POWIAT ZAWIERCIA ŃSKI

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ZAWIERCIA ŃSKIEGO NA LATA 2004 - 2011

Zawiercie, grudzie ń 2003

Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Opracowano na zlecenie: Zarz ądu Powiatu Zawiercia ńskiego

Nadzór merytoryczny Wydział Rolnictwa, Le śnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Zawierciu

RADA PROGRAMOWA

Przewodnicz ący Rady Programowej Henryk Goncerz – Członek Zarz ądu Powiatu Zawiercia ńskiego

Zast ępca Przewodnicz ącego Rady Programowej Leszek Gali ński – Naczelnik Wydziału Rolnictwa, Le śnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Zawierciu

Członkowie Rady Programowej Marek Borowik – Wiceprezydent Miasta Zawiercie Tadeusz Czop – Burmistrz Miasta i Gminy Łazy Andrzej Mikulski – Burmistrz Miasta i Gminy Ogrodzieniec Wiesław Grycner – Burmistrz Miasta i Gminy Szczekociny Michał Otr ębski – Burmistrz Miasta i Gminy Pilica Jan Macherzy ński – Burmistrz Miasta Por ęba Krzysztof Szlachta – Wójt Gminy Włodowice Adam Witas – Wójt Gminy Irz ądze Eugeniusz Kapu śniak – Wójt Gminy śarnowiec Stefan Pantak – Wójt Gminy Kroczyce Andrzej Stró Ŝecki – Wiceprzewodnicz ący Polskiego Klubu Ekologicznego Oddziału w Zawierciu Teresa Solecka – Kierownik O środka Ochrony Środowiska i Gospodarki Odpadami Huty „Zawiercie” Maciej Świderski – Przedstawiciel Sekcji Ekologicznej Towarzystwa Miło śników Ziemi Zawiercia ńskiej

Wykonawca: Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. O/Katowice Al. Korfantego 51 40-161 Katowice tel. (32) 2581738

Główni autorzy opracowania: Wanda Zaworska-Matuga Katarzyna Kobiela Magdalena Wilk Magdalena Kosiba Marcin Moczulski Jarosław Zarzycki

Fotografie: Marcin Moczulski

Autorzy projektu składaj ą serdeczne podzi ękowania wszystkim uczestnikom procesu opracowywania „Programu ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011”, w szczególno ści pracownikom Wydziału Rolnictwa, Le śnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Zawierciu oraz wszystkim uczestnikom warsztatów roboczych, którzy zechcieli zaznaczy ć swoj ą obecno ść w „Programie ...”

Zespół projektowy ARCADIS Ekokonrem Sp. z o.o.

Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Z wielk ą satysfakcj ą oddaj ę do dyspozycji Społecze ństwu powiatu zawiercia ńskiego opracowany w trybie otwartego planowania dokument pod nazw ą „Program Ochrony Środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011” wraz z b ędącym jego cz ęś ci ą a stanowi ącym odr ębne opracowanie „Planem Gospodarki Odpadami dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011” .

Dokumenty te zawieraj ą bezprecedensowe i bezcenne informacje o stanie naszego środowiska w powiecie. Skatalogowane po raz pierwszy od czasu reaktywowania powiatu wytyczaj ą najpilniejsze i najistotniejsze dla środowiska cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku oraz okre ślaj ą priorytetowe przedsi ęwzi ęcia dla utrzymania i poprawy stanu środowiska w latach 2004 - 2007.

Proces powstania dokumentów anga Ŝował samorz ądy wszystkich szczebli, instytucje kontroluj ące i badawcze środowiska, przedstawicieli najpowa Ŝniejszych przedsi ębiorstw powiatu, przedstawicieli organizacji ekologicznych wreszcie ludzi ni ezrzeszonych wykazuj ących trosk ę o środowisko. Jednocze śnie z mojej inicjatywy opracowano tak Ŝe Programy Ochrony Środowiska i Plany Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 dla wszystkich gmin powiatu, sfinansowane przez instytucj ę, któr ą kieruj ę. Jestem przekonany, Ŝe tylko kompleksowe (wspólne z gminami) uj ęcie tej szerokiej problematyki mo Ŝe przynie ść sukces w postaci poprawy stanu środowiska i zapewnienie zrównowa Ŝonego rozwoju, czego Ŝycz ę obecnym i przyszłym pokoleniom mieszka ńców powiatu.

Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

SPIS TRE ŚCI

1. WST ĘP ...... 3 1.1. Podstawa prawna opracowania...... 4 1.2. Forma realizacji zamówienia...... 4 1.3. Ogólna charakterystyka obszaru obj ętego Programem...... 4 1.4. Koncepcja Programu...... 6 1.5. Metodyka tworzenia Programu...... 7 1.6. Zało Ŝenia wyj ściowe Programu...... 9 1.6.1. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej województwa śląskiego...... 9 1.6.2. Uwarunkowania wynikaj ące ze "Strategii rozwoju województwa śląskiego"...... 11 1.6.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze "Strategii rozwoju powiatu zawiercia ńskiego" ...... 12 1.6.4. Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska...... 13 2. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE STYSTEMOWYM ...... 15 2.1. Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno- gospodarczym...... 16 2.1.1. System transportowy...... 16 2.1.2. Rolnictwo i rybactwo...... 21 2.1.3. Przemysł...... 25 2.1.4. Turystyka i rekreacja...... 28 2.1.5. Osadnictwo...... 31 2.2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska...... 33 2.3. Edukacja ekologiczna ...... 34 2.3.1. Stan wyj ściowy ...... 34 2.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 35 2.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007...... 38 2.4. Współpraca w ramach wdra Ŝania Programu...... 40 3. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U śYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY...... 43 3.1. Ochrona przyrody i krajobrazu...... 44 3.1.1. Stan wyj ściowy ...... 44 3.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 44 3.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007...... 50 3.2. Ochrona lasów ...... 52 3.2.1. Stan wyj ściowy ...... 52 3.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 52 3.2.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007...... 53 3.3. Ochrona gleb...... 54 3.3.1. Stan wyj ściowy ...... 54 3.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 54 3.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007...... 55 3.4. Ochrona zasobów kopalin...... 56 3.4.1. Stan wyj ściowy ...... 56 3.4.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 56 3.4.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007...... 58 4. JAKO ŚĆ ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWO EKOLOGICZNE...... 59 4.1. Jako ść wód...... 60 4.1.1. Stan wyj ściowy ...... 60 4.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 64 4.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007...... 69 4.2. Gospodarka odpadami ...... 80 4.2.1. Stan wyj ściowy ...... 80 4.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 82 4.3. Jako ść powietrza atmosferycznego...... 85 4.3.1. Stan wyj ściowy ...... 85 4.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 87

1 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007...... 91 4.4. Hałas ...... 100 4.4.1. Stan wyj ściowy ...... 100 4.4.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 101 4.5. Pola elektromagnetyczne ...... 102 4.5.1. Stan wyj ściowy ...... 102 4.5.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 102 4.6. Awarie przemysłowe ...... 103 4.6.1. Stan wyj ściowy ...... 103 4.6.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 103 5. ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 105 5.1. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą...... 106 5.1.1. Stan wyj ściowy ...... 106 5.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 107 5.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007...... 108 5.2. Wykorzystanie energii odnawialnej...... 110 5.2.1. Stan wyj ściowy ...... 110 5.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku ...... 110 6. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA...... 111 6.1. Wprowadzenie ...... 112 6.2. Instrumenty polityki ochrony środowiska...... 112 6.2.1. Instrumenty prawne...... 112 6.2.2. Instrumenty finansowe...... 117 6.2.3. Instrumenty społeczne...... 118 6.2.4. Instrumenty strukturalne ...... 120 6.3. Upowszechnianie informacji o środowisku ...... 121 6.4. Organizacja zarz ądzania środowiskiem...... 121 6.4.1. Wprowadzenie...... 121 6.4.2. Ogólne zasady zarz ądzania środowiskiem...... 121 6.4.3. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska...... 122 6.4.4. Monitoring wdra Ŝania Programu...... 124 6.4.5. Harmonogram wdra Ŝania Programu ...... 125 6.5. Główne działania w ramach zarz ądzania Programem ...... 126 7. ASPEKTY FINANSOWE WDRA śANIA PROGRAMU ...... 129 7.1. Wprowadzenie ...... 130 7.2. Ramy finansowe wdra Ŝania „Programu ochrony środowiska”...... 130 7.2.1. Potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć Programu...... 130 7.2.2. Oszacowanie wielko ści środków mo Ŝliwych do zaanga Ŝowania ...... 131 7.3. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć w latach 2004 - 2007 ...... 131 7.3.1. Wprowadzenie...... 131 7.3.2. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć w latach 2004 – 2007...... 131 7.3.3. Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania...... 132 Spis tabel ...... 133 Spis rycin...... 133 Spis map ...... 133 Spis fotografii...... 133 Wykaz skrótów ...... 134 Wykaz literatury ...... 135

2 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

1. WST ĘP

3 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

1.1. Podstawa prawna opracowania

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. Z dnia 20 czerwca 2001 r. nr 62, poz. 627) nakłada na zarz ądy powiatów i gmin obowi ązek opracowania programów ochrony środowiska, w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Do opracowania „Programu ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego i gmin powiatu na lata 2004 – 2011” wraz z „Planem gospodarki odpadami na terenie powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004- 2011” przyst ąpiono w oparciu o wynik post ępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie artykułu 14 ustawy o zamówieniach publicznych (Dz. U. Z 1998 r., Nr 119 poz. 773 z pó źniejszymi zmianami) przeprowadzonego przez Starostwo Powiatowe w Zawierciu. Na jego podstawie w dniu 29 marca 2003 roku zawarto umow ę, pomi ędzy Starostwem Powiatowym a ARCADIS Ekokonrem Sp. z o.o. z Wrocławia, wybran ą w drodze powy Ŝszego post ępowania na wykonawc ę projektu.

1.2. Forma realizacji zamówienia

Zamówienie dla powiatu zostało zrealizowane w postaci dwóch dokumentów, którymi s ą: • Plan gospodarki odpadami na terenie powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011. Dokument spełnia wymagania dla powiatowego planu gospodarki odpadami. • Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011. Dokument ten spełnia wymagania powiatowego programu ochrony środowiska.

Jako zał ącznik do Programu ochrony środowiska opracowano dokument „Stan środowiska powiatu zawiercia ńskiego w 2002 roku”. Jego graficznym odzwierciedleniem jest natomiast mapa „Wybrane elementy środowiska i infrastruktury na terenie powiatu zawiercia ńskiego” w skali 1 : 50 000. Ponadto, w formie osobnych dokumentów, przygotowano gminne plany gospodarki odpadami oraz gminne programy ochrony środowiska, dla ka Ŝdej z dziesi ęciu gmin powiatu. W ten sposób spełnione zostały zawarte w podpisanej umowie wymagania odno śnie sporz ądzania Programu i Planu dla powiatu oraz Programu i Planu dla ka Ŝdej z gmin wchodz ących w skład powiatu. Niniejszy dokument jest powiatowym programem ochrony środowiska.

1.3. Ogólna charakterystyka obszaru obj ętego Programem

Powiat zawiercia ński jest jednym z siedemnastu powiatów ziemskich województwa śląskiego i jedn ą z trzydziestu sze ściu jednostek administracyjnych województwa funkcjonuj ących na prawach powiatu. Poło Ŝony w jego północno-wschodniej cz ęś ci, graniczy z powiatami olkuskim i miechowskim nale Ŝą cymi do województwa małopolskiego, j ędrzejowskim i włoszczowskim nale Ŝą cymi do województwa świ ętokrzyskiego oraz cz ęstochowskim, myszkowskim, b ędzi ńskim i miastem na prawach powiatu D ąbrowa Górnicza, le Ŝą cymi w województwie śląskim. Jest to jeden z wi ększych obszarowo powiatów w województwie. Powierzchni ą 1003 km 2 (8 % powierzchni województwa) ust ępuje jedynie powiatowi cz ęstochowskiemu i Ŝywieckiemu. Powiat zawiercia ński zamieszkuje (wg stanu na koniec roku 2002) 128 011 osób (2,6 % mieszka ńców województwa), co daje mu ósm ą pozycj ę w śród najbardziej zaludnionych powiatów ziemskich województwa. Równocze śnie jest jednym z powiatów o najmniejszej g ęsto ści zaludnienia (mniejsz ą maj ą jedynie powiaty lubliniecki, kłobucki i cz ęstochowski) – na 1 km 2 powierzchni przypada 127 osób. Struktur ę administracyjn ą powiatu tworzy dziesi ęć gmin (mapa 1.1), w tym cztery wiejskie – Irz ądze, Kroczyce, Włodowice, śarnowiec, cztery miejsko-wiejskie – Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Szczekociny oraz dwie miejskie – Por ęba i Zawiercie. Tereny wiejskie gmin podzielone s ą na 118 sołectw. W całym powiecie znajduje si ę 6 miast i 167 miejscowo ści wiejskich. W miastach zamieszkuje 82 036 osób tj. około 64 % populacji powiatu, a w samym tylko Zawierciu około 43 %. Obszar powiatu zawiercia ńskiego charakteryzuj ą wybitne walory krajobrazowe. Widoczne jest zró Ŝnicowanie krajobrazu zwi ązane z przestrzenn ą zmienno ści ą naturalnych uwarunkowa ń pomi ędzy kilkoma regionami fizyczno-geograficznymi, w obr ębie których poło Ŝony jest powiat.

4 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Mapa 1.1 Podział administracyjny powiatu zawiercia ńskiego

5 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Dostrzegalne jest zró Ŝnicowanie poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz stopnia jego przekształcenia pod wpływem czynników antropogenicznych. W granicach powiatu wyodr ębniły si ę tereny du Ŝej koncentracji przemysłu, dominacji funkcji rolniczej w oparciu o warunki środowiska glebowego, obszary o szczególnych walorach przyrodniczych i du Ŝym udziale lasów, a tak Ŝe rejony, w których najsilniej rozwija si ę turystyka i rekreacja. Około 30 % powierzchni powiatu przypada na lasy i grunty le śne, natomiast dwukrotnie wi ększy obszar stanowi ą u Ŝytki rolne. Powiat zawiercia ński poło Ŝony jest w korzystnym układzie komunikacyjnym. Warunki komunikacji odpowiadaj ą potrzebom mieszka ńców powiatu oraz turystów, a z drugiej strony poprzez odpowiednie ograniczenia przestrzenne zapewniaj ą mo Ŝliwo ść wła ściwego rozwoju sfery przyrodniczej.

1.4. Koncepcja Programu

Koncepcja Programu oparta jest głównie na zapisach trzech dokumentów, którymi s ą: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku . Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustaw ą (Art. 14 ust.1 po ś), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, okre śla w szczególno ści: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”, dostosowana do wymaga ń ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiowa ć cele średniookresowe, na okres 8 lat i zadania na okres 4-letni oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdro Ŝenie. Cele i zadania uj ęte w kilku blokach tematycznych: - cele i zadania o charakterze systemowym - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u Ŝytkowanie zasobów przyrody - jako ść środowiska i bezpiecze ństwo ekologiczne - zrównowa Ŝone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii 3. Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym" , które podaj ą sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej pa ństwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawarto ści programów. W powiatowym programie powinny by ć uwzgl ędnione: - zadania własne powiatu tzn. te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji powiatu, - zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie powiatu, ale podległych bezpo średnio organom wojewódzkim, b ądź centralnym - wytyczne do sporz ądzania programów gminnych, tzn. zadania, które muszą by ć w pełni wprowadzone do programów gminnych

W Programie uwzgl ędniono równie Ŝ zapisy po ś (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazuj ące, Ŝe program ochrony środowiska przyjmuje si ę na 4 lata a zarz ąd powiatu zobowi ązany jest do sporz ądzania co 2 lata raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich Radzie Powiatu. Kieruj ąc si ę powy Ŝszymi zapisami, Program podaje: • Cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku wraz z kierunkami działa ń poprzedzone stanem wyj ściowym oraz list ę przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2004 – 2011 uj ęte w blokach tematycznych wymienionych powy Ŝej (pkt.2) z uwzgl ędnieniem wskazówek zawartych powy Ŝej (pkt.3). • Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska • Aspekty finansowe wdra Ŝania Programu

6 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Nale Ŝy zaznaczy ć, i Ŝ niniejszy Program ma formuł ę otwart ą, co oznacza, Ŝe b ędzie on korygowany i uszczegóławiany wraz z wej ściem w Ŝycie aktów wykonawczych do „Prawa ochrony środowiska”, a tak Ŝe kilkunastu innych ustaw odnosz ących si ę do ochrony środowiska. Program ochrony środowiska pozostaje w ścisłej relacji z wojewódzkim programem ochrony środowiska (dokument pt. "Program ochrony środowiska dla województwa śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015", "Strategi ą rozwoju województwa śląskiego", a tak Ŝe "Strategi ą rozwoju powiatu zawiercia ńskiego" oraz strategiami rozwoju poszczególnych gmin powiatu. Z dokumentów tych wynikaj ą główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i zwi ązane z nimi kierunki presji na środowisko. Relacj ę programu ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego do innych opracowa ń strategicznych, programowych i planistycznych przedstawiono na rycinie 1.1.

Ryc. 1.1. Relacje powiatowego programu ochrony środowiska do innych opracowa ń

Kraj, Powiat Gmina województwo

Strategia rozwoju Strategie rozwoju gmin Polityka ekologiczna powiatu zawiercia ńskiego pa ństwa

PROGRAM OCHRONY Programy ochrony Strategia rozwoju ŚRODOWISKA środowiska województwa śląskiego DLA POWIATU poszczególnych gmin ZAWIERCIANSKIEGO

Miejscowe plany Wojewódzki Program Powiatowe plany zagospodarowania Ochrony Środowiska sektorowe (np. plan przestrzennego gospodarki odpadami)

1.5. Metodyka tworzenia Programu

Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznymi do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” du Ŝy nacisk poło Ŝono na proces wypracowywania programu i na elastyczno ść jego tre ści, tj. wł ączanie społeczno ści lokalnych zarówno w proces opracowywania jak i wdra Ŝania programu oraz monitorowanie i ocen ę realizacji programu. Dlatego ju Ŝ w pocz ątkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególn ą uwag ę na wymian ę informacji i konsultacje pomi ędzy administracj ą samorz ądow ą szczebla gminnego i powiatowego oraz administracj ą rz ądow ą i samorz ądow ą szczebla wojewódzkiego. W procesie tym, zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narz ędzia jak: - warsztaty robocze, - spotkania robocze, - bie Ŝą ce konsultacje ze specjalistami lokalnymi W wyniku takiego prowadzenia prac, w opracowywanie Programu zaanga Ŝowanych było wiele stron. Nadzór nad przebiegiem prac dot. Programu ochrony środowiska obj ęła Rada Programowa, ukonstytuowana podczas spotkania inauguruj ącego prace nad projektem. W skład Rady Programowej weszli przedstawiciele gmin, starostwa powiatowego, a tak Ŝe przemysłu oraz organizacji pozarz ądowych. Projekt Programu powiatowego po uzgodnieniu z Zarz ądem Powiatu Zawiercia ńskiego, a nast ępnie zaopiniowaniu przez odpowiednie komisje Rady Powiatu i przez Zarz ąd Województwa Śląskiego został przyj ęty przez Rad ę Powiatu w formie uchwały. Metodyka konstruowania Programu została przedstawiona na rycinie 1.2.

7 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Ryc. 1.2. Metodyka konstruowania Programu ochrony środowiska

Prace projektowe Rada Zarz ąd powiatu powiatu Etapy Narz ędzia

Publiczne Zgromadzenie danych nt. stanu ogłoszenie przetargu środowiska na opracowanie Konsultacje robocze i aktualnych działa ń z przedstawicielami powiatu Programu na rzecz jego ochrony i wybór wykonawcy

Przygotowanie wersji roboczej Spotkanie Rady Programowej tzw. punktu odniesienia - przedstawienie oceny stanu Spotkanie dla Programu środowiska inauguruj ące prace - zdefiniowanie nad Programem najwa Ŝniejszych problemów Przygotowanie wersji roboczej strategii ochrony środowiska do 2011 roku

Przygotowanie propozycji Konsultacje robocze strategii wdro Ŝeniowej z przedstawicielami powiatu (2004-2007) i gmin oraz specjalistami wraz z planem operacyjnym lokalnymi

Przygotowanie propozycji Konsultacje robocze narz ędzi i instrumentów z przedstawicielami powiatu realizacyjnych Programu oraz i gmin oraz specjalistami kosztów jego realizacji lokalnymi i źródeł finansowania

Opracowanie wersji roboczej kompletnego dokumentu Programu

Akceptacja projektu Programu Akceptacja projektu Warsztaty robocze przez Komisje Programu przez Zarz ąd Opracowanie projektu (jednorazowo) Rady Powiatu Powiatu Programu - dyskusja nt. Programu

Uchwalenie Przekazanie projektu Programu Programu Ochrony do zaopiniowania przez Środowiska Zarz ąd Województwa Śląskiego

8 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

1.6. Zało Ŝenia wyj ściowe Programu

Zało Ŝenia wyj ściowe do opracowania programu ochrony środowiska opieraj ą si ę na uwarunkowaniach, zarówno tych, które dotycz ą wszystkich regionów i s ą uwarunkowaniami zewn ętrznymi jak i tych, które wynikaj ą z zamierze ń rozwojowych powiatu, determinuj ących przyszły kształt rozwoju gospodarczego, społecznego a tak Ŝe środowiskowo-przestrzennego powiatu zawiercia ńskiego.

1.6.1. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej województwa śląskiego

Zasady realizacji polityki ekologicznej województwa śląskiego, cele i zadania uj ęte w dokumencie "Program ochrony środowiska województwa śląskiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do roku 2015”, zostały przyj ęte jako podstawa niniejszego Programu.

Zasady polityki ekologicznej Zasady polityki ekologicznej pa ństwa s ą zasadami, na których oparta jest równie Ŝ strategia ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego, podobnie jak i województwa śląskiego. Oprócz zasady zrównowa Ŝonego rozwoju jako nadrz ędnej uwzgl ędniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzuj ących, m.in.: Zasad ę prewencji , oznaczaj ącą w szczególno ści: - zapobieganie powstawaniu zanieczyszcze ń poprzez stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, - zintegrowane podej ście do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze ń i zagro Ŝeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), - wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarz ądzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólno światowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyra Ŝonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji i Odpowiedzialno ść i Troska itp. Zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci” odnosz ącą si ę do odpowiedzialno ści za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagro Ŝeń. Odpowiedzialno ść t ę ponosi ć powinny wszystkie jednostki u Ŝytkuj ące środowiska a wi ęc tak Ŝe konsumenci, zwłaszcza, gdy maj ą mo Ŝliwo ść wyboru mniej zagra Ŝaj ących środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasad ę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi , oznaczaj ącą uwzgl ędnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasad ę regionalizacji, oznaczaj ącą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasad ę subsydiarno ści , wynikaj ącą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczaj ącą przekazywanie cz ęś ci kompetencji i uprawnie ń decyzyjnych dotycz ących ochrony środowiska na wła ściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwi ązywany na najni Ŝszym szczeblu, na którym mo Ŝe zosta ć skutecznie i efektywnie rozwi ązany. Zasad ę skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej odnosz ącą si ę do wyboru planowanych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych ochrony środowiska a nast ępnie do oceny osi ągni ętych wyników a oznaczaj ącą potrzeb ę minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu. Zasad ę uspołeczniania

Podstawowe zało Ŝenia polityki ekologicznej VI Program działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 - 2010 podkre śla, Ŝe realizacja zrównowa Ŝonego rozwoju ma nast ąpi ć poprzez popraw ę środowiska i jako ści Ŝycia obywateli UE. Komisja Europejska w śród czterech priorytetowych obszarów działa ń wymienia "środowisko i zdrowie". VI Ramowy program działa ń UE podnosi rang ę ochrony gleb i powierzchni

9 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 ziemi. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a tak Ŝe i województwa śląskiego, w tym obszarze jest zapobieganie zagro Ŝeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikaj ącego z nara Ŝenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Aktualnie najwa Ŝniejszymi źródłami zagro Ŝeń zdrowia człowieka w województwie śląskim s ą: odpady przemysłowe i komunalne, zanieczyszczenia wód i jako ść wody do picia oraz zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i hałas.

Cele polityki ekologicznej województwa śląskiego, b ędące w ścisłym zwi ązku pomi ędzy celami polityki ekologicznej pa ństwa i specyfik ą województwa, nakre ślaj ą konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego. Są to, m.in.: 1. W zakresie jako ści wód: - Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł punktowych: miejskich (Zawiercie), przemysłowych i wiejskich - Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń pochodz ących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiaj ących do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych)

2. W zakresie jako ści powietrza atmosferycznego: - Poprawa jako ści powietrza, głównie w obszarze miasta Zawiercie

3. W zakresie gospodarki odpadami: - Kontynuacja wprowadzania nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, zapewniaj ącej wzrost odzysku tych odpadów zmniejszaj ącego ich mas ę unieszkodliwian ą przez składowanie - Zwi ększenie poziomu odzysku odpadów przemysłowych - Dopasowanie - w perspektywie do 2011 roku - gospodarki odpadami niebezpiecznymi w powiecie do wojewódzkiego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi

4. W zakresie ochrony środowiska przed hałasem: ograniczenie hałasu, głównie na obszarze Zawiercia oraz na odcinkach wzdłu Ŝ głównych dróg do poziomu równowa Ŝnego nie przekraczaj ącego w porze nocnej 55 dB

5. Przeciwdziałanie zagro Ŝeniom środowiska (dyrektywa „Seveso II”), zwłaszcza z tytułu powa Ŝnych awarii przemysłowych, eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu awarii

6. W zakresie racjonalnego u Ŝytkowania zasobów naturalnych: - Konieczno ść zaniechania nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe - Wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemy śle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonno ści, materiałochłonno ści, energochłonno ści i odpadowo ści produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszcze ń do środowiska (BAT)

7. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - do 2010 roku, zgodnie z celami okre ślonymi w "Strategii Rozwoju Energetyki Odnawialnej" - do 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym bilansie zu Ŝycia energii pierwotnej

8. Ochrona ekosystemów le śnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo w powi ązaniu z rozwojem korytarzy ekologicznych

9. Dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównowa Ŝonego gospodarowania i ochrony zasobów naturalnych (ekologizacja polityk sektorowych)

10. Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowa ń mieszka ńców w duchu zasady zrównowa Ŝonego rozwoju oraz zapewnienie dost ępu mieszka ńców powiatu do informacji

10 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

o środowisku, do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotycz ących ochrony środowiska, w tym udziału w procedurze opracowywania i wdra Ŝania "Programu ochrony środowiska" (konieczno ść dalszego rozwoju świadomo ści ekologicznej szerokich kr ęgów społecze ństwa, wzrost ich aktywnego uczestnictwa w konkretnych działaniach na rzecz środowiska i poprawa efektywno ści tych działa ń)

11. Doskonalenie struktur zarz ądzania środowiskiem w skali powiatu

1.6.2. Uwarunkowania wynikaj ące ze "Strategii rozwoju województwa śląskiego"

Dokumentem b ędącym podstaw ą programowania rozwoju województwa, a po średnio równie Ŝ rozwoju poszczególnych powiatów województwa, jest strategia rozwoju. Z tego powodu w pracach nad Programem wykorzystano cele i zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i u Ŝytkowaniem zasobów naturalnych, sprecyzowane w ramach "Strategii rozwoju województwa śląskiego ". W ramach prac nad strategi ą obszar województwa podzielono na Aglomeracj ę Górno śląsk ą i pi ęć obszarów problemowych. Powiat zawiercia ński został wł ączony do wschodniego obszaru problemowego. Jako główne potencjały rozwoju endogenicznego wyró Ŝniono w odniesieniu do powiatu zawiercia ńskiego jego obszary wiejskie jako wymagaj ące wsparcia w zakresie poprawy dost ępno ści do usług i zagospodarowania surowców rolnych oraz atrakcyjne turystycznie tereny Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej zwanej zwyczajowo Jur ą Krakowsko-Cz ęstochowsk ą. Równie Ŝ obszary wiejskie tego regionu wyró Ŝniono jako specyficzne w skali kraju ze wzgl ędu na problemy rozwoju regionalnego, takie jak bezrobocie, ubóstwo ludno ści, niedorozwój infrastruktury technicznej i inne. Celami generalnymi rozwoju województwa śląskiego (wg dok. pt. Strategia rozwoju województwa Śląskiego na lata 2000-2015”) s ą: 1. Wzmocnienie potencjału ludno ściowego, kulturalnego, ekonomicznego oraz konkurencyjno ści regionu w skali krajowej i mi ędzynarodowej 2. Rozwój cywilizacyjny regionu, tworzenie nowych miejsc pracy oraz poprawa jako ści Ŝycia.

Osi ągni ęcie tych celów b ędzie mo Ŝliwe poprzez zogniskowanie działa ń na sze ściu dziedzinach zwanych priorytetami rozwoju województwa śląskiego. S ą to:

A. Wzrost wykształcenia mieszka ńców oraz rozwój ich zdolno ści adaptacyjnych do zmian społeczno-gospodarczych B. Umacnianie solidarno ści i wi ęzi mi ędzyludzkich, poprawa stanu zdrowia oraz bezpiecze ństwa socjalnego i publicznego mieszka ńców C. Rozwijanie współpracy mi ędzyregionalnej w pasie Polski południowej i w skali mi ędzynarodowej D. Rozbudowa oraz unowocze śnienie systemu transportowego i komunikacyjnego E. Wzrost innowacyjno ści gospodarki, w tym małych i średnich przedsi ębiorstw F. Poprawa jako ści środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwi ększenie atrakcyjno ści terenu

Wy Ŝej wymienione priorytety były podstaw ą kształtowania celów strategicznych rozwoju województwa. Dokładna analiza celów strategicznych (i kierunków działa ń) w ramach poszczególnych priorytetów (dok. „Strategia rozwoju województwa śląskiego”) skłania do stwierdzenia, Ŝe z punktu widzenia niniejszego programu, najwi ększe znaczenie ma priorytet F (Poprawa jako ści środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwi ększenie atrakcyjności terenu) i priorytet D (Rozbudowa oraz unowocze śnienie systemu transportowego i komunikacyjnego). Równie Ŝ niektóre cele strategiczne uj ęte w ramach priorytetu E (Wzrost innowacyjno ści gospodarki, w tym małych i średnich przedsi ębiorstw) i w ramach priorytetu C (Rozwijanie współpracy mi ędzyregionalnej w pasie Polski południowej i w skali mi ędzynarodowej) maj ą ścisły zwi ązek z ochron ą środowiska.

11 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

1.6.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze "Strategii rozwoju powiatu zawiercia ńskiego"

W dokumencie „Strategii rozwoju powiatu zawiercia ńskiego” nie wyodr ębniono celu strategicznego odnosz ącego si ę do ochrony i kształtowania środowiska. Jedynie w niektórych poszczególnych celach strategicznych zapisano działania bezpo średnio lub po średnio zwi ązane z ochron ą środowiska. I tak:

Obszar: Gospodarka i infrastruktura techniczna Cel strategiczny: I. Opracowanie programów i planów Zadania: - Opracowanie spójnego programu powiatowego w zakresie ponad gminnych inwestycji infrastrukturalnych - Opracowanie projektów wykonawczych w zakresie budowy i modernizacji sieci wodoci ągowych oraz kanalizacji

Cel strategiczny: IV. Oferty inwestycyjne Zadania: - Rewitalizacja terenów poprzemysłowych dla celów zagospodarowania przez przemysły alternatywne (elektroniczny, samochodowy)

Cel strategiczny: V. Infrastruktura komunikacyjna Zadania: - Budowa nowych obwodnic: Szczekociny – Zawiercie – Por ęba – Lotnisko , Zawiercie – Kroczyce - Poprawa stanu istniej ących dróg oraz chodników, ście Ŝek pieszo – rowerowych i dydaktycznych - Wprowadzenie okresowych analiz nat ęŜ enia ruchu drogowego oraz optymalizacja organizacji ruchu - Budowa sieci dróg lokalnych i ście Ŝek rowerowych pod k ątem intensyfikacji turystyki - Zadrzewienie pasów przydro Ŝnych

Cel strategiczny: VI. Infrastruktura techniczna, komunalna i rolnicza Zadania: - Opracowanie programu i wniosków do budowy wodoci ągów i kanalizacji na terenach wiejskich – z mo Ŝliwo ści ą wykorzystania środków z funduszu SAPARD - Rozbudowa sieci gazowych, wodno-kanalizacyjnych, - Budowa oczyszczalni ścieków i wysypisk śmieci - Podniesienie standardu mieszka ń komunalnych m.in. poprzez doprowadzenie kanalizacji, wody i centralnego ogrzewania - Budowa i modernizacja urz ądze ń melioracyjnych na terenach wiejskich - Rozbudowa sieci cieplnych w miastach

Obszar: Rolnictwo i przemysł przetwórczy Cel strategiczny: I. Edukacja rolnicza Zadania: - Prowadzenie kursów i szkole ń dla rolników w zakresie działalno ści agroturystycznej - Propagowanie poprawy stanu sanitarnego produkcji rolnej i hodowli. Poprawa obsługi weterynaryjnej

Cel strategiczny: V. Warunki klimatyczne i glebowe Zadania: - Zalesienie terenów zdegradowanych przez przemysł - Likwidacja nieu Ŝytków, zalesienie gruntów V i VI klasy - Rekultywacja gruntów

12 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Obszar: Turystyka i organizacja czasu wolnego Cel strategiczny: III. Kontynuacja działa ń w zakresie rozwoju turystyki w zgodzie ze środowiskiem naturalnym Zadania: - Maksymalne wykorzystanie walorów środowiska naturalnego w zgodzie z uwarunkowaniami wynikaj ącymi z ochrony obszarów prawnie chronionych - Rewitalizacja (likwidacja zanieczyszcze ń azbestem) terenów w Ogrodzie ńcu - Wykorzystanie wyj ątkowych walorów ekologicznych w miejscowo ściach oddalonych od szlaków komunikacyjnych Cel strategiczny: VI. Promocja i eksponowanie regionalizmu oraz zabytków dziedzictwa kulturowego powiatu Zadania: - Opracowanie mapy pomników kultury i przyrody w powiecie

Obszar: Inne Cel strategiczny: V. Pozostałe Zadania: - Budowa mi ędzygminnych spalarni odpadów i kompostowni

Podsumowuj ąc, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe istniej ące zapisy prawne i dokumenty strategiczne stwarzaj ą dobre podstawy dla wypracowania celów i priorytetów programu ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego, zgodnych z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju.

1.6.4. Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska

Główne zagro Ŝenia środowiska w powiecie zawiercia ńskim Analiza stanu środowiska naturalnego jak równie Ŝ kierunków rozwojowych powiatu i gmin powiatu pozwala na sprecyzowanie zagro Ŝeń, problemów i obszarów konfliktowych. Zagro Ŝenia środowiska mog ą mie ć charakter naturalny i antropogeniczny. Ich rodzaj i intensywno ść wi ąŜ e si ę ze specyfik ą obszaru, jego rozwojem gospodarczym w powi ązaniu z warunkami fizyczno-geograficznymi.

Zagro Ŝenia naturalne - powodzie - susze i po Ŝary - erozja gleb

Zagro Ŝenia antropogeniczne

Gospodarka komunalna Najwi ększe zagro Ŝenie, szczególnie dla wód powierzchniowych i podziemnych stanowi ą ścieki komunalne nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone. Wi ększo ść gmin wiejskich powiatu zawiercia ńskiego nie posiada sieci kanalizacyjnej. Zagro Ŝeniem dla środowiska s ą tak Ŝe dzikie wysypiska i zamkni ęte składowiska, które nie spełniały wymaga ń ochrony środowiska a obecnie wymagaj ą rekultywacji. Niska emisja, która znajduje odzwierciedlenie we wzro ście st ęŜ eń dwutlenku siarki, pyłu, benzo-a-pirenu oraz sumy WWA w sezonie grzewczym. Problem wyst ępuje zarówno w Zawierciu, jak i na terenach wiejskich powiatu.

System transportowy Głównym zagro Ŝeniem środowiska z tytułu transportu na terenie powiatu zawiercia ńskiego jest emisja zanieczyszcze ń powietrza i generowanie hałasu. Zagro Ŝenie to w najwi ększym stopniu dotyczy samego Zawiercia. Kolejn ą istotn ą konsekwencj ą jest degradacja walorów przyrodniczych.

13 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Energetyka zawodowa i przemysł Zakłady przemysłowe s ą źródłem zagro Ŝeń dla środowiska w zwi ązku z emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza, odprowadzaniem ścieków, wytwarzaniem odpadów, degradacj ą powierzchni ziemi, zu Ŝywaniem zasobów naturalnych, emisj ą hałasu i awariami przemysłowymi. Najwi ększe zakłady przemysłowe powiatu zawiercia ńskiego zlokalizowane s ą w Zawierciu.

Rolnictwo Intensywna gospodarka rolna jest potencjalnym źródłem zanieczyszcze ń obszarowych, odpadów niebezpiecznych (pozostało ści po środkach ochrony ro ślin) b ędących głównym zagro Ŝeniem dla wód powierzchniowych i podziemnych.

Turystyka i rekreacja Tereny atrakcyjne turystycznie i rekreacyjnie s ą potencjalnym miejscem niekontrolowanego, „dzikiego” zagospodarowywania obszarów, jak równie Ŝ wyst ępowania lokalnych zanieczyszcze ń środowiska (za śmiecanie, dewastacja parków, dzikie wysypiska).

Obszary priorytetowe z punktu widzenia działa ń w zakresie ochrony środowiska Ocena aktualnego stanu środowiska i zasobów przyrodniczych oraz główne tendencje rozwojowe powiatu pozwalaj ą na zdefiniowanie (wyznaczenie) potencjalnych obszarów najbardziej zagro Ŝonych na niekorzystne zmiany środowiska a wi ęc obszarów priorytetowych z punktu widzenia konieczno ści podejmowania działa ń zmierzaj ących do poprawy lub zachowania aktualnego stanu środowiska. S ą to:

Miasto Zawiercie: - najwy Ŝszy wska źnik urbanizacji - najwy Ŝsze w skali powiatu uprzemysłowienie - najbardziej niekorzystny w skali powiatu stan jako ści powietrza i klimatu akustycznego, - potencjalne zagro Ŝenie wyst ąpienia zagro Ŝeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych - wyst ępowanie obszarów cennych przyrodniczo

Gminy: Ogrodzieniec, Pilica, Kroczyce, Włodowice, Łazy - wyst ępowanie obszarów najbardziej cennych przyrodniczo (Park Krajobrazowy Orlich Gniazd), potencjalne zagro Ŝenie z tytułu rozwijaj ącej si ę intensywnie turystyki na tym terenie - du Ŝe rozproszenie osadnictwa utrudniaj ące obj ęcie znacznej cz ęś ci mieszka ńców systemem kanalizacji - zagro Ŝenie zanieczyszczeniami obszarowymi z terenów rolnych - niska emisja - emisja komunikacyjna

Pozostałe gminy - niski stopie ń skanalizowania (du Ŝe rozproszenie osadnictwa utrudniaj ące obj ęcie znacznej cz ęś ci mieszka ńców systemem kanalizacji), - zagro Ŝenie zanieczyszczeniami obszarowymi z terenów rolnych - niska emisja - emisja komunikacyjna

14 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

2. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE STYSTEMOWYM

15 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

2.1. Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno- gospodarczym

Stan środowiska naturalnego jako jednego z elementów współtworz ących ogólny wizerunek danego regionu jest ści śle powi ązany z jego sytuacj ą społeczno-gospodarcz ą. Rozwój gospodarczy le Ŝy zwykle u podstaw kształtowania środowiska i decyduje o stopniu zachowania jego naturalnych cech. Analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian w ich rozwoju ułatwia zatem sprecyzowanie działa ń minimalizujących skutki negatywnego oddziaływania na środowisko. Poni Ŝej przedstawiono stan obecny, ogólne prognozy rozwoju oraz ocen ę wpływu na środowisko nast ępuj ących dziedzin gospodarki:

- System transportowy - Rolnictwo i rybactwo - Przemysł - Turystyka i rekreacja - Osadnictwo

Kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju sformułowano dla ka Ŝdej z dziedzin średniookresowy cel zintegrowany z ochron ą środowiska, strategi ę realizacji celu, w tym działania minimalizuj ące zagro Ŝenia wynikaj ące z rozwoju danej dziedziny. Opracowuj ąc poni Ŝszy rozdział wykorzystano propozycje zawarte w "Strategii rozwoju powiatu zawiercia ńskiego" oraz w strategiach rozwoju i studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Jako podstaw ę przyj ęto okre ślon ą w „Strategii rozwoju powiatu zawiercia ńskiego” wizj ę:

Powiat harmonijnego rozwoju, przyjazny dla ludzi i środowiska przyrodniczego, z przyszło ści ą dla ludzi młodych, wykształconych i przedsi ębiorczych

2.1.1. System transportowy

Stan wyj ściowy Powiat zawiercia ński poło Ŝony jest w korzystnym układzie drogowym (mapa 2.1), stwarzaj ącym z jednej strony dogodne warunki komunikacji stosowne do potrzeb mieszka ńców powiatu oraz urystów, z drugiej natomiast odpowiednio ograniczonym poprzez warunki środowiskowe, w tym głównie predyspozycje rozwoju sfery przyrodniczej. Przez jego centraln ą cz ęść z zachodu na wschód przebiega droga krajowa nr 78, b ędąca podstawowym szlakiem komunikacji drogowej pomi ędzy Górno śląskim Okr ęgiem Przemysłowym a wschodni ą cz ęś ci ą Polski i miastami takimi jak Kielce, Lublin czy Radom. Jest to na terenie powiatu jedyna trasa o du Ŝym znaczeniu dla komunikacji ponadlokalnej, jednocze śnie najbardziej ucz ęszczana droga w powiecie. Słu Ŝy tak Ŝe komunikacji w obr ębie samego powiatu relacji zachód - północny wschód. Przebiega przez takie miejscowo ści jak Por ęba, Zawiercie, Kroczyce, Pradła i Szczekociny. W powi ązaniu z drog ą krajow ą nr 78 zasadnicz ą sie ć komunikacyjn ą na terenie powiatu tworz ą drogi wojewódzkie.

Na tle korzystnych uwarunkowa ń w postaci dogodnych poł ącze ń pomi ędzy miejscowo ściami powiatu i jego okolic jeden z bardziej jaskrawych problemów komunikacyjnych dotyczy ruchu tranzytowego przez najwi ększe miasta powiatu, w tym przede wszystkim Zawiercie oraz komunikacja samochodowa w obr ębie tych Ŝe miast. W kwestii komunikacji w oparciu o drog ę krajow ą nr 78 najwi ększ ą uci ąŜ liwo ści ą dla środowiska oraz bezpo średnio dla ludzi jest znaczne obci ąŜ enie tworz ących jeden ci ąg ulic Wojska Polskiego, Paderewskiego i Siewierskiej w Zawierciu. Poza Zawierciem ruch samochodowy na drodze krajowej nr 78 stanowi uci ąŜ liwo ść głównie dla Por ęby, a tak Ŝe Szczekocin, gdzie dodatkowo nat ęŜ enie ruchu pot ęguje wlot prowadz ącej od Cz ęstochowy drogi krajowej nr 46.

16 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Mapa 2.1 Sie ć komunikacyjna na terenie powiatu zawiercia ńskiego

17 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Podstawowym czynnikiem decyduj ącym o ponadprzeci ętnym stopniu zagro Ŝenia dla środowiska odró Ŝniaj ącym drogi krajowe od dróg ni Ŝszych szczebli jest wzmo Ŝony ruch samochodów ci ęŜ arowych, w tym tak Ŝe i transporterów materiałów niebezpiecznych, w ramach kursów krajowych i mi ędzynarodowych. Lokalne uci ąŜ liwo ści zwi ązane z ruchem samochodowym dotyczy ć mog ą równie Ŝ dróg wojewódzkich, pełni ących wa Ŝną funkcj ę zarówno w zakresie komunikacji w obr ębie powiatu zawiercia ńskiego jak poł ącze ń z wi ększymi miejscowo ściami powiatów s ąsiednich (D ąbrowa Górnicza, Myszków, Olkusz, Lelów, śarki, Koniecpol i inne). Na sie ć dróg wojewódzkich w obr ębie powiatu zawiercia ńskiego składaj ą si ę: droga nr 796 D ąbrowa Górnicza – Zawiercie, droga nr 790 D ąbrowa Górnicza – Niegowonice – Ogrodzieniec – Pilica, droga nr 791 Zawiercie – Ogrodzieniec – Olkusz, droga nr 792 Kroczyce – śarki, droga nr 794 Wolbrom – Pilica – Pradła – Koniecpol oraz droga nr 795 Szczekociny – Secemin. Poza wymienionymi aspektami za newralgiczne elementy komunikacji samochodowej w powiecie zawiercia ńskim nale Ŝy uzna ć: - miejsca szczególnie niebezpieczne dla ruchu drogowego i ruchu pieszych, takie jak skrzy Ŝowanie dróg lokalnych z drog ą krajow ą w centrum Kroczyc, powi ązania komunikacyjne z drog ą krajow ą nr 78 w centrum Szczekocin, - węzły komunikacji miejskiej o znacznym nat ęŜ eniu ruchu i niedu Ŝej przepustowo ści, jak skrzy Ŝowanie ulic Le śnej, Sikorskiego i Paderewskiego w Zawierciu, - ulice dojazdowe i miejsca postoju samochodów w pobli Ŝu obiektów szczególnie du Ŝego zainteresowania turystów, jak np. droga dojazdowa do O środka Wypoczynkowego Morsko, ulice i parkingi wokół zamku Ogrodzieniec w Podzamczu, - ogólnie zły stan niektórych odcinków dróg powiatowych i gminnych, głównie w miejscowo ściach o mniejszym znaczeniu dla ruchu ponadlokalnego m.in. w gminach takich jak Włodowice, śarnowiec.

Proekologicznym czynnikiem na tle rozwoju gospodarczego jest transport kolejowy jako alternatywa komunikacji drogowej, przy zachowaniu wła ściwych zasad jego funkcjonowania. Decyduj ą o tym elementarne aspekty tego rodzaju transportu jak: - zbiorowa obsługa podró Ŝnych - stało ść organizacji ruchu - stało ść tras komunikacyjnych - bezkolizyjno ść - relatywnie mniejszy udział emisji zanieczyszcze ń powietrza

W odniesieniu do powiatu zawiercia ńskiego, z uwagi na jego środowisko przyrodnicze, rze źbę terenu a zwłaszcza jego lokalizacj ę wzgl ędem sieci ogólnokrajowych czy te Ŝ regionalnych powi ąza ń komunikacyjnych, transportu kolejowego nie mo Ŝna w pełni traktowa ć jako uzupełnienie transportu drogowego. Kolej spełnia tutaj rol ę środka komunikacji niemal wył ącznie na skal ę ponadlokaln ą. Główne trasy komunikacji kolejowej to Katowice-Cz ęstochowa i Katowice-Warszawa (Centralna Magistrala Kolejowa), na których znajduj ą si ę dwie najwi ększe stacje – Zawiercie i Łazy. W cz ęś ci wschodniej powiatu, przez teren miasta i gminy Szczekociny przebiega trasa relacji Kozłów-Koniecpol (stacje Szczekociny, Starzyny) o podrz ędnym znaczeniu dla komunikacji w obrębie powiatu.

Wraz z propagowaniem w społecze ństwie prostych proekologicznych rozwi ąza ń a zarazem zdrowego i aktywnego trybu Ŝycia stale wzrastaj ącą popularno ść zdobywa w ostatnich latach transport rowerowy. W powiecie zawiercia ńskim do wzrostu znaczenia roweru jako środka transportu przyczynia si ę atrakcyjny krajobraz, czyste powietrze, du Ŝe mo Ŝliwo ści korzystania z dróg o stosunkowo niewielkim nat ęŜ eniu ruchu, a tak Ŝe istniej ące turystyczne szlaki rowerowe.

18 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki rozwoju Transport drogowy Przewiduje si ę, i Ŝ w perspektywie najbli Ŝszych lat rola transportu drogowego, jako podstawowego rodzaju transportu b ędzie wzrasta ć. W konsekwencji nast ępowa ć b ędzie wzrost liczby samochodów na drogach, a tym samym wzrost nat ęŜ enia ruchu. Na przestrzeni minionej dekady notowano przyrost liczby pojazdów silnikowych na polskich drogach średnio o około 4-7 % rocznie. W powiecie zawiercia ńskim wg stanu na koniec roku 2001 zarejestrowanych było 37056 pojazdów w tym 28405 samochodów osobowych i 2455 samochodów ci ęŜ arowych. Zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ powiat zawiercia ński na tle powiatów ziemskich województwa śląskiego wyró Ŝnia najni Ŝszy wska źnik liczby samochodów osobowych w stosunku do liczby mieszka ńców – 222,2 sztuk na 1000 osób.

Jedno z rozwi ąza ń usprawnienia komunikacji dotyczy ruchu w obr ębie gminy Zawiercie, a polega ono na budowie obwodnicy miejskiej. Zasadno ść takiego rozwi ązania wynika z obecnego du Ŝego ruchu tranzytowego, w tym głównie transportu ci ęŜ kiego oraz ruchu turystów doje ŜdŜaj ących do miejsc poło Ŝonych na terenie Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Inwestycja ta w konsekwencji wymagałaby pewnych zmian organizacji ruchu w brze Ŝnych dzielnicach miasta na pograniczu z gminami Łazy i Ogrodzieniec, wi ązałaby si ę równie Ŝ z ingerencj ą w środowisko naturalne tych cz ęś ci gminy. Budowa obwodnicy spowodowałaby popraw ę ogólnego wizerunku śródmiejskiej cz ęś ci gminy, ograniczenie zanieczyszczenia powietrza i uci ąŜ liwo ści akustycznych, kosztem obci ąŜ enia cz ęś ci ą tych uci ąŜ liwo ści terenów o mniejszym zag ęszczeniu zabudowy, współtworz ących krajobraz pogranicza Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej i Obni Ŝenia Górnej Warty. Podstawow ą korzy ści ą byłoby oddzielenie komunikacji lokalnej w obr ębie Zawiercia od ruchu tranzytowego. Ogólnie przyj ętym zało Ŝeniem w temacie działa ń na rzecz usprawnienia komunikacji jest utrzymanie i poprawa stanu technicznego dróg. W zwi ązku z tym przewiduje si ę prowadzenie na terenie powiatu prac remontowych, wł ącznie z wymian ą nawierzchni na wybranych odcinkach w celu zminimalizowania uci ąŜ liwo ści i zagro Ŝeń powodowanych przez braki techniczne sieci drogowej. W du Ŝej cz ęś ci dotyczy ć to b ędzie dróg powiatowych i gminnych, z których wiele prowadzi do miejsc cz ęsto odwiedzanych przez turystów, i na których w du Ŝej mierze oparty jest ruch w komunikacji publicznej (głównie PKS). Konieczne b ędzie równie Ŝ odpowiednie przygotowanie infrastruktury drogowej wedle potrzeb turystów. Przewiduje si ę systematyczn ą rozbudow ę i unowocze śnianie terenów parkingowych i dróg dojazdowych do miejsc, które głównie z uwagi na odbywaj ące si ę imprezy widowiskowo-rekreacyjne, cykliczne lub okoliczno ściowe, oraz stałe zainteresowanie turystów staj ą si ę źródłem lokalnych utrudnie ń komunikacyjnych. Miejscami takimi s ą przede wszystkim: - okolice zamku w Podzamczu z drogami dojazdowymi od strony Pilicy i Ogrodzie ńca, a tak Ŝe od strony Kiełkowic oraz Ryczowa - miejsca postojowe przyległe do drogi wojewódzkiej nr 792 w Podlesicach w gminie Kroczyce - droga z Morska (gm. Włodowice) do Podlesic (gm. Kroczyce) wraz z odcinkiem dojazdowym do Ośrodka Wypoczynkowego „Morsko” w gminie Zawiercie - tereny nad zalewem w Dzibicach w gminie Kroczyce, przy drodze dojazdowej biegn ącej od Kostkowic do drogi wojewódzkiej nr 792 - tereny przydro Ŝne słu Ŝą ce jako miejsca postoju pojazdów w Rz ędkowicach w gminie Włodowice przy drodze Włodowice – Bli Ŝyce w rejonie skał Rz ędkowickich

Rozbudowa sieci drogowej i zwi ązanego z ni ą zaplecza technicznego powinna by ć dostosowana równie Ŝ i do powstaj ących lub projektowanych inwestycji wymagaj ących odpowiednich usprawnie ń komunikacyjnych. W najbli Ŝszych latach dotyczy ć to b ędzie terenów poło Ŝonych w najbli Ŝszych okolicach realizowanych obecnie inwestycji takich jak Park Wodny na peryferiach Ogrodzie ńca oraz hotel na południowym otoczeniu wzgórza zamkowego w Podzamczu.

19 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Transport kolejowy Zasadnicz ą postulowan ą zmian ą w funkcjonuj ącym obecnie systemie transportu kolejowego jest poł ączenie Centralnej Magistrali Kolejowej z Krakowem. W ramach projektu budowy europejskiej sieci szybkiej kolei Dyrekcja Generalna PKP wskazuje na mo Ŝliwo ść przedłu Ŝenia magistrali od zachodnich obrze Ŝy gminy Szczekociny przez jej południowo-zachodni ą cz ęść , a nast ępnie gmin ę śarnowiec i powiat miechowski do Krakowa (wg „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Szczekociny”, 2001). Przebieg tego odcinka wi ązałby si ę z lokalnym ograniczeniem zabudowy na terenach wiejskich Ze wzgl ędu na ustabilizowany stan funkcjonowania systemu komunikacji kolejowej, nie przewiduje si ę obecnie innych kierunków rozbudowy sieci poł ącze ń na terenie powiatu. Konieczne b ędzie natomiast usprawnienie funkcjonowania urz ądze ń obsługi taboru kolejowego głównie na terenie miasta Łazy w celu ograniczenia negatywnych skutków oddziaływania kolei na środowisko (zanieczyszczenie gleb, zanieczyszczenie wód gruntowych).

Transport rowerowy W planach usprawnienia tego rodzaju komunikacji nale Ŝy uwzgl ędni ć zarówno korzystanie z roweru jako klasycznego środka transportu, najcz ęś ciej przez mieszka ńców powiatu w Ŝyciu codziennym i z reguły na stałym obszarze, jak i w szczególno ści podró Ŝy rowerowych jako formy rekreacji. Z du Ŝym prawdopodobie ństwem mo Ŝna przyj ąć zało Ŝenie, i Ŝ w nadchodz ących latach popularno ść transportu rowerowego b ędzie rosn ąć , a w zwi ązku z tym władze lokalne b ędą kładły nacisk na tworzenie odpowiedniego zaplecza dla jego rozwoju. Powinny powstawa ć przede wszystkim szlaki rowerowe, na bazie bardzo korzystnych dla realizacji tego celu uwarunkowa ń środowiskowych. Uwzgl ędni ć nale Ŝy równie Ŝ tereny poło Ŝone poza Szlakiem Orlich Gniazd, a nawet Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej. Szczególnie predysponowane b ędą takie tereny i miejsca jak kompleksy le śne pogranicza gmin Łazy i Ogrodzieniec, okolice Zawiercia jako centrum komunikacyjnego i bazy wyjazdowej dla rowerzystów oraz mało wykorzystanej pod tym wzgl ędem Wy Ŝyny Małopolskiej – głównie terenów pomi ędzy Szczekocinami a śarnowcem, okolic Irz ądz i Pradeł (Lasy Pradelskie). Z drugiej strony wa Ŝne b ędzie usprawnienie komunikacji w obr ębie miast, z czym wi ąza ć si ę b ędzie konieczno ść budowy ście Ŝek rowerowych, w du Ŝej mierze w oparciu o istniej ące trasy komunikacji samochodowej. Wraz z tworzeniem ście Ŝek i szlaków zabezpieczane b ędzie odpowiednie ich oznakowanie, organizowane te Ŝ b ędzie zaplecze w postaci placów postojowych i tablic informacyjnych na szlakach turystyki rowerowej.

Główne zagro Ŝenia środowiska Główne zagro Ŝenia dla środowiska naturalnego powoduje transport drogowy (samochodowy) z uwagi na popularno ść i rol ę jak ą odgrywa w komunikacji oraz przede wszystkim z uwagi na powszechno ść wyst ępowania. Ułatwienie codziennego Ŝycia jakie daje mo Ŝliwo ść korzystania z samochodu wi ąŜ e si ę z ingerencj ą w naturalne środowisko. Szybki wzrost liczby samochodów cz ęsto nie idzie w parze z usprawnianiem bazy transportowej, w tym głównie rozbudow ą sieci drogowej, reorganizacj ą ruchu w miastach, zwi ększaniem liczby miejsc parkingowych. Najwi ększymi uci ąŜ liwo ściami dla środowiska ze strony transportu samochodowego s ą:

- emisja zanieczyszcze ń powietrza w postaci spalin - hałas - zanieczyszczenie gleb i szaty ro ślinnej wzdłu Ŝ dróg - skutki zdarze ń nadzwyczajnych zwi ązanych z transportem materiałów niebezpiecznych - ingerencja w krajobraz i sfer ę przyrodnicz ą wraz z rozbudow ą sieci drogowej

Cel

Stworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania si ę ludzi i towarów przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu na środowisko naturalne.

20 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro Ŝenia Najwa Ŝniejszymi kierunkami działa ń w rozwoju systemu transportowego w kontek ście ograniczenia zagro Ŝeń dla środowiska b ędą:

- dostosowanie g ęsto ści oraz przepustowo ści sieci drogowej, a tym samym płynno ści ruchu do bie Ŝą cych potrzeb zwi ązanych z komunikacj ą, - budowa odcinków dróg o du Ŝym znaczeniu ponadlokalnym, w tym głównie obwodnic miejskich - poprawa stanu technicznego nawierzchni dróg, - modernizacja dróg w kierunku dostosowania profilu do potrzeb u Ŝytkowników (poszerzanie jezdni, budowa poboczy, chodników), - współpraca pomi ędzy gminami oraz współpraca z s ąsiednimi powiatami w celu zapewnienia ci ągło ści i sprawno ści systemu komunikacyjnego, - zapewnienie odpowiednich oznakowa ń dróg i informacji o ruchu tranzytowym, a tak Ŝe o ewentualnych czasowych zmianach w organizacji ruchu drogowego, - systematyczne zwi ększanie miejsc parkingowych w du Ŝych miejscowo ściach oraz na terenach licznie odwiedzanych przez turystów, - konsekwentne przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego, - kreowanie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców głównie w kwestii optymalizacji korzystania z samochodów, - promocja i unowocze śnienie transportu zbiorowego (opartego o ekologiczne środki transportu) łącznie z poszerzaniem oferty i przygotowaniem odpowiedniego zaplecza zach ęcaj ącego do korzystania z usług publicznych, - ograniczenie uci ąŜ liwo ści akustycznych poprzez odpowiedni ą organizacj ę ruchu w miastach oraz zabiegi techniczne (budowa ekranów w miejscach najwi ększych uci ąŜ liwo ści), - zach ęcanie do korzystania z alternatywnych środków transportu, głównie roweru, z jednoczesnym przygotowaniem zaplecza w tym zakresie (tras, miejsc parkingowych, oznakowania itp.).

2.1.2. Rolnictwo i rybactwo

Stan wyj ściowy Zró Ŝnicowanie warunków naturalnych w obr ębie powiatu, w tym głównie środowiska glebowego oraz wpływaj ącej na jego stan morfologii terenu, hydrografii i środowiska wód podziemnych, a tak Ŝe sfery przyrodniczej decyduje o zmiennej randze funkcji rolniczej w poszczególnych rejonach. Zmienno ść środowiska glebowego jest do ść wyra źna tak Ŝe i w skali poszczególnych gmin. Rolnictwo jest jednak dominuj ącą dziedzin ą gospodarki zarówno w kwestii kształtowania krajobrazu, jak te Ŝ, poza takimi gminami jak Zawiercie czy Por ęba, pod wzgl ędem wielko ści zatrudnienia. Typowo rolniczy charakter o najwy Ŝszych wska źnikach jako ści bonitacyjnej posiada wschodnia i środkowa cz ęść powiatu. Dominuj ą tam gleby klas I – III. Najkorzystniejsze warunki glebowe panuj ą w gminach śarnowiec (głównie cze ść południowa, tak Ŝe północno zachodnia), Irz ądze, Szczekociny (kra ńce południowy i północny oraz pas cantralny), Pilica (cz ęść południowa i południowo wschodnia), Kroczyce (cz ęść wschodnia), Ogrodzieniec (cz ęść północno wschodnia). Na pozostałym obszarze gleby klas I-III nale Ŝą do rzadko ści. Zmienny jest równie Ŝ rodzaj gleb i ich geneza. Powszechne s ą zarówno mało urodzajne, pod ścielone piaszczystym osadem gleby bielicowe cz ęsto poro śni ęte lasami, wykształcone na wapiennym podło Ŝu r ędziny, jak te Ŝ urodzajne brunatnoziemy, a w nieckach i dolinach rzecznych gleby wypreparowane na podło Ŝu mułowo- torfowym. W powiecie u Ŝytki rolne zajmuj ą 607,3 km 2, co stanowi około 60 % powierzchni, z tego prawie 79 % to grunty orne. Najwi ększy udział u Ŝytków rolnych przekraczaj ący 60 % znamionuje gminy śarnowiec, Pilica, Irz ądze i Szczekociny. Grunty orne stanowi ą ponad połow ę powierzchni w takich gminach jak Pilica, śarnowiec, Irz ądze i Kroczyce. Najmniejszym procentowym udziałem zarówno gruntów ornych jak i u Ŝytków rolnych ogółem wyró Ŝniaj ą si ę gminy Por ęba, Łazy i Ogrodzieniec. W powiecie zawiercia ńskim, wg danych za rok 2002, funkcjonuj ą 14663 gospodarstwa rolne, z których 7869, tj. około 53 % (podobnie jak w całym województwie śląskim) prowadzi działalno ść rolnicz ą. W strukturze wielko ściowej gospodarstw rolnych dominuj ą gospodarstwa małe

21 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 o powierzchni u Ŝytków rolnych poni Ŝej 1 ha. Stanowi ą one ponad 42 % ogółu. Powierzchni ę u Ŝytków rolnych z przedziału 1-5 ha posiada 38 % gospodarstw w powiecie. Zaledwie w 20 gospodarstwach powierzchnia u Ŝytków przekracza 50 ha. Powierzchnia zasiewów w powiecie zawiercia ńskim to 28125 ha, zbli Ŝona do przoduj ących pod tym wzgl ędem powiatów kłobuckiego i cz ęstochowskiego. 73,9 % powierzchni zasiewów stanowi ą zbo Ŝa, 15 % ziemniaki, 8 % ro śliny pastewne. Powiat zawiercia ński znamionuje najwi ększe pogłowie bydła ze wszystkich powiatów województwa śląskiego w liczbie 22 479 (15 % w skali województwa). śywy inwentarz tworzy ponadto 28 756 sztuk trzody chlewnej (6,7 % w województwie), 414 owiec (1,8 %), 650 koni (7,0 %) i 477 984 sztuki drobiu (3,1 %). Prywatne wyposa Ŝenie techniczne rolnictwa w powiecie stanowi 5176 ci ągników i 1568 kombajnów (911 ziemniaczanych, 653 zbo Ŝowe i 4 buraczane) oraz wykorzystywane równie Ŝ i poza rolnictwem samochody ci ęŜ arowe w liczbie 557 i 1603 przyczepy (wg „Raportu z wyników spisów powszechnych – województwo śląskie”, Katowice 2003).

Kierunki rozwoju Integracja Polski z Uni ą Europejsk ą wymusi konieczno ść zrestrukturyzowania rolnictwa w kierunku powi ększania areału gospodarstw lecz tak Ŝe rozwijania współpracy. Aspekt ten b ędzie szczególnie istotny dla gmin, w których rolnictwo jest bran Ŝą zdecydowanie dominuj ącą, na której z racji braku innych perspektyw rozwojowych nale Ŝy opiera ć post ęp gospodarczy. W powiecie zawiercia ńskim s ą to takie gminy jak śarnowiec, Szczekociny, Irz ądze, które charakteryzuj ą si ę ponadprzeci ętnymi w skali powiatu naturalnymi warunkami rozwoju rolnictwa, a jednocze śnie maj ą mniejsze w porównaniu z innymi gminami mo Ŝliwo ści rozwoju i promocji jako terenów atrakcyjnych turystycznie czy te Ŝ o środków usług ponadlokalnych. Zakłada si ę zatem ogóln ą tendencj ę zwi ększania powierzchni gospodarstw z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń przyrodniczych, a tak Ŝe kulturowych, a ponadto: - wprowadzanie nowoczesnych metod gospodarowania - rozwój rolnictwa ekologicznego - rozwój przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego - wła ściwe prowadzenie gospodarki rybackiej - produkcj ę ro ślin energetycznych - prowadzenie edukacji w zakresie rolnictwa

Selektywne powi ększanie gospodarstw i nowoczesne metody gospodarowania Przewiduje si ę, Ŝe ogólna tendencja zmian w dziedzinie rolnictwa w Polsce w du Ŝej mierze uwarunkowana przyst ąpieniem do Unii Europejskiej wymusi proces zwi ększania areału gospodarstw rolnych, a tym samym wprowadzanie nowego sposobu gospodarowania. W polityce długoterminowej (do roku 2015) przedstawionej w „Programie ochrony środowiska województwa śląskiego” przyj ęto zało Ŝenie funkcjonowania w północnej cz ęś ci województwa gospodarstw rodzinnych o powierzchni około 20 ha jako optymalnego modelu prowadzenia gospodarki rolnej (obecnie zaledwie około 1 % gospodarstw w powiecie posiada powierzchni ę uŜytkow ą od 15 do 30 ha), a zarazem wzrost średniej powierzchni gospodarstwa rolnego w województwie do 8 ha. Jednocze śnie jednak, zgodnie z zało Ŝeniami Polityki Ekologicznej Pa ństwa, wyró Ŝni ć nale Ŝy tereny górskie i wy Ŝynne o urozmaiconej rze źbie, w tym obszar Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, które z przyrodniczego punktu widzenia predysponowane s ą do rozwoju tradycyjnych form gospodarowania na mał ą skal ę. Konieczne jest przy tym zapewnienie odpowiedniej współpracy wła ścicieli gospodarstw, głównie w zakresie zapewnienia zaplecza technicznego w postaci maszyn i urz ądze ń rolniczych, a tak Ŝe organizacji rynku zbytu. Przekształcenia strukturalne w rolnictwie powinny poci ągn ąć za sob ą zmiany w zakresie metod gospodarowania, celem pełnego przystosowania polskiego rolnictwa do wymaga ń unijnych. Jednocze śnie konieczne b ędzie zachowanie w mo Ŝliwie du Ŝym stopniu specyfiki krajobrazu polskiej wsi. Zgodnie z „Programem ochrony środowiska dla województwa śląskiego .....” przewiduje si ę przeniesienie ci ęŜ aru produkcji zbó Ŝ konsumpcyjnych, ziemniaków oraz produkcji bydła mlecznego i opasowego na du Ŝe gospodarstwa i jednoczesny rozwój ogrodnictwa szkółkarstwa i drobiarstwa w gospodarstwach małych.

22 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Jedn ą z podstaw unowocze śniania rolnictwa b ędzie działalno ść edukacyjna z zakresu stosowania zało Ŝeń Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Równomierny post ęp w bran Ŝy rolniczej, a zwłaszcza rozwój współpracy pomi ędzy rolnikami b ędzie warunkiem zachowania tradycyjnych form gospodarowania w obliczu stanowi ących siln ą konkurencj ę du Ŝych gospodarstw.

Rozwój rolnictwa ekologicznego Rolnictwo ekologiczne powinno w mo Ŝliwie du Ŝym stopniu opiera ć si ę o naturalne metody produkcji z wykorzystaniem uwarunkowań środowiskowych. Powiat zawiercia ński, z uwagi na relatywnie niewielkie zanieczyszczenie, jest jednym ze szczególnie predysponowanych do tego celu rejonów województwa śląskiego. Rolnictwo ekologiczne b ędzie dla polskich gospodarstw atutem na rynku europejskim gdzie promowane s ą metody produkcji ograniczaj ące stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin. Konieczne b ędzie zapewnienie rekompensat dla rolników tytułem pokrycia strat poniesionych na etapie wdra Ŝania rolnictwa ekologicznego. Aby wzmocni ć proces przeobra Ŝenia w tym kierunku, nale Ŝy w pełni wykorzysta ć naturalne uwarunkowania środowiskowe, a z drugiej strony zapewni ć wła ściwy system dystrybucji, w powi ązaniu z promocj ą zdrowej Ŝywno ści.

Rozwój przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego Jednym z istotnych następstw rozwoju i unowocze śniania rolnictwa w zgodzie z ideologi ą zjednoczonej Europy b ędzie post ęp w zakresie przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego. Wraz ze wzrostem liczby zakładów przetwórczych, wprowadzane b ędą proekologiczne technologie kład ące nacisk głównie na oszcz ędno ść wody i energii. Stworzenie odpowiedniej bazy przetwórstwa dostosowanej do tempa rozwoju rolnictwa umo Ŝliwi wzrost efektywno ści gospodarki rolnej. B ędzie te Ŝ jedn ą z podstaw tworzenia nowych miejsc pracy na terenach wiejskich, czym przyczyni si ę do aktywizacji zawodowej mieszka ńców wsi.

Wła ściwe prowadzenie gospodarki rybackiej Zasady chowu, hodowli i połowu ryb w powierzchniowych wodach śródl ądowych oraz zasady ich ochrony, okre śla Ustawa o rybactwie śródl ądowym z dnia 18 kwietnia 1985 r. (z pó źniejszymi zmianami). W my śl tej ustawy – za chów ryb uwa Ŝa si ę działania zmierzaj ące do utrzymania i zwi ększenia produkcji – za hodowl ę uwa Ŝa si ę chów poł ączony z doborem i selekcj ą w celu zachowania i poprawienia warto ści u Ŝytkowej ryb. Ustawa okre śla zasady prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej jako zobowi ązania dla uprawnionych do rybactwa. Nakłada ona równie Ŝ obowi ązek sporz ądzania operatu rybackiego będącego dokumentacj ą działalno ści w obwodzie rybackim. Operat sporz ądzany jest w formie opisowej i graficznej w interwale 10-letnim, a zawiera m.in. dane dotycz ące uprawnionego do rybactwa, dane i informacje dotycz ące obwodu rybackiego oraz zasady prowadzenia gospodarki rybackiej, opracowane z uwzgl ędnieniem zró Ŝnicowania obwodu rybackiego na zasadniczy i uzupełniaj ący obwód rybacki. Wedle ustawy (Art. 6, ust. 2) racjonalna gospodarka rybacka polega na wykorzystywaniu produkcyjnych mo Ŝliwo ści wód, zgodnie z operatem rybackim, w sposób nienaruszaj ący interesów uprawnionych do rybactwa w tym samym dorzeczu, z zachowaniem zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umo Ŝliwiaj ącym gospodarcze korzystanie z nich przyszłym uprawnionym do rybactwa. W powiecie zawiercia ńskim istnieje szereg stawów hodowlanych z zapleczem w postaci urz ądze ń obsługi gospodarki rybackiej. S ą to głównie stawy przepływowe zasilane wodami takich rzek jak Pilica, Krztynia, Białka Lelowska. Wi ększo ść z nich le Ŝy w dorzeczu Pilicy w środkowej i wschodniej cz ęś ci powiatu. Najwi ększe zespoły stawów hodowlanych znajduj ą si ę w Szczekocinach, w rejonie miejscowo ści Krztynia w gminie Irz ądze oraz w Białej Błotnej w gminie Kroczyce. Hodowla prowadzona jest te Ŝ m.in. w kompleksie stawów w dorzeczu Le śniówki północno-wschodniej cz ęś ci gminy Włodowice, w Przyłubsku w gminie Kroczyce, w T ęgoborzu koło Szczekocin. Gatunkiem hodowlanym jest głównie karp, lecz tak Ŝe amur biały, pstr ąg t ęczowy, w ęgorz. Zasady prowadzenia racjonalnej gospodarki dotycz ą m.in. takich aspektów tej działalno ści jak regulacja hydrotechniczna stawów i cieków zasilaj ących (pobór i zrzut wody), zrzut ścieków

23 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 z obiektów i urz ądze ń gospodarki rybackiej, stosowanie pokarmu dla ryb, a tak Ŝe wpływ na stan strefy dennej zbiorników (zamulenie, zanieczyszczenie odchodami). Koniecznym działaniem b ędzie kontrola przestrzegania przez wła ścicieli stawów hodowlanych i uprawnionych do rybactwa operatów rybackich. Przy prowadzeniu gospodarki rybackiej, tworzeniu nowych akwenów, ustanawianiu obwodów rybackich i organizowaniu niezb ędnej infrastruktury nale Ŝy zwróci ć uwag ę na zapewnienie podstawowych warunków funkcjonowania ekosystemów wodnych, w tym rozrodu, bytowania i migracji i ryb, m.in. poprzez budow ę przepławek w miejscach do tego koniecznych (przy stopniach wodnych, przegrodach i urz ądzeniach pi ętrz ących), zabezpieczenie tarlisk itp.

Produkcja ro ślin energetycznych Szans ę dla rozwoju gospodarstw rolnych stwarza produkcja ro ślin mo Ŝliwych do wykorzystania dla celów energetycznych. Udogodnienie w tym przypadku stwarza, w zakresie produkcji, mo Ŝliwo ść uŜytkowania mniej urodzajnych gleb, natomiast w kwestii zbytu szeroki zakres mo Ŝliwo ści wykorzystania w formie surowca stosowanego zarówno przemy śle jak i w indywidualnych gospodarstwach.

Edukacja rolnicza U podstaw skutecznego radzenia sobie z problemami ochrony środowiska w regionach takich jak powiat zawiercia ński, le Ŝy m.in. świadomo ść oraz przygotowanie zawodowe rolników. Dla wymaganej obecnie poprawy struktury społeczno ści wiejskiej pod wzgl ędem wykształcenia, niezb ędny b ędzie rozwój placówek edukacyjnych ukierunkowanych na ochron ę środowiska na obszarach wiejskich. Znaczna cz ęść odpowiedzialno ści w tym zakresie spoczywa ć b ędzie na instytucjach pa ństwowych. Przewiduje si ę systematyczny rozwój szkół średnich organizuj ących kształcenie w zakresie rolnictwa, a tak Ŝe rozwój, w zale Ŝno ści od zaistniałych tendencji zmian i przeobra Ŝeń w rolnictwie, oferty edukacyjnej szkół wy Ŝszych, głównie Akademii Rolniczych. Niemał ą rol ę powinny równie Ŝ odegra ć samodzielne jednostki zajmuj ące si ę doradztwem rolniczo- ekonomicznym (O środki Doradztwa Rolniczego). Przy odpowiednim wsparciu samorz ądów lokalnych oraz władz województwa śląskiego powinny one stanowi ć bie Ŝą cą merytoryczn ą pomoc dla rolników w zakresie optymalizacji stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin, rolnictwa ekologicznego, agroturystyki itp.

Główne zagro Ŝenia środowiska Zagro Ŝenia dla środowiska naturalnego ze strony rolnictwa wynikaj ą głównie z działalno ści wykraczaj ącej poza zakres ogólnie przyj ętych reguł le Ŝą cych u podstaw ochrony środowiska, nastawionej na osi ągni ęcie mo Ŝliwie du Ŝej wydajno ści cz ęsto przy stosowaniu metod szkodliwych dla środowiska i niepełnym wykorzystaniu uwarunkowa ń naturalnych. Zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ do sytuacji takiej w znacznym stopniu przyczynia si ę obecna słaba kondycja finansowa polskiego rolnictwa znacznie ograniczaj ąca mo Ŝliwo ści prowadzenia gospodarki rolnej z pełnym nastawieniem proekologicznym. Znacz ącym czynnikiem s ą równie Ŝ naturalne warunki, które determinuj ą mo Ŝliwo ść korzystania z okre ślonych technologii i środków. Wreszcie skala zagro Ŝenia ze strony rolnictwa uzale Ŝniona jest od świadomo ści ekologicznej rolników i ich przygotowania zawodowego. Za główne zagro Ŝenia środowiska wynikaj ące z prowadzenia gospodarki rolnej i rybackiej naleŜy uzna ć:

- zanieczyszczenie obszarowe środowiska glebowego i wód podziemnych w wyniku niewła ściwego stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin oraz nawozów naturalnych - niewła ściwe u Ŝytkowanie gruntów ułatwiaj ące erozj ę wodn ą i wietrzn ą - zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz negatywne zmiany stosunków wodnych w wyniku nieprzestrzegania zasad racjonalnej gospodarki rybackiej

24 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Cel

Dostosowanie struktur obszarów wiejskich i rolnictwa do warunków integracji z Uni ą Europejsk ą z zachowaniem regionalnego charakteru produkcji rolnej i ochrony środowiska

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro Ŝenia Dla zminimalizowania zagro Ŝeń wymaga ć b ędzie intensyfikacji działa ń głównie w takich kierunkach jak:

- promocja i rozwój rolnictwa ekologicznego - organizacja szkole ń i doradztwa dla rolników m.in. w zakresie „Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych” - poprawa struktury wielko ściowej i jako ściowej u Ŝytków rolnych - kontrola przestrzegania operatów rybackich przez wła ścicieli stawów hodowlanych i uprawnionych do rybactwa

2.1.3. Przemysł

Stan wyj ściowy Z uwagi na typowo rolniczy charakter powiatu zawiercia ńskiego działalno ść przemysłowa jest domen ą jedynie kilku o środków zlokalizowanych, z uwagi na uwarunkowania środowiskowe, głównie w brze Ŝnych cz ęś ciach powiatu. Najwi ększe znaczenie dla rozwoju gospodarczego ma przemysł na terenie Zawiercia oraz Por ęby. Na mniejsz ą skal ę rozwin ął si ę w Szczekocinach, Ogrodzie ńcu, a tak Ŝe w rejonie Łaz i w niewielkim stopniu w Pilicy. Du Ŝy udział w przemy śle na terenie powiatu zawiercia ńskiego ma bran Ŝa hutnicza, a tak Ŝe przemysł metalowy i budowlany. Uzupełnieniem s ą inne gał ęzie takie jak tekstylna, elektryczna czy spo Ŝywcza funkcjonuj ące w mniejszym wymiarze. Najwi ększymi zakładami przemysłowymi w powiecie zawierciańskim s ą:

Huta „Zawiercie” S.A. (Do 2003 roku zakład funkcjonował jako Huta „Zawiercie” S.A., obecnie jako CMC). Zakład prowadzi produkcje wyrobów długich – pr ętów okr ągłych i płaskich oraz walcówki w kr ęgach, głównie na bazie surowca pozyskiwanego ze złomowania. Zakład posiada wszystkie wymagane prawem decyzje na korzystanie ze środowiska w zakresie prowadzonej działalno ści – decyzj ę na emisj ę pyłowo-gazow ą do powietrza, decyzje na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych oraz decyzj ę okre ślaj ącą post ępowanie z odpadami innymi ni Ŝ niebezpieczne, decyzj ę na czasowe magazynowanie odpadów na terenie zakładu oraz na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku złomu. Huta posiada urz ądzenia odci ągowo-odpylaj ące do ograniczania emisji zanieczyszcze ń w postaci filtrów tkaninowych i cyklonów. Huta korzysta z własnych ujęć wody – czterech studni gł ębinowych oraz uj ęcia wód powierzchniowych na rzece Warcie. Zakład ten jest najwi ększym w powiecie poborc ą wody dla celów przemysłowych. Jest to najwi ększy kombinat przemysłowy powiatu zawiercia ńskiego, który oprócz zakładu metalurgicznego skupia szereg mniejszych jednostek przemysłowych. Stanowi tym samym główn ą baz ę zatrudnienia mieszka ńców Zawiercia i okolicznych miejscowo ści. Huta posiada instalacje wymagaj ące zintegrowanego pozwolenia. S ą to instalacje do wtórnego wytopu stali surowej o wydajno ści ponad 2,5 t/h oraz instalacje do obróbki metali Ŝelaznych poprzez walcowanie na gor ąco o zdolno ści produkcyjnej 20 t/h stali surowej.

Huta Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Huta jest producentem szkła kryształowego formowanego r ęcznie oraz automatycznie. Posiada pozwolenia ekologiczne na emisje pyłowo-gazow ą, dopuszczalny równowa Ŝny poziom d źwi ęku na granicy zakładu, pozwolenie wodno-prawne oraz umow ę na odprowadzanie ścieków. Na terenie zakładu funkcjonuje instalacja do odpylania gazów odlotowych z wanien szklarskich oraz gazów z polerowni chemicznej. Zakład nie posiada instalacji wymagaj ących zintegrowanego pozwolenia ekologicznego.

25 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Odlewnia śeliwa S.A. w Zawierciu Zakład zajmuje si ę produkcj ą odlewów Ŝeliwnych w postaci ł ączników do instalacji wodnych, parowych, gazowych i drobnych odlewów maszynowych. Posiada pozwolenia na wytwarzanie, czasowe gromadzenie (eksploatacj ę składowiska zakładowego) i odzysk odpadów, a tak Ŝe emisj ę substancji zanieczyszczaj ących do powietrza i pobór wód podziemnych. Zakład posiada urz ądzenia do ochrony powietrza w formie filtrów tkaninowych, odpylaczy, cyklonów i absorberów. Zintegrowanego pozwolenia ekologicznego wymagaj ą funkcjonuj ące na terenie odlewni instalacje do wytopu Ŝeliwa.

P.P.H.U. Odlewnia śeliwa „Wiktoryjka” Sp. z o.o. Odlewnia „Wiktoryjka” działa na terenie Zawiercia, a zajmuje si ę produkcj ą Ŝeliwnych ł ączników do instalacji wodnych, gazowych i parowych w stanie surowym, przekazywanych nast ępnie do Odlewni śeliwa S.A. „Wiktoryjka” posiada decyzj ę o dopuszczalnej emisji pyłowo-gazowej oraz decyzje na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych i czasowe gromadzenie odpadów przeznaczonych do wykorzystania. Ochronie powietrza słu Ŝą odpylacze mokre oraz iskrownik mokry. Podobnie jak w Odlewni śeliwa S.A. zintegrowanego pozwolenia ekologicznego wymagaj ą funkcjonuj ące tutaj instalacje do wytopu Ŝeliwa.

Prz ędzalnia Zawiercie S.A. Zakład prowadzi produkcj ę prz ędz bezwrzecionowych i obr ączkowych przeznaczonych na wyroby dziewierskie, tkackie i artykuły techniczne. Posiada decyzje na produkcj ę odpadów niebezpiecznych i innych ni Ŝ niebezpieczne, emisje pyłowo-gazow ą oraz pozwolenie wodno-prawne na odprowadzanie wód opadowych. Prz ędzalnia nie korzysta z instalacji wymagaj ących zintegrowanego pozwolenia ekologicznego.

Zawiercia ńska Fabryka Maszyn „Zafama” Sp. z o.o. Zakład zajmuje si ę produkcj ą ło Ŝysk wielkogabarytowych, odlewów precyzyjnych i konstrukcji spawanych. Posiada pozwolenia na wytwarzanie odpadów oraz emisje pyłowo-gazow ą. Zakład nie posiada instalacji wymagaj ących zintegrowanego pozwolenia ekologicznego.

Spółdzielcza „Agrofirma” Szczekociny „Agrofirma” jest przedsi ębiorstwem o szerokim zakresie działalno ści. Zajmuje si ę produkcj ą rolno- spo Ŝywcz ą, przetwórstwem owocowo-warzywnym, uprawami polowymi, hodowl ą bydła i drobiu, a tak Ŝe usługami budowlanymi i mechanicznymi. Specjalistycznymi jednostkami „Agrofirmy” s ą: zakład produkcji polowo-łąkowej, zakład produkcji drobiarskiej, przetwórnia owoców i warzyw, zakład remontowo-budowlany, zakład transportu, kotłownia i oczyszczalnia ścieków. Jest to najwi ększy zakład przemysłowy w powiecie poza Zawierciem, co przejawia si ę m.in. wielko ści ą poboru wody oraz produkcj ą ścieków. Zakład posiada pozwolenia na emisj ę pyłów i gazów oraz pozwolenia wodno-prawne na pobór wód podziemnych z sze ściu uj ęć oraz na odprowadzanie ścieków z oczyszczalni do rzeki Pilicy. Dla ograniczenia emisji stosowane s ą dwa cyklony IV–1400 i jeden cyklon DC III–1120. „Agrofirma” nie posiada instalacji wymagaj ących zintegrowanych pozwole ń ekologicznych

Fabryka Urz ądze ń Mechanicznych Por ęba Sp. z o.o. Zakład produkuje tokarki konwencjonalne oraz tokarki sterowane numerycznie do produkcji metalu. Posiada pozwolenia na emisj ę pyłowo-gazow ą, wytwarzanie odpadów niebezpiecznych, czasowe gromadzenie odpadów oraz odprowadzanie ścieków przemysłowych oraz wód opadowych do Czarnej Przemszy. Fabryka posiada instalacj ę słu Ŝą cą ograniczeniu emisji zanieczyszcze ń do powietrza, na któr ą składaj ą si ę odpylacz suchy oraz bateria trzech cyklonów. Zakład nie posiada instalacji wymagaj ących zintegrowanych pozwole ń.

Gliwickie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych Sp. z o.o. - Zakład Produkcyjny w Łazach Zakład specjalizuje si ę w produkcji wyrobów ogniotrwałych dla hut stali i szkła, cementowni oraz zakładów ceramicznych na bazie surowców plastycznych oraz surowców schudzaj ących. Posiada decyzje na dopuszczaln ą emisj ę zanieczyszcze ń pyłowo-gazowych, na odprowadzanie ścieków

26 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 do potoku Mitr ęga oraz wytwarzanie odpadów niebezpiecznych. W zakładzie funkcjonuj ą filtry tkaniniowe i cyklony ograniczaj ące zanieczyszczenie powietrza. Na eksploatacj ę pieca tunelowego do wypalania wyrobów z materiałów ogniotrwałych wymagane jest zintegrowane pozwolenie ekologiczne.

PKP „Cargo” S.A. - Zakład Taboru w Łazach Zakład świadczy usługi przewozowe transpotem kolejowym i prowadzi działalno ść w zakresie bie Ŝą cego utrzymania, w tym okresowych remontów lokomotyw elektrycznych i spalinowych oraz wagonów towarowych. Ochronie powietrza przed zanieczyszczeniem słu Ŝą trzy odpylacze cyklonowe. Zintegrowane pozwolenia ekologiczne na działalno ść usługow ą zakładu nie s ą wymagane.

Inne zakłady przemysłowe wa Ŝne z punktu widzenia wpływu na stan środowiska to zlokalizowane w Zawierciu - Fabryka Opakowa ń Blaszanych „DAIM” Sp. z o.o., „Duostar” Sp. z o.o., P.H.U. Transkop, P.H.U. „RAW – STEEL”, Zakład Surowców Wtórnych „Stal”, a tak Ŝe Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe TIC i AWBUD Sp. z o.o. w Ogrodzie ńcu, P.P.H. „Jaf” i Okr ęgowa Spółdzielnia Mleczarska w Pilicy, Zakład Sprz ętu Elekroinstalacyjnego „Ospel” S.A. Wierbka w gminie Pilica, Okr ęgowa Spółdzielnia Mleczarska ”Rokitnianka” w Szczekocinach, Na terenie powiatu funkcjonuj ą ponadto zakłady zajmuj ące si ę zagospodarowywaniem odpadów takie jak „EKO-S.O.S.” Sp. z o.o. w Wysokiej w gminie Łazy oraz Zakład Przeróbki i Składowania Odpadów Sp. z o.o. Bran Ŝę ciepłownicz ą reprezentuj ą jednostki Przedsi ębiorstwa Energetyki Cieplnej w D ąbrowie Górniczej - Centralna Ciepłownia w Zawierciu (obj ęta obowi ązkiem posiadania zintegrowanego pozwolenia), kotłownia Osiedle Podlesie w Łazach i kotłownia gazowa w Zawierciu oraz Ciepłownia Relpol Centrum S.A. w Por ębie. W niektórych gminach, a przede wszystkim w Zawierciu działaj ą przedsi ębiorstwa wodno-kanalizacyjne, lokalne usługi głównie w zakresie budownictwa i infrastruktury świadcz ą zakłady gospodarki komunalnej czy te Ŝ komunalne zakłady bud Ŝetowe. Du Ŝy wpływ na środowisko głównie za spraw ą nagromadzonych odpadów zawieraj ących azbest ma PMIB „Izolacja” w Ogrodzie ńcu – obecnie w likwidacji.

Kierunki rozwoju Powiat zawiercia ński le Ŝy w najbardziej uprzemysłowionym województwie w Polsce, cho ć jego poło Ŝenie pomi ędzy konurbacj ą górno śląsk ą a stanowi ącą odr ębny o środek przemysłowy Cz ęstochow ą stawia go w roli jednego z kilku regionów tej cz ęś ci kraju predysponowanych do zachowania naturalnych cech krajobrazu, m.in. poprzez ograniczony rozwój przemysłu, ze szczególnym naciskiem na wdra Ŝanie technologii przyjaznych dla środowiska. Korzystne jest tym samym przestrzenne rozło Ŝenie ci ęŜ aru działalno ści przemysłowej w powiecie. W obliczu zaostrzenia rygorów maj ących na wzgl ędzie zało Ŝenia proekologiczne widoczne powinny by ć zmiany zwi ązane z restrukturyzacj ą zakładów przemysłowych. Szczególnie wa Ŝne b ędzie wdro Ŝenie technologii przyjaznych dla środowiska w zakładach bran Ŝy metalurgicznej, w szczególno ści w Hucie „Zawiercie”. Technologie przemysłowe powinny uwzgl ędnia ć przede wszystkim redukcj ę emisji zanieczyszcze ń do atmosfery, wpływaj ącą, co szczególnie istotne na stan jako ści powietrza na terenie Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej, a tak Ŝe skuteczno ść oczyszczania ścieków przemysłowych, których zrzut zagra Ŝa przede wszystkim wodom powierzchniowym dorzecza Przemszy i górnej Warty. Przejawiaj ący si ę m.in. w ustawodawstwie wzrost znaczenia czynników proekologicznych w kształtowaniu środowiska, wymusza ć b ędzie na zakładach przemysłowych nie tylko konieczność neutralizacji skutków szkodliwego oddziaływania na otoczenie, ale przede wszystkim działalno ść prewencyjn ą zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Jednym z koniecznych działa ń b ędzie dostosowanie si ę zakładów do tzw. zintegrowanych pozwole ń, obejmuj ących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektyw ą IPPC), a wymaganych obecnie dla instalacji kilku du Ŝych zakładów przemysłowych w powiecie, m.in. Huty „Zawiercie” i Zakładu Produkcyjnego GZMO w Łazach, a tak Ŝe dla trzech najwi ększych składowisk odpadów komunalnych w powiecie – składowiska w Por ębie, składowiska w Ogrodzie ńcu oraz składowiska „Kobylarz” w Zawierciu. Z uwagi na dominuj ącą funkcj ę rolnictwa w powiecie istotny b ędzie post ęp w rozwoju działaj ących na skale lokaln ą zakładów przemysłowych zajmuj ących si ę przetwórstwem mi ęsa, mleka, zbó Ŝ, a tak Ŝe owoców i warzyw. Wa Ŝne b ędzie stworzenie głównie w zachodniej cz ęś ci powiatu silnych

27 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 placówek nawi ązuj ących do modelu działalno ści „Agrofirmy” ze Szczekocin pokrywaj ących zapotrzebowanie na przetwórstwo rolno-spo Ŝywcze w obliczu rozwoju rolniczej działalno ści produkcyjnej. Istotne b ędzie upowszechnianie w zakładach przemysłowych systemów zarz ądzania środowiskowego, które to uwzgl ędniaj ą w szczególno ści: - oszcz ędne korzystanie z surowców, - stosowanie surowców ekologicznych, - energochłonno ść i wodochłonno ść , - prewencj ę odpadów, - systemy rejestracji emisji i zu Ŝywanych surowców, - efektywne procesy produkcyjne.

Główne zagro Ŝenia środowiska Główne zagro Ŝenia środowiska powiatu zawiercia ńskiego ze strony działalno ści przemysłowej to:

- emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych do powietrza, - odprowadzanie ścieków przemysłowych, - produkcja odpadów przemysłowych, - hałas, - zubo Ŝenie walorów krajobrazowych, - eksploatacja zasobów naturalnych, w szczególno ści pobór wody podziemnej dla celów technologicznych, - awarie przemysłowe,

Cel

Zminimalizowanie oddziaływania na środowisko du Ŝych zakładów przemysłowych oraz stworzenie warunków do rozwoju małych i średnich przedsi ębiorstw ze szczególnym uwzgl ędnieniem bran Ŝy rolno-spo Ŝywczej

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro Ŝenia Zminimalizowanie wyst ępuj ących obecnie zagro Ŝeń ze strony przemysłu, a tym samym osi ągni ęcie zało Ŝonego celu długoterminowego nale Ŝy zrealizowa ć poprzez nast ępuj ące ukierunkowanie działa ń: - wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskowego - wprowadzanie technologii BAT (najlepszych dost ępnych technik) - rozwój nowych bran Ŝ przemysłu przyjaznych dla środowiska i wypełniaj ących luki w gospodarce powiatu - wła ściwe zagospodarowanie terenów przemysłowych oraz rekultywacja terenów poprzemysłowych, w tym głównie wyrobisk kopalnianych i hałd

2.1.4. Turystyka i rekreacja

Stan wyj ściowy Powiat zawiercia ński wraz z okolicznymi powiatami i gminami le Ŝą cymi w obr ębie i w bezpo średnim sąsiedztwie Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej jest szczególnie predysponowany do rozwoju turystyki i rekreacji. Decyduj ą o tym unikatowe w skali kraju uwarunkowania naturalne, na które składaj ą si ę: rze źba terenu, monumentalne formy morfologiczne wypreparowane w wapiennych osadach jurajskich, du Ŝy udział lasów z wieloma drogami gruntowymi i ście Ŝkami śródle śnymi wykorzystywanymi jako szlaki turystyczne. Niew ątpliwym wzmocnieniem tych atutów jest strona historyczna regionu, której obrazem s ą zachowane w ró Ŝnym stopniu ruiny średniowiecznych warowni i stra Ŝnic. Symbolem historyczno-zabytkowej sfery Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej s ą ruiny zamku Ogrodzieniec w Podzamczu. Licznie odwiedzane przez turystów, ze wzgl ędu na sw ą okazałość cz ęsto słu Ŝą organizacji okoliczno ściowych imprez, inscenizacji, turniejów, wystaw, bywaj ą te Ŝ

28 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 wykorzystywane w kinematografii. Zabytkami średniowiecza s ą ponadto ruiny zamku B ąkowiec w Morsku, ruiny zamku w Smoleniu koło Pilicy, a takŜe pozostało ści stra Ŝnicy w Ryczowie w gminie Ogrodzieniec czy murów zamkowych w Udorzu w gminie śarnowiec. Wi ększo ść z tych obiektów znajduje si ę na jednym z najbardziej znanych i popularnych w tej cz ęś ci kraju Szlaku Orlich Gniazd, łącz ącym najcenniejsze ostoje kultury i historii średniowiecza, którego kontynuacja poza powiatem zawiercia ńskim wiedzie m.in. przez ruiny zamków w Rabsztynie, Bydlinie (powiat olkuski), Bobolicach, Mirowie, Ostr ęŜ niku (powiat myszkowski) i Olsztynie (powiat cz ęstochowski). Sfer ę obiektów zabytkowych uzupełniaj ą równie liczne pałace (w Pilicy, Wierbce, Szczekocinach) dworki szlacheckie (w Zawadzie, Wygiełzowie, Gieble), a tak Ŝe inne budowle jak cho ćby ko ścioły (w Kroczycach, we Włodowicach, klasztor i ko ściół oo. Reformatów w Pilicy) lub dawne budynki mieszkalne i gospodarcze (m.in. w Udorzu, Chlinie i Woli Libertowskiej w gminie śarnowiec) cenne pod wzgl ędem historycznym i architektonicznym. Stosunkowo dobrze rozwini ęta jest baza noclegowa i gastronomiczna w du Ŝej mierze warunkuj ąca dynamik ę ruchu turystycznego. Bior ąc jednak pod uwag ę powierzchni ę powiatu i liczb ę wartych odwiedzenia miejscowo ści, na tle atrakcji turystycznych przyci ągaj ących osoby przyjezdne, widoczna jest nisza, której wypełnienie mogłoby znacznie wpłyn ąć na wzrost zainteresowania turystów, a stan infrastruktury dopasowałoby do walorów jakie zapewniła na tych terenach sama przyroda. Na pocz ątku roku 2002 powiat zawiercia ński dysponował szesnastoma obiektami noclegowymi (wg danych Urz ędu Statystycznego w Katowicach) w postaci hoteli, schronisk lub pensjonatów (w ci ągu ostatnich dwóch lat liczba ta wzrosła o kilka nowych obiektów) i miejscami noclegowymi w liczbie 701. W roku 2001 z bazy noclegowej powiatu skorzystało 14563 turystów (w tym 771 go ści zagranicznych), którym udzielono 35178 noclegów (a Ŝ o 37 % mniej ni Ŝ w roku 2000). Zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ bardzo istotnym uzupełnieniem bazy noclegowej s ą liczne gospodarstwa agroturystyczne lub prywatne posesje świadcz ące usługi turystom. Atutem tych Ŝe usług jest powszechna dost ępno ść (noclegi oferowane s ą przez mieszka ńców wi ększo ści wsi) oraz ceny dostosowane do mo Ŝliwo ści mniej zamo Ŝnych turystów. Baza turystyczna rozwin ęła si ę jak dot ąd na terenie wybranych gmin – Zawiercia jako centrum usługowego, osadniczego i komunikacyjnego powiatu oraz gmin Włodowice, Kroczyce, a tak Ŝe Ogrodzieniec, Pilica i Irz ądze jako terenów reprezentuj ących Jur ę Krakowsko- Cz ęstochowsk ą i jej bliskie okolice. Wa Ŝnym elementem zaplecza turystycznego s ą szlaki, zarówno piesze, jak i maj ące krótsz ą histori ę, cho ć zyskuj ące rosn ącą popularno ść rowerowe i konne. Do najbardziej znanych pieszych szlaków turystycznych wiod ących przez teren powiatu zawiercia ńskiego nale Ŝą Szlak Orlich Gniazd, Szlak Warowni Jurajskich, Szlak Tysi ąclecia, Szlak Rz ędkowicki, Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej. Jednym z ciekawszych, a jednocze śnie najdłu Ŝszym i najch ętniej ucz ęszczanym szlakiem rowerowym jest Szlak Rowerowy Orlich Gniazd z Krakowa do Cz ęstochowy, którego odcinek wiedzie przez gminy Pilica, Ogrodzieniec, Zawiercie, Kroczyce, Włodowice (Dolina Wod ącej – Smole ń – Zło Ŝeniec – Ryczów – Podzamcze – Bzów – Karlin – śerkowice – Skar Ŝyce – Skały Morskie – Podlesice – Skały Kroczyckie – Zdów). Szlak powstał w oparciu o podobne zało Ŝenia dydaktyczne i kulturotwórcze jakie uwzgl ędniono przy tworzeniu pieszego Szlaku Orlich Gniazd. Osnow ą obu szlaków s ą te same miejsca, najcenniejsze i najbardziej reprezentatywne pod wzgl ędem historyczno- kulturowym i przyrodniczym (ruiny zamków w Smoleniu, Ryczowie, Podzamczu i Morsku, osta ńce skalne w rejonie Smolenia, Podzamcza, Skar Ŝyc, Morska, Kroczyc). Coraz wi ększym zainteresowaniem cieszy si ę tak Ŝe 250-kilometrowy Transjurajski Szlak Konny utworzony z inicjatywy Podkomisji Górskiej Turystyki Je ździeckiej PTTK, przebiegaj ący przez tereny gmin Łazy, Ogrodzieniec, Zawiercie, Kroczyce, Włodowice. Na szlaku znajduje si ę szereg O środków Górskiej Turystyki Je ździeckiej, w tym m.in. o środek "Mustang" w Karlinie we wschodniej cz ęś ci Zawiercia. Na terenie powiatu przygotowanych jest równie Ŝ kilka szlaków spacerowo-dydaktycznych. W roku 2003 z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego powstał szlak turystyczny przeznaczony do uprawiania narciarstwa biegowego, opasaj ący p ętl ą rejon Skał Kroczyckich.

29 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki rozwoju Na terenie Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, turystyka jako funkcja gospodarcza a zarazem forma promocji powiatu, nadal b ędzie umacnia ć swoj ą pozycj ę, przy wzrastaj ącym zainteresowaniu turystów regionem. Spełnia ć ona b ędzie rol ę instrumentu silnie wspomagaj ącego przemiany społeczno- gospodarcze i awans ekonomiczny terenów wiejskich. Jako dziedzina bazuj ąca na lokalnych zasobach naturalnych, ludzkich i materialnych turystyka musi dostosowywa ć si ę do oczekiwa ń władz samorz ądowych i społeczno ści lokalnych, jak te Ŝ i uwzgl ędnia ć warunki jakich dla pełnego rozwoju wymaga środowisko przyrodnicze (chłonno ść turystyczna). B ędą to zatem czynniki determinuj ące rozwój ruchu turystycznego. Dla zapewnienia prawidłowego post ępu w turystyce konieczne b ędzie pełne wykorzystanie zasobów naturalnego środowiska w zgodzie z wymogami ochrony przyrody, rozwój infrastruktury turystycznej uwzgl ędniaj ący zró Ŝnicowanie społeczne (pod wzgl ędem zainteresowa ń, wieku, zamo Ŝno ści), a tak Ŝe wypromowanie kompleksowej oferty turystycznej. Zasadniczy ci ęŜ ar rozwoju sprowadza ć się b ędzie do rozbudowy infrastruktury, któr ą tworzy ć powinny nie tylko obiekty noclegowe, ale równie Ŝ placówki gastronomiczne, sklepy nastawione na potrzeby turystów, a zwłaszcza zaplecze zwi ązane z ofert ą usług rekreacyjnych i sportowych. Du Ŝą rol ę odegra zatem kreatywno ść władz lokalnych i przedsi ębiorców, pod k ątem tworzenia o środków i obiektów turystyki rowerowej, konnej i pieszej, a tak Ŝe sportów wodnych. Du Ŝe znaczenie b ędzie miała dost ępno ść turystów do sprz ętu rekreacyjnego, któr ą zapewnia ć powinny np. wypo Ŝyczalnie rowerów w pobli Ŝu szlaków, sprz ętu wodnego nad zalewami rekreacyjnymi czy te Ŝ organizacja jazdy konnej. Jednocze śnie powinien by ć kładziony nacisk na promocj ę alpinizmu oraz szkół wspinaczkowych, których zaawansowana obecnie działalno ść pokrywa w du Ŝym stopniu zapotrzebowanie amatorów tej dyscypliny. Szczególnie w tym przypadku istotne b ędzie bie Ŝą ce kształtowanie świadomo ści miło śników wspinaczki skałkowej w zakresie poszanowania dóbr przyrody i zasad korzystania z nich dla celów rekreacyjnych. Walory środowiskowe Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej stwarzaj ą mo Ŝliwo ści uprawiania sportów zimowych w tym głównie narciarstwa alpejskiego jak np. w popularnym niegdy ś o środku narciarskim w Grabowej koło Niegowonic, a obecnie w Morsku, a tak Ŝe narciarstwa biegowego. Stworzenie odpowiednich warunków rozwoju w tym kierunku, obejmuj ących pełen zakres ofert tj. budowa i oznakowanie tras, udost ępnienie sprz ętu i urz ądze ń technicznych, organizacja szkółek oraz bazy noclegowej i gastronomicznej dla narciarzy b ędą najlepsz ą form ą promocji powiatu jako regionu całorocznej kompleksowej oferty turystycznej. Rozwój zaplecza rekreacyjnego sportów zimowych sprawi, i Ŝ cz ęść obiektów których warunki ekonomiczne umo Ŝliwiaj ą rentown ą działalno ść jedynie w sezonie letnim (głównie placówki gastronomiczne i obiekty noclegowe ni Ŝszego standardu) b ędą mogły przystosowa ć si ę do całorocznego trybu działalno ści. Obecnie przykładem kompleksowej oferty turystycznej jest całoroczny O środek Szkoleniowo- Wypoczynkowy w Morsku przygotowany od strony technicznej na bardzo szeroki zakres oczekiwa ń i upodoba ń klientów. Odgrywa on du Ŝą rol ę zwłaszcza w rozwoju usług rekreacyjnych zwi ązanych z takimi sportami jak tenis, pływanie czy golf, funkcjonuj ąc jako miejsce wypoczynku weekendowego i urlopowego nie tylko mieszka ńców okolic Zawiercia, ale tak Ŝe i Zagł ębia oraz miast Górnego Śląska. Form ą sprawnego przepływu informacji w zakresie oferty turystycznej powinna si ę sta ć działalno ść centrów promocji i informacji turystycznej.

Główne zagro Ŝenia środowiska Naturalne środowisko powiatu zawiercia ńskiego jest szczególnie wra Ŝliwe na aktywizacj ę w zakresie turystyki. Wynika to z jednej strony z faktu ponadprzeci ętnej warto ści tutejszej przyrody, a szczególnie jej walorów krajobrazowych, z drugiej natomiast z du Ŝej naturalnej „siły przyci ągania” jak ą przyroda ta wykazuje wobec turystów. Tutejsze środowisko przyrodnicze jest wi ęc podatne po pierwsze na negatywny wpływ niewła ściwych zachowa ń pojedynczych turystów (głównie nieprzestrzeganie zasad post ępowania z odpadami, brak dbało ści o flor ę) po drugie na wpływ masowy wynikaj ący niekoniecznie ze świadomej ingerencji w otoczenie, ale ze specyfiki zjawisk, które trudno jest dopasowa ć do środowiska bez szkody dla niego (koncentracja pojazdów silnikowych w miejscowościach turystycznych, wzrost produkcji ścieków w sezonie urlopowym itp.). Główne zagro Ŝenia środowiska wynikaj ące z rozwoju turystyki w powiecie to: - nielegalne pozostawianie odpadów głównie w lasach

30 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

- du Ŝe nat ęŜ enie ruchu samochodowego - degradacja szaty ro ślinnej - wzrost produkcji ścieków komunalnych przy sk ąpym zabezpieczeniu infrastruktury technicznej - ingerencja w sfer ę przyrodnicz ą wbrew zasadom ochrony przyrody (m.in. dzikie biwakowanie)

Cel

Dynamiczny rozwój turystyki optymalnie wykorzystuj ącej uwarunkowania przyrodnicze powiatu z pełnym przestrzeganiem zasad ochrony przyrody i krajobrazu

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro Ŝenia Minimalizacj ę zagro Ŝeń wynikaj ących z rozwoju turystyki nale Ŝy osi ągn ąć poprzez:

- przeprowadzenie inwentaryzacji stanu i potrzeb w zakresie bazy turystycznej i infrastruktury towarzysz ącej - rozwój i odpowiednie znakowanie szlaków turystycznych wraz z tworzeniem bazy informacyjnej na ich temat - rozbudowa zaplecza turystycznego w tym głównie bazy noclegowej dla mniej zamo Ŝnej a zarazem najbardziej licznej cz ęś ci społecze ństwa, z naciskiem na zagospodarowanie pól namiotowych - kontrola przestrzegania przez turystów zasad korzystania ze środowiska poprzez zaanga Ŝowanie instytucji porz ądkowych oraz pracowników Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego - kontrola tzw. chłonno ści turystycznej danego obszaru - doskonalenie infrastruktury drogowej, w szczególno ści dróg dojazdowych do szlaków i miejsc atrakcyjnych turystycznie oraz parkingów w ich pobli Ŝu - dostosowanie organizacji transportu publicznego do liczby oraz oczekiwa ń turystów ze szczególnym uwzgl ędnieniem w ęzła komunikacyjnego sieci PKP i PKS w Zawierciu - utworzenie Biura Promocji i Informacji Turystycznej - zorganizowanie stałej kampanii informacyjnej dla turystów oraz osób świadcz ących usługi turystyczne na temat zasad poszanowania dóbr przyrody

2.1.5. Osadnictwo

Stan wyj ściowy Sie ć osadnicz ą powiatu tworzy obecnie sze ść miast oraz 167 miejscowo ści wiejskich, w tym 118 sołectw. Stopie ń urbanizacji powiatu wyra Ŝony stosunkiem liczby ludno ści miejskiej do liczby mieszka ńców powiatu ogółem wynosi 64 %. Struktura osadnictwa wykazuje wyra źne zró Ŝnicowanie, poprzez koncentracj ę ludno ści w cz ęś ci zachodniej, gdzie w trzech poło Ŝonych tam najwi ększych miastach powiatu tj. w Zawierciu, Por ębie i Łazach zamieszkuje 56 % populacji powiatu. Taki układ osadniczy podyktowany został w du Ŝym stopniu czynnikami naturalnymi w postaci ukształtowania terenu. O rozwoju osadnictwa w tej cz ęś ci powiatu zadecydowały te Ŝ zasoby surowcowe, na bazie których rozwin ął si ę tu przemysł, a tak Ŝe dogodne uwarunkowania komunikacyjne. Pewnego rodzaju naturaln ą barier ę osadnicz ą stanowi ą tereny wy Ŝynne poło Ŝone na wschód od Zawiercia z kulminacj ą Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, gdzie rolniczo-le śny charakter powiatu sprzyjał przede wszystkim rozwojowi osadnictwa wiejskiego, a walory przyrodnicze wymusiły ograniczenie działalno ści przemysłowej i silnej koncentracji zabudowy mieszkaniowej. Gęsto ść zaludnienia powiatu to 127 os./km 2. Najwi ększe zag ęszczenie ludno ści wyst ępuje na terenie miast Łazy – 814 os./km 2 i Zawiercie – 646 os./km 2. W pozostałych miastach waha si ę pomi ędzy 150 a 250 os./km 2. W gminach wiejskich wynosi od 40 do 90 os./km 2. W roku 2001 odnotowano w powiecie ujemny przyrost naturalny w liczbie 509 osób, w tym ujemny tak Ŝe w ka Ŝdej z gmin z wyj ątkiem gminy Kroczyce. Ujemne jest równie Ŝ saldo migracji równe – 73 osoby. Dwukrotnie wi ększy, zarówno w zakresie napływu jak i odpływu, jest ruch migracyjny ludno ści miejskiej ani Ŝeli mieszka ńców wsi.

31 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Dominuj ącą form ą zabudowy jest mieszkalnictwo jednorodzinne oraz rolnicze zagrodowe. Mieszkalnictwo wielorodzinne wyst ępuje w miastach, z rzadka w wi ększych wsiach jak np. Włodowice.

Kierunki rozwoju Dominuj ący w powiecie zawiercia ńskim system osadnictwa wiejskiego podlega ć b ędzie zmianom w kierunku rewitalizacji i aktywizacji gospodarczej wsi, sygnalizowanym w prognozach gospodarczych i strategii rozwoju regionalnego kraju. Barier ę dla rozwoju osadnictwa stanowi ć mog ą z jednej strony czynniki przyrodnicze le Ŝą ce u podstaw ustanawiania w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony obszarów cennych i prawnie chronionych przed zainwestowaniem. Z drugiej strony znacznym ograniczeniem jest słaba obecnie dynamika rozwoju infrastruktury technicznej, w tym sieci kanalizacyjnej, wodoci ągowej i gazowej a tak Ŝe drogowej. Jednym z głównych trendów rozwoju osadnictwa b ędzie systematyczna poprawa stanu wyposa Ŝenia w pełn ą infrastruktur ę techniczn ą nadrabiaj ąca wieloletnie opó źnienia w jej rozwoju. Rozwój ten musi by ć ukierunkowany na spełnienie wymaga ń ochrony środowiska w zakresie jako ści poszczególnych jego elementów. Na terenie wi ększo ści gmin szczególnie istotne b ędzie dalsze porz ądkowanie gospodarki wodno- ściekowej poprzez rozbudow ę sieci kanalizacyjnej wraz z budow ą nowych oczyszczalni ścieków, modernizacj ę i rozbudow ę sieci wodoci ągowej, w tym remont lub wymian ę zasuw. Kolejnym wa Ŝnym elementem b ędzie ograniczanie emisji niskiej dzi ęki stopniowemu przechodzeniu gospodarstw indywidualnych na ekologiczne no śniki energii cieplnej i oszcz ędzanie energii. Problem gospodarki odpadami b ędzie rozwi ązywany na poziomie powiatowym we współpracy gmin miedzy sob ą. Rozwi ązany b ędzie równie Ŝ problem odpadów niebezpiecznych znajduj ących si ę w strumieniu odpadów komunalnych. Kontynuowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z rozbudow ą i modernizacj ą wyposa Ŝenia w infrastruktur ę musi by ć zgodne z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz wzorowane na zało Ŝeniach wynikaj ących ze studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych miast i gmin. Dzi ęki post ępom w rozwoju infrastruktury technicznej podniesie si ę poziom Ŝycia mieszka ńców powiatu, wzro śnie atrakcyjno ść powiatu zarówno dla inwestorów jak i potencjalnych nowych mieszka ńców, wzro śnie tak Ŝe popyt na usługi turystyczne rozwijane na terenie powiatu.

Główne zagro Ŝenia środowiska Rozwój osadnictwa oprócz skutków wynikaj ących z Ŝycia codziennego mieszka ńców, zwi ązanych z produkcj ą ścieków, odpadów komunalnych czy te Ŝ stosowaniem indywidualnych, nieekologicznych systemów grzewczych niesie równie Ŝ zagro Ŝenie dla warto ści krajobrazowych. Przejawia si ę ono wkraczaniem rozwoju osadnictwa na tereny, gdzie chroniona powinna by ć nie tylko sfera przyrodnicza, ale tak Ŝe warto ść historyczna i tradycja, jak np. w s ąsiedztwie zabytkowych budowli czy ruin zamków. Wyra źnie widoczny w takich sytuacjach kontrast pomi ędzy współczesnym budownictwem a zachowanymi walorami kulturowo-historycznymi mo Ŝe deprecjonowa ć środowisko od strony wizualnej. Główne zagro Ŝenia środowiska wynikaj ące z rozwoju osadnictwa to:

- niska emisja - zły stan gospodarki ściekowej zwłaszcza na terenach wiejskich - produkcja odpadów komunalnych - degradacja walorów krajobrazowych, przyrodniczych oraz zabytkowych

32 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Cel

Podniesienie jako ści Ŝycia mieszka ńców z zachowaniem ładu przestrzennego i funkcjonalnego i jednoczesn ą ochron ą istniej ących walorów kulturowo-krajobrazowych

Kierunki działa ń minimalizuj ących zagro Ŝenia - dopasowanie procesu rozwoju struktury osadniczej do aktualnych mo Ŝliwo ści rozbudowy infrastruktury technicznej, zwi ązanej głównie z gospodark ą wodno-ściekow ą - zmiana systemów ogrzewania poprzez wprowadzenie ekologicznych no śników energii i podł ączenie do sieci centralnego ogrzewania - ochrona istniej ących i tworzenie nowych enklaw zieleni w śród zabudowy - edukacja ekologiczna mieszka ńców

2.2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska

Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działa ń na rzecz ochrony środowiska prowadz ąca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (zwłaszcza w rolnictwie, turystyce, le śnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystania odpadów), rozwoju produkcji urz ądze ń słu Ŝą cych ochronie środowiska b ądź produkcji towarów przyjaznych środowisku. Proponuje si ę, aby powiatowe władze samorz ądowe w porozumieniu z władzami wojewódzkimi przygotowały konkretny program tworzenia zielonych miejsc pracy.

Główne kierunki działa ń zmierzaj ących do aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska to:

- wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy, w tym przygotowanie programu ich tworzenia, - promocja firm lokalnych produkuj ących urz ądzenia i instalacje słu Ŝą ce ochronie środowiska.

Fot. 1 Ruiny zamku B ąkowiec w Morsku koło Zawiercia

33 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

2.3. Edukacja ekologiczna

2.3.1. Stan wyj ściowy

Jednym z podstawowych warunków realizowania polityki ochrony środowiska jest aktywno ść społecze ństwa i jego uczestnictwo w tym procesie. Aktywno ść ta musi by ć z kolei poparta świadomo ści ą mieszka ńców w zakresie ochrony środowiska, szczególnie na temat wzajemnej zale Ŝno ści w jakiej człowiek i jego naturalne otoczenie egzystuj ą. Wi ąŜ e si ę to z potrzeb ą gruntownej zmiany obecnego punktu widzenia przeci ętnego mieszka ńca kraju, w szczególno ści polskiej wsi, przewarto ściowania hierarchii potrzeb i zrozumienia w jaki sposób i w jakiej perspektywie czasowej po świ ęcenie dla środowiska mo Ŝe i powinno zaprocentowa ć korzy ściami w zakresie standardu Ŝycia, które czerpa ć b ędzie społecze ństwo St ąd tak du Ŝą rol ę odgrywa proces edukowania społecze ństwa w zakresie ekologii. Wa Ŝna jest wszechstronno ść edukacji, a wi ęc uwzgl ędnienie w niej mo Ŝliwie wszystkich aspektów zagadnienia, dotycz ących wszystkich elementów środowiska i wszystkich sfer Ŝycia. Istotne jest równie Ŝ nastawienie do odbiorcy, głównie pod k ątem jego wieku i wykształcenia. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego działalno ść edukacyjna prowadzona jest w nast ępuj ących formach działania: - teoretyczno-praktycznej – edukacja ekologiczna w szkołach i organizacjach ekologicznych - poznawczej – czynny udział w kształtowaniu środowiska, - popularyzacyjnej – organizowanie imprez masowych, festynów, konkursów.

Jednostkami bior ącymi udział w kształtowaniu świadomo ści ekologicznej społecze ństwa s ą: Starostwo Powiatowe, urz ędy miast i gmin, nadle śnictwa, szkoły, Zarz ąd Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, a tak Ŝe organizacje pozarz ądowe.

Działania w zakresie edukacji ekologicznej podejmowane przez Starostwo Powiatowe w Zawierciu oraz urz ędy miast i gmin koncentruj ą si ę głównie na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach, organizowaniu spotka ń władz samorz ądowych z młodzie Ŝą szkoln ą i prelekcji o tematyce ekologicznej, a tak Ŝe seminariów lub szkole ń dla przedsi ębiorców i inwestorów. Władze lokalne współorganizuj ą równie Ŝ imprezy okoliczno ściowe o charakterze edukacyjnym i promocyjnym takie jak akcja „Sprz ątanie Świata” czy festiwale i konkursy ekologiczne zwi ązane z obchodzonym corocznie w kwietniu „Dniem Ziemi”. Bie Ŝą cą współprac ę ze placówkami o światowymi i samorz ądami lokalnymi w zakresie edukacji ekologicznej prowadz ą nadle śnictwa. Nadle śnictwo Siewierz obejmuj ące swym zasi ęgiem gminy Łazy, Ogrodzieniec, Por ęba, Zawiercie i Włodowice organizuje dwukrotnie w ci ągu roku konkursy z zakresu edukacji le śnej dla dzieci i młodzie Ŝy. Obecnie natomiast przygotowuje ”Program edukacji le śnej społecze ństwa”, który zostanie sporz ądzony do ko ńca pa ździernika 2003 roku. Nadle śnictwo sprawuje równie Ŝ nadzór nad ście Ŝką dydaktyczn ą na terenie rezerwatu le śnego „Góra Chełm”. Nadle śnictwo Koniecpol obejmuj ące północn ą i północno-zachodni ą cz ęść powiatu współpracuje ze szkołami i organizacjami o charakterze ekologicznym w zakresie organizacji festynów i wystaw o tematyce przyrodniczej, akcji sprz ątania lasów, a tak Ŝe wycieczek, spotka ń z młodzie Ŝą , prelekcji, pokazów filmowych i innych imprez okoliczno ściowych. Przy współpracy z Urz ędem Miasta i Gminy Szczekociny, w 2003 roku nadle śnictwo podj ęło starania o utworzenie le śnej ście Ŝki dydaktycznej „G ąszcze” na terenie miasta Szczekociny. Du Ŝą rol ę w edukowaniu społecze ństwa w zakresie ekologii, ma działalno ść Zarz ądu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, do którego nale Ŝy O środek Dydaktyczno-Naukowy w Smoleniu koło Pilicy. Na terenie o środka prowadzona jest działalno ść szkoleniowa dla zorganizowanych grup zarówno młodzie Ŝy jak i przedstawicieli instytucji zaanga Ŝowanych w ochron ę środowiska, w tym m.in.. o środków naukowych i słu Ŝb ochrony przyrody oraz władz i samorz ądów lokalnych. Corocznie organizowane jest przez Zarz ąd Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego Sympozjum Jurajskie po świ ęcone realizacji ochrony przyrody, dóbr kultury i krajobrazu przy zachowaniu warunków zrównowa Ŝonego rozwoju dla obszaru obj ętego ochron ą prawn ą.

34 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Swój udział w działalno ści promocyjnej i edukacyjnej adresowanej do mieszkańców powiatu zawiercia ńskiego maj ą te Ŝ pozarz ądowe organizacje takie jak Okr ęg Górno śląski Polskiego Klubu Ekologicznego z fili ą w Zawierciu. Jednostka ta prowadzi działalno ść wydawnicz ą, edukacyjn ą, organizuje kampanie informacyjne, konferencje, szkolenia i seminaria, ści śle współpracuje te Ŝ ze szkołami podstawowymi i średnimi. Od 1993 roku Polski Klub Ekologiczny publikuje miesi ęcznik "Biuletyn Ekologiczny". Organizuje równie Ŝ cykl szkole ń z zakresu gospodarki odpadami, a tak Ŝe realizuje całoroczny program edukacyjny dla młodzieŜy szkolnej pod hasłem "Rozpal niepokój o Ziemi ę". Działalno ść informacyjna i promocyjna jest jedn ą z dziedzin funkcjonowania Towarzystwa Miło śników Ziemi Zawiercia ńskiej. Towarzystwo jest współwydawc ą miesi ęcznika, poruszaj ącego na swych łamach m.in. problematyk ę rozwoju gospodarczego oraz ochrony środowiska na terenie powiatu zawiercia ńskiego.

Do ść powszechn ą funkcj ą zarówno Zarz ądu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego jak i organizacji ekologicznych i osób z nimi zwi ązanych jest działalno ść pi śmiennicza i wydawnicza, w efekcie której wzbogacany jest zbiór przewodników i informatorów dotycz ących przyrody, w tym te Ŝ i przyrody Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej, a tak Ŝe infrastruktury i oferty turystycznej. Działalno ści ą tak ą dawniej zajmował si ę tak Ŝe i Zarz ąd byłego Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Do tej pory ukazały si ę m.in. takie publikacje.:

- „Najciekawsze obiekty i zjawiska przyrody nieo Ŝywionej Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd”, A. Tyc, D ąbrowa Górnicza, B ędzin 2001, - „Krajobrazy Doliny Wod ącej na Wy Ŝynie Krakowsko-Wielu ńskiej”, S. Wika, T. Szczypek, W.A. Snytko, D ąbrowa Górnicza, Katowice, Sosnowiec 2000, - „Informator Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego”, praca zbiorowa pod red. G. Morcinek, D ąbrowa Górnicza 2000, - „Przewodnik florystyczny po Zespole Jurajskich Parków Krajobrazowych Województwa Katowickiego”, K. Rosta ński, J. Nowak, K. J ędrzejko, S. Wika, P. Grzegorzek, D ąbrowa Górnicza 1996, - „Ptaki i obszary ornitologicznie cenne Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych Województwa Katowickiego” A. Szymczyk, D ąbrowa Górnicza 1998 - „Ście Ŝka rowerowa - rejon Zawiercie” A. Stró Ŝecki, D ąbrowa Górnicza 1995.

2.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Podnoszenie stanu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców jest nie tylko potrzeb ą ale równie Ŝ warunkiem zapewniaj ącym Polsce miejsce w zjednoczonej Europie. Konieczne jest rozwi ązywanie problemów wywołanych urbanizacj ą, motoryzacj ą, nadmiern ą eksploatacj ą zasobów środowiska przyrodniczego. Dbaj ąc o rozwój świadomo ści ekologicznej mieszka ńców powiatu zawiercia ńskiego, sformułowano cel do 2011 roku.

Cel

Wykształcenie u mieszka ńców postawy przyjaznej środowisku prowadz ącej do racjonalnego gospodarowania i korzystania z zasobów środowiska naturalnego przy zachowaniu wszelkich zasad jego ochrony

Cel ten wpisuje si ę w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Nale Ŝy zadba ć aby został on osi ągni ęty zarówno w śród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych, pracuj ących, okre ślonych grup zawodowych. Dlatego strategie realizacji ogólnego celu zogniskowano wokół dwóch zagadnie ń: - edukacja ekologiczna młodzie Ŝy szkolnej, - edukacja ekologiczna dorosłych.

35 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Edukacja ekologiczna w formalnym systemie kształcenia Formalny system kształcenia obejmuje wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wy Ŝsze. Rozporz ądzenie MEN z dn. 15.02. 1999 dotycz ące podstawy programowej kształcenia ogólnego okre śla podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiej ętno ści i pracy wychowawczej uwzgl ędniaj ąc w nich działania maj ące na celu wzrost świadomo ści ekologicznej uczniów. Rozporz ądzenie to wprowadza równie Ŝ obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizację ście Ŝki mi ędzyprzedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmował tylko szkoły podstawowe i gimnazja, od 2003 roku obejmie równie Ŝ szkoły ponadgimnazjalne. Jedn ą ze ście Ŝek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej wła ściwa realizacja zale Ŝy przede wszystkim od zaanga Ŝowania nauczycieli, od ich znajomo ści najwa Ŝniejszych problemów gminy i powiatu.

Wa Ŝny zadaniem b ędzie wprowadzenie do programów edukacji szkolnej oraz poło Ŝenie szczególnego nacisku na zagadnienia zwi ązane z podstawow ą problematyk ą z zakresu ochrony środowiska na terenie powiatu zawiercia ńskiego, a wi ęc kwesti ą odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych z terenów wiejskich, poszanowania przyrody przez turystów, gospodarowania odpadami, w tym tak Ŝe odpadami niebezpiecznymi.

Wa Ŝna w tym wzgl ędzie jest metodyka pracy nauczyciela. Aktywizacja odbiorców poprzez stosowanie form bezpo średniego ci ągłego zaanga Ŝowania takich dyskusja panelowa, burza mózgów, projekty, seminaria, b ędzie jednym z najbardziej po Ŝą danych elementów w procesie edukacji młodego pokolenia. Bardzo wa Ŝne b ędą zaj ęcia terenowe oparte na bezpo średnim kontakcie ucznia z przedstawian ą problematyk ą daj ące mu mo Ŝliwo ść uto Ŝsamienia si ę z problemem i u świadomienia jego ci ęŜ aru. Takie formy edukacji pomog ą wykształci ć umiej ętno ść wnikliwej obserwacji, spostrzegawczo ści, kojarzenia i wyci ągania wniosków Zadaniem nauczyciela w szeroko poj ętej edukacji ekologicznej jest: - kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialno ści za stan środowiska, - zach ęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, bada ń i analizy środowiska, - kształtowanie umiej ętno ści rozwi ązywania problemów zgodnie z posiadan ą wiedz ą, - umo Ŝliwienie dzieciom i młodzie Ŝy podejmowania praktycznych działa ń na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu.

Kierunki działa ń

1. Aktywna edukacja ekologiczna młodzie Ŝy w formalnym systemie kształcenia

2. Wspieranie działa ń edukacji szkolnej przez instytucje samorz ądowe i pa ństwowe

Pozaszkolna edukacja ekologiczna Na obecnym etapie kształtowania świadomo ści ekologicznej w społecze ństwie, w obliczu integracji Polski z Unia Europejsk ą zło Ŝenie problematyki edukacji ekologicznej wył ącznie na karb rz ądowych placówek o światy byłoby du Ŝym uproszczeniem. Dlatego te Ŝ coraz wi ększ ą rol ę edukacyjn ą powinno si ę przypisywa ć instrumentom edukacyjnym trafiaj ącym do ogółu społecze ństwa przez wzbudzenie zainteresowania, przekazanie wiedzy, zaanga Ŝowanie w procesy decyzyjne. Wa Ŝna b ędzie aktywna współpraca pomi ędzy Starostwem Powiatowym a urz ędami miast i gmin. Du Ŝą rol ę powinny odegra ć równie Ŝ nadle śnictwa a tak Ŝe Zarz ąd Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Z uwagi na specyfik ę powiatu wa Ŝne b ędzie zaanga Ŝowanie w proces edukacji pozaszkolnej takich grup zawodowych jak rolnicy czy organizatorzy turystyki. Silnym instrumentem kształtowania postaw proekologicznych s ą środki masowego przekazu. Najbardziej powszechnym źródłem informacji o problemach ochrony środowiska w skali powiatu czy nawet poszczególnych gmin jest prasa, w tym głównie periodyki lokalne.

36 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Równie du Ŝą rol ę cho ć z reguły odniesieniu do problematyki znacznie szerszej skali odgrywa radio i telewizja. Najbardziej dynamiczny post ęp pod wzgl ędem zainteresowania, dost ępno ści i formy przekazu osi ągn ął internet. Dlatego te Ŝ wa Ŝne b ędzie fachowe podej ście do kwestii przekazu informacji i edukacji t ą wła śnie drog ą.

Kierunki działa ń

3. Prowadzenie kampanii medialnej promuj ącej proekologiczny styl Ŝycia i zachowania przyjazne środowisku

4. Zaanga Ŝowanie samorz ądów lokalnych i organizacji ekologicznych w aktywny współudział w redagowaniu prasy lokalnej poruszaj ącej problematyk ę ochrony środowiska

5. Zwi ększenie roli internetu jako środka przekazu poprzez systematyczne poszerzanie oferty, tworzenie nowych witryn po świ ęconych problematyce ekologicznej

6. Promocja terenów o du Ŝych walorach przyrodniczych i rozpowszechnianie proekologicznych zasad korzystania z nich

7. Edukacja ekologiczna w miejscu pracy

8. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej rolników i organizatorów turystyki

Fot. 2 Ście Ŝka spacerowa wokół ruin zamku Ogrodzieniec w Podzamczu

37 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

2.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 EDUKACJA EKOLOGICZNA PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Organizacja spotka ń edukacyjnych z młodzie Ŝą szkół podstawowych i gimnazjalnych w gminie Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 3 3 3 3 12 Źródła finansowania GFO ŚiGW

2. Przedsi ęwzi ęcie Realizacja programu edukacyjnego dla młodzie Ŝy szkół podstawowych i gimnazjalnych w mie ście i gminie Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 100 100 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

3. Przedsi ęwzi ęcie Współpraca gminy Ogrodzieniec ze szkołami w zakresie organizacji konkursów ekologicznych, zaj ęć ponadprogramowych, akcji „Sprz ątanie świata” i „Dzie ń Ziemi”, Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec, szkoły Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 5 5 5 5 20 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

4. Przedsi ęwzi ęcie Organizacja seminariów dla mieszka ńców gminy Ogrodzieniec i przedstawicieli lokalnego biznesu Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 5 4 3 2 14 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

5. Przedsi ęwzi ęcie Realizacja polsko-ameryka ńskiego programu edukacji ekologicznej "Kr ąg" w szkołach na terenie miasta i gminy Pilica Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 2 2 2 2 8 Źródła finansowania Zarz ąd ZPKW Ś, GFO ŚiGW

6. Przedsi ęwzi ęcie Organizacja akcji „Sprz ątanie świata” oraz festiwalu ekologicznego w ramach obchodów „Dnia Ziemi” na terenie gminy Poręba Jednostki realizuj ące UM Por ęba Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 3 3 3 3 12 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

38 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

EDUKACJA EKOLOGICZNA PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 7. Przedsi ęwzi ęcie Organizacja szkole ń i wycieczek edukacyjnych dla młodzie Ŝy szkolnej z gminy Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ęgłe Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 3 3 3 3 12 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

8. Przedsi ęwzi ęcie Organizacja konkursów ekologicznych dla młodzie Ŝy szkolnej z gminy Zawiercie Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 5 5 5 5 20 Źródła finansowania GFO ŚiGW

9. Przedsi ęwzi ęcie Utworzenie le śnej ście Ŝki dydaktycznej „G ąszcze” w kompleksie le śnym na terenie miasta Szczekociny Jednostki realizuj ące UMiG Szczekociny, Nadle śnictwo Koniecpol Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 10 10 Źródła finansowania GFO ŚiGW

Edukacja ekologiczna (koszty) - 308 tys. PLN

39 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

2.4. Współpraca w ramach wdra Ŝania Programu

Skuteczno ść działa ń w zakresie ochrony środowiska i promocji gospodarczej powiatu w znacznym stopniu zale Ŝy od współpracy starostwa z wszystkimi gminami powiatu oraz władzami powiatów sąsiednich, a tak Ŝe z władzami województwa śląskiego, zwłaszcza w świetle mo Ŝliwo ści wsparcia inwestycji ekologicznych ze środków Unii Europejskiej.

Współpraca z s ąsiednimi powiatami Powiat zawiercia ński s ąsiaduje z trzema powiatami ziemskimi województwa śląskiego - cz ęstochowskim, myszkowskim i b ędzi ńskim, D ąbrow ą Górnicz ą - miastem na prawach powiatu, a tak Ŝe dwoma powiatami województwa małopolskiego - olkuskim i miechowskim i dwoma z województwa świ ętokrzyskiego - j ędrzejowskim i włoszczowskim.

Zagro Ŝenia dla środowiska mog ą mie ć pochodzenie lokalne, ale tak Ŝe mog ą wynika ć z zanieczyszcze ń pochodz ących spoza obszaru powiatu. Oznacza to tak Ŝe drog ę odwrotn ą tj. mo Ŝliwo ść oddziaływania zanieczyszcze ń pochodz ących z obszaru powiatu na obszary powiatów s ąsiednich. Problematyk ę zanieczyszczenia wód powierzchniowych kształtuje w du Ŝej mierze wpływ zanieczyszcze ń pochodz ących z powiatu zawiercia ńskiego na stan hydrosfery powiatów s ąsiednich. Z kolei stan czysto ści powietrza na terenie powiatu jest uwarunkowany m.in. wielko ści ą emisji przemysłowej z obszaru Górnego Śląska Z powy Ŝszych przykładów wynika potrzeba rozwi ązywania podobnych problemów w oparciu o współprac ę z s ąsiednimi jednostkami terytorialnymi, a tak Ŝe współprac ę pomi ędzy szczeblami administracji rz ądowej i samorz ądowej.

Współpraca ta powinna dotyczy ć przede wszystkim: - poprawy stanu czysto ści wód Warty, Czarnej Przemszy i Pilicy, - systemu powi ąza ń komunikacyjnych, - tworzenia i bie Ŝą cego zarz ądzania obszarami chronionymi (Park Krajobrazowy Orlich Gniazd) oraz wdra Ŝania systemu Natura 2000 (Ostoja Środkowojurajska), - rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa.

Współpraca z samorz ądami gminnymi Realizacja przedsi ęwzi ęć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zale Ŝy od efektywnej współpracy z gminami, niezb ędnej na ka Ŝdym etapie wdra Ŝania polityki ochrony środowiska. Do głównych kompetencji samorz ądu gminnego w zakresie ochrony środowiska nale Ŝy: - gospodarka odpadami komunalnymi, - zaopatrzenie w wod ę dla celów komunalnych, - oczyszczanie ścieków komunalnych, - tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej, - tworzenie niektórych obszarów chronionych, - ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej, - wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, - prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych.

Istotny b ędzie rozwój współpracy pomi ędzy gminami oraz Starostwem Powiatowym i gminami, którego akcentem była inicjatywa Zarz ądu Powiatu Zawiercia ńskiego, dotycz ąca opracowania gminnych programów ochrony środowiska w ramach prac nad niniejszym programem powiatowym. Wypracowane formy współpracy podczas tworzenia Programu b ędą przeniesione na proces wdra Ŝania Programu. Jednak koordynacja tego procesu spoczywa ć b ędzie na Zarz ądzie Powiatu.

Współpraca z instytucjami finansuj ącymi działania z zakresu ochrony środowiska Odpowiednie zabezpieczenie finansowe jest warunkiem wdro Ŝenia programu ochrony środowiska. Pochodzenie tych środków mo Ŝe by ć ró Ŝne. W Polsce od pocz ątku lat dziewi ęć dziesi ątych funkcjonuje zintegrowany system finansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska. Podstaw ę tego systemu stanowi ą przede wszystkim fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, funkcjonuj ące obecnie na czterech poziomach administracji pa ństwowej. Fundusze te

40 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 gromadz ą wpływy z opłat płaconych przez podmioty gospodarcze za korzystanie ze środowiska (emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza, zrzut ścieków, pobór wody, składowanie odpadów) oraz z kar nakładanych za przekraczanie wymogów ochrony środowiska. Zebrane środki fundusze przeznaczaj ą na dofinansowywanie, głównie w formie dotacji i preferencyjnych po Ŝyczek, proekologicznych przedsi ęwzi ęć , podejmowanych przede wszystkim przez samorz ądy lokalne i podmioty gospodarcze. System ten uzupełniaj ą banki komercyjne, z Bankiem Ochrony Środowiska na czele, fundacja Ekofundusz, wydatkuj ąca środki pochodz ące z tzw. ekokonwersji, czyli zamiany zagranicznego długu polskiego na krajowe wydatki proekologiczne, realizowana tak Ŝe w innych formach pomoc zagraniczna, fundusze inwestycyjne, towarzystwa leasingowe, a wreszcie bud Ŝet centralny i bud Ŝety lokalne. System ten podlega ci ągłym przemianom, pojawiaj ą si ę nowe źródła finansowania, zmieniaj ą si ę ich udziały w ł ącznych wydatkach na ochron ę środowiska w Polsce, rozszerzaj ą si ę formy finansowania ochrony środowiska. W latach 1999-2000 podj ęto w Komisji Europejskiej zasadnicze prace nad uruchomieniem trzech programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (dotycz ący rozwoju instytucjonalnego oraz wsparcia inwestycyjnego), ISPA (dotycz ący przedsi ęwzi ęć ochrony środowiska i transportu), SAPARD (dotycz ący rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich). Po wej ściu do Unii Europejskiej uzyskamy dost ęp do znacznie wi ększych funduszy pomocowych, w postaci funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w ramach których miasta (obszary zurbanizowane) otrzymaj ą du Ŝe środki na rozwi ązanie swych problemów środowiskowych, by ć mo Ŝe przekraczaj ące zdolno ści absorbcyjne samorz ądów, a procedury ich wykorzystania s ą bardzo skomplikowane. W trakcie programowania Funduszu Spójno ści i Sektorowego Programu Operacyjnego, wi ększy udział przypisano tym rodzajom działa ń, które są realizowane w ramach programu ISPA (poprzednika Funduszu Spójno ści). W praktyce jednak istniej ą zewn ętrzne uwarunkowania, które znacznie ograniczaj ą mo Ŝliwo ść absorbcji tych środków. Tak ą trudno ści ą jest wielko ść projektów (10 mln Euro). W sferze oczyszczania ścieków i budowy kanalizacji tak du Ŝe projekty s ą mo Ŝliwe (co pokazała ISPA), ale w przypadku uzdatniania wody, gospodarki odpadami czy ochrony powietrza takie projekty s ą trudne do zorganizowania siłami jednej gminy. Dlatego nale Ŝy szuka ć rozwi ązań polegaj ących na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym, tzn. łącz ącym w jednym projekcie kilka zagadnie ń (np. ponadgminne inwestycje w zakresie gospodarki odpadami, ochrona wód w układzie zlewniowym, itp.)

Współpraca z Agencj ą Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) w rozwoju przedsi ębiorczo ści na wsi odgrywa znacz ącą rol ę. ARiMR bierze udział we wspieraniu rozwoju przedsiębiorczo ści wiejskiej poprzez: - dopłaty do oprocentowania kredytu w ramach linii na realizacje przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo Ŝywczym i usługach dla rolnictwa - realizacj ę przedsi ęwzi ęć obj ętych bran Ŝowym programem restrukturyzacji i modernizacji mleczarstwa - realizacj ę przedsi ęwzi ęć obj ętych bran Ŝowym programem restrukturyzacji i modernizacji produkcji mi ęsa - wspieranie realizacji przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych tworz ących nowe, stałe miejsca pracy w działalno ściach pozarolniczych w gminach wiejskich oraz gminach miejsko-wiejskich gwarantuj ących zatrudnienie ludno ści wiejskiej - wspieranie rozwoju usług mechanizacyjnych w ramach realizacji bran Ŝowego programu wspólnego u Ŝytkowania maszyn rolniczych - udzielanie rolnikom zainteresowanym prowadzeniem działalno ści agroturystycznej w gospodarstwie rolnym pomocy finansowej w formie dopłat do oprocentowania kredytu w ramach linii na realizacj ę przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo Ŝywczym i usługach dla rolnictwa - po Ŝyczki na tworzenie nowych miejsc pracy w działalno ściach pozarolniczych - dofinansowanie działalno ści zwi ązanej z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych

41 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi (POE) Organizacje pozarz ądowe coraz cz ęś ciej bior ą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach zwi ązanych z edukacj ą i informacj ą ekologiczn ą. Z punktu widzenia władz powiatowych, pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą spełnia ć nast ępuj ące zadania: - wyja śnia ć znaczenie działa ń, maj ących na celu ochron ę przyrody i środowiska, - reprezentowa ć opinie społecze ństwa szczególnie w przypadku, gdy ciesz ą si ę szerokim poparciem społecznym - bra ć udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównowa Ŝonego rozwoju, - zabiega ć o coraz to wi ększe poparcie opinii publicznej dla polityki władz powiatowych i wojewódzkich w zakresie ochrony środowiska, - stanowi ć przeciwwag ę dla interesów, które brane s ą pod uwag ę w procesie podejmowania decyzji dotycz ących środowiska naturalnego, - bra ć udział w opracowywaniu i wdra Ŝaniu programu ochrony środowiska, - wnosi ć wiedz ę oraz dostarcza ć alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji

Oczekuje si ę, Ŝe organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wyka Ŝą inicjatyw ę ukierunkowan ą na mieszka ńców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzy ć edukacj ę ekologiczn ą nastawion ą na podniesienie świadomo ści ekologicznej oraz wdro Ŝyć projekty pilota Ŝowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorz ądem wojewódzkim i samorz ądami gminnymi. W układzie sił - pozarz ądowe organizacje ekologiczne maj ą okre ślon ą pozycj ę (tworz ą oddzieln ą sił ę). Przecenianie swojego wpływu na polityk ę ochrony środowiska i mo Ŝliwo ści zmian np. decyzji dotycz ących inwestycji wa Ŝnych w skali regionu, stanowi zagro Ŝenie dla efektywnego działania organizacji. Najpr ęŜ niej działaj ące na terenie powiatu zawiercia ńskiego organizacje pozarz ądowe, których działalno ść zwi ązana jest z ochron ą środowiska (rozdz. 2.3.1.) to:

- Okr ęg Górno śląski Polskiego Klubu Ekologicznego - Oddział w Zawierciu ul. Długa 19, 42-200 Zawiercie - Towarzystwo Miło śników Ziemi Zawiercia ńskiej Ul. Piastowska 1, 42-400 Zawiercie - Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Ul. Sikorskiego 10, 42-400 Zawiercie

Fot. 3 Stok narciarski w o środku wypoczynkowym Morsko

42 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

3. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UśYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

43 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Poprawa środowiska i jako ści Ŝycia mieszka ńców wynika z zało Ŝeń VI Programu Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010. W Polsce, podstawowymi działaniami ukierunkowanymi na osi ągni ęcie powy Ŝszego celu b ędzie: - zwi ększenie udziału powierzchni u Ŝytków le śnych z 28,5% (2002 rok) do 30% (2020 rok), a w dalszej perspektywie do 32 – 33%, - ustanowienie projektowanych obszarów europejskiej sieci Natura 2000, - ochrona terenów wodno-błotnych, - poprawa stanu czysto ści wód powierzchniowych.

3.1. Ochrona przyrody i krajobrazu

3.1.1. Stan wyj ściowy

Obszary obj ęte ochron ą prawn ą zgodnie z Ustaw ą o ochronie przyrody z dnia 16 pa ździernika 1991 roku (z pó źniejszymi zmianami), zajmuj ą w powiecie zawiercia ńskim 46 738 ha, co stanowi 46,6% jego powierzchni. Formalne świadectwo bogactwa przyrodniczego powiatu, w postaci funkcjonuj ących tu ró Ŝnych kategorii ochrony prawnej wyró Ŝnia powiat zawiercia ński na tle województwa śląskiego. Stawia go jednocze śnie w grupie powiatów ( Ŝywiecki, cieszy ński, bielski, raciborski, lubliniecki, myszkowski, rybnicki, cz ęstochowski) o najwi ększym udziale powierzchni obj ętej ochron ą, w których dominuj ącą form ą ochrony przyrody s ą parki krajobrazowe. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego Park Krajobrazowy Orlich Gniazd zajmuje powierzchni ę 16 670 ha. Stanowi to około 28 % całkowitej powierzchni Parku, którego pozostała cz ęść znajduje si ę w granicach powiatów cz ęstochowskiego i myszkowskiego, a tak Ŝe olkuskiego w województwie małopolskim. Z kolei fragment powierzchni powiatu zawiercia ńskiego znajduj ący si ę w granicach Parku Krajobrazowego to około 16 % powierzchni. Jest to głównie centralna, najwy Ŝej wyniesiona cz ęść powiatu ci ągn ąca si ę w ąskim pasem przez środek Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej i tereny gmin Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Zawiercie, Kroczyce, Włodowice. Wyró Ŝnikiem walorów przyrodniczych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd w skali województwa i całego kraju jest osobliwa budowa geologiczna ujawniaj ąca liczne wychodnie wapiennych skał jurajskich o unikatowej rze źbie, a tym samym du Ŝej warto ści zarówno krajobrazowej i dydaktycznej, jak te Ŝ i warto ści w sferze współtworzenia lokalnych ekosystemów. Fragmenty Parku o najwi ększych walorach obj ęte zostały ochron ą w formie czterech rezerwatów przyrody – rezerwat przyrody nieo Ŝywionej Góra Zborów (gmina Kroczyce), rezerwat krajobrazowy Smole ń (gmina Pilica) oraz rezerwaty le śne Góra Chełm (gmina Łazy) i Ruskie Góry (gmina Pilica). Ochrona przyrody w rezerwatach skupiona jest głównie na poro śni ętych lasami li ściastymi i ro ślinno ści ą naskaln ą wzgórzach wapiennych z licznymi osta ńcami. Znaczn ą cz ęść powiatu (około 27 %) obejmuje obszar chronionego krajobrazu stanowi ący otulin ę Parku Krajobrazowego. Za odr ębny region przyrodniczy uzna ć nale Ŝy wschodni ą cz ęść powiatu (Wy Ŝyna Małopolska) poło Ŝon ą poza rejonem morfologicznej kulminacji Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej i wychodni skał jurajskich. Jej walorem jest przede wszystkim dolina Pilicy z bogatym systemem dorzecza oraz wyst ępuj ące w jej s ąsiedztwie liczne tereny bagienne i torfowiska W północnej cz ęś ci gminy Szczekociny ustanowiono Obszar Chronionego Krajobrazu biegn ący wzdłu Ŝ doliny Pilicy. Znajduje się tu tak Ŝe wiele u Ŝytków ekologicznych i pomników przyrody. Podstawowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu zawiercia ńskiego przedstawia mapa 3.1.

3.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

W świetle integracji Polski z Uni ą Europejsk ą podstawow ą form ą ochrony przyrody jest spójna dla krajów członkowskich sie ć ekologiczna Natura 2000. Definiuj ącymi j ą aktami prawnymi s ą: Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyj ących ptaków). Maj ą one na celu utrzymanie ró Ŝnorodno ści biologicznej na terenach pa ństw członkowskich poprzez ochron ę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory.

44 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Mapa 3.1 Podstawowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu zawiercia ńskiego

45 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Na sie ć Natura 2000 składa ć si ę b ędą tzw. Specjalne Obszary Ochrony (SOO), wytypowane na podstawie Dyrektywy Siedliskowej oraz tzw. Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowane na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego przewidziano do wł ączenia do sieci NATURA 2000 Ostoj ę Środkowojurajsk ą jako Specjalny Obszar Ochrony poło Ŝony w centralnej cz ęś ci Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej na pograniczu województw śląskiego i małopolskiego, opatrzony kodem PLH240006. W granicach powiatu zawiercia ńskiego ostoja ma obejmowa ć 3922,9 ha. Celem ochrony b ędą trzy typy siedlisk dotycz ących gatunków nietoperzy - nocek du Ŝy, podkowiec mały i nocek łydkowłosy. Wszystkie obszary wł ączone do sieci Natura 2000, w tym tak Ŝe Ostoja Środkowojurajska otrzymaj ą status mi ędzynarodowy. Na rz ądach pa ństw członkowskich spoczywa obowi ązek skutecznej ochrony przyrody w ich obr ębie oraz konieczno ść stałego monitoringu stanu przyrody. Wdro Ŝenie sieci NATURA 2000 wg Polityki Ekologicznej Pa ństwa planowane jest do roku 2005.

Cele

1. Zapewnienie na najcenniejszych przyrodniczo obszarach powiatu, w szczególno ści na terenie Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, spójnego systemu ochrony przyrody dostosowanego do bie Ŝą cych wymaga ń prawa i warunków trwałej egzystencji ekosystemów, a tak Ŝe potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i dydaktyk ą

2. Zapobie Ŝenie degradacji naturalnego krajobrazu w kontek ście zubo Ŝenia warto ści przyrodniczych, a tak Ŝe warunków rozwoju rolnictwa oraz turystyki i rekreacji

3. Zapewnienie optymalnych warunków ochrony i rozwoju terenów zieleni miejskiej

4. Wzrost świadomo ści społecze ństwa w zakresie poszanowania przyrody, w tym głównie przestrzegania zasad ingerencji w sfer ę przyrodnicz ą obszarów chronionych

Obszary i obiekty prawnie chronione Warunkiem koniecznym do prawidłowego okre ślenia kierunków i form ochrony przyrody jest dokładne poznanie zasobów przyrodniczych regionu oparte na obserwacji i analizie naukowej zawartej w formie stosownej dokumentacji. Z Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej pa ństwa wynika konieczno ść wsparcia prac badawczych dotycz ących stanu przyrody i bioró Ŝnorodno ści oraz rozpoznania ich zagro Ŝeń przez jednostki administracji samorz ądowej. Podstawowym opracowaniem dokumentuj ącym stan wiedzy na temat zasobów przyrodniczych na poziomie gminy jest „Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy”. Le Ŝy ono jednocze śnie u podstaw okre ślenia przestrzennej i czasowej strategii działa ń w zakresie ochrony przyrody na danym obszarze. Dokładne rozpoznanie terenu ułatwi podj ęcie decyzji, co i w jakiej formie nale Ŝy otoczy ć ochron ą oraz jak zapobiec ewentualnej likwidacji b ądź degeneracji przedmiotu ochrony. Przez inwentaryzacj ę przyrodnicz ą nale Ŝy rozumie ć rozpoznanie i udokumentowanie istniej ących elementów lokalnej przyrody. Waloryzacja to wyró Ŝnienie najbardziej warto ściowych obiektów i obszarów i stworzenie z nich regionalnych sieci ekologicznych. „Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza” jest zatem podstaw ą analizy stanu środowiska przyrodniczego danej gminy w kontek ście projektowania i ustanawiania ochrony kolejnych jego komponentów, jednocze śnie dostarczaj ąca informacji niezb ędnych w toku opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego. Jest to tak Ŝe jeden z elementów słu Ŝą cy, przy odpowiednim otwarciu na potrzeby społeczno ści gminnych, kształtowaniu świadomo ści mieszka ńców na temat najbli Ŝszego otoczenia. W „Studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” gmin powiatu opracowanych na przestrzeni lat 1998-2002 postulowane jest przez wi ększo ść gmin poszerzenie systemu obszarów i obiektów przyrodniczych prawnie chronionych. Uwzgl ędniono ł ącznie 68 takich obszarów i obiektów, w tym 36 pomników przyrody, 14 u Ŝytków ekologicznych, 8 zespołów

46 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 przyrodniczo-krajobrazowych, 7 rezerwatów przyrody, 2 obszary chronionego krajobrazu oraz stanowisko dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej. Na wyró Ŝnione w ten sposób elementy środowiska przyrodniczego składaj ą si ę głównie wzgórza wapienne, źródła krasowe, fragmenty dolin rzecznych, pojedyncze drzewa, zwłaszcza lipy i buki, a tak Ŝe osta ńce skalne, liczne szczególnie na terenie gminy Ogrodzieniec. Znaczna cz ęść obszarów i obiektów proponowanych do obj ęcia ochron ą znajduje si ę na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Niektóre z nich posiadaj ą sporz ądzon ą pełn ą dokumentacj ę niezb ędn ą do uznania stosownej kategorii ochrony. Postulaty obj ęcia ochron ą prawn ą dotycz ą m.in. najcenniejszych i najbardziej reprezentatywnych dla powiatu komponentów środowiska przyrodniczo-kulturowego takich jak Skały Kroczyckie w gminie Kroczyce, Skały Rz ędkowickie w gminie Włodowice, Wzgórze Kromołowiec w gminie Łazy czy te Ŝ wzgórze w Podzamczu z zespołem osta ńców i ruinami zamku Ogrodzieniec. Spójno ść systemu obszarów chronionych wspomniana przy okre śleniu celu, powinna polega ć na systematycznym i wywa Ŝonym procesie poszerzania go o kolejne elementy w oparciu o kompletn ą wiedz ę na temat przyrody całego powiatu z uwzgl ędnieniem specyfiki ka Ŝdego z regionów geograficznych. Szczególnie wa Ŝny b ędzie równie Ŝ wzgl ąd na ekspansj ę ruchu turystycznego i tendencji w zakresie liczby turystów odwiedzaj ących poszczególne rejony powiatu. Zapisy prawne odno śnie obszarów chronionych i konsekwentne ich przestrzeganie powinny ograniczy ć negatywny wpływ osób korzystaj ących z dóbr przyrody. Udział powierzchni obszarów obj ętych ochron ą w powiecie znacznie przewy Ŝsza współczynnik zało Ŝony dla całej Polski w „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”. Potencjał i ró Ŝnorodno ść przyrodnicza powiatu predysponuje go jednak do dalszej progresji w tym zakresie, głównie ze wzgl ędu na niepowtarzalno ść form morfologicznych, współwyst ępuj ącą z nimi ro ślinno ść , bogactwo ekosystemów le śnych i warto ści historyczne. Szczególnie istotne w świetle wspomnianych uwarunkowa ń jest ustanowienie zespołów przyrodniczo- krajobrazowych - wokół Góry Birów oraz wzgórza z ruinami zamku Ogrodzieniec w Podzamczu, a tak Ŝe u Ŝytków ekologicznych na źródłowych odcinkach głównych rzek powiatu – Warty i Czarnej Przemszy w gminie Zawiercie. Du Ŝe znaczenie b ędzie mie ć równie Ŝ ochrona wybranych odcinków dolin rzecznych oraz współwyst ępuj ących z nimi obszarów podmokłych ł ąk, bagien i torfowisk (dolina Czarnej Przemszy, dolina Białki Zdowskiej, dolina Udorki, uroczysko Mokrznia). Doliny rzeczne cz ęsto pełni ą funkcj ę naturalnych korytarzy ekologicznych utrzymuj ących spójno ść sfery przyrodniczej na danym obszarze. Znakiem wyj ątkowych, a nie do ko ńca jeszcze poznanych i upowszechnionych warto ści przyrodniczych powiatu stał si ę w ostatnich latach zespół wzgórz wapiennych pomi ędzy Ryczowem a Zło Ŝeńcem uznany za rezerwat le śny „Ruskie Góry”, doł ączaj ąc do grupy trzech rezerwatów powstałych na terenie powiatu w latach 1957-59.

Kierunki działa ń

1. Sporz ądzenie opracowa ń ekofizjograficznych dla gmin powiatu

2. Opracowanie mapy ochrony przyrody w powiecie na podstawie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gmin oraz dokumentacji dotycz ącej środowiska przyrodniczego

3. Systematyczne tworzenie nowych obszarów i obiektów chronionych, w tym ustanowienie Ostoi Środkowojurajskiej w ramach systemu Natura 2000

4. Bie Ŝą cy dozór obszarów i obiektów prawnie chronionych, w tym utrzymanie szlaków, zabezpieczenie tablic informacyjnych, a tak Ŝe bezpo średnia kontrola przestrzegania zakazów i ogranicze ń

Krajobraz rolniczy i tereny turystyczne W powiecie zawiercia ńskim, pod wzgl ędem obszarowym, dominuje krajobraz typowo rolniczy. Kontrast tworzy najsilniej uprzemysłowiona, a jednocze śnie najg ęś ciej zaludniona, zachodnia cz ęść powiatu (Zawiercie, Łazy, Por ęba). Cz ęść południow ą i południowo-zachodni ą a tak Ŝe środkow ą

47 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 porastaj ą na du Ŝych powierzchniach najwi ększe w powiecie zwarte kompleksy le śne. Na pozostałym obszarze lasy wkomponowuj ą si ę w krajobraz rolniczy. Dodatkowym urozmaiceniem jest rze źba terenu, której zró Ŝnicowanie w obr ębie powiatu decyduje o zmienno ści przestrzennej udziału terenów rolniczych. W kontek ście ochrony warto ści krajobrazowych powiatu zawiercia ńskiego istotne s ą zało Ŝenia przyj ęte w Polityce Ekologicznej Pa ństwa: - utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego z gospodarstwami średniej wielko ści oraz zwi ększenie wsparcia i rozwój form rolnictwa stosuj ących metody produkcji nie naruszaj ące równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na obszarach cennych przyrodniczo jako narz ędzia ochrony i zrównowa Ŝonego wykorzystania zasobów biologicznych

Wa Ŝne w kontek ście rozwoju rolnictwa b ędzie uwzgl ędnienie potrzeb zwi ązanych z rozwojem ruchu turystycznego. Jest to zało Ŝenie tym bardziej istotne, i Ŝ powiat zawiercia ński znamionuj ą wybitne wr ęcz cechy środowiska naturalnego b ędące elementem zach ęcaj ącym turystów do odwiedzania tych terenów, a lokalnych przedsi ębiorców oraz mieszka ńców gmin do inwestowania w bran Ŝe turystyczn ą. Szczególnie dotyczy to gmin le Ŝą cych na Wy Ŝynie Cz ęstochowskiej, gdzie potencjał w zakresie rozwoju turystyki jest znacznie wi ększy ni Ŝ na pozostałym obszarze. Region ten w „Programie ochrony środowiska województwa śląskiego” uznano za jeden z pi ęciu obszarów, na których rozwój turystyki i rekreacji jest szczególnie uzasadniony. Warto jednak pami ęta ć, i Ŝ w świetle ogólnych zjawisk społecznych, zapotrzebowanie na usługi turystyczne wci ąŜ wzrasta, niezale Ŝnie od naturalnych uwarunkowa ń w danym rejonie. Tak wi ęc w całym powiecie, a szczególnie w gminach o największym potencjale rozwoju turystyki, wa Ŝnym zadaniem b ędzie zapewnienie odpowiednich warunków ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, przy jednoczesnym zapewnieniu mo Ŝliwo ści wypoczynku i rekreacji dla mieszka ńców i turystów. Na terenach tych rekreacja i turystyka powinny si ę rozwija ć w sposób zorganizowany, a rozwój infrastruktury zwi ązanej z turystyk ą musi spełnia ć wymogi ochrony środowiska. Jedn ą z form działalno ści gospodarczej mieszka ńców wsi, stosunkowo dogodn ą w odró Ŝnieniu od du Ŝych inwestycji na skal ę ponadlokaln ą, jest zdobywaj ąca coraz wi ększ ą popularno ść agroturystyka. Jednym z po średnich przejawów wzrostu zainteresowania tak ą form ą wypoczynku, jest w ostatnich latach organizacja edukacji z tego zakresu w formie odr ębnych kursów jak te Ŝ i wł ączenie jej do programu szkolnictwa wy Ŝszego. Nale Ŝy wi ęc przypuszcza ć, i Ŝ rozwój gospodarstw agroturystycznych b ędzie w najbli Ŝszych latach cechował znacz ący post ęp zarówno pod wzgl ędem ich liczby jak te Ŝ i zakresu oferty usługowej. Odnosi si ę to w szczególno ści do regionów takich jak Wy Ŝyna Cz ęstochowska. Istotne b ędzie systematyczne wzbogacanie oferty gospodarstw agroturystycznych w ślad za rozwojem infrastruktury, w tym głównie o usługi zwi ązane z turystyk ą rowerow ą (wraz z rozwojem ście Ŝek i szlaków), turystyk ę konn ą, a tak Ŝe o wkraczaj ącą na tereny rejonu zawiercia ńskiego rekreacj ę zwi ązan ą ze sportami zimowymi (zjazdowe i biegowe trasy narciarskie).

Kierunki działa ń

5. Rozwój tradycyjnych form gospodarowania sprzyjających zachowaniu trwało ści zasobów przyrodniczych poszczególnych gmin pod k ątem wykorzystania dla celów popularyzacji turystyki i rekreacji: rolnictwo ekologiczne, ekoturystyka, agroturystyka

6. Przestrzeganie wymaga ń ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstaj ących obiektów turystycznych i rekreacyjnych

7. Selektywny dost ęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem

8. Rozwój ście Ŝek rowerowych

48 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

System zieleni terenów zurbanizowanych Zagadnienie zieleni terenów zurbanizowanych dotyczy miast, a wi ęc Zawiercia, Por ęby, Łaz, Ogrodzie ńca, Pilicy i Szczekocin, lecz tak Ŝe i wi ększych wsi, w których parki i ziele ńce s ą elementem wkomponowanym w zabudow ę mieszkaniow ą. W miastach kładziony b ędzie nacisk na zwi ększanie ogólnej powierzchni i liczby kompleksów zieleni, szczególnie w strefach najintensywniejszej zabudowy mieszkaniowej. Wa Ŝne b ędzie równie Ŝ zabezpieczenie istniej ących parków i ziele ńców przed utrat ą ich pierwotnego, przyjaznego mieszka ńcom wizerunku mog ącą wynika ć z braku poszanowani dla ich warto ści. U podstaw takiego zabiegu powinno le Ŝeć odpowiednie przygotowanie i bie Ŝą ce utrzymywanie tego typu terenów w kontek ście ich u Ŝytkowania – tworzenie alei spacerowych, parkingów w pobli Ŝu najwi ększych parków miejskich, odpowiednie oznakowanie terenów zielonych itp. Dotyczy ć to b ędzie przede wszystkim Zawiercia, gdzie z uwagi na zag ęszczenie zabudowy i dominacj ę funkcji przemysłowej, potrzeba korzystania z zieleni miejskiej jest szczególnie du Ŝa. Obecnie tereny zieleni miejskiej w gminie Zawiercie stanowi ą około 25 % terenów zielonych całego powiatu. Istotne w zakresie rozwoju terenów zieleni miejskiej b ędzie uzupełnienie i nasadzenie pasów zieleni wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych o najwi ększym nat ęŜ eniu ruchu pojazdów samochodowych (za „Programem ekorozwoju gminy Zawiercie na lata 1999-2004”), w tym drogi krajowej nr 78, głównie na terenie Zawiercia, jako czynnik w procesie ograniczania skutków emisji komunikacyjnej, a poniek ąd tak Ŝe hałasu. Poza Zawierciem działanie to powinno mie ć tak Ŝe du Ŝe znaczenie dla miast: Por ęba, Szczekociny, Ogrodzieniec i Łazy.

Kierunki działa ń

9. Modernizacja układu zieleni parkowej i osiedlowej

10. Powi ększanie powierzchni zieleni miejskiej

Edukacja ekologiczna Powiat zawiercia ński cechuj ą sprzyjaj ące warunki do rozwoju turystyki i rekreacji. Poza korzy ściami, jakie si ę z tym wi ąŜą , istnieje równie Ŝ szereg wynikaj ących z tego zagro Ŝeń, szczególnie w obliczu obserwowanego w ostatnich latach wzrostu zainteresowania mieszka ńców wypoczynkiem sobotnio-niedzielnym. Kolejnym zagro Ŝeniem jest gospodarka rolna i zwi ązane z ni ą spływy powierzchniowe substancji biogennych oraz rozproszona zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej. Wa Ŝnym zadaniem b ędzie zapewnienie mo Ŝliwo ści mieszkania, pracy oraz wypoczynku i rekreacji mieszka ńcom powiatu przy jednoczesnym zapewnieniu warunków dla wła ściwej ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych poprzez odpowiednie udost ępnianie obiektów i obszarów chronionych oraz wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w zakresie ochrony przyrody. Edukacja ekologiczna mieszka ńców w tym zakresie jest bardzo wa Ŝna w świetle faktu, Ŝe wszystkie istniej ące na terenie powiatu formy ochrony przyrody s ą dost ępne społecze ństwu bez ogranicze ń. Rozwijanie edukacji i wymiany informacji w celu podnoszenia społecznej świadomo ści celów i potrzeb w dziedzinie ochrony przyrody i bioró Ŝnorodno ści, a tak Ŝe zwi ązanych z działaniami w tej sferze nie tylko kosztów, ale równie Ŝ korzy ści jest jednym z zada ń okre ślonych w programie wykonawczym do II PEP.

Kierunki działa ń

11. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzie Ŝy szkolnej w zakresie ochrony przyrody

12. Promowanie istniej ących form ochrony przyrody i miejsc cennych przyrodniczo

13. Rozwój systemu ście Ŝek przyrodniczo-edukacyjnych, ście Ŝek spacerowych oraz stanowisk i urz ądze ń dydaktycznych

49 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

3.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007 OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie okolic zamku Ogrodzieniec w Podzamczu zespołem przyrodniczo-krajobrazowym„Skalne miasto” (pow. 207 ha), docelowo rezerwatem przyrody Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 10 10 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, bud Ŝet województwa, WFO ŚiGW

2. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie u Ŝytkami ekologicznymi zespołu stawów w dzielnicy Ogrodzie ńca Józefów Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 7 7 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

3. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie pomnikami przyrody 11 skał i grup skał oraz 10 drzew (lip i buków) na terenie gminy Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące Wojewoda (lub UMiG Ogrodzieniec) Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 20054 – 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 1 2 4 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy (lub bud Ŝet województwa), WFO ŚiGW

4. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie zespołem przyrodniczo-krajobrazowym rejonu Góry Birów w gminie Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące Wojewoda, UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 5 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, bud Ŝet województwa, WFO ŚiGW

5. Przedsi ęwzi ęcie Zagospodarowanie terenu wokół zalewu Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 30 30 60 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

6. Przedsi ęwzi ęcie Powi ększenie Obszaru Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Szczekociny o uj ściowy odcinek Krztynii Jednostki realizuj ące UMiG Szzczekociny Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 5 Źródła finansowania GFO ŚiGW

50 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 7. Przedsi ęwzi ęcie Sporz ądzenie „Inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczych” dla gmin powiatu Jednostki realizuj ące Urz ędy miast i gmin Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 80 80 Źródła finansowania Bud Ŝety gmin

8. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie u Ŝytku ekologicznego „Dolina rzeki Udorki” Jednostki realizuj ące UG śarnowiec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 5 Źródła finansowania GFO ŚiGW

9. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie dokumentacji i ustanowienie Ostoi Środkowojurajskiej w ramach sieci Natura 2000 Jednostki realizuj ące Wojewoda Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 10 10 Źródła finansowania Bud Ŝet województwa, WFO ŚiGW

10. Przedsi ęwzi ęcie Ustanowienie u Ŝytkami ekologicznymi źródeł Czarnej Przemszy, źródłowego odcinka Warty oraz stawu Łakotnik w gminie Zawiercie Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 5 Źródła finansowania GFO ŚiGW

OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Odtworzenie muraw kserotermicznych poprzez odsłoni ęcie osta ńców skalnych w Rz ędkowicach w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia Gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 3 3 Źródła finansowania GFO ŚiGW

2. Przedsi ęwzi ęcie Rekultywacja terenu po likwidowanej hałdzie w Ło śnicach Jednostki realizuj ące Huta „Zawiercie” S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 10 10 10 30 Źródła finansowania Środki własne przedsi ębiorstwa, WFO ŚiGW

Ochrona przyrody i krajobrazu (koszty) - 224 tys. PLN

51 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

3.2. Ochrona lasów

3.2.1. Stan wyj ściowy

Lasy w powiecie zawiercia ńskim zajmuj ą 30 186 ha, co stanowi 30,1 % powierzchni powiatu i jest ni Ŝsze od wska źnika wojewódzkiego o 2 %. W szeregu najbardziej zalesionych powiatów, zawiercia ński zajmuje 8 miejsce w śród powiatów ziemskich i 10 w śród wszystkich powiatów województwa śląskiego. Najsilniej zalesiona jest południowo-wschodnia i południowa cz ęść powiatu. Du Ŝe skupiska le śne wyst ępuj ą te Ŝ w cz ęś ci centralnej, głównie w brze Ŝnych rejonach gminy Kroczyce. Najsilniej zalesionymi gminami s ą Ogrodzieniec i Łazy, a w dalszej kolejno ści Por ęba, w których to wska źnik udziału lasów i gruntów le śnych przekracza 40 %. Najni Ŝszym wska źnikiem lesisto ści, głównie ze wzgl ędu na du Ŝy stopie ń zurbanizowania i uprzemysłowienia wyró Ŝnia si ę gmina miejska Zawiercie. Lesisto ść gmin powiatu zawiercia ńskiego przedstawia mapa 3.2. W powierzchni gruntów le śnych powiatu znaczn ą cz ęść , bo a Ŝ 48 % stanowi ą lasy prywatne. Pozostałe 52 % powierzchni stanowi ą lasy publiczne. Nadzór nad lasami publicznymi w powiecie zawiercia ńskim sprawuj ą trzy nadle śnictwa - Nadle śnictwo Siewierz – cze ść zachodnia powiatu, Nadle śnictwo Olkusz – cz ęść południowa i południowo-wschodnia powiatu oraz Nadle śnictwo Koniecpol – cz ęść północna i północno-wschodnia. Granic powiatu zawiercia ńskiego si ęga ponadto obszar Nadle śnictwa Złoty Potok, które nadzoruje niewielkim fragmentem lasów niepa ństwowych w gminie Kroczyce. Na terenie rozległych powierzchni le śnych dominuj ą monokultury sosnowe. Lokalnie wyst ępuj ące skupiska lasów li ściastych to głównie buczyny porastaj ące wyeksponowane na tle krajobrazu wzniesienia. Wykazuj ą one zró Ŝnicowanie na: Ŝyzn ą buczyn ę sudeck ą, Ŝyzn ą buczyn ę karpack ą, ciepłolubn ą buczyn ę storczykow ą i kwa śną buczyn ę ni Ŝow ą. Rzadziej spotykanymi zespołami le śnymi, w postaci niewielkich powierzchniowo płatów, s ą lasy grabowo-dębowe, ł ęgowe i olsowe. Z wilgotnym i skalistych podło Ŝem, koegzystuje zwykle las jaworowy, na którego dnie w załomach skalnych wyst ępuje do ść powszechnie chroniony gatunek paproci - j ęzycznik zwyczajny.

3.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cele

1. Zachowanie i zwi ększanie istniej ących zasobów le śnych

2. Wzrost ró Ŝnorodno ści biologicznej systemów le śnych

3. Poprawa stanu zdrowotnego lasów

Sporz ądzona przez Wojewod ę Śląskiego weryfikacja klasyfikacji gruntów i ich przeznaczenia pod kątem wprowadzania zalesie ń, b ędzie podstaw ą do ustalania lokalizacji zalesie ń w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w 2004 roku. W oparciu o powy Ŝsze powinien powsta ć regionalny plan zwi ększania lesisto ści, uwzgl ędniaj ący zapisy obecnie aktualizowanego „Krajowego Planu Zwi ększania Lesisto ści”. Obecna lesisto ść powiatu zawiercia ńskiego odpowiada średniemu wska źnikowi krajowemu zaplanowanemu w perspektywie do 2020 roku. W planach zwiększania lesisto ści konieczne b ędzie uwzgl ędnienie nast ępuj ących aspektów: - zapewnienie ci ągło ści i przestrzennej spójno ści systemu obszarów chronionych w granicach powiatu i województwa, - zalesiane gruntów zdegradowanych, m.in. przez przemysł - zalesianie nieu Ŝytków i gruntów najni Ŝszych klas bonitacyjnych (V, VI), - zalesianie gruntów pełni ących funkcje ochronne wód powierzchniowych i podziemnych,

52 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Z uwagi na mo Ŝliwo ść wyst ąpienia zagro Ŝeń po Ŝarowych konieczne b ędzie prowadzenie stałego monitoringu lasów, zwłaszcza w miejscach najbardziej podatnych na wyst ąpienie po Ŝarów. Du Ŝą wag ę zakresie tego rodzaju zagro Ŝeń przypisa ć nale Ŝy edukacji ekologicznej szczególnie w zakresie wypalania traw i ściernisk.

Kierunki działa ń

1. Wprowadzanie instrukcji zalesie ń i zadrzewie ń w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego

2. Systematyczne zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo

3. Stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania zagro Ŝeniom ze strony czynników abiotycznych (szkody przemysłowe, poŜary) i biotycznych (choroby drzew, działalno ść szkodników)

3. Zwi ększenie ró Ŝnorodno ści gatunkowej lasów i bie Ŝą ca ochrona istniej ących kompleksów le śnych

4. Edukacja ekologiczna społecze ństwa, w tym wła ścicieli lasów w zakresie wzbogacania oraz poszanowania i racjonalnego u Ŝytkowania zasobów le śnych

3.2.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 - 2007

OCHRONA LASÓW PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Zalesianie gruntów o niskiej klasie bonitacji na terenie gminy Pilica Jednostki realizuj ące Starostwo Powiatowe Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 14 14 14 14 56 Źródła finansowania WFO ŚiGW

2. Przedsi ęwzi ęcie Zalesianie gruntów o niskiej klasie bonitacji na terenie gminy Kroczyce Jednostki realizuj ące Starostwo Powiatowe Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne Lata realizacji 2005 - 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 15 15 30 Źródła finansowania WFO ŚiGW

Ochrona lasów (koszty) - 86 tys. PLN

53 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

3.3. Ochrona gleb

3.3.1. Stan wyj ściowy

Ró Ŝnorodno ść geologiczna, topograficzna, tak Ŝe ró Ŝnorodno ść szaty ro ślinnej oraz zmienno ść czynników antropogenicznych wpływa na zró Ŝnicowanie środowiska glebowego. Na terenie powiatu wyst ępuj ą zarówno mało urodzajne gleby bielicowe w du Ŝym stopniu poro śni ęte lasami, wykształcone na wapiennym podło Ŝu r ędziny, jak te Ŝ i pod ścielone lessami urodzajne brunatnoziemy. Zró Ŝnicowanie to jest najbardziej widoczne na obszarze zło Ŝonej morfologicznie Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, ale wyst ępuje te Ŝ i w obr ębie Garbu Tarnogórskiego w zachodniej cz ęś ci powiatu (gminy Łazy i Por ęba). Najbardziej urodzajne gleby znamienne s ą dla wschodniej cz ęś ci powiatu i poło Ŝonych na Wy Ŝynie Małopolskiej gmin śarnowiec, Irz ądze, Szczekociny. W gminach tych, a tak Ŝe w niektórych rejonach gmin Pilica i Kroczyce du Ŝy jest udział gleb wysokiej przydatno ści rolniczej zaliczanych do klas bonitacyjnych I – III. Udział gruntów ornych w ogólnej powierzchni gmin z reguły przekracza tam 50 %. Generalnie u Ŝytki rolne stanowi ą w powiecie około 60 % powierzchni, z czego grunty orne zajmuj ą prawie 80 %. Du Ŝy wpływ na przydatno ść rolnicz ą gleb ma morfologia i hydrosfera. Nadmierne zawilgocenie przypowierzchniowej warstwy gruntów wpływa na ograniczenia produkcji rolnej m.in. w dolinach niektórych rzek, głównie Czarnej Przemszy i Mitr ęgi. Na zboczach i w dnach dolin cz ęsto dominuj ą gleby podmokłe, mułowo-torfowe. Trudno ści w uprawach wynikaj ą te Ŝ z procesów erozyjnych inicjowanych na najbardziej wyeksponowanych terenach, głównie Wy Ŝyny Cz ęstochowskiej, cz ęsto o znacznym nachyleniu. Dla celów obserwacji zmian cech środowiska glebowego a zwłaszcza jego wła ściwo ści chemicznych w du Ŝym stopniu uzale Ŝnionych od antropopresji, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach prowadzi monitoring gleb. Lokalizacja stanowisk pomiarowo-kontrolnych na terenie województwa śląskiego uwzgl ędnia przede wszystkim oddziaływanie emisji przemysłowej, w mniejszym stopniu emisji komunikacyjnej. W roku 2000 badania monitoringowe sieci krajowej obj ęły stanowisko w dzielnicy Zawiercia - Kromołowie. Stwierdzony tam I stopie ń zanieczyszczenia gleby, w skali sze ściostopniowej (od 0 do V) zdefiniowanej przez Instytut Uprawy i Nawo Ŝenia w Puławach, odpowiada podwy Ŝszonej zawarto ści metali.

3.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Zapewnienie skutecznej ochrony środowiska glebowego przed negatywnym wpływem antropogenicznym oraz naturaln ą degradacj ą

Ochrona środowiska glebowego le Ŝy u podstaw efektywnej działalno ści rolniczej. W pierwszej kolejno ści powinna si ę ona opiera ć o kontrol ę stanu jako ści gleb i ich przydatno ści rolniczej. Do prowadzenia okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi, zgodnie z zapisami Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Art. 109, ust. 2) zobowi ązany jest starosta, natomiast zakres i sposób prowadzenia tych bada ń okre śli ć mo Ŝe w drodze rozporz ądzenia Minister wła ściwy ds. środowiska (Art. 109, ust. 3). Ponadto starosta prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jako ści gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowi ązek rekultywacji obci ąŜ a starost ę (Art. 110). Kolejno ść realizowania przez starost ę zada ń w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi okre śla powiatowy program ochrony środowiska (Art. 111, ust. 1), jednak nawet w przypadku nie uj ęcia takich zada ń w programie, starosta mo Ŝe przeprowadzi ć rekultywacj ę, je śli stwierdzi, i Ŝ nie przeprowadzenie jej spowoduje pogorszenie środowiska w znacznych rozmiarach lub zagro Ŝenie Ŝycia lub zdrowia ludzi. Bie Ŝą ca wiedza na temat stanu środowiska glebowego pozwoli na optymalizacj ę produkcji rolnej, m.in. pod k ątem stosowania nawozów, da tak Ŝe podstawy stosowania przynajmniej cz ęś ciowej

54 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 prewencji negatywnych wpływów antropogenicznych oraz naturalnej degradacji gleb w wyniku erozji, wysokich stanów wód gruntowych i innych zjawisk. Praktycznym działaniem w tym zakresie powinno by ć w konsekwencji stosowanie zabiegów przeciwdziałaj ących degradacji. Uwzgl ędni ć tu nale Ŝy głównie stosowanie zadrzewie ń i zakrzacze ń śródpolnych, utrzymanie pokrywy ro ślinnej na zboczach dolin i w ąwozów o nachyleniu powierzchni powy Ŝej 10 %, zapewnienie sprawnego systemu odwadniania poprzez budow ę i bie Ŝą ce utrzymanie urz ądze ń melioracyjnych. Rosn ącym zagro Ŝeniem dla gleb w powiecie mo Ŝe okaza ć si ę ekspansja infrastruktury komunikacyjnej i rozwój motoryzacji, dlatego te Ŝ plany zagospodarowania przestrzennego dotycz ące najcenniejszych pod wzgl ędem jako ści gleb terenów powinny narzuca ć stosowne ograniczenia w rozwoju sieci drogowej. Podobne zagro Ŝenie wynika ć mo Ŝe ze strony przemysłu dlatego i w tym zakresie nale Ŝy mie ć na uwadze funkcj ę rolnicz ą powiatu jako dominuj ącą gał ąź lokalnej gospodarki i ograniczenie wpływu przemysłu na stan środowiska glebowego

Kierunki działa ń

1. Prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby

2. Ochrona gleb o wysokich klas bonitacyjnych przed wykorzystaniem na cele nierolnicze

3. Wapnowanie gleb i racjonalne zu Ŝycie środków ochrony ro ślin i nawozów

3. Opracowanie i realizacja programu odbudowy i modernizacji melioracji podstawowej i szczegółowej

4. Ochrona gleb przed wpływem antropogenicznym poprzez kontrol ę rozwoju systemu transportowego oraz przemysłu

5. Rekultywacja gleb zdegradowanych

3.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007

OCHRONA GLEB PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Wapnowanie gleb w gminie Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 50 50 50 50 200 Źródła finansowania Środki zewn ętrzne

Ochrona gleb (koszty) - 200 tys. PLN

55 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

3.4. Ochrona zasobów kopalin

3.4.1. Stan wyj ściowy

Na terenie powiatu zawiercia ńskiego wyst ępuj ą głównie zło Ŝa surowców skalnych, w śród których najbardziej powszechne s ą surowce ilaste, wapienie, margle i dolomity. Zdecydowana wi ększo ść z nich zalega w zachodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci powiatu, b ędąc zwi ązana z triasowymi strukturami geologicznymi Wy Ŝyny Śląskiej. Najwi ększe zło Ŝa wyst ępuj ą na terenach gmin Zawiercie, Łazy i Ogrodzieniec. Jedn ą z najbardziej powszechnych na terenie powiatu zawiercia ńskiego kopalin s ą surowce ilaste ceramiki budowlanej. Wyst ępuj ą one formie w dziewi ęciu udokumentowanych przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny złó Ŝ, z których wi ększo ść zalega w rejonie Ogrodzie ńca i Zawiercia (dzielnica Blanowice). S ą to obecnie jedyne zło Ŝa w powiecie w obr ębie których prowadzona jest legalna eksploatacja. Znacznie mniejsze zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej wyst ępuj ą w okolicach śarnowca i Szczekocin. Udokumentowano równie Ŝ zło Ŝa surowców ilastych do produkcji cementu - trzy w rejonie wsi Wysoka w gminie Łazy oraz jedno (Wiek II) w północnej cz ęś ci gminy Ogrodzieniec. Zło Ŝe Wysoka III, w obr ębie którego eksploatacja została zaniechana było źródłem pozyskiwania kopaliny dla pobliskiej fabryki cementu. Pozostałe kopaliny wyst ępuj ące na terenie powiatu to wapienie i margle o przeznaczeniu dla przemysłu cementowego i wapienniczego, a tak Ŝe dolomity, kruszywa naturalne, piaski formierskie i piaski kwarcowe oraz jedna z najbardziej powszechnych kopalin Wy Ŝyny Śląskiej – rudy cynkowo-ołowiowe, wyst ępuj ące w rejonie Zawiercia i Łaz. Zasoby bilansowe kopalin w powiecie zawiercia ńskim wg stanu na rok 2002 („Bilans zasobów kopalin”, PIG, Warszawa 2002) tworzy: 7 655 tys. m 3 surowców ilastych ceramiki budowlanej, 19 856 tys. ton surowców ilastych do produkcji cementu, 69 390 tys. ton wapieni i margli dla przemysłu cementowego, 76 232 tys. ton wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego, 85 237 tys. ton dolomitu, 268 tys. ton wapienia budowlanego, 2 188 tys. ton kruszyw naturalnych, 4 365 tys. ton piasków kwarcowych do produkcji betonu, 890 tys. ton piasków formierskich oraz 100 062 tys. ton rud cynkowo-ołowiowych. W roku 2001 urobek z terenu powiatu zawiercia ńskiego stanowiło 7 tys. ton surowców ilastych ceramiki budowlanej. Na terenie powiatu istniej ą te Ŝ mniejsze zło Ŝa nie udokumentowane przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w krajowym rejestrze, jak np. zło Ŝa torfów w dolinie Pilicy.

Istotnym zagadnieniem dotycz ącym pozyskiwania surowców naturalnych jest nielegalna eksploatacja przewa Ŝnie na skal ę lokaln ą, koncentruj ąca si ę głównie w obr ębie złó Ŝ surowców skalnych, zwłaszcza wapieni jako kamieni budowlanych, lecz tak Ŝe m.in. piasków, wykorzystywanych przez miejscow ą ludno ść na własne potrzeby. Miejscem najwi ększego w powiecie zawiercia ńskim skupienia tego typu wyrobisk jest teren pomi ędzy Gór ą Włodowsk ą a Rz ędkowicami w gminie Włodowice, gdzie na obszarze ponad 100 ha znajduje si ę kilkadziesi ąt punktów eksploatacji wapieni jurajskich.

3.4.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cele

1. Zapewnienie ochrony złó Ŝ o udokumentowanych zasobach oraz obszarów perspektywicznych w kontek ście przyszłej eksploatacji

2. Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie eksploatacji kopalin

3. Zabezpieczenie wyeksploatowanych wyrobisk przed wtórnym wykorzystaniem utrudniaj ącym rekultywacj ę i naturalny rozwój flory i fauny

56 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Za kształtowanie polityki ochrony złó Ŝ kopalin i gospodarowanie zasobami tych surowców odpowiada Minister Środowiska, a tak Ŝe wojewodowie oraz starostowie. W przypadku eksploatacji złó Ŝ głównym zadaniem w kierunku zapewnienia ochrony jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a nast ępnie skuteczna i wła ściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Rol ą organów administracji publicznej jest okre ślenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zako ńczenia i rozliczenia. Na podejmuj ącym eksploatacj ę zło Ŝa spoczywa obowi ązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oraz przywracania do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. W przypadku złó Ŝ, na których eksploatacja nie została podj ęta wa Ŝne jest zabezpieczenie udokumentowanych zasobów ich utrat ą poprzez wył ączenie terenu z zainwestowania uniemo Ŝliwiaj ącego pó źniejsz ą eksploatacj ę. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonaln ą gospodark ę zasobami środowiska powinny by ć okre ślone w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (Art. 72. ust. 1). Warunki te okre śla si ę poprzez: - ustalanie programów racjonalnego wykorzystania powierzchni ziemi, w tym na terenach eksploatacji złó Ŝ kopalin, i racjonalnego gospodarowania gruntami, - uwzgl ędnianie obszarów wyst ępowania złó Ŝ kopalin oraz obecnych i przyszłych potrzeb eksploatacji tych złó Ŝ.

W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego okre śla si ę tak Ŝe sposób zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku działalno ści człowieka oraz kl ęsk Ŝywiołowych (Art. 72. ust. 3).

Ochrona złó Ŝ i obszarów perspektywicznych b ędzie polega ć na uwzgl ędnianiu tych obszarów w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnych studiach uwarunkowa ń w postaci zapisów uniemo Ŝliwiaj ących zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczaj ący potencjaln ą eksploatacj ę surowców. W świetle ochrony powierzchni ziemi istotne znaczenie ma rekultywacja wyrobisk na których zako ńczono eksploatacj ę oraz terenów zdegradowanych i zdewastowanych przez eksploatacj ę kruszyw na cele budowlane przez mieszka ńców powiatu. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych b ędzie istotnym zagadnieniem głównie dla gmin Łazy (wyrobiska w Wysokiej, w Niegowonicach), Ogrodzieniec (kamieniołom w Kamionce w północnej cz ęś ci Ogrodzie ńca, tak Ŝe Włodowice (wyrobiska poeksploatacyjne i hałda w Rudnikach). W dalszej perspektywie wa Ŝnym etapem działalno ści górniczej b ędzie rekultywacja wyrobisk odkrywkowych w Blanowicach w gminie Zawiercie, po zako ńczeniu tam eksploatacji surowców ilastych. Na dzie ń dzisiejszy proponuje si ę równie Ŝ podj ęcie działa ń prewencyjnych, które w uj ęciu praktycznym okre śliłyby status formalno-prawny dzikich wyrobisk pomiędzy miejscowo ściami Góra Włodowska i Rz ędkowice, na terenach b ędących własno ści ą gminy Włodowice. Za działania takie uzna ć mo Ŝna wzmo Ŝenie przez władze gminy i powiatu b ądź te Ŝ odpowiednie słu Ŝby porz ądkowe kontroli w zakresie ingerencji ludzkiej w środowisko na tym terenie, ustanowienie ochrony prawnej dla zachowania warto ści naukowych i dydaktycznych lub podj ęcie innych aktów prewencji o podło Ŝu prawnym.

57 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki działa ń

1. Kontynuacja bada ń geologicznych i poszukiwanie nowych złó Ŝ kopalin, zwłaszcza surowców, mog ących stanowi ć element rozwoju gospodarczego powiatu

2. Sporz ądzenie inwentaryzacji istniej ących złó Ŝ i obszarów perspektywicznych oraz opracowanie wskaza ń ochrony i docelowego zagospodarowania terenów występowania rezerw zasobów kopalin

3. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych

4. Obj ęcie odpowiednio predysponowanych terenów poeksploatacyjnych ochron ą prawn ą, np. w formie stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieo Ŝywionej

5. Likwidacja i rekultywacja nielegalnych wyrobisk

6. Zapobieganie powstawaniu dzikich wyrobisk

3.4.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007

OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Rekultywacja wyrobisk eksploatacji wapienia w Rz ędkowicach i Górze Włodowskiej w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 50 50 50 50 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

Ochrona gleb (koszty) - 200 tys. PLN

Fot. 4 Wyrobisko eksploatacyjne w pobli Ŝu Góry Włodowskiej

58 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4. JAKO ŚĆ ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWO EKOLOGICZNE

59 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Jako ść środowiska jako jest jednym z istotnych czynników decyduj ących o zdrowiu człowieka. Zasady prozdrowotnej polityki ekologicznej uwzgl ędniaj ącej zwi ązki środowiska ze zdrowiem wyra Ŝa: - „Europejska karta środowiska i zdrowia”, przyj ęta podczas Pierwszej Europejskiej Konferencji nt. „Środowisko i Zdrowie” we Frankfurcie nad Menem w 1989 roku, - Deklaracja Drugiej Europejskiej Konferencji Ministrów Środowiska i Zdrowia w Helsinkach w 1994 roku, w której Polska wyraziła potrzeb ę i gotowo ść ustanowienia i realizacji narodowego projektu zdrowia środowiskowego, - Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, która w art. 68 ust. 4 zobowi ązuje władze publiczne do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

Równie Ŝ w Programie Działa ń UE w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010, w śród czterech priorytetowych obszarów działa ń wymienione jest „ Środowisko i zdrowie”. Cel strategiczny sformułowano jako „osi ągni ęcie takiej jako ści środowiska, w którym poziomy zanieczyszcze ń spowodowanych przez człowieka nie prowadz ą do znacz ącego wpływu na zdrowie człowieka lub jego zagro Ŝenia”. Do najwa Ŝniejszych elementów środowiska maj ących wpływ na zdrowie nale Ŝą : wody, powietrze atmosferyczne i gleby a w śród uci ąŜ liwo ści środowiskowych nale Ŝy wymieni ć: hałas oraz odpady komunalne i przemysłowe.

Wi ększo ść unijnych standardów, którym Polska musi sprosta ć ubiegaj ąc si ę o członkostwo w Unii Europejskiej dotyczy jako ści środowiska. Zadania z tego zakresu nale Ŝą do najistotniejszych i najbardziej kosztownych, poniewa Ŝ obejmuj ą tak wa Ŝne dziedziny jak ochrona zasobów wodnych, ochrona powietrza atmosferycznego, gospodarowanie odpadami. Do nich odnosi si ę równie Ŝ wiele przyj ętych przez Polsk ę zobowi ąza ń mi ędzynarodowych wynikaj ących z podpisanych konwencji i protokołów do konwencji.

4.1. Jako ść wód

4.1.1. Stan wyj ściowy

Jako ść wód podziemnych Specyfik ą powiatu zawiercia ńskiego w uj ęciu hydrogeologicznym jest dominacja wód zbiorników mezozoicznych – triasowych, jurajskich i kredowych zarówno w aspekcie ich zasobów jak te Ŝ i stopnia wykorzystania dla celów komunalnych i gospodarczych. S ą to zbiorniki o du Ŝej zasobno ści i dobrej jako ści gromadzonych wód, ale i do ść du Ŝym zró Ŝnicowaniu naturalnej odporno ści na zanieczyszczenie. Podło Ŝe geologiczne całego niemal powiatu buduj ą struktury wykształcone w osadach w ęglanowych uznane za Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (wg A. S. Kleczkowski, 1990) - GZWP Nr 326 Cz ęstochowa (Wschód) (ok. 45 % powierzchni powiatu), GZWP Nr 408 Niecka Miechowska (Północny zachód) (ok. 30 %), GZWP Nr 454 Olkusz-Zawiercie (ok. 15 %), GZWP Nr 327 Lubliniec- Myszków (ok. 5 %), GZWP Nr 409 Niecka Miechowska (Południowy wschód) (niespełna 1 %). Sumaryczne szacunkowe zasoby dyspozycyjne Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w obr ębie powiatu okre ślone na podstawie modułów zasobowych wynosz ą w granicach 200 – 250 tys. m 3/d. Wody podziemne charakteryzuj ą si ę dobrym stanem jako ści, w przypadkach zdecydowanej wi ększo ści uj ęć nie wymagaj ą uzdatniania. Najwi ększe znaczenie gospodarcze na terenie powiatu maj ą: GZWP Nr 326 Cz ęstochowa (Wschód), GZWP Nr 408 Niecka Miechowska (Północny Zachód) i GZWP Nr 454 Olkusz-Zawiercie ze wzgl ędu na ich udział w zasobach dyspozycyjnych powiatu oraz aktualn ą wielko ść poboru. Wody tych zbiorników badane s ą w ramach monitoringu krajowego i regionalnego, na szesnastu stanowiskach zlokalizowanych na terenie o śmiu gmin (Irz ądze, Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Szczekociny, Zawiercie, śarnowiec) i rozmieszczonych równomiernie wzgl ędem stratygrafii warstw wodono śnych. Na podstawie analiz laboratoryjnych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach stwierdzono na przestrzeni lat 2000-2001 obecno ść wód klasy Ib w wi ększo ści stanowisk pomiarowych. W około 1/3 przypadków wody spełniały normy klasy II lub III. W dwóch stanowiskach – Morusy 2 w gminie Ogrodzieniec i Rokitno w gminie Szczekociny

60 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 zaobserwowano we wspomnianym okresie wyra źne wahania jako ści wód. Pod wzgl ędem typu hydrogeochemicznego dominuj ą wody wodorow ęglanowo-wapniowe. Du Ŝy jest te Ŝ udział wód wodorow ęglanowo-siarczanowo-węglanowo-magnezowych, zwłaszcza w warstwach osadów wieku triasowego.

Jako ść wód powierzchniowych płyn ących Powiat zawiercia ński jest miejscem specyficznym z uwagi na hydrografi ę. Jako obszar typowo wy Ŝynny o podło Ŝu w ęglanowym i krasowej rze źbie daje pocz ątek wielu ciekom powierzchniowym, łącz ąc w swoim obr ębie zlewnie pierwszego rz ędu Odry i Wisły, rozdzielonej dodatkowo na zlewni ę Przemszy oraz zlewni ę Pilicy. Wodami powierzchniowymi obszaru powiatu zawiercia ńskiego zarz ądzaj ą trzy Regionalne Zarz ądy Gospodarki Wodnej – RZGW Pozna ń, RZGW Gliwice i RZGW Warszawa. W latach 1999-2002 prowadzono badania wód pi ęciu rzek powiatu w sze ściu punktach monitoringu – w dwóch na Pilicy oraz po jednym na Warcie, Czarnej Przemszy, Krztyni i śebrówce. Ocenie stanu czysto ści wód rzecznych oraz zmian jakim mo Ŝe on ulega ć w granicach powiatu posłu Ŝyły dodatkowo wyniki bada ń z sze ściu innych stanowisk zlokalizowanych poza granicami powiatu m.in. na takich ciekach jak Mitr ęga, Centuria i Białka Lelowska. W wielu przypadkach, w tym na najwi ększych rzekach powiatu, tj. Pilicy, Warcie i Czarnej Przemszy, stwierdzano pozaklasowy charakter wód z uwagi na przekroczenie norm wska źników bakteriologicznych b ądź fizyko-chemicznych. Zró Ŝnicowanie jako ści wód z uwagi na poszczególne wska źniki jak te Ŝ i w uj ęciu przestrzennym oraz czasowym jest jednak do ść wyra źne. Zmiany obserwowane s ą m.in. w przypadku wód Warty na stanowisku w Kromołowie (zanieczyszczenie bakteriologiczne zostało zredukowane do I klasy czysto ści jednak zawarto ść zwi ązków biogennych utrzymuje si ę na poziomie pozaklasowym) oraz wód Pilicy na stanowiskach w Łanach Małych i Szczekocinach. Wzgl ędnie najlepsz ą jako ści ą charakteryzuj ą si ę wody śebrówki, a tak Ŝe Krztyni, Centurii, Białki Lelowskiej i Pilicy powy Ŝej Łanów Małych, które odpowiadały w roku 2002 II lub III klasie czysto ści.

Wody powierzchniowe stoj ące Zbiorniki wód stoj ących nie s ą typowym elementem wy Ŝynnego krajobrazu powiatu zawiercia ńskiego. Z uwagi na podobne uwarunkowania hydrograficzne w skali całego powiatu zbiorniki te rozmieszczone s ą równomiernie, charakteryzuj ą si ę podobnymi wielko ściami, najcz ęś ciej zajmuj ąc powierzchni ę rz ędu kilku do kilkunastu hektarów. Najwi ększe pojedyncze stawy lub zespoły stawów z systemem nasypów i grobli przekraczaj ą powierzchni ę 30 ha. Zbiorniki wód stoj ących zwi ązane s ą przewa Ŝnie z nisko poło Ŝonymi terenami dolin rzecznych, głównie Pilicy, Krztyni i Białki Zdowskiej. Cz ęść z nich powstała w sposób sztuczny przez spi ętrzenie wód rzecznych, niektóre wykorzystywane s ą obecnie jako element systemu regulacji przepływów rzecznych i stosunków wodnych. Najwi ększy udział zbiorników wód stoj ących znamionuje gminy Kroczyce, Szczekociny i Irz ądze. Zbiorniki takie jak w Dzibicach, Siamoszycach i Przyłubsku w gminie Kroczyce przyjmuj ą na siebie ci ęŜ ar spełnienia zapotrzebowa ń rekreacyjnych na tle do ść ubogiego naturalnego zaplecza w postaci zalewów i przyległych im terenów zagospodarowanych na u Ŝytek turystów. Podstawowa funkcja wielu zbiorników wodnych w powiecie zawiercia ńskim zwi ązana jest z hodowl ą i gospodark ą ryback ą (stawy hodowlane w Szczekocinach, w Białej Błotnej w gminie Kroczyce, w Kolonii Krztynia w gminie Irz ądze). Wody zbiorników wód stoj ących nie s ą obj ęte monitoringiem sieci krajowej ani regionalnej.

Gospodarka wodno-ściekowa Stopie ń zwodoci ągowania gmin powiatu zawiercia ńskiego wynosi około 95 %. W wi ększo ści gmin próg ten został przekroczony, obecnie w gminach takich jak Zawiercie, Por ęba, Ogrodzieniec, Pilica Łazy i Kroczyce jest bliski 100 %. Średni ą dla powiatu zani Ŝa zwodoci ągowanie w gminie Szczekociny gdzie wynosi on 50 %. Szczególnie słabo rozwinięty jest system zaopatrzenia w wod ę w miejskiej cz ęś ci gminy, gdzie z sieci wodoci ągowej korzysta zaledwie około 30 % mieszka ńców. Woda wodoci ągowa z której korzystaj ą mieszka ńcy powiatu zawiercia ńskiego pochodzi z około 60 uj ęć wód podziemnych. Infrastruktur ę zaopatrzenia w wod ę tworzy 859,2 km sieci wodoci ągowej i 22 886 przył ączy (wg stanu na koniec 2002 roku).

61 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Jednostkowe zu Ŝycie wody w powiecie zawiercia ńskim w roku 2002 wyniosło 34,0 m 3/mieszka ńca (94 l/mieszka ńca/dob ę), co dało 4 358 tys. m 3 w odniesieniu do całego powiatu. Zu Ŝycie jednostkowe, plasuje powiat zawiercia ński w śród czterech najbardziej wodochłonnych powiatów ziemskich województwa śląskiego. Jest ono zbli Ŝone do wska źnika dla całego województwa, a jednocze śnie stanowi około 60 % zu Ŝycia jednostkowego w kraju. W zakładach przemysłowych powiatu zawiercia ńskiego zu Ŝyto w roku 2002 około 1 700 tys. m 3 wody, z czego ponad 80 % posłu Ŝyło celom technologicznym, pozostała cz ęść celom socjalnym i chłodniczym. Zdecydowanie najwi ększy pobór wody (ponad 60 %) znamionuje Hut ę Zawiercie wraz z funkcjonuj ącymi w obr ębie kombinatu jednostkami gospodarczymi. Inni poborcy wody to przede wszystkim Spółdzielcza „Agrofirma” Szczekociny, Przędzalnia Zawiercie S.A., Odlewnia śeliwa S.A w Zawierciu Zakład Taboru „Cargo” S.A PKP w Łazach oraz Fabryka Urz ądze ń Mechanicznych Por ęba Sp. z o.o. Około 8 % wód wykorzystywanych w przemy śle stanowi ą wody powierzchniowe i są to niemal wył ącznie wody pochodz ące z uj ęcia Huty „Zawiercie”. Pozostał ą, zdecydowanie wi ększ ą cz ęść stanowi ą wody podziemne Skanalizowanie powiatu zawiercia ńskiego wynosi około 39 %, natomiast w śród ogółu ludno ści korzystaj ącej z sieci kanalizacyjnej blisko 80 % stanowi ą mieszka ńcy Zawiercia. Skanalizowanie poszczególnych gmin jest zró Ŝnicowane (mapa 4.1). Bardzo wyra źna jest dysproporcja pomi ędzy miastami a terenami wiejskimi. Kanalizacja ściekowa funkcjonuje na terenie wszystkich sze ściu miast powiatu. Najwi ększy stopie ń skanalizowania przekraczaj ący 70 % znamionuje miasto Zawiercie, najmniejszy, około 13 % - Ogrodzieniec. W pozostałych miastach wynosi od 33 (Łazy) do ponad 65 % (Pilica). Na terenach wiejskich sie ć kanalizacyjna istnieje obecnie jedynie w Zarzeczu s ąsiaduj ącym z miejsk ą cz ęś ci ą gminy Pilica (z kanalizacji korzystaj ą niepełna 2 % mieszka ńców terenów wiejskich) oraz w Siamoszycach i Przyłubsku w południowej cz ęś ci gminy Kroczyce (skanalizowanie gminy wynosi 6,6 %). Głównymi wytwórcami ścieków przemysłowych s ą Huta Zawiercie, Spółdzielcza „Agrofirma” Szczekociny, Odlewnia śeliwa S.A w Zawierciu, Odlewnia śeliwa „Wiktoryjka”, Zakład Taboru „Cargo” S.A PKP w Łazach, Fabryka Urz ądze ń Mechanicznych Por ęba Sp. z o.o. i Prz ędzalnia Zawiercie S.A. W roku 2001 w powiecie zawiercia ńskim wytworzono około 4 000 tys. m 3 ścieków, z których około 16 % stanowiły ścieki z zakładów przemysłowych, pozostała cz ęść pochodziła z gospodarki komunalnej. Oczyszczaniu poddano około 90 % tej ilości. Na terenie powiatu istnieje osiem komunalnych oczyszczalni ścieków o zró Ŝnicowanej wydajno ści i ró Ŝnym stopniu wykorzystania. Zró Ŝnicowany jest te Ŝ stan techniczny oczyszczalni. Obecnie ich sumaryczna przepustowo ść wynosi ponad 38 tys. m 3/d, z czego wi ększo ść przyjmuje na siebie oczyszczalnia ścieków komunalnych w Zawierciu obsługuj ąca mieszka ńców śródmiejskiej cz ęś ci gminy. Oczyszczalnia ścieków w Zawierciu obsługuje zatem około 29 % mieszka ńców powiatu. Pozostałe oczyszczalnie znajduj ą si ę w Por ębie, Łazach, Pilicy, Ogrodzie ńcu, Siamoszycach w gminie Kroczyce oraz dwie w Szczekocinach.

62 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Mapa 4.1 Oczyszczalnie ścieków oraz skanalizowanie gmin powiatu zawiercia ńskiego

63 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cele

1. Poprawa jako ści u Ŝytkowej wód powierzchniowych

2. Zapewnienie skutecznej ochrony wód podziemnych

3. Zapewnienie sprawnego systemu zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę wodoci ągow ą

4. Ograniczenie zu Ŝycia wody w powiecie do poziomu odpowiadaj ącemu obecnemu wska źnikowi zu Ŝycia wody w powiatach ziemskich województwa śląskiego

Podstawowym aktem prawnym z punktu widzenia ochrony wód jest Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku. Ustawa ta okre śla zasady zlewniowego zarz ądzania gospodark ą wodn ą. Zarz ądzanie zlewniowe jest jedn ą z podstawowych norm okre ślonych przez przepisy prawa Unii Europejskiej zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej (2000/60/WE), a tak Ŝe w dyrektywach:

- 96/61/EEC dotycz ącej zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniem - 91/271/EEC w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych - 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami, pochodz ącymi ze źródeł rolniczych - 76/464/EEC w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego

Istotny, z punktu widzenia Programu Ochrony Środowiska, zapis Prawa Wodnego zawarty jest w Artykule 43 (Ust.1) ustawy, a mówi o tym, i Ŝ aglomeracje o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców (RLM) powy Ŝej 2000 powinny by ć wyposa Ŝone w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zako ńczone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Obowi ązek ten powinien by ć spełniony: - do dnia 31 grudnia 2015 r., w przypadku aglomeracji o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców od 2000 do 15 000, - do dnia 31 grudnia 2010 r., w przypadku aglomeracji o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców powy Ŝej 15000.

Aglomeracja, w rozumieniu ustawy, oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalno ść gospodarcza są wystarczaj ąco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków, natomiast przez jednego równowa Ŝnego mieszka ńca rozumie si ę ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyra Ŝony jako wska źnik pi ęciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilo ści 60 g tlenu na dob ę.

Na podstawie aktualnych danych na temat gospodarki ściekowej za aglomeracje powy Ŝej 15 000 RLM nale Ŝy uzna ć gminy Zawiercie, Por ęba, Pilica i Łazy. Aglomeracje powy Ŝej 2 000 RLM to wszystkie pozostałe miasta i gminy powiatu.

Poj ęcie jako ści u Ŝytkowej wód nale Ŝy odnie ść do rodzajów wód wedle ich przeznaczenia, o których mówi Ustawa Prawo Wodne: - wody powierzchniowe i podziemne, które s ą lub mog ą by ć wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia - wody powierzchniowe wykorzystywane do celów rekreacyjnych, a w szczególno ści do k ąpieli - wody powierzchniowe przeznaczone do bytowania ryb, skorupiaków i mi ęczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umo Ŝliwiaj ących migracje ryb

64 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Specyfika powiatu zawiercia ńskiego w uj ęciu hydrograficznym, na któr ą składa si ę wy Ŝynny krajobraz, kierunki odpływu wód, przestrzenny układ zlewni, rze źba krasowa, decyduje o tym, iŜ na jako ść wód powierzchniowych czynniki zewn ętrzne wpływaj ą w znikomym stopniu. System hydrograficzny uzna ć mo Ŝna za integraln ą cz ęść powiatu zawiercia ńskiego. Zdecydowana wi ększo ść tworz ących go cieków powierzchniowych ma swe źródła na terenie powiatu, przez co o jako ści wód, decyduje przede wszystkim stan gospodarki prowadzonej w jego obr ębie. Za wyj ątek uzna ć mo Ŝna wschodni ą i południowo-wschodni ą cz ęść powiatu, gdzie zlewnia Pilicy zasilana jest kilkoma niewielkimi potokami wypływaj ącymi z powiatów olkuskiego (Udorka), miechowskiego (Uniejówka) i j ędrzejowskiego. Działania prowadzone na terenie powiatu zawiercia ńskiego w ramach ochrony wód powierzchniowych przed degradacj ą b ędą natomiast miały du Ŝy wpływ na stan hydrosfery w powiatach s ąsiednich oraz poło Ŝonych nad rzekami takimi jak Warta, Pilica oraz Przemsza z jej źródłowymi odcinkami – Czarn ą i Biał ą Przemsz ą, tj. głównie w powiecie cz ęstochowskim, a tak Ŝe myszkowskim, b ędzi ńskim, olkuskim czy radomszcza ńskim. Odprowadzanie ścieków (komunalnych i przemysłowych) nieoczyszczonych lub, ze wzgl ędu na ograniczone obecne mo Ŝliwo ści infrastruktury zwi ązanej z gospodark ą ściekow ą, oczyszczonych niedostatecznie jest jednym z głównych zagro Ŝeń dla jako ści wód powierzchniowych. W swym obecnym stanie, dla zapewnienia odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wód uporz ądkowanie gospodarki ściekowej we wszystkich gminach powiatu wymaga szeregu inwestycji, za które odpowiedzialne s ą poszczególne gminy. Inwestycje zwi ązane z gospodark ą ściekow ą realizowane będą przez gminy indywidualnie b ądź te Ŝ we współpracy z gminami s ąsiednimi. Porz ądkowanie gospodarki ściekowej realizowane b ędzie zgodnie ze wskazaniami zawartymi w takich dokumentach jak: - „Czysta Pilica” – mi ędzygminny program budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków w gminach zlewni Pilicy, obejmuj ący w powiecie zawiercia ńskim gminy Pilica, śarnowiec, Szczekociny, Irz ądze, b ędący w trakcie opracowywania przez Główny Instytut Górnictwa z siedzib ą w Katowicach, - Koncepcje gospodarki wodno-ściekowej opracowywane indywidualnie dla poszczególnych gmin, - „Program ekorozwoju gminy Zawiercie na lata 1999-2004”, WASKO Sp. z o.o., Gliwice 1999, - „Strategia rozwoju powiatu zawiercia ńskiego”, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2000, - Strategie rozwoju gmin Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Por ęba, Szczekociny, Włodowice, Zawiercie, śarnowiec.

Proces porz ądkowania gospodarki ściekowej post ępowa ć b ędzie stopniowo, tak aby do roku 2015 zrealizowany został zało Ŝony plan odprowadzania i oczyszczania ścieków w ka Ŝdej z gmin. Przy uwzgl ędnieniu obecnego stanu gospodarki ściekowej, mo Ŝliwo ści techniczno-ekonomicznych, a tak Ŝe specyfiki demograficznej oraz warunków środowiska naturalnego ka Ŝdej z gmin, zakłada si ę osi ągni ęcie stopnia skanalizowania powiatu na poziomie 70 % w perspektywie do roku 2011, co wi ąŜ e si ę z rozbudow ą sieci kanalizacyjnej o około 325 km. Zakładany docelowy stan gospodarki ściekowej w powiecie to 90 % skanalizowania i około 650 km sieci kanalizacyjnej. Istotnym elementem w zakresie gospodarowania ściekami komunalnymi b ędzie budowa nowych lub usprawnienie działania istniej ących zbiorników bezodpływowych, a tak Ŝe budowa oczyszczalni przydomowych w gospodarstwach, które ze wzgl ędów ekonomicznych nie zostan ą obj ęte planami skanalizowania. Dotyczy ć to b ędzie miejscowo ści o znacznym rozproszeniu zabudowy na du Ŝych powierzchniach, du Ŝej odległo ści od projektowanych oczyszczalni oraz niekorzystnych warunkach naturalnych, w tym głównie ukształtowaniu terenu. Czynniki takie ogranicz ą mo Ŝliwo ści zaopatrzenia w sie ć kanalizacyjn ą. Konieczno ść budowy przydomowych oczyszczalni zaistniej we wszystkich gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, a zwłaszcza takich jak Szczekociny, Pilica oraz Ogrodzieniec, gdzie przewidywany stopie ń zaopatrzenia mieszka ńców w indywidualne systemy oczyszczania lub odprowadzania ścieków jest najwi ększy. W skali powiatu docelowo zakłada si ę osi ągni ęcie poziomu 6 – 8 % . W zakresie gospodarki ściekowej szczególnie istotne b ędzie zwrócenie uwagi na aspekt hydrograficzny. Lokalnym priorytetem powinno by ć zapewnienie systemu odprowadzania ścieków w tych miejscowo ściach i osiedlach, na których szczególnie mocno ci ąŜ y odpowiedzialno ść za stan czysto ści wód powierzchniowych, tj. poło Ŝonych w obr ębie dolin wi ększych rzek, a zwłaszcza ich źródłowych odcinków.

65 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Są to m.in. takie miejscowo ści i dzielnice jak poło Ŝone u źródeł Warty i Czarnej Przemszy Kromołów i Bzów oraz wzdłu Ŝ dalszego biegu Warty – Marciszów i Borowe Pole a tak Ŝe le Ŝą ce nad Pilic ą Wierbka i Sławniów w gminie Pilica, śarnowiec oraz Udórz i Małoszyce w gminie Zarnowiec i inne. Zagro Ŝenie dla wód powierzchniowych na tych terenach jest szczególnie du Ŝe. Uporz ądkowanie gospodarki ściekowej przyczyni si ę nie tylko do poprawy jako ści wód powierzchniowych, których stan decyduje o walorach krajobrazowych, rekreacyjnych, a tak Ŝe warunkuje bytowanie i rozwój wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt, ale tak Ŝe ograniczy zanieczyszczenie wód podziemnych. Ze wzgl ędu na funkcjonowanie obwodów rybackich oraz du Ŝy udział zbiorników wodnych wykorzystywanych do hodowli i rybactwa jako prywatne stawy hodowlane, zapewnienie odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wód powierzchniowych b ędzie wymagało równie Ŝ prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej ści śle według zasad okre ślonych w operatach rybackich oraz pozwoleniach wodno-prawnych. W tym zakresie istotna b ędzie wła ściwa eksploatacja obiektów obsługi gospodarki rybackiej oraz bie Ŝą ce dokumentowanie działalno ści z ni ą zwi ązanej. Zalecenie to odnosi si ę w szczególno ści do obszaru dorzecza Pilicy i terenów o najwi ększym udziale stawów hodowlanych tj. gmin Szczekociny, Irz ądze, Kroczyce.

Kierunki działa ń

1. Budowa sieci kanalizacyjnej we wszystkich gminach powiatu wg koncepcji zaprojektowanej dla ka Ŝdej z gmin

2. Budowa nowych mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu

3. Zaopatrzenie gospodarstw nie obj ętych sieci ą kanalizacyjn ą w perspektywie do 2011 roku w zale Ŝno ści od uwarunkowa ń finansowych w oczyszczalnie przydomowe lub bezodpływowe zbiorniki na ścieki

4. Bie Ŝą ca kontrola sprawno ści systemu odprowadzania ścieków oraz stanu technicznego szamb

5. Wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych

6. Przestrzeganie zasad racjonalnej gospodarki rybackiej okre ślaj ących zakres ingerencji w stan jako ści i zasobów wód powierzchniowych

Zapewnienie ochrony wód podziemnych przed degradacją opiera ć si ę b ędzie przede wszystkim na ograniczeniu infiltracji zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi do warstw wodono śnych. Du Ŝe znaczenie b ędzie mie ć zapewnienie wła ściwej ochrony wód wra Ŝliwych oraz szczególnie nara Ŝonych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych. Wykaz takich wód zobowi ązani s ą sporz ądzi ć do ko ńca 2003 roku Dyrektorzy Regionalnych Zarz ądów Gospodarki Wodnej, a zatem w przypadku powiatu zawiercia ńskiego – RZGW Pozna ń, RZGW Gliwice i RZGW Warszawa. Dla osi ągni ęcia tego celu konieczne jest uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bie Ŝą cych oraz prognoz dotycz ących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów, a tak Ŝe obszarów funkcjonalnych na terenie powiatu. Sporz ądzenie na ich podstawie projektów stref ochronnych, a nast ępnie odpowiednie ich wdro Ŝenie da mo Ŝliwo ść sprawowania dostatecznej kontroli nad procesami migracji zanieczyszcze ń, co z kolei pomo Ŝe w ograniczeniu degradacji wód. Głównymi czynnikami, które powinny by ć brane pod uwag ę są parametry hydrogeologiczne, takie jak, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód podziemnych, litologia i zdolno ści filtracyjne warstwy wodono śnej, rodzaj i mi ąŜ szo ść warstwy glebowej, topografia, a tak Ŝe dane na temat istniej ących ju Ŝ obiektów mog ących zagra Ŝaj ących jako ści wód (magazyny substancji niebezpiecznych i trasy ich przewozu, składowiska odpadów, stacje paliw, zakłady przemysłowe), urz ądze ń lub miejsc zwi ązanych z pozyskiwaniem wody (uj ęcia) oraz zbiorników i cieków powierzchniowych.

66 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Istotnym źródłem zanieczyszczenia zwłaszcza wód podziemnych są spływy obszarowe, wynikaj ące głównie z prowadzenia gospodarki rolnej. Ograniczanie zanieczyszcze ń pochodz ących z tego źródła realizowane b ędzie poprzez systematyczne wdra Ŝanie zasad prowadzenia działalno ści rolniczej zgodnych z zało Ŝeniami ochrony środowiska. Silnym oparciem dla tego typu działa ń jest odpowiednia edukacja i promocja w zakresie ekologicznych praktyk rolniczych, a dotyczy ć ona powinna przede wszystkim gmin o najwi ększym udziale u Ŝytków rolnych czyli śarnowiec, Pilica, Irz ądze, Szczekociny, lecz tak Ŝe i wszystkich pozostałych gmin powiatu. Ze wzgl ędu na dominacj ę funkcji rolniczej, najbardziej nara Ŝona na zanieczyszczenie obszarowe jest zlewnia Pilicy Du Ŝą wag ę przybiera równie Ŝ kwestia punktowych źródeł zanieczyszcze ń. Du Ŝe zagro Ŝenie mog ą stanowi ć zanieczyszczenia migruj ące ze składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Inne przejawy negatywnego wpływu na środowisko wodne mog ą mie ć charakter przypadkowy lub wybiegaj ący poza zakres stałej kontroli. Przejawami takimi są m.in. przedostawanie si ę zanieczyszcze ń z nieszczelnych szamb, wycieki z nieszczelnej kanalizacji, a tak Ŝe skutki zdarze ń incydentalnych, w tym awarii przemysłowych. Odr ębnym zagadnieniem, z punktu widzenia mo Ŝliwo ści i sposobów prewencji jest świadome nieprzestrzeganie prawa oraz ogólnie przyj ętych zasad korzystania z zasobów środowiska naturalnego jak np. nielegalne odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do gruntu, nielegalne składowanie odpadów itp. Zagro Ŝeniem głównie dla wód podziemnych staje si ę tak Ŝe transport. Rozbudowa sieci komunikacyjnej wraz ze wzrostem liczby pojazdów wi ąŜ e si ę z ingerencj ą w środowisko gruntowe w postaci infiltracji wymywanych z powierzchni dróg przez wody opadowe ropopochodnych (paliw, olejów). Wraz z post ępem inwestycji zwi ązanych z rozbudow ą i modernizacj ą sieci komunikacyjnej powinny powstawa ć systemy podczyszczania w postaci przydro Ŝnych rowów i separatorów na substancje ropopochodne.

Kierunki działa ń

7. Racjonalne dawkowanie i przestrzeganie kalendarza stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin

8. Promowanie proekologicznych zasad uprawy, chowu i produkcji rolnej

9. Wprowadzanie odpowiednich zapisów do planów zagospodarowania przestrzennego chroni ących obszary szczególnie wra Ŝliwe przed ingerencj ą mog ącą spowodowa ć pogorszenie jako ści wód

10. Wdra Ŝanie projektów stref ochronnych uj ęć wody

11. Poł ączenie budowy systemów podczyszczaj ących z budow ą i modernizacj ą odcinków dróg o najwi ększym nat ęŜ eniu ruchu samochodowego

Działania podejmowane w ramach kierunków wskazanych powy Ŝej, zwłaszcza w cz ęś ci dotycz ącej ochrony jako ści wód podziemnych, b ędą skutkowały popraw ą jako ści wody ujmowanej dla celów pitnych. Istotne b ędzie równie Ŝ zapewnienie sprawnego systemu zaopatrzenia mieszkańców w wod ę wodoci ągow ą. Najwi ększy post ęp w rozbudowie sieci wodoci ągowej wymagany jest obecnie w gminie Szczekociny, zarówno w mie ście jak i na terenach wiejskich, a tak Ŝe w gminie Irz ądze. Gminy te w najwi ększym stopniu zani Ŝaj ą wska źnik zwodoci ągowania powiatu. Cz ęść istniej ącej obecnie sieci wodoci ągowej wymaga wymiany ze wzgl ędu na zły stan techniczny. Problem ten dotyczy wszystkich gmin powiatu zawiercia ńskiego. W planach zwi ązanych z usprawnieniem systemu zaopatrzenia w wod ę, w celu ograniczenia strat, zapewnienia odpowiedniej jako ści wody oraz bezpiecze ństwa ekologicznego, uwzgl ędni ć nale Ŝy równie Ŝ wymian ę odcinków sieci wodoci ągowej zaopatrzonej w azbest. W planach gminy Łazy uwzgl ędniane jest obecnie opracowanie programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest.

67 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki działa ń

12. Systematyczna rozbudowa i modernizacja wodoci ągów wraz z instalacj ą przył ączy ze szczególnym uwzgl ędnieniem najsłabiej zwodoci ągowanych gmin oraz odcinków sieci w najgorszym stanie technicznym we wszystkich gminach powiatu

13. Modernizacja istniej ących i budowa nowych uj ęć wód podziemnych oraz stacji uzdatniania wód

Systematyczny i równomierny proces poprawy poszczególnych elementów gospodarki wodno- ściekowej w powiecie powinien by ć poparty i umocniony proekologicznym nastawieniem mieszka ńców do kwestii korzystania z zasobów środowiska wodnego oraz ingerowania w jego stan. Nastawienie to nale Ŝy wypracowa ć na drodze kształtowania świadomo ści ekologicznej poprzez zapewnienie przepływu informacji zarówno o bie Ŝą cym stanie środowiska, jak te Ŝ i realizowanych inwestycjach proekologicznych oraz zwi ązanych z nimi oczekiwaniach w stosunku do społecze ństwa. Szczególnie istotne w zakresie korzystania z zasobów wodnych b ędzie zu Ŝycie wody dla celów komunalnych. Racjonalne ograniczenie zu Ŝycia b ędzie podstaw ą ochrony ilo ściowej zasobów wód podziemnych, wa Ŝnej przede wszystkim dla gminy Zawiercie w rejonie której pobór wód z warstw wodono śnych stanowi ponad 40 % poboru z terenu całego powiatu. Praktycznym działaniem, le Ŝą cym u podstaw racjonalizacji zu Ŝycia wody dla celów komunalnych b ędzie instalacja wodomierzy w gospodarstwach domowych. W perspektywie długoterminowej, przy uwzgl ędnieniu ogólnych tendencji w zakresie zu Ŝycia wody dla celów komunalnych, zakłada si ę ograniczenie zu Ŝycia jednostkowego w powiecie do poziomu 85 l/mieszka ńca/dob ę, tj. około 31 m 3/mieszka ńca/rok, niewiele przekraczaj ącego obecny wska źnik zu Ŝycia wody w powiatach ziemskich województwa śląskiego.

Kierunki działa ń

14. Kontynuowanie instalacji wodomierzy w gospodarstwach domowych

15. Kształtowanie świadomo ści ekologicznej na temat zasad korzystania z zasobów środowiska wodnego

Fot. 5 Uj ęcie wody w Parkoszowicach w gminie Włodowice

68 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie projektu budowy oczyszczalni ścieków komunalnych w Ogrodzie ńcu Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

2. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie projektu I etapu skanalizowania gminy Pilica Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 70 70 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

3. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie projektu technicznego skanalizowania Włodowic, Góry Włodowskiej, Parkoszowic i Rz ędkowic w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

4. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie projektu technicznego budowy wodociągu przy ulicy Cegielnianej w Rudnikach w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 30 30 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

5. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie projektu technicznego przebudowy wodoci ągu przy ulicach Myszkowskiej i Polnej w Górze Włodowskiej w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 30 30 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

69 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana hydrantów (80 sztuk) na terenie gminy Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 20 30 50 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

2. Przedsi ęwzi ęcie Zakup samochodu asenizacyjnego Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki pomocowe

3. Przedsi ęwzi ęcie Renowacja studni gł ębinowych w Lgocie Murowanej, Podlesicach, Dzibicach Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006-2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 50 70 120 Źródła finansowania Bud Ŝet Gminy, WFO ŚiGW, środki pomocowe

4. Przedsi ęwzi ęcie Budowa oczyszczalni ścieków Kroczyce-Marianka (przepustowo ść – 660 m 3/d) Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 800 3 500 6 300 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki Unii Europejskiej, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

5. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Kroczyce o ł ącznej długo ści 30 km Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 000 2 000 3 000 3 000 9 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki Unii Europejskiej, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

6. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana wodoci ągów azbestowych w sołectwach Dzibice (4 km) i Dobrogoszczyce (4 km) w gminie Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 150 150 150 150 600 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

70 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 7. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana wodomierzy w gospodarstwach domowych w gminie Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 25 25 50 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

8. Przedsi ęwzi ęcie Budowa nowych uj ęć wody w gminie Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

9. Przedsi ęwzi ęcie Budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Łazach z układem chemicznego str ącania (przepustowo ść – 2 100 m 3/d) Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 000 2 000 4 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki Unii Europejskiej, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

10. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie miasta i gminy Łazy (miejscowo ści Łazy, Rokitno Szlacheckie, Ci ągowice, Turza, Wysoka, Wiesiółka, Niegowonice, Niegowoniczki) o ł ącznej długo ści 60 km Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 000 5 000 5 000 5 000 17 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki Unii Europejskiej, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

11. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana sieci wodoci ągowej na terenie gminy Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 107 80 200 200 587 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

12. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja sieci wodoci ągowej, monta Ŝ wodomierzy, wymiana przył ączy wodoci ągowych, hydrantów i zasuw na terenie gminy Łazy Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 228 213 441 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

71 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 13. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja źródła zaopatrzenia w wod ę w Niegowonicach w gminie Łazy Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 200 400 600 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

14. Przedsi ęwzi ęcie Budowa zbiornika u średniaj ącego w oczyszczalni ścieków w Łazach Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 90 90 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

15. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie Ogrodzie ńca (22,8 km) wraz z przykanalikami Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 300 4 150 3 250 2 500 12 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, GFO ŚiGW, WFO ŚiGW (dotacja, po Ŝyczka), NFO ŚiGW

16. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja istniej ącej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 50 50 100 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, GFO ŚiGW, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, środki UE

17. Przedsi ęwzi ęcie Realizacja I i rozpocz ęcie II etapu budowy oczyszczalni ścieków w Ogrodzie ńcu (ul. Ko ściuszki) dla miejscowo ści Ogrodzieniec, Podzamcze, Fugasówka, Ryczów Kolonia Ryczów, Kolonia Giebło, śelazko (przepustowo ść – 1 000 m 3/d) Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 3 000 3 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, GFO ŚiGW, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, środki UE

18. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja sieci wodoci ągowej, montaz wodomierzy, przył ączy wodoci ągowych, hydrantów i zasuw na terenie gminy Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 87 107 194 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

72 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 19. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja uj ęcia wody Jurajska w gminie Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 20 20 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

20. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja zbiorników wody w gminie Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 20 20 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

21. Przedsi ęwzi ęcie Realizacja I etapu budowy kanalizacji i mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków (przepustowo ść – 1 200 m 3/d) dla gminy Pilica w ramach programu mi ędzygminnego „Czysta Pilica” Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 000 13 765 4 400 4 400 23 565 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, fundusze strukturalne Unii Europejskiej – Partner

22. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Pilica Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 90 90 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

23. Przedsi ęwzi ęcie Budowa sieci kanalizacyjnej z przepompowni ą na terenie gminy Por ęba Jednostki realizuj ące UM Por ęba Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 000 1 000 2 000 2 000 6 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, GFO ŚiGW, WFO ŚiGW

24. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja sieci wodoci ągowej, monta Ŝ wodomierzy, przył ączy wodoci ągowych, hydrantów i zasuw na terenie gminy Por ęba Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 170 238 408 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

73 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 25. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja uj ęcia wody Krzemienda w Por ębie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 15 15 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

26. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja uj ęcia wody przy ul. Wiedzy w Por ębie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 30 30 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

27. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja oczyszczalni ścieków na terenie gminy Por ęba Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 90 190 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

28. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji w Rudnikach w gminie Włodowice z podł ączeniem do systemu kanalizacyjnego miasta Zawiercie (wg koncepcji) Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 125 1 000 1 000 3 125 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

29. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji deszczowej wraz z budow ą jezdni przy ulicy Bocznej we Włodowicach Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 296 296 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

30. Przedsi ęwzi ęcie Budowa zbiornika wyrównawczego we Włodowicach w ramach usprawnienia systemu zaopatrzenia w wod ę Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 900 900 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

74 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 31. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana sieci wodoci ągowej w Morsku w gminie Włodowice (I i II etap) Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 400 150 550 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

32. Przedsi ęwzi ęcie Budowa i zagospodarowanie uj ęcia wody w Górze Włodowskiej w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

33. Przedsi ęwzi ęcie Renowacja studni gł ębinowej w Rz ędkowicach w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzięcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 40 40 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

34. Przedsi ęwzi ęcie Budowa wodoci ągu Rz ędkowice – Morsko w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

35. Przedsi ęwzi ęcie Przebudowa wodoci ągu w Górze Włodowskiej (ulice Myszkowska, Polna) wraz z przył ączami Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 350 350 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

36. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji w Górze Włodowskiej, Włodowicach,, Parkoszowicach i Rzedkowicach z podł ączeniem do Myszkowa Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 – 2008 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 200 2 200 4 400 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

75 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 37. Przedsi ęwzi ęcie Rozbudowa sieci wodoci ągowej w Rudnikach w gminie Włodowice - ul. Ogrodowa, Górna, Cegielniana, Górnicza, Mły ńska z przył ączami Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 439 800 1 239 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

38. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kolektora sanitarnego pomi ędzy Kromołowem a oczyszczalni ą ścieków w Zawierciu Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 500 1 500 1 000 1 000 5 000 Źródła finansowania WFOSiGW, środki własne

39. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji sanitarnej na osiedlu Borowe Pole w Zawierciu Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 500 2 500 2 500 2 500 10 000 Źródła finansowania WFOSiGW, środki własne

40. Przedsi ęwzi ęcie Budowa kanalizacji przy ulicy Dolnej w Zawierciu (50 m) Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 25 25 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

41. Przedsi ęwzi ęcie Doko ńczenie budowy kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Miodowa w Zawierciu Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 500 500 1 000 Źródła finansowania Środki własne (250 tys. PLN), WFO ŚiGW (750 tys. PLN)

42. Przedsi ęwzi ęcie Budowa i zagospodarowanie rezerwowej studni w Hucisku w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 150 150 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

76 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 43. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja sieci wodoci ągowej monta Ŝ wodomierzy, przył ączy wodoci ągowych, hydrantów i zasuw na terenie gminy Zawiercie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 413 298 711 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

44. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja uj ęć wody i pomp gł ębinowych na terenie gminy Zawiercie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 87 130 217 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

45. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja urz ądze ń i obiektów oczyszczalni ścieków na terenie gminy Zawiercie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 142 325 467 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

46. Przedsi ęwzi ęcie Zakup środków sprz ętowo-transportowych do obsługi sieci wodno- kanalizacyjnej i uj ęć wody Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 880 445 1 325 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

47. Przedsi ęwzi ęcie Wprowadzenie monitoringu uj ęć wody administrowanych przez RPWiK Zawiercie Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 150 150 300 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

48. Przedsi ęwzi ęcie Rozpocz ęcie budowy sieci kanalicji sanitarnej (20 km) na terenie gminy śarnowiec Jednostki realizuj ące UG śarnowiec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 000 5 000 10 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW

77 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 49. Przedsi ęwzi ęcie Budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków dla gminy śarnowiec w Małoszycach Jednostki realizuj ące UG śarnowiec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 2 500 2 500 2 800 2 800 5 600 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy (750 tys. PLN), WFO ŚiGW (1 120 tys. PLN), Fundusz Spójno ści (3 730 tys. PLN)

50. Przedsi ęwzi ęcie Rozbudowa sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Szczekociny Jednostki realizuj ące UMiG Szczekociny Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 100 100 400 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

51. Przedsi ęwzi ęcie Wymiana rur azbestowych na PCV w miejscowo ści Wo źniki w gminie Irz ądze Jednostki realizuj ące UG Irz ądze, GZK Irz ądze Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

52. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja sieci kanalizacyjnej, monta Ŝ przył ączy wodoci ągowych, hydrantów i zasuw na terenie gminy Pilica Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 154 192 346 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

53. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja zbiorników wody na terenie gminy Pilica Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 12 12 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

54. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja uj ęcia wody na terenie gminy Pilica Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 15 15 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

78 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚC WÓD PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 55. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja oczyszczalni ścieków w Pilicy Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 105 90 195 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

56. Przedsi ęwzi ęcie Kontynuacja modernizacji oczyszczalni ścieków Spółdzielczej ”Agrofirmy” Szczekociny Jednostki realizuj ące Spółdzielcza „Agrofirma” Szczekociny Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 1 800 1 900 1 900 5 600 Źródła finansowania Środki Spółdzielczej „Agrofirmy” Szczekociny, bud Ŝet gminy

58. Przedsi ęwzi ęcie Zakup i instalacja urz ądze ń do czyszczenia wody ze ścieków poszlifierskich celem ponownego wykorzystania wody w Hucie Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Jednostki realizuj ące Huta Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 500 500 Źródła finansowania WFO ŚiGW

59. Przedsi ęwzi ęcie Zakup i instalacja urz ądze ń do odzysku siarczanu ze ścieków kwa śnych z polerowni chemicznej wyrobów kryształowych w Hucie Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Jednostki realizuj ące Huta Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania WFO ŚiGW

Jako ść wód (koszty) - 138 763 tys. PLN

79 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.2. Gospodarka odpadami

Zgodnie z zapisami w rozdziale pierwszym, cz ęś ci ą „Programu ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 – 2011”, jest „Plan gospodarki odpadami” stanowi ący osobny dokument. W niniejszym rozdziale przytoczono jedynie najwa Ŝniejsze dane dotycz ące aktualnego stanu gospodarki odpadami oraz celów i kierunków działa ń w jej zakresie. Szczegółowe informacje zawarte s ą w dokumencie Planu gospodarki odpadami.

4.2.1. Stan wyj ściowy

Sektor komunalny

Odpady komunalne Wg danych Głównego Urz ędu Statystycznego (Ochrona środowiska 2002), w roku 2001 w powiecie zawiercia ńskim zebrano ok. 37,7 tys. Mg stałych odpadów komunalnych (około 177 tys. m 3), co stanowiło ok. 2,4 % ilo ści zebranych odpadów komunalnych w województwie śląskim. Pod tym wzgl ędem powiat zawiercia ński zajmuje czwarte miejsce w śród powiatów ziemskich województwa śląskiego (za powiatami o najwy Ŝszych wska źnikach nagromadzenia odpadów – Ŝywieckim, tarnogórskim i cieszy ńskim) oraz pi ętnaste w śród wszystkich powiatów w województwie. Mniejsz ą o około 15 % ilo ść wywiezionych odpadów zarejestrowano w powiecie zawiercia ńskim w latach 1999 i 2000, nieco wi ększa była natomiast obj ęto ść odpadów wywiezionych na terenie całego województwa. Wówczas odpady z powiatu zawiercia ńskiego stanowiły w tej ilo ści około 2 % obj ęto ściowych. Ilo ść odpadów w przeliczeniu na jednego mieszka ńca powiatu kształtowała si ę w roku 2001 na poziomie 0,295 Mg, co podobnie jak w przypadku bezwzgl ędnej wielko ści składowanych odpadów, dało czwarta pozycj ę w śród powiatów ziemskich (za powiatami Ŝywieckim, tarnogórskim i mikołowskim), a dziewi ętnast ą w śród wszystkich powiatów województwa śląskiego. Wg danych uzyskanych na drodze ankietyzacji gmin powiatu zawiercia ńskiego w roku 2002 z terenu powiatu zebrano ok. 29,8 tys. Mg odpadów. Daje to jednostkowy wska źnik na poziomie 233 kg/M/rok.

W 2002 r. zorganizowan ą zbiórk ą obj ętych było około 74 % wytworzonych odpadów komunalnych, przy średniej dla województwa śląskiego 88 %. Najwi ększe, a jednocze śnie obejmuj ące zakresem swej działalno ści najwi ększ ą cz ęść powiatu przedsi ębiorstwa zajmuj ące si ę gospodark ą odpadami komunalnymi to „Rethmann” (działaj ąca wcze śniej jako LOBBE), której trzy filie – Cz ęstochowa (główny oddział), Ogrodzieniec i Sosnowiec działaj ą na terenie powiatu, a tak Ŝe Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Zawierciu zagospodarowuj ąca najwi ększ ą cz ęść odpadów na terenie powiatu, z uwagi na obsług ę miasta Zawiercie.

Wi ększo ść odpadów komunalnych z terenu powiatu zawiercia ńskiego unieszkodliwiana jest poprzez składowanie. W powiecie funkcjonuje obecnie pi ęć składowisk odpadów komunalnych. Znajduj ą si ę one w Zawierciu (składowisko odpadów komunalnych „Kobylarz I”), Por ębie, Ogrodzie ńcu, Zarzeczu w gminie Pilica oraz we Włodowicach. S ą to niewielkie składowiska o powierzchni u Ŝytkowej od 0,3 do 3,5 ha. Ł ączna powierzchnia u Ŝytkowa wszystkich składowisk wynosi 8,2 ha, sumaryczna powierzchnia działek to 9,9 ha. Kubatura wszystkich składowisk, przy uwzgl ędnieniu optymalnych technologii zag ęszczania i deponowania odpadów wynosi około 532 tys. m³. Wszystkie składowiska odpadów maj ą uregulowany status formalno-prawny, posiadaj ą przegl ądy ekologiczne opracowane w latach 1997 (składowisko w Por ębie) i 2002 (pozostałe składowiska).

Segregacj ę odpadów komunalnych prowadz ą w powiecie zawiercia ńskim gminy Zawiercie, Pilica, Ogrodzieniec i Łazy. Segregacj ę wprowadza tak Ŝe w gminie Irz ądze. Segregacja odpadów komunalnych osi ąga w poszczególnych gminach zró Ŝnicowan ą skal ę. Najwi ększa ilo ść odpadów segregowana jest w gminie Ogrodzieniec - stanowi ona około 65 % cało ści odpadów poddanych segregacji.

80 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

W 2002 roku na terenie powiatu wysegregowano ł ącznie ok. 15 Mg tworzyw sztucznych, 43 Mg szkła, ok. 38 Mg makulatury, 65,5 Mg odpadów niebezpiecznych, 30 Mg mebli oraz metale, baterie i akumulatory w ilo ści około 1 Mg ka Ŝdej z grup. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego nie funkcjonuj ą zakłady zajmuj ące si ę sortowaniem zebranych odpadów. Do ko ńca 2003 roku przy składowisku „Kobylarz II” w Zawierciu ma zosta ć oddana do uŜytku r ęczno – mechaniczna sortownia do doczyszczenia odpadów pochodz ących z selektywnej zbiórki. Wydajno ść sortowni wynosi ć b ędzie 950 Mg/rok. Szacuje si ę, Ŝe na dzie ń dzisiejszy sortownia b ędzie wystarczaj ąca do obsługi obszaru o liczbie ludno ści kształtuj ącej si ę na poziomie 100 tys. Modułowy układ sortowni pozwoli na łatw ą mo Ŝliwo ść jej rozbudowy. Firma Rethmann przewiduje budow ę na terenie gminy Ogrodzieniec (przy składowisku, bądź na terenie firmy) stacji przeładunkowej odpadów wyposa Ŝonej w lini ę do segregacji odpadów. Jednostkami prowadz ącymi segregacj ę u źródeł na terenie powiatu s ą: LOBBE (Rethmann), Zakład Przeróbki i Składowania Odpadów (ZPiSO) oraz EKO-GWAJM z siedzibami w Ogrodzie ńcu, a tak Ŝe Zakład Gospodarki Komunalnej w Zawierciu. Na terenie gminy Ogrodzieniec firma Rethmann prowadzi selektywn ą zbiórk ę odpadów w zakresie: szkło kolorowe, szkło białe oraz tworzywa sztuczne, natomiast ZPiSO w zakresie: makulatura, tworzywa sztuczne, szkło, azbest. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego funkcjonuj ą 123 punkty skupu surowców wtórnych. Jednostki te zajmuj ą si ę głównie skupem makulatury, złomu stalowego, metali kolorowych, tworzyw sztucznych oraz opakowa ń szklanych. A Ŝ 80% stanowi ą punkty skupu metali kolorowych, z których zdecydowana wi ększo ść znajduje si ę na terenie Zawiercia.

Na terenie powiatu zawiercia ńskiego nie funkcjonuj ą kompostownie, w wyniku czego odpady organiczne wykorzystywane s ą w niewielkim stopniu. W gminie Ogrodzieniec znajduje si ę miejsce przeznaczone na kompostowni ę. Jedn ą z mo Ŝliwo ści wykorzystania kompostu jest rekultywacja terenów zdegradowanych, np. wyeksploatowanych kwater na odpady.

Odpady opakowaniowe Wa Ŝnymi z punktu widzenia gospodarki komunalnej, s ą odpady opakowaniowe. Stanowi ą one około 17 % całkowitego strumienia odpadów komunalnych. W „Planie gospodarki odpadami dla powiatu zawiercia ńskiego” odpady opakowaniowe zostały potraktowane jako jeden ze strumieni odpadów komunalnych i uj ęte w sze ściu grupach w zale Ŝno ści od rodzaju tworzywa. Łączna oszacowana masa wytworzonych odpadów opakowaniowych w 2002 roku na terenie powiatu wynosi ok. 6,8 tys. Mg. Najwi ęcej powstaje opakowa ń z papieru i tektury 35 % oraz opakowa ń ze szkła 33 % całkowitej masy odpadów opakowaniowych.

Odpady z komunalnych oczyszczalni ścieków Na terenie powiatu funkcjonuje 8 komunalnych oczyszczalni ścieków – w Zawierciu, Por ębie, Pilicy, Łazach, Ogrodzie ńcu, Siamoszycach (gm. Kroczyce) i dwie w Szczekocinach. W 2001 roku powstało około 5 000 Mg odpadów z oczyszczalni ścieków, z których zdecydowana wi ększo ść pochodziła z oczyszczalni w Zawierciu ponad (4 000 Mg). Znacznie mniejsze ilo ści osadów powstaj ą w oczyszczalni ścieków w Szczekocinach, najmniejsze w Pilicy, Kroczycach, Łazach i Ogrodzie ńcu. Ok. 88 % tej ilo ści stanowi ą osady ściekowe pozostałe 12 % to głównie skratki i zawartości piaskowników. Znaczna cz ęść osadów wykorzystywana jest do rekultywacji terenów na cele rolnicze, pozostałe ilo ści deponowane s ą na składowiskach odpadów komunalnych. Skład fizykochemiczny oraz stan sanitarny osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków w Zawierciu (80 % wszystkich wytworzonych osadów) jest badany zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami a dane z pomiarów raz w roku przesyłane s ą do Urz ędu Marszałkowskiego.

Sektor gospodarczy Wg US w Katowicach na terenie powiatu zawiercia ńskiego w roku 2001 w sektorze gospodarczym wytworzono ok. 193,8 tys. Mg odpadów z czego ok. 0,2 tys. Mg to odpady niebezpieczne (wg Planu Gospodarki Odpadami dla woj. śląskiego). Z ogólnej ilo ści wytworzonych odpadów 93 % wykorzystano gospodarczo, 6,8 % składowano a 0,2 % unieszkodliwiono. Na terenach powiatu nagromadzonych jest ok. 1 322,7 tys. Mg odpadów. W roku 2001 zanotowano spadek ilo ści wytwarzanych odpadów z sektora gospodarczego o ok. 1,2 % (w stosunku do roku 2000).

81 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Przeprowadzono równie Ŝ ankietyzacj ę ok. 35 najwi ększych przedsi ębiorstw. Z analizy otrzymanych 20 ankiet wynika, Ŝe w 2002 roku powstało ok. 207,5 tys. Mg odpadów (99 % stanowi ą odpady inne ni Ŝ niebezpieczne, a 1 % odpady niebezpieczne). Z ogólnej ilo ści wytworzonych odpadów 93,6 % wykorzystano gospodarczo, 3,7 % składowano, 1,6 % unieszkodliwiono, a 1,1 % magazynowano.

Odpady inne ni Ŝ niebezpieczne Najwi ęcej odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne w 2002 roku zostało wytworzonych w Hucie „Zawiercie” (84 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne), Odlewni śeliwa (4 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne), Spółdzielczej Agrofirmie Szczekociny (3 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne) i zlokalizowanych na terenie Zawiercia i Łaz obiektów Przedsi ębiorstwa Energetyki Cieplnej Dąbrowa Górnicza (3 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne). Zakłady te wytworzyły ł ącznie 94 % całkowitej ilo ści odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne.

Odpady niebezpieczne Najwi ęcej odpadów niebezpiecznych w 2002 roku zostało wytworzonych w Hucie Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. (82 % całkowitej ilości wytworzonych odpadów niebezpieczne), Odlewni śeliwa S. A. Zawiercie (7 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów niebezpieczne) i w fabryce Osprz ętu Elektroinstalacyjnego "Ospel" (5 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów niebezpieczne). Przedsi ębiorstwa te wytworzyły ł ącznie 94 % całkowitej ilo ści wytworzonych odpadów niebezpiecznych. Najliczniejsze grupy odpadów powstaj ących w powiecie zawiercia ńskim w strumieniu odpadów niebezpiecznych to: - odpady z procesów termicznych – 81 % całkowitej ilości wytwarzanych odpadów, - odpady nie uj ęte w innych grupach – 8 % całkowitej ilo ści wytwarzanych odpadów - odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych – 7 % całkowitej ilo ści wytwarzanych odpadów Łącznie te trzy grupy odpadów stanowi ą 96 % całkowitej produkcji odpadów niebezpiecznych.

4.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Sektor komunalny Odpady komunalne

Cel

Minimalizacja ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania

Kierunki działa ń

1. Wprowadzanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym

2. Redukcja w odpadach kierowanych na składowiska odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętnych zawarto ści składników ulegaj ących biodegradacji.

3. Wdra Ŝanie systemu eliminacji odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, ich zbieraniem i unieszkodliwiania.

4. Bie Ŝą ca likwidacja nielegalnych składowisk i rekultywacja wył ączonych z eksploatacji.

5. Edukacja ekologiczna (zapobieganie powstawaniu odpadów, selektywna zbiórka, itp.)

82 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Odpady z komunalnych oczyszczalni ścieków

Cele

1. Zmniejszenie stopnia składowania osadów ściekowych na składowisku

2. Ograniczanie magazynowania osadów przy oczyszczalniach ścieków

3. Zwi ększenie kontroli nad osadami wykorzystywanymi dla celów przyrodniczych

Kierunki działań

1. kompostowanie wraz frakcj ą organiczn ą odpadów komunalnych; powstały kompost b ędzie wykorzystywany na potrzeby zieleni miejskiej oraz w rekultywacji składowisk i terenów poprzemysłowych

2. wykorzystanie odpowiednio spreparowanych komunalnych osadów ściekowych do okresowego przesypywania odpadów na składowisku

3. wykorzystanie osadów ściekowych o odpowiednich parametrach w celach nawozowych i w rekultywacji

4. deponowanie osadów na składowiskach odpadów komunalnych.

Sektor gospodarczy Odpady inne ni Ŝ niebezpieczne

Cel

Ograniczanie wytwarzania odpadów z sektora gospodarczego oraz wprowadzenie nowoczesnego systemu ich unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania

Kierunki działa ń

1. Zintensyfikowanie kontroli zakładów – wymuszenie składania sprawozda ń dot. jako ści i ilo ści wytwarzanych odpadów oraz sposobu ich zagospodarowania

2. Systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji

3. Stymulowanie podmiotów gospodarczych wytwarzaj ących odpady przemysłowe do zintensyfikowania działa ń zmierzaj ących do maksymalizacji gospodarczego wykorzystania odpadów

4. Modernizacja składowisk nie spełniaj ących wymaga ń oraz rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych wył ączonych z eksploatacji

83 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Odpady niebezpieczne

Cel

Zmniejszenie ilo ści wytwarzanych odpadów niebezpiecznych w sektorze gospodarczym

Kierunki działa ń

1. Systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji

2. Modernizacja instalacji słu Ŝą cych do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

3. Zintensyfikowanie kontroli zakładów – wymuszenie składania sprawozda ń dot. jako ści i ilo ści wytwarzanych odpadów oraz sposobu ich zagospodarowania.

4. Systematyczne wprowadzanie bezodpadowych i mało odpadowych technologii produkcji

5. Stymulowanie podmiotów gospodarczych wytwarzaj ących odpady przemysłowe do zintensyfikowania działa ń zmierzaj ących do maksymalizacji gospodarczego wykorzystania odpadów

6. Modernizacja składowisk nie spełniaj ących wymaga ń oraz rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych wył ączonych z eksploatacji

Fot. 6 Składowisko odpadów komunalnych „Kobylarz” w Zawierciu

84 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.3. Jako ść powietrza atmosferycznego

4.3.1. Stan wyj ściowy

Pomiarom i ocenie stanu sanitarnego powietrza atmosferycznego na terenie powiatu zawiercia ńskiego słu Ŝą stanowiska zlokalizowane w Zawierciu, przy ul. Piłsudskiego i 11-go Listopada. Do 2001 roku funkcjonowało tak Ŝe stanowisko w Kidowie koło Pilicy. Na stanowiskach Zawiercie – Piłsudskiego i Pilica Kidów badano st ęŜ enia zanieczyszcze ń pyłowych, przy ulicy 11-go Listopada w Zawierciu badane s ą st ęŜ enia zanieczyszcze ń gazowych. Badania prowadzi Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE) w Katowicach a dotycz ą one st ęŜ eń pyłu PM10, pyłu zawieszonego ogółem, metali, substancji smołowych, benzo(a)pirenu oraz dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, fenolu i amoniaku. Do roku 2000 prowadzono takŜe oznaczenia st ęŜ eń fluoru i formaldehydu. Pomiary prowadzone s ą w ramach sieci nadzoru ogólnego monitoringu zanieczyszcze ń powietrza. Wyniki uzyskane t ą drog ą stanowi ą podstawowe źródło informacji na temat stanu czysto ści powietrza atmosferycznego w powiecie zawiercia ńskim i skali zagro Ŝenia dla jego mieszka ńców. Wyniki pomiarów st ęŜ eń średniorocznych przeprowadzonych w roku 2002 w Zawierciu, w odniesieniu do warto ści dopuszczalnych prezentowały si ę w sposób nast ępuj ący: - pył PM10 - 108 % warto ści dopuszczalnej, - pyłu zawieszony ogółem - 87 % warto ści dopuszczalnej, - substancji smołowych - 83 % warto ści dopuszczalnej, - benzo(a)piren - 1130 % warto ści dopuszczalnej, - dwutlenek siarki - 75 % warto ści dopuszczalnej, - dwutlenek azotu - 75 % warto ści dopuszczalnej, - fenol - 720 % warto ści dopuszczalnej, - amoniaku - 46 % warto ści dopuszczalnej.

St ęŜ enia metali – ołowiu, miedzi, manganu, kadmu, chromu, niklu i kobaltu osi ągały warto ści ni Ŝsze od dopuszczalnych.

Na przestrzeni lat 1999 - 2000 odnotowywano w Zawierciu wzrost st ęŜ eń wi ększo ści zanieczyszcze ń pyłowych, w tym metali, z wyj ątkiem niklu i kobaltu. W przypadku substancji smołowych wzrost zaznaczył si ę tak Ŝe w roku 2001, kiedy to st ęŜ enia wszystkich pozostałych badanych wska źników zacz ęły wykazywa ć tendencj ę zni Ŝkow ą. Tendencj ę t ę potwierdziły badania w roku 2002 tak Ŝe i w przypadku substancji smołowych. Na stanowisku Pilica Kidów w roku 2000, kiedy to WSSE zaprzestała prowadzenia tam monitoringu powietrza, zaobserwowano spadek st ęŜ eń wi ększo ści zanieczyszcze ń pyłowych w stosunku do roku poprzedniego od kilku do kilkudziesi ęciu %, z wyj ątkiem st ęŜ eń kadmu i chromu, które w tych latach miały tendencj ę wzrostow ą.

Równie Ŝ w przypadku głównych zanieczyszcze ń gazowych dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, a tak Ŝe amoniaku, od roku 1999 st ęŜ enie pocz ątkowo wzrastało, natomiast na przestrzeni lat 2001 - 2002 uległo redukcji. Na uwag ę zasługuje wyra źny wzrost st ęŜ enia fenolu w roku 2002, kiedy to dopuszczalne normy przekroczone zostały ponad 7-krotnie. Wyra źnie widoczne na przestrzeni wielu lat jest równie Ŝ przekroczenie dopuszczalnych norm st ęŜ enia benzo(a)pirenu - 11-krotne w roku 2002 w Zawierciu i około 6-krotne w roku 2000 na stanowisku Pilica Kidów.

Stan jako ści powietrza atmosferycznego w powiecie zawiercia ńskim warunkowany jest wielko ści ą emisji niskiej, emisji komunikacyjnej oraz emisji przemysłowej. Ka Ŝde z wymienionych źródeł uci ąŜ liwo ści ma własn ą specyfik ę z uwagi na rozkład przestrzenny, czasowy (głównie w skali rocznej), a tak Ŝe tendencje zmian jakim podlega. Najwi ększe jednostki osadnicze, w tym głównie zachodnia cz ęść powiatu - miasto Zawiercie, a tak Ŝe Por ęba i Łazy jako tereny najwi ększego zag ęszczenia ludno ści, główne w ęzły komunikacyjne oraz centra rozwoju przemysłu i usług ponadlokalnych w najwi ększym stopniu nara Ŝone s ą na negatywny wpływ emisji komunikacyjnej i przemysłowej. Komunikacja wraz ze wzrostem mobilno ści społecze ństwa, popularyzacj ą turystyki i dynamicznym rozwojem bran Ŝy motoryzacyjnej, w zetkni ęciu z ograniczeniami w rozwoju

85 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 infrastruktury transportowej, w tym sprawnie w funkcjonuj ącego systemu powi ąza ń drogowych, jest głównym źródłem uci ąŜ liwo ści determinuj ącym stan czysto ści powietrza atmosferycznego i warunkuj ącym mo Ŝliwo ści jego ochrony. Generalnie udział komunikacji w całkowitej emisji zanieczyszcze ń do powietrza jest trudny do precyzyjnego okre ślenia. Wska źniki udziału źródeł komunikacyjnych w skali ogólnokrajowej wynoszą: 28 % emisji tlenku w ęgla 42 % emisji tlenku azotu 28 % niemetanowych związków organicznych Wielko ści okre ślaj ące stan rozwoju motoryzacji w perspektywie ogólnych warunków Ŝycia społeczno ści oraz stanu gospodarki powiatu zawiercia ńskiego to (wg stanu na koniec roku 2001) to: 37 056 zarejestrowanych pojazdów, w tym 28 405 samochodów osobowych i 2 455 samochodów ci ęŜ arowych. Na 1000 mieszka ńców powiatu przypada około 222 samochodów osobowych, co jest wska źnikiem jednym z najmniejszych w całym województwie (ni Ŝszy posiadaj ą jedynie Świ ętochłowice jako miasto na prawach powiatu) niŜszym od wojewódzkiego o około 17 % i od wska źnika powiatów ziemskich województwa o ponad 19 %. Dane te s ą jedynie pewnym ogólnym przybli Ŝeniem obecnego etapu rozwoju bran Ŝy motoryzacyjnej w powiecie, który rozpatrywa ć nale Ŝy przede wszystkim pod k ątem liczebno ści społecze ństwa i struktury demograficznej, działalno ści przemysłowej i gospodarczej (przedsi ębiorstwa i instytucje wykorzystuj ące pojazdy do swej działalno ści) ale te Ŝ i takich cech i zjawisk społecznych jak stan zamo Ŝno ści, rodzaj zatrudnienia (du Ŝe znaczenie ma wykorzystanie pojazdów silnikowych w rolnictwie) itp. Ponadto w bardzo du Ŝym stopniu na jako ść komunikacji w powiecie i zwi ązane z ni ą uci ąŜ liwo ści wpływa, zwłaszcza w sezonie letnim, obecno ść turystów korzystaj ących z indywidualnych środków transportu. Czynnik ten ma szczególnie du Ŝą wymow ę na terenach takich jak powiat zawiercia ński, gdzie liczba osób przyjezdnych korzystaj ących z miejscowych dróg jest bardzo du Ŝa. Uci ąŜ liwo ści komunikacyjne, wi ąŜą ce si ę m.in. z emisj ą zanieczyszcze ń dotycz ą przede wszystkim śródmiejskiej cz ęś ci Zawiercia, a w dalszej kolejno ści miejscowo ści takich jak Łazy i Por ęba le Ŝą cych na szlakach komunikacyjnych ł ącz ących Zawiercie z Górno śląskim Okr ęgiem Przemysłowym i drog ą krajow ą nr 1. Ponadprzeci ętne w skali powiatu nat ęŜ enie ruchu samochodowego zwi ązane jest tak Ŝe, z miejscowo ściami o du Ŝym znaczeniu dla ruchu turystycznego takimi jak Ogrodzieniec i Podzamcze oraz poło Ŝonymi wzdłu Ŝ drogi krajowej nr 78 – Szczekociny, Kroczyce, Pradła.

Równie istotnym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza jest przemysł. W nieco wi ększym stopniu ograniczaj ą go jednak uwarunkowania środowiskowe, a punktowe źródła zanieczyszczenia s ą łatwiejsze do okre ślenia zarówno pod wzgl ędem lokalizacji jak i wielko ści emisji. W powiecie zawiercia ńskim przemysł skupiony jest głównie w jego zachodniej cz ęś ci, przede wszystkim w Zawierciu. Pod wzgl ędem stopnia zagro Ŝenia stanu czysto ści powietrza atmosferycznego ze strony emisji przemysłowej powiat zawiercia ński na tle województwa śląskiego wypada stosunkowo korzystnie. W śród siedemnastu powiatów ziemskich zajmuje 10-te miejsce według wielko ści emisji gazowych zanieczyszcze ń z zakładów sektora energetyczno-przemysłowego szczególnie uci ąŜ liwych dla czysto ści powietrza. W 2001 roku emisja gazów (ł ącznie z CO 2 ) z terenu powiatu zawiercia ńskiego wyniosła 170,8 tys. ton, co stanowi 0,5 % ogólnej masy emitowanych zanieczyszcze ń gazowych z terenu województwa śląskiego (woj. śląskie - 34 094,9 tys. t /rok). W ogólnej emisji gazów - emisja dwutlenku w ęgla stanowi ok. 99 %. Wielko ść emisji pyłów w powiecie zawiercia ńskim w 2001 roku osi ągn ęła poziom 400 ton, co w odniesieniu do całkowitej ilo ści emitowanych pyłów w województwie śląskim stanowi 1,22%. Zakłady przemysłowe emituj ące najwi ększe ilo ści zanieczyszcze ń do powietrza to Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej posiadaj ące Centraln ą Ciepłowni ę w Zawierciu oraz dwie kotłownie w Zawierciu i Łazach (emisja około 50 % zanieczyszcze ń pyłowych w powiecie), a ponadto tak Ŝe Odlewnia śeliwa S.A. w Zawierciu, Prz ędzalnia Zawiercie S.A., Huta „Zawiercie” S.A. , P.P.H.U. Odlewnia śeliwa „Wiktoryjka” Sp. z o.o., Huta Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. Odr ębnym zagadnieniem jest emisja niska obejmuj ąca emisj ę z takich źródeł jak paleniska domowe, małe kotłownie. Wielko ść tej emisji stanowi z reguły od kilku lub kilkunastu procent emisji całkowitej na terenach o rozwini ętej sieci ciepłowniczej do kilkudziesi ęciu procent na obszarach, których nie obejmuj ą centralne systemy ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Wielko ść emisji niskiej pozostaje w pewnej relacji do stopnia zgazyfikowania danego terenu. Nale Ŝy podkre śli ć du Ŝe zró Ŝnicowanie tego wska źnika w poszczególnych gminach powiatu. Wg stanu

86 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 na koniec roku 2001 odbiorcami gazu sieciowego w powiecie zawiercia ńskim było 19 212 obiektów. Najlepiej zgazyfikowan ą gmin ą jest Zawiercie (74 % odbiorców gazu w skali powiatu). Po około 1500 obiektów pobiera gaz sieciowy w gminach Por ęba, Łazy i Ogrodzieniec, po kilkadziesi ąt w gminach Pilica i Włodowice. Pozostałe gminy nie posiadaj ą zbiorowego systemu zaopatrzenia w gaz. Odzwierciedleniem niskiej emisji s ą wzrastaj ące, nawet kilkakrotnie w sezonie grzewczym, st ęŜ enia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego.

4.3.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Dalsza poprawa jako ści powietrza atmosferycznego, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych

Kompleksow ą regulacj ę Unii Europejskiej w zakresie jako ści powietrza stanowi tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarz ądzania jako ści ą powietrza w otoczeniu - 96/62/EC. Okre śla ona podstawowe ramy prawne, w tym ujednolicone metody i kryteria oceny jako ści powietrza Wymagania praktycznie wszystkich dyrektyw unijnych uwzgl ędnia obowi ązuj ąca obecnie w zakresie prawa krajowego Ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Zgodnie z zawartymi w niej zapisami oceny jako ści powietrza dokonuje si ę w strefach. Obszar powiatu zawiercia ńskiego stanowi jedn ą z takich stref. Zgodnie z klasyfikacj ą jako ści powietrza w strefach - powiat zawiercia ński zaliczono do klasy A. Klasie tej odpowiadaj ą strefy, w których nie stwierdza si ę przekroczenia dopuszczalnych norm st ęŜ eń substancji zanieczyszczaj ących powietrze. Tym samym nie jest wymagane opracowanie programu ochrony powietrza zgodnie z wytycznymi Ministra Środowiska, jednak Ŝe z uwagi na przytaczane wcze śniej okoliczno ści tj. warto ść przyrodnicz ą, tereny rekreacyjne i wynikaj ące z powy Ŝszego zainteresowanie turystów, działania w zakresie kontroli i poprawy stanu jako ści powietrza wydaj ą si ę by ć nieodzowne.

Emisja niska Na terenie powiatu zawiercia ńskiego do głównych źródeł zanieczyszcze ń powietrza nale Ŝą lokalne kotłownie i paleniska domowe. Docelowo system zaopatrzenia ludno ści powiatu w ciepło powinien by ć oparty o centralizacj ę systemu ciepłowniczego, z wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii w tym głównie biopaliw, a tak Ŝe źródeł odnawialnych. Ogólnym zało Ŝeniem jest podł ączenie jak najwi ększej liczby mieszka ńców do sieci ciepłowniczej, zwłaszcza na terenach miejskich o du Ŝej koncentracji zabudowy mieszkaniowej. Zasadniczy ci ęŜ ar działa ń ukierunkowanych na zmniejszenie emisji niskiej, głównie w zachodniej cz ęś ci powiatu skupi si ę na modernizacji Centralnej Ciepłowni w Zawierciu oraz kotłowni na osiedlu Podlesie w Łazach. Przewiduje si ę m.in. modernizacj ę odpylaczy i instalacji oczyszczania spalin. Planowane jest równie Ŝ zast ąpienie obecnej kotłowni w ęglowej w Łazach kotłowni ą gazow ą o wi ększej mocy. W procesie ograniczania niskiej emisji nale Ŝy równie Ŝ zwróci ć uwag ę na mo Ŝliwo ść zastosowania środków po średnich. Jednym z nich jest termomodernizacja zasobów budownictwa mieszkaniowego, dzi ęki której mo Ŝliwe jest zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą przynajmniej o kilka % . Przykładem takiego działania jest przeprowadzona w roku 2003 termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej nr 9 w Zawierciu, której efektem ekologicznym, wedle zało Ŝeń miało by ć zmniejszenie emisji pyłów i gazów zaistniałej w procesie ocieplania, o 54 %. Czynnikiem inicjuj ącym proekologiczne zachowania w zakresie zaopatrzenia w energie ciepln ą i przyczyniaj ącym si ę przez to w sposób po średni do ograniczenia emisji niskiej, b ędzie edukacja ekologiczna. Aspekt ten dotyczy szczególnie terenów wiejskich, gdzie wzgl ędy ekonomiczne ograniczaj ą rozwój gazyfikacji i sieci ciepłowniczej, a stosowanie w paleniskach domowych tradycyjnych paliw, w tym

87 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 m.in. butelek PET czy opakowa ń z powłok ą aluminiow ą stanowi w dalszej perspektywie czasowej, du Ŝe zagro Ŝenie dla stanu jako ści powietrza.

Kierunki działa ń

1. Modernizacja istniej ących i budowa nowych systemów centralnego zaopatrzenia w ciepło, wraz ze zwi ększaniem liczby odbiorców

2. Zast ępowanie w ęgla w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych bardziej ekologicznymi no śnikami ciepła, w tym wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii

3. Termomodernizacja budynków u Ŝyteczno ści publicznej i prywatnych wła ścicieli

4. Edukacja ekologiczna mieszka ńców w zakresie mo Ŝliwo ści wykorzystania energii cieplnej z mo Ŝliwie najwi ększym, poszanowaniem środowiska

Emisja komunikacyjna Emisja ze źródeł komunikacyjnych w znacz ący sposób wpływa na stan powietrza atmosferycznego zwłaszcza na terenie Zawiercia, a tak Ŝe na terenach zabudowanych znajduj ących si ę w bezpo średnim sąsiedztwie wa Ŝniejszych szlaków komunikacyjnych. W obliczu rozwoju motoryzacji i zwi ązanego z nim wzrostu liczby pojazdów i u Ŝytkowników dróg publicznych, głównym kierunkiem działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji komunikacyjnej będzie usprawnianie sieci komunikacyjnej. B ędzie ono realizowane poprzez: - budow ę obwodnic miejskich i wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów wi ększych miast, - reorganizacj ę zasad ruch u drogowego, w miejscach najwi ększego nat ęŜ enia wedle bie Ŝą cych potrzeb, - budow ę nowych ulic lub dróg dojazdowych o twardej nawierzchni w obr ębie najcz ęś ciej odwiedzanych miejsc, - remont najbardziej wyeksploatowanych odcinków dróg, których stan wpływa na sprawno ść komunikacji.

W dziedzinie komunikacji i zwi ązanych z ni ą uci ąŜ liwo ści dla środowiska, niezb ędna b ędzie bie Ŝą ca kontrola taboru komunikacji zbiorowej, w tym głównie PKS Zawiercie S.A. i Miejskiego Przedsi ębiorstwa Komunikacyjnego w Zawierciu, oraz okresowe dostosowywanie wyposa Ŝenia technicznego, a tak Ŝe organizacji tego rodzaju transportu do zapotrzebowa ń społecznych i stanu infrastruktury komunikacyjnej (cz ęstotliwo ść przejazdów, trasy, miejsca przystanków itp.). Niezb ędne będzie dostosowanie taboru komunikacji miejskiej do unijnych norm EURO 3. W komunikacji indywidualnej wa Ŝna b ędzie produkcja i wprowadzanie biopaliw produkowanych na bazie zbó Ŝ lub ro ślin oleistych. Edukacja ekologiczna w tej dziedzinie powinna w du Ŝym stopniu skupi ć si ę na wykształceniu świadomo ści na temat indywidualnej organizacji Ŝycia codziennego, w tym tak Ŝe transportu, dopasowanej do bie Ŝą cych potrzeb i nios ącej korzy ści dla środowiska. Jednym z istotnych zało Ŝeń takiej edukacji powinno by ć ograniczenie indywidualnego korzystania z samochodu do niezb ędnego zakresu zada ń w powi ązaniu z promocj ą zdrowego i proekologicznego trybu Ŝycia. Du Ŝym atut stanowi ć b ędą stworzone przez naturalne warunki środowiskowe, mo Ŝliwo ści wykorzystania roweru jako środka transportu. Dlatego oprócz wła ściwego upowszechnienia tego rodzaju komunikacji, wa Ŝne b ędzie przygotowanie sieci ście Ŝek rowerowych w obr ębie miast i wi ększych miejscowo ści, a tak Ŝe tras na terenach niezabudowanych.

88 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki działa ń

5. Budowa obwodnic miejskich

6. Utwardzenie lub wymiana nawierzchni najcz ęś ciej u Ŝytkowanych odcinków dróg

7. Zoptymalizowanie organizacji transportu publicznego zarówno wedle potrzeb społecznych jak i zasad poszanowania środowiska wraz z systematyczn ą popraw ą zaplecza technicznego

8. Sukcesywna wymiana taboru autobusowego PKS i ZKM w Zawierciu na nowy, spełniaj ący normy EURO 3

9. Produkcja i promocja biopaliw

10. Budowa systemu ście Ŝek rowerowych

11. Edukacja ekologiczna mieszka ńców nt. proekologicznych zachowa ń w zakresie korzystania ze środków transportu

Emisja przemysłowa z zakładów energetyki zawodowej Zasady d ąŜ enia do zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia powietrza spowodowanego emisj ą z zakładów przemysłowych zostały okre ślone w dyrektywie Rady 84/360/EWG. Dyrektywa ta realizuje zasad ę prewencji i reguł ę ostro Ŝno ści, uzupełniaj ąc j ą koncepcj ą BATNEEC (najlepsza daj ąca si ę zastosowa ć technologia nie wymagaj ąca nadmiernych kosztów). Najnowszy sposób rozumienia tej koncepcji jest zawarty w dyrektywie Rady nr 96/61/EWG z dnia 24 wrze śnia 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszcze ń (IPPC). W prawie wspólnotowym wymagania dotycz ące jako ści urz ądze ń ochronnych powi ązane s ą ści śle z problematyk ą dopuszczalnej emisji – emisja jest dopuszczalna, gdy nie mo Ŝna jej zlikwidowa ć lub ograniczy ć mimo zastosowania najlepszej dost ępnej techniki (BAT / Best Available Techniques). W kontek ście integracji Polski z Uni ą Europejsk ą, bran Ŝę przemysłow ą czeka szereg zada ń w dziedzinie ochrony powietrza zwi ązanych z implementacj ą dyrektywy IPPC (w terminie do 2010 r.), tj. wprowadzeniem zintegrowanych pozwole ń oraz ustaleniem w tych pozwoleniach wymaga ń opartych o zasad ę stosowania najlepszych dost ępnych technik.

W pocz ątkowym okresie, działania inwestycyjne w zakresie ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza, b ędą zogniskowane na modernizacji i instalacji urz ądze ń ochronnych, natomiast w dalszych latach - na szerokiej modernizacji technologii w przemy śle i energetyce zawodowej w zwi ązku z implementacj ą dyrektywy IPPC i wdra Ŝaniem najlepszych dost ępnych technik (BAT). Prowadzone b ędą tak Ŝe działania maj ące na celu efektywne wykorzystanie energii cieplnej, a wi ęc modernizacja istniej ących systemów cieplnych, przył ączenie do sieci nowych odbiorców w przypadku posiadania rezerw mocy w miejskich systemach scentralizowanych. Obecnie planowana jest m.in. modernizacja Centralnej Ciepłowni w Zawierciu oraz kotłowni na osiedlu Podlesie w Łazach.

89 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kierunki działa ń

12. Stymulowanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (ISO 14 000) oraz dobrowolnych działa ń nienormatywnych (np. czystsza produkcja)

13. Stosowanie w ęgla wysokiej jako ści lub zmiana no śnika na bardziej ekologiczny, w tym wzrost wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii i zasobów odnawialnych do produkcji energii

14. Modernizacja, hermetyzacja i automatyzacja procesów technologicznych

15. Wdro Ŝenie zintegrowanych pozwole ń w zakładach znajduj ących si ę na li ście instalacji IPPC

16. Wdra Ŝanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT)

17. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych

Fot. 7 Droga krajowa nr 78 w centrum Szczekocin

90 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.3.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007 JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA POZAINWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Opracowanie programu ograniczenia niskiej emisji dla i gminy Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 30 30 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Przebudowa dróg na terenie gminy Kroczyce w m. Browarek, Piaseczno, Kroczyce ul. Jeziorki, Lgota Murowana Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005-2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 4 000 4 700 5 300 14 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, środki zewn ętrzne

2. Przedsi ęwzi ęcie Termomodernizacja budynku szkoły w Kroczycach Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 100 200 300 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

3. Przedsi ęwzi ęcie Termomodernizacja budynku przedszkola w Kroczycach Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 – 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 100 100 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, środki pomocowe

4. Przedsi ęwzi ęcie Termomodernizacja budynku przychodni zdrowia i apteki w Kroczycach Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 100 400 500 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

5. Przedsi ęwzi ęcie Zmiana systemu ogrzewania w szkołach w Kroczycach, Siamoszycach i Dzibicach, a przedszkolu w Kroczycach oraz w budynku Urz ędu Gminy w Kroczycach Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 100 200 200 100 600 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW, środki pomocowe

91 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 6. Przedsi ęwzi ęcie Bie Ŝą cy remont odcinków dróg o złym stanie technicznym na terenie gminy Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 800 800 800 800 3 200 Źródła finansowania ZPORR, bud Ŝet gminy

7. Przedsi ęwzi ęcie Zmiana systemu ogrzewania na terenie miasta i gminy Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 350 350 350 350 1 400 Źródła finansowania WFO ŚiGW, bud Ŝet gminy

8. Przedsi ęwzi ęcie Gazyfikacja sołectw Niegowonice, Grabowa i Niegowoniczki w gminie Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 300 300 300 100 1 000 Źródła finansowania WFO ŚiGW, Środki zewn ętrzne, bud Ŝet gminy

9. Przedsi ęwzi ęcie Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w obiektach sportowych(basen) i obiektach u Ŝyteczno ści publicznej w gminie Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji ci ągłe Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 200 200 800 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

10. Przedsi ęwzi ęcie Rozpocz ęcie budowy kotłowni gazowej o mocy 6,5 MW w miejscu obecnej kotłowni w ęglowej na osiedlu Podlesie w Łazach Jednostki realizuj ące Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej Rodzaj przedsi ęwzi ęcia 2005 – 2007 Lata realizacji własne przedsi ębiorstwa Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 1 000 1 000 2 000 Źródła finansowania Środki zewn ętrzne

11. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja zasilania elektrycznego sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy Ogrodzieniec w celu zmniejszenia zu Ŝycia energii Jednostki realizuj ące RPWiK Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 20 20 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

92 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 12. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja kotłowni w Szkole Podstawowej nr 2 w Ogrodzie ńcu Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 300 300 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

13. Przedsi ęwzi ęcie Remont drogi Ryczów-Zło Ŝeniec w gminie Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 500 500 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, SAPARD

14. Przedsi ęwzi ęcie Termomodernizacja Szkoły Podstawowej i Gminazjum w Wierbce w gminie Pilica – wymiana instalacji centralnego ogrzewania oraz źródła ciepła z kotłowni w ęglowej na pomp ę ciepln ą Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 500 500 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

15. Przedsi ęwzi ęcie Budowa drugiego, trzeciego i czwartego etapu obwodnicy miasta Pilica Jednostki realizuj ące UMiG Pilica Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 1 400 2 000 2 000 2 000 7 400 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, fundusze strukturalne UE – Partner

16. Przedsi ęwzi ęcie Instalacja pieca indukcyjnego i filtrów spawalniczych, mechanicznych lub elektrostatycznych w Fabryce Urz ądze ń Mechanicznych „Por ęba” Sp. z o.o. Jednostki realizuj ące FUM Por ęba Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 325 325 650 Źródła finansowania Środki własne

17. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja kotłowni we Włodowicach Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 120 120 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

93 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 18. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja kotłowni w Szkole Podstawowej w Rudnikach w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 60 60 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

19. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja kotłowni w Szkole Podstawowej w Zdowie w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 60 60 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

20. Przedsi ęwzi ęcie Budowa nowych dróg gminnych w gminie Włodowice wg planu zagospodarowania przestrzennego Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 1 000 1 000 1 000 3 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

21. Przedsi ęwzi ęcie Budowa nawierzchni ulicy Gajowej w Górze Włodowskiej w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 80 80 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

22. Przedsi ęwzi ęcie Budowa nawierzchni drogi Morsko-Zaborze w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 1 000 1 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

23. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ście Ŝek rowerowych i parkingów w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 40 40 80 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

94 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 24. Przedsi ęwzi ęcie Budowa gazoci ągu w Rudnikach w gminie Włodowice Jednostki realizuj ące UG Włodowice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

25. Przedsi ęwzi ęcie Budowa obwodnicy drogowej miasta Zawiercie Jednostki realizuj ące Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 2 500 2 500 2 500 2 500 10 000 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

26. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Wilczej w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (591 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 180 180 360 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

27. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Bagno w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (182 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

28. Przedsi ęwzi ęcie Kontynuacja budowy ulicy Zuzanka w Zawierciu (338 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

29. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Karowej w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (180 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 190 190 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

95 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 30. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Topolowej w Zawierciu wraz z budową kanalizacji (133 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 150 150 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

31. Przedsi ęwzi ęcie Rozpocz ęcie budowy ulicy A. Jagiellonki (I etap) w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (403 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 100 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

32. Przedsi ęwzi ęcie Kontynuacja budowy ulicy Wi śniowieckiego w Zawierciu (310 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

33. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Topiel w Zawierciu (150 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 160 160 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

34. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Zgoda w Zawierciu (192 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 170 170 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

35. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Zielnej w Zawierciu wraz z kanalizacj ą sanitarn ą (69 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsięwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 70 70 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

96 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 36. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Bocznej w Zawierciu (145 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 120 120 Źródła finansowania

37. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Równoległej w Zawierciu wraz z kanalizacj ą sanitarn ą (180 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

38. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Matejki w Zawierciu wraz z kanalizacj ą sanitarn ą (540 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 200 250 450 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

39. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Głogowej w Zawierciu (196 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 160 160 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

40. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Smu Ŝnej w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (465 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsięwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 150 250 400 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

41. Przedsi ęwzi ęcie Budowa ulicy Zbo Ŝowej w Zawierciu wraz z budow ą kanalizacji (528 m) Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 200 350 550 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

97 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 42. Przedsi ęwzi ęcie Kontynuacja modernizacji linii technologicznej (linii AMC, kraty wstrz ąsowej w oczyszczarki) w Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu Jednostki realizuj ące Odlewnia śeliwa S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 Razem ( w tys. PLN) 2 970 2 970 Źródła finansowania Środki własne

43. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja odpylania linii DISA 2013 nr 2 w Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu Jednostki realizuj ące Odlewnia śeliwa S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 426 426 Źródła finansowania Środki własne

44. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja instalacji odpylaj ących Ŝarzalni w Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu Jednostki realizuj ące Odlewnia śeliwa S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 445 889 211 1 545 Źródła finansowania Środki własne

45. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja wentylacji hali POM Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu Jednostki realizuj ące Odlewnia śeliwa S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2006 – 2007 Koszty w latach 2004 - 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 400 400 800 Źródła finansowania Środki własne

46. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja odpylania pieców cynkowniczych i absorberowni w Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu Jednostki realizuj ące Odlewnia śeliwa S.A. Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 300 1 380 1 680 Źródła finansowania Środki własne

47. Przedsi ęwzi ęcie Kontynuacja modernizacji Centralnej Ciepłowni w Zawierciu – instalacja oczyszczania spalin, modernizacja odpylaczy cyklonowych Jednostki realizuj ące Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 1 265 2 100 3 365 Źródła finansowania Środki własne

98 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

JAKO ŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZ NEGO PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 48. Przedsi ęwzi ęcie Zakup 6 autobusów dla komunikacji miejskiej z zespołem nap ędowym spełniaj ącym norm ę EURO 3 Jednostki realizuj ące Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu Rodzaj przedsi ęwzi ęcia własne przedsi ębiorstwa Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 350 700 350 700 2 100 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy, WFO ŚiGW

49. Przedsi ęwzi ęcie Budowa dróg Kolonia Małe Pole – Wy Ŝki, Zawada Pilicka – Kolonia Kulzów – Góry oraz drogi we wsi Wilgoszcza w gminie Irz ądze Jednostki realizuj ące UG Irz ądze Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem ( w tys. PLN) 635 1 100 1 100 2 835 Źródła finansowania Bud Ŝet gminy

Jako ść powietrza atmosferycznego (koszty) - 67 401 tys. PLN

99 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.4. Hałas

4.4.1. Stan wyj ściowy

Najmniej korzystnym rejonem powiatu zawiercia ńskiego pod wzgl ędem uci ąŜ liwo ści akustycznych jest miasto Zawiercie. Głównym źródłem hałasu w Zawierciu lecz tak Ŝe i kilku innych cz ęś ciach powiatu jest komunikacja, w dalszej kolejno ści działalno ść przemysłowa. Hałas komunikacyjny koncentruje si ę na terenach miejskich przede wszystkim wokół skrzy Ŝowa ń drogowych o najwi ększym nat ęŜ eniu ruchu i głównych w ęzłów komunikacji ponadlokalnej. Generalnie jest związany z wa Ŝnymi szlakami komunikacyjnymi, głównie drogami krajowymi i wojewódzkimi. Na terenie Zawiercia do miejsc najwi ększych uci ąŜ liwo ści akustycznych zwi ązanych z komunikacj ą nale Ŝy obszar śródmiejski, w tym tereny znajduj ące si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie lub w bliskiej okolicy drogi krajowej nr 78, w szczególno ści skrzy Ŝowania: - Paderewskiego – Sikorskiego – Le śna - Obro ńców Poczty Gda ńskiej – Wojska Polskiego – Apteczna - Stary Rynek – 11-go Listopada – Piłsudskiego - Ko ściuszki – Piłsudskiego – Blanowska

W roku 2001 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w ramach monitoringu uci ąŜ liwo ści akustycznych zwi ązanych z ruchem komunikacyjnym prowadził pomiary na terenie Zawiercia, w sze ściu stanowiskach zlokalizowanych przy ulicach Paderewskiego, Siewierskiej, Mrzygłodzkiej, Piłsudskiego, Obro ńców Poczty Gda ńskiej i przy Alei Wojska Polskiego. Na podstawie pomiarów okre ślono równowa Ŝny poziom hałasu dla poszczególnych stanowisk pomiarowych, który odniesiono do kryteriów prawnych wynikaj ących z Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 roku (Dz. U. Nr 8, poz. 81) w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu w środowisku. W niemal wszystkich przypadkach zarejestrowane warto ści poziomu hałasu spełniały normy wynikaj ące z rozporz ądzenia. Najwy Ŝszy poziom hałasu stwierdzono na stanowisku przy ulicy Siewierskiej, gdzie, w jedynym przypadku z terenu Zawiercia, przekroczona została warto ść progowa poziomu hałasu, norma dla pory nocnej, o około 0,3 %. W skali całego powiatu wyró Ŝni ć nale Ŝy nast ępuj ące liniowe i punktowe źródła uci ąŜ liwo ści zwi ązanych z hałasem komunikacyjnym: - Droga krajowa nr 78 w szczególno ści odcinki Por ęba – Zawiercie – Kroczyce oraz Pradła – Szczekociny, - Droga wojewódzka nr 791 na odcinku Ogrodzieniec – Zawiercie, - Droga wojewódzka nr 792 Kroczyce – śarki, - Odcinek drogi wojewódzkiej nr 796 pomi ędzy Łazami a Zawierciem, - Skrzy Ŝowanie dróg wojewódzkich nr 790 i 794 w Pilicy, - Skrzy Ŝowanie drogi wojewódzkiej nr 794 z drog ą krajow ą nr 78 w Pradłach w gminie Kroczyce, - Skrzy Ŝowania z drog ą krajow ą nr 78 w centrum Szczekocin.

W powiecie zawiercia ńskim hałas komunikacyjny zwi ązany jest tak Ŝe z transportem kolejowym, z uwagi na przebieg Centralnej Magistrali Kolejowej. Na terenach wyra źnego wyeksponowania trakcji ponad otaczaj ący teren, przy małym zró Ŝnicowaniu morfologicznym i znikomym stopniu zalesienia terenów okalaj ących, hałas generowany przez ruch taboru kolejowego mo Ŝe stanowi ć uci ąŜ liwo ść dla mieszka ńców terenów odległych nawet do 1 km. Mo Ŝna przyj ąć , i Ŝ najwi ększa uci ąŜ liwo ść akustyczna wyst ępuje w pasie do 300 m od linii kolejowej. Zagro Ŝenie hałasem wynikaj ącym z transportu kolejowego ogranicza w pewnym stopniu odpowiednie zagospodarowanie terenu wzdłu Ŝ magistrali głównie w formie nasypów ziemnych i zalesie ń. Wa Ŝną rol ę odgrywa te Ŝ zró Ŝnicowane ukształtowanie terenu b ędące naturaln ą barier ą dla fal akustycznych, czego przykładem mo Ŝe by ć pas wzgórz (Skały Kroczyckie) izoluj ących miejscowo ść Kostkowice w gminie Kroczyce. Wył ączaj ąc tereny intensywnej zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej najwi ększych w ęzłów komunikacyjnych tj. Zawiercia i Łaz, za najbardziej nara Ŝone na hałas generowany przez kolej miejscowo ści uzna ć nale Ŝy Piaskowe Przeczki, Huby, Koloni ę Góra Włodowska, północny skraj Góry Włodowskiej,

100 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Wygod ę i Młyny w gminie Włodowice, Browarek i Biał ą Błotn ą w gminie Kroczyce, Krztyni ę i Zawad ę w gminie Irz ądze oraz Siedliska, Przył ęk i Brzostek w gminie Szczekociny. Wa Ŝnym czynnikiem wpływaj ącym na stan uci ąŜ liwo ści zwi ązanych z hałasem jest organizacja ruchu taboru kolejowego od której zale Ŝą przede wszystkim cz ęstotliwo ść i pory przejazdów. Hałas generowany w zakresie przemysłu ma charakter lokalny. Zwi ązany jest przede wszystkim z miastami o du Ŝej lub ponadprzeci ętnej koncentracji przemysłu takimi jak Zawiercie Łazy czy Por ęba. Na terenie powiatu zawiercia ńskiego uci ąŜ liwo ści akustyczne wywodz ące si ę z tego źródła nie maj ą znamion powa Ŝnego zagro Ŝenia dla zdrowia i komfortu Ŝycia mieszka ńców. Za źródła relatywnie najwi ększego lokalnego hałasu przemysłowego uzna ć mo Ŝna urz ądzenia Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu przy ulicy Senatorskiej, urz ądzenia rozdrabniaj ące w Gliwickich Zakładach Materiałów Ogniotrwałych w Łazach, stacj ę dmuchaw na oczyszczalni ścieków w Zawierciu administrowanej przez RPWiK Zawiercie, a tak Ŝe Hut ę „Zawiercie” wraz z działaj ącymi na jej terenie przedsi ębiorstwami oraz Spółdzielcz ą „Agrofirm ę” Szczekociny. W roku 2002 przeprowadzona przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (Delegatura w Cz ęstochowie) kontrola emisji hałasu wykazała przekroczenie dopuszczalnego równowa Ŝnego poziomu hałasu okre ślonego w Rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa w s ąsiedztwie terenów zakładowych Odlewni śeliwa S.A. w Zawierciu.

4.4.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego, zwłaszcza transportu na terenach zurbanizowanych

Kontynuacja bada ń klimatu akustycznego w najbardziej nara Ŝonych na hałas punktach pozwoli na podj ęcie działa ń prowadz ących do zmniejszenia jego uci ąŜ liwo ści. Do działa ń takich nale Ŝy wł ączy ć budow ę ekranów akustycznych (pomocne w tym wzgl ędzie b ędą wytyczne co do sporz ądzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które b ędą opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska w terminie realizacji do 2006 roku), a tak Ŝe modernizacja budynków mieszkalnych i budynków u Ŝyteczno ści publicznej pod k ątem zabezpiecze ń akustycznych (głównie monta Ŝ okien dźwi ękoszczelnych). Na stopie ń zagro Ŝenia hałasem wpływa ć b ędzie tak Ŝe stan techniczny dróg. Konieczne b ędzie zatem przeprowadzenie remontów odcinków dróg o najbardziej zdewastowanej nawierzchni. Znaczny udział w ograniczeniu hałasu komunikacyjnego b ędzie mie ć oddanie do u Ŝytku obwodnic miejskich, w tym głównie południowej obwodnicy Zawiercia (rozdz. 2.1.1.), a tak Ŝe obwodnic w Pilicy i Szczekocinach. Problem zagro Ŝenia emisj ą hałasu nale Ŝy integrowa ć z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Kierunki działa ń

1. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego w miejscach potencjalnego wyst ępowania najwi ększych uci ąŜ liwo ści akustycznych

2. Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odno śnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów

3. Budowa ekranów akustycznych na terenie Zawiercia

4. Budowa obwodnic drogowych Zawiercia, Pilicy i Szczekocin

5. Bie Ŝą ca modernizacja stanu technicznego nawierzchni dróg

101 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.5. Pola elektromagnetyczne

4.5.1. Stan wyj ściowy

Głównym i najliczniej wyst ępuj ącym źródłem emisji fal elektromagnetycznych s ą stacje telefonii komórkowej, stacje radiowo-telewizyjne i stacje transformatorowe, a tak Ŝe linie elektroenergetyczne wysokiego i najwy Ŝszych napi ęć . Na szkodliwe działanie fal nara Ŝone s ą organizmy Ŝywe, jednak obecnie w odniesieniu do powiatu zawiercia ńskiego czynnikowi temu jako elementowi uci ąŜ liwo ści dla środowiska przypisa ć nale Ŝy niewielk ą szkodliwo ść . Na terenie powiatu zawiercia ńskiego znajduje si ę kilkana ście stacji przeka źnikowych telefonii komórkowej b ądź radiowo-telewizyjnych m.in. w Kroczycach, Gołuchowicach, Kostkowicach i Białej Błotnej w gminie Kroczyce, Hucisku i Zdowie w gminie Włodowice, w Brzostku i w okolicach Kobylanki w gminie Szczekociny, w pobli Ŝu Ryczowia w gminie Ogrodzieniec, a tak Ŝe w Łazach oraz w Zawierciu. Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Art. 121) ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni Ŝej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach lub zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposoby sprawdzania dotrzymania tych poziomów okre śla w drodze rozporz ądzenia minister wła ściwy do spraw środowiska, w porozumieniu z ministrem wła ściwym do spraw zdrowia (Art. 122, ust. 1). Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje si ę w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska (Art. 123, ust. 1). Obecnie w powiecie zawiercia ńskim nie prowadzi si ę pomiarów poziomu pól elektromagnetycznych.

4.5.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Ocena skali zagro Ŝenia mieszka ńców powiatu polami elektromagnetycznymi

Głównym działaniem z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi b ędzie prowadzenie bada ń, które pozwol ą na ocen ę skali zagro Ŝenia. Kolejnym wa Ŝnym zadaniem słu Ŝą cym do realizacji celu b ędzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świ ęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi. Zapisy te b ędą podstaw ą do wprowadzenia stref ograniczonego u Ŝytkowania wokół urz ądze ń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych gdzie rejestruje si ę przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. W przypadku nowych obiektów b ędących źródłem pól elektromagnetycznych konieczne b ędzie wskazanie najmniej konfliktowej ich lokalizacji.

Kierunki działa ń:

1. Rozwój systemu bada ń pól elektromagnetycznych

2. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego uwarunkowa ń zwi ązanych z oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, w tym głównie konieczno ści odpowiedniego ograniczenia zabudowy w rejonie ich źródeł

102 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

4.6. Awarie przemysłowe

4.6.1. Stan wyj ściowy

Potencjalne źródła awarii przemysłowych na terenie powiatu zawiercia ńskiego zlokalizowane s ą głównie na terenie Zawiercia z uwagi na najwi ększ ą koncentracje przemysłu, a tak Ŝe na terenie miasta Łazy z uwagi lokalizacj ę w ęzła komunikacji kolejowej i Zakładu Taboru Kolejowego. Generalnie jednak na terenie powiatu nie funkcjonuj ą instalacje, które zgodnie z Prawem ochrony środowiska zaliczane s ą do zakładów o du Ŝym ryzyku b ądź zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowej. Teoretycznie mo Ŝliwo ść wyst ąpienia zagro Ŝeń dla środowiska mo Ŝna wi ąza ć z działaniem urz ądze ń technologicznych polerowni chemicznej i wanien szklarskich w Hucie Szkła Gospodarczego „Zawiercie” S.A. zlokalizowanego w Zawierciu przy ulicy Towarowej. W przypadku ich awarii istnieje mo Ŝliwo ść przedostania si ę do powietrza oparów kwasu siarkowego i kwasu fluorowodorowego do środowiska. Ze wzgl ędu na odpowiednie parametry techniczne i wydajno ściowe instalacji oraz przede wszystkim techniczn ą mo Ŝliwo ść przerwania pracy urz ądze ń w przypadku awarii skala ewentualnego zagro Ŝenia mo Ŝe mie ć jedynie charakter lokalny i nie b ędzie to bezpo średnie zagro Ŝenie Ŝycia i zdrowia mieszka ńców miasta. W powiecie zawiercia ńskim zagro Ŝenia dla środowiska wynika ć przede wszystkim z transportu materiałów niebezpiecznych, w tym m.in. paliw płynnych. Dotyczy to zarówno transportu drogowego głównie w oparciu o drog ę krajow ą nr 78, jak i transportu kolejowego w oparciu o Centraln ą Magistral ę Kolejow ą.

4.6.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Zmniejszenie zagro Ŝenia dla zdrowia mieszka ńców i środowiska powiatu, wynikaj ącego z transportu materiałów niebezpiecznych

Jak powiedziano wcze śniej, potencjalne zagro Ŝenie dla środowiska i ludzi powiatu zawiercia ńskiego zwi ązane jest z transportem materiałów niebezpiecznych, zarówno drogowym jak i kolejowym. W przypadku wyst ąpienia ska Ŝenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, gdy trudno jest ustali ć sprawc ę zdarzenia - obowi ązki usuni ęcia zagro Ŝenia spoczywaj ą na Staro ście. St ąd istotne znaczenie miałoby wyznaczenie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków zdarzenia. Du Ŝe znaczenie w sytuacjach wyst ąpienia kolizji transportowej, skutkuj ącej przedostaniem si ę materiałów niebezpiecznych do środowiska, b ędzie odgrywa ć bie Ŝą ca informacja o ryzyku wyst ąpienia zagro Ŝenia i edukacja społecze ństwa w zakresie wła ściwych zachowa ń w przypadku zaistnienia takiej sytuacji. W kontek ście przewozu materiałów niebezpiecznych nale Ŝy sprawowa ć kontrol ę stanu technicznego środków transportu, a tak Ŝe w odniesieniu do całego zagadnienia komunikacji, kontrol ę stanu nawierzchni dróg, w szczególno ści tras przewozu materiałów niebezpiecznych.

Kierunki działa ń

1. Wykreowanie wła ściwych zachowa ń mieszka ńców w sytuacji wyst ąpienia awarii przemysłowej lub zagro Ŝenia w wyniku transportu materiałów niebezpiecznych.

2. Kontrola sprawno ści technicznej pojazdów wykorzystywanych do transportu materiałów niebezpiecznych oraz kontrola stanu nawierzchni tras ich przewozu

3. Bezpieczne, tymczasowe magazynowanie odpadów powstaj ących w czasie usuwania skutków przedostania si ę materiałów niebezpiecznych do środowiska podczas kolizji transportowej

103 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

104 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

5. ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII

105 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Stale rosn ący udział kosztów pozyskania energii, surowców ze źródeł pierwotnych i wody w kosztach produkcyjnych wpływa niekorzystnie na konkurencyjność gospodarki. Na poziomie zakładu przemysłowego uzyskanie efektów zmniejszania wodochłonno ści, materiałochłonno ści i energochłonno ści jest uzale Ŝnione od wprowadzania najlepszy technologii (BAT) oraz skutecznego zarz ądzania środowiskowego (normy ISO serii 14000, EMAS, programy „Czystej produkcji”, itp.).

5.1. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą

5.1.1. Stan wyj ściowy

Powiat zawiercia ński nale Ŝy do zasobnych w wod ę. Układ hydrograficzny tworz ą zlewnie źródłowych odcinków trzech du Ŝych rzek – Warty, Przemszy (w tym zlewnia Czarnej Przemszy i Białej Przemszy) i Pilicy Podło Ŝe geologiczne niemal całego obszaru, na którym połoŜony jest powiat buduj ą rozległe struktury uznane za Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, b ędące podstawowym, a jednocze śnie bardzo zasobnym źródłem zaopatrzenia mieszka ńców powiatu w wod ę do celów bytowo-gospodarczych. Wody podziemne s ą wykorzystywane s ą tak Ŝe na cele przemysłowe, w przypadku wi ększo ści zakładów z terenu powiatu. Z zakładowego uj ęcia wód podziemnych zlokalizowanego na rzece Warcie korzysta Huta „Zawiercie”. Wody powierzchniowe stanowi ą około 10 % obj ęto ściowych rocznego zu Ŝycia wody w zakładzie, ale jednocze śnie a Ŝ kilka % wód wykorzystywanych na cele przemysłowe w skali całego powiatu. Roczne zu Ŝycie wody w przemy śle to około 1640 tys. m 3 (rok 2002). Na cele komunalne zu Ŝywa si ę obecnie w powiecie około 4 400 tys. m 3, co daje około 34 m3 rocznie na jednego mieszka ńca (94 l/d)

Infrastruktur ę maj ącą na celu regulowanie i wła ściwe kształtowanie stosunków wodnych w powiecie tworz ą: - zastawki na odpływach ze stawów i jezior, umo Ŝliwiaj ące utrzymanie w nich stałego poziomu wody, - zatrzymanie nadmiaru wód roztopowych i stworzenie rezerw na okres suszy letniej, - zastawki i jazy rzeczne umo Ŝliwiaj ące prowadzenie nawodnie ń, - system rowów melioracyjnych, - zbiorniki małej retencji.

Obiekty te maj ą znaczenie lokalne, dlatego te Ŝ nie wpływaj ą na kształtowanie stosunków wodnych w skali wykraczaj ącej poza granice powiatu. Do obszarów zagro Ŝonych powodzi ą nale Ŝą brze Ŝne cz ęś ci powiatu poło Ŝone poza Wy Ŝyn ą Cz ęstochowsk ą. Jako rejony najbardziej wra Ŝliwe pod wzgl ędem zagro Ŝenia powodzi ą w odniesieniu do całego powiatu, wyró Ŝniaj ą si ę doliny takich rzek jak Czarna Przemsza, Mitr ęga (tereny gmin Łazy i Por ęba), a zwłaszcza Pilicy poni Ŝej Wierbki, gdzie rzeka wkracza na Wy Ŝyn ę Małopolsk ą, zasilana dodatkowo kilkoma potokami. Na terenach gmin śarnowiec, a zwłaszcza Szczekociny podatno ść naturalnego środowiska na wyst ąpienie powodzi jest zdecydowanie wi ększa ani Ŝeli w wielu pozostałych rejonach powiatu. Potencjalne zagro Ŝenie powodziowe w dolinie Pilicy wzrasta wraz zbiegiem rzeki w miar ę przyjmowania wód z kilku dopływów (z powiatów miechowskiego i j ędrzejowskiego), a zwłaszcza poni Ŝej wsi Bógdał w gminie Szczekociny, gdzie zasilana jest wodami Krztyni, a koryto ma silnie meandruj ący przebieg sprzyjaj ący wezbraniom. Regulacji stosunków wodnych a zwłaszcza ograniczeniu zagro Ŝenia powodzi ą słu Ŝy g ęsta sie ć rowów melioracyjnych przecinaj ących ł ąki wzdłu Ŝ doliny Pilicy w gminach, śarnowiec i Szczekociny, a tak Ŝe wzdłu Ŝ rzek tworz ących system dorzecza Pilicy – m.in. Krztyni, Białki Zdowskiej i śebrówki.

106 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

5.1.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cele

1. Racjonalizacja wykorzystania zasobów wodnych

2. Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powodzi na terenach najbardziej zagro Ŝonych gmin

Główny kierunek działa ń w zakresie kształtowania stosunków wodnych w powiecie zawiercia ńskim powinien dotyczy ć wypracowania racjonalnego systemu gospodarowania wod ą. Główny ci ęŜ ar odpowiedzialno ści w tym zakresie spoczywa na dyrektorach Regionalnych Zarz ądów Gospodarki Wodnej. Zasi ęg terytorialny obejmuj ący obszar powiatu zawiercia ńskiego maj ą RZGW Pozna ń (zlewnia Warty), RZGW Gliwice (zlewnia Przemszy) oraz RZGW Warszawa (zlewnia Pilicy). Dyrektorzy RZGW zgodnie z ustaw ą Prawo Wodne, zobowi ązani s ą m.in. do: - opracowanie analiz stanu zasobów wodnych oraz stanu ochrony przed powodzi ą w regionie wodnym, - opracowanie warunków korzystania z wód regionu wodnego, - opracowanie projektów planów ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym opiniowanie projektów planów gospodarowania zasobami wodnymi na obszarze dorzecza w regionie wodnym, - opracowanie analizy ekonomicznej gospodarowania wodami w regionie wodnym, Zobowi ązani s ą tak Ŝe do sporz ądzenia wykazów: - wód, które s ą lub mog ą by ć wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia, - wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych a w szczególno ści do k ąpieli, - wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mi ęczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umo Ŝliwiaj ących migracje ryb, - wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych.

Wa Ŝne dla wła ściwego kształtowania stosunków wodnych i ochrony zasobów, b ędzie ograniczenie zu Ŝycia wód podziemnych na cele produkcyjne (wody te ze wzgl ędu na dobr ą jako ść powinny by ć wykorzystywane głównie dla celów komunalnych). NaleŜy jednak podkre śli ć, Ŝe mo Ŝliwo ść wykorzystania zasobów wód powierzchniowych w powiecie, ze wzgl ędu na zmienno ść przepływów i jako ść wód, jest znacznie ograniczona. W sferze gospodarki komunalnej wskazane jest zintensyfikowanie działa ń przedsi ębiorstw wodoci ągowych, ukierunkowanych na zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych W zakresie poprawy warunków retencyjnych obszaru konieczne jest bie Ŝą ce utrzymanie systemów melioracyjnych, czyszczenie istniej ących i w razie konieczno ści budowa nowych zbiorników retencyjnych, a tak Ŝe konserwacja i udra Ŝnianie koryt rzecznych.

Kierunki działa ń

1. Budowa oraz bie Ŝą ca kontrola systemu obiektów urz ądze ń zabezpieczaj ących przed powodzi ą

2. Współpraca z instytucjami szczebla wojewódzkiego w zakresie stworzenia systemu informacji o gospodarce wodnej województwa śląskiego

3. Bie Ŝą ca konserwacja cieków powierzchniowych

4. Oczyszczanie akwenów, w szczególno ści jezior i stawów przepływowych oraz sztucznych zbiorników retencyjnych

5. Minimalizacja wykorzystania wód podziemnych z ujęć własnych i wody wodoci ągowej do celów przemysłowych

107 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

5.1.3. Przedsi ęwzi ęcia przewidziane do realizacji w latach 2004 – 2007

KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZI Ą PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 1. Przedsi ęwzi ęcie Konserwacja koryt rzek Bagienki, Białki i Krztyni na terenie gminy Kroczyce Jednostki realizuj ące UG Kroczyce Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 5 5 10 Źródła finansowania WFO ŚiGW, Śląski Zarz ąd Melioracji

2. Przedsi ęwzi ęcie Udro Ŝnienie rowów odwadniaj ących na terenie miasta i gminy Łazy Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia Gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 500 500 500 500 2 000 Źródła finansowania WFO ŚiGW, środki Unii Europejskiej

3. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja zbiornika małej retencji w Łazach Jednostki realizuj ące UMiG Łazy Rodzaj przedsi ęwzi ęcia Gminne Lata realizacji 2004 – 2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 200 200 200 600 Źródła finansowania GFOSiGW, WFOSiGW

4. Przedsi ęwzi ęcie Modernizacja zbiorników retencyjnych na terenie miasta i gminy Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące UMiG Ogrodzieniec Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 20 20 Źródła finansowania Środki RPWiK Zawiercie

5. Przedsi ęwzi ęcie Regulacja koryta Czarnej Przemszy na terenie gminy Ogrodzieniec Jednostki realizuj ące RZGW Gliwice Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2005-2006 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 100 100 200 Źródła finansowania Bud Ŝet Pa ństwa, WFO ŚiGW

6. Przedsi ęwzi ęcie Regulacja koryt cieków powierzchniowych na terenie gminy Pilica Jednostki realizuj ące Urz ąd Marszałkowski Województwa Śląskiego Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2006 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 60 80 140 Źródła finansowania Urz ąd Marszałkowski Województwa Śląskiego

108 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZI Ą PRZEDSI ĘWZI ĘCIA INWESTYCYJNE 7. Przedsi ęwzi ęcie Budowa przeciwpowodziowych zbiorników retencyjnych w Kromołowie w gminie Zawiercie Jednostki realizuj ące UM Zawiercie Rodzaj przedsi ęwzi ęcia gminne Lata realizacji 2004 – 2007 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 500 500 500 500 2 000 Źródła finansowania Środki własne

8. Przedsi ęwzi ęcie Remont koryta Pilicy na terenie gmin Pilica i śarnowiec Jednostki realizuj ące ŚZMiUW – Inspektorat w Zawierciu Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 470 470 Źródła finansowania Środki ŚZMiUW

9. Przedsi ęwzi ęcie Odbudowa koryta Potoku Ogrodzienieckiego (gmina Ogrodzieniec) Jednostki realizuj ące ŚZMiUW – Inspektorat w Zawierciu Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 200 200 Źródła finansowania Środki ŚZMiUW

10. Przedsi ęwzi ęcie Renowacja koryta Udorki (gmina śarnowiec) Jednostki realizuj ące ŚZMiUW – Inspektorat w Zawierciu Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2004 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 razem (w tys. PLN) 400 400 Źródła finansowania Środki własne

11 Przedsi ęwzi ęcie Renowacja starego i nowego koryta Uniejówki (gmina śarnowiec) Jednostki realizuj ące ŚZMiUW – Inspektorat w Zawierciu Rodzaj przedsi ęwzi ęcia koordynowane Lata realizacji 2005 Koszty w latach 2004 – 2007 2004 2005 2006 2007 Razem (w tys. PLN) 170 170 Źródła finansowania Środki własne

Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą (koszty) - 6 210 tys. PLN

109 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

5.2. Wykorzystanie energii odnawialnej

5.2.1. Stan wyj ściowy

Średni wska źnik produkcji energii ze źródeł odnawialnych w Unii Europejskiej wynosi 5,8% w ogólnej produkcji energii. Dla Polski wska źnik ten wynosi 2,8%. W strukturze źródeł energii odnawialnej dominuje energia wodna, energia z biomasy i pozostałe źródła. Obecnie, w skali szerszej, na terenie powiatu nie korzysta si ę ze źródeł energii odnawialnej.

5.2.2. Cele średniookresowe i kierunki działa ń do 2011 roku

Cel

Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie zu Ŝycia energii

"Strategia rozwoju energetyki odnawialnej" przyj ęta przez Rad ę Ministrów uchwał ą z dnia 5 wrze śnia 2000 roku, zakłada zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo- energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w roku 2020. Cel ten wymaga podj ęcia szeregu działa ń, zarówno w skali krajowej, wojewódzkiej jak i lokalnej. W ostatnim czasie w Polsce, równie Ŝ i w województwie śląskim, notuj ę si ę wyra źny wzrost zainteresowania upraw ą polow ą gatunków ro ślin szybko rosn ących (np. wierzba krzewiasta, ślazowiec pensylwa ński) i wykorzystaniem biomasy na cele energetyczne.

W przypadku powiatu zawiercia ńskiego, działania te powinny dotyczy ć przede wszystkim wykorzystania biogazu powstającego w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierz ęcej, a tak Ŝe wprowadzenia tzw. energii zielonej, z wykorzystaniem funduszy UE dla rozwoju rynku upraw oraz energetycznego u Ŝytkowania biomasy. Rozwój energetyki odnawialnej pozwoli na zaktywizowanie społeczno ści lokalnej do działalno ści gospodarczej, co w konsekwencji prowadzi ć b ędzie do rozwoju terenów wiejskich.

Kierunki działa ń

1. Rozpoznanie praktycznych mo Ŝliwo ści, w tym podło Ŝa ekonomicznego wykorzystania energii odnawialnej i niekonwencjonalnej na terenie powiatu

2. Promowanie i realizacja projektów dotycz ących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i niekonwencjonalnych

110 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

6. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

111 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

6.1. Wprowadzenie

Finansowanie (rozdz.6.) stanowi jeden z wa Ŝniejszych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdra Ŝania programu jest wła ściwe wykorzystanie rozwi ąza ń o charakterze organizacyjnym, uwzgl ędniaj ących zasady zrównowa Ŝonego rozwoju. St ąd wynika potrzeba sformułowania w niniejszym "Programie..." zasad zarz ądzania środowiskiem. Trzeba przy tym pami ęta ć, Ŝe zarz ądzanie środowiskiem - równie Ŝ w kontek ście integracji z Uni ą Europejsk ą - nie jest wył ączn ą domen ą słu Ŝb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdra Ŝania programu ochrony środowiska uczestniczyli przedstawiciele ró Ŝnych bran Ŝ i gał ęzi gospodarki oraz sfery Ŝycia społecznego, a ich działania były zgodne z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju. Niniejszy rozdział opisuje instrumenty wspomagaj ące realizacj ę programu ochrony środowiska, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarządzania środowiskiem, wynikaj ące z zakresu kompetencyjnego administracji samorz ądowej szczebla powiatowego. W zarz ądzaniu środowiskiem szczególn ą rol ę pełni „Program ochrony środowiska”, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, mo Ŝe by ć postrzegany jako instrument koordynacji działa ń na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy ró Ŝnych instytucji / organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdra Ŝania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdra Ŝania „Programu...”, aby wła ściwe słu Ŝby administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne okre ślenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu.

6.2. Instrumenty polityki ochrony środowiska

Instrumentarium słu Ŝą ce realizacji polityki ochrony środowiska wynika z szeregu ustaw w śród których najwa Ŝniejsze to: prawo ochrony środowiska, prawo wodne, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Wśród instrumentów zarz ądzania ochron ą środowiska mo Ŝna wyró Ŝni ć instrumenty o charakterze politycznym (np. Polityka Ekologiczna Pa ństwa, wojewódzkie / powiatowe i gminne programy ochrony środowiska), instrumenty prawno - administracyjne oraz instrumenty o charakterze horyzontalnym (systemy zintegrowanego zarz ądzania środowiskiem, monitoring środowiska, system statystyki, społeczna partycypacja, działania edukacyjne, narz ędzia polityki technicznej i naukowej, konwencje, umowy i porozumienia mi ędzynarodowe). Tradycyjny podział instrumentów zarz ądzania środowiskiem wyró Ŝnia instrumenty o charakterze prawnym, finansowym i społecznym oraz strukturalnym.

6.2.1. Instrumenty prawne

Kompetencje Poni Ŝej wymieniono wa Ŝniejsze kompetencje organów powiatu w zakresie realizacji najwa Ŝniejszych ustaw dotycz ących ochrony środowiska i jego zasobów. Kompetencje wynikaj ące z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.)

Starosta:

• uzgadnia decyzj ę w sprawie planowanego przedsi ęwzi ęcia mog ącego znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (art. 48 ust.2 po ś) • stwierdza, w drodze postanowienia, obowi ązek przedło Ŝenia raportu o oddziaływaniu na środowisko – w ramach prowadzonego post ępowania administracyjnego, wymagaj ącego przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania planowanego przedsi ęwzi ęcia na środowisko (art.51 ust 2 i 3 po ś) • wydaje decyzj ę uzgadniaj ącą warunki przeprowadzenia rekultywacji zdegradowanego gruntu (art.106 po ś)

112 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

• dokonuje rekultywacji, je Ŝeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi nast ąpiło w wyniku kl ęski Ŝywiołowej, z uwagi na zagro Ŝenie Ŝycia lub zdrowia ludzi oraz w przypadku, gdy podmiot, który spowodował zanieczyszczenie nie dysponuje prawami do ziemi ( art.102 ust 4 i 5 po ś) • na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jako ści gleby lub ziemi, nakłada w drodze decyzji, na władaj ący powierzchni ą ziemi podmiot, obowi ązany do rekultywacji, obowi ązek prowadzenia pomiarów zawarto ści substancji w glebie i ziemi (art. 107 po ś) • prowadzi okresowe badania jako ści gleby i ziemi (art. 109 po ś) • sporz ądza mapy akustyczne na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska (art.118 po ś) • odbiera od prowadz ącego instalacj ę wyniki pomiarów wielko ści emisji (art. 149 po ś) • wydaje decyzj ę zobowi ązuj ącą do prowadzenia dodatkowych (wykraczaj ących poza okre ślone ustaw ą) pomiarów wielko ści emisji z instalacji, je Ŝeli z przeprowadzonej kontroli wynika, Ŝe nast ąpiło przekroczenie standardów emisyjnych (art. 150 po ś) • przyjmuje zgłoszenia instalacji, mog ących negatywnie oddziaływa ć na środowisko, których eksploatacja nie wymaga zezwolenia emisyjnego (art. 152 ust.1 po ś) • ustala, w drodze decyzji, wymagania w zakresie ochrony środowiska dotycz ące eksploatacji instalacji, z których emisja nie wymaga zezwolenia, o ile jest to uzasadnione konieczno ści ą ochrony środowiska (art. 154 po ś) • nakłada, w drodze decyzji obowi ązki na zarz ądzaj ącego drog ą, linia kolejow ą, lini ą tramwajow ą, lotniskiem lub portem w zakresie pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku wprowadzanych w zwi ązku z ich eksploatacj ą ( art. 178 po ś) • wydaje (cofa lub ogranicza) pozwolenia; na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wodnoprawne, na wytwarzanie odpadów, na emitowanie hałasu do środowiska, na emitowanie pól elektromagnetycznych, zintegrowane (art.183 po ś) - z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć , dla których organem wła ściwym jest wojewoda • nakazuje wykonanie przegl ądu ekologicznego, w razie stwierdzenia okoliczno ści wskazuj ących na mo Ŝliwo ść negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko (art. 237 po ś) – z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć , dla których organem wła ściwym jest wojewoda • w drodze decyzji nakazuje podmiotowi negatywnie oddziaływuj ącemu na środowisko podjecie czynno ści w zakresie ograniczenia oddziaływania na środowisko b ądź te Ŝ przywrócenie środowiska do stanu wła ściwego. W razie braku mo Ŝliwo ści nało Ŝenia takiego obowi ązku nakazuje uiszczenie kwoty pieni ęŜ nej na rzecz wła ściwego funduszu ochrony środowiska (art. 362 po ś) - z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć , dla których organem wła ściwym jest wojewoda.

Rada powiatu:

• zatwierdza program ochrony środowiska na terenie powiatu (art. 18 po ś) • uchwala uchwał ę w sprawie ograniczenia lub zakazu u Ŝywania jednostek pływaj ących, lub niektórych ich rodzajów na okre ślonych zbiornikach powierzchniowych wód stoj ących oraz na wodach płyn ących – je śli jest to konieczne do zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno – wypoczynkowe (art. 116 po ś) • zatwierdza program działa ń zmierzaj ących do dostosowania poziomu hałasu do dopuszczalnego – dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców wi ększej ni Ŝ sto tysi ęcy (art.117 po ś) • uchwala uchwał ę w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego u Ŝytkowania dla przedsi ęwzi ęcia mog ącego znacz ąco oddziaływa ć na środowisko – z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć o których mowa w art. 51 ust. 1 pkt. 1 ustawy prawo ochrony środowiska (art. 135 po ś)

113 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kompetencje wynikaj ące z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z pó źn. zm.)

Starosta:

• zatwierdza program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (art.17 ust 1 pkt 2 i ust 2 pkt 1 u.odp.) – z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których sporz ądzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsi ęwzi ęć • wydaje pozwolenie na wytwarzanie odpadów (art. 17 ust1 pkt 1 u. odp.) • przyjmuje informacj ę o wytworzonych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami (art. 17 ust 1 pkt 3 i ust 2 pkt 2 u.odp.) – z wyj ątkiem przedsi ęwzięć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których sporz ądzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsi ęwzi ęć • prowadzi rejestr posiadaczy odpadów, zwolnionych z obowi ązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalno ści w zakresie transportu, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania (art. 33 u. odp.) • wydaje zezwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie odzysku b ądź unieszkodliwiania odpadów (art. 16 u. odp.) - z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których sporz ądzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsi ęwzi ęć • wydaje zezwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie zbierania lub transportu odpadów (art. 28 u. odp.) • zatwierdza w drodze decyzji instrukcje składowiska odpadów (art.53 u. odp.) - z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których sporz ądzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsi ęwzi ęć • wydaje zezwolenie na zamkniecie składowiska odpadów – z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsi ęwzi ęć • wydaje zezwolenie na składowanie odpadów niebezpiecznych na wydzielonych cz ęś ciach innych składowiskach (art. 57 ust 3 u. odp.)

Rada powiatu:

• zatwierdza plan gospodarowania odpadami na terenie powiatu ( art. 14 uoo)

Kompetencje wynikaj ące z Ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz.1229 z pó źn. zm.)

Starosta:

• nakazuje usuni ęcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych oraz terenów w odległo ści mniejszej ni Ŝ 3m od stopy wału (art. 85 ust 4 pr.wod.) • nakazuje przywrócenie stanu poprzedniego w przypadku wykonania na wale przeciwpowodziowym lub w jego pobli Ŝu pewnych robót lub czynno ści (art. 86 ust 1 pr.wod.) • ustanawia strefy ochronne urz ądze ń pomiarowych słu Ŝb pa ństwowych (art. 107 ust 6 pr.wod.) • nakazuje usuni ęcie drzew lub krzewów z ustanawianej strefie ochronnej urz ądze ń pomiarowych (art. 107 ust 7 pr.wod.)

114 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

• sprawuje nadzór i kontrol ę nad działalno ści ą spółki wodnej (art. 178 pr. wod.) • zatwierdza statut spółki wodnej (art. 165 ust 3 pr. wod.) • na wniosek spółki wodnej lub zainteresowanego zakładu, w drodze decyzji, mo Ŝe wł ączy ć zakład do spółki wodnej (art. 168 pr.wod.) • okre śla wysoko ść i rodzaj świadcze ń na rzecz spółki wodnej przez osoby nie b ędące jej członkami lub przyczyniaj ące si ę do zanieczyszczania wody (art. 171 ust 2 pr.wod.) • orzeka o niewa Ŝno ści uchwał organów spółki wodnej, sprzecznych z prawem lub statutem (art. 179 ust 2 pr.wod. ) • rozwi ązuje, w drodze decyzji zarz ąd spółki wodnej, je Ŝeli jego działalno ść narusza prawo lub statut spółki (art. 180 ust 1 pr.wod.) • ustanawia zarz ąd komisaryczny spółki wodnej (art. 180 ust 3 pr.wod.) • rozwi ązuje, w drodze decyzji spółk ę wodn ą, je Ŝeli jej działalno ść narusza prawo lub statut (art180 ust 3 pr.wod.) • ustala lini ę brzegu dla wód innych ni Ŝ morskie wody wewn ętrzne, wody graniczne i śródl ądowe drogi wodne(art. 15 ust 2 pkt 3 pr.wod.) • tworzy stref ę ochronn ą uj ęcia wody – je śli ma ona obejmowa ć tylko stref ę ochrony bezpo średniej (art. 58 ust 5 pr.wod.) – jako organ wła ściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego • ustala zakres obowi ązku w zakresie w zakresie obowi ązku utrzymania urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych (art. 77 pr.wod.) - jako organ wła ściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego • wydaje pozwolenia wodnoprawne – z wyj ątkiem sytuacji gdy pozwolenie wydaje wojewoda (art. 186 ust 3 pr.wod.) • ustala wysoko ść odszkodowania w razie gdy szkoda jest nast ępstwem wydanego przez niego pozwolenia wodnoprawnego (art. 186 ust 3 pr.wod.)

Rada powiatu:

• uchwala uchwał ę wprowadzaj ącą powszechne korzystanie z wód innych ni Ŝ śródl ądowe wody powierzchniowe publiczne, morskie wody wewn ętrzne i wody morza terytorialnego (art. 35 pr.wod.)

Kompetencje wynikaj ące z Ustawy z dnia 16 pa ździernika 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2001r. Nr 99 poz. 1079)

Starosta:

• prowadzi rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, u Ŝytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych (art. 27e uop) • uzgadnia zmian ę przeznaczenia terenów, na których znajduje si ę starodrzew (art. 44 uop) • sprawuje kontrol ę przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania jej zasobów (art. 47 uop)

Kompetencje wynikaj ące z Ustawy z dnia 4 lutego 1994r. prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994r, Nr 27, poz.96 z pó źn. zm.)

Starosta:

• wydaje koncesj ę na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczaj ącym 10 000 m 3 (art. 16 pr.g.g.) • zatwierdza, w drodze decyzji projekt prac geologicznych, które nie wymagaj ą uzyskania koncesji (art. 33 pr.g.g.) • nakazuje, w drodze decyzji wykonanie dodatkowych prac pomiarowych podmiotom wykonuj ącym prace geologiczne (art. 36 pr.g.g.)

115 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

• prowadzi nadzór i kontrol ę nad pracami geologicznymi prowadzonymi przy wydobywaniu kopalin pospolitych (art. 38 prgg) • zatwierdza, w drodze decyzji dokumentacj ę geologiczn ą oraz gromadzi informacj ę uzyskiwane w wyniku prowadzenia prac geologicznych (art. 45 pgg) • zatwierdza w drodze decyzji projekt zagospodarowania zło Ŝa kopaliny pospolitej, sporz ądzonego na podstawie dokumentacji geologicznej oraz warunków okre ślonych w koncesji (art. 55 ust 2 prgg)

Pozwolenia Z dniem 1 stycznia 1999 roku kompetencje do wydawania pozwole ń w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami i uci ąŜ liwo ściami podzielono pomi ędzy wojewod ę i starost ę, przyjmuj ąc za podstawowe kryterium skal ę uci ąŜ liwo ści danego podmiotu. Wojewoda zachowuje dotychczasowe kompetencje w omawianym zakresie tylko w odniesieniu do podmiotów, nale Ŝą cych do tzw. szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia człowieka. Kompetencje do wydawania pozwole ń, dotycz ących obiektów zaliczonych do inwestycji mog ących pogorszy ć stan środowiska posiada Starosta. Wśród pozwole ń nale Ŝy wymieni ć: - pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze środowiska, w tym pozwolenia wodno-prawne, a tak Ŝe decyzje o emisji dopuszczalnej, - zgody na gospodarcze wykorzystanie odpadów, decyzje zatwierdzaj ące program gospodarki odpadami, - decyzje o zakresie i sposobie usuni ęcia przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko lub zagro Ŝenia, i przywrócenia środowiska do stanu wła ściwego, - koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacj ę surowców mineralnych.

Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie na funkcjonowanie znacznej cz ęś ci przedsi ębiorstw, zwłaszcza wszystkich przedsi ębiorstw traktowanych dotychczas w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska i co najmniej połowy obiektów zaliczanych do kategorii mog ących pogorszy ć stan środowiska. W powiecie zawiercia ńskim znajduj ą si ę nast ępuj ące instalacje wymagaj ące wydania zintegrowanego pozwolenia (wg Dyrektywy IPPC): - Huta „Zawiercie” S.A. - instalacje do wtórnego wytopu stali surowej o wydajno ści ponad 2,5 t/h oraz instalacje do obróbki metali Ŝelaznych poprzez walcowanie na gor ąco o zdolno ści produkcyjnej 20 t/h stali surowej, - Odlewnia śeliwa S.A. w Zawierciu - instalacje do wytopu Ŝeliwa, - P.P.H.U. Odlewnia śeliwa „Wiktoryjka” Sp. z o.o. - instalacje do wytopu Ŝeliwa, - Gliwickie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych Sp. z o.o. - Zakład Produkcyjny w Łazach - instalacja pieca tunelowego do wypalania wyrobów z materiałów ogniotrwałych, - Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej - Centralna Ciepłownia w Zawierciu, - Składowisko odpadów komunalnych w Por ębie, - Składowisko odpadów komunalnych w Ogrodzie ńcu - Składowisko odpadów komunalnych „Kobylarz” w Zawierciu.

Wdro Ŝenie wymaga ń tej Dyrektywy spowoduje konieczno ść stosowania zintegrowanego podej ścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako cało ści. Oznacza to odej ście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwole ń i decyzji administracyjnych, odnosz ących si ę do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uci ąŜ liwo ści (hałas, promieniowanie) na rzecz wydawania pozwole ń zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji b ędą uwzgl ędniały wymogi BAT.

Ponadto bardzo wa Ŝnym instrumentem słu Ŝą cym wła ściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są raporty oddziaływania na środowisko oraz plany zagospodarowania przestrzennego.

116 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Kontrola przestrzegania prawa Wprowadzona reforma w istotny sposób wzmacnia kompetencje kontrolne Wojewody. Jednak nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe nast ąpiło to na skutek zabiegów formalnych, tj. podporz ądkowania Wojewodzie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który wykonuje w jego imieniu zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska, a wi ęc odpowiada za kontrol ę przestrzegania warunków okre ślonych w pozwoleniach.

Ponadto, Wojewoda na wniosek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub za jego zgod ą, mo Ŝe powierzy ć w drodze porozumienia, prowadzenie spraw z zakresu wła ściwo ści wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, w tym wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych, powiatom poło Ŝonym na terenie województwa.

Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał si ę monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te Ŝ w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo wa Ŝna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawnym. Monitoring stanu środowiska opisano przy omawianiu poszczególnych elementów środowiska.

6.2.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych nale Ŝą przede wszystkim: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieni ęŜ na i fundusze celowe

Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska Opłaty te pełni ą funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zach ęcanie podmiotów (dotyczy to podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urz ądze ń ochronnych oraz oszcz ędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Opłaty pobierane s ą za: - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - składowanie odpadów, - wył ączanie gruntów rolnych i le śnych z produkcji, - usuwanie drzew i krzewów Opłaty trafiaj ą do funduszy celowych (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). Pobieraj ą je organy administracji (np. Urz ąd Marszałkowski, organ gminy) lub, jak w przypadku gruntów rolnych i le śnych, wnoszone s ą bezpo średnio do funduszu celowego. Podmiot korzystaj ący ze środowiska ustala we własnym zakresie wysoko ść nale Ŝnej opłaty (według stawek obowi ązuj ących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi j ą na rachunek wła ściwego urz ędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie b ędące przedsi ębiorcami ponosz ą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodno-prawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Nale Ŝy tak Ŝe wspomnie ć, Ŝe podobne opłaty pobiera si ę na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalno ść koncesjonowan ą.

Administracyjne kary pieni ęŜ ne Kary pieni ęŜ ne nie s ą sensu stricte środkiem ekonomicznym, s ą raczej zwi ązane z instytucj ą odpowiedzialno ści prawnej. Spełniaj ą jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera si ę w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód,

117 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 powietrza, odpadów i hałasu, kar ę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle s ą kilkakrotnie wy Ŝsze ni Ŝ opłaty i trafiaj ą do funduszy celowych. Ustawa po ś przewiduje mo Ŝliwo ść odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieni ęŜ nych.

Fundusze celowe Jak powiedziano wy Ŝej, opłaty i kary zasilaj ą fundusze celowe. Dla powiatu zawiercia ńskiego istotne znaczenie maj ą fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: NFO ŚiGW w Warszawie i WFO ŚiGW w Katowicach oraz PFO ŚIGW.

W skali powiatu mo Ŝliwe jest wykorzystanie instrumentów, nie b ędących w kompetencji władz powiatu, poprzez porozumienie si ę z partnerami w kompetencjach których znajduj ą si ę dane instrumenty (wojewoda, samorz ąd wojewódzki, samorz ądy gminne).

6.2.3. Instrumenty społeczne

Instrumenty społeczne wspomagaj ą realizacj ę programu ochrony środowiska. Zagadnienie to wi ąŜ e si ę z realizacj ą zasady współdziałania, której słu Ŝą uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne.

Instrumenty społeczne s ą to narz ędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. W śród nich istnieje podział na dwie kategorie wewn ętrzne: pierwsza dotyczy działa ń samorz ądów a narz ędziami s ą przede wszystkim działania edukacyjne, druga polega na budowaniu powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem, gdzie podstaw ą jest komunikacja społeczna: systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie mechanizmów tzw. budowania świadomo ści (kampanie edukacyjne).

Działania edukacyjne realizowane s ą w ró Ŝnych formach i na ró Ŝnych poziomach, pocz ąwszy od szkół wszystkich stopni a sko ńczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalno ść ta prowadzona jest od wielu lat, lecz ci ągle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społecze ństwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych i społecznych. Edukacja ekologiczna została szerzej omówiona w rozdziale 2.

Czynnikami decyduj ącymi o sukcesie realizowanej edukacji ekologicznej s ą rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiej ętno ść komunikowania si ę ze społecze ństwem. Komunikacja społeczna coraz cz ęś ciej nabiera form zinstytucjonalizowanych. Z jednej strony jest to tworzenie biur komunikacji społecznej w urz ędach, z drugiej strony - podpisywanie formalnych deklaracji współpracy z organizacjami społecznymi i wspieranie ich działa ń poprzez np. wprowadzanie przedstawicieli organizacji do ró Ŝnego rodzaju ciał opiniodawczo-doradczych, organizowanie regularnych spotka ń z organizacjami, itp.

Im szerszy jest zakres strategii / programu i zwi ązanych z ni ą działa ń, tym wi ęcej jest grup i osób, które mog ą wpłyn ąć na proces opracowywania i wdra Ŝania strategii / programu: od sposobu i jako ści komunikowania si ę z nimi zale Ŝą wspólnie wypracowane cele i ich realizacja.

W nowym podziale kompetencji ustawodawca nakłada na instytucje rz ądowe i samorz ądowe obowi ązek wzajemnego informowania si ę i uzgadniania. Obowi ązek ten dotyczy w pierwszej kolejno ści wymiany informacji mi ędzy przedstawicielami ró Ŝnych szczebli samorz ądu i rz ądowych organizacji ochrony środowiska. Ustawa - Prawo ochrony środowiska, podobnie jak i poprzednio ustawa o dost ępie z 9 listopada 2000 roku, nie przewiduje Ŝadnych ogranicze ń w korzystaniu z prawa dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie, a dost ęp do informacji nie jest uzale Ŝniony od uczestnictwa w Ŝadnym konkretnym post ępowaniu i posiadania jakiegokolwiek interesu w sprawie. Szeroko poj ęta komunikacja mo Ŝe słu Ŝyć: - wymianie informacji roboczej z innymi osobami pracuj ącymi nad tym samym tematem, - wspieraniu procesu, np. przekazywaniu okre ślonych informacji politykom, sponsorom czy decydentom,

118 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

- wci ąganiu stron do współpracy, np. budowanie zainteresowania dzi ęki rzetelnej i ciekawie podanej informacji, wymiana zda ń z osobami o postawie (pocz ątkowo) krytycznej, wyja śnianie stanowisk, - zapobieganiu zakłóceniom procesu (np. blokowaniu realizacji) poprzez wci ągni ęcie wszystkich zainteresowanych stron "otwartego planowania" w proces opracowywania strategii / programu, - promocji strategii / programu (m.in. promocja sukcesu).

Wci ągni ęcie potencjalnych oponentów w szukanie rozwi ąza ń we wczesnym stadium procesu planowania znacznie zmniejsza ryzyko odwoła ń i protestów w fazie realizacji, gdy ka Ŝdy dzie ń zwłoki jest znacznie dro Ŝszy, a odwołania na drodze s ądowej powoduj ą zwłok ę trudn ą do oszacowania. Profesjonalna wymiana informacji to okazja do zaprezentowania pozytywnej postawy grupy zarz ądzaj ącej procesem, a otwarto ść w komunikacji wskazuje na mocn ą pozycj ę tego, kto ją prowadzi. Wymiana informacji działa jak system "wczesnego ostrzegania" i zmniejsza ryzyko wyst ąpienia nieoczekiwanych zakłóce ń, o których nie dowiemy si ę na czas, gdy poszczególne strony b ędą milcze ć. Intensywna wymiana informacji, wci ąganie do dyskusji sprzymierze ńców i oponentów, organizowanie akcji informacyjnych, itp. opó źnia wprawdzie działania w pocz ątkach procesu, ale w ostatecznym rozrachunku chroni przed opó źnieniami i nieoczekiwanymi problemami w fazie realizacji projektu

Władze powiatu zdaj ą sobie spraw ę z faktu, Ŝe dobra komunikacja z ró Ŝnymi partnerami wł ączonymi w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego (grupami zadaniowymi) jest podstaw ą dobrej ich współpracy, prowadz ącej do wi ększego zaanga Ŝowania w realizacj ę polityki ochrony środowiska.

Współdziałanie jest niezb ędnym instrumentem w przypadku konieczno ści uczestniczenia kilku podmiotów w finansowaniu przedsi ęwzi ęcia obj ętego programem ochrony środowiska. Jest to jednocze śnie najlepszy przykład partnerstwa, tak Ŝe publiczno-prywatnego w celu np. wykonania tzw. monta Ŝu finansowego. Uczestnictwo prywatnych wła ścicieli działek (np. w przypadku budowy systemu kanalizacji) wymaga zastosowania rozwi ąza ń prawnych umo Ŝliwiaj ących uczestnictwo grupy prywatnych podmiotów fizycznych jako partnera dla innych podmiotów prawnych. Takie rozwi ązania w postaci np. utworzenia komitetu budowy, mog ą tak Ŝe umo Ŝliwi ć formalne przekazywanie dofinansowania grupie prywatnych wła ścicieli ze strony podmiotu dysponuj ącego środkami na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia np. w rodzaju przydomowych oczyszczalni ścieków.

Podobne rozwi ązanie mo Ŝe by ć przyj ęte w przypadku wspomagania przedsi ęwzi ęć zwi ązanych ze zmian ą no śnika energii w systemach ogrzewania w domach mieszkalnych.

Współdziałanie w ramach gospodarki wodno-ściekowej czy gospodarki odpadami b ędzie polegało na uzgodnieniach dotycz ących finansowania i organizacji działa ń w tym zakresie. Szczególnie istotne będzie działanie w porozumieniu w przypadku współfinansowania przedsi ęwzi ęć oraz korzystania z funduszy UE. Stosowne porozumienia (by ć mo Ŝe o charakterze stowarzyszenia) nale Ŝy poczyni ć wcze śniej z uwagi na wymagania proceduralne w przypadku aplikacji o fundusze w UE.

Władze powiatu zawiercia ńskiego oczekuj ą współpracy ze strony poszczególnych gmin, przemysłu i organizacji pozarz ądowych, dla osi ągania lepszego poziomu ochrony środowiska. Konwencjonalne podej ście do kształtowania polityki ochrony środowiska (system nakazowo-kontrolny z wykorzystaniem instrumentów regulacyjnych i bod źców ekonomicznych) jest wci ąŜ dominuj ące; przemysł musi spełnia ć normy i uiszcza ć ustanowione opłaty, a przewa Ŝaj ącymi technikami ochronnymi s ą technologie "ko ńca rury", np. utylizacja odpadów. Korzystne uzupełnienie stanu obecnego w zakresie efektywnego zarz ądzania środowiskiem powinno stanowi ć komplementarne podej ście bazuj ące na współpracy, z zaanga Ŝowaniem "grup zadaniowych / docelowych". Kooperatywne kształtowanie polityki ochrony środowiska jest efektywniejsze dla np. zrównowa Ŝonego rozwoju przemysłu, niŜ tradycyjne regulacje nakazowo-kontrolne. Wynika to z lepszego wykorzystania potencjału zaanga Ŝowanej tu strony przemysłowej.

119 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Rozwi ązywanie problemów środowiskowych w powiecie zawiercia ńskim mo Ŝna wesprze ć poprzez dobrowolne porozumienie w zakresie wdra Ŝania "Programu ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego", zawarte mi ędzy Starost ą, organami wykonawczymi gmin, Wojewod ą Śląskim, Marszałkiem Województwa Śląskiego, Prezesem WFO ŚiGW w Katowicach, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska oraz wybranymi podmiotami gospodarczymi / instytucjami / organizacjami, reprezentowanymi przez Dyrektora Naczelnego lub Prezesa. Porozumienie takie wyra Ŝa wol ę podejmowania wspólnych działa ń, które pozwol ą na skuteczne i efektywne wdra Ŝanie Programu.

6.2.4. Instrumenty strukturalne

Instrumenty strukturalne rozumiane s ą jako narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdra Ŝania polityk środowiskowych. S ą to przede wszystkim strategie i programy wdro Ŝeniowe oraz systemy zarz ądzania środowiskowego.

Strategie i programy wdro Ŝeniowe Strategia rozwoju powiatu zawiercia ńskiego jest dokumentem wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali powiatu. Dokument ten jest baz ą dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju turystyki, ochrony zdrowia, przemysłu, itd.), a tak Ŝe daje ogólne wytyczne co do kierunków działa ń w zakresie ochrony środowiska.

Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego jest zarówno planem polityki ochrony środowiska do 2011 roku, jak i programem wdro Ŝeniowym na najbli Ŝsze 4 lata (2004 - 2007). Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe program ochrony środowiska jest programem, który z jednej strony uwzgl ędnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, Ŝe działania realizowane np. w przemy śle czy rolnictwie musz ą by ć brane pod uwag ę w programie ochrony środowiska i jednocze śnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działa ń w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszka ńców województwa.

Równie Ŝ plan gospodarki odpadami opracowany w ramach niniejszego projektu jest planem strategicznym i wdro Ŝeniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale tak Ŝe rodzaj i harmonogram realizacji przedsi ęwzi ęć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródeł.

Systemy zarz ądzania środowiskowego Od zakładów przemysłowych, które nadal s ą źródłem powa Ŝnych zagro Ŝeń dla środowiska, oczekuje si ę zwi ększonej aktywno ści na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie mo Ŝe sprowadza ć si ę tylko do naprawy ju Ŝ zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje si ę przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływa ń czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez czynniki zewn ętrzne: społecze ństwo, przepisy prawne, administracj ę publiczn ą zajmuj ącą si ę ochron ą środowiska, a tak Ŝe mi ędzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównowa Ŝonego rozwoju stwarza podstaw ę do zmiany nastawienia przedsi ębiorców do ochrony środowiska, polegaj ące na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. St ąd powstała koncepcja zarz ądzania środowiskowego. Cech ą zarz ądzania środowiskowego jest wł ączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie ń do kompetencji zarz ądu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000 EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny by ć prowadzone działania inspiruj ące firmy do stara ń o wprowadzenie systemu zarz ądzania środowiskowego, wskazuj ące na niew ątpliwe korzy ści wynikaj ące z jego wprowadzenia. W pó źniejszym etapie nale Ŝy poszukiwa ć sposobu jak wł ączy ć system zarz ądzanie środowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewod ę lub Starost ę dla zakładów zlokalizowanych w powiecie zawiercia ńskim. Takie podej ście jest zgodne z polityk ą Unii Europejskiej, która poleca systemy

120 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011 zarz ądzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialno ści przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarz ądzania środowiskowego polecane s ą równie Ŝ dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urz ędów Wojewódzkich, Urz ędów Powiatowych i Urz ędów Gminnych.

Nale Ŝy zach ęca ć zakłady przemysłowe powiatu zawiercia ńskiego do wdra Ŝania systemów zarz ądzania środowiskowego.

6.3. Upowszechnianie informacji o środowisku

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska organy administracji s ą obowi ązane udost ępnia ć ka Ŝdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajduj ące si ę w ich posiadaniu (art. 19 po ś). Zakres informacji i zasady ich udost ępniania okre śla po ś Dział IV Informacje o środowisku.

Starostwo powiatowe b ędzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne środki komunikowania si ę. W pierwszej kolejno ści rozszerzony zostanie zakres informacji dost ępny na stronach internetowych SP o dane dot. oceny stanu środowiska w powiecie i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Zostan ą podj ęte działania zmierzaj ące do udost ępniania społecze ństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osi ągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotn ą rol ę b ędą pełniły pozarz ądowe organizacje ekologiczne prowadz ące działalno ść informacyjn ą lub konsultacyjn ą dla społecze ństwa. Intensyfikowane b ędą działania wynikaj ące z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego.

6.4. Organizacja zarz ądzania środowiskiem

6.4.1. Wprowadzenie

Zarz ądzanie środowiskiem w okresie pocz ątkowym b ędzie wymagało wyodr ębnienia struktury zarz ądzania środowiskiem od struktury zarz ądzania tym programem. Jednak Ŝe, docelowo program ten powinien uto Ŝsamia ć si ę z systemem zarz ądzania środowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najwa Ŝniejszych celów postawionych przed zarz ądzaj ącymi programem. Program powinien wypracowa ć instrumentarium, które umo Ŝliwi osi ągni ęcie unifikacji zarz ądzania programem z zarz ądzaniem środowiskiem.

6.4.2. Ogólne zasady zarz ądzania środowiskiem

Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarz ądzania ekologicznego wskazuje, Ŝe system zarz ądzania realizuj ący cele ekologiczne powinien opiera ć działania na nast ępuj ących zasadach: - zanieczyszczaj ący płaci, u Ŝytkownik płaci, - przezorno ści, - współodpowiedzialno ści, - pomocniczo ści.

Zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę na kilku szczeblach. W powiecie zarz ądzanie dotyczy działa ń własnych (podejmowanych przez powiat) oraz działa ń poszczególnych gmin, wa Ŝnych w skali powiatu, a tak Ŝe jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa równie Ŝ w ramach swoich obowi ązków i kompetencji realizuje zadania zwi ązane z zarz ądzaniem środowiskiem w powiecie.

Podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska kieruj ą si ę głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą si ę tak Ŝe z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzanie środowiskiem odbywa si ę przez: - dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa,

121 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

- porz ądkowanie technologii i re Ŝimów obsługi urz ądze ń, - modernizacj ę technologii, - eliminowanie technologii uci ąŜ liwych dla środowiska, - instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, - stał ą kontrol ę emisji zanieczyszcze ń.

Instytucje działaj ące w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: - racjonalne planowanie przestrzenne, - kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, - porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska.

Jak wcze śniej powiedziano, podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska s ą wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nało Ŝenie na wszystkie szczeble samorz ądu i organów rz ądowych ochrony środowiska obowi ązku wzajemnego informowania si ę i uzgadniania. Na uwag ę zasługuje w tym kontek ście wzmocnienie relacji i wpływu organów samorz ądowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a tak Ŝe przyznanie odpowiednich uprawnie ń kontrolnych organom samorz ądowym.

Przepisy przewiduj ą tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczaj ących generalne kierunki polityki rozwoju w kontek ście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. Zarz ądy województw, powiatów i gmin sporz ądzaj ą programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa. Dokumenty dotycz ące zagospodarowania przestrzennego sporz ądza si ę na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie maj ą jednakow ą moc prawn ą i rol ę w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego najmocniejsz ą pozycj ę w omawianej strukturze ma gmina, gdy Ŝ tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, maj ą rang ę obowi ązuj ącego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu, Ŝe wszelkie programy, plany i strategie formułowane na ró Ŝnych szczeblach maj ą tylko wtedy szans ę realizacji, je śli znajd ą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Samorz ąd powiatowy okre śla równie Ŝ strategi ę rozwoju powiatu, na któr ą składa si ę m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju. Ustawowy jest równie Ŝ obowi ązek uchwalenia powiatowego programu ochrony środowiska.

6.4.3. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska

Podstawow ą zasad ą realizacji programu ochrony środowiska powinna by ć zasada wykonywania zada ń przez poszczególne jednostki wł ączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim. Szans ę na skuteczne wdro Ŝenie Programu daje dobra organizacja zarz ądzania nim. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu mo Ŝna wyodr ębni ć cztery grupy podmiotów uczestnicz ących w nim. S ą to: - Podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem - Podmioty realizuj ące zadania programu, w tym instytucje finansuj ące - Podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu - Społeczno ść powiatu jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu

122 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Schemat zarz ądzania Programem przedstawia rycina 6.1.

Ryc. 6.1. Schemat zarz ądzania programem ochrony środowiska

RADA POWIATU

Samorz ądy gminne Rada ZARZ ĄD POWIATU Programowa Wojewoda Pełnomocnik ds. Programu Samorz ąd wojewódzki Zespół Realizacyjny

Instytucje Jednostki realizuj ące Instytucje kontroluj ące przedsi ęwzi ęcia finansuj ące

Odbiór społeczny

Główna odpowiedzialno ść za realizacj ę Programu spoczywa na Zarz ądzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarz ąd Powiatu współdziała z organami administracji rz ądowej i samorz ądowej szczebla wojewódzkiego oraz samorz ądami gminnymi, które dysponuj ą instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda i Starosta dysponują instrumentarium prawnym umo Ŝliwiaj ącym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarz ądu Województwa znajduj ą si ę instrumenty finansowe na realizacj ę zada ń programu (poprzez WFO ŚiGW w Katowicach). Ponadto Zarz ąd Powiatu współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (WIO Ś), prowadz ą monitoring wód (RZGW).

Zarz ąd Powiatu odpowiedzialny za wdra Ŝanie Programu b ędzie wspierany przez Rad ę Programow ą, ukonstytuowan ą dla potrzeb niniejszego Programu.

Rada Programowa, obecnie nadzoruj ąca opracowanie Programu, b ędzie tak Ŝe nadzorowała proces jego wdra Ŝania, zapoznaj ąc si ę z okresowymi raportami nt. wykonania zada ń i uzyskanych efektów ekologicznych. Zadaniem Rady jest uzyskanie płaszczyzny społecznego uzgadniania sposobu osi ągania celów Programu. Przedstawiciele ró Ŝnych stron wł ączonych w realizacj ę Programu b ędą mieli ró Ŝne pogl ądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsi ęwzi ęć . Istnieje zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zada ń programu i udziału we wdra Ŝaniu Programu. T ę wła śnie rol ę ma spełnia ć Rada Programowa. Posiedzenia Rady powinny si ę odbywa ć ok. 3-4 razy w roku (nie rzadziej ni Ŝ 2 razy).

Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji sta ć si ę rutyn ą i podstaw ą zinstytucjonalizowanej współpracy pomi ędzy partnerami ró Ŝnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Nast ępuje uporz ądkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarz ądzania na tyle, Ŝe pewne działania staj ąc si ę rutyn ą, powoduj ą samoistne powtarzanie si ę dobrych rozwi ąza ń wytwarzaj ąc mechanizmy samoregulacji.

Jak ju Ŝ wspomniano wcze śniej, odbiorc ą Programu s ą mieszka ńcy powiatu, którzy subiektywnie oceniaj ą efekty wdro Ŝonych przedsi ęwzi ęć . Ocen ę tak ą mo Ŝna uzyska ć poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomo ści społecznej, co opisano w dalszej cz ęś ci dokumentu.

123 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

6.4.4. Monitoring wdra Ŝania Programu

Zakres monitoringu Wdra Ŝanie Programu Ochrony Środowiska b ędzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: - Okre ślenia stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć / działa ń - Okre ślenia stopnia realizacji przyj ętych celów - Oceny rozbie Ŝno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem - Analizy przyczyn tych rozbie Ŝno ści

Zarz ąd Powiatu Zawiercia ńskiego (poprzez pełnomocnika ds. Programu i Zespół Realizacyjny) b ędzie oceniał co dwa lata stopie ń wdro Ŝenia Programu, natomiast na bie Ŝą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. Pod koniec 2005 roku nast ąpi ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2004 - 2007. Wyniki oceny b ędą stanowiły wkład dla nowej listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących okres 2006 - 2009. Ten cykl b ędzie si ę powtarzał co dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie dla okresu do 2011 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotycz ących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska.

Zatem głównymi elementami monitoringu wdra Ŝania Programu b ędą:

- Ocena post ępów we wdra Ŝaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata) - Aktualizacja listy przedsi ęwzi ęć (co dwa lata) - Aktualizacja polityki ochrony środowiska, tj. celów ekologicznych i kierunków działa ń (co cztery lata)

Wska źniki monitorowania efektywno ści Programu Podstaw ą wła ściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczo ści, oparty na wska źnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a tak Ŝe na wska źnikach świadomo ści społecznej. Poni Ŝej (tabela 6.1.) zaproponowano istotne wska źniki, przyjmuj ąc Ŝe lista ta nie jest wyczerpuj ąca i b ędzie sukcesywnie modyfikowana.

124 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Tabela 6.1. Wska źniki monitorowania Programu

Lp. Wska źnik Stan wyj ściowy A. Wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko 1. Jako ść wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych (wg oceny 50 % ogólnej) 2. Jako ść wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jako ści 69 % (klasa Ia i Ib) 3. Udział ścieków komunalnych nieoczyszczonych 10 % 4. Udział ścieków przemysłowych nieoczyszczonych 10 % 5. Stosunek długo ści sieci kanalizacyjnej do sieci wodoci ągowej 14 % 6. Ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych / 1 mieszka ńca w roku 0,295 Mg 7. Udział odpadów komunalnych składowanych na wysypiskach b.d. 8. Udział odpadów przemysłowych składowanych na składowiskach 6,7 % 9. Wielko ść emisji zanieczyszcze ń pyłowych do powietrza z zakładów 400 Mg obj ętych sprawozdawczo ści ą GUS 10. Wielko ść emisji zanieczyszcze ń gazowych do powietrza z zakładów 1 500 Mg obj ętych sprawozdawczo ści ą GUS (bez CO 2) 11. Udział terenów zieleni publicznej w stosunku do całkowitej powierzchni 0,15 % 12. Wska źnik lesisto ści (lub pow. le śna w ha/1 mieszka ńca) 30,1 % 13. Powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą 46,6 % 14. Powierzchnia terenów zdegradowanych 47,0 ha 15. Nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska 9 174,7 tys. PLN 16. Ilo ść zu Ŝytych nawozów sztucznych i mineralnych/1ha u Ŝytków rolnych 17. Ilo ść zu Ŝytej wody/1 mieszka ńca 34,4 m 3 18. Ilo ść zarejestrowanych pojazdów samochodowych 37 056 B. Wska źniki świadomo ści społecznej 19. Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska b.d. wg oceny jako ściowej 20. Ilo ść i jako ść interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszka ńców b.d. 21. Liczba, jako ść i skuteczno ść kampanii edukacyjno-informacyjnych b.d.

Okre ślenie powy Ŝszych wska źników wymaga posiadania odpowiednich informacji: - Pochodz ących z monitoringu środowiska (grupa A). Informacje te powinny by ć opracowane przez WIO Ś, - Pochodz ących z przeprowadzenia odpowiednich bada ń społecznych (grupa B), np. raz na 4 lata. Badania te powinny by ć prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu s ą wielko ściami wolnozmiennymi. S ą wynikiem bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu Ŝą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak Ŝe ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów programu przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urz ędów Gmin, Wojewody, WIO Ś.

W oparciu o analiz ę wska źników grupy A i grupy B b ędzie mo Ŝliwa ocena efektywno ści realizacji ‘Programu ochrony środowiska” a w oparciu o t ą ocen ę – aktualizowanie programu.

6.4.5. Harmonogram wdra Ŝania Programu

W tabeli 6.2. przedstawiono szczegółowy harmonogram wdra Ŝania „Programu ...”. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, i Ŝ mo Ŝliwe s ą modyfikacje tego harmonogramu w zale Ŝno ści od oceny post ępów w zakresie osi ągania celów i zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych.

125 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Tabela 6.2. Harmonogram wdra Ŝania "Programu ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego"

Lp. Zadania Rok 2003 2004 2005 2006 2007 Itd. 1. Program ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego a. Cele do 2011 roku i kierunki do 2011 do 2014 działa ń b. Lista przedsi ęwzi ęć 2004 do 2006 do 2008do proponowanych do realizacji w 2007 2009 2011 latach 2004-2007 2. Monitoring 2.1. Monitoring stanu środowiska 2.2. Monitoring polityki środowiskowej - Mierniki efektywno ści Programu - Ocena realizacji listy przedsi ęwzi ęć - Raporty z realizacji Programu - Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska

6.5. Główne działania w ramach zarz ądzania Programem

W oparciu o poprzednie paragrafy niniejszego rozdziału w tabeli 6.3. przedstawiono najwa Ŝniejsze działania w ramach nast ępuj ących zagadnie ń: wdra Ŝanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsi ęwzi ęć , współpraca z ró Ŝnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społecze ństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarz ądzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla ka Ŝdego zagadnienia wskazano instytucje uczestnicz ące w realizacji wyszczególnionych działa ń.

126 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Tabela 6.3. Najwa Ŝniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem

Lp. Zagadnienie Główne działania w latach 2004-2007 Instytucje uczestnicz ące 1. Wdra Ŝanie "Programu Koordynacja wdra Ŝania Programu Zarz ąd Powiatu, ochrony środowiska Współpraca z ró Ŝnymi jednostkami Samorz ądy gminne, powiatu Ocena wdro Ŝenia przedsi ęwzi ęć (2x, 2005 Inne jednostki zawiercia ńskiego" i 2007) wdra Ŝaj ące Program Ocena realizacji i weryfikacja celów ekologicznych i kierunków działa ń (1x, 2006) Raporty o wykonaniu Programu (2x, 2005 i 2007) 2. Edukacja ekologiczna, Rozwój ró Ŝnorodnych form edukacji Zarz ąd Powiatu Komunikacja ze ekologicznej w oparciu o instytucje Zarz ądy gmin, społecze ństwem, zajmuj ące si ę tym zagadnieniem- Zarz ąd województwa System informacji o Realizacja zapisów ustawy dot. dost ępu WIO Ś, środowisku do informacji o środowisku i jego ochronie Organizacje Wi ększe wykorzystanie mediów (prasa, pozarz ądowe telewizja, internet) w celach informowania społecze ństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów Stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych)-Szersze wł ączenie organizacji pozarz ądowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społecze ństwem 3. Systemy zarz ądzania Wspieranie i promowanie zakładów / Zarz ąd Powiatu, środowiskiem instytucji wdra Ŝaj ących system Wojewoda zarz ądzania środowiskiem Fundusze celowe 4. Monitoring stanu Zgodnie z wymaganiami ustawowymi WIO Ś, WSSE środowiska Informacje o stanie środowiska w powiecie Zarz ąd Powiatu

127 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

128 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

7. ASPEKTY FINANSOWE WDRA śANIA PROGRAMU

129 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

7.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale omówiono potencjalne źródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w "Programie..." (par. 7.2.). Koszty wdra Ŝania "Programu ..." zostały okre ślone dla okresu 2004 - 2007 (par. 7.3.).

Koszty wdro Ŝenia przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w "Programie ochrony środowiska" dla okresu 2004 - 2007, podane s ą w cenach II kwartału 2003 roku.

7.2. Ramy finansowe wdra Ŝania „Programu ochrony środowiska”

Niezb ędnym elementem "Programu ochrony środowiska" jest wskazanie ram finansowych wdra Ŝania "Programu ..." poprzez szacunek wielko ści środków, które mog ą by ć zaanga Ŝowane w realizacj ę przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w programie. S ą to środki własne powiatu i gmin powiatu, środki podmiotów gospodarczych, środki bud Ŝetu Pa ństwa i bud Ŝetu województwa śląskiego, a tak Ŝe środki pochodz ące z funduszy celowych (fundusze ekologiczne) i środki pomocowe.

7.2.1. Potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć Programu

Specyfik ą systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, Ŝe wi ększ ą cz ęść wydatków ponosz ą samorz ądy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsi ębiorstwa, natomiast udział środków bud Ŝetu pa ństwa jest mały. W poprzednich latach przeci ętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% warto ści inwestycji. W najbli Ŝszych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polega ć na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocze śnie oczekuje si ę spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze wzgl ędu na ogóln ą popraw ę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje si ę wi ększego ni Ŝ dotychczas zaanga Ŝowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójno ści (2004 - 2006).

Inwestycje przewidywane do realizacji w przemy śle b ędą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniaj ąco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa.

Jak wspomniano wcze śniej, istotny ci ęŜ ar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, cz ęsto poprzez zaci ąganie długu w bankach i w mi ędzynarodowych instytucjach finansuj ących (np. EBOiR). Coraz cz ęś ciej gminy podejmuj ą decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewn ętrznemu do wykonywania działa ń z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancj ą jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółk ę oraz na jako ść świadczonych usług.

130 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

7.2.2. Oszacowanie wielko ści środków mo Ŝliwych do zaanga Ŝowania

W oparciu o analiz ę źródeł finansowania działa ń w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce, województwie śląskim i gminach powiatu zawiercia ńskiego oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł, przewiduje si ę nast ępuj ące ramy finansowe dla wdra Ŝania Programu w najbli Ŝszych czterech latach:

Źródło finansowania Łącznie w latach 2004 – 2007 % w tys. zł Środki własne gmin i powiatu wraz 45 000 21,1 z PFO ŚiGW, GFO ŚiGW NFO ŚiGW ,WFO ŚiGW 42 000 19,7 Bud Ŝet pa ństwa 6 000 2,8 Środki pomocowe UE 105 500 49,4 Środki własne podmiotów 15 000 7,0 gospodarczych RAZEM 213 500 100

7.3. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć w latach 2004 - 2007

7.3.1. Wprowadzenie

Kalkulacja kosztów przedstawiona w par. 7.3.2. dotyczy wykonania zada ń, które b ędą realizowane w latach 2004 - 2007 poniewa Ŝ szacunek kosztów w okresach dłu Ŝszych jest obarczony tak du Ŝym bł ędem, i Ŝ staje si ę mało przydatnym. W okresie tym przewiduje si ę działania z zakresu: • Zarz ądzania środowiskiem zgodnie z celami i strategi ą Programu Ochrony Środowiska; koordynacja / zarz ądzanie, monitoring wdra Ŝania programu, doskonalenie przepływu informacji, edukacja ekologiczna • Inwestowania w techniczn ą infrastruktur ę ochrony środowiska (zgodnie z list ą przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w latach 2004 – 2007).

7.3.2. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć w latach 2004 – 2007

Szacunkowe koszty wdra Ŝania "Programu..." w latach 2004 - 2007 przedstawiono w tabeli zbiorczej (tabela 7.1.). Koszty te zostały okre ślone w oparciu o: • szczegółowe dane zgłoszone przez ró Ŝne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsi ęwzi ęć lub szacunek kosztów przeprowadzony w oparciu o średnie wska źniki dotycz ące budowy i eksploatacji urz ądze ń, • ocen ę wielko ści środków mo Ŝliwych do zaanga Ŝowania (tzw. ramy finansowe)

131 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Tabela 7.1. Szacunkowe koszty wdra Ŝania Programu w latach 2004 - 2007 ( w tys. PLN) Lp. Zagadnienie Koszty w latach 2004-2007 w tys. PLN Pozainwestycyjne Inwestycyjne Razem 1. Zarz ądzanie Programem - 50 50 2. Edukacja ekologiczna 308 0 308 3. Jako ść wód 330 138 433 138 763 5. Powietrze atmosferyczne 30 67 371* 67 401 6. Kształtowanie stosunków wodnych 0 6 210 6 210 7. Przyroda i krajobraz 191 33 224 8. Ochrona lasów 86 0 86 9. Ochrona gleb 0 200 200 10. Ochrona zasobów kopalin 0 200 200 Razem w latach 2004 - 2007 945 212 497 213 442 * Z uwzgl ędnieniem kosztów infrastruktury drogowej

7.3.3. Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania

Struktura finansowania wdra Ŝania Programu Ochrony Środowiska powiatu zawiercia ńskiego w latach 2004 – 2007 oparta o ramy finansowe przedstawione w paragrafie 7.2. powinna by ć nast ępuj ąca:

Źródło Udział % tys. PLN Środki własne gmin i powiatu wraz z PFO ŚiGW, GFO ŚiGW 21,1 44 988 NFO ŚiGW, WFO ŚiGW 19,7 41 989 Bud Ŝet pa ństwa 2,8 5 998 Środki pomocowe UE 49,4 105 471 Środki własne podmiotów gospodarczych 7,0 14 996 RAZEM 100,0 213 442

132 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Spis tabel

Tabela 6.1. Wska źniki monitorowania Programu 125 Tabela 6.2. Harmonogram wdra Ŝania "Programu ochrony środowiska powiatu zawiercia ńskiego" 126 Tabela 6.3. Najwa Ŝniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem 127 Tabela 7.1. Szacunkowe koszty wdra Ŝania Programu w latach 2004 – 2007 132

Spis rycin

Ryc. 1.1. Relacje powiatowego programu ochrony środowiska do innych opracowa ń 7 Ryc. 1.2. Metodyka konstruowania Programu ochrony środowiska 8 Ryc. 6.1. Schemat zarz ądzania programem ochrony środowiska 123

Spis map

Mapa 1.1 Podział administracyjny powiatu zawiercia ńskiego 5 Mapa 2.1 Sie ć komunikacyjna na terenie powiatu zawiercia ńskiego 17 Mapa 3.1 Podstawowe formy ochrony przyrody na terenie powiatu zawiercia ńskiego 45 Mapa 4.1 Oczyszczalnie ścieków oraz skanalizowanie gmin powiatu zawiercia ńskiego 63

Spis fotografii

Fot. 8 Ruiny zamku B ąkowiec w Morsku koło Zawiercia 33 Fot. 9 Ście Ŝka spacerowa wokół ruin zamku Ogrodzieniec w Podzamczu 37 Fot. 10 Stok narciarski w o środku wypoczynkowym Morsko 42 Fot. 11 Wyrobisko eksploatacyjne w pobli Ŝu Góry Włodowskiej 58 Fot. 12 Uj ęcie wody w Parkoszowicach w gminie Włodowice 68 Fot. 13 Składowisko odpadów komunalnych „Kobylarz” w Zawierciu 84 Fot. 14 Droga krajowa nr 78 w centrum Szczekocin 90

Fotografie na tytułowych stronach rozdziałów

Ruiny zamku Ogrodzieniec w Podzamczu 3 Dolina Warty w Zawierciu, w tle budynki dawnej Huty „Zawiercie”, obecnie CMC 15 Ostaniec skalny na tle okolic Podzamcza w gminie Ogrodzieniec 43 Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków Spółdzielczej „Agrofirmy” Szczegociny 59 Rzeka Pilica w Szczekocinach 105 Zbiornik retencyjny na Parkoszowskim Potoku we Włodowicach 111 Widok na Gór ę Zborów z drogi krajowej nr 78 w pobli Ŝu Kroczyc 129

133 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Wykaz skrótów

ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BAT - Best Available Techniques (Najlepsze Dost ępne Techniki ) BATNEEC - najlepsza daj ąca si ę zastosowa ć technologia nie wymagaj ąca nadmiernych kosztów b.d. - brak danych EBOiR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EMAS - Environment Management Application System (System zarz ądzania środowiskowego) GFO ŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GUS - Główny Urz ąd Statystyczny GZWP - Główny Zbiornik Wód Podziemnych IPPC - (Integrated Pollution Prevention and Control) Dyrektywa Unii Europejskiej o zintegrowanej kontroli i przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu środowiska ISO - International Organization for Standarization (Międzynarodowy system ujednolicania norm ) ISPA - Fundusz pomocowy Unii Europejskiej (dla inwestycji dot. ochrony środowiska i zabudowania infrastruktury transportowej) MEN - Ministerstwo Edukacji Narodowej NFO ŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OSO - Obszary Specjalnej Ochrony PHARE - Fundusz pomocowy Unii Europejskiej PEP - Polityka Ekologiczna Pa ństwa PFO ŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PO Ś - Prawo ochrony środowiska PTTK - Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze RLM - Równowa Ŝna liczba mieszka ńców RPWiK - Rejonowe Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji RZGW - Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej SAPARD - Fundusz pomocowy Unii Europejskiej dla rolników SOO - Specjalne Obszary Ochrony ŚZMiUW - Śląski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych UE - Unia Europejska UG - Urz ąd Gminy UM - Urz ąd Miasta UMiG - Urz ąd Miasta i Gminy US - Urz ąd Statystyczny WFO ŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE - Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ZPKWŚ - Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego

134 Program ochrony środowiska dla powiatu zawiercia ńskiego na lata 2004 - 2011

Wykaz literatury

1. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2002 2. II Polityka Ekologiczna Pa ństwa, Warszawa, 2001 3. Koncepcja sieci Natura 2000 w Polsce, raport ko ńcowy, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2001 4. Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2002, Urz ąd Statystyczny w Katowicach, Katowice, 2002 5. Ochrona Środowiska 2002, Główny Urz ąd Statystyczny, Warszawa, 2002 6. Le śnictwo 2002, Główny Urz ąd Statystyczny, Warszawa 2002 7. Geografia Regionalna Polski, J. Kondracki, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa, 2002 8. Geografia Polski – środowisko przyrodnicze, pod red. L. Starkla, Wydawnictwa Naukowe PWN,Warszawa 1999 9. Poradnik do opracowania gminnego i powiatowego programu zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, W. Staszek, Gda ńsk, 1999 10. Aktualizacja Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łazy, Fundusz Górno śląski S.A., Katowice, 2002 11. Strategia rozwoju miasta Zawiercie, Urz ąd Miasta Zawiercie, Wydział Przedsi ęwzi ęć Miejskich, Zawiercie, 2000 12. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Ogrodzieniec, Główny Instytut Górnictwa, Katowice, 1997 13. Strategia Rozwoju Miasta Por ęba, Główny Instytut Górnictwa w Katowicach, Katowice, 2001 14. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Szczekociny, Szczekociny 2000 15. Strategia Rozwoju Gminy Włodowice, Główny Instytut Górnictwa, Katowice, 2000 16. Strategia Rozwoju Gminy śarnowiec na lata 2001 – 2015, UG śarnowiec, śarnowiec, 2000 17. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Irz ądze, „TiM”, Cz ęstochowa, 2002 18. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Włodowice, Biuro Planowania Przestrzennego w Cz ęstochowie, Cz ęstochowa, 2002 19. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Łazy, Autorska Pracownia Urbanistyczna „Plan”, Katowice, 1998 20. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ogrodzieniec, Główny Instytut Górnictwa, Katowice, 1999 21. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Pilica, Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna „Olkusz” S.C., Olkusz, 2000 22. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Por ęba, P.U.H. Art. – Projekt, Kraków, 2002 23. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Szczekociny, Projektowanie Architektoniczne i Urbanistyczne, Łód ź, 2001 24. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kroczyce, Biuro Planowania Przestrzennego w Cz ęstochowie, Cz ęstochowa, 1999 25. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy śarnowiec, Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna „Olkusz” S.C., Olkusz, 2000 26. Program ekorozwoju Gminy Zawiercie na lata 1999 – 2004, WASKO Sp. z o.o., Gliwice, 1999 27. Ocena oddziaływania na środowisko Zakładu Utylizacji Odpadów w Wysokiej w gminie Łazy, Gda ńskie Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Sp. z o.o., Gda ńsk, 2000 28. Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu zawiercia ńskiego w 2001 roku, WIO Ś w Katowicach, Delegatura w Cz ęstochowie, Cz ęstochowa, 2002 29. Strategia rozwoju powiatu zawiercia ńskiego, Główny Instytut Górnictwa, Katowice, 2000 30. Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, pod red. A.S. Kleczkowskiego, Instytut Hydrogeologii i Geologii In Ŝynierskiej AGH, Kraków, 1990 31. Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2002, Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o., Katowice, 2002 32. Stan środowiska w województwie śląskim w 2001 roku, WIO Ś, Katowice, 2001 33. Stan Środowiska w województwie śląskim w latach 1999 – 2000, WIO Ś, Katowice, 2001

135