z największych w tym dwie w posiadaniu Pola- grudnia 1918 r. Wybuch Powstania cjonowania potrzebowała odpo- mi kierowali doświadczeni apte- Roman Suszyński, Wydziałem wydarzeń w najnowszej historii ków. Były to apteki: w Gnieźnie Wielkopolskiego 27 grudnia 1918 wiedniej ilości miejsc w szpitalach, karze. W większości byli to woj- Szpitalnictwa na prowincji. Polski i regionu, posiada boga- „Pod Orłem” i w Poznaniu „Pod r. nie był dla aptekarzy żadnym a także aptek, współodpowie- skowi – około 30. W jednostkach Kierownikiem Wydziału Ap- tą literaturę, obejmującą genezę, Murzynem”, czyli późniejsza ap- zaskoczeniem. Wzięli więc udział dzialnych za należyte działanie walczących na froncie służyło 20. tekarskiego bezpośrednio podle- przebieg, znaczenie i skutki tego teka „Czerwona”. W 1861 r. liczba w walkach w mieście i w przej- tych szpitali. Apteki zapewniały aptekarzy. Zaznaczyć trzeba, że głemu Inspektorowi Urzędu Sa- zwycięskiego zrywu [2]. aptek wielkopolskich powiększy- mowaniu z rąk niemieckich waż- walczącym na ich terenie woj- we wszystkich jednostkach sani- nitarnego był porucznik, później W przygotowanie i przebieg ła się do 100., z czego 91 było niejszych instytucji wojskowych. skom zaopatrzenie w leki i mate- tarnych zaangażowanych było 80. major Władysław Woliński, któ- powstania chlubnie wpisali się ap- w rękach niemieckich, a tylko 9 Wymieńmy tylko niektórych. riały sanitarno-opatrunkowe. I tak, aptekarzy, w tym dwóch gimnazja- remu także podlegała Składnica tekarze wielkopolscy [3]. posiadali Polacy. W następnych Konstanty Koszutski, uczestniczył Władysław Karpiński przejął z rąk listów – przyszłych farmaceutów Sanitarna. Po podpisaniu 23 stycznia latach liczba ta ulegała stopnio- w walkach o Bazar i gmach poli- niemieckich aptekę w Szpitalu (Henryk Umbreit i Albin Wiertel). W dniu 27 grudnia 2008 r. 1793 r. w Petersburgu dokumentu wemu zwiększeniu. W 1918 r. na cji [6], Witold Antoni Wichrowski, Głównym w Poznaniu i prowadził Podczas patrolu pod Kopaniną, 10 odbyły się obchody 90. rocznicy podziału Rzeczypospolitej (drugi 157 aptek, jakie działały w Wiel- po zdobyciu przez powstańców ją do wymarszu na front litewsko- stycznia 1919 r., został ranny nie- wybuchu Powstania Wielkopol-

rozbiór Polski), Prusy zagarnę- kim Księstwie Poznańskim, w 57. Dworca Głównego kierował tam -białoruski, gdzie służył jako po- wyszkolony wojskowo, elew apte- skiego. Centralne uroczystości ► ły Wielkopolskę. Na obszarze przypadkach właścicielami lub za- utworzoną sekcją sanitarną [7]. rucznik-aptekarz w Szpitalu Woj- karski Włodzimierz Bogusławski zorganizowano w Poznaniu, pod

42 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 43 Historia farmacji – Aptekarskie tradycje Historia farmacji – Aptekarskie tradycje

► pomnikiem Powstańców Wielko- łudniem, w dniu 28 grudnia 1918 r., do mieszkania Klary i Mariana Funduszu Obrony Morskiej polskich, z udziałem Lecha Ka- Dalskich – właścicieli apteki, przyszedł uradowany porucznik Janusz Udział aptekarzy (FOM) i Pożyczki na Fun- czyńskiego, Prezydenta RP. Na Leszczyński, z dwoma żołnierzami, po zdobyciu Ratusza Poznańskiego. dusz Obrony Przeciwlotni- drugi dzień, w niedzielę, o godz. Poprosił o wydanie sztandaru, który otrzymał i zaraz zawiesił na wieży. w organizacji władz samorządowych czej (FOP). Jedna z ulic w Ra- 10.00, na Starym Rynku w Pozna- I tak, po 125. latach niewoli, ponownie na ratuszu powiewała biało- koniewicach została nazwa- niu, odsłonięto tablicę pamiątko- -czerwona [9]. Edmund Baranowski (1886- sie Powstania Wielkopolskie- na Jego imieniem, ponad- wą na ścianie Apteki „Pod Złotym 1939), powstaniec, właściciel go wspierał lekami oddziały to na frontonie domu, przy Lwem”. Właśnie tutaj, przed po- Do dziś wielu Poznaniaków i gości przystaje i zamyśla się przed apteki w Łasinie; prezes Ra- powstańcze. Przez Komisariat ul. Pocztowej 6 wmurowano tablicą upamiętniającą udział aptekarzy w Powstaniu Wielkopolskim. dy Ludowej na obwód łasiń- Rady Ludowej powołany na tablicę pamiątkową (2004). Poznań pamięta o aptekarzach „tamtego czasu”. ski, burmistrz Łasina (1920). decernenta do spraw apte- Jego syn Jerzy, mgr farmacji W 1928 r. wybrany na posła karskich (1919-1922); współi- (absolwent Uniwersytetu Po- III kadencji Sejmu RP (aktyw- nicjator powołania uniwersy- znańskiego – 1939), areszto- ny członek Komisji Oświato- teckiego Studium Farmaceu- wany i osadzony w Forcie VII, wej - bronił przed likwida- tycznego na Uniwersytecie został rozstrzelany w pobliżu cją Oddział Farmaceutyczny Poznańskim; przewodniczący Poznania [14]. Uniwersytetu im. Jana Ka- Towarzystwa Aptekarzy Pola- Stanisław Konieczny (1878- zimierza we Lwowie). Jeden ków; radny miejski Poznania 1946), powstaniec, właści- z pierwszych aresztowany przez kolejne dwie kadencje ciel apteki we Wrześni; pre- i rozstrzelany z grupą Po- (od 1919) [13]. zes miejscowej Rady Ludo- wstańców Śląskich i harce- Stefan Jasiński (1885-1962), wej, wiceburmistrz Wrześni rzy (5 IX 1939) [10]. w gimnazjum należał do To- (1920-1932); działacz Polskie- Zygmunt Ciesielski (1882-1939), warzystwa Tomasza Zana; go Czerwonego Krzyża, wię- właściciel apteki w Śmiglu, właściciel Apteki „Pod Lwem” zień Oświęcimia. w Rakoniewicach (1913-1939). Sekretarz Towarzystwa Na- Marian Lakner (1880-1936), po- Porucznik Janusz Leszczyński ukowej Pomocy w Śmiglu 26 listopada 1918 r. druh ap- Fot. 3. Fot. 5. Tablica pamiątkowa na frontonie Apteki „Pod Złotym Lwem” w Poznaniu, wstaniec, właściciel Apte- tekarz Stefan Jasiński otrzy- zawiesił pierwszy polski sztandar odsłonięta 28 grudnia 2008 r. – fot. K. Styszyński. (od 1935), rozstrzelany, jako ki „Centralnej” w Bydgosz- mał polecenie od księdza na Ratuszu w Poznaniu. zakładnik w publicznej egze- czy; honorowy radca miejski proboszcza Graszyńskiego kucji 23 X 1939 r. Bydgoszczy; zasiadał też we z Gościeszyna utworzenia władzach Komunalnej Kasy Wincenty Garstecki (1892-1973), Straży Ludowej. Od 22 grud- Oszczędnościowej w Byd- powstaniec, właściciel apte- nia 1918 r. przewodniczący goszczy. ki w Sierakowie (od 1920). Zarządu Towarzystwa Gim- W 1922 r. otrzymał Odznakę nastycznego „Sokół”. Na- Zenon Eugeniusz Lewandowski Pamiątkową Wojsk Wielko- stępnie powołany przez Radę (1859-1927), powstaniec, polskich. W latach 1923-1928 Ludową Wolsztyna na dorad- członek Centralnego Komite- zastępca burmistrza Sierako- cę polskiego dla magistratu tu Obywatelskiego w Pozna- wa [11]. w Rakoniewicach i Wolszty- niu (od 1916); członek Wy- nie. W czasie Powstania Wiel- działu Wykonawczego Ra- Antoni Fengler (1893-1982), po- kopolskiego udzielał kwate- dy Ludowej Miasta Poznania wstaniec, właściciel apteki ry rannym i dostarczał leki (1918); delegat Rady Ludowej w Kobylinie. W 1929 r. czło- i opatrunki – zorganizował do Rady Robotniczo-Żołnier- nek Rady Miejskiej, a wkrót- lazaret wojskowy. W okresie skiej w Poznaniu oraz decer- ce jej przewodniczący, nato- międzywojennym uczestni- nent spraw miejskich Naczel- miast w połowie lat 30. bur- czył w życiu społecznym Ra- nej Rady Ludowej. W 1918 r. mistrz Kobylina. Po 1945 r. koniewic, w uroczystościach delegat powiatu szczycień- ponownie wybrany na tę kościelnych, narodowych i in- skiego na Polski Sejm Dziel- Fot. 4. Fotokopia zaświadczenia Fot. 6. Grupa rekonstrukcyjna przed tablicą pamiątkową funkcję [12]. Klary Dalskiej o przekazaniu sztandaru – fot. K. Styszyński. nych. Był pierwszym burmi- nicowy w Poznaniu. Poseł na

z Apteki „Pod Złotym Lwem” Józef Jasiński (1854-1933), właś- strzem Rakoniewic do 1920 r. Sejm Ustawodawczy; pierw- por. J. Leszczyńskiemu. ciciel poznańskiej Apteki Aktywny działacz Funduszu szy konsul Rzeczypospolitej ► „Pod Złotym Lwem”; w cza- Obrony Narodowej (FON), Polskiej w Olsztynie [15].

44 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 45 Historia farmacji – Aptekarskie tradycje Historia farmacji – Aptekarskie tradycje

► Wiktor Litwiński (1873-1952), Współtwórca hurtowni far- starostą, zastępcą burmistrza wstańczego w Żninie, ran- botników i Żołnierzy; ak- ną, podległa do tego czasu powstaniec, aptekarz. Dy- maceutycznej „Farmahurt” i sędzią pokoju. ny w potyczce pod Szubi- tywnie włączył się w prze- gen. gubernatorowi Hanso- rektor Polskiego Banku Lu- (1936-1939) [17]. nem. Aktywny działacz To- jęcie władzy od Niemców. wi von Beselerowi oraz Sta- Edmund Piechocki (1883- dowego i prezes Polskiego warzystwa Czytelni Ludo- Członek magistratu Wronek cję Łączności na ul. Chmiel- Ludwik Milewski (1869-1940), 1931), powstaniec, aptekarz, Towarzystwa Nadnoteckie- wych, prezes Stowarzysze- (czerwiec 1919); wicebur- nej. Po powrocie do Wielko- powstaniec, właściciel apte- właściciel apteki „Pod Or- go. Pierwszy burmistrz Uj- nia Robotników Katolickich mistrz Wronek (1931) [23]. polski, na przełomie grud- ki we Wschowie, Sierakowie łem” w Wolsztynie. Dwukrot- ścia. W powstaniu brali też i Akcji Katolickiej [20]. Nato- nia i stycznia 1918/1919 brał i na Placu Sapieżyńskim 1 ny wiceburmistrz Wolsztyna Stanisław Leopold Suchocki udział dwaj jego synowie – miast jego siostra, dr farm. aktywny udział w Powstaniu w Poznaniu (od 1928). W la- (1923-1929) [18]. (1855-1927), aptekarz, dzia- Bohdan i Olgierd. Prakseda Starkówna, zwozi- [26]. Członek Rady Ludowej tach 1920-1928 wojewódzki łacz społeczny i niepodle- Jan Pluciński (1889-1969), po- ła rannych powstańców ko- w Mogilnie. Prezes Oddziału Roman Marcinkowski (1874- inspektor farmaceutyczny. głościowy; właściciel apte- wstaniec, aptekarz, aktywny lejką wąskotorową z Gąsawy Poznańskiego Związku Za- 1929), powstaniec, właści- ki „Pod Orłem” w Pleszewie. Czesław Morawski (1882-1954), uczestnik III Powstania Ślą- do prowizorycznego szpi- wodowego Farmaceutów - ciel apteki w Kruszwicy. Bez- Aktywny obywatel Pleszewa powstaniec, aptekarz; refe- skiego (1921). Inspektor Far- tala urządzonego w Banku Pracowników RP i wieloletni interesownie zaopatrywał i bojownik polskości. Członek rent w Ministerstwie Zdro- maceutyczny Wojewódzkie- Ludowym w Żninie. Pielęg- wiceprezes Automobilklubu w lekarstwa i materiały opa- Spółdzielczej Rady Nadzor- wia Publicznego w Warsza- go Urzędu Zdrowia w Kato- nowała i zapewniała im wy- Wielkopolskiego. Od 1932 r. trunkowe powstańców. Tak- czej Banku Spółdzielczego wie (1923). Właściciel ap- wicach, repolonizator śląskiej żywienie. Starkówna zajmo- właściciel apteki w Mogilnie. że wyposażył wóz sanitarny oraz Towarzystwa Przemy- tek w Chojnicach, Poznaniu, farmacji. wała się także pochówkiem oddany do dyspozycji ppor słowców. W działalności pa- Witold Antoni Wichrowski Gnieźnie i w Jarocinie (od poległych powstańców [21]. Pawła Cymsa, w czasie ata- Franciszek Płoszyński (1869- triotycznej wspierała go żo- (1884-1940), powstaniec, 1938). ku na Inowrocław. Pierwszy 1949), aptekarz, członek Ra- Maksymilian Straburzyński na Anna z Czekanowskich - aptekarz. Uczestnik wyda- burmistrz Kruszwicy. Do koń- Kazimierz Morawski (1884-1934), dy Ludowej i organizator pol- (1886-1976), powstaniec, delegat na Sejm Dzielnicowy rzeń na Placu Wolności (27 ca życia był członkiem Rady aptekarz, organizator admi- skich władz w Czempiniu; na- właściciel apteki w Opale- (w grudniu 1918), następnie XII 1918), kierownik akcji sa- Miejskiej, prezesem Miej- nistracji polskiej w Witkowie. czelnik Urzędu Pocztowego nicy. Kierownik Samodziel- członek Rady Miejskiej pol- nitarnej na Dworcu Głów- skiej Straży Pożarnej i człon- Pierwszy przewodniczący Ra- w Czempiniu. nego Referatu Zaopatrzenia skiego Pleszewa [24]. nym w Poznaniu. W okre- kiem miejscowej Rady Szkol- dy Obywatelskiej (1918); se- Farmaceutycznego w Depar- sie międzywojennym skarb- Józef Reinholz (1884-1939), ap- Leon Sumiński (1874-1942), po- kretarz Powiatowej Rady Lu- tamencie Sanitarnym Mini- nik w Związku Oficerów Re- nej w Kruszwicy [16]. tekarz, działacz niepodle- wstaniec, właściciel apteki dowej w Witkowie (1918). Po sterstwa Wojny (1919/1920- zerwy Ziem Zachodnich RP Andrzej Józef Michalski (1882- głościowy, właściciel apteki „Pod Orłem” w Krotoszynie. zakończeniu powstania po- 1920). Radny miejski w Opa- i kierownik Fabryki Olejów 1960), aptekarz, organizator w Łobżenicy. Komisarz Rady Aktywnie uczestniczył w ży- wrócił do zawodu. lenicy - przyczynił się do Mineralnych. Więzień sowie- zaopatrzenia sanitarnego dla Ludowej, który powitał po- ciu społeczno-artystycznym uporządkowania nazw ulic, ckich lagrów w Smoleńsku, armii powstańczej i Wojska Roman Napierała (1876-1941), wstańców okrzykiem: „Niech międzywojennego Kroto- założenia parku miejskie- rozstrzelany w Lasku Katyń- Polskiego. Decernat zaopa- aptekarz, długoletni właści- żyje Wojsko Polskie i Polska!”. szyna; zajmował się literatu- go i poprawy stanu sanitar- skim (1940) [27]. Pośmiertnie, trzenia sanitarnego w Ra- ciel apteki „Nowej” w Gro- Po wybuchu II wojny świato- rą, muzyką i malarstwem. Je- nego miasta. Żołnierz Armii w 2007 r. Prezydent RP Lech dzie Robotniczo-Żołnierskiej dzisku Wlkp. (1922-1940). wej aresztowany i rozstrzela- go syn, Tadeusz (1905-1940), Poznań i Grupy Operacyjnej Kaczyński, mianował Go do (zabezpieczył, m.in. 40. wa- W czasie powstania członek ny w Paterku, koło Nakła (11 por. służby zdrowia rezerwy, „Polesie”. Więzień obozów stopnia majora (informacja gonów gazy higroskopijnej Rady Ludowej. Współorga- IX 1939) [19]. internowany w Starobielsku, w Szydłowcu, Lesznie, Kroto- od wnuka Michała Relewicza). dla oddziałów Wojska Wiel- nizator powstania na terenie zamordowany przez Sowie- Karol Sieciński (1879-?), aptekarz szynie i Murnau - oflagu VII kopolskiego). W stopniu ka- Buku i okolicy; zaopatrywał tów w 1940 r. [25]. Albin Wiertel (1903-1985), po- wojskowy. Referent zdoby- A. Po zwolnieniu pojechał do pitana wysłany z misją do oddziały powstańcze w ar- wstaniec (skaut w Pakości), czy wojennych, później za- Generalnej Guberni; prowa- Jan Kanty Szadkowski-Rola Paryża, w celu zdobycia dla tykuły medyczno-sanitar- działacz społeczny. W okre- stępca kwatermistrza Frontu dził aptekę wiejską w Trem- (1883-1955), powstaniec, Polski materiałów wojennych ne. Więzień Fortu VII, obo- sie międzywojennym wi- Wielkopolskiego i kierow- bowli nad Bugiem (przecho- aptekarz wojskowy. Jeszcze (w tym sanitarnych), pozosta- zu koncentracyjnego w Da- ceprezes gnieźnieńskiego nik Ekspozytury Oddziału II wywał dwie rodziny żydow- przed wybuchem Powstania wionych przez Niemców na chau i Buchenwaldzie (zmarł Związku Powstańców Wiel- Sztabu Dowództwa Okrę- skie, dostarczał leków party- Wielkopolskiego, po opusz- terytorium Francji. Komen- w obozie). kopolskich i członek Zarzą- gu Generalnego Poznań zantom AK) [22]. czeniu na początku listopada du Oddziału Poznańskiego dant bazy kolejowej w Kob- Bronisław Niedźwiedziński w Strzałkowie i Szczypiornie. armii niemieckiej znalazł się Jan Stryczyński (1866-1939), Związku Zawodowego Far- lencji, ekspediował transpor- (1882-1946), aptekarz, apro- W latach 1928-1939 praco- w Warszawie, gdzie 10 i 11 aptekarz, właściciel apte- maceutów-Pracowników Ap- ty do Polski. Współudziało- wizator w leki powstańców, wał w aptece Kasy Chorych listopada 1918 r. brał udział ki „Pod Orłem” we Wron- tek [28]. wiec spółki „R. Barcikowski. właściciel aptek w Szubinie w Warszawie. w rozbrajaniu Niemców. Na- Towarzystwo Akcyjne”, pro- kach. Przed wybuchem Po- i Orchowie. W pierwszym Władysław Stark (1886-1939), stępnie w imieniu władz pol- Franciszek Wierzchaczewski

dukującej środki chemicz- okresie Powstania Wielko- wstania Wielkopolskiego powstaniec, aptekarz. Współ- skich przejął i zabezpieczył (1884-1947), powstaniec ► no-farmaceutyczne (1919). współpracował z Radą Ro- polskiego był szubińskim organizator oddziału po- Centralną Składnicą Sanitar- (dowódca oddziału, który

46 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 47 Historia farmacji – Aptekarskie tradycje Barometr rynku aptecznego

► opanował dworzec kolejowy nika Powstania Wielkopolskiego. 9. J. Majewski, Aptekarze pamiętają…, „Cza- sopismo Aptekarskie”, nr 2 (182) luty, w Gnieźnie), aptekarz. Czło- Oprócz nich zginął mgr farm. Je- 2009, s. 48-49. nek Rady Ludowej w Gnieź- rzy Jasiński, syn aptekarza Stefana 10. J. Majewski, op. cit., s. 104-164; przedsta- wione biogramy uczestników Powstania nie (od listopada 1918). Jasińskiego z Rakoniewic, aktywny Wielkopolskiego 1918-1919. Właściciel apteki „Centralnej” uczestnik Powstania Wielkopol- 11. J. Majewski, Garstecki Wincenty (1892- 1973), [w:] B. Polak (red.), Powstańcy w Gnieźnie (od 1930). W la- skiego (rozstrzelany w Forcie VII). wielkopolscy… Biogramy uczestników tach 30. był prezesem Pol- W latach 1939-1945, ta powstania wielkopolskiego 1918/1919, t. skiego Czerwonego Krzy- I, Poznań 2005, s. 61, 62. stosunkowo nieliczna grupa za- 12. J. Majewski, Antoni Fengler (1893-1982), ża i Związku Obrońców Kre- wodowa, która walką i poradą [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Poznań Rynek apteczny w 2018 2005, s. 56, 57. sów Zachodnich w Gnieźnie. w swoisty sposób zasłużyła się lipcu 13. J. Majewski, Józef Jasiński (1854-1933), Komendant sanitarny Gnie- w Powstaniu Wielkopolskim, po- [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Poznań zna, ewakuowany z władza- niosła dotkliwe straty. ■ 2005, s. 79, 80. 14. J. Majewski, op. cit., s. 117; G. Hoffmann, wyżej niż rok wcześniej (+7,1%) mi miejskimi Gniezna na Stefan Jasiński – aptekarz i powstaniec Wschód (3/4 IX 1939). Potem dr n farm. Jan Majewski wielkopolski, „Czasopismo Aptekarskie”, Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Autora. nr 12 (204) grudzień, 2010, s. 24-30. współorganizator przerzutu 15. J. Majewski, Zenon Eugeniusz Lewandow- Polaków do Francji, do armii ski (1859-1927), [w:] Powstańcy wielkopol- scy…, t. I, Poznań 2005, s. 113, 114. W. Sikorskiego [29]. 16. J. Majewski, Roman Marcinkowski (1874- Spadek względem czerwca br. (-2,9%) Artykuł został przedstawiony przez 1929, [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Autora podczas XXVII Sympozjum Poznań 2005, s. 120,121. Zakończenie Historii Farmacji, które odbyło się 17. J. Majewski, Andrzej Józef Michalski (1882-1960), [w:] Powstańcy wielkopol- w dniach 24-26 maja 2018 roku scy…, t. I, Poznań 2005, s. 123,124. Stwierdzamy, że udział apte- w Stargardzie. 18. J. Majewski, Edmund Piechocki (1883- karzy w Powstaniu Wielkopolskim 1931), [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Rynek apteczny w lipcu 2018 r. zanotował sprzedaż na po- Poznań 2005, s. 148,149. był znaczący, swymi działaniami Piśmiennictwo: 19. J. Majewski, Józef Reinholz (1884-1939), przyczynili się oni bowiem do 1. J. Majewski, Aptekarze w Powstaniu Wiel- [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Poznań ziomie ponad 2 710 mln PLN. Jest to o prawie 180 mln PLN tworzenia zrębów suwerennego kopolskim 1918-1919, „Powstaniec Wiel- 2005, s. 160. kopolski”, 1998, s. 30-36. 20. J. Majewski, Władysław Stark (1886-1939), więcej niż w analogicznym okresie 2017 roku (+7,1%). Na- państwa polskiego i organizacji 2. A. Czubiński, Powstanie wielkopolskie. [w:] B. Polak (red.), Powstańcy wielkopol- suwerennych władz samorządo- Geneza – charakter – znaczenie, Poznań scy… Biogramy uczestników powstania 1988, s. 479; A. Czubiński, Z. Grot, B. Miś- wielkopolskiego 1918/1919, t. IV, Poznań tomiast w porównaniu do czerwca 2018 wartość sprzedaży wych. kiewicz, Powstanie wielkopolskie, Poznań 2008, s. 177. W czasie II wojny światowej, 1988, s. 510; M. Rezler, Polska niepodle- 21. J. Majewski, Aptekarze w Powstaniu Wiel- zmniejszyła się o blisko 81 mln PLN (-2,9%). głość, Poznań 2018, tam dalsza literatura. kopolskim 1918-1919, „Powstaniec Wiel- za zaangażowanie i patriotyzm 3. J. Majewski, Zaopatrzenie medyczno-sani- kopolski”, 1998, s. 32. uczestnicy wielkopolskiego zry- tarne w powstaniu wielkopolskim i udział 22. J. Majewski, Maksymilian Straburzyński w nim farmaceutów, Poznań 1988. (1886-1976), [w:] Powstańcy wielkopol- wu, byli ścigani, torturowani i wie- 4. L. Bartkowiak, Zasługi Towarzystwa Po- scy…, t. I, Poznań 2005, s. 184, 185. lu zostało pomordowanych przez mocy Naukowej im. K. Marcinkowskiego 23. J. Majewski, Jan Stryczyński (1866-1939), Marża apteczna w lipcu wyniosła 24,7% i była [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Poznań Sowietów i okupanta niemieckie- w kształtowaniu polskiego środowiska Statystyczna apteka o 0,1 pp. mniejsza od marży z analogicznego okresu farmaceutycznego i lekarskiego w Wiel- 2005, s. 186, 187. go. W Katyniu zginęli: Jarosław Ba- kim Księstwie Poznańskim w latach 1841 24. J. Majewski, Stanisław Leopold Suchocki poprzedniego roku. Względem czerwca 2018 marża joński, Władysław Karpiński, Anto- -1919 (maszynopis rozprawy doktorskiej), (1855-1927), [w:] Powstańcy wielkopol- W lipcu 2018 r. wartość sprzedaży dla staty- zmniejszyła się o 0,3 pp. Poznań 1991, s. 119. scy…, t. I, Poznań 2005, s. 188, 189. ni Majorowicz, Tadeusz Sumiński, 5. A. Kijas, Młodzieżowy ruch niepodległoś- 25. J. Majewski, Leon Sumiński (1874-1942), stycznej apteki wyniosła 182 tys. PLN. Średnia war- Witold Antoni Wichrowski, Kazi- ciowy a powstanie wielkopolskie. „Kronika [w:] Powstańcy wielkopolscy…, t. I, Poznań tość przypadająca na aptekę była o 13,5 tys. większa Wielkopolska” 1981, nr 3/4 , s. 133. 2005, s. 189, 190. Pacjent mierz Wysocki. Zginął tam także 6. J. Majewski, Koszutski (Leszczyc-Koszutski) 26. J. Majewski, Zaopatrzenie.medyczno-sani- od wartości w analogicznym okresie poprzednie- syn Kazimierza Skarżyńskiego, Konstanty Albin (1882-1939), [w:] B. Polak tarne…, s. 151, 152. go roku. W porównaniu do czerwca 2018 wartość 27. J. Majewski, Witold Antoni Wichrowski (red.), Powstańcy wielkopolscy… Biogramy W lipcu 2018 r. statystyczną aptekę odwiedzi- młody mgr farm. Wojciech Amb- uczestników powstania wielkopolskiego (1884-1940), [w:] Powstańcy wielkopol- sprzedaży statystycznej apteki spadła o 4,5 tys. PLN. roży Skarżyński. 1918/1919, t. I, Poznań 2005, s. 99, 100. scy…, t. I, Poznań 2005, s. 214, 215. ło średnio 3 370 pacjentów. To o 2,7% więcej niż 28. J. Majewski, Albin Wiertel (1903-1985), 7. K. Rzepecki, Powstanie grudniowe w Wiel- Średnia cena* produktów sprzedawanych w analogicznym okresie 2017 r. W porównaniu do Z rąk okupanta niemieckie- kopolsce 27.12.1918. Poznań 1919, s. 75. w:/ Powstańcy wielkopolscy…, t. II (red. B. go śmierć ponieśli: Edmund Bara- 8. W. Olszewski, Ł. Jastrząb, Lista strat Po- Polak), Poznań 2006, s. 216. w aptekach w lipcu 2018 r. wyniosła 21 PLN. Śred- poprzedniego miesiąca liczba pacjentów spadła wstania Wielkopolskiego od 27 grudnia 29. W. Sander, Franciszek Wierzchaczewski nia cena produktów sprzedawanych w aptece w po- o 3,2%. nowski, Jerzy Chmielewski-Wienia- 1918 roku do 8 marca 1920 roku. Ze (1884-1947), [w:] B. Polak (red.), Powstań- wa, Stanisław Ciesielski, Bronisław słowem wstępnym Lecha Kaczyńskiego cy wielkopolscy… Biogramy uczestników równaniu do lipca 2017 r. wzrosła o 3% a wobec Średnia wartość sprzedaży przypadająca na powstania wielkopolskiego 1918/1919, t. Drygas [30], Kazimierz Kłaczyński, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Ko- poprzedniego miesiąca była większa o 0,5%. Z mo- pacjenta wyniosła w lipcu 2018 r. 54 PLN i była o 5% szalin 2009, s. 74; G. Kubacki, Włodzimierz III, Poznań 2007, s. 245. Stanisław Marcinkowski, Roman Bogusławski(1895/1901?-1919), w:/ Gro- 30. Por. M. Początek, Drygas Bronisław, w:/ nitorowanych segmentów największy procentowy wyższa niż w lipcu 2017 roku (51,4 PLN). Natomiast

Słownik Pilan (dostęp 12 kwietnia 2018); Napierała, Józef Reinholz, Alojzy dziski Słownik Biograficzny Powstańców wzrost cen względem poprzedniego roku miał miej- względem czerwca (53,6 PLN) wartość ta uległa ► Wielkopolskich z 1918-1919 roku, Gro- http://www.tmmp.pila.pl/sp_drygasB.html. Szczerbicki, brat Alfonsa – uczest- dzisk Wlkp. 2014. s. 84. sce w segmencie sprzedaży odręcznej (+4,7%). zwiększeniu o 0,8%.

48 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 49

Barometr rynku aptecznego Panorama samorządu Panorama samorządu ►

Tabela 1: Wartość sprzedaży w kluczowych segmentach rynku Poziom współpła- i porównanie do roku 2017 cenia pacjentów za leki

Rynek apteczny Wartość sprzedaży do pacjenta refundowane w lipcu wy- Kluczowe segmenty rynku lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend niósł 24,9%. Wskaźnik ten Leki refundowane (Rx) 979,3 1 087,4 -108,1 -9,9% 979,3 920,4 59,0 6,4% Leki pełnopłatne (Rx) 607,6 623,7 -16,1 -2,6% 607,6 577,7 29,9 5,2% był mniejszy o 4 pp. niż Sprzedaż odręczna (OTC) 1 098,2 1 058,6 39,6 3,7% 1 098,2 1 010,2 88,0 8,7% w czerwcu 2018. Udział Całkowita sprzedaż 2 710,2 2 790,8 -80,6 -2,9% 2 710,2 2 530,4 179,8 7,1% pacjenta w dopłacie do leków refundowanych Tabela 2: Sprzedaż wartościowa statystycznej apteki (ceny dla pacjenta) był o 1,7 pp. mniejszy niż w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2017 w analogicznym miesiącu Samorządowy

Statystyczna apteka Średnia sprzedaż statystycznej apteki 2017 roku. W lipcu pacjen- Kluczowe segmenty rynku lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend ci wydali na leki refundo- Leki refundowane (Rx) 65,8 72,7 -6,9 -9,5% 65,8 61,3 4,5 7,3% Leki pełnopłatne (Rx) 40,8 41,7 -0,9 -2,1% 40,8 38,5 2,3 6,1% wane blisko 244 mln PLN, Sprzedaż odręczna (OTC) 73,7 70,7 3,0 4,3% 73,7 67,3 6,5 9,6% tj. o ponad 70 mln PLN Całkowita sprzedaż 182,0 186,5 -4,5 -2,4% 182,0 168,5 13,5 8,0% mniej niż miesiąc wcześ- niej oraz blisko 1 mln PLN Średnia cena opakowania (ceny dla pacjenta) peryskop Tabela 3: mniej niż w lipcu 2017 r. w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2017 W lipcu 2018 pa-

Statystyczna apteka Średnia cena opakowania cjenci zapłacili prawie 73% Kluczowe segmenty rynku lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend z 2 710 mln PLN, kwo- Leki refundowane (Rx) 28,0 28,0 0,0 0,1% 28,0 27,6 0,4 1,6% Leki pełnopłatne (Rx) 25,4 25,4 0,0 -0,1% 25,4 25,0 0,3 1,4% ty stanowiącej całkowitą Sprzedaż odręczna (OTC) 15,8 15,6 0,22 1,4% 15,8 15,1 0,7 4,7% wartość sprzedaży w apte- Całkowita sprzedaż 21,1 21,0 0,1 0,5% 21,1 20,5 0,6 3,0% kach (pozostałą część sta- 08.2018 nowi refundacja ze strony Wybór informacji opublikowanych w sierpniu 2018 roku w informacyjnych serwisach internetowych Tabela 4: Średnia wartość marży (narzutu) per opakowanie w statystycznej aptece Państwa). W lipcu pacjenci Naczelnej Izby Aptekarskiej oraz okręgowych izb aptekarskich. w kluczowych segmentach rynku i porównanie do roku 2017 wydali na wszystkie pro-

Statystyczna apteka Średnia marża dukty lecznicze zakupione Kluczowe segmenty rynku lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend w aptekach prawie 1 975 Leki refundowane (Rx) 18,2% 19,0% -0,8% -4,2% 18,2% 18,0% 0,2% 1,0% • 16.08. Mając na względzie unikanie zagrożeń Leki pełnopłatne (Rx) 22,2% 22,9% -0,7% -2,9% 22,2% 24,2% -1,9% -8,0% mln PLN. To prawie 120 związaMając na względzie unikanie zagrożeń Sprzedaż odręczna (OTC) 29,5% 30,2% -0,7% -2,4% 29,5% 29,2% 0,4% 1,3% Całkowita sprzedaż 24,7% 24,9% -0,3% -1,0% 24,7% 24,8% -0,1% -0,5% mln PLN więcej niż w ana- związanych z niewłaściwym postępowaniem logicznym okresie 2017 r. z lekami, co może mieć wpływ na bezpieczeń- Względem poprzedniego stwo zdrowotne Naczelna Izba Aptekarska Tabela 5: Ilość pacjentów w statystycznej aptece w kluczowych segmentach rynku • 2.08. Utrzymujące się upały i temperatura miesiąca udział ten wzrósł w cieniu w wielu miejscach Polski przekraczająca i Narodowy Instytut Leków zainicjowały kampanię i porównanie do roku 2017 o 0,6 pp., a wartościowo edukacyjno-informacyjną adresowaną do ogółu 30 stopni Celsjusza skłoniły Naczelną Izbę Ap- Statystyczna apteka Liczba pacjentów wydatki pacjentów zmniej- tekarską do wydania komunikatu – ostrzeżenia społeczeństwa pod nazwą UWAGA NA LEKI. Kluczowe segmenty rynku lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend szyły się wobec poprzed- przed zagrożeniami dla zdrowia oraz mogącymi „Leki są nieodłączną częścią każdej terapii, Leki refundowane (Rx) 670 710 -40 -5,6% 670 650 20 3,1% ratują ludzkie zdrowie i życie. Nie ma osoby, Leki pełnopłatne (Rx) 690 730 -40 -5,5% 690 710 -20 -2,8% niego miesiąca o blisko zmieniać (obniżać) jakość produktów leczniczych Sprzedaż odręczna (OTC) 2 770 2 860 -90 -3,1% 2 770 2 690 80 3,0% która nigdy nie zażyła choć jednej tabletki, czy Całkowita sprzedaż 3 370 3 480 -110 -3,2% 3 370 3 280 90 2,7% 43 mln PLN. Udział spowodowanymi wysokimi temperaturami. pacjentów w zapłacie za NIA przypomina „Musimy zadbać nie tylko o od- nie wypiła łyżeczki syropu. Wszyscy korzystają leki był o ponad 0,4 pp. powiednie nawadnianie organizmu i ochronę z medykamentów, ale nie wszyscy wiedzą, jak się z nimi obchodzić. Co więcej, analiza zacho- Tabela 6: Średnia wartość refundacji i zapłata pacjenta na opakowanie mniejszy od udziału z lipca przed przegrzaniem, ale przede wszystkim o leki, wań i przyzwyczajeń pacjentów, pokazuje, że w statystycznej aptece i porównanie do roku 2017 2017 roku. ■ które przyjmujemy. Wielu pacjentów nie zdaje nieświadomie narażają swoje zdrowie i ryzykują Współpłacenie Średnia wartość refundacji i zapłaty pacjenta sobie sprawy, co może im grozić, gdy zażyją leki przechowywane zbyt długo w niewłaściwych skuteczność terapii między innymi poprzez lip-18 cze-18 zmiana trend lip-18 lip-17 zmiana trend niewłaściwe przechowywanie leków„. Pierwsza Sprzedaż na pacjenta 54,0 53,6 0,4 0,8% 54,0 51,4 2,6 5,1% Błażej Górniak warunkach. Wysoka temperatura lub ekspozy- Zapłata przez pacjenta 39,4 38,7 0,6 1,6% 39,4 37,7 1,7 4,5% cja na słońce mogą niebezpiecznie zmienić ich odsłona kampanii to temat właściwego prze- Dopłata refundatora 14,7 14,9 -0,2 -1,3% 14,7 13,7 0,9 6,9% PEX PharmaSequence chowywania leków Materiał prasowy właściwości fizyko-chemiczne, które mogą mieć

wpływ na aktywność substancji czynnej leku i po- Miejscem promowania treści tej kampanii wodować jej zmianę na substancję niebezpieczną jest strona internetowa: http://www.uwaganaleki. ► *Obliczona średnia cena odnosi się do produktów skategoryzowanych i uwzględnionych w bazie danych aptecznych PEX PharmaSequence i Kamsoft (Omni- dla organizmu ludzkiego”. pl/ bus) – stanowią 97% obrotu aptecznego. Przy obliczeniu ceny transakcje są klasyfikowana na podstawie kategorii odpłatności zarejestrowanej w programie aptecznym podczas sprzedaży produktu. Dla zachowania spójności porównań średnie ceny zostały przeliczone historycznie od stycznia 2016.

50 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 51 Panorama samorządu Panorama samorządu

► • 20.08. Naczelna Izba Aptekarska wydała ko- roli „posiadacza” zezwolenia. W praktyce traci on bólu ”, której współorganizatorem jest OIA munikat w sprawie zawierania umów przez możliwość podejmowania samodzielnych decyzji w Białymstoku. Uczestnicy otrzymają 6 punktów farmaceutów w związku z prowadzeniem przez biznesowych. Bezpowrotnie traci więc swą nieza- edukacyjnych „twardych“. nich aptek ogólnodostępnych, w wyniku, któ- leżność ekonomiczną„. rych tracą oni kontrolę nad prowadzoną apteką, w którym ostrzega farmaceutów przed pochop- • 24.08. Ukazał się sierpniowy numer newslettera nym zawieraniem umów, które mają wpływ NIA na prowadzoną przez farmaceutę działalność ZACHODNIOPOMORSKA gospodarczą w postaci prowadzenia apteki OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA ogólnodostępnej i uzależniają farmaceutów od LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA osób lub podmiotów trzecich. • Zapowiedź. 15 września odbędzie się w Szcze- – „Do Naczelnej Izby Aptekarskiej docierają cinie konferencja dla farmaceutów „MedFarma • Zapowiedź. 15 września odbędzie się w Lublinie informacje, że podmioty, które na podstawie obec- 2018 – Nowoczesna opieka farmaceutyczna konferencja „Rola farmaceuty w procesie lecze- nie obowiązujących przepisów nie mogą uzyskać OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W ŁODZI w praktyce”. Uczestnicy spotkania otrzymają nia pacjenta”. Uczestnicy otrzymają 4 punkty nowego zezwolenia na prowadzenie apteki lub 9 punktów edukacyjnych (5 punktów „twardych” edukacyjne „twarde“. nie mogą zwiększać liczby prowadzonych lub • 2.08. Izba przedstawia swoim członkom ko- oraz 4 punkty „miękkie”). Szkolenie akredytowa- kontrolowanych aptek, podejmują działania, które munikat „RODO dla aptekarza – bezpłatne ne jest przez Uniwersytet Jagielloński. Kierow- zmierzają do takiego ukształtowania sytuacji fak- szkolenie online”. -„Farmaceuto, masz pyta- nikiem naukowym konferencji jest prof. Leszek tycznej i prawnej, że farmaceuta, który formalnie nia dotyczące RODO? Nie wiesz jak wdro- Czupryniak. posiada zezwolenie na prowadzenie apteki, staje żyć nowe przepisy? Potrzebujesz wsparcia się podmiotem całkowicie zależnym od osoby lub w opracowaniu dokumentacji? To szkolenie jest podmiotu trzeciego w zakresie prowadzonej dzia- dla Ciebie!” Oferta obejmuje 10 odcinków 10 PODKARPACKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA łalności, a równocześnie jest jedynym podmiotem modułów szkoleniowych dostępnych bezpłatnie, ponoszącym pełną odpowiedzialności”. online dla każdego farmaceuty. Zapisy i agenda • Zapowiedź. 9 września odbędzie się w Rzeszowie pod adresem: http://www.rododlaaptekarza.pl/ GDAŃSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA konferencja „Wpływ czynników fizjologicznych • 24.08. Zamieszczonym pod tą datą wpisem szkolenie. i patologicznych na działanie leków (indywidu- „Uderz w stół, a… odzew Wielkiej Piątki masz gwa- • Zapowiedź. 22 września odbędzie się w Gdańsku alizacja farmakoterapii)”. Uczestnicy otrzymają rantowany” NIA ustosunkowała się do zarzutów • 6.08. Izba ponawia zaproszenie do udziału w III konferencja „Wpływ czynników fizjologicznych 10 punktów „twardych”. organizacji reprezentujących sieci aptek w związ- Mistrzostwach Polski Farmaceutów w maratonie i patologicznych na działanie leków (indywidu- ku z komunikatem z 20 sierpnia, które „cały czas MTB, które odbędą się w Józefowie koło War- alizacja farmakoterapii)”. Uczestnicy otrzymają nie mogą pogodzić się z obowiązującymi od po- szawy 22 września 2018 roku. Organizatorem 10 punktów „twardych”. nad roku zmianami w Prawie farmaceutycznym, zawodów jest HURTAP SA przy współudziale które ukróciły im możliwość przejmowania rynku Okręgowej Izby Aptekarskiej w Łodzi. polskiego w nieskończoność. Od wielu lat te same organizacje wydają się też nie zauważać istnienia OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W KRAKOWIE przepisów wyznaczających odpowiednie limity koncentracji aptek na terenie poszczególnych OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W OLSZTYNIE • Zapowiedź. Okręgowa Izba Aptekarska w Kra- województw”. kowie zaprasza Państwa na zebrania Aptekarzy. – „Naczelna Izba Aptekarska przypomina, • Zapowiedź. W dniach 06.09 - 09.09.2018 r. VII Spotkania odbędą się: • 03 września w Nowym że te przepisy istnieją i obowiązują wszystkie Żeglarskie Mistrzostwa Polski Aptekarzy. Regaty Targu • 04 września w Nowym Sączu • 05 wrześ- apteki, a więc również te należące do najwięk- ŚLĄSKA IZBA APTEKARSKA odbędą się w Giżycku. Organizatorem Mistrzostw nia w Krakowie • 10 września w Tarnowie. szych sieci. To oczywiście jest nie po myśli tych jest Okręgowa Izba Aptekarska w Olsztynie. podmiotów. Szukają więc alternatywnych metod • 16.08. Izba zaprasza farmaceutów do uczestni- umożliwiających przejmowanie aptek. Z syg- ctwa w IV Ogólnopolskim Konkursie Fotograficz- nałów, które docierają do NIA jasno wynika, że nym dla Farmaceutów – FotoFarm. W konkursie farmaceuci otrzymują propozycje skorzystania w może wziąć udział farmaceuta – członek dowol- tzw. twardych franczyz poprzez m.in. podpisywa- nej okręgowej izby aptekarskiej, w następujących nie weksli in blanco. Popularnym rozwiązaniem kategoriach: 1. „Apteka i aptekarz w obiektywie”, WIELKOPOLSKA OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA jest również skupowanie aptek na tzw. „słupa”, 2. „Farmacja na świecie”, 3. „Nie samą pracą OKRĘGOWA co najczęściej kończy się tym, iż rola aptekarza- żyje aptekarz”, 4. „Varia”. Termin składania prac IZBA APTEKARSKA W BIAŁYMSTOKU • 10.08 Izba promuje trzeci numer dwumiesięcz-

-właściciela placówki sprowadza się jedynie do upływa 28.09.2018 r. nika „Farmacja Wielkopolska”. Czasopismo • Zapowiedź. 8 września odbędzie się w Białym- dostępne jest w wersji elektronicznej na stronie ► stoku konferencja naukowa „Farmakoterapia internetowej www.woia.pl.

52 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 53

Panorama samorządu Panorama samorządu ► rząd aptekarski (OIA w Warszawie) jest jednym z członków Mazowieckiego Forum Zawodów OKRĘGOWA IZBA APTEKARSKA W WARSZAWIE Zaufania Publicznego.

• 7.08. Izba przedstawia informację firmy Kamsoft dotyczącą algorytmu obliczania wartości surow- ca użytego przy sporządzenia leku recepturo- wego. Kamsoft informuje, że publikacja wersji KS-AOW zawierająca dodatkowy algorytm jest w trakcie przygotowywania i jego udostępnienie nastąpi jeszcze w sierpniu 2018 r. DOLNOŚLĄSKA IZBA APTEKARSKA • Zapowiedź. 15 września w Parku im. Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego w Warszawie, przy • Zapowiedź. 13 września odbędzie się we Wroc- Pomniku „Chwała Saperom” odbędzie się X Ma- ławiu spotkanie Sekcji Aptek Szpitalnych DIA. zowiecki Piknik Zawodów Zaufania Publicznego. Temat spotkania: Projekt ustawy o jawności życia Impreza będzie miała charakter otwarty. Samo- publicznego. Działania antykorupcyjne.

BisAktualności

W tej rubryce powtarzamy w całości lub w części wybrane Aktualności, które publikowaliśmy w Aptekarzu Polskim on-line, www.aptekarzpolski.pl

Ze strony: www.aptekarzpolski.pl

wpis z dnia 1/08/2018 200 punktach opatrunkowych. Sanitariuszki działały także w patrolach sanitarnych przydzielonych do Podczas Powstania Warszawskiego poszczególnych oddziałów”. pracownicy służby zdrowia dokonywali wpis z dnia 1/08/2018 prawdziwie bohaterskich czynów

– „Medykami” określano wszystkich, którzy CSIOZ: pilotaż #erecepta rozwija się w w czasie walk wykonywali zadania lekarzy, pielęg- naprawdę szybkim tempie niarek, sanitariuszek, farmaceutów i weterynarzy. – „CSIOZ poinformowało, iż w ciągu dwóch Szacuje się, że w Powstaniu Warszawskim brało miesięcy wystawiono 5114 recept, z czego 2568 udział 1210 lekarzy i ok. 6800 pielęgniarek i sani- zostało zrealizowanych. Zapowiedziało również, iż tariuszek. Służby medyczne pracowały w 225 szpi-

już niebawem do programu dołączy Krynica Górska talach, w około 120 jednostkach polowych i ponad ► oraz Pleszew”.

54 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 55 BisAktualności Forum wydarzeń

► wpis z dnia 6/08/2018 prowadzenia skutecznej i nowoczesnej edukacji przyrodniczej, w szczególności w warunkach wiel- Nowy numer Biuletynu Informacyjnego kich miast”. II Kongres Polskiego Towarzystwa Okręgowej Izby Aptekarskiej w wpis z dnia 17/08/2018 Białymstoku

– „Na stronie białostockiej OIA udostępnio- Prezes NRA o wysyłkowej sprzedaży Studentów Farmacji no nowy numer kwartalnika „Farmacja Regionu leków na receptę: farmaceuta mógłby Północno-Wschdniego”. Biuletyn jest dostępny świadczyć usługę na wzór lekarskiej lub dniach 20-23 września 2018 roku w Kra- warsztatowy. Ćwiczenia będą oscylowały wokół róż- pod adresem: http://www.oiab.com.pl/download/ pielęgniarskiej wizyty domowej kowie odbędzie się Kongres Polskiego nych tematów, tak by każdy student mógł z nich publikacje/biuletyn_2_2018.pdf Towarzystwa Studentów Farmacji. To już skorzystać. Niektóre będą bardzo nowoczesne, za- Wdruga edycja wydarzenia organizowanego przez wierające w sobie wirtualne modelowanie oddzia- – „Prezes NRA, Elżbieta Piotrowska-Rutkowska wpis z dnia 6/08/2018 wypowiedziała się na temat zagadnienia wysyłko- przyszłych farmaceutów. Studenci postanowili pod- ływań związków z celami biologicznymi, inne zaś jąć trudny, aczkolwiek bardzo ważny temat – nowo- będą kształtowały umiejętności miękkie – jak cho- wej sprzedaży leków na receptę. Jako optymalne czesnej farmakoterapii bólu w praktyce. ciażby warsztat pt. „Kto kroi marchewki, a kto o tym Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia rozwiązania zaproponowała sytuację, w której to Około 180 zainteresowanych osób będzie decyduje? Dynamika grup w praktyce, czyli jak żyć farmaceuta jest odpowiedzialny za dowóz leku za- zmieniającego rozporządzenie w sprawie goszczonych przez Uniwersytet Jagielloński Col- dobrze z innymi ludźmi”. Zwieńczeniem wydarze- recept mówionego przez niepełnosprawnego pacjenta przy legium Medicum. Na uczestników czeka potężna nia będzie uroczysta gala w klimacie “Hollywood”, pomocy sprzedaży wysyłkowej. Przyjęcie takiego dawka wiedzy. W czwartek nastąpi która odbędzie się w hotelu Qubus –”Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu: rozwiązania praktycznie rozwiązałoby problem od- uroczyste otwarcie Kongresu. Prof. dr położonym w malowniczej dzielnicy Zmiana rozporządzenia wynika z konieczności powiednich warunków i bezpieczeństwa transportu, hab. med. Tomasz Grodzicki, prorek- Krakowa jaką jest Kazimierz. Nieroz- doprecyzowania kwestii realizacji recept w postaci terminowości, czy właściwej realizacji recepty. Taka tor ds. CM UJ, odniesie się do tematu łącznym elementem Gali Kongresu papierowej”. usługa mogłaby być prowadzona na wzór wizyty starzenia społeczeństwa jako wyzwania Polskiego Towarzystwa Studentów lekarza, czy pielęgniarki w domu pacjenta. W przy- dla farmaceutów w XXI wieku. Wykład Farmacji jest Konkurs Nalewek Stu- wpis z dnia 14/08/2018 szłości mogłaby również stanowić jeden z elemen- księdza dr. hab. Dariusza Patera po- denckich, który kultywuje tradycje tów opieki farmaceutycznej, tak jak ma to miejsce zwoli nam lepiej zrozumieć przeżywa- nalewkarskie wśród farmaceutów. Farmaceuta na oddziale szpitalnym – w wielu europejskich krajach. Dobrym przykładem nie choroby od strony emocjonalnej Kongres to doskonała forma in- korzyści jest choćby Wielka Brytania, gdzie farmaceuci docie- i duchowej. Piątek będzie kontynuacją tegracji środowiska farmaceutyczne- rają do swoich pacjentów, świadcząc usługę nie tylko wykładów. Dr n. farm. Magdalena Sto- go oraz zdobywania wiedzy. Studenci – „Prawidłowe funkcjonowanie ośrodków dostawy, ale przede wszystkim udzielania informacji larczyk omówi bezpieczeństwo stoso- mają możliwość wymiany doświad- służby zdrowia, w tym szpitali, uzależnione jest od o leku, połączonej z przeglądem lekowym. Elżbieta wania leków przeciwbólowych w czasie czeń, a także nawiązania nowych zna- ciąży i laktacji. Jest to ważne zagadnie- jomości z przyszłymi współpracowni- jakości współpracy personelu medycznego – leka- Piotrowska-Rutkowska jest przekonana, że to roz- nie dla farmaceutów, gdyż temat ten kami, pracodawcami, a także osoba- rzy, pielęgniarek… i farmaceutów. Choć ci ostatni wiązania ma szansę sprawdzić się również w pol- jest bardzo często poruszany w aptekach, a zdrowie mi, które już wdrożyły się w rynek farmaceutyczny kojarzeni są najczęściej z pracownikami aptek, ich skich warunkach: (…) Wielu farmaceutów, zwłaszcza przyszłej mamy i dziecka jest bezcenne. O innych i chętnie podzielą się swoimi przeżyciami. ■ obecność na oddziałach szpitalnych może przynieść w mniejszych miejscowościach już dziś odwiedza przypadkach w praktyce aptecznej wspomni tak- szereg korzyści, m.in. zwiększenie bezpieczeństwa swoich pacjentów, dowożąc im leki – powiedziała”. że mgr farm. Konrad Tuszyński. Wśród wykładów Szczegółowe informacje na temat Kongresu leczenia, a nawet obniżenie jego kosztów”. zostanie poruszone znaczenie leków przeciwpsy- można znaleźć na stronie internetowej: wpis z dnia 22/08/2018 chotycznych w leczeniu wybranych zespołów bólu wpis z dnia 16/08/2018 przewlekłego, problematyka bólu neuropatycznego www.ptsf.pl/kongres oraz na portalu GIF wstrzymuje kolejne leki z oraz kwestia przyczyn i mechanizmów powstawania Facebook: www.fb.com/ptsf.kongres X Światowy Kongres Edukacyjny walsartanem bólu w świetle najnowszych dowodów naukowych. Ogrodów Botanicznych Dr hab. n. farm. Grażyna Chłoń- Rzepa przedstawi – „Główny Inspektor Farmaceutyczny wydał nowy cel molekularny w poszukiwaniu leków w te- Patronat medialny: – „Organizowany przez Ogród Botaniczny 21 sierpnia 2018 r. dwie decyzje o wstrzymaniu rapii bólu – kanały TRPA1. Sobota będzie punktem Uniwersytetu Warszawskiego wraz z Botanic Gardens w obrocie produktów leczniczych zawierających sub- kulminacyjnym Kongresu. Odbędzie się w tym dniu Conservation International w 2018 roku jubileu- stancję czynną walsartan pochodzącą od chińskiego Konkurs Prac Naukowych, podczas którego studen- szowy X Światowy Kongres Edukacyjny Ogrodów wytwórcy Zheijang Tianyu Pharmaceuticals. W lipcu ci będą mieli okazję zaprezentować swoje wyniki Botanicznych pod hasłem „Bringing nature to the br. EMA zarekomendowała wstrzymanie w obrocie badań z zakresu nauk farmaceutycznych i medycz- city. Celebrating of 200 anniversary of the University produktów zawierających substancję czynną walsar- nych. Zostaną one poddane ocenie jury w celu wy- of Warsaw Botanic Garden” będzie forum dyskusji tan pochodzącą od chińskiego wytwórcy – Zhejiang łonienia najbardziej interesującej i odkrywczej pracy. W trakcie trzeciego dnia odbędzie się również panel praktyków i teoretyków z całego świata o metodach Huahai Pharmaceutical Co. Ltd”. ■

Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 57 56 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje PL ka 2008 Coronal (Zentiva), od stycznia 2011 Bibloc to 4. zarejestrowana marka preparatów o poda- (Sandoz), od listopada 2011 Bilokord (Actavis), od nym składzie. Na rynek wprowadzono 3 mar- sierpnia 2012 Bisoprolol Vitabalans (preparat zare- ki: Octenisept (Schülke & Mayr), od marca 2017 jestrowany początkowo pod nazwą Bisprotin), od Linoseptic (Dr. Wolff) i od lipca 2017 Maxiseptic marca 2013 Bicardef (Hasco-Lek), od marca 2014 (PharmaSwiss). Lipiec 2018 Bisoprolol Aurobindo i Sobycor (Krka), od czerw- ca 2014 Bisoprolol VP (PharmaSwiss; lek wprowa- G – UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY dzony do sprzedaży od września 2007 przez firmę I HORMONY PŁCIOWE Jelfa pod pierwotną nazwą Antipres), od grudnia G01 – Ginekologiczne leki przeciwzakaźne 2014 Bisoprolol Actavis (lek wprowadzony od listo- i antyseptyczne; G01A - Leki przeciwzakaź- W lipcu 2018 r. Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wy- pada 2011 pod pierwotną nazwą Bidop), od maja ne i antyseptyczne, z wyłączeniem połączeń robów Medycznych i Produktów Biobójczych wydał 55 pozwoleń na 2015 Ripit (S-Lab; lek zarejestrowany pierwotnie z kortykosteroidami; G01AF – Pochodne imi- dopuszczenie produktów leczniczych do obrotu w Polsce. Pozwolenia przez firmę Aurobindo pod nazwą BisoAuro) i od dazolu dla nowych produktów leczniczych obejmują 23 jednostki klasyfikacyj- października 2016 Bicardiol (Accord Healthcare). Isoconazole: Izovag (Axxon) to aktualnie jedy- ne na 5. poziomie klasyfikacji ATC (substancja czynna/skład). Produkty Nie zostały jeszcze wprowadzone prepara- na zarejestrowana w tej klasie marka izokonazo- omówiono na tle wcześniejszych rejestracji i produktów obecnych już ty: Bisogamma (Wörwag), Bisoprolol Genoptim lu. Skreślono z Rejestru: Gyno-Travogen (Bayer na rynku, w ramach poszczególnych klas ATC/WHO oraz substancji czynnej lub składu preparatu, (Synoptis), Borez (Alkaloid-Int). Schering). pomijając szczegóły (postaci, dawki, opakowania, kategorie dostępności, numery pozwoleń, Glo- C10 – Środki wpływające na stężenie lipi- G02 – Inne preparaty ginekologiczne; balne Numery Jednostki Handlowej – GTIN [Global Trade Item Number]), które można znaleźć dów; C10B - Środki wpływające na stężenie G02A – Środki pobudzające czynność skur- w internetowym Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wy- lipidów w połączeniach; czową macicy; G02AD – Prostaglandyny robów Medycznych i Produktów Biobójczych (http://bip.urpl.gov.pl/pl/biuletyny-i-wykazy/produkty- C10BA - Inhibitory reduktazy hydroksymety- Dinoprostone: Cervidil (Ferring) w postaci dopo- -lecznicze/2018) – „Wykaz Produktów Leczniczych, które uzyskały pozwolenie na dopuszczenie do loglutarylokoenzymu A w połączeniach z in- chwowego systemu terapeutycznego to aktual- obrotu w lipcu 2018 r.” został opublikowany przez Urząd 10 sierpnia 2018. nymi środkami wpływającymi na stężenie li- nie jedyna zarejestrowana marka dinoprostonu. pidów; C10BA06 – Rusuwastatyna i ezety- Skreślono z Rejestru: Propess (Ferring Controlled mib Therapeutics; preparat był obecny na rynku). Rosuvastatin+ezetimibe: Rosuvastatin/Ezetimib Cervidil jest wskazany do stosowania w celu wywo- Teva to 8. zarejestrowana marka leków o poda- łania dojrzewania szyjki macicy u pacjentek, w ter- B – KREW I UKŁAD KRWIOTWÓRCZY Vitamins: Viantan (Braun; preparat zawiera 13 wi- nym składzie. Na rynek wprowadzono 4 marki: od minie porodu (od 37 ukończonych tygodni ciąży). B01/B01A – Preparaty przeciwzakrzepowe; tamin) to 4. zarejestrowana w tej klasie marka pre- marca 2015 Rosulip Plus (Egis), od czerwca 2018 Prostaglandyna E2 (PGE2) jest naturalnie wystę- B01AB – Grupa heparyny paratów witaminowych. Do sprzedaży wprowadzo- Rozor (Mylan) oraz od lipca 2018 Ezehron Duo pującym związkiem znajdującym się w niskich stę- Enoxaparin: Crusia i Losmina (obie marki: Rovi) no 3 marki: Cernevit (Baxter; preparat zawiera 12 (Adamed) i Suvardio Plus (Sandoz). żeniach w większości tkanek organizmu. Działa to odpowiednio 6. i 7. zarejestrowana marka eno- witamin), Soluvit N (Fresenius Kabi; preparat za- Nie pojawiły się jeszcze w sprzedaży: Rosuvastatin/ jako lokalny hormon. Prostaglandyna E2 odgrywa ksaparyny. Do sprzedaży wprowadzono 2 marki: wiera 9 witamin) oraz Vitalipid N Adult i Vitalipid N Ezetimib Aristo, Rosuvastatin/Ezetimib Genericon, ważną rolę w złożonym zestawie zmian bioche- Clexane (Sanofi-Aventis; lek oryginalny) i Clexane Infant (Fresenius Kabi; preparaty zawierają 4 wita- Suvezen (Sanofi-Aventis; lek zarejestrowany pier- micznych i strukturalnych związanych z dojrze- Forte (Aventis Pharma) oraz od lipca 2016 Neoparin miny rozpuszczalne w tłuszczach). wotnie pod nazwą Zenon). waniem szyjki macicy. Dojrzewanie szyjki maci- (SciencePharma). Nie pojawiły się jeszcze na ryn- C10BX - Inhibitory reduktazy hydroksyme- cy wiąże się z transformacją szyjki macicy, która ku: Enoxaparin sodium LEK-AM, Inhixa (Techdow) C – UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY tyloglutarylokoenzymu A w innych połącze- musi zostać przekształcona ze sztywnej struktury b i Thorinane (Techdow). C07/C07A – Leki blokujące receptory -ad- niach; C10BX15 - Atorwastatyna i peryndo- w miękką, rozszerzoną formę, aby umożliwić przej- B03 – Preparaty stosowane w niedokrwisto- renergiczne; C07AB – Selektywne leki bloku- pryl ście płodu przez kanał rodny. Proces ten obejmuje ści; B03B – Witamina B12 i kwas foliowy; jące receptory b-adrenergiczne Atorvastatin+perindopril: Parvaxor (Egis) w 6 aktywację enzymu kolagenazy, który jest odpowie- B03BA – Witamina B12 (cyjanokobalamina Bisoprolol: Corectin (Biofarm) w dawce 2,5 mg to zestawieniach dawek to 2. zarejestrowana marka dzialny za rozpad kolagenu. Lokalne podawanie i jej analogi) rozszerzenie względem wprowadzonych wcześniej leków o podanym składzie. Wcześniej zarejestro- dinoprostonu do szyjki macicy skutkuje dojrzewa- Cyanocobalamin: Vitaminum B12-SF (Sun-Farm) dawek 5 mg i 10 mg. Zarejestrowano 20 marek bi- wano Euvascor (Servier). niem szyjki macicy, co wywołuje kolejne zdarzenia to aktualnie 2. zarejestrowana marka cyjanokoba- soprololu. Do sprzedaży wprowadzono 17 marek: kończące poród. laminy. Do sprzedaży wprowadzono Vitaminum Bisocard (PharmaSwiss), BisoHexal (Sandoz), D – LEKI STOSOWANE W DERMATOLOGII G02C/G02CX – Inne preparaty ginekologiczne B12 WZF (Polfa Warszawa). Skreślono z Rejestru: Bisopromerck (Merck), Bisoratio 5 i Bisoratio 10 D08/D08A – Środki antyseptyczne i odka- Atosiban: Atosiban Accord (Accord Healthcare) B12 Ankermann (Wörwag). (123ratio) oraz Bisoratio w dawce 2,5 mg (Actavis; żające; D08AJ – Czwartorzędowe związki w postaci ampułkostrzykawki to rozszerzenie wzglę- B05 – Substytuty krwi i płyny do wlewów; lek wprowadzony od listopada 2011 pod pierwot- amoniowe; D08AJ57 – Oktenidyna w połą- dem wprowadzonej wcześniej fiolki.Zarejestrowano

B05X – Dożylne roztwory dodatkowe; B05XC ną nazwą Bilokord), Concor i Concor Cor (Merck, czeniach 4 marki atozybanu. Na rynek wprowadzono 3 mar- ► – Witaminy leki oryginalne), Corectin (Biofarm), od październi- Octenidine+phenoxyethanol: Oktaseptal (Unia) ki: Tractocile (Ferring; lek oryginalny), od sierpnia

58 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 59 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku 2016 Atosiban Accord (Accord Healthcare) i od ma- M – UKŁAD MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWY (Aflofarm), od stycznia 2013 czopki Ibum dla dzie- sza nazwa: Nurofen dla dzieci 4% truskawkowy), ja 2017 Atosiban Ever Pharma (Ever Valinject). Nie M01 – Leki przeciwzapalne i przeciw- ci (Hasco-Lek), od czerwca 2013 Nurofen Express od października 2011 Milifen (Pinewood), od lute- pojawił się jeszcze w sprzedaży Atosiban Sun (Sun reumatyczne; M01A – Niesteroidowe le- Femina (Reckitt Benckiser; lek zarejestrowany po- go 2012 Ibum o smaku bananowym (Hasco-Lek), Pharmaceutical Industries). ki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne; czątkowo jako Nurofen Express KAP, następnie od marca 2012 MIG dla dzieci zawiesina (Berlin- G04 - Leki urologiczne; G04C – Leki stoso- M01AE – Pochodne kwasu propionowego zmiana nazwy i wprowadzenie na rynek pod na- Chemie), od sierpnia 2012 Brufen zawiesina 2% wane w łagodnym przeroście gruczołu kro- Dexketoprofen: iniekcyjny Dekenor (Krka) to 4 zwą Nurofen Ultra), od lipca 2013 Nurofen Express (Mylan), od września 2012 Ibum forte o smaku kowego; G04CB – Inhibitory 5α-reduktazy te- zarejestrowana marka deksketoprofenu. Na ry- Forte rozpuszczalny (Reckitt Benckiser; lek wpro- malinowym (Hasco-Lek), od maja 2013 Ibum for- stosteronu nek wprowadzono 2 marki: Dexak i od lipca 2012 wadzony do sprzedaży od lipca 2006 pod nazwą te o smaku bananowym (Hasco-Lek), od sierpnia Dutasteride: Dutafin (+pharma) to 12. zarejestro- Dexak SL (Menarini) oraz od października 2016 Nurofen Ultra Forte rozpuszczalny), od września 2013 MIG dla dzieci forte o smaku truskawkowym, wana marka dutasterydu. Na rynek wprowadzo- Ketesse i Ketesse SL (Menarini). Nie pojawił się 2014 Ibuprofen Dr. Max, od stycznia 2015 Metafen zawiesina (Berlin-Chemie), od lipca 2014 Ibufen no 4 marki: Avodart (GlaxoSmithKline; lek orygi- jeszcze w sprzedaży iniekcyjny Auxilen (Kalceks). Ibuprofen (Polpharma; lek wprowadzony na rynek dla dzieci forte o smaku malinowym (Polpharma), nalny), od lipca 2017 Findarts (Apotex) oraz od Ibuprofen: Byfonen (Alkaloid-Int) to 43. zarejestro- od września 2009 przez firmę Polfarmex pod na- od sierpnia 2015 Nurofen dla dzieci Forte poma- września 2017 Adadut (Adamed) i Dutasteride wana marka ibuprofenu, a Ibuprofen Farmalider zwą Aprofen), od marca 2015 Ibufen Mini Junior rańczowy i Nurofen dla dzieci Forte truskawkowy Zentiva. Nie pojawiły się jeszcze w sprzedaży pre- w postaci tabletek powlekanych to rozszerzenie (Polpharma), od lipca 2015 Ibum Express (Hasco- (Reckitt Benckiser), od stycznia 2016 Pediprofen paraty: Davoster (Lekam; lek zarejestrowany pier- względem zarejestrowanej wcześniej zawiesiny. Lek; lek zarejestrowany pierwotnie pod nazwą (Sequoia; lek zarejestrowany pierwotnie przez fir- wotnie pod nazwą Dutasteride Universal Farma), Z postaci 1‑dawkowych na rynek zostały wprowa- Ibuprofen Forte Hasco, wprowadzony na rynek od mę Farmalider pod nazwą Ibuprofen Liderfarm), Dudactiv (Actavis), Dustar (Accord Healthcare), dzone 24 marki: Ibum i Ibum Forte (Hasco-Lek), grudnia 2013 pod nazwą Ibum Forte Minicaps), od kwietnia 2017 Ibum forte o smaku truskawko- Dutasteride Belupo, Dutasteride Teva, Dutasteryd Ibupar i Ibupar Forte (Polfa Pabianice), Ibuprofen- od grudnia 2015 Ibuprofen Teva i Ibuprofen Teva wym (Hasco-Lek; preparat zarejestrowany wcześ- Regiomedica, Dutrys (Krka). Pabi (Polfa Pabianice), Ibuprofen AFL (Aflofarm), Max (lek zarejestrowany pierwotnie pod nazwą niej pod nazwą Ibuprofen Mediceo Forte) oraz od Ostatnio skreślono z Rejestru: Dutasteride Teva Ibuprofen Polfarmex, Ibuprom i Ibuprom Max (US Irfen, a następnie Ibuprofen 123ratio), od czerwca grudnia 2017 Babyfen (Dr. Max; lek zarejestrowa- Pharma. Pharmacia), Nurofen, Nurofen Express, Nurofen 2016 Ibuprom RR (US Pharmacia; lek zarejestro- ny pierwotnie pod nazwą Ibuprofen Alkaloid-INT), Express Forte (Reckitt Benckiser; lek zarejestrowa- wany pierwotnie pod nazwą Ibuprom Max, a wpro- Ibuprom dla dzieci (US Pharmacia) i Ibuprom dla J – LEKI PRZECIWZAKAŹNE ny pierwotnie pod nazwą Nurofen Caps), Nurofen wadzony wcześniej na rynek pod nazwą Ibuprom dzieci Forte (US Pharmacia). DZIAŁAJĄCE OGÓLNIE Forte i Nurofen dla dzieci czopki (Reckitt Benckiser) Duo), od lipca 2016 Ibuprofen Forte DOZ (lek Nie zostały jeszcze wprowadzone na rynek: J01 – Leki przeciwbakteryjne działające oraz wprowadzone od maja 2006 Ibuprom Sprint w dawce 400 mg wprowadzony do sprzedaży od Axoprofen i Axoprofen Forte (Axxon), Buscofem ogólnie; J01X – Inne leki przeciwbakteryjne; (US Pharmacia; lek zarejestrowany pierwotnie lipca 2012 pod pierwotną nazwą Ibuprofen LGO), (Ipsen), Ibenal, Ibenal Forte i Ibenal Max (Lekam), J01XE - Pochodne nitrofuranu pod nazwą Ibuprom Sprint Caps), od lutego 2008 od grudnia 2016 Iburapid (Nord Farm), od stycznia Ibudolor Quick (Stada), Ibufarmalid (Farmalider), Furazidin: Furazek Junior (Adamed) w postaci Ibuprofen Aflofarm (następnie zmiana nazwy pre- 2017 Metafen Ibuprofen Caps (Polpharma) oraz od Ibufen dla dzieci o smaku pomarańczowym proszku do sporządzania zawiesiny doustnej to paratu na Opokan Express, po czym w lutym 2012 października 2017 Nurofen Mięśnie i Stawy Forte (Medana Pharma), Ibum o smaku truskawko- rozszerzenie względem wprowadzonych wcześniej zmiana powrotna na Ibuprofen Aflofarm), od paź- (Reckitt Benckiser; lek wprowadzony od paździer- wym (Hasco-Lek; preparat zarejestrowany wcześ- tabletek. Zarejestrowano 10 marek furazydyny. Na dziernika 2008 Ibalgin Maxi (Sanofi-Aventis) od nika 2008 pod nazwą Nurofen Forte Express), niej pod nazwą Ibuprofen Mediceo), Ibum Easy, rynek wprowadzono 9 marek: Furaginum Adamed, listopada 2009 MIG (Berlin-Chemie), od stycz- Laboratoria PolfaŁódź Ibuprofen Max (lek w daw- Ibum Easy Forte i Ibum Easy Junior (Hasco-Lek), Furaginum Teva, od września 2011 uroFuraginum nia 2010 Nurofen Express Tab 400 mg (Reckitt ce 400 mg zarejestrowany pierwotnie pod nazwą Ibuprofen Alkaloid-INT, Ibuprofen Dermogen, (Adamed), od sierpnia 2014 neoFuragina (Teva), Benckiser; preparat został wprowadzony we Ibuprofen Sensilab) i Lizymax (Hasco-Lek). Ibuprofen Banner, Ibuprofen Bril (Bristol), Ibuprofen od października 2016 DaFurag Max (Aflofarm), wrześniu 2007 pod nazwą Nurofen Migrenol Forte), Z postaci wielodawkowych do sprzedaży wprowa- Farmalider, Ibuprofen Lysine InnFarm (Inn-Farm), od grudnia 2016 Furaginum US Pharmacia (lek od maja 2010 Nurofen na ból pleców (Reckitt dzono 10 marek: Ibufen dla dzieci o smaku malino- Ibuprofen Sensilab (Sensilab Polska), Modafen wprowadzony na rynek od kwietnia 2014 pod na- Benckiser; preparat został wprowadzony wcześ- wym (Medana Pharma), Ibufen dla dzieci o smaku Junior (Zentiva). zwą UROIntima FuragiActive) i uroFuraginum Max niej pod nazwą Nurofen Menstrual), od grudnia truskawkowym (Medana Pharma; lek wprowadzo- M05 – Leki stosowane w chorobach kości; (Adamed), od stycznia 2017 Furazek (Adamed), 2010 Spedifen (Zambon), od stycznia 2011 Ibalgin ny wcześniej do sprzedaży pod nazwą Ibufen D), M05B – Leki wpływające na strukturę i mine- od sierpnia 2017 Dafurag (Aflofarm; lek wprowa- Fast (Sanofi-Aventis), od marca 2011 Ibufen Junior Ibum o smaku malinowym (Hasco-Lek), Nurofen ralizację kości; M05BA - Bifosfoniany dzony pod pierwotną nazwą Dafurag Junior), od (Polpharma), od maja 2011 Ibumax (Vitabalans) dla dzieci zawiesina 2% (o smaku pomarańczo- Zoledronic acid: Zoledronic acid Accord (Accord marca 2018 Furagina Apteo Med (Synoptis; lek za- oraz Ifenin forte (Teva; lek zarejestrowany wcześ- wym i truskawkowym; Reckitt Benckiser), od marca Healthcare) w dawce 4 mg/100 ml to rozszerzenie rejestrowany pierwotnie pod nazwą UroFuramed), niej pod nazwą Ibunin forte), od czerwca 2011 2009 Kidofen (Aflofarm), od lipca 2010 Nurofen dla względem wprowadzonej wcześniej dawki 4 mg/5 od maja 2018 Furaginum Hasco (Hasco-Lek) Ibumax forte (Vitabalans), od lipca 2011 Ibuprofen dzieci Forte zawiesina 4% (Reckitt Benckiser), od ml. Zarejestrowano 20 marek leków z kwasem i Furaginum Hasco Max (Hasco-Lek) oraz od lipca Hasco (Hasco-Lek), od stycznia 2012 Ibuprom czerwca 2011 Ibufen dla dzieci forte o smaku tru- zoledronowym. Na rynek wprowadzono 15 leków, 2018 neoFuragina Max (Teva). Max Sprint (US Pharmacia), od lutego 2012 Ibufen skawkowym, zawiesina 4% (Polpharma), od sierp- w tym 14 marek wskazanych w zapobieganiu po- Nie pojawił się jeszcze w sprzedaży: Furamix Baby czopki (Polpharma), od lipca 2012 Ibuprofen nia 2011 Nurofen dla dzieci Junior pomarańczowy wikłaniom kostnym oraz w leczeniu hiperkalcemii (Adamed). LGO (Laboratorium Galenowe Olsztyn), od listopa- (Reckitt Benckiser; wcześniejsza nazwa: Nurofen wywołanej chorobą nowotworową: Zometa (Novartis da 2012 Ifenin (Teva; lek zarejestrowany wcześniej dla dzieci 4% pomarańczowy) i Nurofen dla dzieci Europharm), od września 2012 Zomikos (Vipharm),

pod nazwą Ibunin), od grudnia 2012 Kidofen czopki Junior truskawkowy (Reckitt Benckiser; wcześniej- od lutego 2013 Zoledronic acid Teva, od czerwca ►

60 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 61 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku 2013 Fayton (Glenmark) i Zoledronic acid Actavis, Zarejestrowano 13 marek tramadolu. od października 2015 Pregabalin Zentiva, od li- Nie pojawił się jeszcze w sprzedaży: Riluzole od października 2013 Osporil (Egis) i Symdronic Spośród doustnych preparatów jednodawkowych stopada 2015 Pregabalin Sandoz, od lutego 2016 Zentiva. (SymPhar), od grudnia 2013 Acidum zoledronicum o standardowym uwalnianiu na rynek wprowadzo- Egzysta (Adamed) i Pregabalin Pfizer, od kwiet- Ostatnio skreślono z Rejestru: Riluzole Mylan, Medac i Zoledronic acid Zentiva, od czerwca 2014 no 4 leki: Poltram (Polpharma), Tramadol Synteza, nia 2016 Pregabalin Accord (Accord Healthcare) Sclefic (Actavis; lek był obecny na rynku od czerw- Desinobon (Alvogen) i Zoledronic acid Fresenius Tramal (Stada) i od czerwca 2015 Tramadol i Pregamid (G.L. Pharma), od sierpnia 2016 ca 2013), Zolerilis (Adamed; lek był obecny na ryn- Kabi, od stycznia 2015 Zoledronic acid Accord Vitabalans, natomiast nie wprowadzono jesz- Preglenix (Glenmark), od sierpnia 2017 Pragiola ku od lutego 2013). (Accord Healthcare), od czerwca 2015 Zerlinda cze preparatów Tramadol Aurobindo i Tramadol (Krka) i Pregabalin NeuroPharma (neuraxpharm), (Actavis) i od maja 2017 Zoledronic acid Claris Aurovitas. od marca 2018 Kartesada (SVUS) i Pregabalin P – LEKI PRZECIWPASOŻYTNICZE, (Claris Lifesciences). Do sprzedaży wprowadzono Do sprzedaży wprowadzono 6 leków o przedłu- Sandoz GmbH oraz od kwietnia 2018 Pregabalin ŚRODKI OWADOBÓJCZE I REPELENTY także lek Aclasta (Novartis Europharm) stosowany żonym uwalnianiu: Poltram Retard (Polpharma), Mylan Pharma (Generics). P03 – Leki przeciw pasożytom zewnętrznym, w osteoporozie. Tramal Retard (Stada), Tramundin (Mundipharma), Nie pojawiły się jeszcze na rynku preparaty: Linefor łącznie z lekami przeciwświerzbowymi, środ- Nie pojawiły się jeszcze na rynku preparaty: Zolako od czerwca 2007 Adamon SR (Meda) i Noax Uno (Polpharma), Lingabat (PharmaSwiss), Pregabalin kami owadobójczymi i repelentami; P03A - (Vipharm), Zoledronic acid Hospira, Zoledronic acid (Angelini) oraz od grudnia 2008 Oratram (Molteni). Alkem, Pregabalin Apotex, Pregabalin Medreg, Leki przeciw pasożytom zewnętrznym, łącz- Mylan, Zoledronic acid Neogen, Zoledronic acid Spośród doustnych preparatów wielodawkowych Pregabalin Mylan (Generics), Pregabalin Stada, nie z lekami przeciwświerzbowymi; P03AC Noridem (Noridem Enterprises) o wskazaniach od- (krople) na rynek wprowadzono 3 leki: Poltram Pregabalin Zentiva k.s., Pregagamma (Wörwag). – Pyretryny, łącznie ze związkami syntetycz- powiadających lekowi Zometa oraz Zoledronic acid (Medana Pharma), Tramadol Synteza i Tramal Ostatnio skreślono z Rejestru: Brieka (Teva), nymi Hospira i Zoledronic acid Zentiva o wskazaniach (Stada). Prabegin (Egis), Pregabalin Teva, Rabakir (Gedeon Permethrin: Permetryna Scabinol (LMP) w nowej odpowiadających lekowi Aclasta. Spośród preparatów iniekcyjnych na rynek wprowa- Richter Polska). postaci 4% żelu to 3. rejestracja produktu leczni- Ostatnio skreślono z Rejestru: Symblasta dzono 4 leki: Poltram (Polpharma), Tramal (Stada) N06 – Psychoanaleptyki; N06A – Leki prze- czego zawierającego permetrynę. Do sprzedaży (SymPhar), Zoledronic acid Sandoz (lek był obec- oraz od lipca 2018 Tramadol Kalceks i Tramadol ciwdepresyjne; N06AX – Inne leki przeciw- wprowadzono 2 marki: Sora Forte (Scan-Anida) ny na rynku od marca 2014), Zoledronic acid Teva Krka, natomiast nie wprowadzono jeszcze prepa- depresyjne w postaci żelowego szamponu leczniczego i od Pharma, Zoledronic Fair-Med. ratu Tramalgin (Sopharma). Venlafaxine: Venlafaxine Aurovitas to 17. zareje- kwietnia 2010 Infectoscab (Infectopharm) w posta- Leki w dawce 4 mg (koncentrat do wlewów 5 ml lub Ponadto na rynek wprowadzono 1 lek doodbytni- strowana marka wenlafaksyny. Do obrotu wpro- ci 5% kremu. roztwór do wlewów 100 ml) są wskazane: czy (czopki): Tramal (Stada). wadzono 15 marek: Efectin ER (Pfizer), Velafax - w zapobieganiu powikłaniom kostnym (złamania N02C – Preparaty przeciwmigrenowe; (Teva), od grudnia 2006 Venlectine (PharmaSwiss), S – NARZĄDY ZMYSŁÓW patologiczne, złamania kompresyjne kręgów, N02CX – Inne preparaty przeciwmigrenowe od października 2007 Alventa (Krka), od listopa- S01 – Leki oftalmologiczne; S01E – Leki napromienianie lub operacje kości lub hiperkal- Tanaceti (Chrysanthemi) parthenii herba: da 2007 Velaxin ER (Proterapia), od październi- przeciw jaskrze i zwężające źrenice; S01ED cemia wywołana chorobą nowotworową) u do- Marimigran (Phytopharm Klęka) to jedyny zareje- ka 2008 Axyven (Axxon; lek zarejestrowany pier- – Leki blokujące receptory b-adrenergiczne; rosłych pacjentów z zaawansowanym procesem strowany lek zawierający ziele maruny. Jest tra- wotnie pod nazwą Venlafaxine Liconsa), od ma- S01ED51 – Timolol w połączeniach nowotworowym z zajęciem kości; dycyjnym produktem leczniczym roślinnym stoso- ja 2009 Lafactin (Apotex), od września 2009 Timolol+bimatoprost: Bimaroz Duo (Adamed) to - w leczeniu hiperkalcemii wywołanej chorobą no- wanym w profilaktyce migrenowych bólów głowy Prefaxine (Polpharma), od listopada 2009 Faxolet 3. zarejestrowany lek zawierający połączenie be- wotworową u dorosłych pacjentów. po wykluczeniu poważnych chorób przez lekarza, ER (Polfa Pabianice), od grudnia 2009 Faxigen XL ta-blokera timololu i analogu prostaglandyn bima- Lek Aclasta w dawce 5 mg/100 ml (roztwór do wle- przeznaczonym dla osób dorosłych. Jego wskaza- (Generics), od kwietnia 2010 Efevelon SR (Actavis), toprostu. W sprzedaży od września 2007 pojawił wów) jest wskazany w leczeniu: nia opierają się wyłącznie na długim okresie sto- od lutego 2011 Venlafaxine Bluefish XL (Bluefish się Ganfort (Allergan). Nie został jeszcze wpro- - osteoporozy u kobiet po menopauzie oraz u doro- sowania. Pharmaceuticals), od kwietnia 2011 Oriven (Orion), wadzony na rynek preparat Bimatoprost + Timolol słych mężczyzn, u których występuje zwiększo- N03/N03A – Leki przeciwpadaczkowe; od grudnia 2013 Venlafaxine Ranbaxy i od stycz- PharmaSwiss. ne ryzyko złamań kości, w tym pacjentów, którzy N03AX – Inne leki przeciwpadaczkowe nia 2014 Olwexya (Krka; lek zarejestrowany pier- 2018-08-28 przebyli ostatnio niskoenergetyczne złamanie Lacosamide: Epilac (Adamed) i Lacosamide wotnie pod nazwą Tavex). Źródła: szyjki kości udowej; Zentiva to odpowiednio 12. i 13. zarejestrowa- Nie pojawił się jeszcze w sprzedaży Venlafaxine - nomenklatura nazw substancji czynnych oraz klasyfikacja ATC na podstawie opracowa- nia WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC - osteoporozy związanej z długotrwałą terapią gli- na marka lakosamidu. Do sprzedaży został wpro- Vitama. Classification and DDD assignment 2018”, Oslo 2017; “ATC Index with DDDs 2018”, Oslo 2017), ze zmianami i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2018 – tłumaczenie kokortykosteroidami stosowanymi ogólnoustro- wadzony lek oryginalny Vimpat (UCB). Nie po- N07/N07X/N07XX – Inne leki wpływające na własne; - nomenklatura nazw substancji czynnych dla preparatów roślinnych, galenowych i szczepio- jowo u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn, jawiły się jeszcze na rynku: Arkvimma (SVUS układ nerwowy nek: „Farmakopea Polska XI”; “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; u których występuje zwiększone ryzyko złamań; Pharma), Cosim (Gedeon Richter Polska), Riluzole: Teglutik (Italfarmaco) w nowej posta- - informacje rejestracyjne: “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; miesięczne wykazy zarejestrowanych - choroby Pageta kości u dorosłych. Lackepila (SymPhar), Lacosamide Accord (Accord ci zawiesiny doustnej to 4. zarejestrowana marka produktów leczniczych publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Rejestracji PLWMiPB; pozwolenia i decyzje porejestracyjne nadsyłane przez podmioty odpowiedzial- Healthcare), Lacosamide Glenmark, Lacosamide riluzolu. Na rynek wprowadzono 2 marki: Rilutek ne; wykazy produktów leczniczych, którym skrócono okres ważności pozwolenia; - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; N – UKŁAD NERWOWY Stada, Lacosamide Teva, Midza (Belupo), Seizpat (Aventis) i od grudnia 2012 Riluzol PMCS (Pro. - opisy wskazań i mechanizmów działania: Charakterystyki Produktów Leczniczych; N02 – Leki przeciwbólowe; (Mylan), Zilibra (Polpharma). Med.CS). - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. N02A – Opioidy; N02AX – Inne opioidy Pregabalin: Naxalgan (Vipharm) to 23. zarejestro- Tramadol: Tramadol Krka kapsułki to rozszerze- wana marka pregabaliny. Do sprzedaży wprowa- nie względem wprowadzonych na rynek iniekcji. dzono 13 marek: Lyrica (Pfizer; lek oryginalny),

62 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 63 NoweNowe rejestracje rejestracje i nowości na rynku UE Nowe rejestracje i nowości na rynku Zaburzenie biochemiczne w dziedzicznej tyrozyne- metabolitami. Karmustyna i podobne do niej po- mii typu 1 (HT-1) polega na braku hydrolazy fuma- chodne nitrozomocznika są nietrwałe w roztwo- ryloacetooctanu - końcowego enzymu na szlaku rach wodnych i ulegają samoistnemu rozpadowi katabolicznym tyrozyny. Nityzynon jest konkuren- do reaktywnych związków pośrednich, które są Lipiec 2018 cyjnym inhibitorem dioksygenazy 4‑hydroksyfeny- zdolne do alkilowania i karbamylowania. Uważa lopirogronianu - enzymu, który poprzedza hydro- się, że pośrednie związki alkilujące odpowiada- lazę fumaryloacetooctanu w szlaku katabolicznym ją za działanie przeciwnowotworowe karmustyny. tyrozyny. Hamując normalny katabolizm tyrozyny Jednak opinie są podzielone w odniesieniu do roli u pacjentów z HT-1, nityzynon przeciwdziała ku- karbamylujących związków pośrednich jako me- W lipcu 2018 r. Komisja Europejska w ramach procedury centralnej mulacji toksycznych półproduktów - maleiloaceto- diatorów biologicznych działań pochodnych nitro- wydała 11 decyzji o dopuszczeniu do obrotu nowych produktów leczni- octanu i fumaryloacetooctanu. U pacjentów z HT-1 zomocznika. Z jednej strony zaobserwowano, że czych przeznaczonych do stosowania u ludzi. Dotyczą one 4 nowych te półprodukty zostają zamienione na toksyczne ich aktywność karbamylacyjna przyczynia się do substancji czynnych (brekspiprazol, erenumab, inotersen – lek sierocy, metabolity bursztynyloaceton i bursztynyloaceto- cytotoksycznych właściwości leków macierzystych metreleptyna – lek sierocy) i 5 substancji czynnych już stosowanych octan. Bursztynyloaceton hamuje szlak syntezy poprzez hamowanie enzymów naprawczych DNA. w lecznictwie, w tym 1 substancji czynnej obecnie oznaczonej jako lek porfiryny prowadząc do kumulacji kwasu 5-amino- Z drugiej strony bierze się pod uwagę, że związ- sierocy w nowym wskazaniu (cyklosporyna). Produkty omówiono w ramach klasy ATC według lewulinowego. ki karbamylujące mogą pośredniczyć w pewnych WHO oraz substancji czynnej preparatów z uwzględnieniem wskazań i mechanizmu działania toksycznych działaniach karmustyny. Karmustyna według Charakterystyki Produktu Leczniczego, pomijając inne szczegóły, które można znaleźć L – LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE łatwo przenika przez barierę krew‑mózg ze wzglę- w witrynie internetowej Europejskiej Agencji Produktów Leczniczych (http://www.ema.europa.eu). I WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD du na swój charakter lipofilowy. ODPORNOŚCIOWY L01X – Inne leki przeciwnowotworowe; L01 – Leki przeciwnowotworowe; L01XC – Przeciwciała monoklonalne L01A – Środki alkilujące; L01AD – Pochodne Trastuzumab: Trazimera (Pfizer) to lek biopodob- A – PRZEWÓD POKARMOWY sygnały w szlaku transdukcji JAK/STAT. Badania nitrozomocznika ny, 5. zarejestrowana marka trastuzumabu. Do I METABOLIZM przeprowadzono wyłącznie w odniesieniu do dzia- Carmustine: Carmustine Obvius (Obvius Invest- sprzedaży wprowadzono lek oryginalny Herceptin A16/A16A – Pozostałe produkty działające łania metabolicznego metreleptyny. Nie przewidu- ment) jest wskazany w zwalczaniu następujących (Roche). Wskazaniami do stosowania są: rak pier- na przewód pokarmowy i metabolizm; je się żadnego oddziaływania na rozmieszczenie nowotworów złośliwych w monoterapii lub w połą- si (rak piersi z przerzutami, wczesne stadium ra- A16AA – Aminokwasy i ich pochodne tłuszczu podskórnego. czeniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi lub ka piersi) i rak żołądka z przerzutami. Nie pojawiły Metreleptin: Myalepta (Aegerion) jest wskazany Decyzjami Komisji Europejskiej z 17 lipca 2012 innymi środkami leczniczymi (radioterapia, zabieg się jeszcze na rynku: Herzuma (Celltrion), Kanjinti do stosowania jako dodatek do diety w ramach metreleptyna została oznaczona jako sierocy pro- chirurgiczny): guzy mózgu (glejak wielopostaciowy, (Amgen), Ontruzant (Samsung Bioepis). terapii zastępczej w leczeniu powikłań wynikają- dukt leczniczy w podanych wskazaniach i w okre- glejaki pnia mózgu, rdzeniak zarodkowy, gwiaź- L04/L04A – Leki hamujące układ odpornoś- cych z niedoboru leptyny u pacjentów z lipodys- sie od 1 sierpnia 2018 ma zagwarantowaną 10‑let- dziak i wyściółczak) i przerzuty do mózgu; terapia II ciowy; L04AB – Inhibitory czynnika martwicy trofią (LD): z potwierdzoną wrodzoną uogólnioną nią wyłączność rynkową. rzutu chłoniaka nieziarniczego i choroby Hodgkina. nowotworów alfa (TNF-α) LD (ang. Berardinelli-Seip syndrome) lub nabytą A16AX - Różne środki działające na przewód Karmustyna jest nieswoistym lekiem przeciwno- Adalimumab: Hyrimoz, Hefiya i Halimatoz (wszyst- uogólnioną LD (ang. Lawrence syndrome), u pa- pokarmowy i metabolizm wotworowym działającym na fazy cyklu komórko- kie: Sandoz) to leki biopodobne, odpowiednio 5., 6. cjentów dorosłych i dzieci w wieku powyżej 2 lat; Nitisinone: Nityr (Cycle Pharmaceuticals) to 3. wego, który wywiera działanie cytotoksyczne na i 7. zarejestrowana marka adalimumabu. Do sprze- z potwierdzoną rodzinną LD częściową lub nabytą zarejestrowana marka nityzynonu. Do sprze- nowotwór w wielu mechanizmach. Jako środek al- daży wprowadzono lek oryginalny Humira (AbbVie). LD częściową (ang. Barraquer-Simons syndrome), daży wprowadzono Orfadin (Swedish Orphan kilujący może ona alkilować reaktywne miejsca na Nie pojawiły się jeszcze na rynku w Polsce: u dorosłych i dzieci w wieku od 12 lat, u których BioVitrum), który w okresie od 24 lutego 2005 do nukleoproteinach, co zakłóca syntezę DNA i RNA Amgevita (Amgen), Cyltezo (Boehringer Ingelheim) standardowe leki nie zapewniły osiągnięcia odpo- 24 lutego 2015 miał zagwarantowaną wyłączność oraz naprawę DNA. Jest w stanie tworzyć wiąza- oraz Imraldi (Amgen). wiedniej kontroli metabolicznej. rynkową jako lek sierocy. Nie pojawił się jeszcze nia krzyżowe pomiędzy nićmi DNA, co uniemoż- Ostatnio skreślono z Rejestru: Solymbic (Amgen). Metreleptyna to rekombinowany odpowiednik ludz- na rynku Nitisinone MDK (MendeliKABS; lek za- liwia replikację i transkrypcję DNA. Wiadomo też, Leki są wskazane w leczeniu następujących cho- kiego hormonu leptyny, wytwarzany w komórkach rejestrowany pierwotnie pod nazwą Nitisinone że karmustyna może karbamylować reszty lizyno- rób: reumatoidalne zapalenie stawów, młodzień- pałeczki okrężnicy (łac. Escherichia coli) przy wy- MendeliKABS). we na białkach, powodując nieodwracalną inakty- cze idiopatyczne zapalenie stawów (wielostawo- korzystaniu technologii rekombinacji DNA do stwo- Leki są wskazane w leczeniu pacjentów dorosłych wację enzymów, w tym reduktazy glutationowej. we młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, rzenia rekombinowanej ludzkiej metionyloleptyny. oraz dzieci i młodzieży (we wszystkich grupach Aktywność karbamylacyjna karmustyny jest ogól- zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem Metreleptyna imituje fizjologiczne właściwości lep- wiekowych) z potwierdzoną diagnozą dziedzicznej nie uważana za mniej znaczącą, niż aktywność przyczepów ścięgnistych), osiowa spondyloar- tyny poprzez wiązanie się z receptorem ludzkiej tyrozynemii typ 1 (HT-1, ang. hereditary tyrosine- alkilująca w jej działaniu przeciwnowotworowym, tropatia (zesztywniające zapalenie stawów krę- leptyny i jej aktywowanie. Receptor ten należy do mia) równocześnie z dietą ograniczającą spożycie jednak karbamylowanie może hamować procesy gosłupa [ZZSK], osiowa spondyloartropatia bez

naprawy DNA. Przeciwnowotworowe i toksycz- zmian radiograficznych charakterystycznych dla rodziny receptorów cytokin klasy I, które przesyłają tyrozyny i fenyloalaniny. ► ne działania karmustyny mogą być związane z jej ZZSK), łuszczycowe zapalenie stawów, łuszczyca,

64 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 65 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku łuszczyca zwyczajna (plackowata) u dzieci i mło- 140 mg produktu leczniczego Aimovig u pacjentów niczy w podanym wskazaniu, a w okresie od 10 (ang. Nuclear factor of activated T-cells) do jądra dzieży, ropne zapalenie apokrynowych gruczołów ze stabilną dławicą piersiową w warunkach kon- lipca 2018 ma zagwarantowaną 10‑letnią wyłącz- komórkowego, blokując w ten sposób uwalnianie potowych (hidradenitis suppurativa, HS), choroba trolowanego wysiłku. Aimovig wykazywał podobny ność rynkową. cytokin prozapalnych takich jak interleukina 2 (IL-2), Leśniowskiego-Crohna (w tym u dzieci i młodzie- czas trwania wysiłku jak placebo i nie pogarszał nie- a tym samym aktywację limfocytów T. Blokowanie ży), wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapale- dokrwienia mięśnia sercowego u tych pacjentów. S – NARZĄDY ZMYSŁÓW NF-AT wpływa także na procesy odpowiedzi aler- nie błony naczyniowej oka. N05 – Leki psychotropowe; N05A – Leki neuro- S01 – Leki oftalmologiczne; S01X/S01XA – gicznej. Cyklosporyna hamuje uwalnianie histami- Adalimumab jest rekombinowanym ludzkim prze- leptyczne; N05AX – Inne leki neuroleptyczne Pozostałe leki oftalmologiczne ny z mastocytów i bazofili przez ograniczanie wy- ciwciałem monoklonalnym uzyskiwanym przez Brexpiprazole: Rxulti (Otsuka) jest wskazany do Ciclosporin: Verkazia (Santen) jest wskazany twarzania interleukiny 5 (IL‑5) i może ograniczać ekspresję w komórkach jajnika chomika chińskie- leczenia schizofrenii u dorosłych. w leczeniu ciężkiego wiosennego zapalenia ro- rekrutację eozynofili oraz wpływ na spojówkę i ro- go. Przeciwciało wiąże się swoiście z czynnikiem Brekspiprazol jest nietypowym lekiem przeciwpsy- gówki i spojówek (ang. vernal keratoconjunctivitis, gówkę. Wiadomo też, że cyklosporyna zwiększa martwicy nowotworów (TNF) i neutralizuje bio- chotycznym. Uważa się, że w farmakologii brekspi- VKC) u dzieci w wieku od 4 lat i młodzieży. uwalnianie cytokin przeciwzapalnych. Wszystkie logiczną czynność TNF blokując jego interakcję prazolu pośredniczy działanie modulujące w ukła- Decyzją Komisji Europejskiej z 6 kwietnia 2006 cy- dostępne dowody sugerują, że cyklosporyna dzia- z receptorami p55 i p75 na powierzchni komórki. dach serotoniny i dopaminy, które łączy częściowo klosporyna została oznaczona jako sierocy produkt ła swoiście i odwracalnie na limfocyty i nie hamuje Moduluje również odpowiedzi biologiczne induko- agonistyczne działanie w stosunku do receptorów leczniczy w podanym wskazaniu, a w okresie od 10 hematopoezy ani nie wywiera żadnego wpływu na

wane lub regulowane przez TNF, w tym zmiany serotoninowego 5-HT1A i dopaminowego D2 i oraz lipca 2018 Verkazia ma zagwarantowaną 10‑letnią czynność fagocytów. w poziomach cząsteczek adhezji międzykomór- działanie antagonistyczne w stosunku do recepto- wyłączność rynkową.

kowej odpowiadających za migrację leukocytów ra serotoninowego 5-HT2A z podobnym dużym po- Do sprzedaży w Polsce od października 2016 Niektóre decyzje porejestracyjne Komisji Europej- (ELAM-1, VCAM-1 i ICAM-1). winowactwem do wszystkich tych receptorów (Ki: wprowadzono Ikervis (Santen) wskazany w lecze- skiej: 0,1-0,5 nM). Brekspiprazol wykazuje również dzia- niu ciężkiego zapalenia rogówki u dorosłych pa- • decyzja z 6 VII 2018 dotycząca wycofania, na N – UKŁAD NERWOWY łanie antagonistyczne w stosunku do receptorów cjentów z zespołem suchego oka, u których nie wniosek posiadacza (Pacira) z 11 VI 2018, po-

N02 – Leki przeciwbólowe; N02C – Preparaty noradrenergicznych α1B/2C z powinowactwem w tym nastąpiła poprawa pomimo stosowania preparatów zwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu przeciwmigrenowe; N02CX – Inne preparaty samym pod‑nanomolarnym zakresem Ki (Ki: 0,2- sztucznych łez. leczniczego stosowanego u ludzi DepoCyte, przeciwmigrenowe 0,6 nM). Cyklosporyna (znana też jako cyklosporyna A) jest zarejestrowanego 11 VII 2001 – substancja Erenumab: Aimovig (Novartis Europharm) jest N07 – Inne leki wpływające na układ nerwo- cyklicznym polipeptydem immunomodulującym czynna: cytarabine, klasa: L01BC; wskazany do stosowania w profilaktyce migreny wy; N07X/N07XX – Inne leki wpływające na o działaniu immunosupresyjnym. Wykazano, że • decyzja z 9 VII 2018 dotycząca wycofania, na u osób dorosłych, u których występują przynajmniej układ nerwowy przedłuża przeżycie przeszczepów allogenicznych wniosek posiadacza (Eli Lilly) z 7 VI 2018, po- 4 dni z migreną na miesiąc. Erenumab jest w pełni Inotersen: Tegsedi (Ionis) jest wskazany do sto- u zwierząt i znacząco poprawia przeżywalność zwolenia na dopuszczenie do obrotu produk- ludzkim przeciwciałem monoklonalnym IgG2 wy- sowania w leczeniu polineuropatii w stadium 1 lub przeszczepów po przeszczepianiu wszelkiego typu tu leczniczego stosowanego u ludzi Ariclaim, twarzanym w technologii rekombinacji DNA w ko- stadium 2 u dorosłych z rodzinną amyloidozą tran- narządów miąższowych u człowieka. Wykazano zarejestrowanego 11 VIII 2004 – substancja mórkach jajnika chomika chińskiego (CHO). styretynową (ang. hereditary transthyretin amyloi- także, że cyklosporyna ma działanie przeciwza- czynna: duloxetine, klasa: N06AX; Erenumab wiąże się z receptorem peptydu zwią- dosis, hATTR). palne. Badania na zwierzętach sugerują, że cyklo- • decyzja z 19 VII 2018 dotycząca wycofania, zanego z genem kalcytoniny (CGRP). Receptor Inotersen to 2′-O-2-metoksyetylo (2′-MOE) tiofo- sporyna hamuje reakcje odporności komórkowej. na wniosek posiadacza (Glaxo Group) z 28 VI CGRP jest zlokalizowany w miejscach istotnych sforanowy antysensowny oligonukleotyd (ASO) Wykazano, że cyklosporyna hamuje produkcję 2018, pozwolenia na dopuszczenie do obro- dla patofizjologii migreny, takich jak zwój nerwu inhibitora wydzielania ludzkiej transtyretyny (TTR). i (lub) uwalnianie cytokin prozapalnych, w tym in- tu produktu leczniczego stosowanego u ludzi trójdzielnego. Erenumab silnie i swoiście konku- Selektywne wiązanie się inotersenu do matryco- terleukiny 2 (IL-2), zwanej też czynnikiem wzrostu Trobalt, zarejestrowanego 28 III 2011 – sub- ruje o wiązanie z CGRP oraz hamuje jego aktyw- wego RNA (mRNA) TTR powoduje rozkład zarów- limfocytów T (TCGF). Wiadomo też, że zwiększa stancja czynna: retigabine, klasa: N03AX. ność w receptorze CGRP i nie wykazuje istotnego no zmutowanego jak i dzikiego typu (prawidłowe- uwalnianie cytokin przeciwzapalnych. Wydaje się, działania na inne receptory z rodziny kalcytoniny. go) mRNA TTR. Zapobiega to syntezie białka TTR że cyklosporyna blokuje limfocyty spoczynkowe 2018-08-22 CGRP jest neuropeptydem modulującym nocycep- w wątrobie prowadząc do istotnego zmniejszenia w fazie G0 lub G1 cyklu komórkowego. Źródła: - klasyfikacja ATC i nomenklatura nazw substancji czynnych na podstawie opracowania WHO tywny szlak sygnałowy oraz substancją rozszerza- się stężenia zmutowanego i dzikiego typu białka Po podaniu do oka cyklosporyna jest pasywnie Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC Classification and DDD assignment 2018”, Oslo 2017; “ATC Index with DDDs 2018”, Oslo 2017), ze jącą naczynia, związaną z patofizjologią migreny. TTR wydzielanego do krążenia przez wątrobę. wchłaniana przez limfocyty T, gdzie ulega wiązaniu zmianami i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2018 – tłumaczenie własne; - informacje rejestracyjne: “Community register of medicinal products for human use”; W przeciwieństwie do innych neuropeptydów wy- TTR to białko transportujące dla białka wiążącego do cyklofiliny A, inaktywuje kalcyneurynęi zapobie- “Community list of not active medicinal products for human use”; - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; kazano, że stężenie CGRP istotnie zwiększa się retinol typu 4 (RBP4), które jest głównym nośni- ga translokacji czynnika transkrypcyjnego NF-AT - opisy wskazań i mechanizmów działania: Charakterystyki Produktów Leczniczych; podczas migreny i powraca do normy, gdy ból gło- kiem witaminy A (retinolu). Z tego względu, ocze- - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. wy ustępuje. Dożylna infuzja CGRP wywołuje mi- kuje się, że zmniejszenie stężenia TTR w osoczu greno-podobny ból głowy u pacjentów. Hamowanie będzie prowadzić do zmniejszenia stężenia retino- działania CGRP może teoretycznie osłabiać kom- lu w osoczu do poziomu poniżej normy. pensacyjne rozszerzanie naczyń krwionośnych Decyzją Komisji Europejskiej z 26 marca 2014 ino- w przypadku schorzeń niedokrwiennych. W bada- tersen został oznaczony jako sierocy produkt lecz- niu oceniano wpływ pojedynczej dożylnej dawki

66 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 67 ► Nowe rejestracje i nowości na rynku Nowe rejestracje i nowości na rynku Ponadto w lipcu 2018 r. wprowadzono do L – LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE NOWOŚCI NA RYNKU sprzedaży 1 nową wersję marki już obecnej na I WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD rynku: ODPORNOŚCIOWY • J01XE, furazidin, neoFuragina Max (Teva), PL L01 – Leki przeciwnowotworowe; 05.2018. L01A – Środki alkilujące; L01AX – Inne środ- ki alkilujące – Lipiec 2018 B – KREW I UKŁAD KRWIOTWÓRCZY L01X/L01XX – Inne leki przeciwnowotworowe B05 – Substytuty krwi i płyny do wlewów; B05B – L04/L04A – Leki hamujące układ odpornościowy; Roztwory do podawania dożylnego; B05BB L04AA – Selektywne leki hamujące układ od- – Roztwory wpływające na równowagę elek- pornościowy trolitową; B05BB02 – Elektrolity z węglowo- W lipcu 2018 r. na rynek farmaceutyczny w Polsce zostało wprowadzonych 16 nowych marek danami M – UKŁAD MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWY produktów leczniczych: M03 – Środki zwiotczające mięśnie; M03A – Środki C – UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY zwiotczające mięśnie działające obwodowo; C07/C07A – Leki blokujące receptory b-adrener- M03AC – Inne czwartorzędowe związki amo- Klasa ATC/ Nazwa handlowa Podmiot Obszar i data Nazwa międzynarodowa giczne; C07AB – Selektywne leki blokujące niowe WHO (marka) odpowiedzialny 1. rejestracji/zmiany receptory b-adrenergiczne B05BB02 Potassium chloride + Kalii chloridum Fresenius Kabi PL 07.2015 C10 – Środki wpływające na stężenie lipidów; N – UKŁAD NERWOWY glucose 0,15% + Glucosum C10B - Środki wpływające na stężenie lipi- N02 – Leki przeciwbólowe; 5% Kabi dów w połączeniach; C10BA - Inhibitory re- N02A – Opioidy; N02AX – Inne opioidy duktazy hydroksymetyloglutarylokoenzymu N02B – Inne leki przeciwbólowe i przeciwgo- C07AB Landiolol Runrapiq Amomed PL 03.2017 A w połączeniach z innymi środkami wpływa- rączkowe; jącymi na stężenie lipidów; C10BA06 – Ru- N02BB – Pirazolony C10BA06 Rosuvastatin + ezetimibe Ezehron Duo Adamed PL 03.2018 suwastatyna i ezetymib N02BE – Anilidy; N02BE51 – Paracetamol C10BA06 Rosuvastatin + ezetimibe Suvardio Plus Sandoz PL 03.2018 w połączeniach z wyłączeniem leków psycho- J – LEKI PRZECIWZAKAŹNE DZIAŁAJĄCE tropowych J02AC Fluconazole Candifluc Aflofarm PL 01.2016 OGÓLNIE J01 – Leki przeciwbakteryjne działające ogólnie; 2018-08-23 J05AE Darunavir Teva PL 02.2018 Darunavir Teva J01X – Inne leki przeciwbakteryjne; J01XE - Pochodne nitrofuranu Źródła: J05AF Tenofovir disoproxil Ictady Actavis PL 09.2016 - klasyfikacja ATC i nomenklatura nazw substancji czynnych na podstawie opracowania WHO J02/J02A – Leki przeciwgrzybicze działające ogól- Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology (“Guidelines for ATC Classification and DDD assignment 2018”, Oslo 2017; “ATC Index with DDDs 2018”, Oslo 2017), ze L01AX Temozolomide Temozolomide Sun Sun UE 07.2011 nie; J02AC – Pochodne triazolu zmianami i uzupełnieniami mającymi zastosowanie w roku 2018 – tłumaczenie własne; - nomenklatura nazw substancji czynnych dla preparatów roślinnych, galenowych i szczepio- Pharmaceuticals J05 – Leki przeciwwirusowe działające ogólnie; nek: „Farmakopea Polska XI”; “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; J05A – Bezpośrednio działające leki prze- - informacje rejestracyjne PL: “Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do L01XX Anagrelide Anagrelide Accord Accord PL 01.2018 ciwwirusowe; Obrotu na Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”; miesięczne wykazy zarejestrowanych Healthcare produktów leczniczych publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Rejestracji J05AE – Inhibitory proteazy PLWMiPB; pozwolenia i decyzje porejestracyjne nadsyłane przez podmioty odpowiedzial- ne; wykazy produktów leczniczych, którym skrócono okres ważności pozwolenia; J05AF – Nukleozydowe i nukleotydowe inhi- - informacje rejestracyjne UE: “Community register of medicinal products for human use” L04AA Tofacitinib Xeljanz Pfizer UE 03.2017 - informacje o wprowadzeniu produktu na rynek w Polsce: dane IQVIA; bitory odwrotnej transkryptazy - pozostałe opinie i komentarze: autorskie. M03AC Atracurium Atracurium Kalceks Kalceks PL 01.2018

N02AX Tramadol Tramadol Kalceks Kalceks PL 11.2017

N02AX Tramadol Tramadol Krka Krka PL 02.2018 Opracowanie: N02BB Metamizole Chemax Pharma PL 04.2016 Dialginum dr n. farm. Jarosław Filipek N02BE51 Paracetamol + Tantum Flu Angelini PL 05.2017 Kierownik Działu Informacji o Produktach phenylephrine Administrator Farmaceutycznej Bazy Danych

N02BE51 Paracetamol + Theraflu Zatoki Max GlaxoSmithKline PL 09.2010 Coldrex pseudoephedrine KTR, zm. 10.2015 Theraflu Max, zm. IQVIA 06.2018 Theraflu Krajowa Baza Produktów Ochrony Zdrowia (KBPOZ) Zatoki Max

68 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 69 Test wiedzy. Test wiedzy. Sprawdź Sprawdź co zapamiętałeś! co zapamiętałeś!

Pytanie ❻: Zmianę siły działania toksyny botu- C. mikroorganizmy chorobotwórcze, których czło- linowej można zaobserwować w przypadku: wiek jest nosicielem D. mikroorganizmy jelitowe zarówno korzystne A. nadmiernego obciążania fizycznego ostrzyk- dla zdrowia jak i potencjalnie chorobotwórcze niętej części ciała B. u pacjentów wytwarzających przeciwciała neu- Prawidłowa odpowiedź: D. Jelita człowieka zamieszkują tralizujące przeciwko białkom NAPs bakterie zarówno korzystne dla zdrowia jak i potencjalnie C. przy łącznym stosowaniu z aminoglikozydami chorobotwórcze, określane wspólnie mianem mikrobioty. D. wszystkie odpowiedzi są prawidłowe Pytanie ❾: Mikrobiota jelitowa pełni w orga- Prawidłowa odpowiedź: D. Niekontrolowana stymulacja nizmie funkcję: Pytanie ❶: Szczepy Neisseria meningitidis Prawidłowa odpowiedź: C. Wiskosuplementacja polega mięśni po domięśniowym podaniu leku może spowodo- w większości przypadków powodują: na wstrzyknięciu roztworu soli kwasu hialuronowego do wać wystąpienie nadmiernych efektów terapeutycznych A. metaboliczną zmienionego chorobowo stawu kolanowego, co poprawia lub niepożądanych objawów ogólnoustrojowych. U mniej B. troficzną A. stan bezobjawowego nosicielstwa właściwości mazi stawowej. niż 2% pacjentów dochodzi do wytworzenia tzw. przeciw- C. immunologiczną B. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ciał neutralizujących (skierowanych przeciwko białkom D. wszystkie wymienione C. sepsę Pytanie ❹: Podstawowym kryterium zdrowia NAPs), powodujących istotną redukcję wydajności kuracji. Aminoglikozydy nasilają działanie TB. D. nieinwazyjne zapalenia spojówek psychicznego jest: Prawidłowa odpowiedź: D. Mikrobiota jelitowa pełni w organizmie człowieka funkcje metaboliczną, troficzną oraz Prawidłowa odpowiedź: A. W większości przypadków A. odnoszenie sukcesów Pytanie ❼: Glukoza jako składnik ORSs – do- immunologiczną, które uzupełniają się wzajemnie. szczepy Neisseria meningitidis nie powodują choroby, B. poczucie sprawczości ustnych soli nawilżających ma za zadanie: a jedynie odpowiadają za stan bezobjawowego nosiciel- C. komfortowe warunki życia Pytanie ❿: W przypadku biegunki, pacjent po- stwa, które występuje u około 10% populacji. D. myślenie fatalistyczne A. dostarczyć energii jelitom B. wyrównywać kwasicę winien trafić do lekarza, gdy: Pytanie ❷: Z epidemiologicznego punktu wi- Prawidłowa odpowiedź: B. Poczucie sprawczości zwane C. spełniać rolę transportera dla jonów sodu A. ma wymioty i gorączkuje dzenia najważniejsze są szczepy Neisseria jest także poczuciem samosterowności. Kiedy je tracimy, D. zapobiegać wymiotom B. w stolcu pojawiła się krew meningitidis: nasze zdrowie psychiczne momentalnie znajduje się na C. objawy trwają ponad 72 godziny u zdrowych równi pochyłej i jest to stan alarmowy. Nabywamy wów- Prawidłowa odpowiedź: C. Glukoza stanowi istotny skład- dorosłych, ponad 48 godzin u ludzi starszych A. A i B czas przekonania, że w istocie nasz wpływ na życie jest nik Oral Rehydratation Salts, ponieważ stanowi transpor- oraz ponad 24 godziny u chorych na cukrzyc B. H, I oraz K znikomy, a tym samym podejmowanie jakichkolwiek wy- ter dla jonów sodu i w konsekwencji wody przez błonę D. wszystkie odpowiedzi są prawidłowe C. W135 i 29E siłków i tak okaże się daremne. śluzową jelit. D. A, B, C, Y i W135 Prawidłowa odpowiedź: D. Pacjent z biegunką powinien Pytanie ❺: Aktywność biologiczna preparatów Pytanie ❽: Mikrobiota jelitowa to: zostać skierowany do lekarza, gdy objawy utrzymują się, Prawidłowa odpowiedź: D. Epidemie wywoływane są botuliny wyrażana jest w: A. dobroczynne bakterie naturalnie zasiedlające dołączają się inne dolegliwości, a także w przypadku kiedy głównie przez szczepy z grup serologicznych A, C i W135. zaistnieje podejrzenie, że biegunka to skutek działania Największe epidemie, wywoływane głównie przez grupę A. nanogramach przewód pokarmowy niepożądanego leku. serologiczną A, mają miejsce co kilka lat w „pasie subsa- B. tzw. NAPsach B. specjalnie wypreparowane szczepy bakterii haryjskim”. C. jednostkach gołębich probiotycznych D. jednostkach mysich Pytanie ❸: Wiskosuplementacja polega na: Prawidłowa odpowiedź: D. Aktywność biologiczna prepa- A. spożywaniu zwiększonych ilości kolagenu na- ratów botuliny wyrażana jest w jednostkach mysich (ang. turalnego mouse unit – MU), oznaczających średnią dawkę toksyny B. doustnym przyjmowaniu siarczanu glukoza- powodującą, w czasie 3-4 dni od podania śmierć połowy miny grupy samic myszy linii Swiss-Webster o masie osobniczej C. dostawowej iniekcji kwasu hialuronowego 18-20 g. D. wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

71 70 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 73 72 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018 Aptekarz Polski – Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej, www.aptekarzpolski.pl Wydawca: Naczelna Izba Aptekarska, ul. Długa 16, 00-238 Warszawa, tel. 22 635 92 85, fax 22 887 50 32, e-mail: [email protected]

Redakcja Aptekarza Polskiego: Redaktor Naczelny – Zbigniew Solarz; Zastępca Redaktora Naczelnego, Konsultant farmaceutyczny – dr n. farm. Tomasz Baj; Sekretarz redakcji, Webmaster witryny www.aptekarzpolski.pl – mgr farm. Olga Sierpniowska. e-mail: [email protected] 74 Ilustracje wewnątrz numeru i okładka: Fotolia.com Aptekarz Polski, 144 (122e) sierpień 2018