TOPONIMI TURSKOG POREKLA U SRBIJI Doktorska Disertacija
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERZITET U BEOGRADU FILOLOŠKI FAKULTET TARIK D. DURAN TOPONIMI TURSKOG POREKLA U SRBIJI Doktorska disertacija Beograd, 2017 UNIVERSITY OF BELGRADE FACULTY OF PHILOLOGY TARIK D. DURAN TOPONYMS OF TURKISH ORIGIN IN SERBIA Doctoral Dissertation Belgrade, 2017 БЕЛГРАДСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ФИЛОЛОГИЧЕСКИЙ ФАКУЛЬТЕТ ТАРИК Д. ДУРАН ТОПОНИМЫ ТУРЕЦКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ В СЕРБИИ Докторская диссертация Белград, 2017 PODACI O MENTORU I ČLANOVIMA KOMISIJE Mentor: Prof. dr Mirjana Teodosijević, redovni profesor turskog jezika i književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu Članovi komisije: Prof. dr Ksenija Aykut, vanredni profesor turskog jezika i književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu dr Srđan Katić, viši naučni saradnik u Istorijskom institutu SANU Datum odbrane: Izražavam svoju veliku zahvalnost prof. dr Mirjani Teodosijević na dragocenoj pomoći, korisnim sugestijama i podršci koju mi je pružala tokom rada na doktorskoj disertaciji. A P S T R A K T Predmet istraživanja ovoga rada su toponomastičke strukture turskog porekla, kao i one hibridnog tvorbenog diskursa koje se javljaju u svim geografskim regijama Srbije. Disertacija pruža potpune i validne podatke o toponomastičkim tragovima osmanlijske vladavine na prostorima današnje Srbije, koji se ispoljavaju kroz nepromenjene morfološke strukture iz turskog jezika, toponimske sintagme ili sufiksalne strukture. U radu su definisani osnovni pojmovi toponomastike i urađene su semantička i strukturalna klasifikacija toponima prema kojima je prikupljena građa razvrstana i analizirana. Toponimi su obrađeni prema različitim kriterijumima jer sve podele imaju veoma razuđene podpodele. Kratak pregled toponomastičkih istraživanja u Srbiji potvrđuje autorovu polaznu hipotezu da u Srbiji ima dosta toponima turskog porekla, ali da oni nisu posebno sistematski izučavani i analizirani, već samo parcijalno u sklopu dela šireg zahvata koji se najćešće bavi opisom govora i toponimije određenog geografskog prostora. U centralnom delu rada se sa semantičko-tvorbenog aspekta analizira oko devet stotina toponima koji pružaju dosta podataka o istoriji tla čija su imena u njima sadržana, kao i tragove jezika starih naroda koji su tu živeli. Turci su staru toponimiju najćešće prihvatali u izvornom obliku i prilagođavali je fonološko-fonetskoj strukturi turskoga jezika, dok su novim lokalitetima davali imena iz leksičkog korpusa svoga jezika. Najveći deo građe je ekscerpiran iz topografskih karata, dok su mnogi mikrotoponimi sakupljani na terenu, iz topografskih rečnika i drugih dela. Zbog nekih neslaganja u tvorbi i sumnji u preciznost starijeg zapisa, nije bilo moguće da se odredi etimologija svakog lokaliteta za koji se pretpostavljalo da je turskog porekla. Takvi toponimi neodređenog porekla su izostavljeni iz rada, a za sve utvrđene toponime data su srpska značenja, stepen fonetsko-morfološke adaptacije usvojenih turskih reči i osnovni podaci o lokalitetu kao što su vrsta geografskog pojma, njegova lokacija, istorijski podaci o teritoriji, broj stanovnika i slično. Sakupljeni korpus toponima turskog porekla, iako neravnomerno raspoređen po regijama, svedoči o vremenima pod vlašću Turaka Osmanlija i potvrđuje činjenicu da su strani uticaji najočigledniji u toponomastičkoj leksici. Ključne reči: onomastika, toponomastika, toponimi, toponimi turskog porekla, srpski toponimi, mikrotoponimija, turcizmi Naučna oblast: Turkologija Uža naučna oblast: Turski jezik i toponomastika UDK: ABSTRACT This research aims at analyzing the toponomastic constructions of Turkish origin as well as those of hybrid derivational discourse which can be found across all geographical regions in Serbia. This dissertation derives complete and accurate data about toponomastic traces of the Ottoman reign in the current Serbian territory reflected in morphological forms, toponomastic syntagms or suffixation forms preserved from the Turkish language. This paper defines basic toponomastic concepts and provides both the semantic and structural classification of toponyms that have been used to classify and analyze the gathered material. The toponyms are analyzed according to various criteria because each category has many sub-categories. A short overview of the toponomastic research work in Serbia confirms the author’s hypothesis stating that there are a number of toponyms in Serbian language which are of the Turkish origin but have not been systematically analyzed and studied. There are only partial analysis of the toponomastic word forms of Turkish origin included in broader speech and toponomastic studies of a certain geograpical region in Serbia. Central to this work is the semantic-derivational analysis of around nine hundred toponyms that provide a significant insight into the history of the areas after which they are named, as well as into the traces of the languages used by peoples who had inhabited those areas. Most commonly, Turks would keep the original toponyms and adapt them to the phonological and phonetic structure of the Turkish language, while deriving names for the new regions from the corpus of their own language. The largest piece of material is excerpted from the topographic maps while many micro-toponyms have been acquired on the filed, from topographic dictionaries and other works. Some discrepancies in the structure and suspicion in the accuracy of the older records made it impossible to determine the etymology of every entity that was assumed to have been of Turkish origin. Therefore, the author disregards the toponyms of undetermined origin, but provides Serbian denotations for every toponym of determined origin along with the level of phono-morphological adaptation and basic information about each entity such as the type of geographic term it denotes, it’s location, historical information about the territory, the number of residents and alike. The gathered corpus of turkish-originated toponyms, although unequally distributed across regions, unquestionably testifies the Ottoman reign and confirms that foreign influences are best represented in the toponomastic lexicon. Keywords: onomastics, toponomastics, toponyms of Turkish origin, Serbian toponyms, microtoponymy, Turkish loanwords Scientific field: Turkology Narrow scientific field: Turkish language and toponomastics UDK: SADRŽAJ 1.UVOD...........................................................................................................................1 1.1. Pristup temi...................................................................................................1 1.2. Plan rada i metode istraživanja.....................................................................4 2 . O TOPONOMASTIČKIM ISTRAŽIVANJIMA.......................................................6 2.1. Kratak pregled toponomastičkih istraživanja u Jugoslaviji, Srbiji i Turskoj.............................................................................................................................6 2.2. Antropogeografska slika Srbije..................................................................10 3. SEMANTIČKA KLASIFIKACIJA TOPONIMA....................................................13 3.1. O pojmovima onomastika, toponomastika, toponimi, toponimija i toponimika.....................................................................................................................13 3.2. Podela toponima.........................................................................................14 4. STRUKTURALNA KLASIFIKACIJA TOPONIMA...............................................18 4.1. Apelativi turskog porekla koji učestvuju u obrazovanju toponima.............18 4.2. Struktura turskih toponima..........................................................................26 4.3. Jednočlani toponimi....................................................................................26 4.4. Kompoziti....................................................................................................28 4.4.1. Toponimi obrazovani dodavanjem turskih sufikasa.....................29 4.4.2. Toponimi obrazovani dodavanjem srpskih sufikasa....................30 4.5. Dvočlani toponimi.......................................................................................31 4.6. Tročlani toponimi........................................................................................35 5. FONETSKO-MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE TOPONIMA TURSKOG POREKLA………………………………………………………………………….....36 5.1. Priroda i poreklo turcizama……………………………………………….36 5.2. Fonetsko-morfološke karakteristike toponima turskog porekla.................38 6. ORONIMI..................................................................................................................43 6.1. Hidronimski oronimi...................................................................................44 6.2. Ojkonimski oronimi....................................................................................44 6.3. Antroponimski oronimi................................................................................45 6.4. Etnonimski oronimi......................................................................................46 6.5. Fitonimski oronimi.......................................................................................47 6.6. Geografski oronimi.......................................................................................48 6.7. Zoonimski oronimi.......................................................................................49 6.8. Specifični oronimi........................................................................................49