PUSH

Wat is jouw toekomst na je sportcarrière? Kom op tijd in actie

Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals (publieksversie) P4 P8 P10 P14

P20 P18 Carlien Dirkse P24 P26 Rob Derikx van den Heuvel Merel de Blaey

P34 P36 P38 P40 Eefke Mulder

Inhoud en verder:

16 Niet alleen juichen, ook verantwoordelijkheid nemen Waarom oud-topsporters zo betrokken zijn bij dit onderwerp

28 De noodzaak van duale ontwikkeling De belangrijkste conclusies uit het Batavieren-onderzoek

44 Voorwaarts 11 aanbevelingen voor huidige en toekomstige internationals

48 ‘Iedere topsporter verdient een eigen benadering’ Oud-international Wietske de Ruiter maakte van duale ontwikkeling haar eigen carrière

51 Eerder verschenen uitgaven van De Batavieren

2 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals Voorwoord

Hoe focus je Twee levens optimaal op vandaag,

zonder te vergeten De Nederlandse Hockey Club De Batavieren is opgericht in 1937, met als doel de ‘ware hockeygeest’ dat er ook te verspreiden en het spelen van wedstrijden te bevorderen. De meeste leden zijn (oud-)internatio- een morgen is? nals, aangevuld met spelers die een belangrijke ­bijdrage hebben geleverd aan de hockeysport. Als uniek generatieplatform ondersteunen De Batavieren het tophockey en stimuleren we de onderlinge ver- binding, onder meer door het spelen van toernooien en demonstratiewedstrijden.

Naast de vele bestuurlijke rollen die Batavieren ver- P40 vullen bij clubs en de KNHB, worden er met enige Naomi van As regelmaat onderzoeken opgezet rondom relevante thema’s in de topsport, meestal in overleg met de KNHB. Zo kunnen wij ons steentje bijdragen aan de ontwikkeling van de topsport. Het begon in de jaren zeventig en tachtig met tests van sticks en kunst­ grasvelden, later kwamen er boekjes en symposia over onderwerpen als hockey en geld, de rol van de coach en hoe je talent optimaal kunt benutten.

We leven in een tijd waarin veel wordt geëist van topsporters, het worden steeds meer (tijdelijk) full- time professionals. Hoe focus je optimaal op vandaag, zonder te vergeten dat er ook een morgen is? Hoe ontwikkel je je beste zelf, zowel op het veld als voor het lange leven erna? Deze vragen waren voor ons aanleiding een nieuw onderzoek te beginnen. We ondervroegen een groot aantal oud-tophockeyers (m/v) over hun zogeheten ‘duale ontwikkeling’, de resultaten ervan staan opgetekend in deze uitgave. Met veel dank aan allen die hier zo hard aan hebben meegewerkt.

Niek van Exel Voorzitter NHC De Batavieren

3 TEUN DE NOOIJER

‘Ik had minder goed gepresteerd als ik niets had gedaan naast het hockey’ 5 Wie Teun de Nooijer Geboren 22 maart 1976 in Egmond aan den Hoef Aantal interlands 453 Hoogtepunt Olympisch goud in 1996 en 2000 Na de topsport Partner bij headhunter McDermott+Bull Ook iemand die twintig jaar lang sterspeler en steunpilaar van Bloemendaal en het Nederlands elftal is geweest, moet daarna gewoon aan de slag om geld te verdienen. Daar was Teun de Nooijer gelukkig al vroeg mee begonnen.

Wie op topniveau hockeyt, verveelt zich nooit – en er blijft genoeg tijd over voor andere zaken. Teun wilde die tijd eerst vullen met een studie geschiedenis, maar dat bleek geen gelukkige keuze. De gebrekkige medewerking van de universiteit maakte het lastig zijn topsportleven te combineren met een studie – en dat maakte hij niet een­ voudiger door een tijdje in Hamburg te gaan hockeyen. Hij wilde niet eindeloos studeren, maar vond het wel belangrijk een papiertje te halen. Het feit dat hij al op jonge leeftijd (24) vader was gewor­ den, zorgde voor extra motivatie zich ook maatschappelijk te ontwikkelen. De Randstad Topsport Academie bood hem wat hij wilde: een studie die goed te combineren viel met zijn sport- en zijn gezinsleven. Overdag studeren, ’s avonds trainen. “Eigenlijk ben ik het grootste deel van het jaar een soort huisman”, zei hij destijds in een interview met Trouw.

6 TEUN DE NOOIJER

Met het papiertje eenmaal op zak deed ‘Het programma zit Ondersteuning en afstemming Teun een aantal stages om werkervaring Teun: “Mijn diploma heeft me wel rust en op te doen, gemiddeld tweeënhalve dag zo vol competitie- zekerheid gegeven, maar heeft me nau­ per week. “Die combinatie was niet altijd wedstrijden, welijks geholpen bij het vinden van werk. makkelijk. Hockey stond op één, dus ik Dat gebeurde doorgaans via mijn net- moest vaak eerder weg om op tijd op de trainingskampen werk. Als ik tijdens mijn hockeytijd om training te kunnen zijn. Daardoor had ik hulp of ondersteuning vroeg, heb ik die vaak het gevoel dat ik tekortschoot, niet en interlands gekregen, vaak van individuen binnen voldoende kon leveren. Ook omdat mijn dat er amper tijd club of bond. Ik heb echter nooit iets collega’s natuurlijk wel konden door­ gemerkt van structurele ondersteuning werken als dat nodig was.” overblijft voor voor hockeyers die zich ook op maat- schappelijk vlak willen ontwikkelen. Daar Eigen bedrijf maatschappelijke moet iets aan gebeuren.” Op zijn club bedacht en ontwikkelde Teun ontwikkeling’ het plan een eigen bedrijf op te zetten: Op dit moment zijn hockeyers groten- TDNA, de Teun de Nooijer Academy, voor deels op zichzelf aangewezen als het gaat coaching, begeleiding, presentaties en om het opbouwen van een maatschap­ ook inspiratiesessies. Het liep meteen pelijke carrière naast hun topsportleven goed, viel uitstekend te combineren met – en daar slaagt niet iedereen in. hockey en leverde ook nog een prima Teun: “Door naast je sport te werken, kun inkomen op. Teun: “Ik ben altijd bezig Zij boden hem na een paar gesprekken een je je breder ontwikkelen en dat helpt je in geweest naast het hockey. Dat kwam baan aan om te komen meehelpen met het je latere leven. Het probleem is dat er nu mijn spel ook ten goede: ik weet zeker bouwen van ‘winning teams’: kijken wat de vaak roofbouw wordt gepleegd: het pro- dat ik minder goed had gepresteerd als cultuur is bij een klant, welke ervaring en gramma zit zo vol met competitiewedstrij- ik niet iets naast het hockey had gedaan. kwaliteiten er nodig zijn voor een ‘perfect den, trainingskampen en interlands dat er Mijn carrière had dan ook beslist minder fit’, wat voor persoonlijkheid past binnen amper tijd overblijft voor maatschappe- lang geduurd. Toen ik stopte met hockey, een team? Waar zijn belangrijkste activitei- lijke ontwikkeling naast het hockey. Om liepen mijn activiteiten met TDNA ten tot dan altijd rond het hockey waren die te kunnen faciliteren, moeten het gewoon door, dus ik heb nooit het geplooid, zoals de klussen via zijn eigen nationale en internationale hockeypro- zwarte gat gekend.” academie, werd hij bij McDermott+Bull in gramma worden aangepast en op elkaar 2017 niet binnengehaald om zijn hockey- afgestemd. Ook in deze tijd is het goed Een van die sessies met TDNA leverde naam, maar om wat hij ‘kwam brengen’ mogelijk om professioneel sport te bedrij- hem in 2017, vier jaar nadat hij zijn stick binnen de organisatie. Daarmee was zijn ven en daarnaast te bouwen aan een aan de wilgen had gehangen, een uitnodi­­­ transitie van topsport naar maatschap­ maatschappelijke loopbaan, maar daar- ging op van headhunter McDermott+Bull. pelijke carrière definitief een feit. voor is afstemming cruciaal.”

7 KIM LAMMERS ‘Sporters ontwikkelen wel degelijk nuttige vaardigheden’

Ieder mens moet zich af en toe ‘Ik had te veel Ratrace aanpassen aan nieuwe omstan­- Na een jaar besloot Kim te stoppen met haast om met iets haar baan. Ze vestigde zich als zelfstandig dig­heden. Dat is niet per se aan nieuws aan de slag ondernemer en dat vrije leven bleek haar topsporters­ voorbehouden,­ vindt een stuk beter te bevallen. Als coach, moti- te gaan en heb niet vator, spreker en inspirator heeft ze een oud-spits Kim Lammers. Ze pleit missie om mensen in beweging te krijgen. de tijd genomen ervoor om topsporters met meer “Door mijn hockeycarrière heb ik een groot om te ontdekken netwerk kunnen opbouwen. Dat helpt zelfvertrouwen het werkende enorm als je voor jezelf begint.” leven in te sturen. wat ik écht wilde’ Na een aantal drukke en succesvolle jaren zorgde het coronavirus ervoor dat Kim zichzelf voor de tweede keer opnieuw Kim Lammers beschouwt zichzelf als een Misschien had het te maken met mijn onze- moest uitvinden. Ze besloot te stoppen met positief ingesteld mens. Dus toen ze na een kerheid, maar ik voelde me best aangeval- het coachen van het vrouwenteam van mooie carrière in 2014 gestopt was als len door zulke vragen.” Huizen om zich volledig op haar werkende international, begon ze vol goede moed carrière te kunnen richten. “Mijn agenda aan het leven na het tophockey. “Ik had Van een zwart gat was geen sprake, want was bomvol, maar opeens vielen allerlei precies tweehonderd keer voor Oranje Kim had al voor het WK een baan geaccep- opdrachten weg”, zei Kim tegen De Gooi- gespeeld en ook nog gescoord in mijn teerd als directeur bij het Ronald McDonald en Eemlander. “Mijn leven was de afgelopen laatste interland, de WK-finale in eigen land. Centre. Vier weken na dat zo glorieus verlo- jaren een ratrace, ik ging maar door. Tijdens Het was helemaal perfect.” pen toernooi, begon ze aan haar nieuwe de lange wandelingen die ik maakte, had ik functie en achteraf gezien was dat te snel. tijd om na te denken. Toen heb ik besloten De buitenwacht hielp niet bepaald mee “Ik heb niet de tijd genomen om te ontdek- om mijn maatschappelijke carrière voorrang om het positieve gevoel vast te houden, ken wat ik écht wilde, ik had te veel haast te geven, want ik wil de dingen die ik doe vertelt Kim. “De eerste vraag die veel men- om met iets nieuws aan de slag te gaan. In voor de volle 100 procent doen. Zo zit ik nu sen ­stellen, is: ‘En, ben je nu in een zwart mijn onderbuik voelde ik al vrij snel dat die eenmaal in elkaar.” gat gevallen?’ Er is een enorme bias. Ze baan niet was wat ik wilde, maar ik zat er denken dat het vast niet mogelijk is om uit nog steeds met een topsportmentaliteit in. Geen exclusief probleem een werkend leven net zoveel voldoening Ik dacht: ik wil deze wedstrijd gewoon win- De coronacrisis heeft Kim ook een ander te halen als uit een topsportcarrière. nen. Zo werkt het dus niet.” inzicht opgeleverd. Dat ieder mens zich af

8 Wie Kim Lammers Geboren 21 april 1981 in Amsterdam Aantal interlands 200 Hoogtepunt Olympisch goud in 2012 en wereldkampioen in 2006 en 2014 Na de topsport Zelfstandig coach, motivator, spreker en inspirator

en toe moet aanpassen aan nieuwe omstandigheden. “Dat is niet per se aan topsporters voorbehouden. Het zou goed zijn als aan dat aspect meer aandacht wordt besteed tijdens je sportloopbaan. Ik voelde me best onzeker over de overgang van sport naar een maatschappelijke carrière en dat gevoel werd versterkt door al die vragen over het zwarte gat. Het zou me geholpen hebben als ik daar goede voorlichting over had gekregen, zodat ik niet het gevoel had gekregen dat het een exclusief probleem is voor topsporters.”

Want als je nuchter naar de zaken kunt kijken, dan zie je ook minder op tegen de overgang. Daarnaast vindt Kim dat de hoc- keybond een rol kan spelen bij het vergro- ten van het zelfvertrouwen van de sporters. “Het was vaak alleen maar meer en meer trainen, daar schieten we in door. Ik denk dat het een verrijking is als je internationals meer ruimte geeft voor een duale carrière. Er zit nu ook een generatie met allemaal hoopopgeleide meiden. Laat oud-internati- onals met een leuke loopbaan presentaties geven over wat ze doen en hoe ze daar zijn gekomen. En maak de huidige internatio- nals bewust van het feit dat ze wel degelijk nuttige vaardigheden opbouwen in hun sport. Ze moeten niet denken dat ze achter- lopen op hun leeftijdsgenoten.”

9 GUUS VOGELS

‘Uiteindelijk is het aan jou om je ook op je werk in de basis te spelen’

Wie Guus Vogels Geboren 26 maart 1975 in Naaldwijk Aantal interlands 263 Hoogtepunt Olympisch goud in 1996 en 2000 Na de topsport Guus is commercieel manager bij tankopslagbedrijf Vopak

‘Zorg dat je de regie hebt bij het einde van je hockeyloopbaan’

12 GUUS VOGELS

‘Ik ben losgekomen van de hockeyer Guus Vogels’

k heb naast mijn hockeyloopbaan altijd hebben, maar uiteindelijk is het aan jezelf “Igestudeerd. Dat zorgde voor ritme en om je in de basis te spelen – om in hockey- afwisseling in mijn dag. Op die manier heb termen te blijven. Natuurlijk had ik een ik de HTS kunnen afronden. Het was mijn kennis­achterstand ten opzichte van mijn wens om het einde van mijn hockeycarri- leeftijdsgenoten, maar bij Vopak kreeg ik ère zelf te regisseren en dat is gelukt. alle ruimte om die snel in te lopen.” Eigenlijk heb ik de overgang naar een wer- kend leven al hockeyend gemaakt, want ik “Inmiddels ben ik er commercieel manager. werd vestigingsmanager bij mijn club, HGC. Vopak is een wereldwijd opererend bedrijf, Door deze functie kon ik ook nog een tijdje dus ik speel nog steeds op het internatio- in de hoofdklasse en het Nederlands elftal nale toneel. Het is een mooi bedrijf, waar ik blijven spelen. Tegen het einde van mijn helemaal op mijn plaats zit. Ik word hockeycarrière heb ik bewust gekozen om gewaardeerd en krijg alle mogelijkheden verder te gaan in de richting van mijn stu- om mezelf verder te ontwikkelen. Ik ben die en ben ik bij tankopslagbedrijf Vopak losgekomen van de hockeyer Guus Vogels.” terechtgekomen. Daar werk ik nog steeds. Ik heb veel gehad aan de gesprekken die ik “In het hockey maak je deel uit van een voerde met coach en John gemotiveerde groep mensen en die drive Paul Broeders, die destijds CEO van Vopak gebruikte ik om ook in mijn studie en werk was en bij HGC in de veteranen speelde. Ze de juiste keuzes te maken. Het is mooi om adviseerden me om zo lang mogelijk door te horen dat de KNHB de begeleiding van te gaan met hockey. Want, zo zeiden ze: hockeyers rondom sport en werk verder wat je nu hebt, komt nooit meer terug. wil professionaliseren. De bond zou een Tegelijkertijd gaven ze me ook nuttig omgeving moeten creëren waarin, naast advies over mijn loopbaan na het hockey.” het hockey, ook aandacht is voor studie en diploma’s en de periode na je actieve In de basis sportcarrière. Tegen de internationals van “John Paul Broeders heeft voor mij de deur nu zou ik willen zeggen: zorg dat je altijd naar Vopak geopend, net als ik was hij opties hebt. Dan kun je zelf de richting in keeper en we hadden echt een klik. Dat je leven bepalen en ben je niet afhankelijk was voor mij ook een kwestie van mazzel van het momentum.”

13 JANNEKE SCHOPMAN

‘Ik ging een stuk beter hockeyen toen ik ging werken’

Wie Janneke Schopman Geboren 26 april 1977 in Haarlem Aantal interlands 212 Hoogtepunt olympisch goud in Peking 2008, wereld- kampioen 2006, drie keer Europees kampioen Na de topsport Sinds januari 2020 is Janneke in India assistent van bondscoach Sjoerd Marijne. Daarvoor was ze bondscoach van de Amerikaanse hockeyvrouwen en van SCHC Dames 1

14 ‘Wees assertief. Stap op je coach of baas af en wees open over jouw wensen. Mensen zijn altijd bereid met je mee te denken’

n de periode dat ik voor het eerst Onbetaald verlof heb ik – wederom in overleg – onbetaald “Iwerd geselecteerd voor het natio- “Veel spelers gingen niet werken, omdat verlof kunnen nemen om de voorberei- nale team, was ik net bezig met afstude- ze daar financieel nauwelijks op vooruit- ding op een groot toernooi helemaal te ren. Ik stond toen niet goed te hockeyen, gingen. Als je te veel verdiende, werd je kunnen meemaken. En na het WK ging ik want ik was heel moe. Ik had er simpel- gekort op het stipendium, dat was een weer aan de slag. Dat is ook een tip die ik weg de energie niet voor. Ik heb toen drempel. Ik heb nooit voor het geld wil meegeven: wees assertief. Bedenk wat aan de bondscoach gevraagd of hij mij gewerkt, maar koos voor mijn persoon- je wilt en stap op je coach of baas af en even de ruimte wilde geven voor mijn lijke ontwikkeling. Ik vond het belangrijk wees open over jouw wensen. Je zult zien studie, die was op dat moment voor mij om ook werkervaring op te doen en dat er meer mogelijk is dan je vooraf belangrijker. Maar ik zei er ook meteen werken was bepaald geen straf. Sterker denkt, mensen zijn altijd bereid met je bij dat ik vanaf een bepaalde datum, nog: ik ging een stuk beter hockeyen toen mee te denken. Je hebt een netwerk uit zoveel maanden voor de Olympische ik ging werken.” het hockey: gebruik dat om stages of Spelen, fulltime voor hockey zou gaan. werk te zoeken. Dat is een investering in En zo heb ik het ook gedaan – en kun- “Hockey was geen moetje, ik was telkens jezelf die zich altijd uitbetaalt. En nog een nen doen. Ik deed het allemaal in over- blij als ik weer het veld op mocht. Die voordeel: als je erbij werkt, bestaat je leg, daardoor wilde iedereen meewer- balans heeft mijn hockeycarrière beslist leven uit meer dan alleen hockey. ken. Ik heb in die periode geen training goed gedaan: het gaf afleiding en ik had Daardoor zul je ook beter omgaan met gemist, maar ik was wel af en toe bekaf.” er meer plezier door. Toen ik al werkte, tegenslagen, let maar op.”

15 Niet alleen juichen, ook verantwoordelijkheid nemen Wat volgt er na jouw topsportcarrière? Sinds enkele jaren wordt deze vraag steeds vroeger in het leven van topsporters gesteld. En dat is maar goed ook, zo blijkt uit het onderzoek van De Batavieren, waarvan dit boekje de samenvatting is. Vijf oud-sporters vertellen over het belang van een brede blik.

Gereedschapskist Inspiratie in directe omgeving vullen

“Volg je passie, doe iets wat je leuk vindt! om tijdens je sportcarrière je duale ontwik­ “Als oud-international raakte ik in 2004 Wat moet je met zo’n advies als je niet weet keling al ter hand te nemen. Die noodzaak als manager van het Nederlands dames- hoe je je passie moet vertalen naar een wordt inmiddels breed onderkend, onder team opnieuw betrokken bij de top- werkomgeving? Als je geen idee hebt hoe meer via TeamNL@work van NOC*NSF. Dit sport. Het was een succesvolle periode, de arbeidsmarkt eruitziet? Dit is precies het onderzoek laat echter zien dat we er nog met als hoogtepunt goud op het WK grote dilemma voor de topsporter: hoe niet zijn. Het blijkt dat sporters zich het beste van 2006. Bij een reünie van dat team in vertaal ik wie ik ben, wat ik kan en wat ik wil laten inspireren door hun directe omgeving. 2019 bleken velen te hebben geworsteld in een maatschappelijke ambitie? Dit uitzoe- Dit vereist op club- en bondsniveau een met het leven tijdens en na hun sport- ken is een systematisch proces, dat verloopt ‘duaal ontwikkelingsankerpunt’: iemand met carrière. Ik besloot me meer te verdiepen met vallen en opstaan – en dat verschillende kennis van zaken, verantwoordelijkheid en in de begeleiding van topsporters – ook uitkomsten kan hebben, die alle goed zijn. passie, zoals Wietske de Ruiter die rol nu buiten het hockey. Ik bleek niet de enige Meerdere rollen en omgevingen kunnen vervult bij de KNHB. Wat mij betreft verdient die met dit onderwerp begaan was; in immers recht doen aan wie je bent, wat je iedere sportbond een Wietske de Ruiter.” 2019 stelde de KNHB twee duale ontwik- wilt en kunt. Daarom is het van groot belang Sikko Onnes kelingscoördinatoren aan. Ook De Batavieren wilden aandacht aan dit onderwerp besteden: in april 2020 zijn Persoonlijke bewustwording we begonnen met een onderzoek naar de duale ontwikkeling en transitie van “Duale ontwikkeling van tophockeyers en tontwikkeling en de studie- en werkont- zestig oud-internationals. hun transitie naar een maatschappelijke wikkeling, persoonlijke bewustwording positie is een intrigerend onderwerp, dat van belang is. Voor het grootste deel van Jonge topsporters moeten vanaf het elke topsporter vroeg of laat raakt. de tophockeyers en -hockeysters ver- begin worden geholpen met het vullen Daarom was het des te begrijpelijker dat loopt die ontwikkeling gelukkig goed. van hun maatschappelijke gereed- alle zestig geïnterviewden in dit onder- Niet het ‘zwarte gat’ is het grootste schapskist, die hen na hun sportcarrière zoek unaniem van mening zijn dat ont- ­probleem, wel het carrièregat met leef- helpt bij de overgang naar een positie in wikkeling naast het hockey van groot tijdsgenoten, de kwaliteit van de eerste de maatschappij. Goed samenspel tus- belang is en dat de ondersteuning daar- banen en de kennis van de arbeidsmarkt. sen sporters, ouders, clubs en bonden is voor meer aandacht moet krijgen. Hoe Investeren in de periode die voor je hierbij van cruciaal belang. Het mag niet beter de ontwikkeling van de topsporter maatschappelijke ontwikkeling – van zo zijn dat we jarenlang juichen bij de tijdens zijn sportloopbaan, des te soepe- 20 tot 35 jaar – het belangrijkst is, is altijd successen, maar geen verantwoordelijk- ler zal de overgang naar de maatschappij de moeite waard. En dat vraagt aandacht heid nemen voor de atleten tijdens en verlopen. Gedurende het onderzoek werd van de sporter én de sportbonden.” na hun sportcarrière.” bovendien duidelijk dat, naast de spor- John Elffers Jan Albers

16 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals Keuzes op jouw pad

Hoeveel bewuste keuzes je als topsporter opzetten van mijn eigen stichting, van Tijdens mijn sportcarrière heb ik veel ook maakt, een hoop dingen overkomen je. financiën tot marketing tot bestuurskunde. mensen ontmoet die mij een handje Tijdens mijn tenniscarrière bleven mijn Die studie was een bewuste keuze, die hebben geholpen. Die contacten heb prestaties niet onopgemerkt; als paralym­ stichting kwam op mijn pad. ik gekoesterd, want niemand kan het pische sporter werd ik zelfs enigszins alleen. Nu hoop ik zelf iets te kunnen bekend. En dat betekende weer dat ik Zoals een paar jaar later het verzoek om doen voor een volgende generatie. adviezen kreeg wat ik met die bekendheid toernooidirecteur te worden van het Ga ik daarna wel bedenken wat ik wil kon doen. Een eigen stichting, bijvoorbeeld, ABN AMRO World Wheelchair Tennis doen als ik groot ben. die jonge kinderen met een beperking kan Tournament. Zat ik na een partij op de Esther Vergeer helpen te gaan sporten. Een prachtidee Australian Open opeens dingen te regelen natuurlijk, al zat ik nog midden in mijn voor Rotterdam. Best een gedoe. En steeds sportcarrière. Zou ik dat kunnen? die gedachte: doe ik het wel goed? Ik heb geleerd: hoe succesvol je ook bent, Ik vond het spannend, want ik moest uit twijfels zijn er altijd. Ook nu ik chef de mis- mijn comfortzone van trainen en spelen en sion ben voor de Paralympische Spelen. reizen. Ik had nog geen idee wat ik later Gelukkig kan ik leunen op een sterk team, wilde worden, maar ik wist wel: dit is leer- zoals ik dat tijdens mijn sportloopbaan ook zaam. Mijn studie management, economie altijd kon. En verder is het een kwestie van en recht bleek opeens best handig. Veel van durven, zoals je in de sport ook niets wint wat ik daar had geleerd, kwam terug bij het als je niets durft.

Elke dag pieken

Van huis uit heb ik meegekregen: niets dan ook een flinke schok toen ik na één niets van. Ik moest het allemaal leren, maar komt je aanwaaien. Als je iets wilt, dan jaar vertelde dat ik me op het zwemmen merkte ook dat ik met mijn achtergrond iets moet je er hard voor werken. Mijn vader, wilde richten. Gelukkig won ik vrij snel toe te voegen had. zelf chirurg, was erg blij dat ik werd inge- daarna zes keer goud op het EK en was het loot voor de studie geneeskunde. Dat dui­delijk dat ik best iets te zoeken had in Daarom ben ik zo blij dat De Batavieren dit zwemmen vond hij natuurlijk best, maar het zwembad. belangrijke thema onder de aandacht bren- die ­studie was het echte werk. Het was gen. Elke topsportcarrière komt ten einde en Dat betekende echter niet dat mijn kostje je kunt niet vroeg genoeg beginnen met de gekocht was. Zou het lukken om in die voorbereiding op de rest van je leven. Vraag sport een financiële buffer op te bouwen? advies, praat met mensen, wees actief en En wat moest ik daarna gaan doen? zorg dat je in een veilige omgeving kunt Tijdens mijn sportcarrière heb ik mijn uitpluizen wat je kunt en wilt. Veel mensen ­netwerk altijd goed onderhouden en zo willen je helpen, dat heb ik zelf ervaren. Het kreeg ik de kans bij Eiffel aan de slag te is opnieuw een leerproces en dat is razend gaan. Ik kon daar in een veilige omgeving interessant. En daarbij had ik zeker iets aan wennen aan het bedrijfsleven. Ik was bij- mijn topsportmentaliteit – of misschien wel voorbeeld gewend naar piekmomenten gewoon mijn opvoeding: niets komt je aan- toe te werken: waarom deden ze dat daar waaien, je moet er hard voor werken. niet? Hoezo ‘elke dag pieken’? Ik snapte er Pieter van den Hoogenband

17 Wie Rob Derikx Geboren 25 augustus 1982 in Den Bosch Aantal interlands 174 Hoogtepunt Olympisch zilver in 2004 Na de topsport Rob werkt in New York voor de Rabobank als Head of International Desk North America

‘In Duitsland kunnen hockeyers er veel makkelijker even tussenuit gaan’

18 ROB DERIKX

‘Geef meer ruimte voor studie of carrière’

k ben altijd intrinsiek gemotiveerd Hij heeft me aangeraden te solliciteren op “Igeweest. Dat heeft me geholpen in een managementtrainee­ship bij de bank. mijn sportcarrière, maar ook bij het oriën- Nu werk ik nog steeds bij de Rabo, vorig teren op het leven na mijn sportloopbaan. jaar ben ik voor een nieuwe functie met Ik besefte vrij snel dat er een leven na de mijn gezin naar New York verhuisd. Een topsport zou komen. Als je twintiger bent, mooi nieuw avontuur.” dan lijken de centjes leuk, maar ik dacht: in de rest van mijn leven moet ik ook nog “Ik vind dat de KNHB topsporters beter geld verdienen. Je moet je niet blindsta- kan voorbereiden op hun leven na de ren op je bekendheid als sporter, want na sport. En dan doel ik met name op het een paar jaar herkent niemand je meer in bijbrengen van het besef dat er ook een het clubhuis. Het is dan ook zaak je goed leven is na het hockey. Ook de ouders voor te bereiden op je carrière na je sport. moeten daarin worden mee­genomen. Als je niet uitkijkt, ben je zo afgezakt op de Ik zie nog te vaak dat zij een tikje verblind maatschappelijke ladder. Dat wilde ik altijd worden door de roem van hun kind en voorkomen.” daardoor vergeten kritisch te zijn. Daarnaast ligt de focus van de bond te Goud op de werkvloer veel op presteren op alle toernooien. “Mijn studie rechten was prima met top- Nederland wil naar elk toernooi met de sport te combineren. Ik heb er acht jaar beste spelers, maar in Duitsland doen ze over gedaan, op die manier was het goed dat anders. Tijdens de kleinere toernooien te doen. Na de Olympische Spelen in tussen de Spelen en de WK’s door krijgen heb ik mijn ­scriptie geschreven. Ik andere spelers vaak een kans. Daardoor is heb me vervolgens een halfjaar georiën- het daar wat eenvoudiger om als inter­- teerd en ben begin 2010 bij de Rabobank na­tional tijdelijk ruimte te maken voor je begonnen. NOC*NSF runde een project studie of je maatschappelijke ­carrière. Dat met de naam ‘Goud op de Werkvloer’, zou bij ons ook moeten kunnen. Verder bedoeld om sporters te ondersteunen bij zou het goed zijn als de bond een recruit- de transitie naar een maatschappelijke mentbureau als sponsor aantrekt. Dan kun carrière. Via dat project heb ik de je de kennis van zo’n bedrijf gebruiken om HR-directeur van de Rabobank ontmoet. de sporters beter te begeleiden.”

19 CARLIEN DIRKSE VAN DEN HEUVEL

‘Geef jonge speelsters de ruimte om tijd en energie te stoppen in hun studie’

20 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals 21 ‘Zet ex-internationals in als mentor of coach, zij staan in de startblokken’’

Wie Carlien Dirkse van den Heuvel Geboren 16 april 1987 in Den Bosch Aantal interlands 203 Hoogtepunt Olympisch goud in 2012. De gewonnen WK-finale van 2018 was haar laatste interland Na de topsport Carlien werkt als fysiotherapeut in Hilversum

22 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals CARLIEN DIRKSE VAN DEN HEUVEL

‘De bond zou speelsters beter moeten begeleiden bij de overgang naar hun volgende loopbaan’

Ik was al met mijn opleiding Balans tussen werk en privé fysiotherapie begonnen toen ik “De overgang naar mijn bestaan als zelf- standige fysiotherapeut is soepel gegaan, nog bij Jong Oranje speelde. maar dat komt doordat ik mijn zaakjes zelf goed op orde heb gebracht. Ik vind De eerste drie jaar was dat geen enkel dat de KNHB daarin op dit moment probleem, leerzaam juist. In mijn vierde tekortschiet: de bond zou speelsters, studiejaar kreeg ik de kans in het zeker zij die geruime tijd voor Oranje Nederlands elftal, maar dat was net mijn hebben gehockeyd, beter moeten bege- praktijkjaar, met dus veel werkuren. Die leiden bij de overgang naar hun vol- combi was lastiger, maar met wat vertra- gende loopbaan. Die begeleiding moet ging heb ik het toch allemaal kunnen trouwens al eerder beginnen: geef jong afronden. Ik denk dat het heeft geholpen talent de kans om te gaan studeren. Als dat in mijn omgeving veel mensen al bezig je middelbare scholieren al met het volle- waren met hun maatschappelijke loop- dige trainingsprogramma van het baan, mede daarom heb ik – volgens mij Nederlands team belast, dan maak je het als een van de weinigen van het ze alleen maar moeilijker om aan een Nederlands team – mijn opleiding ook studie te beginnen. De topsportprogram- afgerond. Het werd me niet altijd makkelijk ma’s zijn gewoon te vol, die laten vrijwel gemaakt: op een gegeven moment geen tijd om er nog iets naast te doen. dreigde ik mijn topsportstipendium kwijt Hier ligt een taak voor de bond, wat mij te raken, omdat er ‘te veel inkomsten zou- betreft. Laat het niet alleen de bonds- den zijn gegenereerd door het werk’. Dat coach zijn die moet waken over de werkt natuurlijk niet motiverend, maar het balans tussen werk en privé, maar zorg heeft me er nooit van weerhouden om die ervoor dat spelers ook echt de ruimte praktijkervaring toch op te doen. Ik moest krijgen om tijd en energie te stoppen in wel, anders zou mijn accreditatie als fysio- hun studie of werk. En zet ook oud-inter- therapeut kunnen verlopen.” nationals in, als sparring­partners of voor coachingsgesprekken. Wij kennen het klappen van de zweep.”

23 FLORIS EVERS

Wie Floris Evers Geboren 26 februari 1983 in Tilburg Aantal interlands 229 Hoogtepunt Goud EK 2007, 3x Champions Trophy, zilver op OS 2004 en 2012 Na de topsport Floris is partner bij organisatieadviesbureau Peak4

esteed ook tijd aan simpele dingen, “Bdat heeft mijn moeder me altijd voorgehouden. Kleed je na een wedstrijd goed aan, steek wat extra tijd in de mensen op de club en blijf even hangen na een praatje bij een sponsor. Dat zijn kleine din- gen, maar die leveren je wel veel op: je leert mensen kennen en zij jou. En je leert van de verhalen die je hoort. Ik heb het altijd leuk ‘Je moet eerst gevonden om naast het hockey met andere dingen bezig te zijn. Nu hebben we het zelf ontdekken wat over ‘duale ontwikkeling’, maar ik volgde je leuk vindt’ gewoon mijn nieuwsgierigheid. Ik heb regel­matig stagegelopen, al was het maar voor een paar uur per week. Je steekt er altijd iets van op. Het was ook goed voor het besef dat ik niet de hele dag op een kantoor achter een scherm hoefde te zitten; de vrijheid van lekker buiten zijn en kunnen hockeyen waardeerde ik daardoor des te

24 ‘Korte termijn pijn is lange termijn fijn’

‘De vrijheid van meer. Maar het stelde me ook in staat in je leuk vindt, voor je 21ste ben je echt het hockey stapjes een cv op te bouwen. Bij Amsterdam alleen maar bezig met hockeyen. En verder zat ik met een paar ambitieuze kerels in de geldt voor sporters hetzelfde als voor alle waardeerde ik selectie, mannen als Klaas Veering, Balder anderen: de een heeft een grote drang des te meer door Bomans en . Mede door hen naar voren, de ander minder. Het is aan ontstond er een cultuur om ook met je toe- iedereen zelf om te bepalen hoe hoog hij het werk en komst bezig te zijn. Daar wilde iedereen of zij de lat wil leggen in het leven. Ik de stages die natuurlijk bij horen.” geloof dat intrinsiek gedreven mensen hun weg wel vinden, ook zonder begeleiding, ik ernaast deed’ Iedereen zijn eigen ambitie maar het is zeker van toegevoegde waarde “Dankzij mijn hockeyconnecties kwam ik in om mensen hier soms een handje bij te aanraking met adviesbureau Boer & Croon, helpen. Jongeren zijn vaak bezig met de waar ik drie jaar allerlei projecten heb korte termijn. Goed om ze te laten zien dat gedaan. Het salaris was voor mij toen niet ‘korte termijn pijn’ – bijvoorbeeld studeren belangrijk, het was goed om ervaring op te naast je hockey – ‘lange termijn fijn’ gaat doen. Mede daardoor ben ik terechtgeko- zijn: een tweede carrière.” men bij Peak4, een consultancybureau. Ik zie wel het belang van duale begeleiding, maar het heeft weinig zin daar te vroeg mee te beginnen. Je moet eerst zelf ontdekken wat

25 Wie Merel de Blaey Geboren 2 december 1986 in Den Haag Aantal interlands 31 Hoogtepunt Olympisch goud in 2012 Na de topsport Assistent-trainer bij HGC-dames en trainer bij het Nederlands jeugdteam

26 MEREL DE BLAEY

‘Ik had een burn-out, maar had dat zelf niet door’

eem maar even rust, je bent ‘Het zou goed zijn “Tijdens mijn burn-out was ik in aanra- “ Nmoe. Dat is wat er tegen me king gekomen met psychodynamica en werd gezegd, maar in werkelijkheid had als er meer dat ben ik op mijn 29ste gaan studeren. ik een burn-out. Op dat moment had begeleiding komt Die opleiding heb ik afgerond, regressie- niemand door wat er precies met me aan therapie en een healingopleiding bijna; de hand was, ik zelf ook niet. Ik trainde voor wie stopt die eigen praktijk komt er wel. Daarnaast net zo hard als de anderen, maar werd of uit een selectie heb ik het goed naar mijn zin als assis- maar niet fitter. Drie jaar eerder, in 2011, tent-trainer bij HGC Dames 1 en trainer was ik in het Nederlands team gekomen, is gezet’ bij het opleidingsteam van de we wonnen dat jaar het EK, de Nederlandse jeugd. Ik zie daar weer hoe Champions Trophy en een jaar later goud belangrijk duale begeleiding is, maar op de Spelen van Londen. Voor het WK tegelijkertijd weet ik: ik wilde vroeger van 2014 viel ik uit de selectie, maar ook alleen maar hockeyen. In de bege- achteraf bezien was ik toen al overtraind. rapie. Ik zat al in het derde jaar, maar die leiding van jonge talenten probeer ik nu Op een gegeven moment trainde ik drie keus kostte me geen moeite. Tijdens mijn het persoonlijk bewustzijn en de per- keer per week in plaats van vijf keer en tijd in Oranje heb ik nog een cursus ont- soonlijke ontwikkeling te vergroten. Wat nog steeds bleef ik moe. Er waren ook wikkelingspsychologie gedaan aan de gaat er in je om? En: waar droom je van? andere signalen; ik was veel ziek en sliep Open Universiteit, maar ook die heb ik niet Wat doe je het liefst? Het zou ook goed slecht, maar de staf pikte die niet op – ik afgemaakt. Ik wilde wel iets doen naast het zijn als er meer begeleiding komt voor zelf ook niet, trouwens.” hockey, maar voelde geen druk vanuit de wie stopt of uit een selectie is gezet, dat spelersgroep of de staf om iets te studeren. zijn best heftige veranderingen. Bewustzijn Ik heb er ook geen spijt van dat ik ben Topsport is hoe dan ook een goede “Voor ik in het Nederlands team kwam, gestopt: het leven gaat zoals het gaat en leerschool; je doet bijzondere ervarin- was ik gestopt met mijn studie fysiothe- wat je hebt geleerd, neem je altijd mee.” gen op en die neem je altijd mee.”

27 De noodzaak van duale ontwikkeling

Het kan een lastige overgang zijn. Als hockeyer – en dit geldt Hoe gaat het nu? voor vele topsporters – ben je jarenlang gewend het beste Internationals zetten zich gedurende uit jezelf te halen, elke week weer. Die inspanningen worden hun sportieve leven vaak jarenlang in beloond met speeltijd op het hoogste niveau, (inter)nationale voor het nationale team. Dat geeft de hockeybond een zorgplicht om de hoc- erkenning en in het beste geval een mooi gevulde prijzenkast. keyers in staat te stellen zich ook buiten Dan komt het moment om te stoppen met het tijdrovende het veld cognitief en maatschappelijk te ontwikkelen. Dat noemen we de duale hockey en tevreden terug te kijken op alle mooie momenten. ontwikkeling, waarmee spelers kunnen toegroeien naar een (werk)plek in de samenleving die past bij hun talent, En wat dan? interesse, opleiding en ambitie.

Wie dan pas gaat nadenken over de toekomst, is te laat. Je kunt daar niet vroeg genoeg mee Althans, die heeft een behoorlijke achterstand opgelopen. beginnen, want de leeftijd van 18 tot 35 jaar is essentieel voor ieders sportieve, En die hebben tophockeyers toch al aan het eind van hun persoonlijke, professionele en maat- sportieve loopbaan; ze komen gemiddeld zes jaar later dan schappelijke ontwikkeling. De belasting van tophockey laat bovendien vol- leeftijdsgenoten de arbeidsmarkt op. Hoewel de meesten doende tijd en ruimte voor studie en naast de sport ook een studie hebben gevolgd, gaapt er stages, zo melden alle internationals, al zal het door internationale toernooien nog te vaak een gat tussen de opgedane werkervaring en en trainingskampen vaak wat langer wat er in de praktijk wordt gevraagd. duren voor het beoogde diploma is behaald. De combinatie met werk of De gereedschapskoffer waarmee de hockeyer de arbeids- het opdoen van werkervaring ligt vaak wel iets lastiger, omdat werktijden niet markt betreedt, heeft nu eenmaal niet de gebruikelijke altijd plooibaar zijn. Ook kan het inge- inhoud en is daarmee minder toe­gesneden op en herken- wikkeld zijn rond toernooien voldoende ruimte te maken voor hockey en baar voor de maatschappij. genoeg tijd over te houden voor werk.

28 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals Schoolhistorie Duur van de hockeyloopbaan

Schoolhistorie Duur van deDuur hockeyloopbaan van de hockeyloopbaan Duur van de hockeyloopbaan

15 15

12 12

9 9

15 6 6 15 12 3 3 12 9 0 0 Studie tijdens topsportVMBO MAVO carriereHAVO Atheneum Gymnasium Overig 9<5 jaar 5-10 jaar >10 jaar 6 6 3 3 vrouwen Tijdens topsportcarrière 0 mannen 0<5 jaar 5-10 jaar >10 jaar studie <5 jaar 5-10 jaar >10 jaar

15

12 Werk en sport

9 Van de 59 internationals hebben slechts 17 niet gewerkt tijdens hun sport­carrière, 6 Werk tijdens topsport carriere de overigen deden dat gemiddeld zo’n 3 twee dagen per week. Daarbij is het stipendium van NOC*NSF bepaald geen 0 stimulans: zodra men meer verdient dan MBO HBO Universitair Nee Ja, ander niveau het minimumloon, vervalt het stipen­ dium. Een andere uitdaging is om in die beperkte tijd relevant werk op niveau te werk kunnen doen. Je bent toch de top­sporter 12 die vaak afwezig is vanwege trainingen, wedstrijden en toernooien, terwijl de 10 collega’s gewoon doorgaan. Het kan 8 dan lastig zijn op het werk een duidelijke eigen plek te veroveren. 6

4 Het grote belang van relevante werk­- er­varing kan dan ook alleen goed 2 worden geadresseerd als het hockey­ 0 programma structureel ruimte creëert 0-1 2 3 4-5 voor effectieve werktijd. dagen dagen dagen dagen

29 Inkomstenbronnen tijdens de topsportcarrière: studiebijdrage studiebijdrage Een moeilijke ondersteuning sponsoring ondersteuning sponsoring thuis thuis overstap 2,4 3,5 3,9 7,6 5,6 14,4 Hoewel het uiteindelijk de verantwoor­ werk 16,7 werk delijkheid is van elk individu zelf, is het goed 30,3

mannen 48,4 vrouwen 28,1 als hockeyers zich al vroeg in hun carrière

21 bewust worden van het feit dat een hockey- carrière niet eeuwig duurt. Dat lijkt van­ 43,5 NOC*NSF NOC*NSF zelfsprekend, maar niet elk 21-jarig talent club club houdt zich al bezig met het leven na de sport. Dat is wel nodig, want slechts een enkeling kan na zijn of haar sportieve Mannen ­carrière lang op de daarin opgebouwde verdienen meer… naam en financiën teren. Bovendien geeft het later meer voldoening in een nieuwe In het hockey verdienen de mannen meer geld baan te worden gewaardeerd om de inhou- dan de vrouwen. Voor de mannelijke interna­ delijke inbreng dan om de hockeyprestaties tionals komt bijna de helft van hun inkomen van daarvoor. vanuit de club (48 procent), bij de vrouwen is dit nog geen derde (28 procent). Voor de vrouwen is Het is niet eenvoudig om eerst tot de top het stipendium vanuit NOC*NSF de grootste van het hockey te behoren en dan op maat- inkomstenbron: 43 procent. Bij de mannen vormt schappelijk vlak weer onderaan te beginnen dit slechts 21 procent van hun maandelijkse – en dan te moeten concurreren met inkomen. Omdat het hockey­inkomen bij de ­collega’s die soms jaren jonger zijn. Boven­ mannen soms hoger is dan een start­salaris in de dien kon de sportieve ambitie nog worden maatschappij, kan het voor hen financieel lonen gericht op doelen als de Olympische Spelen om langer door te gaan met tophockey. of een wereldkampioenschap, maar in het maatschappelijk leven is zo’n doel veel … vrouwen minder helder. Ook dat maakt dat hockeyers vaker ontevreden zich onzeker kunnen voelen over de stap uit hun vertrouwde omgeving: wat ben ik De internationals, mannen en vrouwen, zijn waard? Waar ben ik op mijn plek? Om die gemiddeld 30 jaar oud als ze op de arbeidsmarkt vragen goed te kunnen beantwoorden, komen. Vrouwen zitten dan vaak wel in een moet het nieuwe referentiekader helder ­financieel kwetsbaarder positie, omdat ze met zijn: kennis van de arbeidsmarkt en inzicht het stipendium bijna de helft van hun inkomen in de eigen mogelijkheden en ambities. ver­liezen. Mogelijk accepteren zij daardoor (te) Op basis daarvan kunnen goede keuzes snel een baan, wat niet altijd als een gelukkige worden gemaakt in opleiding of werk en keuze uitpakt. Vrouwen blijken dan ook vaker ontstaat eerder een rustgevende balans ontevreden over hun transitie naar de tussen sport en studie en/of baan. arbeidsmarkt.

30 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals Het zwarte gat

Tophockeyers treden gemiddeld Studie Oriënteren, verkennen en starten op de zes jaar later toe tot de arbeids­ arbeidsmarkt Werk op de Zonder topsport Baantjes Stages arbeidsmarkt werkstudent markt dan leeftijds­genoten. Solliciteren Traineeship Overige activiteiten Startersfunctie Dat gat, dat vooral zit in relevante

Na afronding werkervaring, valt voor een middelbare school topsporter niet te dichten door Topsport opeens fulltime te gaan werken.

Studie Met topsport Werk op de ‘Gat’ arbeidsmarkt Baantjes kansen voor topsporters Hoe maken we dat gat kleiner? Overige activiteiten • Met een voltooide studie

• Met inzicht in de eigen identiteit: wie ben je, wat wil je, wat kun je? 18 24 28 36 • Met de meerwaarde van de vaardig- heden die zijn opgedaan in de topsport

• Door diverse en relevante werkervaring op te doen en zo het cv te versterken

• Door te begrijpen wat een ‘werkomgeving’ vraagt

• Met het aanboren en effectief gebruiken van het eigen netwerk om zo beter De cijfers hieronder laten zien in hoeverre de internationals zicht te krijgen op de arbeidsmarkt. goed zicht hadden op wat de arbeidsmarkt te bieden had in de transitie­periode van topsport naar Een voordeel: topsport en studie ­kunnen een maatschappelijke carrière. prima samengaan: 90 procent van de inter- nationals gaat studeren en 90 procent van mannen vrouwen hen maakt de studie ook af. Tophockey helemaal belemmert hoogstens het studietempo, 4 oneens 1 maar dat geeft niet als de eindstreep maar wordt gehaald. In tegenstelling tot wat oneens 19 10 veel afgestudeerde internationals denken, is het geen vanzelfsprekendheid dat uit die eens 6 13 studie vanzelf een geschikte baan voort- helemaal komt – ondanks de gun­factor, het directe 2 eens 4 en indirecte netwerk en de persoonlijke bekendheid. Op dat vlak is meer begelei- ding nodig, blijkt uit het onderzoek.

31 Waardering ondersteuning partijen in duale ontwikkeling, m/v De ondersteuning van de volgende partijen is goed geweest (%)

vrouwen - ondersteuning duale carriere vrouwen (21) Mannen- ondersteuningmannen duale carriere (29)

Club Club Gerichtehelemaal oneens ondersteuning Coach Nederlands Elftal Coach Nederlands Elftal oneens Staf Staf Nederlands Elftal Nederlands Elftal De kalender van het (inter)nationale tophockey eens Staf KNHB Staf KNHB is steeds voller geworden. Het wordt dan ook Familie Familie steeds ingewikkelderhelemaal eens een goede balans te vinden tussen sport, studie en werk. De interna- Vrienden Vrienden tionals ondervinden daarbij, zo blijkt uit dit Sponsoren Sponsoren onderzoek, vooral steun van familie, vrienden Professionele Professionele coaching coaching en het eigen netwerk. De KNHB en NOC*NSF NOC*NSF NOC*NSF spelen daarin een bescheiden rol, al bestaan er 100% 0% 0% 100% inmiddels, sinds 2018, enkele nieuwe onder- steuningsinitiatieven.­ Waardering ondersteuning partijen in transitie m/v De ondersteuning van de volgende partijen is goed geweest (%) Goed zicht op de arbeidsmarkt ontbreekt bij de vrouwen Professionele Directe meeste internationals. Voor een goede over- coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF vrouwen (27) gang naar een maatschappelijke loopbaan is helemaal oneens het aanboren en vergroten van hun netwerk een mooie stap, maar dat is niet voor iedereen oneens Directe Professionele Netwerk Clubeven makkelijk. Meer ondersteuningKNHB daarbij NOC*NSF coaching omgeving vrouwen eens zou zeer welkom zijn, zo geven de internatio- Professionele Directe coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF nals aan, evenals de hulp van een sparringpart- helemaal eens ner bij het reflecteren op de duale ontwikkeling helemaal oneens nvt en de transitie daarna. oneens Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving Die kan ook inzicht bieden in de indivi­duele eens talenten en wat in de ‘sportgereedschapskoffer’ helemaal eens zit dat relevant is voor de (eerste) maatschap­ Mannen Professionele Directe pelijke positie. Hierbij zullen ook de verwachtin- nvt coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF mannen (31) gen, zowel bij de sporter als bij potentiële helemaal oneens ­werkgevers, goed moeten worden gemanaged: in de praktijk blijkt sportdiscipline nogal eens oneens Directe Professionele Netwerk Clubiets anders dan werkdiscipline.KNHB NOC*NSF coaching omgeving Mannen eens Professionele Directe coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF helemaal eens Het vullen van de helemaal oneens nvt gereedschapskoffer oneens vrouwen Directe Professionele Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving • Kennis vrouwen Directe eens Professionele • Vaardigheden helemaal coachingoneens omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF vrouwen Directe helemaal eens Professionele • (Werk)discipline helemaal oneenscoaching oneens omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF vrouwen • GedragseffectiviteitProfessionele Directe Professionele Directe Netwerk Club KNHB NOC*NSF omgeving coaching omgeving nvt helemaal oneenscoachingoneens eens Netwerk Club KNHB NOC*NSF vrouwen Professionele Directe Professionele Directe omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF omgeving coaching helemaalcoaching oneens oneens eens helemaalNetwerk eens Club KNHB NOC*NSF Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgevingvan 18 tot 35 jaar helemaalhelemaal oneens oneensoneens eenseens helemaalhelemaal eens nvt Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving oneens eens helemaal eens nvt Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving eens helemaal eens nvt 32 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals helemaal eens nvt

nvt Tevredenheid huidige maatschappelijke situatie m/v Mijn huidige maatschappelijke situatie is goed (%)

vrouwen - huidige situatie Mannen- huidige situatie vrouwen (27) mannen (31)

helemaal oneens Werk Werk oneens Financieel Financieel Persoonlijke eens Persoonlijke ontwikkeling ontwikkeling Vorm van de helemaal eens Professionele werkzaamheden Professionele ontwikkeling ontwikkeling Privé Privé 31 30 Fysiek Fysiek zelfstandig dienstverband 100% 0% 0% 100%

De eerste baan mannen en De eerste banen komen snel na het stoppen eigen bedrijven dat wordt opgezet – de tijd vrouwen – binnen een half jaar zijn de meesten aan het dat bijna iedereen naar het grote bedrijfsle- werk. Vaak komen die dienstverbanden toe­ ven ging, lijkt voorbij. Gezien de vrijheid die vallig tot stand; via het eigen directe en indi- dat oplevert­ een begrijpelijke ontwikkeling: recte netwerk en de gunfactor. Zelden is die een eigen sportgerelateerd bedrijfje is eerste baan het logische gevolg van een makkelijk te combineren met de eigen bewuste keuze, voortkomend uit een gerichte topsportcarrière. Van daaruit is het makkelijk voorbereiding, gestoeld op kennis van de ‘doorrollen’, maar er bestaat nog altijd het branche en gericht op verdere ontwikkeling. risico dat te lang wordt geleund op good- In eerste instantie hoeft dat geen probleem will als gevolg van de hockeybekendheid. te zijn, zo blijkt. Veel banen stemmen tot Hoe gaat het dan als die bekendheid, vaak Omvang organisatie tevredenheid, zowel inhoudelijk als financi- sneller dan gedacht, vervaagt? En hebben eel, maar op de langere termijn blijken veel ze met dat doorrollen niet een kans laten banen minder bestendig en dus kwetsbaar. liggen om breder te kijken en andere Opvallend is bijvoorbeeld het grote aantal interesses te onderzoeken?

Sector waarin de oud-internationals De banen zijn verdeeld naar de mannen vrouwen Sectoren Rol werkzaam zijn volgende rollen

Sport 21 primair Trainer/coach 5 9 Sport secundair Operationeel management Gezondheidszorg Commercieel 7 Onderwijs Medisch 19 1 Financiële professional dienstverlening Onderwijs- Professionele professional dienstverlening Ondernemer Bouw/logistiek vrouwen Directe Consultant Professionele Retail/consumer coaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF vrouwen Directe Overig Overig Professionele helemaal oneenscoaching omgeving Netwerk Club KNHB NOC*NSF

0 1 2 3 4 5 6 7 8 0 2 4 6 8 10 mannenhelemaal oneens vrouwenoneens Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving oneens eens Directe Professionele Netwerk Club KNHB NOC*NSF coaching omgeving eens helemaal eens 33 helemaal eens nvt

nvt Wie Rob Reckers Geboren 29 augustus 1981 in Aantal interlands 167 Hoogtepunt Europees kampioenschap 2007, winnaar Champions Trophy 2002, 2003 en 2006 Na de topsport Rob is oprichter en eigenaar van WildWoozt, een naschoolse kinderopvang met vijf vestigingen in Eindhoven ROB RECKERS

‘Verkijk je niet op je netwerk, je moet het zelf doen’

n mijn jeugd heb ik veel kunnen ravot- “Met mij is het helemaal goed gekomen. ken een tijd op reis te gaan zodra ik zou ten, klimmen en rennen; we waren Ik kwam, via hockeycontacten, bij de stoppen met ­hockey, dus in 2016 zijn we “ Ialtijd buiten. Bewegen vond en vind ik Rabobank terecht en werd daar account­ met onze twee kinderen zeven maanden leuk, daarom heeft het me nooit veel manager MKB, waarbij mijn hockeynetwerk de wereld rondgetrokken. Toen we weer moeite gekost om het vele hockeyen te zeer waardevol bleek. Dat is trouwens geen terug waren, was een eigen onderneming combineren met studie en andere activitei- vanzelfsprekendheid, want na je actieve de logische volgende stap. Dat werd ten. Ik begon op de TU in Eindhoven, maar carrière kent niemand je meer. Verkijk je WildWoozt, waarmee we in twee jaar van toen hockey meer tijd ging kosten, ben ik daar dus niet op, je moet het echt zelf één naar vijf vestigingen zijn gegroeid. Het overgestapt naar een voltijdsstudie Speco doen. Mijn tijd bij de Rabobank was erg is een buitenschoolse kinderopvang, met in Tilburg: commerciële economie en sport- goed voor mijn ontwikkeling, maar ook de als missie dat kinderen volop buiten kun- marketing. Acht jaar heb ik erover gedaan, wereldreis die ik met mijn gezin heb nen ravotten. Precies zoals ik dat vroeger zodat ik me soms op de studie en soms op gemaakt. Met mijn vrouw had ik afgespro- zelf altijd heb gedaan.” de sport kon concentreren. Al tijdens mijn hockeyjaren investeerde ik het geld dat ik verdiende in opknappandjes, om die met winst weer te verkopen. Zo bouwde ik een potje op om later mee te ondernemen.”

Pauzes inlassen “In 2011 heb ik met een compagnon een ‘Maak de selecties groter lingeriewinkel in het centrum van of las pauzes in. Eindhoven geopend. Het was hard werken Dat scheelt al veel in de en ik heb er veel van geleerd, maar we belasting van spelers’ misten de echte passie voor het product. Na twee jaar hebben we het concept verkocht. Mede door zulke avonturen heb ik veel lol gehad tijdens mijn hockeyjaren, maar ik zat ook vaak vol spanning en onzekerheid. Ik denk daarom dat het goed zou zijn als er meer ruimte en tijd komt voor je ontwikke- ling naast de sport. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door de selecties groter te maken of door regelmatig pauzes in te lassen. Focus als Oranje bijvoorbeeld alleen op de echt grote toernooien, zoals het WK of de Spelen. Dat scheelt al een hoop in de belas- ting van spelers.”

35 EEFKE MULDER

‘Niet de sporter, maar de mens zou centraal moeten staan’

en topsporter moet offers bren- belangrijke keuzes moeten maken. Ik gezamenlijke doel dat we als team had- “E gen. In mijn studententijd werd ik denk dat veel topsporters zelf te laat om den gesteld, en meer genieten. Mijn wat dat betreft met mijn neus op de hulp vragen. Je zou goede individuele advies aan jonge speelsters zou dan ook feiten gedrukt. Ik was begonnen met begeleiding moeten krijgen, waarbij niet zijn: zorg dat je niet te veel zaken in je geneeskunde en worstelde met het de sporter, maar de mens centraal staat. leven hebt die druk opleveren. Gun jezelf vinden van een nieuwe balans tussen Dat je regelmatig naar alle facetten van vooral tijd en ruimte om ook te genieten studie, sport en het studentenleven. Ik het leven kijkt en je de vraag stelt: wat is van je sportleven en alles wat je mee- kreeg voor het eerst echt last van de voor mij belangrijk, wat heb ik nodig?” maakt. Kijk om je heen, het zijn zulke beperkingen van topsport, moest voor bijzondere jaren!” het eerst bewust een keuze maken. “Wil ik dit?” Die vraag had ik mezelf daarvoor ‘Ik koos voor Genieten van successen nooit gesteld. Omdat ik niet iemand ben een drukke baan “Ik denk dat oud-internationals als ik een die snel hulp vraagt, heb ik lang gewor- rol kunnen spelen bij het begeleiden van steld met de vraag wat ik moest doen. naast het hockey topsporters. Wij hebben het allemaal al Het was niet mijn beste periode en ik en dat was meegemaakt; zo kunnen we voorkomen ben ervan overtuigd dat de blessures die dat ze steeds opnieuw het wiel moeten ik toen opliep, daarmee te maken had- soms pittig’ uitvinden. Ook geloof ik dat het goed is den. Het zou fijn geweest zijn als ik op om sportpsychologen of life-coaches in dat moment met een vertrouwensper- te schakelen. Zij kunnen sporters helpen soon had kunnen praten. Misschien was om te reflecteren, bewuster keuzes te die er wel bij de bond, ik ben eerlijk “Ik wilde het sporten met andere activitei- maken en beter om te gaan met faal- gezegd zelf ook niet actief op zoek ten combineren, niet monomaan bezig angst, druk of blessureleed – en om te gegaan. Uiteindelijk ben ik overgestapt zijn. Ik had verbreding nodig, intellectuele genieten van de successen die ze beha- naar rechten en ben ik in de advocatuur prikkels om me goed te voelen. Daarbij len. Ik ben blij dat de hockeybond terechtgekomen, maar ik heb nog vaak heb ik te veel hooi op mijn vork geno- bewuster met dit onderwerp bezig is en getwijfeld of de studieswitch wel de men. Terugkijkend had ik dat anders moe- een duidelijke visie ontwikkelt op duale juiste oplossing was.” ten doen. Ik koos voor een drukke baan ontwikkeling. Ik geloof dat een sportta- naast het hockey en dat was best pittig, lent zich beter zal ontwikkelen als hij of Advocatuur want er was weinig tijd voor rust en zij als mens beter in balans is. Dan weet “Ik denk dat het goed is als de hockey- reflectie. Daarom vond ik het altijd heerlijk je na je sportcarrière ook beter hoe je bond pro-actiever ondersteuning biedt om in de aanloop naar een groot toernooi jouw meerwaarde als oud-topsporter aan topsporters, vooral op momenten een tijdje fulltime met hockey bezig te in kunt zetten op andere vlakken in het dat er veel in hun leven verandert en ze zijn. Dan kon ik me volledig richten op het leven. Je kunt dan meer teruggeven.”

36 Wie Eefke Mulder Geboren 13 oktober 1977 in Nijmegen Aantal interlands 115 Hoogtepunt Wereldkampioen in 2006, olympisch goud in 2008 en zilver op OS 2004 Na de topsport Eefke werkte lange tijd als advocaat en richt zich nu, naast juridische advisering, op (zakelijke) mediation en conflictmanagement

37 ‘Bizar. In het veld was ik een doorzetter, maar bij mijn eerste stage was ik al na twee dagen weg’

Wie Taeke Taekema Geboren 14 januari 1980 in Leiderdorp Aantal interlands 242 Hoogtepunt Olympisch zilver in 2004 en Europees kampioen in 2007 Na de topsport Taeke runt Body & Vitamin, een bedrijf in voedings- supplementen, en is hockeycoach

38 TAEKE TAEKEMA ‘Geef meer ruimte voor studie of carrière’

Als topsporter sta je bovenaan de ladder, maar na je actieve carrière begin je gewoon weer op de onderste sport. Voor Taeke Taekema was het een overgang waarmee hij behoorlijk heeft geworsteld.

r bestaat geen ‘one size fits all’-aan- Vertrouwen Ik leerde mijn sportcompetenties te verta- “Epak voor de begeleiding van top- De volle jaarkalender was volgens de len naar competenties die nuttig kunnen sporters. De ene hockeyer redt het prima vaak zo trefzekere strafcornerspecialist zijn in het bedrijfsleven.” zonder hulp en weet zijn of haar weg ook geen stimulans om naast het sporten ook na de actieve carrière wel te vinden, actief aan de slag te gaan met studie of Happy de ander heeft juist behoefte aan goede een toekomst na het hockey. “Er zijn Inmiddels heeft Taeke zijn draai aardig begeleiding. Maatwerk is het devies. zoveel wedstrijden en toernooien dat er gevonden. Uiteindelijk kwam hij niet dankzij nauwelijks ruimte is om daar op een een systematische zoektocht, maar via via in Taeke Taekema ziet zichzelf als een school- goede manier mee bezig te zijn.” contact met arts Pierre Bongaerts, met wie voorbeeld van een topsporter die tijdens hij nu Body & Vitamin runt, een bedrijf in zijn carrière bij de hand genomen had Pas in de laatste fase van zijn sportloop- voedingssupplementen. En als (strafcorner) moeten worden. “Ik geef toe dat ik er des- baan ging Taeke zich serieus bezighou- coach is hij daarnaast actief in het hockey. tijds niet echt open voor stond, ik dacht: den met het leven na de sport. Hij werkte In feite heeft hij dus nog altijd een duale dat komt later wel. Toch denk ik dat het kortstondig in de makelaardij, was actief carrière. “Vooral het hebben van een eigen had geholpen als ik op bepaalde zaken voor het sportmarketingbureau van bedrijf is erg leerzaam. Soms heb ik nog was gewezen, want het gaat om bewust- oud-voetballer Søren Lerby en hij volgde steeds moeite om vertrouwen te krijgen in wording. Voorbeeld: het helpt enorm je een master sportmanagement. Het was de dingen die ik doe, maar gelukkig gaat te realiseren dat je als sporter een totaal een lastige periode voor hem. “Ik zat niet het al een stuk beter dan in het begin.” andere positie hebt dan als ex-sporter. lekker in mijn vel in die tijd. Nog steeds Taeke zou de KNHB willen adviseren om al Als sporter sta je bovenaan de ladder, je had ik op het hockeyveld veel meer ver- in een vroeg stadium met topsporters aan hebt de top bereikt. Op de maatschap­ trouwen dan erbuiten. Ik vroeg me af of de slag te gaan. In combinatie met een pelijke ladder heb je een heel andere ik het wel zou kunnen en was bang dat ik minder volle kalender zou dat ervoor moe- ­positie. Daar moet je aan wennen.” mensen zou teleurstellen. Bovendien ten zorgen dat sporters na hun sportloop- vond ik het lastig om collega’s om hulp te baan beter zijn voorbereid op het leven na In feite begin je gewoon weer onderaan, vragen. Gelukkig ben ik in die periode de sport. “Het heeft bij mij wat tijd gekost, zegt Taeke. En dan leer je jezelf ook op een goed geholpen door iemand van de maar nu ben ik happy met mijn leven. Ik mis andere manier kennen. “Bizar. In het veld Randstad Topsport Academie. Ik werd het hockey ook niet meer, het besef is er was ik een doorzetter, maar bij mijn eerste getraind in het schrijven van sollicitatie- inmiddels wel dat de carrière als actief stage was ik al na twee dagen weg.” brieven en het bouwen van een goed cv. hockeyer echt achter mij ligt.”

39 NAOMI VAN AS

‘Het zou goed zijn als sporters verschillende soorten werkervaring kunnen opdoen’

40 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals 41 NAOMI VAN AS

‘Ik heb me nooit zorgen gemaakt om het zwarte gat’

42 Wie Naomi van As Geboren 26 juli 1983 in Den Haag Aantal interlands 229 Hoogtepunt olympisch goud in 2008 en 2012 Na de topsport Naomi runt samen met het bedrijf E&N, een sportieve casual kledinglijn voor meiden

oor mij was er een groot verschil ‘Ik stapte mogelijk zelf te doen, zodat we ons in de “Vtussen hockey en de wereld buiten volle breedte van het ondernemerschap het hockey. Het hockeyveld en alles erom- volledig blanco kunnen ontwikkelen. Zelfs de bestellingen heen beschouwde ik als mijn comfortzone. pakken we samen in. Ik houd me niet bezig In die wereld voelde ik me zeker, terwijl ik de tv-wereld in’ met de vraag of ons bedrijf gaat slagen. Ik me over alles buiten het hockey juist zie wel wat het wordt, zo sta ik nu eenmaal behoorlijk onzeker heb gevoeld. Wat ga ik in het leven.” later doen? Ik weet het niet! Toch maakte ik me tijdens mijn hockeycarrière nooit echt “Ik denk dat het goed is als topsporters zorgen over het befaamde zwarte gat. Ik pen. Soms was dat spannend en helemaal tijdens hun carrière hulp van de hockey- deed een studie mondzorgkunde naast het nieuw, maar ik ben blij dat ik dat allemaal bond aangeboden krijgen met betrekking hockey, maar ik werd daar niet blij van. heb gedurfd. tot hun persoonlijke ontwikkeling. Het zou Uiteindelijk besloot ik daarmee te stoppen, bijvoorbeeld mooi zijn als ze verschillende dat was een hele opluchting. Hockey stond Door het hockey had ik natuurlijk best een soorten werkervaring kunnen opdoen, voor mij op één, op dat moment was dat groot netwerk, maar ik heb zelden echt zodat ze ontdekken waar hun interesses ook prima. Ik leefde van mijn stipendium en proactief gehandeld. Ik moest leren om liggen. Ik zou daar toen zelf misschien had een aantal leuke sponsordeals, waar- buiten die comfortzone van het hockey te geen gebruik van hebben gemaakt, maar voor ik af en toe wat moest doen. Daarvan treden. Dat lukte toen ik werd gevraagd daar denk ik nu anders over. Voor hockeyers kon ik goed rondkomen. Ik was niet enorm om het tv-programma Zappsport te gaan kan die hulp enorm nuttig zijn. Wat ik bezig met mijn toekomst, ik ging er altijd presenteren. Ik stapte volledig blanco de persoonlijk wél heb gemist, is een belang- vanuit dat het wel goed zou komen.” tv-wereld in, maar het beviel me goed. Het stellend telefoontje vanuit de bond. Je was ontzettend leuk en leerzaam. Nu run ik hebt vele jaren intensief met elkaar samen- Zie wel wat het wordt samen met Ellen Hoog een bedrijf waarbij gewerkt, dus dan is het prettig als ze “Ik heb een aantal mooie kansen gekregen we sportieve en casual kleding voor mei- gewoon eens bellen om te vragen hoe het en die heb ik met beide handen aangegre- den verkopen. We proberen daarbij zoveel nu met je gaat.”

43 We hebben kunnen constateren, ook uit de ervaringen van voormalige internationals, dat de behoefte groot is aan professionele begeleiding bij de oriëntatie op een toekomst na de sportcarrière. Tegelijk is de constatering van een lacune ook een uitnodiging die – voor zover mogelijk – zelf op te vullen. Wat kunnen spelers zelf doen om hun duale ontwikkeling ter hand te nemen?

VOORWAARTS Een elftal aanbevelingen voor huidige en toekomstige internationals

1. Allereerst: wees je ervan bewust 5. Maak voor jezelf een maat­ 9. Wat is de waarde van jouw sporttas? dat je in eerste instantie zelf verant­ schappelijk en educatief perspectief. Oftewel: wat zit er in de gereedschaps­ woordelijk bent voor je hockey­ Welke kant wil je op? Waar wil je zijn koffer die jij meeneemt uit je sport­ loopbaan én je maatschappelijke over vijf jaar? Mocht dit lastig zijn, carrière? Wat heb je geleerd over je ontwikkeling. schroom dan niet om ‘verkennings­ karakter, inzet, interesses? Wat onder­ tochten’ uit te voeren om meer kennis scheidt jou van anderen? Topsporters 2. Laat de prachtige periode van je te vergaren. Ook in de maatschappij kunnen presteren onder druk en ze 18e tot je 35e jaar, de belangrijkste leer je door doen. kunnen tegen kritiek, om maar twee periode van je persoonlijke en belangrijke eigenschappen te noemen. maatschap­pelijke ontwikkeling, niet 6. Wees proactief. Tijdens je Wat breng jij nog meer mee aan onopgemerkt en vooral niet eenzijdig sportcarrière bouw je – bewust of meerwaarde voor de maatschappij? voorbij gaan. Wie op meerdere vlak- onbewust – een groot netwerk op. ken actief is, leert de wereld beter Vergroot dat waar je kunt en boor 10. Klopt je maatschappelijke referentie­ kennen en doet inzicht en ­ervaring op het aan voor beter zicht op dat deel kader? Branches en functies kunnen die nog vaak van pas zullen komen. van de arbeidsmarkt waarin jij bent heel anders zijn dan ze er van buiten geïnteresseerd. uitzien. Weet jij wat de vereiste werk- 3. Kies een studie die je uitdaagt en gereedschapskoffer moet bevatten? voltooi die. Er langer over doen is 7. Schroom niet om steun te vragen Dit leer je door stages te doen en zo geen probleem, maar zorg wel dat of te sparren met derden, ervarings­ relevante werkervaring op te bouwen. je de eindstreep haalt. des­kundigen als oud- internationals Dan zul je beter begrijpen wat de bijvoorbeeld. Zij hebben met het- werkomgeving vraagt. 4. Kijk goed om je heen en probeer zelfde bijltje gehakt en hebben inzicht te krijgen in wie je bent, wat je inmiddels voldoende levenservaring 11. Kies bewust. Je kunt in een baan wilt en wat je kunt. Wees vervolgens om met je mee te denken en open te rollen en de mazzel hebben dat die actief en nieuwsgierig in de gebieden staan voor jouw twijfels en ambities. bevalt, maar dat kan ook fors tegen- waarop jij je verder wilt ontwikkelen. vallen. Zorg dat je weet wat je wilt 8. Verklein je achterstand op de en ga bewust op zoek naar een arbeidsmarkt door ­vroegtijdig en betrekking die bij jouw interesses gericht actie te ondernemen op de past. Vergeet niet: van werk dat je arbeidsmarkt, of je dat nu via (on) leuk vindt en dat bij jouw talenten betaalde stages, ­meeloopweken of past, krijg je elke dag vrolijke energie. betaald werk parttime-dienstver- band(en) doet: alle werkervaring is meegenomen en zorgt dat je later makkelijker aansluiting vindt.

45 Wat kan de hockeybond doen?

Een befaamd topsportadagium luidt: alleen ga je misschien snel, maar samen kom je verder. Uit de verhalen van alle oud-internationals valt één constante op te tekenen: de wens dat vanuit een gezamenlijke aanpak de gevraagde begeleiding wordt gefaciliteerd. De hockeybond zou hierin een centrale rol moeten spelen. Uit het onderzoek komen de volgende aanbevelingen naar voren. 1 2

Omarm het belang dat de internationals – 59 mannen Maak de duale ontwikkeling en de transitie en vrouwen – toekennen aan hun duale ontwikkeling onderdeel van het beleid. en een goede transitie naar het leven na de topsport. Dat betekent dat de bewustwording van dat belang • Maak er middelen voor vrij en zorg voor een moet worden gestimuleerd bij de huidige en nieuwe goede organisatie en invulling van het generatie tophockeyers. programma, al of niet samen met professionele partijen. • Geef structureel een jaarlijkse voorlichting bij de start van • Bouw voort op de reeds ingezette structuur het seizoen aan alle selecties, ouders en staf en maak en zorg dat de regie wordt gevoerd vanuit duidelijk waarom dit programma is opgezet en hoe. deskundigheid bij de KNHB. • Maak een plan met ondersteuningsmogelijkheden voor • Structureer de relatie met zowel professionele jeugdinternationals die school- of studieproblemen partijen als NOC*NSF (TeamNL@Work) op dit hebben die onvoldoende lokaal kunnen worden opgelost. thema. Wellicht kan de sportscholenmarkt hier een oplossing • Maak gebruik van de ervaring en kennis van bieden. derden – van oud-internationals tot professionals • Verbreed en verdiep de ontwikkelingsgesprekken, met sportaffiniteit – als klankbord, mentor, waarbij altijd op de agenda staat: arbeidsmarktadviseur of transitiebegeleider. - de zoektocht naar het maatschappelijke perspectief • Maak gebruik van het aanbod van De Batavieren - de verkenning van het maatschappelijk referentiekader om bij de pilot en het inrichten van de - de planning van hockey en studie/werk organisatie/ werkwijze en het netwerk te - de balans tussen hockey en studie/werk (blijven) helpen. - de persoonlijke ontwikkeling • Zorg voor een goede balans tussen de generieke • Maak gebruik van oud-internationals om deze structuur van het begeleidingsprogramma en bewustwording te stimuleren. het benodigde individuele maatwerk.

46 | Onderzoek van De Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals 3 Zorgplicht

Verklein de afstand tot de arbeidsmarkt. Internationals schenken veel van hun tijd aan Het opdoen van relevante werkervaring is de sport. Dat zijn uren die onherroepelijk ten de beste manier om de achterstand op de koste gaan van andere activiteiten, zoals studie arbeidsmarkt, wanneer die ook wordt of werk. Dit maakt dat de verantwoor­delijkheid betreden, zo klein mogelijk te maken. van de KNHB ook een zorgplicht inhoudt: als Daarvoor moet de topsporter wel kunnen de hockeyactiviteiten ertoe leiden dat de beschikken over voldoende werktijd. persoonlijke of maatschap­pelijke ontwikkeling van een speler in het gedrang komt, dan moet • Richt het hockeyprogramma zo in dat het kunnen worden ingegrepen – bijvoorbeeld mogelijk wordt om deze ruimte te creëren. door die speler in overleg tijdelijk niet te Te denken valt aan: selecteren. Ook op clubniveau bestaat die - Het ‘Duitse model’, waarin tijdelijk zorgplicht. De KNHB zou het voortouw moeten voorrang kan worden gegeven aan de nemen in het beschermen van spelers door maatschappelijke carrière. een infrastructuur te creëren die monitort of - Een periode per jaar zonder verplich- hun duale ontwikkeling naar wens verloopt tingen voor het Nederlands elftal. en begeleiding te faciliteren indien dit niet het - Vaste dag(en) per week beschikbaar geval is. stellen voor werk of studie. - Creëer ook tijdens trainingskampen Hiermee wordt de speler in staat gesteld zich ruimte voor werk of studie, met daar- optimaal te ontwikkelen tijdens zijn sportieve voor benodigde faciliteiten. carrière. En daar zal niet alleen de sport van - Betrek indien nodig bedrijfsleven en profiteren, maar straks ook de maatschappij. overheid erbij om ‘relevante werkplekken’ te creëren en/of faciliteren.

47 Wie Wietske de Ruiter Geboren 20 maart 1970 in Ridderkerk Aantal interlands 134 Hoogtepunt Wereldkampioen in 1990 en brons op Olympische Spelen in 1996 in Na de topsport Als Duale Carrière Coach bij de KNHB begeleidt Wietske de huidige generatie topsporters bij het combineren van topsport met studie en werk Over het Batavieren- onderzoek

Wietske de Ruiter: “Als je de conclusies uit het onderzoek bekijkt, dan zijn de sporters niet altijd even tevreden over de begeleiding vanuit de bond en NOC*NSF. Ik weet uit ervaring dat er de afgelopen jaren al veel is verbeterd, maar we zijn er nog niet. Zelfs als de mogelijkheden er wél zijn, dan gaan sporters daar niet altijd zelf naar op zoek. Dit onderzoek en de dagelijkse praktijk heeft me ervan overtuigd dat er vanuit de bond echt een gezicht en aanspreekpunt moet zijn, zodat iedereen weet: bij hem of haar moet ik zijn voor mijn duale ontwikkeling. Sterker nog, eigenlijk moet elke speler met mij in gesprek.”

48 WIETSKE DE RUITER

‘Iedere topsporter verdient een eigen benadering’

Oud-international Wietske de Ruiter maakte van de duale carrière haar eigen carrière. Nadat ze zich eerst bij NOC*NSF met het onderwerp bezighield, begeleidt ze nu namens de hockeybond topsporters bij het uitstippelen van hun levenspad.

Je bent met hockey gestopt op je 26e. komen sporters vaak laat op de arbeids- komen. Andere sporters gedijen juist bij Hoe heb je de overgang naar een maat- markt en hebben ze niet echt een referen- de afleiding van iets anders. Die vinden schappelijke loopbaan zelf ervaren? tiekader in het bedrijfsleven. Het opbou- het lekker om zich na een beroerde trai- “Ik had arbeidspsychologie gestudeerd. Voor wen daarvan is een van de zaken die ik ning even op iets heel anders te storten. het einde van mijn laatste seizoen had ik erg belangrijk vind.” Mijn rol is om de sporter continu bewust tijdens een sponsordiner een stage geregeld keuzes te laten maken met betrekking bij Numico in Jakarta om te kijken of marke- De topsporter is in het algemeen mono- tot zijn of haar duale ontwikkeling. Maar ting bij mij paste. De stage was een prachtige maan met zijn sport bezig. Dat werpt de de uiteindelijke keuze ligt elke keer weer ervaring, maar ik kwam erachter dat ik niets vraag op of het zich wel laat combine- voor 100 procent bij de sporter zelf.” met marketing had. Niet lang daarna stond er ren, topsport met studie of een carrière. een vacature in de krant van Randstad . Ze Oftewel: kun je wel olympisch goud Wat is de grootste valkuil bij sporters? zochten iemand die namens NOC*NSF top- winnen als je ook andere dingen doet? “Dat ze de overgang onderschatten. sporters bij hun maatschappelijke loopbaan “Ja dat kan zeker, maar de mate waarin je Sommige topsporters zijn geneigd te zou gaan begeleiden. Dat ben ik toen gaan buiten de topsport aan je maatschap­ denken: ik heb een diploma, ik heb de top doen. Ik ben dus al ruim twintig jaar met dit pelijke ontwikkeling werkt, verschilt per gehaald in de sport, ik kan presteren, dus onderwerp bezig.” sporter en de fase waarin de sporter zit in wie wil mij niet? Eerlijk gezegd had ik die zijn leven. Daarom verdient iedereen een houding zelf ook een beetje toen ik nog Wat zie je voor patronen bij al die top- eigen benadering, dat is eigenlijk de kern hockeyde. Nou, in de praktijk kan dat dus sporters die je de afgelopen jaren hebt van mijn werk. Als een sporter zegt: laat vies tegenvallen. Daarom is het opbou- gesproken? me maar even, ik concentreer me nu volle- wen van een referentiekader en het “Dat ze bijna allemaal te weinig regie nemen dig op het hockey, dan is dat prima – al zal duaal blijven ontwikkelen zo ongelofelijk als het gaat om hun duale carrière. Ze maken ik ook met die sporter in gesprek proberen belangrijk. Dat zal de transitie na het stop- belangrijke keuzes vaak niet heel bewust, te blijven. Zijn persoonlijke ontwikkeling pen met topsport echt vergemakkelijken.” zowel tijdens als na hun studie. Daarnaast zal namelijk ook zijn topsport ten goede >

49 Eerdere uitgaven van De Batavieren:

1970 Het Batavierenboek voor beter hockey

Andere foto?? 1972 De veldentest

1973 Hockey 2000

1977 Succes- en faalfactoren bij coaches ‘Topsporters zijn geneigd te denken: – verkennende studie ik heb de top gehaald, dus iedereen wil 1979 mij. Dat kan behoorlijk tegenvallen’ De sticktest 1985 De sticktest - vervolg

2001 Hockey en geld

2004 Hoe gaan bondscoaches eigenlijk met Waar hoop je dat we over tien jaar Sportieve conflicten en de jou om? Die zullen niet blij zijn als je staan? houdbaarheid van de coach een sporter adviseert om er even “Dan hoop ik dat topsporters meer tussenuit te gaan voor een tentamen, regie over hun eigen leven hebben. 2007 stage of afstudeer­opdracht. Dat elke topsporter nadenkt en Sportief talent – haal eruit “Natuurlijk is dat soms een spagaat voor zowel met een professional als met wat erin zit coaches, die willen gewoon plakken halen de coach in gesprek gaat over zijn en daar elke minuut van de dag mee duale ontwikkeling. Ik hoop ook dat 2009 bezig zijn. Aan de andere kant realiseren er tegen die tijd structureel tijd is Het ideale team – versie 2.0 topcoaches zich maar al te goed dat ingepland om naast het top sport- spelers het beste presteren als ze rust in programma aan de duale ontwikke- 2010 hun kop hebben. En ik denk ook dat ze ling te werken, bijvoorbeeld één dag Het talent, het team en de ervan overtuigd zijn dat sporters die een per week. Het goede nieuws is dat ik zoektocht naar een coach sterke persoonlijke ontwikkeling doorma- merk dat er binnen alle selectieteams ken, ook betere sporters zijn. Daar draag ik van de KNHB, zowel bij de spelers als 2014 aan bij door gesprekken met ze te voeren, de staf, veel meer bewustwording is From good to great – tijd voor veel vragen te stellen en de sporters aan over dit onderwerp. Dat is een mooie een extra stap in het Nederlandse te moedigen om zich breed te ontwikke- eerste stap.” hockey len. Bovendien hebben de coaches niets met mij te maken, maar met de sporter 2016 die zélf aangeeft wat hij of zij wil.” Meten is niet altijd weten

50 Overzicht geënquêteerde Onderzoeks- internationals werkgroep

Marilyn Agliotti Teun Rohof Jan Albers Naomi van As Ellen Hoog Jacky Schoenaker Dillianne van den Boogaard Marcel Balkestein Niek van der Schoot Oene van Brunschot Merel de Blaey Timme Hoyng Janneke Schopman Mark Jeniskens Minke Smabers Wieke Dijkstra Erik Bouwens Tim Jenniskens Jiske Snoeks John Elffers Niek van Exel Constantijn Jonker Fons Fonteijn Jan-Willem Buissant Eby Kessing Chantal Storry Anneke Goslings Quirijn Caspers Willemijn Kuis-Bos (voorheen De Bruijn) Rogier van ‘t Hek Kim Lammers Taeke Taekema Friso Jiskoot Geert Jan Derikx Floris van der Linden Hidde Turkstra Nicky Koolen Rob Derikx Kitty van Male Klaas Vermeulen Sikko Onnes Frederique Derkx Sabine Mol Guus Vogels Wietske de Ruiter Wieke Wernink-Dijkstra Sander van der Weide Maartje Scheepstra Laurence William Docherty Eefke Mulder Klaas Veering Floris Evers Teun de Nooijer Rick Volkers Renske van Geel Leonoor Voskamp Miek van Geenhuizen Sophie Polkamp Bas Nieuwe Weme Michelle van der Pols Martijn van Westerop Eveline de Haan Rob Reckers Ingrid Wolff Carlien Dirkse van den Heuvel Lisanne de Roever Mieketine Wouters

Colofon

Coördinatie Batavieren: John Elffers, Fons Fonteijn, Rogier van ’t Hek, Sikko Onnes, Wietske de Ruiter Redactie: Raymond Krul, Vincent Weggemans Fotografie: Koen Suyk, Jeroen van Bergen, Frank Uijlenbroek, Willem Vernes Vormgeving: Mirte Aalbers - The Creative Hub | Rabobank Met dank aan: Andersson Elffers Felix, Athletes at Work, De Sportmaatschappij, Fanbased, KNHB, Meike van Luijt, McKinsey & Company, NOC*NSF, Rabobank, Sporttop, Streep video en fotografie, The Creative Hub | Rabobank - Barbara van Manen

Meer weten? Ga dan naar www.knhb.nl/onderzoekbatavieren 52 | Onderzoek van de Batavieren naar de aard en omvang van de duale ontwikkeling en de transitie naar de maatschappij bij hockeyinternationals (publieksversie)