Realizuar nga: IMS Group & RDA

ANALIZE E SHPERNDARJES SE PRODUKTEVE USHQIMORE, NE VECANTI TE PRODUKTEVE ITALIANE

Punuar nga: Per: Alban Zusi Agenzia per la promozione Ilir Rembeci all‟estero e L‟internalizzazione Edmond Sheshi delle imprese italiane Jorgo Dhimarko Esmeralda Ballesha Vilma Xhakollari

TIRANE, 31.01.2013

FAQE 1

HYRJE

Tregu i produkteve ushqimore dhe perimeve per konsumin familjar ne Shqiperi perben nje nga tregjet me komplekse dhe te rendesishme jo vetem per konsumatorin ne pergjithesi, por dhe per prodhuesit vendas, tregtaret dhe importuesit ne vecanti. Proceset ne te cilat ka kaluar gjate kesaj periudhe Shqiperia, si: hapja ekonomike, liberalzimi tregtar dhe integrimi, i japin ketij studimi nje karakter emergjent.

Sektori i cili do te merret ne studim ze nje perqindje te konsiderueshme ne shpenzimet e pergjithshme familjare te konsumatorit shqiptar, e gjithashtu ka nje rendesi dhe tendence ne rritje per shkak te evoluimit te shijes konsumatore ne vecanti.

Objekt i ketij studimi eshte „Analizimi i shperndarjes se Produkteve Ushqimore, ne vecanti te produkteve Italiane‟. Studimi u realizua si kerkese e „Agenzia per la promozione all‟estero e L‟internalizzazione delle imprese italiane‟, dhe do i vi ne ndihme komunitetit te biznesit, por edhe enteve te ndryshme per njohjen, mbeshtetjen dhe aktualizimin e problematikes lidhur me mundesite qe fsheh ky treg gjthnje ne ndryshim te vazhdueshem si nga stili ashtu dhe nga shija konsumatore.

Per kryerjen e ketij studimi eshte angazhuar nje staf i specializuar i eksperteve ne Shqiperi si: Alban Zusi, Drejtor Ekzekutiv i IMS Group (Insitutit te Me naxhimit te Standarteve), Esmeralda Ballesha dhe Vilma Xhakollari dhe bashkepunetore ne kete studim jane dhe stafi i RDA (Agjensia Rajonale e Zhvillimit) me ekspertet me te mire ne kete fushe si: Ilir Rembeci, Edmond Sheshi dhe Jorgo Dhimarko.

Studimi eshte mbeshtetur ne nje proces te gjere dhe gjitheperfshires, i cili perbehet nga:

(i) Mbledhja e informacionit “desk research”, perpunim, e me pas analizim teorik e praktik i tij, (ii) Realizimi i nje serie intervistash ne terren te importuesve, tregtareve me shumice dhe pakice, hipermarketeve e marketeve te vegjel dhe te medhenj, (iii) Perdorim i statistikave dhe informacioneve fale bashkepunimit me INSTAT dhe Drejtorine e Pergjithshme te Doganave ne Tirane. (iv) Analizim i gjetjeve dhe nxjerrja e konkluzioneve.

FAQE 2

PERMBAJTJA:

1. Kuadri i pergjithshem ne Shqiperi ...... 5

1.1 Te pergjthshme ...... 5

1.2 Situata ekonomike ne vend ...... 6

1.3 Investimet publike e private ...... 8

1.4 Investimet e huaja ne Shqiperi ...... 8

1.5 Cmimet e artikujve ushqimore ...... 10

1.6 Bilanci tregtar ...... 11

1.7 Sjellja konsumatore ...... 12

2. Tregu i produkteve ushqimore ...... 16

2.1 Performanca e sektorit, ...... 16

2.2 Te dhena ne menyre statistikore dhe grafike...... 17

2.2.1 Tregu i makaronave ...... 17

2.2.2 Tregu i vajit te ullirit ...... 21

2.2.3 Tregu i vererave ...... 24

2.2.4 Tregu i ujit ...... 28

2.2.5 Tregu i sallamit ...... 31

2.2.6 Tregu i djathit ...... 34

2.2.7 Tregu i patateve ...... 37

2.2.8 Tregu i domateve ...... 40

2.2.9 Tregu qepe, presh e hudhra ...... 42

2.2.10 Tregu i laker, lule laker, repka te bardha...... 44

2.2.11 Tregu i sallate marule, cikore etj ...... 45

2.2.12 Tregu i karrotave dhe repka...... 47

2.2.13 Tregu i kastravecave...... 49

2.2.14 Tregu i specave...... 50

FAQE 3

2.2.15 Tregu i patellxhaneve...... 52

2.2.16 Tregu perime bishtajore (fasule, bizele etj) ...... 53

2.2.17 Tregu i perimeve te konservuara ...... 54

2.2.18 Komente te ndryshme nga sektori i perimeve ...... 49

3. Vendi qe zene importet e produkteve ushqimore e perimet nga Italia te krahasuara me Importin ne Total...... 58

4. Segmentimi i tregut dhe produkteve ...... 59

5. Statusi dhe fuqia tregtare e operatoreve ...... 62

6. Struktura e brendshme dhe organizative e kompanive importuese dhe shperndarese ne sektor; .... 64

7. Analizim i skenarit te zhvillimit te ketyre operatoreve nen nje perspektive afatmesme per “Made in Italy” ...... 67

8. Njohuria e gjuhes Italiane te punonjesve ne kompanite ne Shqiperi; ...... 68

9. Rregulloret ne fuqi ne lidhje me importimin dhe shperndarjen e produkteve ushqimore te fresketa, te ngrira dhe ato me konservim te gjate, duke perfshire ketu pije dhe verera; ...... 69

10. Pozicioni ne lidhje me rregulloret ne fuqi dhe ne lidhje me standartizimin e aktivitetit;...... 71

11. Menyra e kryerjes se transaksioneve imoportuese (furnizimi nepermjet qendrave te grumbullimit te produkteve/ grosisteve/ prodhuesve); ...... 71

12. Kriteret kryesore ne perzgjedhjen e produkteve (nese jane te orientuar nga cmimi, cilesia e produktit, vendi i origjines, trendi i tregut, etj); ...... 73

13. Menyrat e transportit (rruge dhe/ose det) dhe problematikat e ndeshura; ...... 74

14. Mbledhje te deshmive ne lidhje me problematikat me te shpeshta qe ndeshen gjate importimit dhe/ose shperndarjes se produkteve italiane/ barrierat tregtare; ...... 74

15. Struktura e klienteles dhe preferenca e saj per produktet “Made in Italy”...... 68

ANEKS 1

FAQE 4

1. Kuadri i Pergjithshem ne Shqiperi

1.1 Te Pergjthshme

Vendodhja Shqiperia eshte e vendosur ne Europen Juglindore dhe kufizohet nga Greqia ne Jug dhe Juglindje, nga Maqedonia dhe Kosova ne Lindje, dhe nga Mali i Zi ne veri.

Siperfaqja territoriale e Shqiperise eshte 28,748 km² dhe popullsia aktuale eshte rreth 2,821,9771 banore.

Klima Shqiperia ben pjese ne nje zone me klime mesdhetare, e cila karakterizohet nga nje dimer i shkurter e i lagesht dhe vere e nxehte dhe e thate. Topografia e Shqiperise ka ndryshueshmeri te madhe. Lartesite shkojne nga niveli i detit pergjate Adriatikut, deri ne 2.751 metra ne Malin e Korabit ne verilindje te vendit. Nje pjese e madhe e siperfaqes eshte kodrinore dhe malore. Fushat e punueshme jane ne zonen bregdetare, ne pjesen perendimore te vendit.

Ndarja Administrative Shqiperia perbehet nga 12 prefektura, 36 rrethe dhe rreth 374 komuna / bashki. Ajo eshte anetare e me shume se 46 organizatave nderkombetare, duke perfshire ketu: Organizaten Boterore te Tregtise (OBT), Marreveshjen e Evropes Qendrore per Tregti te Lire, Banken Boterore (BB), Fondin Monetar Nderkombetar (FMN), Organizaten Nderkombetare des Epizootive (OIE), Organizaten e Ushqimit dhe Bujqesise (FAO) dhe Organizaten Boterore te Shendetesise (OBSH).

Forcat e Punes Forca punetore: 1,071 Milion (2011) Niveli i papunesise: 13.3% (2011 est.)

Prodhimi Produktet kryesore te prodhuara ne vend ne sektorin e bujqesise jane: grure, miser, patate, perime, fruta, rrush, nenprodukte qumeshti e mishi, etj. Produktet kryesore te prodhuara ne vend ne sektorin e industrise jane: Produkte ushiqmore, tekstile e kepuce, vaj industrial, cimento, minerale, kimikate, energji metale etj

Shperndarja e PBB per vitin 2011 sipas sektoreve eshte si me poshte:

Bujqesi: 20.7% Industri: 19.7% Sherbime 59.6% (2011 est.)

1 INSTAT-Censusi i Popullsise dhe Banesave 2011

FAQE 5

Sektoret Sektori i bujqesise aktualisht kontribuon shume ne ekonomine e vendit me rreth 18% te Produktit te Brendshem Bruto (PBB) dhe luan nje rol shume te rendesishem per jetesen rurale. Pavaresisht rendesise se bujqesise ne ekonomine kombetare, Shqiperia eshte nje importues neto i prodhimeve bujqesore.

Ne vitin 2011, PBB2 zyrtare ka qene 9,3 Bilion Euro, duke nenkuptuar rreth 3,271 Euro per fryme. Te ardhurat per fryme rezultojne me te uleta se mesatarja e BE-27.3

Import Eksport Sipas statistikave te Ministrise se Bujqesise, Ushqimit dhe Mbrojtjes se Konsumatorit (MBUMK) vlera totale e importeve (perfshire ushqimet) per vitin 2011 arriti ne 3.386 Bilion Euro, ndersa eksportet totale (perfshire ushqimet) kapen vleren 1,406 Bilion Euro ne vitin 2011. Deficiti i import / eksportit ka qene 2,479 Bilion Euro.

1.2 Situata Ekonomike ne Vend

Emertimi Njesia 2008 2009 2010 2011 2012* 2013* 2014*

Popullsia Milion 2.9 2.88 2.86 2.83 2.83 2.83 2.83

Norma e Inflacionit (mesatare) % 3.4 2.3 3.6 3.5 3.0 3.0 3.0

GDP Reale Rritje % 7.5 3.3 3.9 3.0 4.3 5.0 4.9

GDP Euro Bilion 8.9 8.7 9.0 9.3 9.9 10.5 11.2

GDP per fryme Euro 3,056 3,037 3,149 3,304 3,501 3,712 3,938

Norma e Papunesise ne % 12.7 13.8 13.5 12.9 12.1 11.4 10.6

Kursi i Kembimit ALL / Euro 122.8 131.6 137.7 140.5 139.7 140.0 140.0 Burimi: METE Program ekonomik dhe Fiskal 2012-2014 (* parashikime)

Vendi yne karakterizohet nga mbajtja stabel “me cfaredo kosto” e dy treguesve/indikatoreve makroekonomik a)inflacioni ka afro 10 vite qe mbahet ne kufijte 2-4%, dhe treguesi i dyte eshte norma/kursi i kembimit te lekut me monedhen e huaj (ketu do permendim dollarin amerikan) qe nga viti 1992 kursi i kembimit te lekut ka qene ne nivelin e 1USD =100Lek. Gjate viteve ka patur ndryshime dhe me te forta kane qene ato te efektit vitit 1997 por me tej ai eshte stabilizuar ne nivelin qe permendem me siper dhe sot ai eshte ne nivelin 105 Lek- eve. Norma e papunesise sipas statistkave zyrtare ka patur nje stanjacion ne perqindje duke levizur me kufijte nga 12,7% ne vitin 2008 ne 12.9% ne 2011 me luhatje te vogla. Por situtat rezulton te jete me eperkeqesuar ne dy vitet e fundit si efetkt dhe i krizes ne rajon.

Ndikimi i Sektoreve ne PBB

2 Produkti i Brendshem Bruto 3 Instat, Banka e Shqiperise, Ministria e Finanvave 2012

FAQE 6

Burimi: M.F. Treguesit Makroekonomik 2011

Shqiperia ka nje ritem mesatar te rritjes se volumit tregtar te import-eksportit. Ky aktivitet rezulton ende me nje bilanc te thelluar negativ tregetar.

Ne tabelen e meposhtme jepen shifra mbi ecurine e kesaj veprimtarie ne vite (ne miliarde Leke).

Italia Italia Vitet Total Bujqesi & Ushqime

Vlera (%) Vlera (%)

Import Import

Bilanci Bilanci

Import Import

Bilanci Bilanci

Eksport Eksport

Eksport Eksport

104.6 64.7 11.7 3.1 2008 439.9 112.6 -327.3 -39.9 73.0 7.4 -65.6 -8.6 (26.4) (61.3) (15.9) (42.5)

101.3 58.8 12.5 3.6 2009 428.8 104.5 -324.3 -42.5 69.2 7.5 -61.7 -8.9 (26.1) (63) (18.1) (48.1)

124.8 75.3 13.5 3.9 2010 477.8 161.6 -316.2 -49.5 80.3 9.2 -81.1 -9.6 (28.3) (51.2) (16.9) (42.7)

147.6 95.1 13.1 4.9 2011 544.0 196.9 -347.1 -52.5 84.8 12.1 -72.7 -8.2 (30.2) (52.6) (15.4) (40.7)

Burimi:INSTAT, MBUMK vjetari statistikor, Drejtoria e Pergjithshme e Doganave 2012

FAQE 7

1.3 Investimet Publike e Private

Te dhenat e INSTAT-it tregojne se rritja ekonomike ne nentemujorin e pare te vitit 2011 ka qene rreth 2.7%, nderkohe qe tregues te terthorte sasiore sugjerojne per nje pershpejtim te saj ne tremujorin e katert te vitit 2011.

Rritja ekonomike ka variuar ne periudha te ndryshme me ulje ngritje nderkohe qe konsumi dhe investimet private kane mbetur te dobeta, kryesisht dhe si pasoje e pasigurise dhe hezitimit te siperrmarresve dhe bizneseve shqiptare ne vendimmarrjen e tyre.

Politika monetare e Bankes se Shqiperise mbetet e orientuar drejt respektimit te objektivit kryesor te arritjes dhe ruajtjes se stabilitetit te çmimeve. Kjo politike ka marre karakter me stimulues, por gjithesesi vazhdojne te jene te dobeta investimet private ne vlere dhe llojshmeri.

Sipas nje studimi te kryer nga Banka e Shqiperise niveli i ulet i investimeve i atribuohet kryesisht faktoreve te kerkeses, pasigurise se larte per zhvillimet e ardhshme ekonomike dhe normes se ulet te shfrytezimit te kapaciteteve.

Keta faktore kane qene kushtezesit kryesore te cilet kane ndikuar bizneset ne vendimet e tyre per te kryer investime te reja.

Realizimi i investimeve publike ne tremujorin e katert te 2011, vleresohet te kete stimuluar pozitivisht edhe rritjen e investimeve private ne ekonomi ne kete tremujor.

Zhvillimet pozitive qe ka ndjekur komponenti ne fund te vitit, deshmohet dhe nga treguesit e tjere. Keshtu, pas renies me rreth 13.2% ne tremujorin e trete te vitit 2011, importi i mallrave kapitale u rrit me 7.7% ne tremujorin e katert, ne terma reale. E njejta ecuri konfirmohet dhe nga rritja e flukseve hyrese te investimeve te huaja direkte ne tremujorin e katert, me 25%. 4

Lidhur me investimet private, sipas nje studimi per nderrmarjet e vogla e te mesme te kryer nga ARZH Tirane gjate gjashte mujorit te dyte te vitit 2012 rezultoi se shkalla e investimeve të biznesit varet paresisht nga strategjitë e biznesit të miratuara nga kompanitë. Niveli i investimeve të biznesit është prekur nga kostoja e të bërit biznes, kriza ne rajon, cilësia e infrastrukturës, sistemi actual i taksimit dhe gjendjes se luhateshme makroekonomike ne vend. Investimet kane qene te varura dhe nga niveli i konkurrencës lokale dhe asaj ndërkombëtare gjithashtu.5

1.4 Investimet e huaja ne Shqiperi

4 Raporti i Bankes se Shqiperise 2011 5 Studim mbi konkurueshmerine e NVMve ne Shqiperi per METE, RDA Tirane, Dhjetor 2012

FAQE 8

Investimet e huaja direkte ne Shqiperi vazhdojne te jene nje nga burimet me te rendesishme ne flukset e kapitalit dhe ne zhvillimin e ekonomise.

“Open Data Albania” ka kryer nje hulumtim mbi vleren e invstimeve te huaja direkte ne Shqiperi, bazuar ne te dhenat e Bankes se Shqiperise. Investimet e huaja direkte, perfshijne investimet e individeve dhe institucioneve te huaja ne ekonomine vendase, nese investimi e ben investitorin pronar te me shume se 10% te kapitalit te nje ndermarrjeje.

Vlera e investimeve te huaja direkte te matura ne USD ka qene e luhatshme gjate 20 viteve te fundit. Ne fund te vitit 2010, vlera e investimeve te huaja direkte ka arritur ne 1.11 miliarde USD, qe eshte edhe vlera me e madhe e arritur gjate periudhes se analizes.

Vlera me e ulet eshte arritur ne vitin 1999, ku shuma e investimeve te huaja direkte ishte vetem 41 milione USD. Rritja me e madhe e investimeve te huaja direkte vihet re gjate vitit 2000, ku investimet e huaja direkte u rriten me 249%, ndersa ulja me e madhe vihet re gjate vitit te krizes se vitit 1997, ku investimet e huaja direkte u ulen me 47%.

Investimet e huaja direkte, jane nje tregues i rendesishem i besimit te investitoreve te huaj ne nje vend. Ato ulen ne kushtet e krizave ekonomike dhe politike, dhe rriten ne kushtet e permiresimit te ambjentit ekonomik dhe politik.6

Investimet e huaja ne vendin tone jane realizuar kryesisht ne sektoret e sherbimeve. Ne sistemin bankar (nga 17 banka vetem njera eshte me kapital ploteisht shqiptar dhe nje tjeter ka pjeserisht kapital shqiptar) kapitalet me origjine Italiane jane nepermjet bankes Intesa Sanpaolo dhe Venetto Bank. Ne sistemin e komunikacionit nga kater operatore celular 3 jane me kapitale te huaja qe zene reth 90% te tregut si dhe nje operator i telefonise fikse me kapital te huaj ne kete sektor nuk ka kapitale Italiane. Ne sistemin e sigurimeve shikojme qe operatore te fuqishem te sigurimeve, me origjine austriake, po risin prezencen e tyre ne menyre dinamike ne 4-5 vitet e fundit, persa i perket pjese se pronesise kundrejt operatoreve vendas. Keshtu Operatori me i fuqishem privat i sigurimeve SIGAL pothuajse eshte drejt blerjes totale nga Uniqua Group Austria. Investime te huaja ka edhe ne sektore te prodhimit e ato me kryesoret jane ne industrine e naftes ne nxjerrje nga kapitale kanadeze perfaqesuar nga Bankers Petroleum ne shperndarje e tranaksione tregetare, Kapitale Italiane perfaqesuar nga Petrolifera ne Vlore si dhe ne industrine e kromit me kapitale Austriake perfaqesuar nga kompania ACR. Ne kete te fundit investitoret e huaj kane shitur kapitalet e tyre aksionereve vendas.. Pak investime te huaja ka ne industrine e lehte, kryesisht fasone tekstil e kepuce, por qe jane te pa qendrueshme ne pronesi ato jane kapitalizuar nga aksionere shqiptare e njejta gje mund te thuhet edhe per ca investime ne industrine e agroperpunimit.

Legjislacioni e sistemi yne bankar lejon riatdhesimin e kapitaleve ne monedhe te huaj ne vendine origjines pa ndonje pengese te investimeve si dhe te dividentit te nxjere nga aktiviteti.

Kjo situate ben qe ekonomia vendase te jete e brishte dhe shume e ekspozuar ndaj rrjedhjes

6 Raport vjetor Banka e Shqiperise, Investimet e Huaja Direkte 2012

FAQE 9 se monedhes se huaj nga vendi yne drejt vendeve te origjines se kapitaleve te investuar, por nga ana tjeter e strukturon drejt vendin kundrejt nje tregu te hapur e tejet konkurent sic eshte tregu global. Rrjedhja e kapitaleve ne forme likuide nga vendi yne drejt vendit te origjines eshte vene re gjate periudhes se tre viteve te fundit kryesisht nga sistemi bankar, dhe po ndjehet ne ekonomi gjate 2012 dhe 2013.

1.5 Cmimet e Artikujve Ushqimore

Raporti i Bankes Boterore 2012 per Evropen Juglindore tregoi se nga Tetori i 2011 deri ne Tetor 2012, çmimet e ushqimit u rriten me rreth 3 perqind ne Shqiperi e Kosove, 5.8 perqind ne Maqedoni, e 13 perqind ne Serbi.

Sipas raportit te meisperm rezultoi se cmimet e ushqimeve dhe pijeve alkoolike ne vendin tone jane me te larta, e krahasuar kjo me vendet e rajonit.

Sipas vrojtimit te fundit te kryer nga Instituti Europian i Statistikave (Eurostat)7, niveli i çmimeve per grupin ushqime dhe pije joalkoolike, ne Shqiperi rezulton te jete rreth 70% e mesatares europiane, nderkohe qe çmimet e lendeve djegese, pageses se energjise elektrike, sherbimeve te transportit, pijeve alkoolike dhe duhanit gjenden pak me lart se 50% e mesatares se çmimeve.

Vrojtimi Eurostat konstaton qe niveli i çmimeve ne Shqiperi per dy nga grup-mallrat kryesore “Ushqime dhe pije joalkoolike” dhe “Lende djegese dhe energji” eshte me i larte krahasuar me vendet e rajonit dhe ato te Lindjes. Per grupin e pare, niveli i çmimeve ne masen 70% te mesatares europiane le pas vende te tilla, si: Maqedonia, Bullgaria, Rumania, Polonia. Per grupin e dyte, niveli 55% i Shqiperise eshte me i larte se ai i Malit te Zi, Rumanise, Serbise dhe i barabarte me ate te Bullgarise.

Ne raportin e Bankes se Shqiperise jane paraqitur rezultatet e vrojtimit te fundit te Eurostat, te cilat sugjerojne qe niveli i çmimeve ne Shqiperi eshte pothuajse 50% e nivelit te çmimeve ne 27 vendet e BE-se.

Referuar INSTAT indeksi i Çmimeve të Konsumit në muajin Janar shënoi një rritje prej 1.0 përqind krahasuar me muajin e mëparshëm. Ndryshimi vjetor i indeksit në muajin Janar (Janar-2013/Janar-2012) është 2.7 përqind. Një vit më parë ky ndryshim ishte 1.6 përqind.

Krahasuar me muajin e mëparshëm:

Indeksi i grupit "Ushqime dhe pije jo alkoolike" shënoi një rritje prej 2.2 përqind. Rritja më e madhe prej 16.5 përqind vërehet në nëngrupin "zarzavate përfshirë patatet". Rritje çmimesh vërehen edhe në disa nëngrupe të tjera të grupit të ushqimeve, ku mund të përmendim rritjet në nëngrupin " kafe,çaj e kakao" me 1.1 përqind", qumësht, djath e vezë" me 0.4 përqind,

7 Gazeta Mapo OnLine sipas Eurostat, 23 dhjetor 2012

FAQE 10 etj Në disa nëngrupe të tjera të këtij grupi çmimet shënuan ulje ku mund të përmendim uljet në nëngrupet "sheqer e embëlsira" me 1.1 përqind, "vajra dhe yndyrna" me 0.3 përqind, "fruta" me 0.1 përqind, etj.8

1.6 Bilanci Tregtar Sitemi yne shoqeror e administrativ lejon qe ekonomia te perballet hapur me ekonomine globale e si pasoje edhe me tregjet e saj. Duke qene nje ekonomi e vogel e me potencilae konkurueshmerie modeste bilanci tregetar i vendit tone eshte gjithmone ne faor te produkteve importuese.

Rfeeruar botimit me te fundit te INSTAT 9 Defiçiti tregtar i muajit dhjetor 2012 është 28,8 mld lekë, duke shënuar një rritje prej 9.4 përqind krahasuar me muajin paraardhës dhe një ulje prej 26.7 përqind krahasuar me Dhjetor 2011.

Në Dhjetor 2012 u eksportuan 17,9 mld lekë mallra, me ulje 8 përqind në krahasim me Nëntor 2012 dhe rritje me 8.5 përqind në krahasim me Dhjetor 2011. U importuan 46,7 mld lekë mallra me rrije 2 përqind në krahasim me Nëntor 2012 dhe ulje 16.3 përqind në krahasim me Dhjetor 2011.

Tregtia me vendet e BE (vetem 27 vendet anetare)është 66.3 përqind. Partnerët kryesorë tregtarë vazhdojnë të jenë vendet kufitare Italia dhe Greqia. Tregtia me Italinë është 40.2 përqind, ndërsa me Greqinë është 7 përqind. Disa nga partnerët tanë tregtarë me të cilët eksporti dhe importi është rritur, janë për eksportin, Greqi, Itali, Kroaci, Rusi, Turqi, etj, dhe për importin, Gjermani, Greqi, Itali, Kinë, Turqi, etj.

Tregtia me vendet e Bashkimit Europian ze aktualisht 65.9 perqind te totalit te tregtise. Partneret kryesore tregtare vazhdojne te jene Italia dhe Greqia.Tregtia me Italine ze 38.4 perqind, ndersa me Greqine eshte 6.7 perqind.

Disa nga partneret me te cilet eshte rritur volumi i eksporteve jane: Austria, Kina, Rusia, Turqia, Zvicra, etj. Ndersa per importin, vendet kryesore jane: Austria, Belgjika, Kosova, SHBA, Spanja, etj.

8 Indeksi i Çmimeve të Konsumit, Janar 2013 9 INSTAT, Tregtia e Jashtme Dhjetor 2012,

FAQE 11

Karakteristikat kryesore te tregetise me Italine si shteti me shkembimin me te madh monetar me vendin tone, jane:  Shqiperia eksporton ne Itali vlere te shtuar ne zinxhirin e industrise fason tekstile e kepuce, gjate 3-4 viteve te fundit eshte rritur ndjeshem edhe eksporti i naftes brut si dhe nafte brut per perpunim.  Importi nga italia eshte kryesisht ne makineri e paisje, teknollogji, produkte te industrise ushqimore si dhe tekstile.

Sic shihet nga grafiku per importet ne Shqiperi gjate vitit 2012 vendin e pare e ze Italia me 32% te importeve totale, e me pas Greqia me 10%, Gjermania me 6% e keshtu me rradhe.

FAQE 12

1.7 Sjellja Konsumatore

Kerkimet dhe vezhgimet e bera tek konsumatoret shqiptare10 ne lidhje me menyrat e tyre te blerjeve, tregojne sa me poshte:

Konsumatoret me pakice jane te orientuar me shume ndaj cmimit e cilesise sesa ndaj markes. Gjate blerjes se produktit ata nxiten me shume nga miqte dhe te afermit sesa nga promocioni qe behet ndaj blerjeve te tyre. Konsumatori shqiptar paraqet nje preference me te larte per produktet vendase apo dhe atyre BIO, ne disa raste. Ata bejne blerje gati cdo dite ose 2-3 here ne jave ne minimarkete prane lagjeve, ne markete me te medha te tipit “Carefur”, “Euromax” e “Conad” (produkte ushqimore bujqesore ne Tirane) ose ne tregjet e hapura apo minimarketet e vendosura prane banesave te tyre (produkte ushqimore gjysem te paketuara ne shume qytete te tjera te Shqiperise). Shumica e konsumatoreve me pakice besojne se shumica e markave ndryshojne nga njera tjetra vetem ne cmim e jo ne cilesi, prandaj ata tentojne te blejne mallrat me te lira.

Konsumatoret me shumice blejne (produkte bujqesore) nje here ne jave11, apo tregu i mallrave ushqimore e industriale prane marketeve te medha “”TEG, “Big Market”, “Euromax” e “Conad”, duke preferuar me shume cmimet e ulta. Kjo kategori ndikohet fuqishem nga freskia e produktit dhe i kushton shume rendesi publicitetit te markave, ata jane shume besnike ndaj disa markave cilesore edhe pse mund te kene cmime me te larta.

Konsumatoret e lekundur demostrojne zakone blerjeje qe ndryshojne shpesh. Ata blejne gati cdo dite, ose ngandonjehere vetem nje here ne muaj, kryesisht ne dyqanet anes rrugeve ose neper mimarmarkete. Ata ndikohen shume nga media dhe jane ne kerkim te produkteve dhe promocioneve te reja. Markat e huaja vleresohen shume nga ky grup bleresish, te cilet kerkojne njekohesisht si cilesine e larte ashtu edhe cmimet e uleta.

Sipas te dhenave te INSTAT 2008 vihet re se nje pjese e mire e te ardhurave qe disponon popullsia Shqiptare, shperndahen kryesisht si me poshte:

(i) Per ushqim e pije joalkolike (57,9 %); (ii) Per konsum jo ushqimor (22,8 %); (iii) Nevojat baze (qera, uje , lende djegese dhe energji 15,2%); (iv) Per aresimim dhe argetim (3,7%); (v) Paisje afatgjata (0,5%) etj.

Pra sic shikohet pjesen me te madhe te te ardhurave familjet tona e konsumojne per ushqim e pije alkolike gje e cila reflekton nivelin e ulet te ardhurave per fryme

Ndersa gjeografikisht kjo shperndarje ndryshon (sic edhe shikohet ne tabelen e meposhteme)

10 Informacionet jane nxjerre nga kontaktet e eksperteve te RDA me bleres te ndryshem ne treg te produkteve ushqimore dhe jo vetem. 11 Rasti i bleresve ne kryeqytet (Tirane) per produkte bujqesore prane Tregut te shumices te “Ish Uzina Dinamo”

FAQE 13 dhe ne Tirane ku te ardhurat jane me te medha edhe konsumi familjar per ushqime bie deri ne masen 48.9%

Nevojat Rajonet Ushqim Konsum jo-ushqimor Edukim Pajisjet afatgjata baze 2008 Bregdetare 59.6 21.1 4.5 0.5 14.2 Qendrore 60.2 22.1 2.8 0.5 14.5 Malore 59.5 22.0 4.4 0.5 13.5 Tirana 48.9 27.5 4.0 0.6 19.1 Gjithsej 57.9 22.8 3.7 0.5 15.2 Burimi:Anketa e Matjes se Nivelit te Jeteses, LSMS 2008

Kryesisht ne modelet e blerjeve me pakice te konsumatoreve shqiptare vihet re se ata orientohen me shume nga cmimet sesa nga cilesia, pasi duke ju referuar te dhenave statistikore te Bankes Boterore, vihet re dukshem qe niveli i varferise ne vend eshte ende larg atij te pranueshmit. Pervec cmimit te ulet, qe eshte faktori kryesor qe shqyrtohet ne blerje, konsumatoret shqiptare ndikohen shume dhe nga informacionet qe marrin nga miqte e nga te afermit pra nepermjet „thashethemit‟. Kjo i ndikon blerjet e tyre dhe me shume sesa publiciteti i mirefillte i cili shfaqet ne media te ndryshme, por qe ende nuk eshte ne nivelet, permasat dhe cilesine e deshiruar konform standarteve europiane.

Sjellja konsumatore e vrojtuar ne baze te frekukuences se blerjeve te artikujve per nje familje, thuajse nuk ka ndryshuar shume gjate 20 viteve te fundit. Ende sot blerjet behen ne terma ditore, kryesisht per artikujt kryesore ushqimore e bujqesore si buka, frutat, perimet, pijet apo dhe artikujt e tjere industriale e higjenike per perdorim familjar etj. Kjo menyre blerje favorizohet edhe nga pikat e shumta te shitjes me pakice te vendosura kryesisht shume prane banesave. Nga ana tjeter eshte dhe mendesia e popullsise shqiptare qe blerjet e perditesuara te japin mundesine te marresh gjithnje artikuj te fresket.

Megjithate, ne qytetet kryesore te vendit, kryesisht ne rajonin e Shqiperise se Mesme, ku jane edhe qytete me mireqenien me te larte, mund te vihen re dukshem edhe kategorite apo grupet e familjeve te cilat po fillojne te ndryshojne frekuencen e blerjeve, pasi keto familje jane ato qe punojne shume, kane me shume te ardhura ne dispozicion, por nga ana tjeter nuk kane kohen per te blere shpesh. Kjo kategori, aplikon blerjet 2-3 here ne jave ose edhe nje here ne jave. Dyqanet e shitjes me pakice te vendosura shume prane qendrave te banimit, edhe pse krijojne mundesine e nje blerjeje te shpejte, nga ana tjeter ato jane te vogla, pa hapesirat e mjaftueshme magazinuese, gje qe e detyron kategorine e siperpermendur te vizitoje dyqane me te medha, per te gjetur artikujt e deshiruar. Per kete kategori familjesh dhe individesh ky stil blerjeje nuk eshte shume i preferueshem, ata blejne me rralle, ne dyqane ku mendohet se mund ti gjejne te gjitha llojet e artikujve. Keshtu supermarkete apo minimarkete te perqendruara ne zona te populluara po zevendesojne shitjet prane pazareve

FAQE 14 te hapura (shumice). Ky eshte dhe nje nga synimet e importuesve elitare ne vend dhe prodhuesve per te tregtuar artikujt e shumekerkuar ne njesine e kohes.

FAQE 15

2. TREGU I PRODUKTEVE USHQIMORE

2.1 Performanca e Sektorit

Produktet ushqimore do ti kategorizojme ne dy grupe:

1) Produkte bujqesore12, 2) Produkte ushqimore13,

Ne Shqiperi ka aktualisht 13 tregje agroushqimor, qe funksionojne si qendra te tregtimit me shumice te perimeve dhe frutave:

Gjashte prej ketyre tregjeve jane ne funksionalitet te plote ne: Lushnje, Vlore, Berat, Korçe, Shkoder dhe Kukes. Pese tregje te cilat po vihen aktualisht ne fuksionim jane ne Diber, Lezhe, Has, Mat dhe Gjirokaster, me kapital 100% publik14. Gjithashtu ne Tirane egziston nje treg me kapital publik-privat dhe nje treg me kapital plotesisht privat ne Fier.

Tregjet e shumices grumbullojne dhe shperndajne pjesen kryesore te produkteve te vendit dhe ato te importuara sipas sezonalitetit te prodhimit. Ne tregtimin e perimeve te vendit, vendin kryesor e ze tregu i Lushnjes me afersisht 6,000 ton perime te tregtuara ne vit, nga te cilat afersisht 80% jane produkte vendi (ose rreth 30% e prodhimit vendas). Ne tregtimin e frutave te prodhuara ne vend rolin kryesor e luajne tregjet e Lushnjes, Korces dhe Tiranes.

Permes nje sistemi informacioni te iniciuar nga projekti “AAC” i USAID ne Shqiperi ne vitin 2009 dhe tashme ne pronesi te MBUMK, nga keto tregje merren çdo dite informacion i fresket mbi çmimet e produkteve qe tregtohen dhe te cilat afishohen me pas ne te gjitha tregjet lokale e kombetare.15

Shtimi i numrit te supermarketeve ne vitet e fundit, ka bere qe tregjet e shumices te mos konsiderohen me si te vetmet tregje qe diktojne shperndarjen e fruta-perimeve, pasi supermarketet lidhin kontrata direkte me fermeret e prodhuesit duke e marre produktin direkt nga ferma.

Per sa i perket produkteve ushqimore ato kryesisht tregtohen tashme me nje trend ne rritje ne Qendra Tregtare te medha si “TEG”, “QTU”, “City Park”, “ETC”, “Kristal” etj brenda te cilave jane vendosur hypermarkete te emrtuara si “ “Euromax”, “Conad”, “Big Market”, etj (“Mercator” shenoi nje mbyllje ne fund te vitit 2012). Ne rrethe te tjera te vendit keto

12 Fruta e perime te tregtuara ne Hube te medhenj , pazare te hapur etj 13 Vajra, djathra, makarona, sallame, uje , vaj ulliri te tregtuara kryesisht ne hipermarkete, minimarkete dhe tregje te hapura por te perqendruara dhe me infrastrukutren e duhur. 14 Mbeshtetur ne Ligjin Nr. 9901 date 14.04.2008 “Per tregtaret dhe shoqerite tregtare” 15 MIS, Sistemi I informacionit te projektit te USAID, AAC , prane MBUMK

FAQE 16 produkte tregtohen ne supermarkete dhe minimarkete, dyqanet e departamentizuara, dyqanet e specializuara, dyqanet garazhe (me mallra te dores se dyte ose te perdorura), dyqanet ku mund te gjesh gjithcka, dyqane te hapura apo dhe te mbuluara16.

2.2 Te Dhena Statistikore dhe Grafike

Ne kete ceshtje jane shtjelluar per cdo ze produkti, te dhenat lidhur me prodhimin vendas, importin, vendin e origjines se importit si dhe aktoret kryesore importues te ketij produkti.

2.2.1 TREGU I MAKARONAVE

“Makarona” eshte nje produkt i cili konsumohet shpesh nga konsumatori shqiptar. Dy jane burimet e furnizimit te tregut, prodhimi vendas dhe importi. Importi eshte burim i makaronave cilesore ku lider ne kete aspekt jane ato me origjine nga Italia, ndersa prodhuesit e vendit ofrojne nje game makaronash me cilesi me te ulet. Persa i perket ambalazhit, makaronat e importit tregtohen me kuti dhe permbajne me shume informacion, ndersa makaronat e prodhuara ne vend tregtohen kryesisht me qese letre ose transparente. Formati i makarones nga importi varion duke filluar nga sasia, cilesia e llojshmeria. Makaronat e vendit tregtohen vetem ne dy ose tre formate standarte, ne pako ½ kileshe dhe per sa i perket llojshmerise kryesisht jane vetem ne dy lloje: spageti dhe te sheshta.

Amballazhimi i makaronave realizohet kryesisht ne leter transparente ntyralisht e degradueshme dhe me karakteristika standarte per amballzhim te produkteve ushqimore e cila nuk lejon transformimin e produktit te amballazhuar. Ky standart amballzhi eshte ne nje fare menyre edhe pengese e prodhimit vendas per rritjen e shumllojshmerise se formatit e cilesise, mbasi kerkon cilesi e teknollogji te larte paketimi te produktit makaron. Skema e shperndarjes e magazinimit te makaronave eshte si vijon:

Ne tabelen e meposhtme jepen ne menyre te detajuar

16 Pazar ne cdo qytet te Shqiperise ne zona te ndryshme ne qytete.

FAQE 17 a)burimet e furnizimit dhe b)konsumi vjetor i makaronave per tre vitet e fundit. Kjo strukture eshte perdorur ne te gjitha zerat e perfshira ne keet studim Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 15,200 16,800 15,500 Prodhimi Vendas Ton 29,000 30,000 5,000 Konsumi total Ton 44,200 46,800 20,500 Konsumi per fryme kg 14.7 15.6 6.7 Prodhimi Vendas/Total % 65.6 64.1 25 Burimi: MBUMK, Drejtoria e Pergjtheshme e Doganave

Importi i makaronave per vitin 201217 ka qene rreth 14,389 Ton.

Sic vihet re dhe nga tabela emesiperme, prodhimi vendas ze rreth 65-64% te tregut per vitet 2009 dhe 2010, por kjo vlen vetem per analizen sasiore, nese do te vleresonim kete shperndarje nga ana financiare do te shikojme qe shifrat zhvendosen ne favor te makaronave te importit. Vlen te theksojme qe viti 2011 eshte neglizhuar ne kete konkluzion mbasi eshte nje vit jo normal prodhimi vendas.

Origjina e Importit Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Itali Ton 4,800 6,200 6,300 17,300 36.4 Greqi Ton 5,300 6,000 5,800 18,100 38.1 Turqi Ton 3,300 3,300 3,300 9,900 20.8 Te tjera Ton 800 1,300 100 2,200 4.7 Totali Ton 15,200 16,800 15,500 47,500 100 Burimi: MBUMK Vjetari Statistikor 2011, 2010

Tre jane shtetet kryesore nga te cilat kryhet importi i makaronave, ato jane: Italia Greqia dhe Turqia.

Nese shikojme ecurine e tregtise se tyre ne keto tre vitet e fundit vihet re qe tregu eshte i orientuar drejt importit te makaronave nga Italia ne dy vitet e fundit, nderkohe qe sasite e importuara nga Turqia kane ruajtur te njejtat nivele.

Gjithashtu edhe sasite e importuara jane ne rritje kjo tregon qe kerkesa po rritet ne drejtim te produkteve cilesore. Importi i makaronave realizohet nga 270 kompani te ndryshme. Firmat importuese kryesore, jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe ato realizojne 84% te sasise totale te importit.

17 Te dhenat egzistojne vetem per 10 mujorin e pare te ketij viti.

FAQE 18

Sasite e importuara, nga cdo firme, shprehen ne total per nje periudhe 4 vjecare (2008-2011).

Vlera e importit te MAKARONAVE per vitin 2011 ishte 12.5 milion euro.

Firmat kryesore importuese jane 20 nga 270 firma gjithsej, te cilat sjellin rreth 84% te volumit. Firmat kryesore mbeten te qendrueshme ne importet e tyre gjate viteve.

KOMPANITE IMPORTUESE SASIA (Ton) Perqindja ndaj totalit AGNA 6,819 14% ANHEL 5,479 11% ECO MARKET FOOD 4,313 9% ATLAS 2,918 6% ELKA-SA 2,257 5% VAKO-TREG 2,205 5% SE & AN 1,486 3% ITALY AGROFOOD 1,310 3% " SHENA " 1,259 3% A.I.B.A. KOMPANI 1,185 2% EURO - ITALBA 999 2% CONAD SHQIPERIA 983 2% HARI LENA 949 2% ADRIATIK/V 792 2% CARITAS SHQIPTAR 786 2% "ALB AM " 773 2% S E J D A 695 1% MINI INVEST ALBANIA 674 1% MALO - L 670 1% ELENA SHPK 563 1% CRYSTAL 529 1% SHQIPERIA - 2 A 490 1%

FAQE 19

EURO-Z.I.M.E.G. 480 1% S. A. - SARA 474 1% BOZGO 472 1% FERRA & CO 437 1% E L I S A - S.A. 410 1% ALL BALCANSCORPORATION 390 1%

Nga tabelat e mesiperme si dhe grafiku veme re se pjesen kryesore te tregut e zene makaronat nga prodhimi vendas ne nivelet 64-66% te totalit te tregtuar.

Nga viti ne vit kemi rritje si te prodhimit vendas ashtu dhe te importit gje qe con edhe ne rritjen e konsumit per fryme. Kjo tendence rritjeje ne tre vitet e fundit ka ardhur ne menyre graduale. Sic edhe permendem me larte, viti 2011 nuk ka qene nje vit normal prodhimi, kjo pasi kompania me e madhe e prodhimit te makaronave ne vend “PRIMA” ka ulur ndjeshem prodhimin e saj18. Gjate intervistave me prodhuesit e njekohesisht edhe tregtare te makaronave rezultoi se rezultatet e dala me siper per prodhimin e makaronave ne vend jane me te fryra se realiteti. Sipas ketyre intervistave sasia e importuar e makaronave ngelet pothuajse e barabarte me ate te prodhuar ne vend. 19

Referuar tabeles se origjines se importeve del se vendet kryesore nga te cilat importohen makaronat jane Greqia, Italia dhe Turqia. Verejme se importet nga Italia kane nje tendence te lehte rritje nga viti ne vit. Gjithashtu importet nga Italia zene fashen e makaronave me cilesore ne treg si rrjedhoje edhe me te shtrenjtat. Sipas intervistave te bera ne terren me konsumatore, shites e supermarkete del se makaronat me cilesore, me nje llojshmeri me te larte vijne nga Italia. Cmimet e tyre variojne nga 120 Lek deri 180 Lek per pako 250 Gramshe.

Tendenca e sektorit te makaronave ne te ardhmen

Afersia gjeografike, por edhe kulturore si pasoje e numrit te madh te emigranteve shqiptare ne Itali, ka afruar edhe shijet e ushqimit shqiptaro-italian. Nese makaronat, ushqimi me i konsumuar ne Itali, ishin nje produkt pak i konsumuar per shqiptaret 20 vite me pare, sot ka nje larmi te madhe makaronash ne gusto e forma. Markat e makaronave jane te shumta ne nje kohe kur importues te ndryshem kane nxituar ti shtojne ato ne treg duke ju pergjigjur kerkesave ne rritje te konsumatoreve. Si nje produkt i shpejte, por edhe i lire, ato duket se jane nje zgjidhje efikase per mjaft familje shqiptare. Makaronat jane nje treg dinamik e ne rritje, per te cilin gjithnje e me shume po shtohet konsumi dhe kerkesa per to. 20

18 Referuar burimeve zyrtare te MBUMK 19 Revista Monitor, 3 Shtator 2012

20 Revista Monitor, 3 Shtator 2012

FAQE 20

Sipas te dhenave te operatoreve kryesore te tregut te makaronave ne vend, konsumi i tyre pritet te rritet, pasi makaronat jane nje “vakt” efikas sidomos kur njerezve ju duhet te punojne me gjate dhe u mbetet shume pak kohe te gatuajne. Tregu i makaronave ne Shqiperi eshte akoma i pangopur. I ndikuar edhe nga oferta e tregjeve te jashtme, prirja per konsumin e makaronave ka ardhur ne rritje. Ato po shikohen edhe si nje zevendesues i produktit baze te konsumit ne tavolinat shqiptare, bukes. Makaronat zene nje peshe te rendesishme ne industrine ushqimore ne vend dhe perpjekjet per rritjen e prodhimit vendas vazhdojne.

Nga analiza e mesiperme del qarte se prodhimi i artikujve me baze brumore ne vendin tone do te vije duke u rritur nga viti ne vit, kjo jo vetem qe do te rrise konsumin e tyre per fryme, por gjithashtu do te influencoje ndjeshem ne uljen e sasive te importuara (ne rastin e prodhimeve jo shume cilesore, te cilat mbushin ndjeshem tanime supermarketet tona). Ketu nje rol te rendesishem luan edhe kosumimi i shpejte i tyre per te mos lejuar mbajtjen e stoqeve te shumta qe e humbasin freskine.

Cmimi mesatar i makaronave eshte 80-95 leke/pako 0.5kg21. Ne treg ka gjithashtu edhe marka qe arrijne nje cmim 140-200 leke/pako 0.5kg, nje grupim ky me i shtrenjte, qe i drejtohet kryesisht klienteles me te ardhura me te larta, te cilet jane me te vemendshem drejt “markes” dhe cilesise. Cmimet me te ulta i kane makaronat vendase, te cilat i shiten konsumatorit me 60-80 leke/pako 0.5kg.

2.2.2 TREGU I VAJIT TE ULLIRIT

Industria e vajit te ullirit ne vendin tone pritet te pesoje nje rritje te konsiderueshme ne vitet ne vazhdim, kjo si rezultat i vendosjes se zhvillimit te saj ne nje nga prioirtete e qeverise.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 1,100 1,200 1,200 Prodhimi Vendas Ton 5,000 7,800 7,000 Konsumi total Ton 6,100 9,000 8,200 Konsumi per fryme kg 2.03 3.00 2.73 Prodhimi Vendas/Total % 82.2 86.7 85.4

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Itali Ton 900 1,000 1,100 3,000 85.6 Te tjera Ton 200 200 100 500 14.4 Totali Ton 1,100 1,200 1,200 3,500 100 Importi i vajit te ullirit per vitin 2012 deri ne Tetor eshte 1,209 Ton.

21 Ky eshte ne fakt edhe grupimi me e shitur e ketij produkti.

FAQE 21

Vlera e importit te VAJIT TE ULLIRIT per vitin 2011 ishte 2.5 milion euro.

Importi i vajit te ullirit realizohet nga 90 kompani te ndryshme. Firmat kryesore importuese jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe ato realizojne 81% te sasise totale te importit.

Sasite e importuara shprehen ne total per nje periudhe 3 vjecare, nga 2009-2011:

KOMPANITE IMPORTUESE SASIA (Ton) Perqindja ndaj totalit EURO-FISH 2,044 42%

POSEIDON 1,474 30% O & B 159 3% "MARE - ADRIATIK" 142 3% CONAD SHQIPERIA 128 3%

Nga tabelat e mesiperme si dhe grafiku veme re se:

Pjesen kryesore te tregut e ze vaji i ullirit i prodhuar ne vend ne nivelin 82-86% te totalit te tregtuar. Nga viti ne vit kemi rritje te prodhimit vendas deri diku edhe te importit gje qe con edhe ne rritjen e konsumit per fryme popullsie nga 2 liter per fryme ne vitin 2009 ne 2.7 liter ne 2011. Kjo tendence rritjeje per tre vitet e fundit ka qene deri nivelin 30%.

Konsumi i vajit te ullirit ne vendin tone ka dy destinacione perdorimi:

a) Familjar dhe b) Industrial.

Vaji i prodhuar ne vend si dhe nje pjese e vogel e vajit te importuar perdoret per qellime familjare. Nderkohe qe pjesa me e madhe e vajit te importuar nga Italia perdoret ne industrine e pergatitjes se konservave te peshkut. Kjo sasi eshte reth 75% e sasise totale te importuar. Kjo verehet qarte edhe nga fakti qe firmat importuese te tij kane aktivitet prodhim konservash peshku.

FAQE 22

Vaji i importuar nga Italia per qellime familjare vjen kryesisht nepermjet firmes “Conad Shqiperia” ne masen 3% ne vit. Nga intervistat me konsumatoret del se cmimi i vajit per konsum familjar nga Italia eshte ne nivelin e 3-7 euro per liter. Ky vaj eshte cilesor, shume mire i ambalazhuar e i etiketuar. Arsyet kryesore e dilemes se konsumatorit per blerjen e ketij vaji eshte fakti se vaji i etiketuar me cilesine “Ekstra Vergine” shitet me diference te ndjeshme cmimi duke filluar nga 5 Euro/Liter deri me 7 Euro/Liter22.

Arsyeja kryesore e moskonsumimit te vajit Italian dhe shqiptar te tregtuar ne supermerkate e markete eshte te dyshimi qe konsumatori ka per mundesine e perzierjes se vajit te ullirit me vajrat e tjara bimore. Gjithashtu kultura e konsumatorit eshte qe te bleje mundesisht direkt ne linjat prodhuese te vajit te cilat jane te perhapura ne gjithe territorin e vendit qe kultivojne ullirin. Vajin e importuar e konkuron shume prodhimi vendas i cili ka arritur te ofrohet me nje amballazhim te pranueshem per konsumatorin si dhe ka nje cmim ndjeshem me te ulet. Ne vitin 2012 cmimet rane ne 500-700 leke/liter vaj ulliri per arsye te prodhimit te madh te ullirit ne vend.

Tendenca e sektorit te vajit te ullirit per te ardhmen

Ne vitet e fundit qeveria shqiptare duke konsideruar vlerat gjeografike e kultivuese te vendit tone per ullirin ka ndermarre nje fushate mbeshtetese per nxitjen e rritjes se rrenjeve te reja te ullinjve si dhe perpunimit te tij. Si rrjedhoje ne vendin tone po shtohen ndjeshem nga viti ne vit edhe linjat e perpunimit te vajit te ullirit me teknologji te perparuar dhe qe jane kryesisht te importuara nga Italia. Nder firmat italiane mund te permendim “PieraLisi” dhe me pak “AlfaLaval” etj.

Per kete produkt mendohet qe konsumi kryesor familjar do te jete me origjine vendase, ndersa ai industrial do te mbetet per nje kohe te gjate me origjine importi. Kjo pasi prodhuesit e ullirit ne vend jane prodhues me kapacitete te vogla deri ne disa dhjetra ton, gje e cila nuk ju krijon mundesine e prodhimit te vajrave me cmime te uleta. Persa i perket eksportit te ketij produkti mund te thuhet qe eshte ne sasi te paperfilleshme por tendenca eshte perhere e ne rritje.

Cmimi mesatar i vajit te ullirit varion aktualisht 600-800 leke/liter. Ky cmim i referohet ambalazhit 1 liter me shishe plastike. Me shtrenjte tregtohen vajrat me ambalazh me shishe qelqi (vlera e tyre shtohet per reth 100 lek per liter). Keto jane dhe vajrat me te preferuara ne supermarkete pasi ne shishe jepet nje informacion mjaft i hollesishem per tipin, cilesine, prodhuesin etj. Vajra ulliri me ambalazhe 5 litra apo 15 litra me ambalazh teneqeje zene nje vend te ulet ne supermarkete.

22 Ndryshimi qendron vetem nga firmat prodhuese.

FAQE 23

2.2.3 TREGU I VERERAVE

Prodhimi i veres eshte nje tradite e cila daton qe ne kohe e Ilireve ne trevat e vendit tone dhe qe ne ate kohe ai ka qene nje produkt i tregtueshem ne vendet perreth si Itali, Greqi, Mali i Zi e Kroaci. Me fame nder to kane qene dy treva Narta e Vlores dhe Kallmeti i Lezhes. Kjo tradite ne fakt eshte trasheguar por jo me karakteristikat e saj te plota duke humbur vlerat e tradites e cilesise.

Sot ne vend ka nje tendence per krijimin e kantinave prodhuese te veres por qe ne keto 10-15 vitet e fundit, ende nuk po shfaqet vera cilesore ne treg e krahasueshme me ato qe vijne nga tregu global e ne menyre te vecante nga Italia, Spanja e Franca. Importi i veres per 10 muajt e pare te vitti 2012 ka qene ne nivelin 22,222 Hlitra.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Hlitra 26,400 26,500 28,000 Prodhimi Vendas Hlitra 25,200 20,000 20,800 Konsumi total Hlitra 51,600 46,500 48,800 Konsumi per fryme Litra 1,72 1,55 1,63 Prodhimi Vendas/Total % 48.8 43.0 41.7

Prodhimi i veres ne vend tashme ka krijuar nje ecuri te kenaqshme per sa i perket sasirave te prodhuara por cilesia akoma mbetet e pa stabilizuar nga viti ne vit. Shumica e kantinave te veres jane me kapacitet prodhues te vogel dhe te pa certifikuara. Prodhuesit vendas lenden e pare rushin e marrin nga tre burime kryesore:

a) Fermat e veta te cilat nga vitit ne vit po shtohen (me rritme te ngadalta), b) Fermat ne rajonin ku punojne; c) Maqedonia e Kosova.

Kombinimi i ketyre tre burimeve, per te realizuar te njejten cilesi nder vite ka rezultuar i pa sukseshem. Ka dhe kantina te cilat marrin vere te gatshme me „bote‟ nga Maqedonia dhe bejne ne vendin tone vetem ambalazhimin e saj. Nder kantinat me te njohura te veres ne vendin tone jane “Gjergj Kastrioti” ne Durres, “Cobo” ne Berat, “Luani” ne Berat, “Rilindja” ne Korce, “Arbri” ne Reshen, “Sara” ne Fier, “Kallmet” ne Shkoder, etj. Shume kantina artizanale jane hapur neper fshatra por prodhimi i tyre ne total eshte pothuajse i pa regjistruar.

Origjina e Importit:

FAQE 24

Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Itali Hlitra 19,200 20,500 18,350 58,050 71.8 Greqi Hlitra 600 780 540 1,920 2.4 Spanja Hlitra 1,200 2,600 2,400 6,200 7,7 Maqedoni Hlitra 1,100 900 900 2,900 3,6 France Hlitra 1,130 930 1,200 3,260 4,0 Mali Zi Hlitra 1,490 220 340 2,050 2,5 Te tjera Hlitra 1,680 570 4,270 6,520 8,1 Totali Hlitra 26,400 26,500 28,000 78,900 100

Sic shihet nga tabela, vera ka nje diversitet furnitoresh nga importi, nga te cilat 6 jane shtetet kryesore nga te cilat importohet, dhe pse ne treg gjen vera edhe me origjina te shteteve te tjera si Kili, Argjentina, Australia, Amerika, Afrika e Jugut etj. Grafiku i meposhtem jep strukturen e origjines se importit.

Vlera e importit te VERES per vitin 2011

ishte 5.4 milion euro

Importi i vererave realizohet afersisht nga rreth 190 kompani te ndryshme. Njezet e tre nga firmat importuese kryesore ne vend, jane te renditura ne tabelen e meposhtme, te cilat realizojne rreth 95% te sasise totale te importit. Sasite e importuara shprehen ne total per nje periudhe 4 vjecare, nga 2008-2011: KOMPANITE IMPORTUESE SASIA (Hlitra) Perqindja ndaj totalit KANTINA E PIJEVE SKENDERBEG 10,900 14.2% CONAD SHQIPERIA 10,504 13.6% ALEHANDRO DISTRIBUZIONE 10,193 13.2% TOSCANA IMPORT EKSPORT 7,695 10.0% BOTA E VERES 6,233 8.1%

FAQE 25

VELLEZERIT SALLAKU 4,247 5.5% EURONUOVO 3,797 4.9% "ALFA" SH.A. 3,047 4.0% TAFILI 03 2,024 2.6% MALO - L 1,815 2.4% AQUILA GROUP 1,439 1.9% GAVITEL 1,431 1.9% HODAJ. 1,292 1.7% T. T 1,234 1.6% MARKETING DISTRIBUTION 1,062 1.4% L&M-COMERCIAL 1,056 1.4% MINI INVEST ALBANIA 1,053 1.4% VINTAGE 841 1.1% IN FOOD 762 1.0% TIRANA CASH & CARRY 729 0.9% ALBANIAN WINE SPIRIT 555 0.7% ESPERTODISTRIBUTION DEI VINI 553 0.7% COSMESICENTER 511 0.7%

Referuar te dhenave te mesiperme te prodhimit dhe importimit te vererave shohim se importi ze peshen kryesore dhe eshte ne nivelin e 55% kundrejt totalit te konsumit te veres ne vendin tone. Gjithsesi konsumi i veres per fryme ngelet ne nivele me te uleta krahasuar me vendet ne rajon. Keshtu ne Itali konsumi eshte 42.15 litra per person, Maqedoni 6.29 Litra, Mali i zi 0.25 Litra dhe Shqiperi 1.65 Litra. Formati dominues i ambalazhit te veres eshte shishe qelqi me volum 0.75Litra.

Skema e tregtimit dhe kanalet e shperndarrjes se veres jane te thjeshta. Vera qe vjen nga importi direkt magazinohen ne ambjentete e distrubutoreve te medhenj. Keto magazina ne pergjithesi jane brenda standarteve, me temperatura ruajtje nga 15 - 20 grade, vera tregetohet ne pikat e shitjes si hotele, restorante, bar-kafe, markete, dyqane si dhe ne pika shitje me shumice.

Tendenca e sektorit te vererave per te ardhmen

Tregu i vererave ne shqiperi do te kete burim kryesor importin per te pakten edhe nje 10 vjecar. Kjo kryesisht i referohet cilesise se produktit. Ne vendin tone jane ngritur shume fabrika vere por qendrueshmeria e cilesise se tyre ka qene e variueshme, pasi lenda e pare qe ata perdorin,rushi, eshte me origjina te ndryshme. Pak kantina vere ne shqiperi kane vreshtarine e tyre edhe ato qe e kane nuk arrijne te plotesojne nevojen per prodhim. Ata jane

FAQE 26 te detyruar te blejne rush ne burime te treta. Kjo histori perseritet per rreth 15 vitet e fundit, pavaresisht nga disa permiresime qe jane marre ne kete drejtim.

Nga intervistat me konsumatoret del se fasha me e lire e vererave rezulton te jete me nje cilesi jo te mire, e si rrjedhoje ky produkt nuk stimulon konsumin e veres nga popullsia ne mase te gjere. E kunderta ndodh me vererat me cilesore te cilat jane te konsumueshme por qe konsumatoret qe i blejne jane te pakte pasi cmimet e tyre jane te pa perballueshme per shtresen e mesme te popullsise.

Cmimi mesatar i vererave te importit mund te kategorizohet ne kater fasha:

 Verera me cilesi te dobet, kur vera eshte me format ambalazhi kartoni ne 1, 3 dhe 5 litra ose qelq ne 4-5 apo dhe 10 litra, tregtohet me cmim 2-3 Euro/Litri.  Verera me cilesi mesatare, konsumohet nga familjaret dhe tregtohet me shishe 0,75 dhe 1 litershe, ne njesite e vogla tregtare e supermarkete, ofrohet me cmime 4-7 Euro/Liter.  Verera me cilesi mbi mesatare, kane te njejtin format 0,75 Litra e 1 Litershe ne qelq ofrohen me cmime 10-15 Euro/Litri.  Verat e cilesise se larte, nuk kane limite cmimesh, ato fillojne nga 15 Euro/litri e siper. Keto verera konsumohen ne lokale luksoze dhe gjenden kryesisht ne dyqane vinoteke te specializuara vetem per shitje vere.

Referuar vererave te prodhimit vendas kemi keto lloj cmimesh:

a) Verera me cilesi te ulet te amballazhuara ne shishe plastike 5 litra, te cilat tregtohen me cmim 6-8 Euro ne shishe 5 litra . Kryesisht furnizohen restorante nga kantina te vogla apo nga prodhime artizanale; b)Verera me cilesi te ulet e mesatare tregetohen me cmim 2-4 Euro/Litri; c) Vererat qe jane me cilesore kane cmim 6-10 Euro/Litri.

Sic shihet, referuar konsumit te paket te veres ne vend mund te themi qe: cmimet e vererave ne tregun vendas jane shume te larta duke ju referuar fuqise blerese ne vendin tone si dhe cmimeve ne rajon. Ambalazhi dominant i veres eshte me shishe 0.75 Litershe. Cmimi i vererave te vendit tone eshte i ngarkuar edhe me nje vlere akcize prej 30-120 Lek/Liter, nderkohe qe ne Europe akciza e veres nuk aplikohet duke e konsideruar ate si produkt ushqimor te zakonshem. Fenomeni i rritjes se cmimit pershkallezohet pasi vendosja e akcizes

FAQE 27 eshte ne momentet e para te krijimit te cmimit gje qe ben qe efekti i vleres se akcizes te pershkallezohet me tej ne zinxhirin e tregetimit.

Nga vezhgimet operatoret kerkojne qe AKCIZA te hiqet nga produktet e veres.

Cmimi i veres eshte „ne nje fare menyre‟ i pa percaktuar pasi ne pergjithesi mungon procesi i degustimit standart te veres. Ketu behet fjale per degustimin e konsumatorit final, kjo pasi degustatoret profesional mungojne.

2.2.4 TREGU I UJIT

Uji i ambalazhuar eshte nje produkt me konsum te konsiderueshem ne vendin tone dhe rritja e konsumit te tij per perdorim ushqimor eshte ne rritje nga viti ne vit. Kete e tregojne e edhe shifrat e importit nder vite si dhe rritja e prodhimit vendas.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Hlitra 170,000 230,000 130,000 Prodhimi Vendas Hlitra 710,000 765,000 909,000 Konsumi total Hlitra 880,000 995,500 1,039,000 Konsumi per fryme Litra 29.3 33,2 35 Prodhimi Vendas/Total % 80.7 76.9 86.7

Prodhimi vendas i ujit perfaqesohet nga disa Kompani si “Uji Glina”, “Uji Tepelena”, “Uje Qafshtama”, “Uje Trebeshina”, “Uje Lajthiza”, “Uje Bora”, “Uje Selita”, “Uje Kristal”, “Uje Vlora”, “Uje Vesa”, “Uje Spring”. Me pare kane qene prezent dhe “Uji Bureto”, “Perla” etj. por qe kane dale nga tregu. Uji tregtohet ne dy forma me gaz dhe natyral. Uji me i preferuar, i cili ze 85-90% te tregut eshte uji natyral.

Konsumi i ujit te pijshem del ne treg ne dy forma ambalazhi pet dhe qelq. Ambalzh qelqi ofrojne disa si firma “Tepelena”, “Qafshtama”, “Alba” dhe “Glina”. Ambalazhi i ujit ne PET rezulton te jete 85-90% te totalit.

Formati i ambalazhit per PET Formati 0.5 Litra 1.5 Litra 2 Litra 5 Litra 7-10 Litra Sasia 35% 55% 5% 3% 2%

Formati i ambalazhit per QELQ Formati 0.25 Litra 0.35 Litra 0.7 Litra 1 Litra Sasia 2% 3% 80% 15%

FAQE 28

Vlen te theksohet se edhe nje pjese e mire e ambalazhit sidomos te qelqit vjen nga importi dhe me cmime goxha te larta. Ndersa pjesa tjeter e etiketimit, dizajnit e promocionit jane produkte qe realizohen ne vend dhe nenkuptohet qe kostot e tyre jane te reduktuara por qe nuk mund te krahasohen me kostot e prodhimeve masive te ujrave te importit. Importi i ujit per dhjetemujorin e pare te vitit 2012 ishte 118,219 Hlitra. Origjina e Importit Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Itali Hlitra 64,177 159,849 64,878 288,904 54.8 Greqi Hlitra 24,650 19,107 22,160 65,917 12.5 Te tjera Hlitra 83,948 46,581 41,780 172,309 32,7 Totali Hlitra 172,775 225,537 128,818 527,130 100

Grafiku i meposhtem jep strukturen e Shteteve nga Importohet Uji

Vlera e importit te UJIT per vitin 2011 ishte 7.8 milion euro.

Importi i ujerave realizohet afersisht nga rreth 120 kompani te ndryshme. Njembedhjete kompanite importuese kryesore jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe te cilat realizojne 89% te sasise totale te importit. Sasite e importuara shprehen ne total per nje periudhe 4 vjecare, nga 2008-2011:

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Litra) Perqindja ndaj totalit "CAPITAL RESOURCES" 13,141,391 17.5% ELKA-SA 5,737,049 7.6% ALBANIAN DISTRIBUTION & DEVELOPMENT 5,718,204 7.6% CONAD SHQIPERIA 4,337,975 5.8% EURONUOVO 3,482,896 4.6% HARI LENA 3,391,618 4.5% "ALFA" SH.A. 3,046,774 4.0%

FAQE 29

TAFILI 03 3,034,631 4.0% COSMESI CENTER 2,530,761 3.4% EURODRINK 2,453,683 3.3% JURI. 1,157,452 1.5%

Importi i ujit ne vendin tone kryesisht ka origjine nga dy shtete Italia dhe Greqia. Sasia e ujit e cila vjen nga Kosova qe eshte ne vlera te uleta. Ujrat kryesore qe vijne nga Italia jane: “Vera”, “Sanbenedetto”, “Ferrarele”, “Sanpelegrino”, “Panna”. Keto ujera konsumohen kryesisht ne masen 80-90% ne tre qytete Tirane, Durres dhe Vlore. Ujerat qe vijne nga Greqia jane “Vikos”, “Loutraki”, dhe pjeserisht “Zagori”. Keto ujera konsumohen kryesisht ne vendet kufitare me Greqine, ne Gjirokaster e Sarande, vitet e fundit ato po penetrojne dhe ne tregun qendror te vendit.

Ne vendin tone gjenden edhe ujra shume te shtrenjta, por ne sasira shume te vogla, e te cilat tregtohen kryesisht ne hotele luksoze. Te tille permendim “Perrier”, “Vitel” etj.

Vlen te theksohet se ne kater vitet e fundit raporti i origjines se importit te ujit ka patur nje ndryshim esencial. Keshtu nese ne vitin 2008 predominonte uji me origjine nga Greqia kundrejt atyre me origjine Italiane, me markat “Zagori” e “Loutraki” ne 2011 kemi nje panorame krejtesisht te kundert. Gjithashtu dy nga firmat kryesore ne tabele „Capital Resources‟ dhe „Harri Lena‟ per vitin 2011 kane tregues minimal importi. Kjo ulje ka ardhur edhe si rezultat e ndryshimit te struktures se shperndarjes nga ajo e vete firmes duke perdorur struktura lokale por me kontrill te paket dhe jo me me stimuj e bonuse nxites per rritjen e sasise se shitjeve.

Magazinimi i ujit si per prodhuesit vendas dhe per importuesit eshte gjithmone ne ambjente te mbyllura dhe me temperature 10-15 Grade. Ne shumicen e rasteve kontrolli i temperaturave te ketyre ambjenteve eshte vetem me elemente statike.

Skema e shperndarjes se ujit eshte sa vijon:

Importues Prodhues

Distributor Kryesor

Distributor Nen/ Rethi Distributor Qyteti

Pike Restorant Pike Merkato Pike Bar Restorant Pike Shumice Hotel Bar Shitje Merkato Shumice Hotel Shitje

Tendenca e tregut te ujit ne 5 vitetet e ardhshme mendohet te jete ne favor te prodhimit vendas, firmat prodhuese te vendit nga viti ne vit do te rrisin prezencen e tyre ne tregun e ujit. Produkte si “Uje Tepelena”, “Uje Glina” dhe “Uje Lajthiza” kane marre nje emer te

FAQE 30 mire ne treg dhe kane nje qendrueshmeri ne cilesi dhe pelqyeshmeri konsumatore te larte. Konsumi familjar i ujit predominohet nga markat e prodhimit vendas zakonisht te ambalazhuara ne shishe PET 1.5 dhe2 Litra. Uji i ambalazhuar ne shishe qelqi konsumohet ne lokale te nivelit mbi mesatar.

Cmimi mesatar i ujit eshte 50 lek ne shishe 1.5 litershe. Ndersa cmimi i ujerave te importit eshte reth 20%-50% me i shtrenjte nga cmimi i prodhuesve te vendit. Fasha e cmimeve te ujerave te ambalazhuar me qelq eshte 100 Lek litri. Cmimet e ujerave ne Bare, Restorante e Hotele e rrisin shume vleren e tyre dhe ka raste deri ne 250 leke/litri. Ndersa ato me ambalazh te vogel sidomos 250 gram kalojne deri 300-400 Lek/litri.

2.2.5 TREGU I SALLAMIT

Prodhimi vendas i sallamit ka patur nje tradite te gjate ne vendin tone. Ne shume qytete ka patur gjithnje nga nje prodhues sallami. Sot ata perfaqesohen nga disa prodhues te medhenj e te perqendruar ne Tirane – “EHW”, “HAKO”, “KMY”, “ERDA”, ne Korce “TONA” e “FIX”, ne Shkoder “VELLEZERIT KIMCA” e “DARB”, ne Elbasan “ISAI”. Ne kete industri ka edhe kompani qe realizojen vetem veshjen e sallamit POSEIDON, si dhe kompani te specializuara per importimin e lendeve te para te prodhimit te tij. Tregu i prodhimit vendas eshte i gjere e po mbizoteron konsumin vendas kjo si rezultat i pershtatjes dhe perputhjes dhe te shijes konsumatore me karakteristikat e prodhimit. Ai zoteron pjesen me te madhe te tregut 90-94% te tij. Forma e ambalazhimit dhe tregetimit te sallamrave ne vendin tone ka arritur nje standart te pelqyeshem. Sallamrat kane edhe dyqante e tyre te specializuar dhe gjithe infrastrukturen e nevojshme te mbajtjes se tyre ne gjendje te fresket.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 928 1,340 937 Prodhimi Vendas Ton 8,900 17,400 16,900 Konsumi total Ton 9,828 18,740 17,837 Konsumi per fryme Kg 3.2 6.2 5.9 Prodhimi Vendas/Total % 90.5 92.8 94.7

Cdo firme ka karakteristikat e saj. Keshtu „EHW‟ ka shumllojshmeri prodhimi, cilesi te mire dhe nje rrjet dyqanesh sherbimi ne te gjithe territorin e vendit. Ambalazhi i produkteve te EHW eshte konform gjithe standarteve europiane. Produkti i saj eshte i certifikuar ne disa nivele ISO, HASAP etj.

Firma „KMY‟ eshte nje nga firmat qe prodhon sallam masiv e popullor dhe me mire e pershtatur me shijen konsumatore. Edhe kjo firme ka nje rrjet dyqanesh shume te mire per tregtimin e produkteve te tyre.

FAQE 31

Vellezerit „Kimca‟ kane produkte me karakteristika te vecanta qe pasqyrojne traditen e prodhimit shekullor te zones se veriut me produktet e thata e te tymosura. Sallamet e firmave korcare jane ne segmentin e shijeve te sallameve pikante e me ingrediente te yndyrnave.

Importi i sallamrave per 9 muajt e pare te vitit 2012 ishte 786 Ton.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Bosnje H Ton 655 955 529 2139 67 Italia Ton 104 142 264 510 16 Maqedoni Ton 34 105 30 169 5 Greqia Ton 73 60 24 157 5 Slovenia Ton 23 46 34 103 3 Austri Ton 32 29 30 91 3 Gjermani Ton 0 1 22 23 1 Te tjera Ton - - - 13 1 Totali Ton 928 1,340 937 3,205 100

Importi i sallamrave, persa i perket fashes se sallamrave speciale e cilesore, eshte ne sasi te konsiderueshme ne vendin tone. Origjina e tij eshte nga shtetet e rajonit dhe kryesisht me origjine nga Serbia dhe Italia. Ne vitet 1990-2004 mbizoteronte origjina e importit nga Greqia. Ky treg ka pesuar goditje te madhe dhe aktualisht eshte pothuajse i reduktuar ne sasira fare te vogla, te cilat gjenden kryesisht ne rethet kufitare si Korce, Gjirokaster, Sarande dhe qe jane importe spontane dhe jo te strukturuara.

Sot dy aktoret kryesore te importit te sallamit jane kompania „PILI‟ dhe zinxhiri i marketeve „Conad Shqiperia‟. Vlen te theksohet qe kompania Pili ka nje rrjet distribucioni qe mbulon gjithe vendin dhe cmimet e sallamrave te saj jane te lira, dhe mundesojne shtrirjen ne treg te produkteve per te gjitha fashat konsumatore. Gjithashtu edhe pelqyeshmeria konsumatore per kete sallam eshte e konsiderueshme pasi shija e tij i perafrohet shume kerkesave te konsumatoreve dhe i perngjason sallameve tradicionale popullore. Sasia e importit te sallamit realizohet afersisht nga 60 kompani te ndryshme.

FAQE 32

Vlera e importit te SALLAMIT per vitin 2011 ishte 1.9 milion euro.

Njembedhjete kompanite importuese kryesore jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe ato realizojne 87% te sasise totale te importit. Sasite e importuara shprehen ne total per periudhen 4 vjecare 2008-2011.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit PILI 1,970,474 60.9% CONAD SHQIPERIA 197,041 6.1% KOSMONTE FOODS TIRANA 154,495 4.8% INTERNATIONAL-FOODS 128,117 4.0% UKA KOMERC 83,922 2.6% KUMANATI 82,291 2.5% PROMES 65,623 2.0% DELHAIZE ALBANIA SHPK 58,694 1.8% PRESTIGJ ALB 32,501 1.0% ROYAL 22,826 0.7% ECO MARKET FOOD 14,470 0.4%

Tendenca e tregut te sallamit do te shkoje gjithnje e me shume drejt prodhimit vendas per sallamrat e fashes kryesore te konsumatoreve me cmime 400-600Lek/Kg dhe do te mbetet si burim furnizimi Importi per sallamrat speciale e te shtrenjta.

Cmimi i sallamit do ngelet ne nivele aktuale me ndonje levizje te vogel pasi struktura fiskale e percaktimit te tij percaktohet kryesisht nga prodhuesit vendas. Duke qene se ata jane te shumte dhe konkurrenca si mekanizem do te luaje ne vazhdimesi rolin e tamponit kundrejt rritjes se tyre.

FAQE 33

2.2.6 TREGU I DJATHIT

Prodhimi vendas i djathit ka nje tradite te vjeter ne shqiperi e stimuluar kjo edhe nga terreni malor qe nxit zhvillimin e bagetive te imta, produkti i qumeshtit i te cilave eshte lende e pare per bulmetrat e ndryshme e kuptohet qe djathi ze pjesen me te madhe te saj.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 1,260 1,300 1,480 Prodhimi Vendas Ton 11,800 13,500 12,340 Konsumi total Ton 13,060 14,800 13,820 Konsumi per fryme Kg 4.35 4.93 4.6 Prodhimi Vendas/Total % 90.3 91.2 89.3

Ne gjthe territorin e vendit ka nje numer te madh baxhosh prodhuese te djathit dhe nje pjese e madhe e tyre eshte pothuajse e pa regjistruar. Per nente muajt e pare te vitit 2012 importi i djathit rezulton te jete 585 Ton.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Austri Ton 14 67 72 153 3.8 Gjermani Ton 852 736 799 2387 59.2 EG Ton 93 74 69 236 5.9 Greqi Ton 50 122 178 350 8.6 Itali Ton 146 165 135 446 11.1 Holland Ton 1 79 130 210 5.2 Te tjera Ton 104 57 97 258 6.2 Totali Ton 1,260 1,300 1,480 4,040 100

Importi i djathit nga shtete e e EU mund te kategorizohet ne dy grupe kryesore:

 Djath cilesor qe reflektohet dhe me cmime te larta nga 1,000-2,500 leke/kg  Djath i kategorise se mesme qe perkon dhe me cmimin mesatar te prodhimit te vendit (400-700 leke/kg) .

Peshen me te madhe te importit sic shihet dhe nga grafiku e ze Gjermania me 59% te sasise, qe rezulton nje djath i cilesise se mesme. Nderkohe, Italia ze vendin e dyte me 11 % te sasise se importit. Per Italine do te theksonim se djathrat jane te nje cilesie te larte (tipi Parmigiano, djathra te mykur apo dhe Mozzarella me cmime nga 1200-2500 leke/kg).

FAQE 34

Vlera e importit te DJATHIT per vitin 2011 ishte 4.85 milion euro.

Sasia e importit te djathit realizohet afersisht nga rreth 70 kompani te ndryshme. Dhjete kompanite importuese kryesore jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe ato realizojne 87% te sasise totale te importit. Sasite e importuara shprehen ne total per periudhen 4 vjecare 2008-2011. KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit

IN FOOD 1,046 22.6% GLOBEX 918 19.9% THEKNA 366 7.9% ALFA 355 7.7% CONAD SHQIPERIA 294 6.4% W.T.M - SHPK 276 6.0% "INTER-KRISS" SH.P.K 257 5.6% KOSMONTE FOODS TIRANA 212 4.6% ALL BALCANS CORPORATION 180 3.9% SOAD & EGSI 81 1.7% BOTTEGA VENETA 46 1%

Tendenca e tregut te djathrave eshte drejt konsumit te prodhimit vendas per kategorine e fashes se mesme te cilesise dhe qe preferohet nga shtresa masive e konsumatoreve me cmime nga 400-800Lek/Kg. Nderkohe djathra te cilesise se larte te importit do te jene prezent ne tregun shqiptar dhe per nje kohe te gjate per arsye se firmat perendimore me prestigj si „Parmigiano‟, „President‟, „Mozzarella‟ etj. kane nje tradite te gjate ne prodhim dhe zinxhiri i tyre i vleres se produktit eshte i maturuar ne cdo hallke, qe nga qumeshti cilesor, perpunimi dhe ruajtja ne kushte e standarte te larta. Italia mbetet nje burim furnizimi i sigurte Importi per djathra speciale pasi dhe tregtohet ne Rrjete si “Conad” ku dhe klientela i perket nje niveli nga mesatar ne ate me te ardhura te larta.

FAQE 35

Cmimi i djathrave ka nje shtrirje te madhe nga 400-2,500 leke/kg. Cmimi mesatar i djathrave te importuar nga Gjermania eshte 431 leke/kg dhe 941 leke/kg i djathrave te importuar nga Italia. Sipas cmimit te aplikuar perkon dhe cilesia. Nga vezhgimi ne terren dhe intervista me operatore rezulton se cmimi nuk pritet te pesoje ndryshime te ndjeshme, pasi dhe klientela eshte e fraksionuar sipas trinomit cmim- cilesi-nivel te ardhurash. Konkurenca e firmave te importit eshte relativisht e madhe pasi kompanite me emra marke te djathrave cilesore kane investuar fort ne konsolidimin e cilesise, standartit dhe imazhit ne tregun shqiptar. Tabela e Kompanive Importuese kryesore te produkteve ushqimore , perqindjet ndaj totalit te importuar per vitet 2009-2011.

Produktet Makarona Vaj Vere Uje Sallam Djath Njesia % % % % % % CONAD SHQIPERIA 2 3 14 6 6.1 6 ALFA SHA 4 4 8 EURONUOVO 5 4.6 KOSMOTE FOODS TIRANA 4.8 4.6 DELHAIZE ALBANIA 1.8 1 TAFILI 03 2.6 4 ELKA SA 5 7.6 HARI LENA 2 4.5 BOTTEGA VENETO 1 1 INFOOD 23 GLOBEX 20 THEKNA 8 W.T.M. SHPK. 6 INTER KRISS SHPK. 5.6 PILI 61 INTERNATIONAL FOODS 4 KUMANATI 2.5 ALEHANDRO DISTRIBUTION 13 TOSCANA 10 BOTA E VERES 8 VELLEZERIT SOLLAKU 6 EUROFISH 42 POSEIDON 30 O & B 3

FAQE 36

AGNA 14 ANHEL 13 ECO MARKET FOOD 9 ATLLAS 6 VAKO TREG ITALY AGROFOOD 3 SE & AN 3 CAPITAL RESEORCES 17 ALBANIA DISTRIBUTION 7.6 Shenim: Ne tabelen e mesiperme te importuesve te artikujve ushqimore ne vend vihet re se disa firma kane nje game te gjere produktesh importi si psh “Conad” shpk (prezent me te gjithe gamen e artikujve ushqimore, si vere, vaj, makarona, sallam e djathe); Nderkohe firma te tjera importojne dhe tregtojne vetem produkte te vecanta por me sasira te konsiderueshme si psh „Capital resource‟ e cila importon rreth 17% te ujit ne vend, „Agna group‟ dhe „Anel‟ shpk importojne respektivisht 14 dhe 13 % te makaronave etj. Gjithashtu mundet qe firmat e renditura te importojne edhe zera te tjere por qe sasite nuk jane ne vlera te konsideueshme prandaj edhe nuk jane futur ne tabele23.

2.2.7 TREGU I PATATEVE

Tregu i patateve ne vendin tone eshte i karakterizuar nga prezenca e madhe e patateve te prodhuara ne vend . Importi ze nje peshe te vogel (rreth 10-15 %) dhe realizohet nga shtete si Hollanda, Franca, Egjipti etj.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 32,864 33,939 48,074 Prodhimi Vendas Ton 200,000 208,000 230,000 Konsumi total Ton 232,864 241,939 278,074 Konsumi per fryme Kg 77.6 80.3 92.6 Prodhimi Vendas/Total % 97.9 95.6 96.8

Prodhimi vendas i patates ka nje tradite te vjeter ne Shqiperi e stimuluar kjo edhe nga klima e pershtatshme per kultivimin e kesaj kulture qe eshte dhe nje ushqim mjaft i domosdoshem per shporten familjare. Keshtu shohim se rreth 97% e totalit e ze prodhimi vendas. Zonat me te permendura te prodhimit te patates jane ato te Korces, Kukesit dhe Peshkopise. Megjithate duhet te theksojme ketu se kosto e prodhimit te saj eshte ende me e larte se ajo e

23 Keshtu firma “Elka Sa” nuk importon vetem Makarona dhe Uje por edhe zera te tjere por qe nuk mund te shkruhen ne tabele se jane me % shume te vogla qe ne kete studim jane neglizhuar.

FAQE 37

vendeve fqinje si psh. Kosoves e aq me teper pastaj krahasuar me ato te vendeve perendimore.

Keshtu ndersa cmimi i shitjes se patates nga fermeret shqiptare eshte 10-15 cent (euro)/kg, ne Kosove dhe ne France cmimi i shitjes nga fermeret eshte perkatesisht 10 dhe 5 cent (euro)/kg. Gjithashtu ka mangesi ne drejtim te ruajtjes e konservimit te patates se prodhuar ne vend dhe tregtimit te saj gjate gjithe vitit. Ne kete aspekt theksojme qe ka hapesira magazinazhi por mungon teknollogjia e ruajtjes se tyre, patatja e vendit mbin shume mbas nje fare kohe gje e cila i ul vleren e tregtimit asaj.

Faktoret e mesiperm, jane aresyeja qe vazhdohet ende te importohet patate nga vendet e ndryshme te rajonit dhe Europes.

Patatja ne vendin tone vjen ne dy forma nga importi a)frut dhe b)e perpunuar. Patatet e perpunuara vijne te qeruara, prera me forme fijesh dhe ngrira te paketuara ne qese. Keto te fundit jane ne sasira te vogla e te neglizhueshme krahasuar me pataten koker te importuar.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Gjermani Ton 694 1,687 1,100 3,481 3 Egjypt Ton 6,400 8,220 9,026 23,646 21 Franc Ton 4,210 8.058 11,700 23,968 21 Greqi Ton 6,370 4,060 5,057 15,487 13 Itali Ton 4,100 3,000 7,089 14,189 12 Holland Ton 9,100 8,050 11,006 28,156 25 Te tjera Ton 1990 864 3,096 5,950 5 Totali Ton 32,864 33,939 48,074 114,877 100

Importi i patateve per vitin 2012 vetem per 10 muajt e pare rezulton te jete 43,170 Ton.

FAQE 38

Vlera e importit te PATATEVE per vitin 2011 ishte 3.18 milion euro

Vlen te theksohet se nga vezhguimi ne treg gjen kompani te cilet perfaqeuseit e tyre te tregetimit i kane pa informacion per sa u perket transaksioneve tregetare. Keshtu ne vend qe te thote emrin e kompaniose thote direkt emrin e pronarit e ka raste kur as nuk e dine emrin e kompanise. Ky fenomen ishte shume prezent sidomos ne sistemin e tregetimit te produkteve agro bujqesore.

Kompanite importuese kryesore te patates ne vendin tone prezantohen ne tabelen e meposhteme. KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit

EUROPEAN PACKING SOLUTIONS 31,668 28% "ALFA" SH.A. 38,873 34% A & B GRUP 21,502 19% "INBES" 4,399 4% UNITED ALBANIAN BREWERIES 2,044 2% CANAJ SHPK 2,574 2% DANI 2,912 3%

Patatja e importuar vjen e amballazhuar ne these plastike ne forme rrjete, ajo qe eshte me origjine nga europa perendimore ka edhe etiketim te sakte per sasine e cilesine e produktit. Skema principiale e zinxhirit te importimit dhe shperndarjes deri ke konsumatori te patates koker. . Burim Magazina e Magazina Tregetaret Konsumatore Funnizimit Importuesit ne Qender e vegjel, Jashte Shqiperi Tregetuese Dyqane

Skema e importimit te patates se perpunuar ngrire

FAQE 39

Prodhues Transport Magazina Superamrket Shitje Jashte Frigoriferik Frigoriferike Restorante Perpunimt

Frigorifer Importuesit Importuesit FastFood Zinxhiri i tregetimit te patates se ngrire eshte i plote dhe mire kontrolluar deri sa i oforhet konsumatorit, procesi nuk ka ne asnje hallke ndryshim te gjendjes se mbajtjes se patates.

2.2.8 TREGU I DOMATEVE

Domatja ngelet nje nga produktet e prodhimit vendas e cila po shtohet ne tregun e ushqimeve dhe prodhimi i saj shtrihet gjate gjithe vitit. Kjo si pasoje e serave te shumta qe jane krijuar sidomos ne shqiperine e mesme zona e Lushnjes, Fierit, Beratit, Vlores, Lezhes, Durres e Tirane. Domatja ka farera importi kryesisht Italiane, Greke dhe Hollandeze. Megjithate ajo vazhdon e vjen nga importi, sigurisht ne sasira me te uleta. Kjo verehet edhe nga importi i vitit 2012 kundrejt atij 2011.

Importi i domateve per vitin 201224 ka qene ne sasine 367 Ton. Dy jane arsyet kryesore te kesaj renie te sasise se importuar ne vitin 2012 a)ritja e prezences se domates se vendit ne treg dhe shtrirja e saj ne nje periudhe me te gjate si dhe b)ne kete shifer nuk eshte perfshire rezultati i muajve te fund-vitit qe zakonisht perfaqesojne sasite me te medha te importit vjetor.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 3,681 3,463 3,046 Prodhimi Vendas Ton 162,376 199,284 199,225 Konsumi total Ton 166,057 202,747 202,271 Konsumi per fryme Kg 54.1 66.4 66.4 Prodhimi Vendas/Total % 97.8 98.3 98.5

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Greqi Ton 793 1226 908 2927 29 Itali Ton 1005 485 735 2225 22 Siria Ton 411 4952 60 966 9

24 Te dhenat perfshijne vetem per 9 mujorin e pare te vitit.

FAQE 40

Turqi Ton 1328 1187 1101 3615 35 Te tjera Ton - - - - 5 Totali Ton 3,681 3,463 3,046 10,190 100

Sasia e domates se Importuar vjen me arka kryesisht kartoni te formes se trajtuar speciale per mos prishjen e saj nga lageshtia (impermeabel) ose ne forme arkash plastike por me strukture shume te lehte. Arkat jane te peshembajtjeve te ndryshme nga 10-20kg. Shume importe te domates kane nga nje shtrese mbuluese ne cdo arke per rrujatjen e freskise se saj. Cikli i tregetimit per nje trajler 40m3, ne baze te intervisatve me importuesit shkon nga 15-30 dite dhe vetem 2-3 dite jane ne kushtet e transportit nga origjina e mallit perjashto ketu sirine e Egjyptin ne pak raste.

Struktura e Importit:

Vlera e importit te DOMATEVE per vitin 2011 ishte 1.48 milion euro

Ka gjithesej rreth 100 firma qe importojne domate por ato me te rendesishmet qe zene dhe 78% te sasise se importit jane perfshire ne Tabelen e meposhtme.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit

GERI 1,717 17% GENTIAN MUSA 1,277 13% MIGENA 2007 458 4% DOLANI 390 4% LI & BO 381 4% ABI - F 379 4%

FAQE 41

RROG-SEGRO 363 4% "GJ & V"SH.P.K 345 3% SHKELQIM AHMETI 282 3% DARDANI - NOMANI 249 2% ALKSANDER TRANS 239 2% ZELLKA - 2010 234 2% DIMAL 2003 221 2% VASPORT SHPK 202 2% AGROFRUTI 197 2% SULEJMANI 193 2% HOXHA 176 2% FEIS 168 2% ALBI - F 164 2% DENIS LIMOLLARI 159 2% T E A 154 2%

Skema e importit te domates Tregetues Transport Magazina Magazina Superamrket Jashte Frigoriferik Frigoriferike ne Qender Dyqane Frigorifer Importuesit Importuesit Tregetuese Restorante

2.2.9 TREGU QEPE, PRESH E HUDHRA

Prodhimi vendas i qepes eshte sezonal, por i cili mbulon tregun gjate gjithe vitit. Tregu ne segmente te catuara te cilesise se qepes mbulohet me burime nga importi. Karakteristika e qepes se importit eshte qendrueshmeria ne kohe ndersa qepa e vendit nuk duron per periudha te gjata.

Importi i qepes eshte ne ragun e 2% te sasise se konsumit vjetor te vendit tone dhe per periudhen e nente mujorit te pare te vitit 2012 ai ishte 330 ton.

Kjo sasi eshte shume me e vogel kundrejt importit vjetor, por importi i qepes zakonisht kryhet ne muajt e fundit te vitit qe do te thote nuk kemi ndonje reflektim te zvogelimit te konsiderueshem te sasive te importuara te qepes nga tregu vendas.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011

FAQE 42

Importi Ton 2,044 6,844 2,647 Prodhimi Vendas Ton 110,000 125,000 130,000 Konsumi total Ton 112,044 131,844 132,647 Konsumi per fryme Kg 37.3 43.9 44.2 Prodhimi Vendas/Total % 98.2 94.8 98.0

Prodhimi vendas i qepeve, preshit dhe hudhres dominon ndjeshem ne raport me importin pasi cdo fermer apo ferme mbjell ne token e tij keta artikuj qe konsiderohen prodhim vendas (fare vendi) si perime teper te preferuara nga shqiptaret.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Kine Ton 301 374 560 1235 11 Egjypt Ton 372 1504 601 2478 21 Greqi Ton 501 501 220 1222 11 Itali Ton 98 1265 45 1408 12 Maqedoni Ton 210 947 325 1482 13 Holland Ton 366 720 443 1529 13 Te tjera Ton 196 1532 452 2181 19 Totali Ton 2,044 6,844 2,647 11,534 100

Importi i ketyre produkteve vjen ne thase 30 Kg, kryesisht plastike kjo kryesisht per qepet. Per hudhrat gjithashtu produkti vjen ne thase plastike 30 kg por hudhrat vete kane edhe nje amballazh me teper me specifik mbasi ato paketohen ne forme thurje se bashku me bishtate tyre deri me 10 koke me qellim rruajtjen e tyre per nje kohe te gjate.

Vlera e importit te QEPE, PRESH e HUDHRA per vitin 2011 ishte 0.8 milion euro

Importuesit e qepeve jane reth 30 kompani por firmat e meposhtme sjellin 74% te gjithe sasise se kerkuar nga tregu, Treguesit i referohen sasive per tre vitet e fundit 2009-2011.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia Ton Perqindja ndaj totalit ALGRESI-09 2,210 19%

FAQE 43

GERI 1,237 11% "GAZMIR MEHMETI" 835 7% "F.A.N.K.P.D.A-07" 600 5% BIO-2009 570 5% HALITI/K 449 4% KRISTAR & GJONA 445 4% AGIM KURTI 396 3% LOREN 366 3% SALLAJ 341 3% EGLAND 278 2% EGLAND 278 2% SOTIRI - SHPK 248 2% LI & BO 233 2% Zinxhiri i realizimit te importit te produkteve qepe hudhra presh pershkruhet ne skemen e meposhteme. Grosiste Transport me Magazina Magazina Superamrket Qendra trajlera Qendrore e ne Qender Dyqane Jashte Importuesit Importuesit Tregetuese Restorante

2.2.10 TREGU I LAKRES, LULE LAKRES, REPKA TE BARDHA

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 148.7 70.2 77.7 Prodhimi Vendas Ton 32,000 40,000 50,000 Konsumi total Ton 32,149 40,070 50,078 Konsumi per fryme Kg 10.7 13.4 16. Prodhimi Vendas/Total % 99.5 99.8 99.8

Edhe per repkat, lakren dhe lulelakren mund te konkludojme se tregu dominohet nga prodhimi vendas. Kemi pak import nderkohe qe eksporti i tyre ka nje trend ne vende te reja si Lituania, Gjermania apo vende te tjera te EU.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Greqia Ton 69.2 54.5 47.0 170.7 58

FAQE 44

Itali Ton 2.7 10.7 4.6 18.0 6 Maqedoni Ton 59 - 21.1 80.1 27 Te tjera Ton 17.8 5 5 27.8 9 Totali Ton 148.7 70.2 77.7 296.6 100

Importi i Lulelakres per nentemujorin e pare te vitit 2012 ishte 64 Ton.

Vlera e importit te LAKER LULE ,LAKER e REPKA per vitin 2011 ishte 29 mije euro

Jane rreth 25 kompani te ndryshme qe realizojne importimn e produkteve laker, lulelaker e repka por vetem 13 prej tyre perbejne 98 % e totalit te importeve, si me poshte:

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit AGROFRUTI 80 28% DOGEL 49 17% ALBERT ALLBANI 33 11% LI & BO 21 7% ZELLKA - 2010 21 7% ALKSANDER TRANS 19 7% RROG-SEGRO 15 5% NAIM SUBASHI 12 4% "ALBA-FRUTTA" 11 4% FAJONA-COMERC 2010 7 3% SERBI 6 2% ROYAL 5 2% CONAD SHQIPERIA 4 1%

Skema e zinxhirit te importit Importi i produkteve laker lulelaker dhe repka realizohet me ane te mjeteve frigoriferike per

FAQE 45

shkak te natyres se ketyre produkteve. Formati i tregetimit te tyre eshte ne arka kryesisht plastike per lulelakren jane 7-8 Kg kjo si rezultat i volumeve te lulelakres e repkes ndersa per lakren ka arrka me te medha plastike.

Grosiste Transport me Mag. Qend. Magazina Superamrket Qendra trajlera Frigoriferike ne Qender Dyqane Jashte Frigorifer e Importuesit Tregetuese Restorante

2.2.11 TREGU I SALLATES MARULE, CIKORE, etj Vendi yne tradicionalish ka konsumaur sallaten marule dhe si rrjedhoje ajo ka kulturen e prodhimit ne vend e qe njekohesisht ai ze edhe pjesen me te madhe te tregut. Disa tipe te vecanta te sallates marule importohen dhe nje pjese e mire e sallates cikore.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 40.2 64.2 64.6 Prodhimi Vendas Ton 8,800 9,000 9,400 Konsumi total Ton 8,840 9,064 9,464 Konsumi per fryme Kg 2.9 3.0 3.2 Prodhimi Vendas/Total % 99.5 99.3 99.3

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Greqia Ton 13.3 41.3 30.6 85.2 50.3 Itali Ton 24.9 22.9 34.0 81.8 48.4 Te tjera Ton 2.0 0.0 0.0 2.0 1.3 Totali Ton 40.2 64.2 64.6 169.2 100

Importi i sallatrave ne vitin 2012 per nente mujorin e pare eshte 25Ton.

FAQE 46

Vlera e importit te SALLATE MARULE, CIKORE per vitin 2011 ishte 63.7 mije euro

Importues jane 10 kompani por 5 prej tyre mbulojne 77% te tregut.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit

CONAD SHQIPERIA 65,826 38% AGROFRUTI 41,210 24% GERI 16,749 10% LI & BO 2,512 1% FOOD TRADE 6,556 4%

Skema e zinxhirit te importit te sallaterave e cikoreve eshte sa vijon Importi i produkteve realizohet me ane te mjeteve frigoriferike per shkak te natyres deliakte te ketyre produkteve si dhe lageshtise se nevojshme qe ato kerkojne.. Formati i tregetimit te tyre eshte ne arka kryesisht plastike me kapacitete 7-8 Kg.

Grosiste Transport me Mag. Qend. Magazina Superamrket Qendra trajlera Frigoriferike ne Qender Dyqane Jashte Frigorifer e Importuesit Tregetuese Restorante

2.2.12 TREGU I KARROTAVE DHE REPKAVE Vendi yne ka nje konsum te konsiderueshem karrrotash dhe repkash. Natyra e konsumit te tyre ka qene e qendrueshme dhe eshte kryesisht per konsum familjar. Se fundmi ne treg jan shfaqur edhe karrotat e perpunuara te prera ne kubike e te ngrira. Ky foramt i ri i produktit ne treg eshte vetem importi mbasi ne vendin tone nuk ka ndonje njesi te perpunimit te karotes..

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011

FAQE 47

Importi Ton 141.1 39.7 38.3 Prodhimi Vendas Ton 6,700 6,500 9,300 Konsumi total Ton 6,841 6,540 9,338 Konsumi per fryme Kg - - - Prodhimi Vendas/Total % 98.0 99.4 99.6

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Greqia Ton 125.0 27.0 14.5 166.5 76.0 Itali Ton 12.0 12.6 17.7 42.3 19.3 Maqedoni Ton 0.1 - 6.1 6.2 2.8 Te tjera Ton 4.0 0.1 - 4.2 1.9 Totali Ton 141.1 39.7 38.3 219.1 100

Importi i Karrotave e Repkave ne vitin 2012 vetem per nente muajt e pare ishte 3,2 Ton. Tregu i importit sa vjen e po zvogelohet dhe si burim furnizimi i gjithe tregu po perdor produktet vendase.

Grafiku i origjines se importit.

Vlera e importit te KARROTA, RREPKA, PANXHAR ZHARDHOK per vitin 2011 ishte 15.7 mije euro

Importi realizohet nga rreth 20 firma, nderkohe firmat e meposhtme realizojne 98 % te importit total: KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit ALBERT ALLBANI 8,430 35% AGROFRUTI 6,203 26% CONAD SHQIPERIA 5,198 22%

FAQE 48

DOLANI 1,990 8% LI & BO 1,030 4% "ALBA-FRUTTA" 566 2% FOOD TRADE 344 1%

Importimi i repkave e karrotave nuk ka ndonje strukture specifike ato importohen mabhen e shperndahen ne nje zinxhir magazinash me ambjente te kontrolluara te ajrit por qe jane ne kuadirn e zarzavateve te ndryshme qe kerkojne te njetat kushte si lakra, lulelakra, domatja etj.

2.2.13 TREGU I KASTRAVECAVE

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 749.2 1,077.5 524.2 Prodhimi Vendas Ton 61,000 69,000 72,000 Konsumi total Ton 61,749 70,077 72,524 Konsumi per fryme Kg - - - Prodhimi Vendas/Total % 98.8 98.5 99.2

Prodhimi i kastravecave ne vend ze nje peshe mjaft te madhe ne shporten e produkteve vendase, dhe aktualisht nga importi vjen nje sasi mjaft e vogel. Investimet ne kete sektor dhe shtimi i serave per prodhimet e fushes kane bere qe te kemi frutet e ketij investimi pasi prodhimi rritet ndjeshem nga viti ne vit.

Importi i kastravecave ne vitin 201225 ka qene 0 Ton.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Turqia Ton 379.2 476.0 55.4 910.6 38.8 Greqia Ton 255.0 483.5 454.3 1,192.8 50.8 Itali Ton 13.2 25.6 0.1 38.9 1.7 Maqedoni Ton 49.5 13.8 4.4 67.7 2.9 Siri Ton 37.5 78.5 - 116.0 4.9 Te tjera Ton - - - - 0.9 Totali Ton 749.2 1,077.5 524.2 2,347.0 100

Struktura e importit sipas vendeve te origjines

25 Per nente muajt e pare te 2012.

FAQE 49

Vlera e importit te KASTRAVECAVE per vitin 2011 ishte 277.9 mije euro

Importi realizohet nga 80 firma gjithesej, nga te cilat vetem 10 realizojne 73% te totalit te importit. Sasite e shprehura jane per vitte 2009-2011.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit GERI 447,647 19% GENTIAN MUSA 288,717 12% VASPORT SHPK 201,768 9% DOGEL 189,894 8% DENIS LIMOLLARI 172,493 7% KUJTIM ÇUPI 155,532 7% ZELLKA - 2010 136,804 6% ALKSANDER TRANS 116,356 5% Formati i importit te kstraveca eshte neper arka plastike dhe kartoni te imprenjuar nga 10- 20kg. Kastravecat importohen me mjete frogoriferike dhe ne te njejten ambjent ata mbahen ne magazinat qendrore te firmave dhe magazinat qendrore te shperndarjes. Ne pikat e shitjes ata jane ne ambjente te hapura ndersa ne supermarkete moderne ata mbahen ne ambjente gjysem te hapura por me ajer te kontrolluar e temperatura te uleta. Tipet kryesore te importit aktualisht ngelet kastarveci i vogel (i quajtur ne gjuhen zhargon te prodhuesev “konishon”) i cili sherben per prodhimin e konservavae turshi.

2.2.14 TREGU I SPECAVE

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 372 178 446 Prodhimi Vendas Ton 51,800 65,500 64,000 Konsumi total Ton 52,172 65,678 64,446 Konsumi per fryme Kg - - - Prodhimi Vendas/Total % 99.2 99.7 99.3

FAQE 50

Prodhimi vendas i specit eshte mjaft sasior dhe importi eshte ne terma shume te ulet.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Turqia Ton - - - 199 20 Greqia Ton - - - 588 59 Itali Ton - - - 90 9 Te tjera Ton - - - 120 12 Totali Ton 372 178 446 996 100

Importi i specave ne vitin 2012 per nente muajt e pare te vitit rezulton te jete vetem 269 Ton.

Vlera e importit te SPECAVE per vitin 2011 ishte 0.8 milion euro

Sasia e importit te specave realizohet afersisht nga 40 kompani te ndryshme. 15 Kompanite importuese kryesore jane te renditura ne tabelen e meposhtme dhe ato realizojne 76% te sasise totale te importit. Sasite e importuara shprehen ne total per periudhen 3 vjecare 2009-2011

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit GERI 164,537 16% VASPORT SHPK 96,943 10% GENTIAN MUSA 82,764 8% ALKSANDER TRANS 79,729 8% DENIS LIMOLLARI 66,595 7% DOGEL 62,756 6% ZELLKA - 2010 51,330 5% AGROFRUTI 32,993 3% "LULO 2006" 29,540 3%

FAQE 51

EDLO SH.P.K 20,760 2% VESHI - SHPK 15,620 2% FRUIT CO 12,373 1% GENTIAN FEJZULLA 11,473 1% CELA P 8,460 1% FAJONA-COMERC 2010 7,900 1%

Formati i importit te specave eshte neper arka kartoni te imprenjuar per tu mbrojtur nga lageshtia si dhe per rritjen e qendrueshmerise kundrejt peshes kur behen paleta me 15-20 reshta nga 10-20kg. Ky produkt importohet me mjete frogoriferike dhe ne te njejten ambjent ata mbahen ne magazinat qendrore te importuesve. Ne magazinate magazinat qendrore te shperndarjes ato zakonsiht mbahen ne ambjente te hapura.. Ne pikat e shitjes ata jane ne ambjente te hapura ndersa ne supermarkete moderne ata mbahen ne ambjente gjysem te hapura por me ajer te kontrolluar e temperatura te uleta.

2.2.15 TREGU I PATELLXHANEVE

Patellxhani eshte nje perim specifik por qe ka filluar te mbillet shume ne serat e vendit tone, duke zevendesuar ne kete menyre sasite e importuara nga vendet perreth.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 86 35 114 Prodhimi Vendas Ton 19,579 23,641 23,702 Konsumi total Ton 19,665 23,676 23,816 Konsumi per fryme Kg 6.5 7.8 7.9 Prodhimi Vendas/Total % 99.5 99.8 99.5

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Turqia Ton - - - 47 20 Greqia Ton - - - 129 55 Itali Ton - - - 19 8 Te tjera Ton - - - 40 17 Totali Ton 86 35 114 235 100

Importi i patellxhaneve per nente muaj e pare te vitit 2012 ka qene 51 Ton.

Struktura Importit

FAQE 52

Vlera e importit te PATELLXHANEVE per vitin 2011 ishte 0.8 milion euro

Firma Importuese per patellxhanet jane reth 40 por vetem 9 prej tyre realizojne 64% te sasise totale te importuar. KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit GENTIAN MUSA 56,203 24% GERI 23,900 10% ZELLKA - 2010 16,994 7% DOGEL 12,866 5% AGROFRUTI 11,033 5% ALKSANDER TRANS 8,257 4% DIS 7,223 3% KUJTIM ÇUPI 6,155 3% FRUIT CO 6,127 3%

2.2.16 TREGU I PERIMEVE BISHTAJORE (fasule, bizele etj)

Fasulja ngelet nje nga ushqimet baze per konsumin familjar dhe nga me te perhapurat ne zonat rurale e urbane. Tregu i saj eshte teper interesant pasi prodhimi vendas nuk ka ndonje nxitje per rritje, ndersa importi nuk po arrin te plotesoje e shtoje kuotat e tij. Ky fenomen ka nje pengese kryesore qe eshte cmimi i ketij produkti. Cmimi 300-400 leke per kile e ben ate jo shume te tregtueshem per konsumin masiv. Zonat tona te prodhimit te fasules e bishtajave nuk paraqesin ndonje rendiment te larte.

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 2,297 1,061 1,052 Prodhimi Vendas Ton 23,000 24,000 25,300 Konsumi total Ton 25,297 25,061 26,352 Konsumi per fryme Kg 8.4 8.4 8.8

FAQE 53

Prodhimi Vendas/Total % 91 96 96

Importi i fasuleve per vitin 2012 vetem ne dhjete muajt e pare eshte 2337 Ton.

Origjina e Importit: Vendi Importues Njesia 2009 2010 2011 2009-2011 % ndaj totalit 09-11 Bullgari Ton 47 89 76 212 5 Egjypt Ton 817 24 24 865 19 Greqia Ton 141 83 90 314 7 Itali Ton 139 137 105 381 8 SERBIA Ton 965 674 683 2,322 52 Te tjera Ton - - - - 9 Totali Ton 2,297 1,061 1,052 4,409 100

Vlera e importit te BISHTAJOREVE per

vitin 2011 ishte 0.8 milion euro

Nder kompanite kryesore qe sjellin perime bishtajore (fasule bizele) jane te shfaqura tek tabela e meposhtme. Ato perbejne rreth 60% te sasise totale te importit.

KOMPANITE IMPORTUESE Sasia (Ton) Perqindja ndaj totalit

A.M.G 1940 44% ''FRIGO FOOD'' 178 4% ASTRIT VELIU 172 4% ROYAL 220 5% "ALFA" SH.A. 137 3%

2.2.17 TREGU I PERIMEVE TE KONSERVUARA

Prodhimi vendas dhe importi ne vite: Emertimi Njesia 2009 2010 2011 Importi Ton 7,600 8,200 7,400

FAQE 54

Prodhimi Vendas Ton 1,230 1,400 1,330 Konsumi total Ton 8,830 9,600 8,730 Konsumi per fryme Kg 2.9 3.2 2.9 Prodhimi Vendas/Total % 13.6 14.6 15 Burimi : Vjetari Statistikor 2011 i MBUMK

Referuar tabeles se mesiperme vihet re se importi i ketij produkti duket 6-7 here me i larte se prodhimi vendas. Por, referuar intervistave te kryera me prodhuesit me te medhenj vendas si kompania “Sidnej” dhe “Sejega” rezultatet e mesiperme nuk qendrojne pasi sipas tyre prodhimi vendas eshte me i madh se sa sasite e importuara. Gje qe vihet re qarte edhe ne treg. Nese ne supermerkatet e medha gjen ne menyre te barabarte sasite e prodhimeve vendase dhe te importuara ne njesite e vogla e te mesme tregetare ne qytete e fshatra vihet re dukshem dominimi i prodhimit vendas. Ne kete kendveshtrim themi produktet e konservuar te prodhimit vendas me importin mundte qendroje ne raport 60/40% Kjo situate rrjedh nga mos regjistrimi i prodhimit vendas si rrjedhoje e evazionit fiskal qe realizohet ne menyre te vullneteshme dhe jo nga prodhues artizanale.. Te dhena te detajuara per firmat importuese mungojne.

Ne Tabelen e meposhtme jepen firmat kryesore importuese per perimet. Shifrat tregojne perqindjen qe keto firma zene ne treg, per cdo ze e llogaritur si mesatare e tre viteve te fundit. Ashtu si edhe ne tabelen e ushqimeve nese per nje kompani importi i nje zeri nuk eshte ne nivelin e perqindjeve te konsiderueshme atehere ky ze nuk eshte paraqitur ne tabele.

Laker

-

Firmat

Papate Domate Presh Qep, Lule Laker, Marule, Sallate Cikore Repka Karrota, Kastraveca Speca Patellxhan Fasule, Bizele

GERI - 17 11 - 10 - 19 16 10 AGROFRUTI - 2 - 28 24 26 3 3 5 GENTIAN MUSA - 13 - - - - 12 8 24 VASPORT SHPK 2 9 10 DOGEL 17 8 6 5 LI & BO 4 2 7 1 4 2 ALEKSANDER TRANS 2 7 5 8 4 ZELLKA 2010 7 6 5 7 CONAD SHQIPERIA 1 38 22 ALFA SHA 15 3 ALBERT ALLBANI 11 35

FAQE 55

FRUIT CO 3 1 3 DOLANI 4 8 EUROPIAN PACKING SOLUTION 25 A & B GRUP 12 4 1 FOOD TRADE DENIS LIMOLLARI 2 7 7 ALBA FRUTA 4 2 AMG GRUP 44

Shenim: Ne tabelen e mesiperme te importuesve te perimeve ne vend vihe re se disa firma kane nje game te gjere produktesh importi si psh “Geri” shpk (domate, qepe, sallate, katraveca, speca, patellxhane etj); E njejta gje mund te thuhet dhe per firmen “Gentian Musa”, “Agro Fruti” etj. Ka dhe firma qe importojne dhe tregtojne produkte te vecanta si “AMG Grup” qe importon 44% te perimeve bishtajore, fasuleve etj, “European Packing Solutions” dhe “Alfa” sha qe importojne 25% dhe 15% te patateve.

2.2.18 Komente te Ndryshme nga Sektori i Perimeve

Komentet qe vijojne vijne si ekstrakt i vezhgimit dhe intervistave me operatoret kryesore si importues dhe tregtare.

 Vihet re se rreth 90-97% te perimeve te fresketa sigurohet nga prodhimi vendas.  Importi i tyre behet kryesisht per periudha kur tregu vendas ka mangesi26 , kjo si rezultat i mungeses se investimeve ne kapacitetet e ruajtjes dhe teknologjise ftohese per t‟ju pergjigjur konsumatorit me nje zgjatje te kohes se tregtimit te prodhimit vendas.  Nga vendet fqinje si Serbia, Kosova e Maqedonia importohen me shume perime te fresketa per shkak te fleksibilitetit te transportit, porosive ne rast mungesash te artikujve te tille per tregun por dhe te nje bashkepunimi mes firmave te ndersjellta me produkte komplementare te cdo shteti sipas tradites dhe mbjelljeve.  Eksporti i perimeve ngelet ende me i ulet krahasuar me importin e tyre dhe gati i paperfillshem krahasuar me prodhimin total ne vend.  Tregu kontrollohet nga disa kompani elitare ne treg te cilat mbajne peshen me te madhe te importit, por dhe qe kane marreveshje eskluziviteti apo fituar te drejten ne rishitesit lokal per Shqiperine me kompani presticioze te huaja.

Per sa me siper do ta ilustrojme dhe me tabelen e meposhtme:

26 Jane fare pak muaj kur vihet re mungese te ketyre artikujve

FAQE 56

Nr Emertimi Njesia 2009 2010 2011 1 Perime te fresketa vendi Ton 730,000 860,000 890,000 Nga totali ne Sera Ton 60,300 66,300 71,000 2 Perime importi Ton 13,000 18,000 12,000 3 Perime eksporti Ton 5,550 13,000 18,900 Burimi: MBUMK 2012

FAQE 57

3. VENDI QE ZENE IMPORTET E PRODUKTEVE USHQIMORE E PERIMET NGA ITALIA TE KRAHASUARA ME IMPORTIN TOTAL

Importet e vendit tone nga Italia jane te shumta dhe dege te ndryshme ushqimesh zene vendin e tyre ne shporten e produkteve. Ne raport me importet e tjera ushqimet jane me te pakta, pasi ato presin te konsumohen nga shtrese me e varfer e shoqerise e cila nuk ka fuqi blerese te mjaftueshme per te perballuar cmimet relativisht te larta te produkteve cilesore “Made In Italy”.

Prodhim Vendi Importi Total Importe nga Italia Pesha ne % ARTIKULLI Ton Ton Ton % ARTIKUJ USHQIMORE Verera 6,600 7,880 5,850 71.8 Djathtra 37,640 4,040 446 11.1 Makarona 64,000 47,500 17,300 36.4 Sallamra 43,200 3,205 510 16 Uje mineral dhe i gazuar 238,400 53,000 28,890 54.5 Vaj ulliri 19,800 3,500 3,000 85.6

ARTIKUJ PERIME Patate 638,000 114,877 14,189 12 Domate 562,000 10,190 2,225 22 Qep, Presh 365,000 11,534 1,408 12 Laker LuleLaker, Repke e bardhe 122,000 289 18 16 Sallate Marule, Cikore 27,200 169 82 48.4 Karrota Rep e kuqe 22,500 219 42 19.3 Kastraveca 202,000 2,347 38,9 1.7 Speca 181,300 996 90 9 Patellxhan 67,000 235 19 8 Perime Bishtajore 72,300 4,409 381 9

Shenim: Nga analiza e te dhenave ne tabelen e mesiperme vihen re se importet e produkteve ushqimore dhe perimeve nga Italia zene nje peshe te konsiderueshme ne importin total te tyre. Keshtu per disa artikuj ushqimore si vaji i ullirit (85,6%), vera (71.8%), uji i gazuar dhe mineral (54,5%), makarona (36,4%) Italia eshte nje eksportues i fuqishem ne Shqiperi krahasuar me shtete te tjera. Vlen te theksohet se artikuj te tjere te importuara nga Italia si sallam (16%) dhe djathra (11%) vertet zene nje peshe jo te madhe ne drejtim te sasise por per sa i perket vleres jane ne shuma te konsiderueshme per shkak te cilesise dhe cmimit te larte te aplikuar.

FAQE 58

Per sa i perket perimeve te fresketa dhe te ngrira Italia ofron nje skenar me modest eksportuesi ne Shqiperi ku vetem per sallate, domate dhe karrota, vlerat jane respektivisht 48 %, 22% dhe 19%, ku Italia konkuron me shtetet e tjera. Artkuj te tjere nga shporta e perimeve te ardhura nga Italia jane me sporadike duke veshtruar shifrat e importit por dhe duke vezhguar ne terren prezencen e produkteve Italiane27 .

4. SEGMENTIMI I TREGUT DHE PRODUKTEVE

Me ndryshimin e sistemit shoqeror ne Shqiperi ne vitet 90, shume elemente dhe mekanizma te ecurise sociale- ekonomike ndryshuan. Nje ndryshim rrenjesor pesoi edhe tregu i ofertes se mallrave ushqimore, bujqesore dhe sociale.

Ndryshimet e tregut ishin ne shume aspekte por tre do te perbenin thelbin e tij:

Sasia dhe Llojshmeria e tij ndryshoi. Ne fund te viteve tetedhjete, prezenca sasiore dhe llojshmeria e tyre ishte me mungesa te theksuara dhe po koncentrohej drejt gjerave me jetike ushqimore dhe keto me luhatje ne treg. Persa u perket mallrave te marra ne shqyrtim ne kete studim kemi shume risi tashme ne treg. Ne fillim te viteve nentedhjete kjo gjendje gradualisht filloi te ndryshoje dhe ne treg filluan te dukeshin produktet e para dhe ne sasira te konsiderueshme nga importi.

Burimet e Furnizimit nese para ndryshimeve ishin krejtesisht te vendit dhe me origjine nga ndermarrjet shteterore ushqimore, kooperativat bujqesore dhe fare pak nga fshataret, mbas ndryshimeve burimet ishin kryesisht nga jashte, nga vendet fqinje per fruta perime e konkretisht Maqedoni, Bullgari, Greqi dhe Turqi ndersa per miellin grurin, mishin e vezen kishte ndihma nga KE dhe USA.

Pronesia dhe Kontrolli i Cmimeve te mallrave nga furnitoret u ndryshua plotesisht. Cmimet u liberalizuan gradualisht shteti mbajti nen kontroll vetem disa cmime te nje shporte te vogel produktesh, te tilla si: mielli, gruri, vaji, sheqeri, orizi, vajguri dhe ndonje tjeter por edhe kjo vetem per pak vite. Me vone dhe keto u liberalizuan plotesisht. Ndersa pronesia nese me pare kishte pronesi shteterore 100% tanime ishte cdo gje ishte 100%.private

Me keto ndryshime u shfaqen edhe disa fenomene shoqeruese ne periudhen e tranzicionit te cilat kishin anet e tyre pozitive dhe ato negative.

27 Vezhgimi eshte kryer ne muajin Janar 2013.

FAQE 59

Keshtu mund te themi qe disa ane pozitive ishin:

 Plotesimi i nevojave sasiore te tregut me mall.  Plotesimi i tregut me mall me llojshmeri te madhe pas viteve 90.  Plotesimi i gjithe produkteve qe ngelen pa u prodhuar ne vend si pasoje e crregullimeve te fuqishme shoqerore si shkaterrimi i strukturave te prodhimit, emigracionit, braktisjes, konkurences se dobet me produktet e teknologjive te huaja me te perparuara etj. Keshtu mund te permendim, nderprerjen e prodhimit te grurit, zarzavateve, frutave, birres, konservave te ndryshme, lengjeve te ndryshme, pijve alkolike, vezeve, mishit, misrit, vajit, makaronave e shume e shume produkteve te tjera ne vend.  Krijimi i nje serie importuesish apo tregtaresh qe do te ishin prespektiva dhe garancia e furnizimit te tregut me mall pas viteve 90.  Krijimi i kapitaleve te qendrueshme per tregtaret, kapacitetet e tyre magazinuese etj.  Fitimi i eksperiencave tregetare nga private te ndryshem.  Dinamizem dhe fleksibilitet ne treg persa i perket kerkeses se tij dhe furnizimit te menjehershmem etj.

Por njekohesisht u vune re edhe fenomene negative si:

 Futja ne treg e mallrave jo cilesore me skadence te ulet;  Mosfunksionimi i tarifave dhe taksave financiare mbi tregtaret;  Vendosja e normave shume te larta te fitimit;  Tregtimi ne kushte te keqija (trend i vene re direkt pas hapjes ne vitet 90 por qe me kalimin e kohes ky faktor eshte tjetersuar ndjeshem );  Konkurence e pameshirshme per produktet e vendit edhe ne rastet kur cilesia e produkteve te vendit qendronte me lart se ato te importuara. Rastet me tipike ishin importimi i birres „Skopsko‟ nga Maqedonia kur ne te nejten kohe luftohej rivenia ne pune e birres „Tirana‟. Ose perimet e vendit denigroheshin me ane te cmimeve per arsye vetem te pamjes se jashtme e jo te perberjes;  Lindja e nje tregu prodhues vetem produkte false i cili lulezoi e ofronte ne treg produkte jo cilesore por me cmime atraktive.

Nga sa me siper mund te themi qe kjo ishte nje pamje e pergjithshme e tregut ne gjysmen e pare te viteve nentedhjete kur tregtia ishte vertet e vrullshme ne te gjitha aspektet sasi- llojshmeri-burime te ndryshme-fitim-fenomene negative/pozitive-krijimit/falimentimi-jo monopolizimit etj. Kjo eshte dhe faza e cila eshte baza mbi te cilen eshte krijuar tregu aktual.

Kuptohet qe ndryshime ka por fenomenet ngelen po ato vetem se jane sofistikuar edhe shtuar me tej.

FAQE 60

Aktualisht ne Shqiperi tregu i shitjeve me shumice dhe pakice konsiderohet si nje treg i ndertuar kryesisht nga kompanite importuese vendase, qe furnizojne rregullisht kete treg nepermjet rrjeteve te tyre te shperndarjes mbi baza eskluziviteti te produkteve “marka” si dhe disa produkteve me te drejta rishitesi lokal.

Tregu i meposhtem, te cilin do ta analizojme me me hollesi gjate studimit furnizohet nga disa Hub ose Importues te medhenj te tipit „Marketing Distribution‟, „Interbrand‟, „Cash & Carry‟, „Delhaize Grup‟, „Elka SA‟, „Agna Grup‟, „Anonime Kakavije‟ Sha, „Duka Grup‟, „Ferra & Co‟, „Teuta‟ Sha, „Birra Norga‟ si dhe Distributore te specializuar per nje ze/artikull te tipit te Sallamit (Pili shpk),Verave (Alehandro sha), birrave (psh Hineken etj), pijeve freksuese (psh Red Bull) etj

Operatoret kryesore ne treg te varur nga tregtaret/importuesit e mesiperm jane si me poshte:

(i) Treg i hapur per ushqime, aktualisht funksional eshte ai prane Fabrikes se Birres Tirana. Nderkohe qe dy tregje te ngjajshem kane funksionuar, nje ne zonen e „Ish Ndermarrjes Kimike‟ dhe nje mbrapa „Shkolles se Bashkuar‟, tregje te cilet tashme jane mbyllur mbas nje aktiviteti dhjetevjecar. Ne qytetet te tjera te vendit ku ne thelb te tregtimit qendrojne makina apo kabina te rreshtuara dhe ku ekspozohen dhe shiten mallra ushqimore, higjenike apo industriale (vitet e fundit verehet se ky lloj tregu po humbet terren) (ii) Tregje te hapur per perime te fresketa vendi e importi te tipit „Tregu i Madh Ushqimor‟ i vendosur ne autostraden Tirane-Durres Km1, „Uzina Dinamo‟ nga i cili furnizohen te gjithe tregtaret qe shesin me pakice ne Tirane ne mini tregjet e hapura ne lagje te ndryshme (verehet nje trend rritje) (iii) Supermarketet e vendosura ne qendra tregetare apo edhe me vete, te tipit: Carefur, EuroMax, Big Market, Conad, EcoMarket,RosmanLala etj (me trend rritje ne Shqiperi) (iv) Minimarkete apo Pika Shitjeje qe sherbejne, si bleres te vegjel, ne Tirane apo dhe ne qytete te tjera te vendit (treg qe po mbijeton per shkak te fleksibilitetit dhe orarit non stop) (v) Restorante e Mensa te cilat konsumoje sasira te konsiderueshme produktesh ushqimore, (vi) Konsumatore Familjare te cilet kane fleksibilitetin e njohjes me pikat e shumices etj

Nje kategori firmash tregtare te cila kane lujatur dhe vazhdojne akoma te luajne nje rol te konsiderueshem ne treg jane firmat te cilat duan te perfitojne nga egzistenca e nje tregu per kliente te cilet kane nivel te ulet ekonomik dhe fuqi blerese te vogel si rrjedhoje blejne gjithmone me cmime te ulta. Gjithashtu ata perfitojne edhe nga mangesite e infrastruktures ligjore apo edhe zbatueshmerise se saj, si dhe nga okazionet e pafundme te gjendjes se mallrave ne tregje nderkombetare.

FAQE 61

Disa karakteristika te tyre jane si me poshte:

(i) Blerja e mallrave okazionale ne burime. Keto mallra kane afat skadence te afert ose edhe te tejkaluar per konsumim dhe duhet te azgjesohen, por nderkohe qe tregtaret i ofrojne ato per cmime fare te uleta. Keto tip mallrash shpesh jane edhe te markave te njohura. Ne kete proces keta tregtare bejne edhe ndryshimin e dates se skadences se produktit. (ii) Firmat nuk jane te qendrueshme si ne jetegjatesi ashtu edhe fushen e tregtimit. Pra sot tregtojne mallra ushqimore, me vone tregtojne mallra konsumi apo industriale. (iii) Shume nga keto firma nuk investojne ne sisteme te menaxhimit te firmes sic jane ruajtja dhe shperndarja e produkteve apo financat. (IV) Firmat me pronesi shiqptare kane shume probleme me punonjesit dhe administratoret e tyre persa i perket kualifikmit dhe specializimit, e megjithate investimet ne kete drejtim jane te pa perfilleshme per te mos thene qe mungojne fare.

5. STATUSI DHE FUQIA TREGTARE E OPERATOREVE

Pas evidentimit a)te sektoreve ne baze te produkteve te importuara, b)tregetimit te produkteve ushqimore dhe bujqesore (si perime te fresketa dhe te ngrira), c)perftimit te nje baze te dhenash te sakte te operatoreve me me shume peshe ne rang vendi per cdo artikull dhe grup artikujsh, e gjithashtu d)te listes efektive operatorve tregetare te intervistuar28 ne terren, jane evidentuar kater kategori kryesore si:

(i) Importues prane Tregut te madh te perimeve Km 1 ne Autostraden Tirane-Durres; (ii) Treguesit me shumice te perimeve prane tregut te Uzines Dinamo; (iii) Tregtuesit e artikujve ushqimore me shumice prane Birra Tiranes; (iv) Nje seri hipermarketesh e minimarketesh ushqimore dhe perimesh, kemi nje skenar si me poshte:

Intervistimi u strukturua ne menyre te tille qe te mundesohej vjelja e informacionit si vijon: a)te dhena sa me te plota per operatoret tregetare b)per sjelljen konsumatore c)per praktikat shitblerjes, infrastrukturen magazinuese e transportuese d)per veshtiresit qe ndeshen gjate realizmit te aktivitetit.

28 Pyetesori I perdorur eshte bashkengjitur ketij materiali ne formen e aneksit 3

FAQE 62

Seicila prej rubrika te mesiperme u konfigurua me pyetje direkte dhe me alternativa dhe ne fund ju be nje perpunim statistikor per tea arritur ne konkluzione sa vijon: Per te dhena te pergjitheshme u realizuan 8 pyetje dhe per Kerkeses per te deklaruar vleren e tregtimit per vitin e fundit (qe i pergjigjet edhe pyetjes hapese te ketij veshgimi) kompanite kishin rezervat e tyre dhe pergjigjet kane qene te sforcuara dhe jo me shume vullnet, megjithate ne perfundim 100% e te anketuarve u pergjigjen me nivele diapazoni.

Rezultatet ishin impresionuese dhe per pyetjen me kater alternative ne cfare diapazoni te ardhurash vjetore eshte kompania Juaj rezulton se: a) 27%kompani kane xhiro vjetore deri 8 Milion Leke (57 mije euro) b) 43% kompani kane xhiro vjetore deri 50 Milion Leke ( 350 mije euro) c) 20% kompani kane xhiro vjetore deri 200 Milion Leke ( 1.5 milion euro) d) 10% kompani kane xhiro vjetore mbi 200 Milion Leke ( 1.5 milion euro)

Nga shifrat e mesiperme shikojme qe reth 70% e operatoreve jane ne operim me vlera xhiroje deri 350 mije euro. Kjo gjendje e stimulon shume situaten informale ne treg mbasi kontrolli i tyre nga ana e institucioneve shteterore si dhe automatizimi i sistemit te tyre fiskal me ate te institucioneve publike nuk eshte bere i plote dhe le shume per te deshiruar.

Referuar „statusit juridik‟ (pyetjes Nr 1 ne Pyetesor) me kater alternativa operatoret i jane pergjigjur menyre te drejteperdrejte duke na dhene panoramen sa vijon: a) 57% te intervistuar jane me status „Shoqeri me Pergjegjesi te Kufizuar‟ pra te tipit Sh.p.k b) 37% jane pergjigjur se zoterojne statusin e „Personit Fizik‟ c) 6% jane pergjigjur qe zoterojne statusin e „Shoqerive Anonime‟ SH.A. d) 0 kane deklaruar qe jane te pa regjistruar.

Sic edhe shikohet nga te dhenat e vezhgimit del se Operatoret e rendesishem e me madhesi te konsiderueshme te aktivitetit tregetar jane te tipit shpk, ndersa minimarketet ose bizneset familjare jane thjesht me status „person fizik‟. Vetem dy kompani te medha jane te tipit SH.A.

Ne vleresimin e fuqise punetore te regjistruar prane bizneseve dalin probleme serioze dhe kjo per firmat e medha, mbasi ato te voglat jane ne me te shumten e rasteve me bashkepronesi familjare, qofshin keto minimarkete apo pika shitje.

Rezultatet qe dalin nga pergjigjet e dhena per kete pyetje jane si vijon:

Numri i punonjesve ne kompani 1-4 5-9 10-19 20-49 50-249 250

Numri i kompanive ne % 30 27 16 14 10 3

FAQE 63

Ceshtjet per nivelin dhe disponimit te kualifikimit te fuqise punetore u diskutuan edhe me gjere me bizneset e intervistuara duke pare qe edhe per ta ky ishte nje problem qe i shqeteson shume. Ankesat e bizneseve per fuqine punetore ishin sa vijon:

 Mungese e theksuar e fuqise punetore te kualifikuar;  Mungese e pergjegjshmerise/besueshmerise se fuqise punetore;  Kerkesa te larta per paga dhe sigurime te paguara;  Pamundesi financiare per te rritur motivacionin e punonjesve, pasi ka konkurence te forte e „dumping‟ mallrash nga tregu global, shume firo si rezultat i kushteve te cunguara te mbajtjes se produktit.

6. STRUKTURA BRENDSHME DHE ORGANIZATIVE E KOMPANIVE IMPORTUESE DHE SHPERNDARESE NE SEKTOR

Kompanite e vezhguara ne studim jane mjaft te ndryshme midis tyre dhe statusit te aktivitet. Ky ndryshim eshte si ne struktura ashtu edhe persa i perket organizimit te tyre. Kryesisht kompanite e konsoliduara apo te renditura te parat ne pyetesor pra importuesit kane stafe te pergatitur, numer te konsiderueshem punonjesish nga 20-49 te punesuar, (jo te gjithe te deklaruar, ose te kontraktuar me sherbime ditore) struktura te ngritura te shitjes dhe kane kryer investime te medha ne zinxhirin e vleres pra magazina dhe frigorifere nga 200-1000 ton:

(i) Permendim ketu, rastin e importuesve te perimeve e frutave ne sasi te medha si “Geri” shpk ne Kashar, “Frigo Vasport” ne Korce etj, (ii) Importues me status „prodhues te medhenj‟ per eksport si “Eurofish” qe importon sasi te medha vaji ulliri nga Italia per qellim prodhimin e konservave per eksport, “Sidnej” shpk si importues i perimeve per konserva etj.

Struktura e grupit te operatoreve tregetare te intervistuar dhe vezhguar ishin sa vijon: 50% importues 40% ishin me statusin e tregetarit me shumice dhe vetem 10% ishin me statusin e njesive te shitjes. Nje strukture e tille rezultoi shume efektive per marrjen e nje informacioni sa me real lidhur me praktikat importuese e tregetuese mbasi dhe fasha me e gjere e problemeve ndodh ne kete segment.

Per sa i perket specializimit te firmave sipas tipologjise se prodhimeve te importuara, vihet re se disa firma jane te orientuara drejt artikujve te vecante apo markave te produkteve ushqimore e bujqesore, duke krijuar dhe individualitetin e tyre ne treg. Keshtu jane te specializuara firma qe tregtojne vetem nje artikull psh. Vere („Bota e Veres‟, „Vera Ime‟), Perime („Geri‟ shpk, „Vasport‟ etj), apo Sallamra (Pili, Bottega Veneta). Keto firma kane marredhenie te konsoliduara me qendra te specializuara distribucioni ne vendet e EU nga ku

FAQE 64 ata importojne produktet e tyre „marke‟ dhe „jo marke‟ perfshire dhe Italine qe ze nje vend te konsiderueshem ne import.

Nderkohe firma te tjera bejne importe ne grup artikujsh si djathra, makarona, vaj apo uje. Keto kompani kane kryer investime si ne magazina ashtu dhe ne frigorifere dhe operojne me drejtime te ndryshme si me ato te tregjeve te hapura te perimeve ashtu dhe me supermarkete apo markete per shporten e produkteve ushqimore. Firmat qe kane statusin e tregtuesit me shumice kane ndertuar rrjetin e tyre te shperndarjes dhe operojne me grosiste, por dhe direkt ne pikat e njesive te shitjes me pakice apo dyqanet e vegjel. Vihet re nga analizimi i firmave se shumica e tyre operojne me Italine si ne volum ashtu dhe ne cilesi produktesh te importuara.

Nuk mund te lihet menjane fakti qe krahas importit te produkteve te huaja vihet re nje interes ne rritje per markat vendase, kryesisht per produktet ushqimore, por ende nuk eshte krijuar terreni i pershtateshem per trajtimin dhe promovimin e duhur te ketyre markave. Shumica e markave te huaja jane te njohura dhe cilesia apo standartet e tyre jane te njohura ne tregun vendas si vizualisht dhe persa i perket ambalazhimit e etiketimit29. Nderkohe qe markat vendase edhe pse perpiqen te jene cilesore, ato kane mangesi ne promovim, ne paketim, etiketim etj.

Ne treg gjen opinione te ndryshme dhe konkretisht cdo tregtar mbron filozofine mbi te cilen ka ngritur sistemin e zinxhirt te tij te tregtimit. Me poshte po permendim disa karakteristika te sjelljes dhe qendrimit te ketyre tregtareve ndaj tregut perkates.

Vlen te theksohet qe nje kategori firmash qe perbejne dhe firmat me te qendrueshme ne treg, te cilat luajne nje rol paresor ne zinxhirin e importit te mallrave ushqimore aktivitetin e tyre e bazojne ne disa parime baze si:

 Importojne mallrat e mira dhe me emer te njohur ne arenen nderkombetare (si psh makarona „Barilla‟, Djathe „President‟, vere „Chianti‟, sllamra e proshute „Parma Cotto‟ etj);  Jane te qendrueshem dhe bazuar ne nje imazh afatgjate;  Investojne fuqishem ne sistemin e shperndarjes dhe e menaxhojne me rigorozitet duke e kuptuar aplikimin e tij si nje mjet i efektshem;  Kane magazina me hapsira te bollshme te pajisura me te gjitha mjetet teknologjike per levizjen e mallrave (Frigroifere te medhenj dhe Magazina te medha te firmave si „Geri‟ shpk, „Marketing Distribution‟ etj);  Kane sisteme per ruajtjen e mallit ne kushtet e caktuara teknike. Sistemi i transportit te mallrave nga qendra ne baze eshte i mire organizuar dhe punon pa limit kohor.

29 Ne gjuhen shqipe.

FAQE 65

 Filozofia e tyre e shperndarjes diktohet dhe shpesh edhe kontrollohet ne menyre te pavarur nga furnitoret ne rastet kur ata ju kane ofruar edhe ekluzivitetin per produktet e tyre;  Keshtu ato kane te percaktuara mire dhe nuk ndryshojne cmimet baze te shumices pra doren e pare. Por qe ketu kane krijuar disa shkalle preferenciale per klientet e tyre ne baze te sasive vjetore te xhirove qe ata kryejne ne treg;  Gjithashtu per mallra te ndryshme diktojne edhe normat e fitimit sipas hierarkise dhe cmimin shitjes me pakice;  Nje karakteristike tjeter e tyre eshte dhe sistemi i vazhdueshem i kontrollit te tregut per te evituar dhe perballuar cdo tregtim te artikujve kontrabande dhe fallco qe permban ne menyre abuzive emrin e markes se tyre;  Krijojne, trajnojne dhe motivojne stafet e tyre te menaxhimit, te shperndarjes dhe shitjes;  Ne keto firma dallohen shume mire sistemet e informatizuara dhe efektive te transferimeve monetare kundrejt faturave te shitblerjeve. Puna kryesore realizohet me ane te transfertave bankare;  Keto firma trajtojne nje game te caktuar produktesh te cilat nuk mund te tregetohen nga firma te tjera te ngjashme.

Duke studjuar statistika te tregtimit te tre viteve te fundit dhe duke u mbeshtetur ne vezhgimin fizik te ketij tregu te bie ne sy qe egzistojne edhe firma te cilat nuk kane ekskluzivitete per produkte dhe firma te caktuara dhe importojne cfare kerkon tregu sipas sezonit por jane:

 Aktore te rendesishem te ketij tregu, madje per periudha te caktuara me mallra te vecante jane dominues ne treg.  Karakteristike e tyre eshte se burimi i furnizimit te tyre nuk eshte i qendrueshem, ai influencohet shume nga cmimi i ofruar per blerjen e ketyre mallrave.  Keto mallra kane nje standart dhe cilesi te caktuar te pranueshme dhe te konsumueshme nga shumica klienteve te tregut tone.  Cmimet e shitjes me shumice te mallrave qe tregtohen nga keto firma nuk jane te qendrueshme, ato varen nga burimi i origjines se tyre, vendi dhe koha dhe sasia e blerjes. Te njejten gje mund te themi edhe per cmimet e pakices.  Sistemi i shperndarjes nga keto firma eshte i organizuar por jo shume i qendrueshem. Gjithashtu mund te themi qe keto firma me teper investojne per stokimin e produktit dhe shperndarjen e lene ne dore te klienteve te shumices te cilet jane te ndryshem, egzistues apo edhe te rinj.  Investimi per reklamen ne keto firma eshte minimal, jo i organizuar dhe jo periodik.  Kane sistem te regullt finaciar por jo te informatizuar.  Keto firma mund te ndryshojne ne menyre dinamike dhe shume te shpejte llojin e produktit qe sjellin ne treg, ato ne asnje rast nuk mbeten besnike te nje produkti te me marke te caktuar.

FAQE 66

 Ato jane promotore te futjes ne treg te mallrave te cilat kane nje histori pozitive dhe tregetohen nga firma te tjera.

7. ANALAZIMI I SKENARIT TE ZHVILLIMIT TE KETYRE OPERATOREVE NEN NJE PERSPEKTIVE AFATMESME PER “MADE IN ITALY” Duke u ndalur tek fokusi i dyte i ketij studimi, qe ka te beje me origjinen e ketyre produkteve te importuara mund te thuhet se ne vend te pare krahasuar me cdo shtet tjeter renditet Italia e cila ze edhe peshat kryesore te sasive te importuara per produktet si me poshte:

Importet ne Shqiperi per vitin 2012 vendin e pare e ze Italia me 32% e me pas Greqia me 10%, Gjermania me 6% e keshtu me rradhe.

Ne menyre te detajuar per shporten e produkteve te analizuara, me poshte paraqitet skenari per importet nga Italia kundrejt importeve totale ne rang vendi:

Verera 71.8 % Djathtra 11.1% Makarona 36.4% Sallamra 16% Uje mineral dhe i gazuar 54.5% Vaj ulliri 85.6% Patate 12% Domate 22% Qep, Presh 12% Laker LuleLaker, Repke e bardhe 16% Sallate Marule, Cikore 48.4% Karrota Rep e kuqe 19.3% Kastraveca 1.7% Speca 9% Patellxhan 8% Perime Bishtajore 9%

Importimi i sasive te medha te produkteve ushqimore dhe bujqesore kryesisht nga Italia dhe vendet perendimore shpjegohet kryesisht me faktin se keto artikuj mjaft te rendesishem per shporten e mallrave te konsumit familjar ne Shqiperi perdoren kryesisht nga konsumatore me nje nivel te ardhurash mesatare dhe mbi mesataren, dhe me nje stil jete te qarte tashme dhe ne kerkim te me te mires. Shume produkte elitare si ne cmim dhe cilesi si rasti i proshutave, sllamrave, djathrave dhe makaronave te fresketa (njoma) konsumohen nga qytetare me te ardhura te larta dhe qe preferojne blerjet e tyre vetem prane njesive te Rrjetit “Conad”.

FAQE 67

Duke pare edhe te dhenat del se importet nga Italia per vitin 2012 jane rritur ne krahasim me ato te vitit 2011, ndersa ne rastin e Greqise ato respektivisht jane ne vend te dyte.

Ndersa importet nga Greqia zene peshen me te madhe ne totalin e importuar kryesisht me produktet te tilla si perime, makarona etj. Ne shumicen e produkteve te tjera te importuara renditet pothuaj ne te gjitha rastet e dyta.

8. NJOHURIA E GJUHES TALIANE E PUNONJESVE NE KOMPANI

Konkluzionet e nxjera nga vezhgimi na tregojne se njohurite e gjuhes italiane ne te gjithe njesite operatore egzistojne, nuk ka nje operator qe te jete pergjigjur negativisht kesaj rubrike. Por njohurite per te jane ne nivele te ndryshme.

Ne kete vezhgim, per arsye metodologjike, eshte vleresuar me 5 njesi njohuria maksimale dhe 1 njesi njohuria minimale per te lexuarin, folurin dhe te shkruarin e gjuhes italiane.

Ne total del se per nje vlersim nga 1 qe shpreh nivelin minimal te njohurive deri ne 5 qe shpreh nivelin maksimal te njohurive, mesatarisht gjuha Italiane njihet ne nivelin 3.13.

Por nese do te krahasonim per strukturen e kesaj njohurie del si me poshte:

a) E folura e saj me nje mesatare 3.30 b) Njohuria ne lexim me nje mesatare 3.17 (dhe me dobet) c) Njohuria ne shkrim me nje mesatare 2.93

Analiza me e detajuar dhe e kryqezuar edhe me tipin e operatorit te marre ne analize tregon se kompanite me te medha e me mire te organizuara njohin shume me mire gjuhen se sa biznest e vogla apo ato familjare. Ne tabelen e me poshtme jepen ne menyre te detajuar mesataret e njohjes se gjuhes se seicilit grup te dala nga pergjigjet e vete kompanive gjate intervistimeve.

Njohja e Gjuhes Italiane Te gjthe operatoret Importuesit Biznesi Familjar (1 min - 5 max) Lexim 3.17 3.5 2.1 Folur 3.30 3.8 2.1 Shkruar 2.93 3.3 2.1

Ky nivel i njohjes se gjuhes Italiane vjen si rrjedhoje e lidhjeve te forta qe vendi yne ka me kete shtet jo vetem ne aspektin tregetar por ne ate kulturor, ekonomik, social, gjeografik e cfare eshte me e rendesihmja ne aspektin afektiv. Lidhjet e ketyre shteteve vijne qe ne koherat e lashta para lindjes se Krishtit.

FAQE 68

9. RREGULLORET NE FUQI NE LIDHJE ME IMPORTIMIN DHE SHPERNDARJEN E PRODUKTEVE USHQIMORE TE FRESKETA, TE NGRIRA DHE ATO ME KONSERVIM TE GJATE, DUKE PERFSHIRE KETU PIJE DHE VERERA

Per realizimin e aktivitetit te tregetimit e shperndarjes se produkteve ushqimore cdo subjekt ka te nevojshem te njihet me legjislacionin ne fuqi dhe te zbatoje ate me saktesine e rigorozitetin me te madh ne menyre te detyrueshme. Mos zbatimi i legjislacionit ne fuqi ne menyre sistematike te pezullon aktivitetin mbasi sitemi funksionon ne menyre dinamike e nepermjet shume hallkave, Nder aktet juridike me te nevojshme per realiziimn e aktivitetit ne fushen e tregtimit gjate gjithe zinxhirit te tregtimit te produkteve ushqimore jane:

 Ligji per Licensat, Autorizimet dhe Lejet Nr.10 081, datë 23.2.2009 Me ane te ketij ligji cdo subjekti I tregohen kuhstet qe duhet te plotesoje dhe rehullat qe duhet te zbatoje si dhe autoritetin ku duhet te marre lejen e ushtrimit te aktivitetit tregetar. Ne rast se aktivitet parashikon edhe leje specifike ligji I bent e qarta kerkesat dhe institucionet publike ku duhet te drejtohesh.  Ligji i ushqimit Nr.9863, datë 28.1.2008 I cili ka si qellim kryesor të vendosë bazat për sigurimin e një niveli të lartë të mbrojtjes së shëndetit të njerëzve dhe interesat e konsumatorit, duke përcaktuar: a) kërkesat dhe parimet e përgjithshme për higjienën dhe sigurinë e ushqimeve b) detyrimet e operatorëve të biznesit të ushqimeve, për higjienën dhe sigurinë e tyre c) kërkesat e përgjithshme për cilësinë e ushqimeve; d) kërkesat e për regjistrimin e treguesve gjeografikë dhe emërtimin e origjinës së kontrolluar; e) kërkesat e përgjithshme për mënyrën e etiketimit të ushqimeve f) kërkesat e përgjithshme të nxjerrjes në treg të ushqimeve g) kërkesat e përgjithshme të nxjerrjes në treg të ushqimeve të reja h) sistemin e kontrollit zyrtar të ushqimeve i) sistemin e laboratorëve të autorizuar për analiza dhe të laboratorëve të references j) krijimin e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit; k) përgjegjësitë e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit për ushqimin Fusha e zbatimit te tij perfshin gjithe zinxhirin e shpërndarjes së ushqimeve. Ketu vlen te theksojme qe cdo subject importues ne cdo etikete te produktit te importuar duhet qe te vendose nr e regjistrimit te tij ne regjistrin e lejeve te MBUMK ne te kundert ai eshte ne kundervajtje ligjore dhe AKU mund ti pezulloje aktivitetin.  Ligji i Akcizes, Nr 61 24 Maj 2012 Me ane te tij cdo operator i tregetimit te mallrave ushqimore merr informacin te plote se kush jane mallrat e aksizes. Kush eshte autoriteti publik i percaktimit te saj, autoriteti zbatues si dhe ku gjenden tarfiat e aksizes.  Tarifat Doganore,

FAQE 69

Jane informacione shume te nevojshme te cilat sherbejne per te llogaritur vleren doganore ne momentin e hyrjes se produktit ushqimor ne teritorin e Shqiperise. Keto tarifa jane te mire percaktuara autoriteti i vendosjes se tyre eshte Ministria e Finaces dhe administrimi i tyre realizohet nga Drejtoria e Pergjitheshme e Doganave.  Certifikatat Fitosanitare, Vendim nr.72, datë 6.2.2003 për miratimin e rregullave të inspektimit karantinor fitosanitar

 Ligji i TVSH-se Nr 7928 datë 27.4.1995 Qëllimi I ketij ligji eshte te vendos tatimin mbi vlerën e shtua I cili paguhet per a).të gjitha furnizimet e tatueshme të mallrave dhe shërbimeve të kryera kundrejt pagesës prej një personi të tatueshëm, si pjesë e veprimtarisë së tij ekonomike në territorin e Republikës së Shqipërisë b).për të gjitha importet e mallrave në territorin e Republikës së Shqipërisë.  Regullat e Amballazhit, te cilat percaktohen ne ligjine ushqimit dhe qe jane shprehur ne kapitullin 10 te tij, Ne te kerkohet qe operatoret te o Ushqimin që tregetojne ta pajisin me etiketën, ku te shënohen: . a) emri i produktit; . b) lista e përbërësve; . c) sasia e përbërësve të veçantë ose e kategorive të përbërësve; . ç) sasia neto, në rastin e ushqimeve të paraambalazhuara; . d) data e jetëgjatësisë minimale ose, në rastin e ushqimeve që nga pikëpamja mikrobiologjike paraqesin rrezik, shënohet "të përdoret deri më..."; . dh) çdo kusht i veçantë i ruajtjes dhe/ose i përdorimit; . e) emri apo emërtimi i biznesit dhe adresa e prodhuesit, ambalazhuesit dhe/ose e tregtarit; . ë) vendi i origjinës; . f) udhëzimet e përdorimit, kur ushqimi nuk mund të përdoret pa të; . g) grada alkoolike për vëllim për pijet, që përmbajnë më shumë se 1,2 për qind të vëllimit alkool; . gj) përmbajtja ose përbërja e OMGJ-ve, si dhe OMGJ-të që përmban. o Etiketa duhet të shkruhet në gjuhën shqipe, të jetë e dallueshme, e lexueshme dhe e kuptueshme. o Mënyra e etiketimit te jete Brenda percaktimeve me VKM e propozuar na ministry I MBUMK  Kuotat e Importit,  E drejta Administrative e intitucioneve publike qe jane Drejtoria e Taksave, Drejtoria Doganave dhe Autoriteti Kombetar i Ushqimit.

FAQE 70

Shpegimi apo interpretimi i tyre nuk jane pjese analitike e ketij studimi por ato jane pjese dokumentare e tij dhe jane te bashkuara ketij studimi ne forme aneksi me titull Aneksi 1 „Materialet Juridike‟.

10. POZICIONI NE LIDHJE ME RREGULLORET NE FUQI, NE LIDHJE ME STANDARTIZIMIN E AKTIVITETIT

Ne analiza “desk research” si dhe nga intervistat e kryera ne terren rezulton se aktiviteti importues eshte futur ne nje sistem te kontrollueshem ligjor. Pjesa e vazhdimesisie se tij brenda vendit ka probleme ne sistemimin e aktivitetit ne nje sistem funksional fiskal.

Keshtu te gjthe operatoret importues jane subjekte juridike te regjistruar ne QKR. Importimin ata mund ta realizojne konform rregullave ne perputhje me Inkontermat tregtare si dhe duke plotesuar lejet dhe kushtet e mirepercaktuara nga legjislacioni i vendit tone. Ne cdo rast kerkohen lejet specifike per mallrat ushqimor sic jane: certifikatat fitosanitare, Euro1, transferat e regullta bankare, BL ose AVB origjinale, certifikatat e pagesat e sigurise se mallit, mbajtja e transportimi me paisje speciale frigoriferike me dhoma me ajer te kontrolluar apo, me cisterna standarte.

Institucioni pergjegjes per nxjerrjen e regullave dhe kushteve te importit jane dy: „Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjise‟ si dhe „Ministria e Financave‟. Per cdo mall ka dhe ministri te tjera te linjes pergjegjese. Zbatueshmeria e teresise se ketyre regullave eshte ne nje Piramide te vetme e cila eshte Drejtoria e Pergjithshme e Doganave.

Ne rastin e importimit e tregtimit te produkteve ushqimore Institucioni baze per nxjerrjen e ligjeve dhe akteve nenligjore eshte Ministria e Bujqesise dhe Mbrojtjes Konsumatore ndersa administrimin, zbatueshmerin e regullave, si dhe kontrollin e cilesise se mallit e produkteve ushqimore eshte Autoriteti Kombetar i Ushqimit “AKU”. Ky institucion eshte ne varesi te Ministrise se Bujqesise.

11. MENYRA E KRYERJES SE TRANSAKSIONEVE IMPORTUESE (FURNIZIMI NEPERMJET QENDRAVE TE GRUMBULLIMIT TE PRODUKTEVE/ GROSISTEVE E PRODHUESVE)

Importet e mallrave ushqimore e perimeve ne vendin tone kryhen nepermjet transaksioneve te rregullta tregtare e ne me te shumten e rasteve ne baza kontraktuale, ne perputhje me INCONTERMAT nderkombetare te viti 2000 ose 2010.

Blerja e sasive per tregun tone, ne tregjet perreth sic jane Italia, Greqia, Turqia, Maqedonia, Spanja, Gjermani, Kosove, Serbi, Bosnje nuk perben ndonje sasi te konsiderueshme per

FAQE 71 furnitoret gje e cila kushtezon tregtaret te mos arrijne deri tek prodhuesi ne vende te BE. Edhe nese nje Importues ka kerkesa per sasira te konsiderueshme produktesh importi ai per te diversifikuar burimin e furnizimit e ndan ate ne disa vende si rrjedhjoje sasia e kerkuar zvogelohet.

Lidhur me menyrat e kryerjes se transaksioneve importuese grupi vezhgues ne terren kreu nje sere intervistash me opertaore te ndryshem dhe arriti ne nje konkluzion se ai kryhet sipas kater kategorive te transaksioneve ne zinxhirin meposhtem:

A) GROSISTE B)ME ANE TE POROSIVE C)INFORMAL D) ME RRUGE JASHTE ELEKTRONIKE

Gjate intervistave te detajuara te realizuara me Importuesit rezulton se:

A. 53%30 prej tyre blejne tek Grosiste apo ne Qendra te specializuara, B. 86% prej tyre blejne me Porosi, C. 0% Asnje nuk blen ne rruge informale si dhe D. 6% blejne ne menyre elektronike.

Blerjet eletronike akoma nuk jane futur te perdoren gjerazi, perjashto ketu grupet te cilat e kane strukturen e importimit nga kompania meme. Mund te themi qe trendi i blerjeve eshte nepermjet porosive dhe ne prespektive (por jo te afert) ne forme elektronike. Gjithashtu ka importues qe realizojne blerje ne disa burime e forma ne grosiste apo me porosi ose ne forme elektronike per produkte te vecanta.

Tregtaret me Shumice te pyetur per burimet e furnizimit te tyre jane pergjigjur se:

A. 62.5% prej tyre furnizohen nga Grosiste me prodhime importi ose vendi, B. 81% Furnizohen nga operatore vendas apo te huaj por me ane te porosise, C. 6% burim eshte Informal, D. 0% e te pyeturve kane si burim furnzimin rrugen elektornike.

Hipermarketet shohim se:

A. 40% prej tyre furnizohen nga Grosiste, B. 60% prej tyre furnizohen nga Porosite direkt me jashte, C. 0%asnje nuk furnizohet ne rruge informale, D. 0% asnje prej tyre nuk furnizohet nepermjet burimeve elektronike.

30 shuma e perqindjeve shkon 145% mbasi ka kompani qe perdorin dy apo me shume lloje blerjesh

FAQE 72

12. KRITERET KRYESORE NE PERZGJEDHJEN E PRODUKTEVE (NESE JANE TE ORIENTUARA NGA CMIMI, CILESIA E PRODUKTIT, VENDI I ORIGJINES, TRENDI I TREGUT, ETJ.)

Nje rubrike shume e rendesishme e cila pershkruan sjelljen konsumatore eshte dhe: kriteret nga te cilat nisen konsumatoret per zgjedhjen e produktit. Pra eshte rubrika e cila pyet se sa ndikohen te ORIENTUARIT NGA:

- TREGU - CMIMI - CILESIA - ORIGJINA - PAKETIMI - TE TJERA

Ky opinion vjen ne menyre te sakte mbasi operatoret tregtare, kete proces e kane ne bazen e krijimit te struktures se mallrave te tregtueshme nga ana e tyre.

Per arsye metodologjie vleresimi eshte bere ne disa nivele ku ai me i uleti eshte 1 dhe niveli me i larte eshte 5.

Nga gjithe operatore te pyetur del se orientimi kryesor i konsumatorit tone eshte nga Cmimi (4.76) dhe kjo del me mesataren 4.76. Me tej per konsumatorin nje element i rendesishem eshte Tregu (4.0) me nje vleresim mesatar 4.0

Cuditerisht, por elementet qe jane pjese e cilesise se produkti dhe cilesise se sherbimit tregetimit, pra paketimi, vleresohen me pak nga konsumatoret dhe konkretisht kemi keto rezultate:

 per Cilesine (3.93) vlersimi mesatar del 3.93  Paketimi (2.96) vleresimi mesatar eshte ne nivelin e 2.96 pikeve qe eshte dhe vleresimi me i ulet nder 5 faktoret e marre ne konsiderate. Ne fakt per paketimin gjate intervistimeve kemi pyetur ne menyre specifike sa lexojne konsumatoret etiketen me qellim marrjen e informacionit dhe rezulton se i vetmi informacion qe klientet mund te lexojne rrallehere eshte data e skadences, per informacionin tjeter ata pothuajse jane totalisht indiferent.

Pyetjes, pse ndodh ky fenomen tregtaret ju pergjigjen nga „mungesa kultures‟. Shpesh kjo ndodh pasi informacioni eshte ne gjuhe te pa njohura, informacionet ju duken pa vlere, informacionet shpesh jane te mbuluara me ambalazhime te dyta etj. si keto.

Nje tregues i peste ishte sa ndikohen konsumatoret nga Origjina e Produktit (3.46). Sic vihet re ky tregues eshte ne nivelin e 3.46 (pike) qe tregon nje vleresim te larte qe ka „besueshmeria‟ e konsumatorit ndaj origjines se produktit. Ne pyetjet specifike jashte fokusit te vezhgimit besueshmeria kishte nota pozitive per mallra “MADE IN EC” dhe jo te mira pjesa tjeter “Made In jashte EC” perjashtuar ketu Zvicren.

FAQE 73

13. MENYRA E TRANSPORTIT (RRUGE DHE/OSE DET) DHE PROBLEMATIKAT E NDESHURA

Menyra e realizimit te transportit te produkteve te importuara per shporten e perfshire ne kete studim rezulton te jete me mbizoterim te transportit rrugor, por qe edhe transporti detar eshte pjese perberese e zinxhirtit te plote te transporteve.

Keshtu nga te pyeturit e operatoreve del se 77% prej tyre perdorin transportin rrugor dhe vetem 23% kompani perdorin transportin detar ndersa 17% prej tyre nuk perdorin transport. Gjthashtu transport te kombinuar perdorin 17% Kompani.

Disa nga kompanite e intervistuara i kryejne operacionet e importit me mjete e tyre te transportit te produkteve me toke apo det. Shumica e kompanive perdorin shoqeri transporti per transportimin e mallrave duke ekonomizuar kostot e transportit. Njekohesisht pyetur lidhur me sigurimin e transportit te ngarkesave te importeve te tyre ata shprehen se bejne mbulimin me leter kredi nepermjet bankave korente ne baze te kushteve te levrimit qe mund te jene FOT, FOB, CIF, C&F, etj.

Ne te gjitha rastet transporti behet me mjete brenda kushteve teknike te kerkuara nga domosdoshmeria e mallit per tu mbajtur ne kushte normale dhe pa ndryshime teknike. Keshtu sallamet, djathrat transportohen me konteniere frigoriferik ose me frigorifere. Perimet dhe perimet e ngrira me makina frigoriferike. Vera rifuxho, me tankera te specializuara dhe me kontroll te temperatures dhe me dhoma te ndara te tankerit. Ujerat zakonisht sillen me trajlera me mushama ose edhe me trajlera me karroceri ne forme kashuni.

Nuk perjashtohen ketu kompanite qe e kryejne transportin e importeve te tyre me mjete te kompanive te tjera te specializuara per transport duke patur marredhenie te vecanta financiare per cdo ngarkese.

14. MBLEDHJE TE DESHMIVE NE LIDHJE ME PROBLEMATIKAT ME TE SHPESHTA QE NDESHEN GJATE IMPORTIMIT DHE/OSE SHPERNDARJES SE PRODUKTEVE ITALIANE, BARRIERAT TREGTARE

Barierat operacionale ne zinxhirin e importit te mallrave ushqimore jane: a) te shumta b) te natyrave te ndryshme dhe c) me diferenca ne zona e kohe te ndryshme.

Barrierat doganore qofshin ato

FAQE 74

a) a)te sistemit apo b) administrative si dhe barierat e konfuzionit apo ndryshimit dinamik te kompetencave te aplikimit te taksave e tarifave nga autoritete publike qe nenkuptojme Drejtoria e Doganave apo Drejtoria e Pergjitheshme e Tatim Taksave perbejne problemet kyce per operatoret e zinxhirit te tregetise.

Ne vijimesi po permendim disa nga veshtiresite e hasura nga biznesi, te nxjerra keto gjate intervistave:

1)Referencat e cmimit te mallit te aplikuara ne dogane sjellin shpesh here goditje te biznesit ne menyre te pa drejte. Kjo veshtiresi shfaqet ne disa forma.

a) Referenca eshte dinamike dhe pavaresisht se ajo duhet te deklarohet ne fillim te vitit ndodh qe ndryshon ne nje periudhe te pa caktuar e pa lajmerim. b) Referenca ndodh qe aplikohet ne menyre te diferencuar per subjekte te ndryshme . Keshtu ka patur raste qe nje subjekt importon nga Italia eshte aplikuar tarife reference 1.3 Euro/Liter dhe i njeti mall por kuptohet me etikete tjeter kur eshte importuar nga Spanja i eshte aplikuar tarife 1.7 Euro per Liter. Kjo pasi ne listen e referencave ishin vene cmimet e reference per Italine 1.3 euro e per shtete e tjera 1.7 Euro. Mbas nje diskutimi mbi kete veshtiresi31, zgjidhet problemi dhe lind nje problem i ri. c) Tarifat tashme vihen per shume produkte por me emertime ne shume raste vetem te dy vendeve kryesisht Itali e France e cila i penalizon keto dy vende origjine. Nese Importuesi merr nje vere ne France “Grand Sud Vin de France Chardonnay” eshte i detyruar te paguaje ne dogane cmim reference 2.2-2.3 Euro llogari „FOB‟. Ne rastin se nje importues tjeter merr te njejten vere ndofta edhe me te mire ne nje shtet tjeter por edhe pa keto emra qe perfshin lista paguan ne dogane 1.7-1.8 euro per liter. d) Nese importuesi ka perfituar, dhe per nje vere ka kapur nje cmim okazion shume me te ulet se cmimi normal, cmimi i references i penalizon dhe ne menyre te pa drejte. e) Per nje produkt tjeter cmimi i references ka ndryshuar nga 1.3 ne vitin 2011 ne 1.7 per vitin 2012 (pra me nje rritje 30.8%), duke goditur direkt cmimin e importuesit (nje investitori i huaj qe operon ne shqiperi). Cfare ndodh ne te vertete eshte se u godit vetem nje segment tregu, ai me i madhi, pra u godit vetem importuesi. Ne nje fare menyre ju krijua nje mbeshtetje prodhuesve te vendit per kete segment qe dhe per ta eshte shume i rendesishem. Produkti ka 4 segmente: cmimi 400-600Lek qe ze dhe 60% te konsumit kombetar te produktit, 600-800Lek, 800-1000Lek dhe mbi 1000. Humbjet e kompanise te pa llogaritshme. f) Cmimet e references aplikohen pavaresisht se malli vjen edhe me fatura Euro1 qe nenkupton qe cmimi eshte real dhe i pa manipulueshem. Edhe ne keto raste nese

31 Rast per te cilin eshte apeluar deri ne arbitrazhe te institucioneve te EU, ne Bruksel.

FAQE 75

cmimi i EURO1 eshte me i vogel se 30% kundrejt cmimit referent hyn ne aplikim „cmimi referues‟. g) Shpesh cmimi referent eshte jo i perditesuar dhe ka ngelur ne nje nivel qe eshte realisht jashte tregut. h) Referenca sjell nje rritje te pa justifikuar te cmimit te konsumatorit prej afro 66% per produktet e veres.

2) Aksizat, mbledhja e tyre dhe sistemi i pullave, nje vshtiresi e madhe per importuesit

a) Blerja e pulles se aksizes ne nje vend dhe dergimi i saj nga nje kompani monopol i caktuar nga shteti mund te jete e pranueshme por kostoja e transportit eshte gati trefish, ne te njejten menyre trasnporti i tyre nga ana e firmes importuese, vonesa e cuarjes se pulles eshte nje veshtiresi tjeter. Nese pulla nuk arrin ne afatin kohor te percaktuar importuesi paguan demuragin e transportuesit (pritjen e kamionit ne shtetin e origjines) b) Pulla e akcizes shton vleren e mallit ne momentin e vendosjes e cila shton zinxhirin e vlerave. c) Vlera e pulles faturohet dhe behet hyrje nga operatori i cili eshte i detyruar nga sistemi i tij fiskal qe ta nxjere me vlere te shtuar kur vjen ne dogane importuesi eshte i detyruar te paguaje TVSh-ne e vleres se shtuar ne disa raste edhe per komplet vleren e pullave pavaresisht se ajo eshte paguar nje here kjo varet shume nga vemendja e ndjekja e operacioneve nga importuesi. d) Aksizat32 jane grupuar ne menyre te diferencuar per vererat me perqindje alkoli nen 12,5% dhe mbi te dhe per prodhues me kapacitet nen 10 mije hektoLitra e mbi te. Per keto Importuesi duhet te ofroje edhe vertetime perkatese nga vendi i origjines dhe me autenticitet te njohur juridik por jo nga vete furnitori por nga institucioni publik qe e monitoron ate. Cuditshem akciza, pasi sjellja konsumatore tregon se kerkesat e klienteve shqiptare per vere eshte per vera te plota, te ereta e me alkol te larte ne kundershtim me kete, akcizat vendosen per vera nen 12.5% 3000-4000 Leke perHL dhe per vererat me mbi 12.5% alkol 1000-1250 Lek pe HL. Kodet: 22051010; 22059010; 22060010; 22060051.

3) Certifikata Fitosanitare

Kerkohet qe ne vendin e hyrjes ne dogane malli te shoqerohet me certifikate fitosanitare te perkthyer e te noteruar ne ship ne te kundert malli qendron i pa levizur ne kufi nuk lejohet te vije te pakten deri ne piken e cdoganimit ne qytetin perkates.

4) Marrja e TVSH-se qe ne dogane dhe mos rimbursimi i saj eshte kthyer ne nje makth te vertete per tregtaret. Kjo pasi, ka vonesa ne interesat e moskthimit te TVSH‟se ne kohe, te cilat nuk vleresohen.

32 Ligji Per Aksizat ne republiken e Shqiperise Nr.61/2012

FAQE 76

5) Laboratori doganes

a) Nga 8 shifra me te cilat percaktohet kodi i mallit mund te percaktoje nje kod me 10 shifra dhe per mungese te dy shifrave te fundit te vendoset gjobe. b) Vonesat ne analiza.

6) Kuotat sasiore

a) Importet e veres ne shqiperi, jane ne sasi te vogla, e si rrjedhoje qe nga muaji Shtator ato plotesohen dhe fillojne te aplikohen tarifat doganore. Pra nje shtese prej 15% te cmimit. b) Kuotat jane transparente ne fillim te viti por mungon transparenca ne momentin e plotesimit te tyre, per nje produkt mund te jete e plotesuar ndersa per nje tjeter jo, per nje produkt mund te kete vlere te shtuar ne dogane, tjetri jo.

Barierat refruar kushteve teknike e cilesise se mallit kane nje rol te rendesishem por disi te perballueshem nga biznesi. Mungesa e fuqise punetore te kualifikuar perben nje grup tjeter veshtiresish e per operatoret e zinxhirit te tregtise se produkteve ushqimore.

15. STRUKTURA E KLIENTELES DHE PREFERENCA E SAJ PER PRODUKTET “MADE IN ITALY”

Lidhur me strukturen e klienteles gjetjet qe dalin nga ky vezhgim nuk mund te jene gjithe perfshirese per arsye te numrit te kufizuar te „modelit‟. Por per qellimin e ketij studimi vezhgimi u shtri ne zinxhirin e operatoreve te tregtimit te produkteve ushqimore dhe perimeve, ku predominojne tregtaret e shumices ose importuesit. U vu re se marredheniet e klienteles, te ciles i referohemi, me keta operatore kryesisht realizohen nga meshkujt, keshtu qe trendi dhe konkluzionet e ketij vezhgimi duhen pare nga ky kendveshtrim.

Keshtu nga pyetjet per gjinine e konsumatorit dhe ndarja ne grup mosha kemi grafikun e meposhtem:

FAQE 77

Nese do te analizojme vetem operatoret ne Hipermarkete, mini markete dhe njesite e shitjes se biznesit faniljar, rezulton se grupmosha 31-50 vjec e femrave eshte me predominuese.

Lidhur me preferencen per mallra me origjine Italiane kemi pyetur operatoret per te gjithe grupin e artikujve. Veme re se sipas perceptimit te operatoreve te pyetur artikulli te cilin konsumatoret e pelqejne me shume te jete me origjine italiane eshte „makarona‟ (43% e aprovojne kete artikull Made in Itali); vere (37%), vaj ulliri (31%), djathe (25% e pelqejne Made in Itali). Ndersa per produktet e tjera si perime te fresketa, ujra, etj. konsumtoret nuk kane preferenca te medha pasi dhe prodhimi vendas apo nga vende te tjera te EU pelqehet ne nje mase te barazvlefshme.

FAQE 78

ANEKSI 1

“MATERIALET JURIDIKE”

 Ligji nr. 9863, date 28.1.2008, “Mbi ushqimin”, i ndryshuar, (botuar ne GZ 17/2008). Ligji perafron rregulloret 32002R0178, 32004R0852, 32004R0853, 32004R854 dhe 32004R0882.  Ligji nr. 8443, date 21. 01. 1999 “Mbi vreshtarine, veren dhe produkte te tjera qe rrjedhin nga rrushit” (botuar ne GZ 3/1999).  Ligji nr. 8944 date 19. 9. 2002 “Per prodhimin, emertimin dhe tregtimin e vajit te ullirit” (botuar ne GZ 67/2002).  VKM Nr. 609, date 17.11.2000 "Per Industrializimin dhe Tregtimin e Ujrave minerale natyrale", percakton kriteret per shfrytezimin dhe tregtimin e ujrave minerale natyrale, i cili eshte perafrim i plote i direktives 31980L0777.  Urdher nr.482 date 31.12.2007 “Mbi miratimin e rregullores “Mbi produktet ushqimore me ngrirje te shpejte”, i cili eshte perafrim i pjesshem i direktives 89/108/EEC.  Urdher nr.444 date 07.12.2007 “Mbi miratimin e rregullores “Mbi lengjet e frutave dhe produktet e ngjashme me to”, i cili eshte perafrim i pjesshem i Direktives 2001/112/EC.  Udhezim nr.8 date 21.07.2008 “Materialet dhe artikujt qeramik te percaktuar te jene ne kontakt me produktet ushqimore”, i cili eshte perafrim i pjesshem i rregullores 84/500/EEC.  Urdher nr. 3 date 30.04.2009 “Per miratimin e rregullores “Mbi rregullat shendetesore qe mbulojne prodhimin, perpunimin, shperndarjen dhe importin e produkteve me origjine shtazore per konsum njerezor”, i cili eshte perafrim i pjesshem i direktives 2002/99/EC.  Urdher nr. 223 date 08.07.2009 “Per miratimin e rregullores “Mbi rregullat e pergjithshme, per percaktimin, pershkrimin dhe prezantimin e pijeve alkoolike”, i cili perafron rregulloret 1576/89/EEC, 3280/92/EEC, 3378/94/EC, 1882/2003/EC.  VKM nr.1081 date 21.10.2009 “Mbi organizimin dhe funksionimin e AKU-se”.  Urdher nr.314, date 27.10.2010 per miratimin e rregullores “Per krijimin e listes, limitet e perqendrimit dhe kerkesat e etiketimit per perberesit e ujrave mineral natyral dhe kushtet per perdorimin e ajrit te pasuruar me ozon per trajtimin e ujrave mineral natyral”, i cili perafron direktiven 2003/40/EC.  Udhezim nr.20, date 25.11.2010 “Per zbatimin e programeve paraprake, te praktikave te mira te higjenes, praktikave te mira te prodhimit dhe procedurat e bazuara ne HACCP ne stabilimentet ushqimore”.

FAQE 79

 Udhezim nr.22, date 25.11.2010 “Per kushtet e pergjithshme dhe te veçanta te higjenes per stabilimentet e ushqimit dhe operatoret e biznesit ushqimor”, i cili perafron rregulloren 852/2004/EC.  Urdher, Nr.266, date 29.08.2011, “Per miratimin e rregullores “Mbi shfrytezimin dhe tregtimin e ujerave minerale natyrale”, i cili perafron direktiven 2009/54/EC.  Udhezim Nr. 04.date 21.03. 2011 “Per perberjen dhe etiketimin e produkteve ushqimore te pershtatshme per personat intolerant ndaj glutenit”, i cili perafron rregulloren 41/2009/EC.

FAQE 80