DZIENNIK URZĘDOWY

WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO

Białystok, dnia 14 kwietnia 2014 r.

Poz. 1585

UCHWAŁA NR XXVIII/196/14 RADY GMINY NOWINKA

z dnia 28 marca 2014 r.

w sprawie przyj ęcia Gminnego Programu Opieki Nad Zabytkami Gminy Nowinka na lata 2014 – 2017

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 594, zm.: Dz. U. z 2013 r. poz. 645, poz. 1318) oraz art. 87 ust. 3 i ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568, zm.: Dz. U. z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 238, poz. 2390, Dz. U. z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875, Dz. U z 2007 r. Nr 192, poz. 1394, Dz. U. z 2009 r. Nr 31, poz. 206, Nr 97, poz. 84, Dz. U z 2010 r. Nr 75, poz. 474, Nr 130, poz. 871), Rada Gminy Nowinka uchwala, co nast ępuje: § 1. Przyjmuje si ę „Gminny program opieki nad zabytkami Gminy Nowinka na lata 2014 – 2017, stanowi ący zał ącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza si ę Wójtowi Gminy Nowinka. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podj ęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urz ędowym Województwa Podlaskiego. Przewodnicz ący Rady Gminy Waldemar Jedli ński

Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego – 2 – Poz. 1585

Zał ącznik Nr 1 do uchwały Nr XXVIII/196/14 Rady Gminy Nowinka z dnia 28 marca 2014 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY NOWINKA na lata 2014 – 2017

1. Wst ęp, przedmiot i cel opracowania Przedmiotem opracowania planu jest dziedzictwo kulturowe istniej ące w granicach Gminy Nowinka. Jest to zasób rzeczy ruchomych i nieruchomych wraz ze zwi ązanymi z nim warto ściami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, które uznawane s ą za godne ochrony prawnej dla dobra całego społecze ństwa i jego rozwoju oraz przekazania nast ępnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane warto ści historyczne, patriotyczne, naukowe, artystyczne, maj ące znaczenie dla to żsamo ści i ci ągło ści rozwoju politycznego, społecznego kulturalnego. Dziedzictwo kulturowe to istotny czynnik życia i działalno ści człowieka. Zabytki s ą cennym elementem kultury, przyczyniaj ącym si ę do kształtowania przyjaznego otoczenia człowieka. Dbanie o ich nale żyty stan i atrakcyjny wygl ąd jest obywatelskim obowi ązkiem ka żdego mieszka ńca Gminy. Gminny program opieki nad zabytkami jest dokumentem o charakterze uzupełniaj ącym do aktów planowania w Gminie: planów zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Słu ży inicjowaniu i koordynowaniu prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechnianiu i promowaniu dziedzictwa kulturowego. Gminny Program Opieki nad Zabytkami został opracowany w celu okre ślenia podejmowanych działa ń niezb ędnych do sprawowania nale żytej opieki nad zabytkami na terenie Gminy Nowinka w okresie czterech lat od wej ścia w życie. Program opieki nad zabytkami ma na celu: 1. Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2. Uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5. Podejmowanie działań zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami. 6. Okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków. 7. Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. 2. Ustawowy obowi ązek opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego nakładaj ą na samorz ąd ustawy: 1) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594 ze zmianami); 2) ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 163 poz. 1568 z pó źn. zm.); 3) ustawa z dnia 27 marca 2003r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pó źń . zm.); 4) Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich, Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego – 3 – Poz. 1585

bada ń architektonicznych i innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych (Dz. U. 11.165.987). 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami to: 1. Rejestr zabytków. - Dla najcenniejszych zabytków znajduj ących si ę na terenie województwa Wojewódzki Konserwator Zabytków (WKZ) prowadzi rejestr zabytków. Wpisu do rejestru dokonuje si ę na mocy decyzji WKZ wydanej z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela zabytku. Do rejestru mo że by ć wpisane równie ż otoczenie zabytku, a tak że nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. 2. Wojewódzka Ewidencja Zabytków. Spis wszystkich zabytkowych obiektów województwa obj ętych ochron ą konserwatorsk ą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 3. Gminna Ewidencja Zabytków (GEZ), ma mie ć form ę zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu Gminy, obj ętych równocze śnie wojewódzk ą ewidencj ą zabytków. Przyjmuje si ę nast ępuj ące kryteria wpisu do ewidencji gminnej: - czas powstania obiektu - nie pó źniej ni ż lata 50 XX w., - stopie ń zachowania walorów zabytkowych, - wpływ formy obiektu na ogólny charakter zabudowy miejscowo ści, - warto ść historyczna. Zgodnie z ustaw ą za zabytek uznaje si ę nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Za zabytek archeologiczny uznaje si ę zabytek nieruchomy b ędący powierzchniow ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, zło żon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących si ę w nich wytworów b ądź ich śladów, albo zabytek ruchomy, b ędący tym wytworem. Zgodnie z art. 6 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, 4. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy 4.1 Charakterystyka Gminy Nowinka Nowinka poło żona jest w północnej cz ęś ci województwa podlaskiego. Powierzchnia Gminy obejmuje obszar 204 km², z czego lasy i jeziora stanowi ą 60% jej powierzchni. 4. 2 Krajobraz kulturowy. Administracyjnie obejmuje 26 miejscowo ści (Ateny, Barszczowa Góra, Gatne Pierwsze, , Gatne Drugie, , Józefowo, , Olszanka, Osi ńska Buda, , , Podkrólówek, , , , , Kopanica, Str ękowizna, Tobołowo, , Nowinka, Cisówek, , , Pijawne Ruskie). W wielu miejscowo ściach mo żna napotka ć warto ściowe pami ątki przeszło ści jak obiekty cmentarnictwa wojennego, które zlokalizowane s ą m. in. w: Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego – 4 – Poz. 1585

1. Józefowo – mogiła ludno ści cywilnej z czasów II wojny światowej. 2. Juryzdyka- mogiła ludno ści cywilnej z czasów II wojny światowej. 3. Monkinie cmentarz parafialny- mogiły członków Ruchu Oporu. 4. Pijawne Polskie- zbiorowa mogiła wojenna z czasów I wojny światowej. 5. Podnowinka- miejsce egzekucji i grobów z czasów II wojny światowej. 6. Uroczysko Powsta ńce- cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej. 7. Szczeberka- mogiła zbiorowa z czasów II wojny światowej. 8. Szczebra- miejsce egzekucji i masowych mordów z czasów II wojny światowej. 9. Szczebra- 2 mogiły żołnierzy AK na cmentarzu parafialnym. 10. Szczepki- mogiła ludno ści cywilnej z czasów II wojny światowej. 11. Upustek- cmentarz wojenny żołnierzy rosyjskich z czasów I wojny światowej. 4.3 Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony Przez teren Gminy Nowinka prowadzi cz ęść trasy Wigierskiej Kolei W ąskotorowej, która jest wpisana do rejestru zabytków. W takim rejestrze nie figuruje budynek stanowi ący siedzib ę władz Gminy. Pochodzi on z 1927r. Zarówno jego wiek (sprzed 1939 r.) jak i pseudobarokowe zwie ńczenie fasady w postaci falistego szczyciku i wolutowych spływów po bokach to argumenty, które mogłyby by ć wzi ęte pod uwag ę przy ewentualnym uznaniu obiektu za zabytkowy. 4.4 Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków Przykładem drewnianego puszcza ńskiego budownictwa sakralnego, wpisanym do rejestru zabytków pod nr 502 z dnia 20.06.1986r jest Ko ściół Matki Boskiej Anielskiej w Monkiniach z pocz ątku XX w. (po świ ęcony w 1924r). Obiekt drewniany, posadowiony na betonowej podmurówce. Ściany oszalowane deskami w układzie poziomym 4.5 Zabytki nieruchome w Gminie Nowinka Spis zabytków nieruchomych uj ętych w wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków: 1. Blizna, cmentarz staroobrz ędowców. 2. Monkinie, ko ściół par. Rzymskokatolicki p. w. MB Anielskiej. 3. Monkinie, dzwonnica w zespole ko ścioła par. rzymskokatolicki p.w. MB Anielskiej 4.Monkinie, cmentarz parafialny rzymsko- katolicki. 5. Monkinie, chałupa Nr 12. 6. Monkinie, chałupa Nr 14. 7. Nowinka, budynek Urz ędu Gminy. 8. Olszanka, park dworski. 9. Pijawne Ruskie, cmentarz staroobrz ędowców. 10. Podkrólówek, cmentarz staroobrz ędowców. 11. Podnowinka, mogiła żołnierzy AK. 12. Podsokolne, cmentarz staroobrz ędowców. 13. Szczebra, układ urbanistyczny. 14. Szczebra, cmentarz parafialny, rzymskokatolicki, XIX w. 15. Szczebra, miejsce egzekucji z II wojny światowej. 16. Upustek, cmentarz wojenny z czasów II wojny światowej. Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego – 5 – Poz. 1585

17. Uroczysko Powsta ńce, pomnik ku czci uczestników Powstania 1863 r. 4.6. Zabytki archeologiczne Stanowiska archeologiczne s ą wa żnym elementem krajobrazu kulturowego i stanowi ą podstaw ę wiedzy o najdawniejszych dziejach okolic Gmina Nowinka. Środowisko kulturowe Gminy zawiera zewidencjonowane stanowiska archeologiczne datowane epoki min. paleolitu, średniowiecze- nowo żytno ść , mezolit, epoka kamienia, neolit. W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Nowinka istniej ą 264 stanowiska archeologiczne. 5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nowinka Mocne strony i szanse: – poło żenie Gminy na malowniczym terenie o du żych walorach krajobrazowych, – dost ępno ść do nowoczesnych metod badawczych i naukowych w dziedzinie rewaloryzacji i konserwacji obiektów zabytkowych, – mo żliwo ść pozyskiwania środków z ró żnych źródeł, – post ępuj ący rozwój inicjatyw maj ących na wzgl ędzie trosk ę o dziedzictwo kulturowe, – upowszechnianie edukacji nastawionej na poszanowanie zabytków i ich ochron ę, – wzrost świadomo ści w widzeniu obiektu zabytkowego jako doskonałego produktu turystycznego. Słabo ści i zagro żenia: – degradacja obiektów zabytkowych przez przypadkowe działania, – brak mo żliwo ści ochrony konserwatorskiej i wsparcia finansowego zabytków nie wpisanych do rejestru zabytków, – post ępuj ąca degradacja wielu obiektów zabytkowych z powodu braku środków lub braku zainteresowania nimi. 6. Zadania programu opieki nad zabytkami Gminy Nowinka okresowe przegl ądy stanu zachowania obiektów zabytkowych, systematyczne prowadzenie prac porz ądkowych na terenie obiektów zabytkowych, których wła ścicielem jest Gmina Nowinka, podejmowanie stara ń o dofinansowanie prac przy zabytkach Gminy z bud żetu pa ństwa oraz programów unijnych, informowanie właścicieli obiektów zabytkowych o mo żliwo ściach pozyskania środków finansowych na odnow ę zabytku, realizacja kierunków polityki przestrzennej wskazanych w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Nowinka. 7. Finansowanie programu Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, prócz okre ślenia zasad i form ochrony i opieki nad zabytkami porusza tak że zagadnienia finansowania prac przy zabytkach z udziałem środków pa ństwa. Pomoc finansow ą mog ą uzyska ć prace prowadzone wył ącznie w obiektach wpisanych do rejestru zabytków. Rada Gminy Nowinka corocznie w uchwale bud żetowej okre śla wysoko ść środków na realizacj ę Programu. Gmina w miar ę mo żliwo ści ubiega ć si ę b ędzie o pozyskanie funduszy na prace renowacyjne także ze źródeł zewn ętrznych takich jak min. dotacji ministra kultury, dotacje wojewódzkiego konserwatora zabytków, dotacje powiatowe, dotacje Województwa Podlaskiego itp. 8. Postanowienia ko ńcowe Z realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami Wójt Gminy Nowinka sporz ądzi do ko ńca grudnia roku 2015 i 2017 sprawozdania, które zostan ą przedstawione Radzie Gminy Nowinka.