Tesis Doctoral 2015
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
TESIS DOCTORAL 2015 Mende aldaketako (1990-2010) euskal antzerkiaren joerak: antzerki egitura eta korronte estetikoak. Tendencias del teatro vasco en el cambio de siglo (1990-2010): estructura y corrientes estéticas. Mª ARÁNZAZU FERNÁNDEZ IGLESIAS LICENCIADA EN FILOLOGÍA VASCA 2 UNED DEPARTAMENTO DE FILOLOGÍA CLÁSICA FACULTAD DE FILOLOGÍA DIRECTORA: DRA. Mª JOSÉ OLAZIREGI ALUSTIZA TUTORA: DRA. ROSA PEDRERO SANCHO 3 DEPARTAMENTO DE FILOLOGÍA CLÁSICA FACULTAD DE FILOLOGÍA Mende aldaketako (1990-2010) euskal antzertiaren joerak: Antzerti egitura eta korronte estetikoak [Tendencias del Teatro Vasco en el cambio de siglo (1990-2010). Estructura y corrientes estéticas]. MARÍA ARÁNZAZU FERNÁNDEZ IGLESIAS LICENCIADA EN FILOLOGÍA VASCA DIRECTORA: DRA. MARÍA JOSÉ OLAZIREGUI ALUSTIZA TUTORA: DRA. ROSA PEDRERO SANCHO 4 ESKERRAK Eskerrak eman nahiko nizkioke, lehenengo eta behin, Doktorego Tesi honetan zuzendari izan dudan Maria Jose Olaziregi doktoreari. Ikerketa lana bideratu dituzten aholku eta iradokizunak berari zor dizkiot eta. Era berean, eskerrak eman nahi dizkiot Rosa Pedrero doktoreari emandako laguntza guztiagatik. Eskerrak ere Patri Urkizuri teatroa ikertzeko emandako laguntza, animo, aholku eta bere jakinduria hainbat solasalditan nirekin konpartitzeagatik. Esker mila Agus Perez eta Loli Miramoni beren etxeko ateak eskuzabaltasunez ireki eta eskura jarri izan didaten informazio guztiagatik eta baita ere Jaime Valverde doktoreari bere tesia irakurtzen utzi zidalako argitaratu gabe zegoela. Eskerrak, halaber, KM liburutegiko langileei eta Eusko Jaurlaritzako Kultur Sailari eskuratu didaten materialagatik. Mila esker Martari The Shining sindromean murgiltzeko nuen joera bere mugan mantendu izan didalako. Hari esker ez diot Jack Torranceren mamuari kasurik egin. Eskerrak familia eta gertukoenei baina batez ere Aran Arrazolari berarengandik jasotako irakaspen guztiengatik. Tesi honen ahaleginak in memoriam zuretzat. 5 AURKIBIDEA RESUMEN ..............................................................................................................................17 1. SARRERA...........................................................................................................................39 1.1 Tesi honen zergatiak 1.2 Ikerketaren helburuak 1.3 Ikerketa aldiaren justifikazioa 1.4 Ikerketa aldiaren deskribapena 1.5 Datu bilketarako estrategia 1.6 Tesiaren atalak 1. Aurrekariak 2. MARKO TEORIKO METODOLOGIKOA....................................................................55 2.1 Teatroaren kontzepzioaz: 2.1.1 Teatralitatea 2.1.1.2 Gure kontzepzioa 2.1.2 Teatroa: 2.1.2.1 Teatroa eta teatralitatea 2.1.2.2 Teatroa ikuskizun moduan 2.1.2.3 Testu dramatikoaren testua(k): 2.1.2.3.1 Teatro testu (literarioa)ren ezaugarriak 2.1.2.3.2 Testu eszenikoa 2.1.2.3.3 Ikuskizun testua 2.1.2.4 Agertokia eta hitzaren arteko harremanaz 2.1.2.4.1 1990-2010 aldiko euskal genero dramatikoaz 2.1.2.5 Teatroa: industria kultural moduan: 2.1.2.6 Kultura Industria 2.1.2.6.1 The economic dilemma 2.1.2.6.2 Arte eszenikoak kultura industria? 2.1.2.6.3 Euskal Herriko Arte Eszenikoen profila 2.1.2.6.4 Ondorioak 2. 2 Teoriaren ekarpenak 2.2.1 Sarrera 2.2.2 Aristotelesen Poetikaren itzal luzeaz 6 2.2.3 Teatroa eta historizismoa 2.2.4 Semiotikaren hurbilpena 2.2.4.1 Zeinu teatrala Semiotikaren argitan 2.2.4.2 Kodeak eta sistemak teatroan 2.2.4.3 Teatro semiotika eta alde sozialak 2.2.5 Ikuskizunak aztertzeko metodologia 3. ANTZERKIAREN SISTEMA. AZPIEGITURAK........................................................115 3.1 Sarrera 3.2 Politika kulturalak antzerkiaren argitan 3.2.1. Kultura eta kultur politiken oinarrizko kontzeptuak 3.3 Eusko Jaurlaritzaren politika kulturala 3.3.1 Kulturaren Euskal Plana 3.3.2 Politika kulturalaren balorapen zenbait antzerkigileren ahotan. 3.3.2.1 Primer Acto (1997) 3.3.2.2 Eusko ikaskuntza XV Kongresua (2000) 3.3.2.3 'Frontoitik antzokirako komeriak' mahai-ingurua (2002) 3.3.2.4 Agortu den sistema (2012) 3.3.3 Kultur Politikei buruzko Lehenbiziko Biltzarra (2007) 3.3.4 Hizkuntza politikak, euskara eta antzerkia 3.3.4.1 Sarrera 3.3.4.2 Euskal kulturaren plana, euskararen babesa eta teatroa 3.3.4.3 Antzezlanen bi bertsioak 3.3.5 Diagnostikoa 3.4 Genero dramatikoen argitalpenak 3.4.1 Sarrera 3.4.2 Aldizkari espezializatuak 3.4.3 Aldizkari ez espezializatuak 3.4.4 On lineko argitalpenak 3.4.5 Argitaletxeak 3.4.6 Sariekin lotutako argitalpenei buruz 3.4.7 Antzerkiaren lekua euskal liburugintzan 7 3.4.8 Literatur dramatikoaren argitalpenei buruzko ondorioak 3.5 Antzerki esparruko agerkariak 3.5.1 Artezblai eta Artez 3.5.2 Teatro/Antzerki 3.5.3 Jokulariak 3.5.4 Aetakariak 3.6 Zirkuituak eta antzokiak 3.6.1 Sarrera 3.6.2 Euskadiko Sarea 3.6.3 Nafarroako Antzoki Sarea 3.6.4 Lapurdi, Nafarroa Behera eta Zuberoako antzokiak 3.6.5 Beste zenbait espazio eszeniko 3.6.5.1 Tamaina handiko azpiegiturak. Kongresu Jauregiak 3.6.5.2 Antzoki tradizionalak 3.6.5.3 Beste zenbait antzezpen-toki 3.6.5.4 Sormenerako egoitzak, lantegiak eta laborategiak 3.6.5.5 Mugaz gaindiko proiektuak 3.6.5.6 Ondorioak 3.7 Programazioaz: balorazioa eta jardueren laburpena 3.7.1 Sarrera 3.7.2 Euskal Teatroaren bilakaerari buruzko balorazio kuantitatiboa milurteko berrian 3.7.3 Taulak 3.8 Prestakuntza 3.8.1 Aurretikoak: 3.8.1.1 Euskal Iztundea 3.8.1.2 Euskal Herriko Unibertsitateko Antzerki Tailerra 3.8.1.3 Antzerti Zerbitzua 3.8.2 Arte Eszenikoen Goi Mailako Eskola Ofiziala: Eszenika 3.8.3 Antzertia eta Arte Eszenikoak Unibertsitateko espezialista 3.8.4 Nafarroako Antzerki Eskola 3.8.5 Beste antzerki eskolak 3.8.6 Ondorioak 3.9 Elkarteak 8 3.9.1 Euskal Aktoreen Batasuna 3.9.2 EATAE: Euskal Antzerki Talde Amateurren Elkartea 3.9.3 Nafarroako Amateur Antzerkia 3.9.4 ESKENA 3.9.5 Artekale 3.9.6 ATAE: Asociación profesional de Técnicos de las Artes Escénicas 3.9.7 EHAZE: Euskal herriko antzerkizaleen elkartea 3.10 Jaialdiak 3.10.1 Sarrera 3.10.2 Jardunaldiak, topaketak eta jaialdiak euskara hutsean 3.10.3 Beste Jardunaldiak, topaketak eta jaialdiak 3.10.4 Arte eszenikoen bestelako topaketak 3.11 Azoka profesionalak 3.12 Dokumentazio zentroak 3.13 Teatro kritika garaikidea 3.13.1 Sarrera 3.13.2 Euskarazko kritika egileak 3.13.2.1 A. Perezen kritika publikoaren kontzepzioa 3.14 Taldeak 3.14.1 Profesionaltasunaren hastapenak 3.14. 2 Profesionalak eta profamateurrak 3.15 Milurtekoaren aldaketarako antzerki ikuslea 4. IKUSKIZUNEN JOERAK (1990-2010): KORRONTE ESTETIKO- IDEOLOGIKOEN AZTERKETA......................................................................................257 4.1 Sarrera 4.2 Euskal teatroa eta literatur dramatikoaren harremana 4.3 Sailkapen proposamena: 4.3.1 Sailkapen Formala: Ikuskizun konbentzionalak vs ikuskizun ez- konbentzionalak 4.3.2 Sailkapen tematikoa: 4.3.2.1. Teatro antropologikoa: festa eta heriotza 4.3.2.1.1 Maitea Agirre-Agerre teatroa: festa 9 4.3.2.1.2 A. Lipus-Antzerkiola Imajinarioa: heriotza 4.3.3 Umorea 4.3.4 Iragan historikoa 4.3.5 Euskararekiko kezka 4.3.6 Politikari buruzko teatroa eta teatro politikoa 4.3.6.1. Politikari buruzko teatroa. El Florido pensil, adibide bat 4.3.6.2.Teatro politikoa. Lukuren proposamena 4.3.7 Emakumeak hizpide 4.3.7.1. Emakumeen presentziaz 4.3.7.2 Arlo pribatuko gaiak 4.3.7.2.1 Maite Agirreren proposamenak 4.3.7.2.2 Agurtzane Intxaurragaren ekarpenak 4.3.7.3 Aldaketa zantzuak 2010etik aurrera 4.3.7.3.1 Teatro postdramatikoa. Hainbat apunte 5. ERRAUTSAK.....................................................................................................................309 5.1 Hasierakoak 5.2 Errautsak-en lan egiteko molde ekonomiko berriak 5.3 Euskal komunitate osoarentzako egitasmoa 5.4 Esperimentazioa eta berrikuntza da bidea 5.5 Zuzendariaren asmoak eta hastapeneko ideiak 5.6 Harrera kritikoa 5.7 Errautsen antzezlanaren lekuan sistema kulturalean 5.8 Paratestuaren informazioa 5.9 Errautsak ikuskizunaren azterketa 5.9.1 Generoa eta estilo eszenografikoa teatro konbentzioan 5.9.2 Rock kulturaren intermedialitatea 5.9.3 Tradizioa, tokian tokiko erreferentzia kulturalak, nazioa 5.9.4 Egitura eta fabula 5.9.5 Erritmo-mekanismoak 10 5.9.6 Pertsonaien mintzamoldeak 5.9.7 Argiteria-koloreak 5.9.8 Espazioa 5.9.8.1 Espazio teatrala: komunikazio espazioa 5.9.9 Denbora 5.9.10 Utileria 5.9.11 Janzkerak 5.9.12 Pertsonaiak 5.9.12.1 Pertsonaiak banan-banan: arketipo garaikideak 5.9.12.2 Pertsonaia kolektiboa: koadrilla 5.10 Gure interpretazioa eta balorapena 6. ONDORIO OROKORRAK.............................................................................................349 7. BIBLIOGRAFIA...............................................................................................................361 7.1 Hiztegiak 7.2 Bibliografia orokorra 7.3 Literatur teoria 7.4 Teatroari buruzko teoria 7.5 Literatur dramatikoaren argitalpenak 7.6 Komunikabideetako erreferentziak 7.7 Administrazioaren dokumentuak 7.8 Web orriak 7.8.1 Taldeen web-ak 7.8.2 Beste batzuk 8. ERANSKINAK (Ikus artxiboa txikia) 8.1 Ikuskizunen paratestuak (eskuorriak...) 8 olivettis poéticos 1937 gogoaren bidezidorretatik 11 Ahuntza edo Nor da Silvia Ai ama Aitarekin bidaian Anarkista baten ezusteko heriotza Arrainen bazka Artea Au revoir triunfadoreak Aulki hutsa Covek Nije Tica Dakota Desperrados Donostiako hainbat antzerki Sari El cartero Neruda El florido pensil Emakumeak izarapean Ernesto izatearen garrantzia Errautsak Errenta Eta Maria hiru aldiz amapola Euskal off 2050 Euskararen zazpi bekatu nagusiak Esukara sencilloaren manifestua Ez da hain erraza Ezekiel FTI-Antezkiola Imajinarioa Gaur bakar bat Gernika Grönholm metodoa Han izanik hona naiz Henry