. 3 1 9. 8. 5. 6. 2 7. 10 4 Jaarverslag 2007 200 Mondriaan Stichting

Mondriaan Stichting Jaarverslag 2007 ) ­steund, Stichting Stichting Mondriaan Foundation ( 36 32 20 20 676 676

) ) 020 020 ( ( Jacob Obrechtstraat 56 1071 KN Amsterdam t Voor meer informatie Voor Mondriaan Stichting f e [email protected] w www.mondriaanfoundation.nl

24.140.522 besteed. 24.140.522

waarvan 368 in het buitenland. projecten Aan deze werd een bedrag van € goed ondersteuntgoed en stimuleert. ­ De Mondriaan geeft financiële ondersteuning, aan en soms ook advies, ­instellingen, bedrijven en overheden, zowel nationaal als ­internationaal. 673 projecten In 2007 werden onder De Mondriaan Stichting is een cultuurfonds is een Stichting De Mondriaan dat bijzondere projecten kunst, beeldende voor en cultureel vormgeving erf­

.

1

9.

3

8.

5

6.

2

7

10 4 Mondriaan Stichting

Jaarverslag 2007

Voorwoord In 2007 ondersteunde de Mondriaan Stichting met € 24.140.522 meer dan 670 ­projecten in Nederland en 45 andere landen. Deze projecten bestonden uit een groot aantal verschillende activiteiten: van presentaties tot aankopen, van publicaties tot program­ meringen. Musea, presentatie-instellingen, kunstenaarsinitiatieven, archieven, ­bibliotheken en andere organisaties maakten in deze projecten beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed toegankelijk voor een groot en divers publiek.

Naast het ondersteunen van projecten heeft de Mondriaan Stichting dit jaar ook een aantal opmerkelijke activiteiten ontwikkeld. Met het Fonds voor Beeldende ­Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst stelde zij de publicatie Second Opinion samen, over ­subsidiëring van beeldende kunst(enaars).

Bijzonder was eveneens de samenwerking met Stichting Doen en Hivos in Arts ­Collaboratory, dat onafhankelijke kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns- Amerika financiert. De Mondriaan Stichting ondersteunt de uitwisseling tussen deze kunstenaarsinitiatieven en Nederlandse instellingen voor beeldende kunst. 3 Op de 52ste Biënnale van Venetië oogstte Nederland internationaal lof met zijn ­inzending. De Mondriaan Stichting benoemde curator Maria Hlavajova, die een nieuwe video-installatie van kunstenaar Aernout Mik presenteerde. Behalve de presentatie in Venetië bestond Citizens and Subjects ook uit een essaybundel en een serie lezingen en gesprekken in Nederland.

De Mondriaan Stichting heeft in 2007 het beleidsplan voor 2009 – 2012 voorbereid, dat inmiddels is gepresenteerd. We zien uit naar een inspirerende beleidsperiode, waarin een grote diversiteit aan aanvragers een hoogwaardig aanbod voor velen kan presenteren om beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed optimaal tot hun recht te laten komen.

Hans Hoogervorst, voorzitter Leeswijzer

Om de nationale en internationale publieke belangstelling voor en afname van ­beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed te bevorderen heeft de Mondriaan Stichting in 2007 in totaal dertienhonderd aanvragen ontvangen. De meer dan 670 projecten die zijn ondersteund worden in dit jaarverslag beschreven. Met het jaarverslag verantwoordt de Mondriaan Stichting zich voor de manier waarop zij de beschikbare middelen heeft aangewend. Centraal in het verslag staan de ­projecten en activiteiten die in 2007 zijn ondersteund. Ook wordt uitleg gegeven over de organisatie en de werkwijze van de Mondriaan Stichting. Inhoud en register maken het mogelijk gericht op deelgebied en op aanvrager naar informatie te zoeken. Transparantie en navigatie zijn uitgangspunten voor de verslaglegging. Het jaarverslag bevat naast de gehonoreerde aanvragen ook de niet-gehonoreerde en niet-behandelde aanvragen en de besluiten over bezwaren die zijn ingediend. De Mondriaan Stichting kiest ervoor deze gegevens, die kwetsbare informatie vormen, zo transparant mogelijk aan te bieden. Het jaarverslag wordt verzonden naar relaties van de Mondriaan Stichting, inclusief

4 alle instellingen die in 2007 aanvraag deden. Tot die relaties behoren behalve musea en kunstinstellingen ook het ministerie van OCW, de Raad voor Cultuur, de pers en belangen­organisaties. Verder is het verslag bestemd voor iedereen die geïnteresseerd is in het werk van de Mondriaan Stichting. Doordat het jaarverslag een uitvoerige verantwoording bevat van het werk van de Mondriaan Stichting, is het ook geschikt voor instellingen die nog geen aanvraag hebben ingediend, maar overwegen dat te doen. Uit het verslag kunnen zij een indruk krijgen van de activiteiten die de Mondriaan Stichting ondersteunt en de doelen, ­prioriteiten en criteria die daarvoor het kader vormen. 5 6 Inhoud

1. Mondriaan Stichting 5. Interdisciplinaire activiteiten Cultuureducatie 91 2. Ondersteuning en activiteiten 2007 Ondersteuning 91 Beleid 11 Ontwikkelingen 92 Prioriteiten 12 Voornemens 93 Culturele diversiteit 12 Overige activiteiten 94 Internationalisering 13 Cultureel beleggen 94 Cultuureducatie 14 Interregeling 94 eCultuur 14 De Verbeelding 95 Expertisebevordering 14 Budget 19 6. Beeldende kunst en vormgeving internationaal Ontwikkelingen 20 Ondersteuning 111 Presentaties in het buitenland 114 3. Beeldende kunst en vormgeving Kunstbeurzen 116 23 116 Ondersteuning Vormgevingspresentaties en beurzen 7 Projecten 23 Lofts 117 Kunstopdrachten onderwijs 25 Buitenlandse journalisten 117 Programma’s 25 Hgis-Cultuurmiddelen 117 Tijdschriften 27 Overige projecten en flexibel budget 118 Publicaties en matching fund illustraties 27 Activiteiten 118 Overige projecten en flexibel budget 28 Statelijke manifestaties 118 KunstKoop 28 Internationaal bezoekersprogramma 118 Activiteiten 30 Ontwikkelingen 122 Oriëntatiereis 31 Voornemens 122 Publicatie en debat Second Opinion 31 Arts Collaboratory 31 7. Organisatie Ontwikkelingen 32 Organogram 165 Voornemens 33 Bestuur 167 Bureau 169 4. Cultureel erfgoed Adviseurs 171 Ondersteuning 59 Publieksactiviteiten en zichtbaarheid 59 8. Werkwijze en procedures Cultureel erfgoed van minderheden 61 Juridisch kader 175 Aankopen 62 Voorwaarden 175 Kunsthistorisch onderzoek 64 Criteria 176 Behoud van collecties 65 Advisering 177 Veiligheidszorg 65 Behandelingstermijn 179 Gemeenschappelijk cultureel erfgoed 66 Bezwaren 179 Overige projecten en flexibel budget 67 Activiteiten 67 9. Verantwoording en transparantie Nieuw in Nederland 68 Verantwoording en evaluatie 183 VWS-advisering 68 Samenwerking 187 Ontwikkelingen 68 Transparantie en communicatie 191 Voornemens 69 10. Financiën Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring 219

Register op aanvrager Mondriaan Stichting

De Mondriaan Stichting is het stimuleringsfonds voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed, met als voornaamste taak het bevorderen van de nationale en inter­ nationale publieke belangstelling voor en afname van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed.

Mondriaan Stichting De doelen van de Mondriaan Stichting zijn:

De belangstelling voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving en de vraag 1 daarnaar bevorderen, door de ontwikkeling in, de presentatie van en de gedachte­ vorming over beeldende kunst en vormgeving te stimuleren en te ondersteunen.

De belangstelling voor cultureel erfgoed bevorderen, door de presentatie en de overdracht evenals het behoud en de aankoop van cultureel erfgoed te stimuleren en te ondersteunen.

8 De internationale belangstelling voor hedendaagse beeldende kunst en vorm­ geving uit Nederland vergroten en de positie ervan versterken, door de presentatie van hedendaagse beeldende kunst en vormgeving uit Nederland in het buitenland te stimuleren en te ondersteunen.

De Mondriaan Stichting realiseert deze doelen door financiële bijdragen te verlenen en een actief beleid te voeren.

Ondersteuning Stichtingen, instellingen en bedrijven uit binnen- en buitenland kunnen bij de ­Mondriaan Stichting financiële ondersteuning aanvragen. De Mondriaan Stichting maakt daarbij onderscheid tussen activiteiten voor beeldende kunst en vormgeving of cultureel erfgoed, internationale activiteiten en cultuureducatie.

Voor beeldende kunst en vormgeving komen projecten, programmeringen, ­tijdschriften, publicaties en opdrachten in het onderwijs in aanmerking voor een bij­ drage. Ook ondersteunt de Mondriaan Stichting met het Nederlands Literair Productie­ - en Vertalingenfonds illustraties voor kinder- en jeugdboeken.

Onder cultureel erfgoed vallen bijdragen aan publieksprojecten, structurele en ­incidentele museale aankopen, projecten voor het cultureel erfgoed van minder­ heden, kunsthistorisch onderzoek, overname en ontwikkeling van tentoon­stellingen, zichtbaar­heid van collecties en selectie en behoud.

Presentaties bij buitenlandse instellingen, deelname aan internationale beurzen, vervaardiging van internationale promotionele catalogi, gebruik van lofts in New York en reis- en verblijfskosten van journalisten of gastcuratoren vallen onder de noemer internationaal.

Met het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ ondersteunt de ­Mondriaan ­Stichting cultuureducatieve activiteiten voor het primair en voortgezet onderwijs ­binnen alle kunstdisciplines.

Activiteiten De Mondriaan Stichting initieert en ontwikkelt ook zelf activiteiten om beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed onder de aandacht te brengen. De stichting organiseert symposia, lezingen en debatten, geeft publicaties uit, stimuleert onderzoek en voert met Fortis Bank de KunstKoop uit. Om internationale samenwerking en uitwisseling te bevorderen organiseert de Mondriaan Stichting oriëntatiereizen voor in Nederland werkende kunstenaars, curatoren en journalisten. Buitenlandse profes­ sionals kunnen deelnemen aan het Internationaal bezoekersprogramma, dat hen in staat stelt kennis te maken met de kunst in Nederland. Ook is de Mondriaan Stichting verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending naar statelijke manifestaties, zoals de Biënnale van Venetië.

Budget Mondriaan Stichting De Mondriaan Stichting beschikt over een jaarlijks budget van twintig ­miljoen euro. Het grootste deel van dit budget is, als onderdeel van de Cultuurnota, ­afkomstig van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Voor de inter­ 1 nationale activiteiten ontvangt de Mondriaan Stichting gedelegeerd budget uit de ­Hgis-Cultuurmiddelen (Homogene Groep Internationale Samenwerking) van de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken. Ook ontvangt de Mondriaan Stichting specifieke doelsubsidies van beide ministeries, zoals voor educatie, gemeenschappelijk erfgoed en veiligheidszorg.

9 Uitgebreide informatie over activiteiten, werkwijze, aanvraagprocedure en aanvraag­ formulieren staat op www.mondriaanfoundation.nl. Ondersteuning en activiteiten 2007 De Mondriaan Stichting ondersteunt organisaties 2 voor beeldende kunst, vorm­geving en cultureel

10 erfgoed bij het bereiken en vergroten van hun publiek. Dat doet zij door activiteiten met een voorbeeldwerking en een landelijke betekenis te steunen met een financiële bijdrage. Ook ontwikkelt de Mondriaan Stichting eigen activiteiten. Beleid

Met het oog op de Cultuurnota werkt de Mondriaan Stichting met vierjarige beleids­ plannen. Het Beleidsplan voor 2005 – 2008 biedt het kader waarbinnen de Mondriaan Stichting actief is en vermeldt welke ontwikkelingen extra aandacht nodig hebben. Het plan voor 2005 – 2008 gaat uit van een duidelijke, klantvriendelijke en flexibele manier van werken, die meer ruimte biedt aan ontwikkelingen en aanvragers. Die ruimte is ontstaan door een aanzienlijke vermindering van het aantal regelingen (van 25 naar 5), criteria en voorwaarden. De taak van de Mondriaan Stichting is daarbij Ondersteuning en activiteiten 2007 ­expliciet naar doelen vertaald. Deze vormen nadrukkelijker dan voorheen het kader Beleid 11 Prioriteiten 12 voor onder­steuning. De vraag is dan niet zozeer wat wordt ondersteund als wel Budget 19 Ontwikkelingen 20 waarom wordt ondersteund. De Mondriaan Stichting legt de verantwoordelijkheid 2 voor vorm en inhoud van een project waar die hoort: bij de aanvrager. Klantvriendelijk­ heid is een belangrijke motivatie.

In het beoordelen van aanvragen houdt de Mondriaan Stichting er rekening mee dat organisaties projecten ontwikkelen voor uiteenlopende doelgroepen, van algemeen publiek tot professionals. Aan publieksprojecten worden andere eisen gesteld dan 11 aan activiteiten voor de vakgemeenschap. Een succesvol publieksproject vereist doel­ treffende communicatie en daarom spelen goed onderbouwde communicatieplannen en bezoekersaantallen een belangrijke rol bij de beoordeling. Bij projecten voor de vakgemeenschap staat de betekenis voor het vakgebied voorop en zijn gezag, reputatie en innovatie belangrijk, evenals het internationale aspect van onderwerpen, sprekers, deelnemers en organisaties.

Nederland heeft een reputatie opgebouwd als laboratorium waarin onderzoek en ont­ wikkeling hoog stonden aangeschreven. De Mondriaan Stichting wil zich inzetten voor vernieuwing en experiment. Zij hecht aan vrije ruimte en trekt daarom jaarlijks een flink bedrag uit voor programma’s van presentatie-instellingen en kunstenaars­initiatieven; deze vormen immers de laboratoria van de beeldende kunst. In de toekomst wil zij vooral ook vernieuwing in het cultureel erfgoed stimuleren. Over het algemeen is het experimentele of vernieuwende gehalte van aanvragen namelijk niet erg hoog, volgens de adviseurs in de commissies. Goede ideeën leiden te weinig tot innovatieve plannen en te vaak blijven ambities beperkt tot Nederland, terwijl het internationale aspect weinig aandacht krijgt. De Mondriaan Stichting vindt het stimuleren van vernieuwing een kerntaak.

Daarvoor is het belangrijk de opinievorming te stimuleren. Dat doet de Mondriaan Stichting door lezingen en bijeenkomsten te steunen, te initiëren en te organiseren en een platform voor debat, uitwisseling en beschouwing te bieden, met bijdragen van deskundigen op verschillend gebied. Vruchtbaar is het verblijf van gasten binnen het Internationaal bezoekersprogramma, waaraan jaarlijks twintig professionals uit het buitenland deelnemen. Nederlandse instellingen maken kennis met ­vertegenwoordigers van instellingen, onafhankelijke curatoren of journalisten die werkzaam zijn in de internationale hedendaagse beeldende kunst. Om de deskundigheid van de bezoekers van het Internationaal bezoekersprogramma optimaal te benutten en toegankelijk te maken voor de Nederlandse kunstwereld organiseert de Mondriaan Stichting ook bijeenkomsten die de mogelijkheid bieden kennis te maken met deze experts. Verder geeft de Mondriaan Stichting publicaties uit over de huidige en toekomstige­ kunstpraktijk. Ook via de ondersteuningsmogelijkheden voor tijdschriften en ­publicaties is er nadrukkelijk aandacht voor het stimuleren van debat en reflectie 27 . De Oriëntatiereizen voor Nederlandse en buitenlandse kunst­ professionals naar minder bekende gebieden in niet-westerse landen zijn effectief gebleken voor het aangaan van het debat over hedendaagse beeldende kunst in inter­ nationaal perspectief, het vormen van netwerken en het bevorderen van de presentatie van beeldende kunst uit niet-westerse landen in Nederland.

Om te bereiken dat er voldoende ruimte is voor nieuwe ontwikkelingen heeft de ­Mondriaan Stichting 1% van het budget niet toegewezen aan specifieke ­ondersteu­ning­en. Dit flexibele budget waarborgt ook in financiële zin de vrije ruimte. Het stelt de ­Mondriaan Stichting in staat direct in te gaan op bijzondere, hoogwaardige en belang­ rijke aanvragen die ondanks de nieuwe, soepelere werkwijze toch niet in aanmerking zouden komen voor ondersteuning, maar wel bijdragen aan het doel. De beschrijving Ondersteuning en activiteiten 2007 van de projecten die uit dit budget zijn ondersteund staan onder Overige projecten en Beleid 11 flexibel budget Prioriteiten 12 47, 85, 148 . Budget 19 Ontwikkelingen 20 2 De Mondriaan Stichting heeft in 2007 het Beleidsplan voor 2009 – 2012 ­voorbereid, dat in het voorjaar van 2008 wordt gepresenteerd. In het nieuwe beleid zet de ­Mondriaan Stichting het beleid van 2005 – 2008 in aangepaste vorm voort. Zij wil zich nadrukkelijker concentreren op haar voornaamste taak: het stimuleren van de natio­ nale en internationale publieke belangstelling voor en afname van beeldende kunst en vormgeving en cultureel erfgoed. Daarbij zal het accent liggen op excellentie, innovatie,

12 internationalisering en professionalisering, vanuit de overtuiging dat de ­maatschappij gebaat is bij kunst en cultureel erfgoed van voortreffelijke kwaliteit en een sterke professionele cultuursector. De Mondriaan Stichting wil bevorderen dat de relatie met de samenleving wordt verstevigd en onderhouden en dat kunst en cultureel erfgoed naar waarde worden geschat. Dit betekent dat activiteiten die in opzet, onderwerp of publieksbereik een relatie leggen met de samenleving voortaan eerder in aanmerking komen voor ondersteuning.

Ook wil de Mondriaan Stichting bijdragen aan een krachtige cultuursector met profes­ sionele organisaties, die in staat zijn publiek voor langere tijd aan zich te binden. Om deze reden zal zij naast afnamebevorderende activiteiten ook voorwaardenscheppende activiteiten voor het versterken van de sector ondersteunen en initiëren. Op grond van de behoeften van de sector en de eerdere ervaringen met het verlenen van onder­ steuning zal de Mondriaan Stichting vanaf 2008 de ondersteuningsmogelijkheden verder vereenvoudigen. Ook daarbij zal zij het accent leggen op excellentie, innovatie, internationalisering en professionalisering.

Prioriteiten

De Mondriaan Stichting heeft voor de periode 2005 – 2008 vijf prioriteiten benoemd: culturele diversiteit, internationalisering, cultuureducatie, eCultuur en expertise­ bevordering. Deze worden hieronder kort toegelicht. Verderop in het jaarverslag wordt er in meer detail aan gerefereerd.

Culturele diversiteit De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat de huidige, cultureel diverse maat­ schappij op reële wijze wordt vertegenwoordigd in collecties, presentaties, personeels­ samenstelling en publieksbereik van kunst- en erfgoedorganisaties. Ook internationale reflectie en netwerkvorming verdienen extra aandacht, omdat die kunnen bijdragen aan een ruimer begrip van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed in een cultureel diverse maatschappij.

De Mondriaan Stichting wil het ontwikkelen van denkbeelden over culturele diversiteit op een zo open mogelijke manier stimuleren door allerlei activiteiten te ondersteunen en te stimuleren. Zij beschouwt culturele diversiteit als een dynamisch begrip en geeft er welbewust geen sluitende definitie van. Om deze reden is er ook geen afzonderlijke ondersteuningsmogelijkheid, maar is culturele diversiteit een prioriteit binnen alle ondersteuningsmogelijkheden en activiteiten van de Mondriaan Stichting.

In de periode 2001 – 2004 besteedde de Mondriaan Stichting jaarlijks gemiddeld 10 % van het reguliere activiteitenbudget voor binnenlandse activiteiten aan cultureel diverse projecten. Zij wil dit percentage verhogen tot 15 %. In 2007 werd, evenals in 2006, 14 % van het budget bestemd voor diversiteitsprojecten. Naar cultureel diverse ­beeldende kunst- en vormgevingsprojecten ging iets meer dan € 300.000 (het streef­bedrag voor 2007 was € 500.000). Naar cultureel diverse projecten binnen Ondersteuning en activiteiten 2007 het ­cultureel erfgoed ging 1,3 miljoen euro; daarmee werd het streefbedrag voor 2007 Beleid 11 Prioriteiten 12 van € 1.100.000 ruimschoots overtroffen. Vooral extra inspanning voor beeldende Budget 19 Ontwikkelingen 20 kunst en vormgeving blijft dus nodig. Hiervoor heeft de Mondriaan Stichting voor­ 2 nemens geformuleerd in het Beleidsplan voor 2009–2012.

Internationalisering Door de nieuwe communicatietechnologie en het toenemende vrije verkeer van ­mensen, goederen en diensten worden de kunsten en het cultureel erfgoed steeds meer inter­ nationaal. Culturele professionals werken steeds minder plaatsgebonden, in meerdere 13 landen en voor verschillende organisaties. Ook instellingen functioneren steeds vaker in internationale netwerken en samenwerkingsverbanden; intensieve uitwisseling wordt belangrijker. Inmiddels is het internationale gehalte van doorslaggevend belang bij het vestigen van gezag en reputatie, en heeft het artistieke en cultuurhistorische discours zich losgemaakt van nationale grenzen. Zonder internationale impulsen dreigt de Nederlandse kunst en cultuur te marginaliseren. De Mondriaan Stichting wil daarom internationalisering bevorderen door zowel export (presenteren van kunst uit ­Nederland in het buitenland) als import (presenteren van buitenlandse kunst in ­Nederland) te ondersteunen.

Internationalisering is sinds 2005 een structureel onderdeel van alle ondersteunings­ mogelijkheden van de Mondriaan Stichting, zowel voor cultureel erfgoed als voor beeldende kunst en vormgeving. Het overnemen van belangwekkende buitenlandse hedendaagse (kunst)tentoonstellingen kan worden ondersteund, evenals bijvoorbeeld het uitnodigen van buitenlandse gastcuratoren. Voor het cultureel erfgoed geldt dat bijzondere presentaties, voortkomend uit samenwerking tussen Nederlandse en buiten­landse erfgoedinstellingen, kunnen worden ondersteund. In de periode 2009–2012 wil de Mondriaan Stichting de ondersteuningsmogelijkheden aanzienlijk verruimen. Hiervoor heeft de Mondriaan Stichting voorstellen gedaan in het Inter­ nationale beleidsplan, dat eind 2007 bij de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW is ingediend. Daarin krijgt het intensiveren van de uitwisseling en samenwerking met ­­(herkomst)­landen in Afrika, de mediterrane regio, Latijns-Amerika, het Midden- Oosten en Zuidoost-Azië prioriteit. Uitwisseling en samenwerking kunnen immers bijdragen aan een betere presentatie van kunsten en erfgoed uit andere delen van de wereld. De belangstelling voor samenwerking met instellingen in die landen neemt toe, maar vaak ontbreekt het nog aan een netwerk. Een extra impuls is daarom op zijn plaats. Cultuureducatie De Mondriaan Stichting hecht groot belang aan cultuureducatie, zowel voor jongeren als voor volwassenen. Uit onderzoeken van Ineke Nagel (Vrije Universiteit Amsterdam) blijkt dat bezoekers van musea vaak al jong en in gezinsverband beginnen met culturele activiteiten. Verschillen in cultuurparticipatie ontstaan vooral door de leeftijd waarop kinderen in aanraking komen met cultuur: hoe lager de leeftijd bij het eerste bezoek, des te groter later de bezoekfrequentie. De Mondriaan Stichting ondersteunt daarom vooral educatieprojecten voor kinderen en jongeren, zowel binnen als buiten school.

Ondersteuning en activiteiten 2007 Sinds augustus 2006 zijn veel extra middelen voor activiteiten binnen school beschik­ Beleid 11 baar gekomen. De Mondriaan Stichting en het Fonds voor Podiumkunsten+ werken Prioriteiten 12 Budget 19 samen bij het ondersteunen van cultuureducatie in het primair en voortgezet onder­ Ontwikkelingen 20 2 wijs. Het ministerie van OCW stelde voor 2007 1,5 miljoen euro beschikbaar voor cultuureducatieprojecten binnen alle kunstdisciplines en het cultureel erfgoed. Deze ondersteuningsmogelijkheid wordt nader beschreven in hoofdstuk 5 91.

eCultuur Projecten met nieuwe media worden al sinds de oprichting in 1994 door de ­Mondriaan

14 Stichting ondersteund. Waren dat in het begin vooral door nieuwe technologie onder­ steunde traditionele activiteiten, geleidelijk veranderden ook inhoud en vorm van de projecten. In 2005 zijn afzonderlijke ondersteuningsmogelijkheden voor eCultuur groten- deels komen te vervallen. Nieuwe mediaprojecten voor beeldende kunst en vormgeving en cultureel erfgoed, zoals innovatieve presentaties, interdisciplinaire projecten en voorwaardenscheppende activiteiten, kunnen nu binnen alle ondersteuningsmogelijk­ heden terecht.

De financiering van eCultuurprojecten heeft in 2007 een impuls gekregen met een nieuwe ondersteuningsmogelijkheid: de Interregeling. Samen met het Nederlands Fonds voor de Film en het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties heeft de Mondriaan Stichting bijgedragen aan disciplineoverstijgende nieuwe media­ projecten voor de kunsten en het ontwerpen. Deze worden nader beschreven in ­hoofdstuk 5 94.

Expertisebevordering en professionalisering Om het publiek te kunnen blijven boeien is het van groot belang dat instellingen hun deskundigheid op peil houden. Inzichten veranderen immers en technieken worden ontwikkeld en beproefd, of het nu om inhoud gaat of om bijvoorbeeld marketing, nieuwe media of publieksbeleid. Ook de instellingen voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed moeten van die veranderingen op de hoogte kunnen blijven. Het ontwikkelen van expertise sluit direct aan bij de voornaamste taak van de Mondriaan Stichting: het bevorderen van de nationale en internationale publieke belangstelling voor en afname van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed. Daarom wil de Mondriaan Stichting nieuwe initiatieven voor het verbeteren van deskundigheid onder­ steunen. In de periode 2009–2012 wil zij extra ruimte bieden voor activiteiten die de cultuursector verder versterken en professionaliseren. Omdat deskundigheid op veel manieren kan worden bevorderd, zijn de ondersteunings­ mogelijkheden voor incidentele activiteiten zo ruim mogelijk: internationale uitwisse­ lingen, onderzoeken, symposia, workshops en projecten in al hun verscheidenheid komen in principe in aanmerking voor ondersteuning. Voorop staat het belang dat met een activiteit wordt gediend. Ondersteuning en activiteiten 2007

Beleid 11 Prioriteiten 12 Budget 19 Ontwikkelingen2 20

15 Ondersteuning en activiteiten 2007

Beleid 11 Prioriteiten 12 Budget 19 2 Ontwikkelingen 20

Toezeggingen 2007

16 Aantal Aantal Percentage Besteding Percentage aanvragen gehonoreerd gehonoreerd MS ×1000 totaal bedrag Beeldende kunst en vormgeving Nederland Projecten beeldende kunst 135 47 34.8 % 1.701 7.0% Projecten vormgeving 8 7 87.6 % 258 1 . 1 % Projecten beeldende kunst Antillen en Aruba 3 2 66.7 % 109 0.5 % Projecten vormgeving Antillen en Aruba Kunstopdrachten onderwijs 16 7 43.8 % 401 1.7 % Programma’s 36 12 33.3 % 1.855 7.7 % Tijdschriften 9 4 44.4 % 263 1 . 1 % Publicaties 19 11 57.9 % 181 0.8 % Matching fund kinderboekillustraties 22 22 100.0 % 41 0.2 % Overige projecten en flexibel budget 13 13 100.0 % 306 1.3 % Totaal 261 125 5.115

Cultureel erfgoed (Digitale) publieksactiviteiten en zichtbaarheid 82 51 62.2 % 2.568 10.6 % Cultureel erfgoed minderheden 27 21 77.8 % 718 3.0 % Ontwikkelings- en overnamekosten lening 1 1 100.0 % 300 1.2 % Structurele aankopen 24 19 79.2 % 2.175 9.0 % Incidentele aankopen 24 21 87.5 % 5.785 24.0 % Volkenkundige aankopen 4 3 75.0 % 47 0.2 % Kunsthistorisch onderzoek 4 2 50.0 % 149 0.6 % Wet behoud cultuurbezit 3 3 100.0 % 68 0.3 % Vormgevingserfgoed 8 8 100.0 % 393 1.6 % Erfgoed veiligheidszorg 38 38 100.0 % 423 1.8 % Gemeenschappelijk cultureel erfgoed 2 2 100.0 % 126 0.5 % Overige projecten en flexibel budget 2 2 100.0 % 65 0.3 % Totaal 219 171 12.817

Interdisciplinaire activiteiten Cultuureducatie 150 63 42.0 % 2.183 9.0 % Interregeling 49 12 24.5 % 499 2 . 1 % Totaal 199 75 2.682

Beeldende kunst en vormgeving internationaal Presentaties miv Hgis-C 296 229 77.4 % 2.282 9.5 % Kunstbeurzen galeries 68 68 100.0 % 306 1.3 % Statelijke manifestaties 2 2 100.0 % 844 3.5 % Bezoekersprogramma Overige projecten en flexibel budget 2 3 100.0 % 94 3.9 % Totaal 368 302 3.526

Grand totaal 1047 673 24.141 Ondersteuning en activiteiten 2007

Beleid 11 Prioriteiten 12 Budget 19 Ontwikkelingen 20 Beleid2 11 Prioriteiten 12 Budget 19 Ontwikkelingen 20

Ontwikkelingen 2003– 2007 2003 2004 2005 2006 2007 Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage 17 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 Beeldende kunst en vormgeving Nederland Projecten beeldende kunst 31 1.016 59 1.982 68 1.852 49 1.699 47 1.701 Projecten vormgeving 9 196 8 186 7 214 10 282 7 258 Projecten beeldende kunst Antillen en Aruba 3 66 4 100 2 109 Projecten vormgeving Antillen en Aruba Kunstopdrachten onderwijs 9 476 15 947 7 379 9 380 7 401 Programma’s 18 1.008 21 2.513 19 1.940 8 1.187 12 1.855 Tijdschriften 7 161 9 521 3 101 3 204 4 263 Publicaties 9 111 12 116 17 223 9 155 11 181 Matching fund kinderboekillustraties 23 520 35 1.169 11 21 4 8 22 41 Overige projecten en flexibel budget 1 25 1 50 13 306 Totaal 106 3.489 161 7.460 136 4.821 98 4.199 125 5.115

Cultureel erfgoed (Digitale) publieksactiviteiten en zichtbaarheid 66 1.904 66 2.819 67 2.891 51 2.594 51 2.568 Cultureel erfgoed minderheden 27 629 19 465 16 526 17 624 21 718 Ontwikkelings- en overnamekosten lening 1 30 1 300 Structurele aankopen 17 1.699 2 325 9 921 6 800 19 2.175 Incidentele aankopen 6 3.771 7 5.283 18 9.075 10 2.832 21 5.785 Volkenkundige aankopen 4 70 6 99 3 83 9 219 3 47 Kunsthistorisch onderzoek 3 170 2 120 1 111 1 113 2 149 Wet behoud cultuurbezit 1 71 7 351 1 96 3 68 Vormgevingserfgoed 8 393 Erfgoed veiligheidszorg 26 385 38 423 Gemeenschappelijk cultureel erfgoed 1 37 3 107 2 126 Overige projecten en flexibel budget 6 105 2 30 2 65 Totaal 134 9.189 113 9.626 121 13.749 128 8.033 171 12.817

Interdisciplinaire activiteiten Cultuureducatie 21 601 63 2.183 Interregeling 18 479 12 499 Totaal 18 479 21 601 75 2.682

Beeldende kunst en vormgeving internationaal Presentaties miv Hgis-C 221 1.524 226 2.002 178 1.712 191 2.002 229 2.282 Kunstbeurzen galeries 66 373 62 341 70 290 74 294 68 306 Statelijke manifestaties 2 389 3 634 3 435 2 844 Bezoekersprogramma Overige projecten en flexibel budget 9 11 3 69 3 94 Totaal 289 2.285 288 2.343 260 2.647 271 2.800 302 3.526 Ondersteuning en activiteiten 2007

Beleid 11 Prioriteiten 12 Budget 19 2 Ontwikkelingen 20

18 Budget

De Mondriaan Stichting financiert haar activiteiten met middelen uit de Cultuur­- nota van het ministerie van OCW. Voor de periode 2005–2008 beloopt de totale subsidie € 76.295.439, waarvan voor de jaren 2005–2007 uit de Hgis-Cultuurmiddelen 3,3 miljoen euro voor internationale activiteiten aan de Mondriaan Stichting gedele­ geerd is door de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW. Projecten ondersteund met Hgis-Cultuurgelden worden in dit jaarverslag vermeld onder de diverse onder­ steuningsmogelijkheden en in een afzonderlijk overzicht. Ondersteuning en activiteiten 2007 Beleid 11 Prioriteiten 12 De Mondriaan Stichting ontvangt naast deze subsidies ook specifieke doelsubsidies Budget 19 Ontwikkelingen 20 van beide ministeries: 2

Cultuureducatie De Mondriaan Stichting en het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ hebben in 2007 en 2008 de beschikking over 1,5 miljoen euro per jaar voor het ondersteunen van cultuureducatieve activiteiten in alle kunstdisciplines en het cultureel erfgoed.

In 2007 was de druk op het budget zo hoog, dat het ministerie van OCW eind 2007 19 een extra toezegging heeft gedaan van € 300.000. In 2007 is in totaal 2,2 miljoen euro besteed 91 .

Veiligheidszorg Het ministerie van OCW stelde in 2005 budget beschikbaar voor het bevorderen van de kwaliteit van de veiligheidszorg bij niet-rijksinstellingen. Voor 2006, 2007 en 2008 is jaarlijks € 500.000 beschikbaar. In 2007 werd € 422.802 besteed 65 .

Nederlandse Antillen Voor het ontwikkelen van infrastructuur voor beeldende kunst op de Nederlandse Antillen stelde het ministerie van OCW in 2006 eenmalig een subsidie beschikbaar van € 100.000. Dit bedrag is besteed aan de activiteiten in 2007 van Instituto Bueno Bista op Curaçao.

Interregeling Het ministerie van OCW heeft de Mondriaan Stichting, het Nederlands Fonds voor de Film en het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties in totaal € 1.400.000 ter beschikking gesteld voor het uitvoeren van de Interregeling in 2007 en 2008. In 2007 is € 503.616 besteed 94 .

Internationaal bezoekersprogramma Hiervoor ontving de Mondriaan Stichting in 2007 € 46.000 uit de Hgis-­Cultuurmiddelen 117 .

Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers Voor 2006–2008 werd € 150.000 ter beschikking gesteld voor activiteiten van het Nago 65 . Ontwikkelingen

In 2007 werd ruim 24 miljoen euro uitgegeven aan 673 projecten. In totaal werden 1.343 aanvragen bij de Mondriaan Stichting ingediend door archieven, galeries, musea en andere instellingen. Daarvan zijn er 1.051 in behandeling genomen. De tabel geeft een algemeen beeld van de aanvragen. In de volgende hoofdstukken worden deze ­gegevens meer gedetailleerd weergegeven.

Ondersteuning en activiteiten 2007 Het jaar 2007 onderscheidde zich in de volgende opzichten: Beleid 11 Prioriteiten 12 Budget 19 In totaal 24 miljoen euro werd toegezegd aan projecten. Niet eerder besteedde Ontwikkelingen 20 2 de Mondriaan Stichting zo’n hoog bedrag. Dit komt onder meer door het grote aantal aanvragen voor incidentele aankopen 63 en de nieuwe mogelijk­heden voor cultuur­ educatie 91.

De Mondriaan Stichting constateert dat op lokaal en regionaal niveau veel vernieuwing plaatsvindt. Goede projecten worden vaak vanuit een lokale of regionale

20 basis ontwikkeld. Om dit te kunnen faciliteren streeft de Mondriaan Stichting in het Beleidsplan voor 2009–2012 naar een redelijke spreiding van middelen. In de afgelopen jaren besteedde de Mondriaan Stichting binnen de Randstad het hoogste bedrag per inwoner, gevolgd door Friesland. Hekkensluiters waren Overijssel en Drenthe.

Een succesvol project kan leiden tot hogere (publieks)inkomsten of aanvullende financiering door particuliere sponsors. De Mondriaan Stichting heeft in 2007 zoveel mogelijk geprobeerd niet langer afbreuk te doen aan dit succes door de ondersteuning in te intrekken of te verlagen, maar heeft in dergelijke gevallen samen met de aanvrager een goede bestemming gevonden voor het ontstane overschot, zoals een bijdrage aan een volgend project of aan de professionalisering van de organisatie.

Het aantal aanvragen was vergelijkbaar met 2006.

In 2007 werden in totaal 292 aanvragen ontvangen die niet in behandeling werden genomen. Dat is meer dan in eerdere jaren. Dit kwam zowel door het grotere aantal aanvragen als door de nieuwe werkwijze. Naast aanvragen die niet voldoen aan de formele voorwaarden worden ook aanvragen die evident niet voldoen aan de doel­ stellingen of de criteria van de ondersteuningsmogelijkheden niet meer in behande­ ling genomen. Dit heeft als voordeel dat aanvragers sneller uitsluitsel krijgen over hun aanvraag. Een overzicht van deze aanvragen staat op pagina 55, 87, 107, 162 .

Over het geheel genomen was het toekenningspercentage laag. Door de ­stijgende druk op het budget, onder meer doordat projecten steeds duurder worden, heeft de ­Mondriaan Stichting streng moeten selecteren. Om versnippering te voor­ komen ondersteunt zij projecten bovendien zoveel mogelijk op een reëel niveau. In het ver­leden is gebleken dat het afwijzingspercentage te hoog kan worden: te veel aan­ vragen voor goede projecten moeten dan om budgettaire redenen worden afgewezen. Er moet voldoende ruimte blijven voor het nemen van risico. De Mondriaan Stichting heeft daardoor in 2007 op een aantal onderdelen haar begroting flink overschreden, bijvoorbeeld voor de programma’s voor beeldende kunst en vormgeving 25 en educatieprojecten 91 . In de begroting voor de beleidsplanperiode 2009–2012 wordt hiermee rekening gehouden.

Inhoudelijke ontwikkelingen binnen beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed worden in de volgende hoofdstukken beschreven. Ondersteuning 23 Ondersteuning 23 Activiteiten 30 Activiteiten 30 Ontwikkelingen 32 Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 Voornemens 33 Aanvragen 35 3 Aanvragen 35 12345678910 Beeldende Beeldende kunst kunst en vorm­ en vorm­ geving geving Beeldende kunst en vormgeving kunst Beeldende Beeldende kunst en vormgeving in Nederland De Mondriaan Stichting wil de belangstelling voor hedendaagse 3. beeldende kunst en vorm­geving en de vraag daarnaar ­bevorderen

door de ontwikkeling in, de 21 ­presentatie van en de gedachte­ vorming over beeldende kunst en vormgeving te stimuleren en te ondersteunen. 3.

22 Ondersteuning

De Mondriaan Stichting ondersteunt uiteenlopende activiteiten voor beeldende ­kunst en vormgeving, zoals projecten, incidentele activiteiten, programma’s van presentatie- instellingen en kunstenaarsinitiatieven, onderwijsopdrachten, publicaties en tijd­ schriften, en de KunstKoop. In 2007 is aan deze activiteiten 4,8 miljoen euro besteed (exclusief de KunstKoop). Van de 297 aanvragen zijn er 114 ondersteund. De toekenning­percentages zijn vergelijk­baar met 2006.

Projecten Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Van de aanvragen voor activiteiten voor beeldende kunst en vormgeving ging ook in Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 2007 het merendeel over financiering van projecten. Dit jaar werden 143 aanvragen Ontwikkelingen 32 voor projecten behandeld. Het aantal behandelde aanvragen is lager dan in 2006. Voornemens 33 Aanvragen 35 Dit komt door:

In 2007 voerde de Mondriaan Stichting de Interregeling uit. Aanvragers voor deze ondersteuningsmogelijkheid deden in 2006 nog vaak een beroep op de onder- steuningsmogelijkheid voor beeldende kunst en vormgeving in Nederland. 23

De Mondriaan Stichting volgt voor aanvragen die evident niet voldoen aan de doeleinden van de ondersteuningsmogelijkheid een versnelde procedure. Aanvragers horen nu eerder dat hun project niet past bij de Mondriaan Stichting. Deze aanvragen tellen niet mee in het voornoemde aantal behandelde aanvragen.

Toezeggingen 2007 Aantal Aantal Percentage Besteding Percentage aanvragen gehonoreerd gehonoreerd MS ×1000 totaal bedrag

Projecten beeldende kunst 135 47 34.8 % 1.701 7.0% Projecten vormgeving 8 7 87.6 % 258 1 . 1 % Projecten beeldende kunst Antillen en Aruba 3 2 66.7 % 109 0.5 % Projecten vormgeving Antillen en Aruba Kunstopdrachten onderwijs 16 7 43.8 % 401 1.7 % Programma’s 36 12 33.3 % 1.855 7.7 % Tijdschriften 9 4 44.4 % 263 1 . 1 % Publicaties 19 11 57.9 % 181 0.8 % Matching fund kinderboekillustraties 22 22 100.0 % 41 0.2 % Overige projecten en flexibel budget 13 13 100.0 % 306 1.3 % Totaal 261 125 5.115

Ontwikkelingen 2003– 2007 2003 2004 2005 2006 2007 Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000

Projecten beeldende kunst 31 1.016 59 1.982 68 1.852 49 1.699 47 1.701 Projecten vormgeving 9 196 8 186 7 214 10 282 7 258 Projecten beeldende kunst Antillen en Aruba 3 66 4 100 2 109 Projecten vormgeving Antillen en Aruba Kunstopdrachten onderwijs 9 476 15 947 7 379 9 380 7 401 Programma’s 18 1.008 21 2.513 19 1.940 8 1.187 12 1.855 Tijdschriften 7 161 9 521 3 101 3 204 4 263 Publicaties 9 111 12 116 17 223 9 155 11 181 Matching fund kinderboekillustraties 23 520 35 1.169 11 21 4 8 22 41 Overige projecten en flexibel budget 1 25 1 50 13 306 Totaal 106 3.489 161 7.460 136 4.821 98 4.199 125 5.115 Hoewel het aantal aanvragen is verminderd en het budget voor projecten sinds 2005 flink is verhoogd, bleef de druk op het budget zeer groot. Dit kwam onder meer door een hoger toegezegd bedrag per aanvraag. In 2005 was dit bedrag € 127.687; in 2006 is het gestegen tot € 132.058 per project. In 2007 ging het gemiddeld om € 142.302 per project. Dit komt door:

Het is essentieel dat projecten kunnen worden uitgevoerd op een voldoende niveau. Daarom geeft de Mondriaan Stichting er de voorkeur aan minder projecten te ondersteunen, met een reëel bedrag. Zij is tegen het versnipperen van middelen over veel projecten. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland 3 Ondersteuning. 23 Sinds 2005 zijn bij rijksoverheid, provincies en gemeenten minder budgetten Activiteiten 30 voor beeldende kunst. Aanvragers vragen daarom per project meer ondersteuning Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 aan bij de Mondriaan Stichting. Aanvragen 35

Projectkosten stijgen veel harder dan de inflatie. Een project kostte in 2007 aanzienlijk meer dan een aantal jaar geleden als gevolg van hogere kwaliteit en een toe- nemend gebruik van bijvoorbeeld nieuwe media. Projecten met landelijke ­uitstraling

24 en professionele communicatie zijn kostbaar. De gemiddelde kosten van een project voor beeldende kunst bedroegen in 2007 € 245.163. In 2006 was dat bedrag € 232.899.

Door deze factoren is het toekenningspercentage voor projecten voor beeldende kunst en vormgeving laag: 35 %. Wanneer daarin ook de aanvragen die niet in ­behandeling zijn genomen worden meegerekend, bedraagt dit percentage 23 %. Daarom moest de Mondriaan Stichting ook in 2007 streng selecteren. Alleen projecten van een uit­ muntend niveau kwamen in aanmerking voor ondersteuning. Om het aantal gehono­ reerde projecten niet nog verder te laten dalen, heeft de Mondriaan Stichting het budget voor projecten voor beeldende kunst en vormgeving op incidentele basis ver- ruimd. ​­​In 2007 werd 2,1 miljoen euro besteed aan projecten voor beeldende kunst en vormgeving. Het budget van € 1.550.000 is daarmee voor het derde achtereenvolgende­ jaar on­toereikend gebleken. Het is daarom noodzakelijk dat het budget blijvend wordt verhoogd, ook omdat het, gezien de kwaliteit van de aanvragen, onwenselijk is nog strenger te selecteren. Een korte beschrijving van alle projecten voor beeldende kunst en vormgeving die in 2007 werden ondersteund volgt op pagina 35 .

Projecten voor beeldende kunst en vormgeving worden gefinancierd uit de Cultuur- nota, aangevuld met een klein budget uit de Hgis-Cultuurmiddelen voor projecten Beeldende kunst en vormgeving in Nederland met een internationale component. Daarmee kan worden bijgedragen aan overname Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 van belangwekkende buitenlandse tentoonstellingen, internationale ­samenwerking Ontwikkelingen 32 of uitnodiging van buitenlandse gastcuratoren. Of bijvoorbeeld aan reiskosten Voornemens 33 Aanvragen 35 van journa­listen, om te stimuleren dat Nederlandse kunstcritici meer schrijven over belangwekkende buitenlandse ontwikkelingen. De internationalisering van de ­beeldende kunst is in Nederland voor het publiek nog niet erg goed zichtbaar. In 2007 financierde de Mondriaan Stichting geen enkele overname van een belang­ wekkende buitenlandse tentoonstelling; een extra stimulans blijft dan ook nodig. ​ 25 Wel ondersteunde zij reizen van journalisten naar het buitenland, zoals naar de Gwanju Biënnale, conferenties waar internationale ontwikkelingen aan de orde ­kwamen en internationale curatorenprogramma’s.

De Mondriaan Stichting werkt in het hele Koninkrijk. Zij ontving in 2007 drie aan­ vragen uit de Nederlandse Antillen en Aruba, waarvan er twee werden ondersteund (een aanvraag werd ingetrokken). Omdat het belangrijk is de infrastructuur ter plaatse te ondersteunen, financierde de Mondriaan Stichting bijvoorbeeld het jaar­ programma 2007 van Instituto Bueno Bista op Curaçao.

Om ervaringen uit te wisselen en aanvragers goed van dienst te kunnen zijn, is regel- matig overleg met (Nederlandse) fondsen die actief zijn op de Nederlandse Antillen en Aruba. Tot nu toe blijft het aantal aanvragen achter en de financiering beperkt tot Curaçao. Om de samenwerking tussen organisaties in Nederland en op de eilanden te stimuleren is tijdens de Oriëntatiereis naar Mexico 31 ook Curaçao bezocht. In 2008 wordt dit bezoek gevolgd door een werkbezoek door een mede­werker van de Mondriaan Stichting. Deze medewerker zal ook contact zoeken met organisaties op Aruba en de Bovenwindse Eilanden.

Kunstopdrachten onderwijs Binnen het budget voor projecten voor beeldende kunst en vormgeving is een bedrag van € 350.000 geoormerkt voor kunstprojecten in het onderwijs. In 2007 werden aan- vragen voor deze projecten voor het eerst niet afzonderlijk maar gezamenlijk, in twee beoordelingsrondes, behandeld. Dit maakt het mogelijk aanvragen onderling te ver­ gelijken. Daaraan is behoefte omdat het budget sterk is overvraagd: projecten ­worden duurder en het aantal aanvragen is flink gestegen (van zeven in 2005 naar ­zestien in 2007). Het afwijzingspercentage is daardoor ook hoger dan voorgaande jaren. Voor- beeldstellende opdrachten komen in aanmerking voor ondersteuning. De meest bijzondere en vooruitstrevende opdrachten gingen uit van directe interactie met ­scholieren en maakten intensief gebruik van nieuwe media. Aanvragen 42

Programma’s De Mondriaan Stichting ondersteunt programma’s van presentatie-instellingen voor beeldende kunst en vormgeving, omdat ze van vitaal belang zijn voor ­ontwikkelingen in de kunst. Deze organisaties onderscheiden zich als alternatief circuit van de meer geves- tigde instellingen door een actuele en flexibele programmering. Hun ­programma’s geven gelegenheid tot experiment en vernieuwing, zijn laboratoria voor artistiek ­onderzoek en bieden podia voor jonge kunstenaars. Zowel publiek en kunstenaars als grotere instel- lingen, galeries en musea zijn omwille van doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hoogstaande programma’s. Door hun karakteristieke nieuws- gierigheid en snelle reactie op nieuwe ontwikkelingen beschikken deze organi­saties over een goed internationaal netwerk. Arts Collaboratory 31

De Mondriaan Stichting hecht aan een landelijk netwerk van presentatie-instellingen. Dit circuit voorziet ideaal gesproken in een verscheidenheid van hoogwaardige, interessante en actuele programma’s die in voldoende mate een podium bieden. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Een belangrijk uitgangspunt bij het beoordelen van aanvragen voor programma’s is 3 Ondersteuning. 23 het dynamische karakter van een organisatie. Activiteiten 30 Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 In 2007 konden organisaties aanvragen voor hun programmering van 2008, 2009 en Aanvragen 35 2010. De aanvragen onderscheidden zich in de volgende opzichten:

Organisaties blijken steeds minder te passen in het beeld van alternatieve clubs waar kunstenaars zelf de programmering verzorgen. Ze fungeren meestal als geprofes­

26 sio­naliseerde instellingen, waar een of meer curatoren het inhoudelijk beleid opstellen.

Er zijn nog steeds organisaties die zich als kunstenaarsinitiatief presenteren, waarbij ruimte voor de kunstenaar centraal staat, maar deze zijn in de minderheid. Dit komt onder meer doordat de nieuwe generatie kunstenaars op pragmatische wijze vrij en toegepast werk combineert. Veel van deze kunstenaars groeperen zich niet ­langer in kunstenaarsverenigingen of -initiatieven. Samenwerkingsverbanden zijn vaker ad hoc en wisselend van samenstelling. Er kwamen relatief weinig aanvragen van nieuwkomers in dit circuit; de meeste aanvragende organisaties bestaan al langer.

Gelet op de wijze van programmeren valt het circuit nog steeds in twee cate­­ gorieën uiteen: enerzijds instellingen met een ad hoc-programma, anderzijds organi­­- saties die voor een langere periode plannen. In overeenstemming met hun korte­ termijnprogrammering vragen deze eerste organisaties voor één jaar onder­steuning aan. Andere organisaties programmeren voor een langere periode en vragen voor drie jaar aan. Voor deze laatste categorie is financiële continuïteit belangrijk om goed te kunnen functioneren.

Veel initiatieven gaan uit van een interdisciplinair kunstbegrip: eCultuur is bij geen van deze instellingen een doel op zich, maar maakt bij steeds meer organisaties integraal deel uit van hun activiteiten.

De maatschappelijke betrokkenheid van de initiatieven blijkt uit de relatie die zij in hun programma’s leggen met het publiek of de onderwerpen die zij op de agenda zetten. De interactie met de maatschappij of het publiek is vaak lokaal gericht, maar vervult wel een voorbeeldfunctie op nationaal niveau. Ook zijn er initiatieven die zich concentreren op de autonomie van de kunst en de kunstenaar. Zij willen kunstenaars de ruimte bieden los van enig kader werk te produceren.

Culturele diversiteit komt in de aanvragen niet of nauwelijks voor: niet in de programmering en ook niet in de publieksbenadering.

Om tegemoet te komen aan de grotere betekenis van programma’s van presentatie- instellingen heeft de ­Mondriaan Stichting sinds 2005 meer budget beschikbaar. Dit budget (€ 1.200.000) werd echter in 2007, net als in 2005 en 2006, ruimschoots overtroffen door het aan­gevraagde bedrag (€ 3.849.000). Het toekenningpercentage is daardoor verder gedaald, van gemiddeld 56 % (tot en met 2005) naar 33 % in 2007. In plaats van de beschikbare middelen over een groot aantal organisaties te versnip- peren ondersteunt de ­Mondriaan Stichting bij voorkeur minder organisaties met een voldoende bedrag. In 2007 is aan programma’s in totaal 1,9 miljoen euro besteed. Om ook bij stijgende programmakosten een landelijke alternatieve infrastructuur voor beeldende kunst en vormgeving in stand te kunnen houden is meer budget nodig. Aanvragen 44

Tijdschriften Kunst- en vormgevingstijdschriften bieden een podium voor reflectie en fungeren als gids voor het publiek. De Mondriaan Stichting ondersteunt tijdschriften die een bijdrage leveren aan het debat en daarmee aan de ontwikkeling van en belangstelling Beeldende kunst en vormgeving in Nederland voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving. In de jaarlijkse beoordelingsronde Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 zijn zes aanvragen behandeld. Voor 2007 werden vier tijdschriften ondersteund: Ontwikkelingen 32 Metropolis M (met inbegrip van het internationale supplement in 2007), De Witte Voornemens 33 Aanvragen 35 Raaf en Volume (toegezegd in 2006). Aanvragen 45

Tijdschriften kunnen voor een periode van drie jaar ondersteuning krijgen. ­Daarvoor is een professioneel uitgeefplan voorwaarde. Aanvragen worden in relatie tot elkaar beoordeeld. De kwaliteit van een tijdschrift en de bijdrage aan de ­gedachtevorming 27 over hedendaagse beeldende kunst en vormgeving staan centraal. De beste tijd­ schriften die het meest bijdragen aan de opinievorming worden ondersteund. De hoogte van de bijdrage wordt gekoppeld aan de inkomsten uit verkoop en adver- tenties (tot een maximum van € 65.000). Ook kan additioneel een bedrag van maxi- maal € 20.000 ter beschikking worden gesteld voor dekking van de internationale verspreiding van een tijdschrift. Buitenlandse Nederlandstalige tijdschriften kunnen ­uitsluitend ondersteuning vragen voor de distributiekosten in Nederland.

Door nieuwe media zijn tijdschriften steeds verdergaand genoodzaakt een visie op internet te ontwikkelen. Een aantal tijdschriften maakt plannen om daarop in te ­spelen. De Mondriaan Stichting wil graag stimuleren dat bladen ook andere, meer eigentijdse communicatievormen gaan gebruiken. Zo voerde zij in 2007 gesprekken met Jong Holland over het financieren van een marktonderzoek voor een digitale ­versie van het tijdschrift.

Publicaties en matching fund illustraties Sinds mei 2005 werken de Mondriaan Stichting en het Fonds voor Beeldende ­kunsten, Vormgeving en Bouwkunst samen bij het financieren van publicaties. Deze onder­ steuningsmogelijkheid is bedoeld voor eenmalige, zelfstandige publicaties voor ­beeldende kunst en vormgeving. Zij moeten inhoudelijk bijdragen aan de discussie over of inzicht bieden in ontwikkelingen, of werk van individuele beeldend kunstenaars en ontwerpers binnen die ontwikkelingen plaatsen. Alle aanvragen werden voor­gelegd aan een gezamenlijke adviescommissie, waarvan elk fonds de helft van de leden benoemde.

Aanvragen van rechtspersonen zoals instellingen en uitgevers voor algemene ­publicaties over beeldende kunst en vormgeving kunnen worden ingediend bij de ­Mondriaan Stichting. Voor boeken over het werk van individuele kunstenaars en vormgevers ­kunnen aanvragers zich richten tot het Fonds BKVB. De Mondriaan Stichting ­behandel­de een vergelijkbaar aantal aanvragen als vorig jaar: negentien. Daarvan werden er elf ondersteund. Aanvragen 45

De fondsen zullen in 2008 overleggen over voorzetting van de samenwerking. Afstem- ming is nodig om overlap van ondersteuning te voorkomen en duidelijkheid te schep- pen voor aanvragers. Deze afstemming zou ook kunnen worden gerealiseerd door de taakverdeling tussen monografische publicaties (Fonds BKVB) en algemene boeken (Mondriaan Stichting) te handhaven. Een ander deel van het budget is bestemd voor het Matching fund kinderboek­ illustraties, een ondersteuningsmogelijkheid voor geïllustreerde kinder- en jeugd­ literatuur. De Mondriaan Stichting werkt hierin samen met het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds, dat verantwoordelijk is voor de uitvoering. In 2007 zijn 22 geïllustreerde kinder- en jeugdboeken (en hun vertalingen) ondersteund. Dit aantal is aanmerkelijk hoger dan in voorgaande jaren, doordat er zeer veel buitenlandse aandacht is voor vertaalde geïllustreerde kinder- en jeugdboeken uit Nederland. Aanvragen 47

Overige projecten en flexibel budget Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Overige projecten zijn bijzondere, hoogwaardige en belangrijke aanvragen die ondanks 3 Ondersteuning. 23 de nieuwe, meer flexibele werkwijze om formele redenen niet in aanmerking zouden Activiteiten 30 komen voor ondersteuning, maar wel bijdragen aan de doelstelling. De beschrijving Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 van de projecten die in 2007 binnen dit budget zijn ondersteund begint op Aanvragen 35 pagina 47 . Daarvan waren dertien projecten gericht op beeldende kunst en vorm­ geving, zoals de exploitatie van het educatieve kunsttijdschrift Mister Motley.

KunstKoop

28 De KunstKoop stelt particulieren in staat kunst te kopen op afbetaling zonder rente te betalen. Het is de enige ondersteuningsmogelijkheid in het kunstbeleid die de vraag naar ­hoogwaardige kunst stimuleert. Deze kunst is vaak minder toegankelijk en dus minder gemakkelijk verkoopbaar. Het stimuleren van de particuliere markt voor beel- dende kunst en vormgeving is een van de accenten in het beleid van de Mondriaan Stichting.

Begin 2007 zijn de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar de markt van verkoop, verhuur en uitleen van hedendaagse beeldende kunst dat door de ­Mondriaan Stichting en het ministerie van OCW is gefinancierd. Het onderzoek werd in opdracht van de Federatie Kunstuitleen en de Nederlandse Galerie Associatie uit­gevoerd door bureaus EIM en Motivaction. Het bestond uit een brancheonderzoek en een onder- zoek naar consumentengedrag. De KunstKoop was een integraal onderdeel van dit onderzoek. Een van de bevindingen is dat kunstliefhebbers de persoonlijke benade- ring van galeries en het aanbod waarderen. Verder worden galeries hoog­drempelig genoemd en geldt het beperkte besteedbare budget als een belangrijke reden om geen kunst te kopen. Om de gespreide betaling en de mogelijkheid op deze manier een kunstwerk aan te schaffen wordt de KunstKoop als zeer aantrekkelijk ervaren. Wel zou de KunstKoop aan bekendheid kunnen winnen – vooral bij minder ervaren kunst- liefhebbers, die niet onmiddellijk hun weg naar de galerie vinden.

Eind 2007 heeft de Tweede Kamer er met een bijna unanieme meerderheid bij ­minister Plasterk van OCW op aangedrongen de KunstKoop te behouden. De voor- gestelde afschaffing wekte veel onrust onder kunstenaars, galeries, kunstkopers en ­verzamelaars. Tijdens het kamerdebat waren alle fracties op een na het erover eens dat met het relatief geringe bedrag van 850.000 euro de aankoop van kunst aanmerke­lijk wordt bevorderd. De minister was het daarmee eens en zegde toe de KunstKoop te laten voortbestaan.

Uitvoering In 2007 namen 132 galeries deel aan de KunstKoop voor de periode 2007 en 2008. Zij verkochten samen ruim drieduizend kunstwerken aan particulieren met een rente­vrije lening via Fortis Bank. Het totaalbedrag aan door de Mondriaan ­Stichting betaalde rente bedroeg in 2007 € 854.346. Voor deelname aan deze ondersteunings- mogelijkheid in 2007 en 2008 hebben galeries in 2006 aanvraag gedaan. In 2005 stopten­ drie galeries met hun activiteiten, heeft een galerie haar activiteiten verplaatst naar het buitenland en voldoet een galerie niet meer aan de formele eisen van de ­KunstKoop. Hierdoor nemen per 1 januari 2008 nog 127 galeries deel aan de KunstKoop. Doordat het aantal nevenvestigingen in 2007 is gestegen met zeven, kan op 134 plaatsen in Nederland gebruik worden gemaakt van de KunstKoop. Met het oog op de beperkte middelen en de ­kwaliteit selecteert de Mondriaan Stichting galeries die de KunstKoop mogen aanbieden. Aanvragen voor ­deelname worden, na formele toetsing, voorgelegd aan ­deskundige adviseurs. Zij gaan na of de galeries voldoen aan de eisen van professionaliteit en kwaliteit. Professionaliteit heeft te maken met het werken volgens goed branche­gebruik. Belangrijk is hoe de gale- rie is opgezet en ingericht, hoe zij zich presenteert en tentoonstellingen inricht, hoe zij omgaat met kopers en kunstenaars, of zij met haar activiteiten bijdraagt aan de ontwikkeling en bekendheid van kunstenaars en hoe zij het publiek gelegenheid geeft Beeldende kunst en vormgeving in Nederland ontwikkelingen binnen het werk van kunstenaars te volgen. Verder moet het aanbod Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 van de galerie van voldoende kwaliteit getuigen. Die kwaliteit geldt het werk van de Ontwikkelingen 32 individuele kunstenaars en het tentoonstellingsprogramma als geheel. De ­Mondriaan Voornemens 33 Aanvragen 35 Stichting kan voor een evenwichtige spreiding van deelnemende galeries over Nederland rekening houden met de regio waarin zij zijn gevestigd. Galeries kunnen eens in de twee jaar aanvraag doen. In 2007 vond geen beoordelingsronde plaats. Voor deelname aan de ­KunstKoop in 2009 en 2010 kunnen galeries aanvraag doen voor 15 september 2008. Overzicht galeries 49 29

Resultaten Het succes van de KunstKoop blijkt uit de cijfers. ­Jaarlijks wordt via de KunstKoop voor ruim elf miljoen euro aan kunst gekocht. Dit bedrag wordt nog steeds hoger. Dit betekent dat ruim duizend kunstenaars profijt hebben van de KunstKoop. In de bijgaande grafiek en tabel staan de resultaten van de KunstKoop over 1997– 2007 vermeld. Sinds 1997 kopen meer mensen kunst met de KunstKoop, voor een gemid- deld hoger aankoop- en leenbedrag. Het totale aankoop- en leenbedrag is in ruim tien jaar bijna verviervoudigd. Uiteraard valt deze groei af te leiden uit een algemene prijs- stijging, ook in de galeriebranche, maar dit is slechts een deel van de verklaring. Het aantal verkochte werken is in deze periode ook fors toegenomen. Uit onderzoek blijkt dat 56 % van de kopers het kunstwerk zonder de KunstKoop niet zou hebben gekocht; 41 % van de kopers gebruikt de KunstKoop om een extra kunstwerk aan te schaffen.

Promotie De communicatiestrategie, die in 2006 is ontwikkeld, werd in 2007 met Fortis Bank en ontwerpbureau Van Gog nader uitgewerkt en uitgevoerd. In de tweede helft van dit jaar gebeurde dit met enige terughoudendheid door politieke onduidelijkheid over de KunstKoop. Wel is er in deze periode veel free publicity geweest in landelijke en regio- nale dagbladen en opinie- en vakbladen.

Aankoopbedrag Leenbedrag Rente Aantal contracten Aankoopbedrag Leenbedrag totaal in € totaal in € totaal in € verwerkt door MS gemiddeld in € gemiddeld in €

1997 3.241.835 2.483.246 260.558 1.420 2.283 1.749 1998 5.954.498 4.643.529 463.814 2.456 2.424 1.891 1999 6.915.593 5.571.446 479.526 2.720 2.542 2.048 2000 8.877.725 7.270.265 709.594 3.376 2.630 2.154 2001 10.491.767 8.540.572 830.227 3.504 2.994 2.437 2002 10.699.069 9.170.238 847.550 3.693 2.897 2.483 2003 10.458.673 9.397.063 747.447 3.527 2.965 2.664 2004 10.650.093 9.545.930 764.534 3.482 3.059 2.742 2005 10.812.131 9.533.672 693.290 3.397 3.183 2.807 2006 10.244.093 8.620.895 716.681 3.008 3.406 2.866 2007 11.077.805 9.225.549 854.346 3.149 3.518 2.930

Gegevens kunstKoop op basis van verwerking door Mondriaan Stichting De belangrijkste uitgangspunten bij de communicatiestrategie waren het ­verbreden, verdiepen en verjongen van doelgroepen en het bieden van meer service aan de galerie­houders. De communicatiedoelstelling is gericht op het werven van nieuwe gebruikers en het stimuleren van herhalingsaankopen. Deze doelstelling sluit aan bij de resultaten uit het onderzoek naar de markt van verkoop, verhuur en uitleen van hedendaagse beeldende kunst.

De galeries vormen de belangrijkste schakel bij de promo­tie van de KunstKoop. Zij hebben direct contact met kopers en vormen het belangrijkste informatiepunt. Alle deelnemende galeries ontvangen brochures in vier verschillende beeldvarianten, Beeldende kunst en vormgeving in Nederland ansichtkaarten en stickers als promotiemateriaal. 3 Ondersteuning. 23 Activiteiten 30 Een belangrijk communicatiemiddel is de website www.dekunstkoop.nl. Deze is voor- Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 zien van een functie voor galeriehouders die hen in staat stelt de gegevens over de Aanvragen 35 galerie en lopende exposities up-to-date te houden. Ook kunnen zij foto’s en infor- matie ­uploaden van werken die met de KunstKoop kunnen worden gekocht. Voor de bezoekers is de website voorzien van een uitgebreide zoekmachine die hen in staat stelt via verschillende trefwoorden een kunstwerk te vinden. Het kunstwerk naar keuze

30 kan worden bekeken in een vir­tuele kamer en als e-card worden verstuurd. Deze func- ties worden in 2008 geactiveerd.

In het tijdschrift Kunstbeeld en in de Galeriegids werden advertenties geplaatst. De KunstKoop was aanwezig op de kunstbeurzen Art Rotterdam en Art Amsterdam en er werden direct mails verzorgd naar adressen van Fortis Bank.

Voor 2008 willen Fortis Bank en de Mondriaan ­Stichting de promotie van de Kunst- Koop verder intensiveren. Daarbij zal gebruik worden gemaakt van de ­resultaten uit het onderzoek door EIM en Motivaction. De reeks ansichtkaarten voor de ­KunstKoop zal worden uit­gebreid met nieuwe kaarten. De ­mogelijkheden van ge­zamenlijke marketing­acties gericht op de hypotheek­markt en deelname aan woonbeurzen zullen nader ­worden bekeken.

Activiteiten

Buiten de reguliere ondersteuningsmogelijkheden voor beeldende kunst en ­vormgeving organiseert de Mondriaan Stichting extra activiteiten om de belangstelling voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving en de vraag daarnaar te bevorderen. In 2007 werden diverse activiteiten gestimuleerd en gerealiseerd. Oriëntatiereis Sinds 2003 organiseren het Prins Claus Fonds en de Mondriaan Stichting jaarlijks een Oriëntatiereis voor een groep van Nederlandse en buitenlandse professionals uit de beeldende kunst en vormgeving naar buitenlandse regio’s die niet midden in de belangstelling staan of in opkomst zijn. Zij vinden het belangrijk dat de ­Nederlandse kunstwereld zich internationaliseert en niet uitsluitend op de westerse centra is gericht. Het doel van de Oriëntatiereizen is kennisvermeerdering en visieverbreding van de culturele sector in Nederland: professionals worden geïnformeerd over artis- tieke ontwikkelingen in minder bekende, maar daarom niet minder interessante regio’s. Daarbij dragen de reizen bij aan de promotie van kunstenaars uit minder bekende landen in Nederland en de uitwisseling met het culturele veld in Nederland. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland De reis biedt bovendien een platform voor dialoog tussen de deelnemers onderling, Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 bedoeld als begin van een langduriger relatie. Doordat de netwerken van ­Mondriaan Ontwikkelingen 32 Stichting en Prins Claus Fonds met elkaar in verbinding worden gebracht, worden Voornemens 33 Aanvragen 35 nieuwe netwerken gevormd. Deze opzet garandeert een gelaagde, intensieve uit­ wisseling van kennis, visies en perspectieven.

De Oriëntatiereis ging in 2007 naar Guadalajara, Mexico City en Curaçao. Nieuw was dit jaar de samenwerking met het Instituut Beeldende Kunst uit België. De groep 31 bestond uit vijf deelnemers die waren uitgenodigd door de Mondriaan Stichting: Rachida Azough, creatief directeur Kosmopolis; Nancy Hoffmann, directeur Instituto Buena Bista CCA Curaçao; Martijn van Nieuwenhuyzen, curator Stedelijk Museum Amsterdam; Robbert Roos, hoofdredacteur Kunstbeeld; Mirjam Westen, curator Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Het Prins Claus Fonds vroeg N’Goné Fall uit Senegal, architect en onafhankelijk curator; Niilofur Farrukh uit Pakistan, auteur en curator, president AICA Pakistan en editor Nukta Art; Ola Khalidi uit Jordanië, directeur Makan House Amman; Sangeeta Thapa uit Nepal, curator en directeur ­Siddhartha Art Gallery Kathmandu. Het IBK nodigde Els Roelandt, hoofdredacteur A Prior Magazine Gent en Eva Wittocx, programmeur beeldende kunst en perfor- mance Stuk Kunstencentrum Leuven uit.

Publicatie en debat Second Opinion In het voorjaar van 2007 heeft de Mondriaan Stichting met het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst de publicatie Second Opinion uitgebracht. Het boek gaat over de uitgangspunten en de consequenties van subsidies aan beeldend kunstenaars. In de bundel geven zesentwintig beleidsmakers, curatoren, critici, kunste­ naars, verzamelaars en wetenschappers uit binnen- en buitenland hun mening over de effecten van beeldende kunstsubsidies in Nederland. Deze bijdragen zijn geplaatst in een historisch overzicht van de belangrijkste trends en thema’s binnen de subsidiëring van beeldende kunst in Nederland.

Met deze bundel wilden het Fonds BKVB en de Mondriaan Stichting een discussie op gang brengen over de betekenis en werking van overheidsgeld voor de beeldende kunst en over de positie van beeldend kunstenaars en kunstinstellingen in Nederland. Op 3 oktober organiseerden de fondsen een openbare discussie met voor- en ­tegenstanders van een nieuw beleid. In de Openbare Bibliotheek van Amsterdam gingen curatoren, kunstenaars, fondsdirecteuren en publiek met elkaar in debat over zin en onzin van het subsidiesysteem.

Arts Collaboratory Op 22 november presenteerde de Mondriaan Stichting met Stichting Doen en Hivos in Paviljoen Het Oosten in Amsterdam het nieuwe samenwerkingsverband Arts Colla­ boratory. Het ondersteunt kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika en stimuleert samenwerking tussen beeldende kunstorganisaties wereldwijd. In de internationale hedendaagse beeldende kunst worden onafhankelijke kunstenaars­ initiatieven steeds belangrijker. Deze platforms vormen een aanvulling op of ­alternatief voor de vaak afwezige infrastructuur voor hedendaagse beeldende kunst. Ze ­leveren een belangrijke bijdrage aan het internationale discours over beeldende kunst, inter- nationalisering en diversiteit. Met Arts Collaboratory bieden Doen, Hivos en de Mondriaan Stichting deze initiatieven een gezamenlijk platform voor ­financiering, capaciteitsvergroting, kennisdeling en uitwisseling met Nederland.

De Mondriaan Stichting bevordert de contacten tussen de organisaties in Arts Colla- boratory en beeldende kunstorganisaties in Nederland en op de Antillen en Aruba. Zij stimuleert het ontwikkelen en realiseren van samenwerkingsprojecten en onderzoeks- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland reizen. Aanvragen kunnen worden ingediend door kunstenaarsinitiatieven in Afrika, 3 Ondersteuning. 23 Azië en Latijns-Amerika die betrokken zijn bij het Arts Collaboratory-programma of Activiteiten 30 door hedendaagse beeldende kunstorganisaties in Nederlands. Met de mogelijk­heden Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 die Arts Collaboratory biedt aan organisaties in Nederland hoopt de Mondriaan Aanvragen 35 Stichting samenwerkingsprojecten met interessante beeldende kunstorganisaties in Nederland en niet-westerse delen van de wereld te stimuleren.

32 Ontwikkelingen

Het jaar 2007 onderscheidde zich in de volgende opzichten:

In zeer veel projecten wordt een relatie gelegd met de samenleving: in concept, proces of uitvoering. Dat is merkbaar aan een stijging van het aantal aanvragen voor projecten met een sociaal-maatschappelijk thema. Vaak wordt in deze projecten een onderzoekende houding gecombineerd met samenwerking met partners van buiten het culturele veld. In vormgevingsprojecten wordt bijvoorbeeld geregeld samengewerkt met partners uit het bedrijfsleven.

Projecten ontstaan steeds vaker uit een inhoudelijk idee, waaraan de vorm ondergeschikt is. Beeldende kunst verruimt zich tot kunst waarin op allerlei ­manieren met beeld wordt gecommuniceerd. Een presentatie kan zowel traditionele ­beeldende kunst als architectuur, film, nieuwe media, performance, video en vormgeving om­vatten; de kunstenaar kan als kunstenaar, maar ook als dissident, gesprekspartner, onderzoeker of schrijver functioneren.

Het meer hybride karakter van projecten is ook een gevolg van bredere toe­ passing van nieuwe mediatechnologie. Steeds vaker maakt eCultuur integraal deel uit van projecten en programma’s van presentatie-instellingen. Als motor van artistiek- inhoudelijke vernieuwing speelt eCultuur een belangrijke rol bij het ontwikkelen van technologisch gemotiveerde projecten en het samenwerken met bedrijfsleven en universi­teiten. Internet is een volwaardig presentatieplatform geworden, waar de inter- actie tussen aanbieder en gebruiker centraal staat en de gebruiker niet alleen afnemer is, maar ook aanbieder kan zijn. Dit alles leidt tot een nieuw soort kunstprojecten. In 2007 heeft de Mondriaan Stichting ruim € 800.000 besteed aan autonome ­eCultuurontwikkeling binnen de hedendaagse kunst.

Er is een nieuwe generatie makers aangetreden die de beroepspraktijk anders inricht. Deze makers combineren betaald, toegepast werk en autonome activiteiten en zijn daardoor minder afhankelijk van subsidies. Zij groeperen zich ook minder dan vroeger, maar werken veeleer in tijdelijke projectgebonden samenwerkings­­verbanden. Met deze ontwikkeling wil de Mondriaan Stichting rekening houden bij het financieren van programmeringen en projecten. Het culturele veld blijft voornamelijk georiënteerd op westerse kunst. Deze oriën­tatie stond ook in 2007 in bijna alle aanvragen centraal. Aanvragen voor ­beeldende kunst en vormgeving verhouden zich bijvoorbeeld ook zelden ­uitdrukkelijk tot culturele diversiteit. Wat dit aangaat blijft extra inspanning nodig, zoals een ­Stimuleringsprijs.

De kwaliteit van promotionele activiteiten neemt toe. Toch kunnen promotie en publiciteit nog verder worden geprofessionaliseerd. De Mondriaan Stichting stimu- leert dit door hier in de gehele aanvraagprocedure meer aandacht aan te besteden, bijvoorbeeld door veelvuldig additionele informatie te vragen over publieksactiviteiten alvorens een besluit over de aanvraag te nemen. Ook in de inhoudelijke evaluatie en Beeldende kunst en vormgeving in Nederland verantwoording van projecten is promotionele kwaliteit een punt van aandacht. Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 Aanvragen 35 Voornemens

Voor beeldende kunst en vormgeving heeft de Mondriaan Stichting de volgende voornemens: 33

De Mondriaan Stichting presenteert begin 2008 haar beleidsplan voor 2009– 2012. Een van de belangrijkste uitgangspunten is dat organisaties voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed worden gestimuleerd aansluiting te vinden bij een divers draagvlak in de maatschappij. In de periode 2009– 2012 wil de ­M o n d r i a a n Stichting de maatschappelijke waarde van kunst en cultureel erfgoed meer aandacht geven.

Belangrijk voor het beleidsplan voor 2009– 2012 is ook de publicatie Second Opinion. Presentatie-instellingen en musea variëren sterk in de wijze waarop zij kunstenaars honoreren. Sommige projecten berusten op individuele subsidies van gemeenten, provincies en het Fonds BKVB. Daardoor blijft de begroting van pro- jecten kunstmatig laag. De Mondriaan Stichting houdt dan ook rekening met een aanmerkelijke kostenstijging wanneer honoraria in projecten worden opgenomen. Aan de honorering van kunstenaars in door haar ondersteunde projecten wil zij extra eisen stellen.

Ondanks het lage toekenningpercentage zijn voor het derde ­achtereenvolgende jaar de budgetten voor projecten en programma’s voor beeldende kunst en vorm- geving fors overschreden. Om de ondersteuning op peil te houden is de ­Mondriaan Stichting genoodzaakt voor 2008 op incidentele basis additioneel budget vrij te maken. In de begroting bij het beleidsplan voor 2009– 2012 zal met deze overschrij- ding rekening worden gehouden.

Het internationale beleidsplan voor 2008– 2012 legt meer nadruk op internatio­ nalisering van de Nederlandse kunstwereld. De Mondriaan Stichting wil extra mogelijk­ heden bieden voor internationale verkenningen en onderzoeken. Daardoor kunnen bijvoorbeeld aanvragen worden ingediend voor de ontwikkelingskosten die vooraf- gaan aan een internationaal samenwerkingsproject. Ook is de Mondriaan Stichting van plan de budgettaire mogelijkheden om tentoonstellingen uit het buitenland in Nederland te tonen te verruimen.

De Mondriaan Stichting voorziet een stijgende belangstelling van Nederlandse presentatie-instellingen, kunstenaarsinitiatieven en ook musea voor de mogelijkheden van het Arts Collaboratory-programma. Zij wil de samenwerking met Stichting Doen en Hivos binnen Arts Collaboratory ook na 2008 voortzetten. Het beleidsplan voor 2009– 2012 zal ook extra aandacht besteden aan een verkenning van Europese samenwerking. Via het netwerk Voltage, waarbij ­tientallen ­beeldende kunstorganisaties uit heel Europa zich hebben aangesloten, worden ­ervaringen uitgewisseld over de beeldende kunstpraktijk in de afzonderlijke landen en wordt naar meer internationale samenwerking op Europees niveau tussen de aan­ gesloten organisaties gestreefd.

In 2008 organiseert de Mondriaan Stichting met het Prins Claus Fonds en het Belgische Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst BAM een Oriëntatie- reis naar India, Bangladesh en Dubai. Voor een optimale kennisdeling zullen de resul- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland taten van deze reis via expertbijeenkomsten en publicaties worden verspreid. 3 Ondersteuning. 23 Activiteiten 30 Het Internationaal Bezoekersprogramma blijkt een goed middel om verdere Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 contacten te bevorderen met professionals die tijdens de Oriëntatiereizen in buiten- Aanvragen 35 landse regio’s worden ontmoet en geïnteresseerd zijn in samenwerking. Verder ­zullen evaluatiebijeenkomsten met oud-reizigers worden georganiseerd en, in sommige ­gevallen, tweede reizen naar een buitenlandse regio. In 2008 staat een tweede reis naar het Midden-Oosten op het programma, in vervolg op de eerste Oriëntatiereis

34 naar Egypte, Jordanië en Libanon in 2004.

Mede op basis van de resultaten van het onderzoek in opdracht van de ­Federatie Kunstuitleen en de Nederlandse Galerie Associatie naar de markt van verkoop, ver- huur en uitleen van hedendaagse beeldende kunst zal de promotie van de KunstKoop worden geïntensiveerd. Hoofdstuk 9 187

De Mondriaan Stichting heeft een klein budget gereserveerd voor eenmalige investeringen in hard- en software van organisaties voor beeldende kunst en vorm­ geving. Deze middelen zullen in 2008 ten goede komen aan de communicatie en over- dracht van presentatie-instellingen voor beeldende kunst. Ondersteunde projecten De Appel arts centre, Amsterdam Knowledge Transfer in Contemporary Projecten beeldende kunst Curating. An Expertmeeting € 9.021 € 49.639 mei 2007

De Appel organiseerde een expert- meeting over het onderwijs in curatorial practices. Tobias Berger, Dorothee Richter, Irit Rogoff en andere gasten uit binnen- en buiten­ land hebben zich gebogen over vragen als Curating can be learned, but can it be taught, and Instruct or imitate? Om de positie van de Appel als plek van internationale uitwisse- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland ling werd de meeting ondersteund. Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 Aanvragen 35

De Appel arts centre, Amsterdam Centraal Museum, Utrecht Centrum Kunstlicht in de Kunst, 35 The Old Brand New Genesis! Eindhoven € 30.000 € 174.750 € 50.000 € 346.750 Zero jun 2007– jun 2008 apr 2006 – jul 2007 € 1 6 . 9 7 0 € 45.970 feb – mei 2008 De lezingenreeks The Old Brand New De tentoonstelling Genesis! verkende wordt door De Appel, in samen­ de grenzen tussen wetenschap en De tentoonstelling Zero besteedt werking met onder meer de Rietveld beeldende kunst. Genesis! richtte zich voor het eerst in Nederland aandacht Academie en het Dutch Art Institute op de ideologisch gekleurde, stereo- aan de gelijknamige en belang- Enschede, georganiseerd. Door het tiepe tegenstellingen tussen kunst en wekkende Duitse beweging uit de begrip nieuw te bekijken in het wetenschap. In de presentatie werden jaren zestig. Met name de periode licht van oude of eeuwig terug­ zowel dogmatische als ondergravende 1958 –1966 kwam aan bod met een kerende onderwerpen als historisch voorbeelden rond deze tegenstel- bijzondere focus op het lichtgebruik bewust­zijn, virtuositeit, schoonheid, lingen getoond. Paul Klee Museum van Zero kunstenaars Heinz Mack, kennis, idealisme en radicaliteit, (Bern) en ZKM (Karlsruhe) namen de Otto Piene en Günther Uecker. Zij beoogt de reeks het begrip nieuw te tentoonstelling over. Om het bijzon- maken ook een gezamenlijke nieuwe her­definiëren. Genodigde sprekers, dere belang voor de beeldende kunst installatie voor de expositie. Het afkomstig uit alle disciplines, zijn en de internationale uitstraling werd perspectief van de tentoonstelling onder anderen Time Etchells, John het project ondersteund. sluit aan bij de historische en eigen- Berger, Stuart Hall, Dirk Lauwaert, tijdse ontwikkelingen in Eindhoven in Jerome Bel, Peter Sloterdijk en relatie tot techniek en kunst. Om het Brian Eno. belangwekkende onderwerp en de aansluiting bij de context van de stad en haar publiek wordt de tentoon­ stelling ondersteund.

Curatorial Training Programme, Het Financieele Dagblad, Amsterdam Fundashon di Artista, Curaçao Gemak, Den Haag Amsterdam Artikelen internationale evenementen Kunststraat De Grens The Go-Between € 9.9 0 0 € 18.000 € 9.000 € 73.820 € 50.000 € 291.268 € 10.000 € 98.844 2007 – 2008 sep – okt 2007 2007 – 2008 apr – sep 2007 Journalisten Karel Ankerman en Edo Kunststraat was een evenement in de In De grens participeren internatio­ Deelnemers aan het Curatorial Dijksterhuis van Het ­Financieele wijk Pietermaai op Aruba. Een groep nale kunstenaars in debatten, Training Programma van De Appel ­Dagblad bezochten Cairo Biënnale, nationale en internationale kunste- exposities, masterclasses en open- in Amsterdam organiseerden in Moskou Biënnale, Bienal del Fin del naars veranderde de wijk in een open- bare manifestaties rond thema’s als de Amsterdamse wijk de Bijlmer Mundo, Sjarhah Biënnale, Montreal lucht expositie met beeldende kunst, tolerantie, immigratie en identiteit. The ­Go-Between. Vanuit een vaste Biënnale, Moscow Art Fair en Istan- dans, literatuur, muziek en zang. Het onderdeel The wall onderzoekt locatie initieerde men uiteenlopende bul Biënnale. Om het Nederlandse Het project betekende een impuls bijvoorbeeld de wederzijdse beeld- ­contacten met en activiteiten voor publiek te kunnen voorzien van voor de publieke belangstelling voor vorming door van elkaar gescheiden wijkbewoners met beeldende kunste­ artikelen over deze belang­wekkende hedendaagse beeldende kunst. Om levende culturen en de grenzen van naars. De Mondriaan Stichting evenementen droeg de Mondriaan het project te realiseren werd met tolerantie in Nederland. Het onder- ondersteunde het project vanwege Stichting bij aan de reiskosten. verschillende partners samenge- deel Terminal belicht de immigratie- de bijzondere procesmatige aanpak, werkt en werden kunstenaars van problematiek vanuit de positie van die curatoren en kunstenaars in verschillende eilanden betrokken. de immigrant. Andere activiteiten staat stelde flexibel en doelgericht op Om de bijdrage aan het beeldende focussen op aanverwante onder- het publiek in te spelen. kunst­klimaat op de Nederlandse werpen als inburgering en identiteit.­ Antillen en Aruba werd het project Om de opinievorming en debat ondersteund. stimulerende uitgangspunten voor de culturele diversiteit binnen en buiten Nederland wordt het programma ondersteund. Projecten beeldende kunst Institute of Network Cultures, Instituto Buena Bista, Curaçao Amsterdam Instituto Buena Bista 2006 – 2008 Conferentie Video Vortex € 100.000 € 316.026 € 1 5 . 5 0 0 € 72.050 2006 – 2008 nov – dec 2007 Als internationaal opgezette project­ De conferentie Video Vortex over on- ruimte en artists-in-residence van line video opende met video­slamming: Fonds BKVB ontwikkelt Instituto live-optredens, performan­ces en Buena Bista een educatief programma presentaties. In het avondprogramma voor jonge kunstenaars en sociaal- werden de geschiedenis van de korte culturele projecten voor de Curaçaose film, experimenten met streaming gemeenschap. Initiatief­nemers zijn media en de omgang van kunstenaars David Bade, Reynaldo Chirino, Nancy met online archieven verkend. Film­- Hoffmann en Tirzo Martha. IBB richt makers, kunstenaars en activisten zich op artistiek-inhoudelijke ontwik- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland bundelden hun perspectieven op keling en vak­kennis, verbreding van de toename van sociale netwerken het beeld en begrip cultuur en het Ondersteuning 23 3. als Flickr, MySpace en YouTube. De documenteren en conserveren van Activiteiten 30 conferentie werd in podcasts en video- historische objec­ten en gedachtegoed. Ontwikkelingen 32 on-demand files beschikbaar gesteld. Om de bijzondere bijdrage aan de Voornemens 33 Om de reflectie op de effecten voor het lokale culturele infrastruc-tuur en de Aanvragen 35 kunstenaarschap en de waarneming en culturele verbinding tussen de verschil- beleving van film en videokunst werd lende delen van het Koninkrijk wordt de conferentie ondersteund. het project ondersteund.

36 International Filmfestival, Rotterdam Kunstbeeld, Diemen Kunstbeeld, Diemen Exploding Cinema Artikelen Antillen, Moskou, Sharjah India, Whitney Biënnale, Carnegie € 150.000 € 558 € 4 . 850 € 5.155 International, Shanghai Biënnale, jan – feb 2008 mrt – jul 2007 Gwanju Biënnale € 7.710 € 7.710 Exploding Cinema was een activi­ Voor onder meer de biënnales 2007 teiten­­programma gericht op het bezocht redacteur Robbert Roos van bena­drukken en onderzoeken van de ­Kunstbeeld Moskou, Sharjah en de Voor onder meer actuele ontwikke- relatie tussen beeldende kunst en film Nederlandse Antillen. Zijn artikelen lingen in de kunst in India, Whitney en kwam tot stand in samenwerking droegen bij aan de informatie­ Biënnale en Carnegie International met Rotterdamse kunstinstellingen. voorziening van het Nederlandse (beide New York), Shanghai ­Biënnale Het programma werd samengesteld publiek over internationale ontwikke­ en Gwanju Biënnale (beide China) door Edwin Carels en Rutger ­Wolfson. lingen in de hedendaagse beeldende reisde redacteur Robbert Roos van Zij zetten zes sleutelprojecten op voor kunst en vormgeving. De ­Mondriaan Kunstbeeld naar het buitenland. verschillende locaties met kunste- Stichting droeg bij aan reis- en Zijn artikelen droegen bij aan de naars als Robert Breer, Liam Gillick, verblijfkosten. informatie­voorziening van het ­Cameron Jamie, The Melvins en ­Nederlandse publiek over inter­ Paul Sharits. Om de samenwerkings­ nationale ontwikkelingen in de verbanden, de internationale hedendaagse beeldende kunst en programmering en de mogelijke vormgeving. De Mondriaan Stichting brugfunctie voor een breed en nieuw droeg bij aan reis- en verblijfkosten. publiek voor hedendaagse kunst werd

Mediamatic, Amsterdam Metropolis M, Utrecht Museum Catharijneconvent, Utrecht Sonic Acts, Amsterdam It’s Happening Now Artikelen Biënnale van Istanbul en Cold Turkey. Van Carnaval tot Pasen Sonic Acts XII – The Cinematic € 12 . 9 0 0 € 32.320 Horn Please € 50.000 € 127.277 Experience mei 2007 € 910 € 910 feb – mrt 2008 € 50.000 € 264.160 2007 feb 2008 Mediamatic organiseerde It’s Met Cold turkey slaagde het ­Happening Now: tussen ­Houellebecq Metropolis M ontving een bijdrage ­Catharijneconvent erin met het pro- The Cinematic Experience was de en Hooligan, een avond waarin aan de reiskosten voor het ­verslaan grammeren van hedendaagse kunst twaalfde editie van Sonic Acts. het fenomeen happening vanuit van de Biënnale van Istanbul en actuele vraagstukken over lijden te ­Cinematisch is een samen­smelting hedendaagse ideeën van kunstenaars de tentoonstelling over Indiase relateren aan de eigen historische van cinema en automatisch, werd geïnterpreteerd. De happening ­beeldende kunst Horn Please in Bern. context en het thema van de passie­ refererend aan ­belevings- is de aanduiding van performatieve, Aan reiskosten voor verslaglegging tijd. De ­betrokken kunstenaars waren of ­ervaringsmachines die de toe­ ge­ïmproviseerde en interactieve van culturele evenementen uit het Gijs Assmann, Erzsébet Baerveldt, schouwer omgeven met licht, kunstbijeenkomsten uit de jaren minder bekende circuit wordt door de Wout Herfkens, Rini Hurkmans,­ beeld, geluid en andere ­sensorische zestig en zeventig. Deelnemende Mondriaan Stichting bijgedragen om Rinke Nijburg, Paul de Reus, indrukken. Het festival bestond uit kunstenaars waren onder meer Marc het ­Nederlandse publiek te kunnen Dieuwke Spaans en Peter ­Struycken. een internationale conferentie,­ een Bijl, Bogomir Doringer, Mateusz informeren over internationale ont­ Om het onderscheidende museale filmprogramma,een expositie en Herczka, Erik van Lieshout, Junko wikkelingen in de beeldende kunst. aanbod en de bijdrage aan het ver- een ­avondprogramma van live acts Murakawa, L.A. Raeven, Ulay en groten van de publieke ­belangstelling en performances in De Balie, Louwrien Wijers. Om het belang en voor hedendaagse ­beeldende kunst Montevideo en Paradiso. Het relevantie van het onderzoek naar werd de tentoon­stelling ondersteund. project werd ondersteund om het deze grensverleggende­ kunstvorm gedegen programma en de brede werd de activiteit ondersteund.­ publieksbenadering. Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven Stedelijk Van Abbemuseum, Onderzoeksgedeelte Heartland Eindhoven or The River Reis- en verblijfkosten gastcuratoren € 25.000 € 33.540 € 16.250 € 16.250 aug 2007 – apr 2008 jan 2006

Heartland or the River bestaat uit Het Van Abbemuseum nodigde tentoonstellingen in Van ­Abbemuseum Magda Ziolkowska (Polen) en Kerstin en een researchtraject van beeldend Niemann (Duitsland) uit voor een kunstenaars die nieuw werk maken gastcuratorschap. Hun takenpakket in de Verenigde Staten. Het project bestond onder meer uit de ontwikke- heeft hedendaagse kunst, crafts ling van een internationale ­presentatie en muziek als onderwerp. Voor dit in het museum, collectieonderzoek project betrekt het museum nieuwe en ontwikkeling van een presen­ expertise op zoek naar een innova- tatie met Nederlandse kunstenaars tieve tentoonstellingsvorm voor het in Polen en Duitsland. De samen­ Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Nederlandse publiek. De Mondriaan werking tussen de curatoren en Stichting ondersteunt twee intensieve het Van Abbemuseum droeg bij Ondersteuning3 23 . werkbezoeken om het concept nader aan de internationalisering van de Activiteiten 30 te onderzoeken en te onderbouwen Nederlandse­ kunstwereld. Ontwikkelingen 32 en om professionals op dit gebied Voornemens 33 Aanvragen 35 te ontmoeten.

Stichting 5 Days Off Media, Stichting Art for You(th), Amsterdam Stichting Beeldende Kunst 37 Amsterdam Mister Motley naar Lowlands Manifestatie zilt, Heemskerk 5 Days Off Media 2007 € 13 . 0 4 4 € 32.610 Zilt € 50.000 € 195.050 aug 2007 € 15.000 € 106.500 jul 2007 – jul 2007 jul – aug 2007 Mr. Motley programmeerde tijdens 5 Days off media richtte zich op de Lowlands 2007 workshops rond teke- Zilt was een manifestatie over het presentatie van beeldende kunst en nen en performances door respec­ menselijke gedrag in de omgeving mediakunst binnen de context van tievelijk Antistrot, Saskia ­Janssen, van strand en zee. Vragen naar de elektronische muziek. Mojo Concerts, Voerman en Vermeulen. Maartje beleving van de mens en de invloed de Melkweg, Paradiso en Nederlands Folkeringa van het Harde Potlood van natuurelementen op zijn Instituut voor Mediakunst werkten daagde bezoekers uit een kunst­ gedrag vormden de basis voor een redactioneel en programmatisch zinnige impressie van de festival­ experimen­tele en ­onderzoekende samen met Steim om het festival ervaring te geven. Ook konden houding van de curatoren en een vorm te geven. Onder begeleiding bezoekers een eigen Mr. Motley ­verrassende kunstenaarskeuze. van de diverse instellingen werden gadget maken. In de avond werd een Twaalf kunstenaars maakten zin­ verschillende projecten gerealiseerd. film­programma vertoond met speci- tuigen prikkelende werken om Zo werd bij Montevideo onder ale aandacht voor muziek van jonge de waarneming van bezoekers te de naam (In)visible Sounds door beeldend kunstenaars uit binnen- en ­scherpen. De geselecteerde kunste- kunstenaars gezocht naar onzicht- buitenland. De activiteiten speelden naars waren Natalie Bruys, Wapke bare, het dagelijks leven bepalende zich af in een speciaal ingerichte tent Feenstra en Birthe Leemeijer. techno­logieën. Om de potentie van en over het hele festivalterrein. Om het festival en het stimuleren van de de inzet een jong en nieuw publiek in belangstelling voor nieuwe media- aanraking te brengen met beeldende kunst werd het project ondersteund. kunst werd het project ondersteund.

Stichting Biography Foundation, Stichting Den Haag Sculptuur, Stichting Ethiopisch Millennium, Stichting Festivalbureau Storm, Amsterdam Den Haag Rijswijk Utrecht Disorientation Non-lineair Ways Den Haag Sculptuur 2007 Etiopia: So much to share Kleine Biënnale 2008 of Storytelling € 50.000 € 999.000 € 15.000 € 51.800 € 50.000 € 400.000 € 15.000 € 120.000 jun – sep 2007 sep 2007 jun – jul 2008 dec 2007 De jubileumeditie van Den Haag Stichting Ethiopisch Millennium De Kleine Biënnale is een Disorientation non-lineair ways of Sculptuur stond in het teken van organiseerde een aantal activiteiten ­manifestatie rond twaalf kunste- story­telling bestond uit een ­manifes­- hedendaagse beeldhouwkunst ter gelegenheid van het Ethiopisch naars die nieuw werk maken voor tatie en een conferentie in Paradiso uit Australië en Nederland. Met Millennium. Naast fototentoon- kinderen en vo­lwassenen op de en een publicatie. Het project bouwde de grootschalige buitenexpositie stelling Getseta in Atrium in Den locatie van een fort bij Utrecht. voort op de eerdere editie Disorienta- ­Mapping the system werd nieuw Haag, een fototentoonstelling in Deelnemende ­kunstenaars van deze tion – New ways of Story­telling. Het werk getoond van jonge kunstenaars Rijksmuseum voor Volkenkunde in editie waren onder anderen Eylem centrale thema werd gevormd door des- met als over­koepelende thema´s Leiden, een ­tentoonstelling over het Aladogan, Maura Biava, Nikolaus oriënterende vertelstructuren, waarbij avontuur en verlangen. In semi- Ethiopisch schrift in de Centrale ­Gansterer, Takako Hamano en Klaas de belangstelling vooral uitging naar de publieke ruimtes werden videowerk Bibliotheek in Den Haag werd een ­Kloosterboer. In het educatieve effecten van producties met open narra- en fragiele sculptuur getoond. Bij filmfestival ­georganiseerd in de ste- traject worden kinderen opgeleid tot tieve structuren op de waarnemer. In de samenwerken­de organisaties ­vonden den Den Haag, Leiden en Rotterdam. gids. Om de opzet van deze kleine afsluitende publicatie werden de belang- lezingen en filmvertoningen plaats. Om de bevordering van culturele biënnale en de kwalitatief goede, rijkste bevindingen en conclusies van Werk van onder anderen Fiona Hall, diversiteit in beeldende­ kunst en nieuwe en internationale kunst voor de conferentie meegenomen en gingen Patrick Freddy ­Puruntatamer en Lisa erfgoed en om het feit dat kennis van een jong publiek wordt het project binnen- en buitenlandse auteurs in op Roet was te zien. Het grote publieks- andere culturen essentieel is, onder- ondersteund. verschillende subthema’s. De publicatie bereik en de landelijke uitstraling steunde de ­Mondriaan Stichting de werd ondersteund om het belang van waren aanleiding voor de ­Mondriaan ­programmering. opinievorming over beeldende­ kunst en Stichting om te ondersteunen. het relateren van een kunstinhoudelijk onderwerp aan het publieke domein. Projecten beeldende kunst Stichting Fotofestival Naarden FotoFestival Naarden 2007 € 30.000 € 477.800 mei – jun 2007

Onder de titel Emoticon belichtte het tiende FotoFestival Naarden in tientallen exposities op binnen- en buitenlocaties het gevoel. Subthema’s van het festival waren onder meer In Memoriam, Beautiful Freak en Angst. Het nevenprogramma bevatte lezingen van experts en toelichtingen van fotografen op hun werk. Marga Rotteveel trad op als hoofdcurator. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Vanwege het grote publieksbereik van het festival en ter ondersteuning Ondersteuning 23 3. van de zoektocht naar nieuwe wegen Activiteiten 30 dat publiek bij het festival te Ontwikkelingen 32 houden, werd een stimulerende Voornemens 33 bijdrage verstrekt. Aanvragen 35

38 Stichting Fotografie Noorderlicht, Stichting Gang, Arnhem Stichting IJ Producties, Amsterdam Groningen Programma 2008 – 2009 Festival 2007; Simmels gelijk Sweet and sour the story of sugar € 25.70 0 € 444.843 € 39.000 € 9 8 . 50 0 € 25. 58 6 € 63.580 2007 jul 2007 2007 Gang is een kunstenaarsinitiatief IJ Producties kreeg ondersteuning Sweet and sour the story of sugar annex projectbureau voor activiteiten voor het beeldend kunst­programma is een driejarig samenwerkings­ in de publieke ruimte, projecten en Simmels gelijk van Over het IJ Festival project ­tussen KIT Tropenmuseum, tentoonstellingen. Het initiatief is 2007. De titel ­refereerde aan de ­Noorderlicht en Universiteit van van van beeldend kunstenaars Rob Duitse filosoof Georg Simmel die zich Sunderland. Het project is opgezet Groot Zevert, Hans Jungerius en onder meer bezighield met de relatie voor innovatieve samenwerking Melle Smets. Gang richt zich op de tussen beeldende kunst en theater. tussen wetenschap en kunst, waarbij vormgeving van de omgeving met het Het programma van de kunstwerken culturele diversiteit en de relatie tus- Snelwegmuseum, een ludiek project was erop gericht de bestaande blik sen ­Nederland, Suriname, Indonesië dat het concept mobiliteit ook in de op theaterkunst te verbreden en de en Brazilië als leidraad dienen. uitwerking heeft meegenomen. Het kaders van de beeldende kunst te De suiker­politiek, de Nederlandse Snelwegmuseum moet aantonen dat onderzoeken. Internationale jonge koloniale geschiedenis en de relatie de snelweg met zijn randverschijn- makers als Zhana Ivanova, Tillman tussen fotografie en beeldende kunst selen een eigen streek vormt. Om de Meyer-Faye en Otobong Nkanga vormen enkele uitgangspunten. Om bijzondere aandacht voor dit vergeten ­werden uitgenodigd. De program- de uitgangspunten van het artistieke deel van de publieke ruimte wordt een mering van het beeldende kunst en theoretisch gerichte fotografisch bijdrage verleend. onderdeel was voorbeeldstellend in onderzoek, de kwaliteit van de deel- de samenhang tussen de projecten, nemende partners, en de bijzondere de keuze voor de kunstenaars en de samenwerking met herkomstlanden focus op uiteenlopende publieks- wordt het project ondersteund. groepen.

Stichting InterArt, Arnhem Stichting IZA, Amsterdam Glokalisering Close Connections 2007 € 50.000 € 875.923 € 12.000 € 53.180 2006 – 2007 mei 2007

InterArt ontvangt een bijdrage IZA organiseert Close ­Connections voor het project Glokalisering de bijzondere uitgangspunten en de 2007, een internationaal bezoekers­ van Amsterdamse instellingen tijdens bestaande uit een expositie, internet­ investering in de relatie tussen kunst programma voor cura­toren. Maxi- Art Amsterdam. uitzendingen en een publicatie. Zes en maatschappij werd het project maal twintig curatoren en critici uit beeldend kunstenaars en drie theater­ ondersteund. Afrika, Azië, Mediterrane landen, makers worden uitgenodigd voor Midden-Oosten, Oost en West een gezamenlijk onderzoek naar de Europa maakten kennis met vijftien relatie tussen globalisering en lokale kunstinstellingen, dertig Nederlandse processen in een aantal Arnhemse curatoren en critici, dertig­ kunste- wijken. Glokalisering is een praktisch naars en twintig galeries. De Balie vervolg op het theoretisch georiën­ was de centrale ontmoetingsplek teerde project Nieuw Cultureel en bijeenkomsten werden georgani- Burgerschap. Dit onderzoek richtte seerd in De Appel, Goethe Instituut, zich op de wijze waarop individuen Maison Descartes, SKOR en Stedelijk en groepen hun leven in maatschap- Museum Bureau Amsterdam. De pelijk en cultureel opzicht vormgeven verschillende culturele instellingen in tijden van ­globalisering en culturele werden onder de titel van Het tijdelijk meervoudig­heid. Voor Glokalisering museum als totaalaanbod aan de werden in verschillende stadsdelen professionele inter­nationale bezoeker drie gemeenschapkunstprojecten met ­gepresenteerd. Met het ­aanbieden telkens twee beeldend kunstenaars en van passe-partouts droeg IZA ook bij een theatermaker opgezet. Om aan het publieksbereik Stichting Kunst en Cultuur Noord- Stichting Kunstvlaai, Amsterdam Holland, Haarlem K u n s t v l a a i 7 Allerzielen Alom 2007 € 30.000 € 125.500 € 95.000 € 300.850 mei 2008 sep 2007 – mrt 2008 Kunstvlaai 2008 biedt op het terrein Allerzielen Alom liet kunstenaars de van de Westergasfabriek in Amsterdam dood een zichtbare plaats in het leven een groot overzicht van de activitei- geven. Zij creëerden nieuwe rituelen ten van kunstenaarsinitiatieven en om met het mysterie van de dood andere alternatieve organisaties aan om te gaan. Het project was een een breed en professioneel publiek. meer uitgebreide versie van de eerste Het nevenprogramma omvat ditmaal editie van 2005 en werd uitgevoerd een samenwerking met Amsterdam in Amstelveen, Blaricum, Castricum, Wereldboekenstad en Tijdelijk Purmerend en Schagen. De aanpak Museum Amsterdam, een videoten- werd overdraagbaar gemaakt, zodat toonstelling van VIVA en het project Beeldende kunst en vormgeving in Nederland zowel uitvaartbranche als cultuur- soundmuseum.fm met Nathalie Bruys Ondersteuning 23 sector het initiatief in 2009 kunnen en Katja van Stiphout. De Kunstvlaai 3. Activiteiten 30 voortzetten. Een wetenschappelijk is een betekenisvolle ontmoetingsplek Ontwikkelingen 32 onderzoek en afsluitend symposium voor kunstenaars, initiatieven en vak- Voornemens 33 zorgden voor theoretische verdieping. publiek. Ook al om de extra aandacht Aanvragen 35 Om de intensieve samenwerking met voor Turkse kunstenaarsinitiatieven en verschillende doelgroepen en de artis- Chinese masteropleidingen wordt het tiek inhoudelijke uitwerking werd het evenement ondersteund. project ondersteund.

Stichting Landschapstheater En Meer, Stichting de Nieuwe Stem, Utrecht Stichting Noordkaap, Dordrecht 39 Amsterdam Lynne Leegte Super La Tief/Recyclism Zomersprookjes- reuzenschelpen € 1. 6 1 0 € 130.863 € 2 3. 570 € 111. 570 vertellen verhalen langs de kust apr – mei 2005 mei – jul 2008 € 20.000 € 375.500 jun – sep 2007 In 2004 ondersteunde de Mondriaan Super La Tief is een serie activiteiten Stichting de aanvraag van De Nieuwe die geprogrammeerd is rond het feno­- Zomersprookjes was een gratis toe­­- Stem voor het project Cyclotron. meen massacultuur. Onderdelen zijn gankelijke, reizende, multidiscipli- Lynne Leegte ontwierp het toneel- en onder meer het gala Sterkste ­kunste- naire manifestatie met beeldende videobeeld voor dit interdisciplinaire naar van Nederland, de verkiezing kunst, literatuur en theater rond project met pianomuziek, electronica Lekkerste kunstenaar van Nederland, het thema verhalen uit de zee. en een ruimtelijke beeld- en geluid- een performance battle, een demon- Op twaalf locaties­ aan de Neder- installatie. In 2007 bleek het project stratie beeldhouwen met kettingzagen, landse kust ­werden zeventig glazen niet realiseerbaar. De Mondriaan een wedstrijd namedropping, de reuzen­schelpen van Bruno Doedens Stichting verstrekte een beperkte Eurotrash winkel van Arno Coenen, en Richard Price getoond. Vijftig bijdrage in de gemaakte onkosten een installatie van Federico D’Orazio ­schrijvers, dichters en klankkun- voor de inhoudelijke en financiële en diverse debatten. Het project is een stenaars leverden bijdragen die uit afwikkeling. brutale, waardenvrije poging om ver- de schelpen opklonken. Op locatie schillende groepen te betrekken in een tussen de installatie vonden theater- discussie over massacultuur in haar voorstellingen plaats. Tevens werd relatie tot de publieke ruimte. Om de een omvangrijk educatief programma brede publieksbenadering en de inzet ontwikkeld. Om de hoge publieksfac- van beeldende kunst binnen een rele- tor en de ­interdisciplinaire benade- vant maatschappelijk vraagstuk wordt ring werd het project ondersteund. het project ondersteund.

Stichting Paradox, Edam Stichting Planetart, Enschede Stichting Pleinmuseum, Amsterdam Oswiecim Now Gogbot 2007 Dropstuff € 46.000 € 554.417 € 30.000 € 147.260 € 50.000 € 975.000 2007 – 2011 sep 2007 sep 2007 – jul 2009

Het project Oswiecim now richt Gogbot Multi Media Art Festival is In Dropstuff werken twaalf zich op de discrepantie tussen en het zoeken van partners voor de een jaarlijks terugkerend platform ­Nederlandse musea voor ­hedendaagse de ­institu­tio­nele en persoonlijke volgende fasen. De Mondriaan voor nieuwe ontwikkelingen in de kunst, vierentwintig kunstenaars en ­geschiedenis van het voormalige ­Stichting ondersteunt het project om multimediakunst. Het thema van de ontwerpers en verscheidene lokale Auschwitz. Persoon­lijke verhalen de wijze waarop histo­rische ontwik- centrale tentoonstelling in de Grote scholen voor voortgezet onderwijs en archief­onder­zoek vanaf 1940 tot kelingen vanuit een artistiek, weten- Kerk was in 2007 Mediapolis, naar samen. Dropstuff is een heden vormen de inhoudelijke basis schappelijk en ­persoonlijk perspectief aanleiding van het gelijk­namige communicatie­ ­platform in het publieke van het project. Het ­materiaal wordt in kaart ­worden gebracht. boek van Alex de Jong en Marc domein, toegankelijk in een mobiel verwerkt in verschillende producties ­Schuilenberg. Gogbot 2007 maakte paviljoen en op de ­website. Het als DVD, educatief programma, duidelijk hoe de leefomgeving wordt project wil het ­uitwisselen van film, multi­mediale tentoonstelling, beïnvloed door populaire massa­ meningen en denkpatronen tussen ­publicatie en website. De eerste cultuur. Aan de hand van muziek, jongeren en andere groeperingen presen­tatie vond begin 2008 plaats mode, games, nieuwe gemeen­ in de samenleving bevorderen en in het ­Nederlands Fotomuseum met schappen en collectieven werd het vragen beantwoorden over de onder anderen Hans Citroen (foto- eenentwintigste eeuwse stadsleven in­vulling die jongeren, kunstenaars grafie), Carel van Hees (fotograaf, in kaart gebracht. Om de eigen­ en musea geven aan hedendaagse filmmaker), Mevis & Van Deursen zinnige koers en de ­actuele program- communicatie­middelen. Omdat dit (vormgevers) en Barbara Starzynska mering werd het festival ondersteund. project eCultuur inzichtelijker en (architect). In de tweede fase van het ­algemener toepasbaar kan maken, project wordt de inhoud ontwikkeld komt het in aanmerking voor een met archiefonderzoek, het maken van bijdrage in de kosten. locatiebeelden en videoportretten Projecten beeldende kunst Stichting Robodock, Amsterdam Stichting Solos, ’s-Hertogenbosch Robodock Festival 2007 Solos expositie & event € 75.000 € 1.296.685 € 40.000 € 219.498 sep 2007 2007

Onder de noemer Ritme en tijd/Tien Solos is een samenwerkingsproject jaar transformatie vond de tiende die de jongerencultuur thematiseert. ­editie van het Robodock Festival Tijdens het evenement toont het plaats op het NSDM terrein in museum SM’s monumentale foto­ Amsterdam. De programmering portretten met ingesproken verhalen bouwde voort op eerdere edities met en het Noordbrabants Museum tekst- een combinatie van spektakel, object- en beeldcombinaties in interactieve theater, multimedia en industriële installaties. In de openbare ruimte installaties. Nieuw was de program- tussen beide musea zijn foto­- mering van grootschalige inter­ por­tretten en teksten over emoties Beeldende kunst en vormgeving in Nederland nationale initiatieven als Amorphic opgesteld. Tijdens discussie­ Robot Works, Flaming Lotus Girls en bijeenkomsten, film- en fotografie- Ondersteuning 23 3. Royal de Luxe. Het festival vervulde avonden en muziekoptredens krijgen Activiteiten 30 een speciale brugfunctie tussen de jongeren een platform om hun Ontwikkelingen 32 kunst en publiek. Om het groeiende interesses, verhalen en talenten te Voornemens 33 publieksbereik en de bijdrage aan presenteren. Om de sociaal- Aanvragen 35 de beleidsprioriteiten internatio­ ­maatschappelijke betrokkenheid en nalisering en educatie werd het de actieve rol van de doelgroep in festival ondersteund. de ontwikkeling van het programma wordt Solos als voorbeeldstellend ­project ondersteund.

40 Stichting Sonsbeek Internationaal, Stichting STRP, Eindhoven Arnhem STRP 2007 Sonsbeek 2008: Grandeur € 50.000 € 875.000 € 200.000 € 4.600.000 11 – 13 mei 2007 jun – sep 2008 STRP 2007 was een multidisciplinair De tiende editie van Sonsbeek vindt festival gericht op de relatie tussen plaats onder de titel Grandeur en bij het ontwerpen van draagbaren. kunst en technologie. Het programma wordt samengesteld door Anna Om het belang van Sonsbeek voor bestond uit onder meer een tentoon­ Tilroe. Grandeur zal als het streven de Nederlandse kunstwereld, de stelling met interactieve kunst als naar menselijke grootsheid door internationale uitstraling en de lokale games en robotics, concerten en dertig internationale kunstenaars inbedding wordt het evenement performances, experimentele muziek, in beeld worden gebracht. Deel- ondersteund. live cinema en workshops. Er werd ­nemende kunstenaars zijn onder werk gepresenteerd van Die Audio meer Eylem Aladogan, Brody Condon, Gruppe, Toshio Iwai, Christian Moeller­ Rini Hurkmans, Michel François, en Marnix­ de Nijs. De Mondriaan Charlie Roberts, Ana Maria Tavares ­Stichting ondersteunde het festival en Paul Schuetze. Als onderdeel van voor de tweede maal om de inhoude- de tentoonstelling zullen inwoners lijke verdieping te stimuleren en het van Arnhem bij opening en sluiting festival de gelegenheid te geven het de kunstwerken in een processie door potentiële publieksbereik te vergroten. de straten dragen, begeleid door muziekverenigingen. Opgenomen in verschillende draaggilden zullen zij met de kunstenaars ­samenwerken

Stichting Tag, Den Haag Stichting The Generator, Den Haag Stichting Very Disco, Amsterdam C. E. B. Reas/Information Aesthetics Today’s Art Festival 2007 Discovery 07 € 20.000 € 75. 8 0 0 (Urban Landscapes) € 5.000 € 79.000 sep – nov 2007 € 55. 3 0 0 € 177.300 sep 2007 sep 2007 Aansluitend bij het thema Information Discovery 07 was een feestelijke en aesthetics organiseerde Tag binnen TodaysArt festival 2007 progam- inhoudelijke uitgaansavond waar en verdieping van de relatie kunst en haar jaarprogramma een expositie meerde Urban landscapes als een wetenschappers en kunstenaars wetenschap werd het project van C.E.B. Reas. C.E.B. Reas is een bundeling visuele projecten in de toonden dat kunst en wetenschap ondersteund. pseudoniem van de Amerikaanse openbare ruimte. In de vijf ­gratis vooruitstrevend, jong en aantrek- ­kunstenaar Casey Reas, die aan de toegankelijke projecten THX, kelijk zijn. Tijdens een avondvullend basis heeft gestaan van de software 2Dvs3D-2.0 – Graphic Design meets programma gaven vijftienhonderd processing, dat vooral wordt gebruikt Architecture, Dune 4.0, Graffiti bezoekers zich over aan muziek, in de vorming van nieuwe design- Research Lab en UVA (Live) werd wetenschap, discussies en perfor- of videowerken. Tag presenteerde een interactie aangegaan met stede­ mances. Het programma vond plaats het werk van Reas en verwante lijke processen. De deelnemende tijdens Picnic 07. Gepresenteerd werd ­kunstenaars als Alex Dragulescu, kunstenaars als Boris Hoppek, onder meer het werk van Engelse Robert Hodgin en Marius Watz in Geoff McFetridge, Mike Rijniers en kunstenaars actief op het gebied de eigen ruimtes in Den Haag en Daan Roosegaarde werkten langs van wetenschap en technologie, Amsterdam, bij Stroom Den Haag en de grenzen van beeldende kunst, ontwikke­lingen in Nederland op het tijdens het TodaysArt festival. Ook nieuwe media en technologie. De gebied van kunst en wetenschap organiseerde Tag een bij­behorend Mondriaan Stichting ondersteunde (NWO: Co-ops) en de samen­werking symposium. Om het bijzondere het programma om het brede tussen Onderzoeksbureau voor belang voor eCultuur werd het project publieksbereik en de samenwerking beweging en gedrag en studenten ondersteund. van uiteen­lopende Haagse culturele aan de interactieve designafdeling instellingen en podia. Dogtime van de Rietveldacademie. Om het bijdragen aan de inbedding Witte de With, Rotterdam Witte de With, Rotterdam Bodypolitics Debating on Art € 47.000 € 124.000 € 14.000 € 35.000 sep – nov 2007 okt 2007 – jun 2008

In It’s art, but is it porn? werd op Met Debating on art werkte een grond van pornografie het thema peer group van vijftien geselecteerde bodypolitics aan de orde gesteld jongeren van 18 tot 26 jaar onder vanuit een artistiek discursieve begeleiding van Witte de With aan benadering. Het hart van het project publieke events en twee magazines. werd gevormd door een expositie De groep benut het programma van met werk van theoretici, ­performers, Witte de With om kunstenaars te film­makers en activisten van binnen ontmoeten, inspiratie op te doen en buiten de pornografie. Neven­ en debatten aan te gaan. De groep activiteiten als debatten, lezingen en wordt eveneens betrokken bij de filmvertoningen vonden plaats op organisatie van de promotie van de Beeldende kunst en vormgeving in Nederland uiteenlopende plekken in Rotterdam activiteiten. Het initiatief is gericht Ondersteuning 23 als in bars, bioscopen, nacht- en op de ontwikkeling van een kritische 3. Activiteiten 30 stripclubs. Thomas Edlinger was houding ten opzichte van beeldende Ontwikkelingen 32 gast­curator en Martin Arnold, Andrea kunst en op het stimuleren van Voornemens 33 Fraser en Grayson Perry waren de debatvaardigheden bij een jong Aanvragen 35 kunstenaars. Om de relevante aan- publiek. Om de voorbeeldstellende sluiting van het project bij het inter- inzet en werkwijze wordt het project nationale debat rondom pornografie ondersteund. en de betekenis voor de beeldcultuur werd het project ondersteund.

Projecten vormgeving CBKG, Arnhem Europees Keramisch Werkcentrum, 41 Interior Outside 2007 Den Bosch € 30.000 € 135.000 Brick 2007 € 45.000 € 145.000 mei – jun 2007 Interior outside was een expositie van beeldende kunst, vormgeving Europees Keramisch Werkcentrum en architectuur op drie binnen- en organiseerde Brick, een tentoon­stelling buitenlocaties in Arnhem. Onder met begeleidende publicatie. Ont­ het thema binnenstebuiten werd het werpen van een nieuw type baksteen project in reguliere expositieruimtes, en alternatieve toepassing van baksteen op terrassen en aan gevels gepresen­ door beeldend kunstenaars, vorm­ teerd. Vierentwintig deelnemers gevers en architecten stonden centraal. werden via een algemene oproep Deelnemende kunstenaars waren onder gezocht om vervolgens te worden meer Marian Bijlenga, David Binns, geselecteerd door een commissie met Alasdair Bremner, Hilde Danielsen, onder anderen Ted Noten en Wilma Evan Douglis, Marina Florians en NEXT Sommers. Om de bijzondere manier Architects. In de publicatie werd Brick waarop kwalitatief goed werk uit in een inhoudelijk kader geplaatst, met diverse disciplines onder de aandacht bijdragen vanuit een achitectuurhis- van een breed publiek werd gebracht, torisch, interdisciplinair en technisch vond ondersteuning plaats. perspectief. Om de betekenis voor de ontwikkeling van het vakgebied en de bijdrage aan de publieke belangstelling voor vormgeving werd de tentoon­ stelling ondersteund.

Nederlands Textielmuseum, Tilburg Stichting AGI Amsterdam 2007, Stichting Hal 4, Rotterdam Total Table Design Amsterdam Digital Playground Animatieweken € 30.000 € 174.150 AGI Congres 2007 (2007 – 2008) sep 2008 € 40.000 € 162.652 € 10.000 € 38.366 sep 2007 sep 2007 Textielmuseum Tilburg profileert zich als creatief museum in bedrijf, Stichting AGI Amsterdam 2007 Digital Playground (DP) breidde de dat textielmachines en werktuigen ­organiseerde in Amsterdam het AGI mogelijkheden van de workshops uit inzet voor de ontwikkeling van jaarcongres met rond 120 deel- met het beschikbaar stellen van de nieuw textieldesign. Voor Total table nemers. AGI is een ­internationaal animatiemachine. Deze door Cinekid design ontwierpen twee Nederlandse netwerk van 375 grafisch ont- gebruikte machine is gemaakt door ontwerpers vanuit een designconcept werpers in drieëndertig landen. Michael van Eeden in samenwerking alle onderdelen van een gedekte tafel, Lidmaatschap wordt op uitnodiging met De Waag. De machine werd te weten bestek, damast, glaswerk verkregen. Nederlandse leden zijn door DP gecombineerd met een en keramisch serviesgoed. Textiel­ onder anderen Dick Bruna, Anthon filmworkshop, waardoor deelnemers museum Tilburg werkt samen met Beeke, Irma Boom, Wim Crouwel en een geproduceerde film van titels en Royal leerdam Crystal, Cor Unum en Gert ­Dumbar. Internationale leden effecten konden voorzien. Nieuwe Royal VKB. Om de bijzondere samen- zijn onder anderen Pierre Bernard, software en tafels waren nodig om de werking van vier organisaties die Seymour Chwast en Milton Glaser. combinatie mogelijk te maken. Om traditie combineren met nieuwe artis- AGI wilde de conferentie ditmaal het educatieve belang en de kwaliteit tieke en economische ontwikkelingen toegankelijk maken voor een breder van het aanbod werd het project wordt het project ondersteund. (vak)publiek en om deze reden werd ondersteund. een bijdrage verleend. Projecten vormgeving Stichting No Academy, Amsterdam No Academy; laboratory for Art and Society € 42 .6 0 0 € 112.750 sep 2007 – jun 2008

No Academy heeft de ambitie een platform te worden voor jong talent Martijn ­Engelbregt, Elena Simons en op het gebied van ­maatschappelijk Barbara Visser. Om de ­bijzondere geëngageerde kunst en design. wisselwerking tussen kunst en Social design is het kernbegrip voor publiek, waarbij nieuwe en cultureel de ­stichting die moet uitgroeien diverse publieksgroepen in contact tot een plek voor gestructureerde komen met hedendaagse beeldende ­uitwisseling van kennis, praktijk- kunst en vormgeving, wordt het ervaring en probleemstellingen ­project ondersteund. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland aangaande kunst, ontwerp en het publieke domein. Als pilot worden Ondersteuning 23 3. drie projecten gerealiseerd over Activiteiten 30 schoolkeuzegedrag van ouders in Ontwikkelingen 32 De Baarsjes, integratievraag­ Voornemens 33 stukken in Slotervaart en culturele Aanvragen 35 ­diversiteit in Geuzenveld-Slotermeer. No ­Academy selecteert jonge ­kunstenaars die worden begeleid door onder anderen

Stichting Utrecht Biënnale, Utrecht Kunstopdrachten onderwijs LOC@Zwijndrechtse Waard, 42 Utrecht Manifest 2007 Zwijndrecht € 60.000 € 800.000 Rob Birza’s L@’s nov – dec 2007 € 39.000 € 71.000 jul – sep 2007 Stichting Utrecht Biënnale organiseerde in 2007 de tweede editie van Utrecht Rob Birza realiseert voor het LOC@ manifest. Het programma van lezingen, een lichtkunstwerk van tien bol­ publicaties, symposia, tentoonstel- vormige sculpturen getiteld L@. De lingen en workshops was gericht op bijna transparante, een tot ander- het bevorderen van maatschappe- halve meter doorsnee metende bollen lijk engagement van vormgevers en reflecteren daglicht en veranderen opdrachtgevers en het vergroten van van kleur door de programmeerbare de publieke belang­stelling voor vorm- led-verlichting. De ronde vormen zijn geving. Thema’s waren duurzaamheid, geïnspireerd op de kralen van een innovatie en kwaliteit. Het drieledige Mala, een boeddhistische gebeds- programma omvatte tentoonstellingen ketting uit India. L@ combineert en presentaties voor een breed publiek, beeldende taal met de mogelijkheden theorievorming, en een bedrijven­ van hightech. De vmbo leerlingen platform voor een actieve dialoog worden ingezet bij het ontwerp van tussen bedrijfsleven, creatieve sector een van de bollen. Om de verbinding en maatschappij. Om het overzicht van met verschillende culturele achter- actuele ontwikkelingen op het gebied gronden en de actieve participatie van vormgeving voor een breed publiek van de leerlingen wordt de opdracht werd het programma ondersteund. ondersteund.

Onderwijs Stichting Zelfstandige OSG Singelland Locatie Drachten, Stichting AREVO, Arnhem Stichting Jong Leren, Maastricht Gymnasia, Haarlem Drachten Opdracht aan Kokke en Hartman Geert Mul Martin Riebeek en Inge van ‘t Klooster Marieke van Diemen en Erzsébet € 45.000 € 149.914 € 7 7.021 € 116.961 € 89. 539 € 171.639 Baerveldt nov 2007 – jan 2008 febr – aug 2008 nov 2007 – mei 2008 € 50.000 € 137.300 mei 2007 – apr 2008 Petra Hartman en Ruud-Jan Kokke Geert Mul realiseert voor het multi- Martin Riebeek en Inge van ontwierpen een allesomvattend functionele pand van basisscholen ’t Klooster maken de installatie Erzsébet Baerveldt en Marieke van ­concept voor het interieur van de Markus en ‘t Palet het gebouw de Romance, money & motorbikes over Diemen realiseren een nieuwe nieuwbouw van vmbo ‘t Venster in TijdVerKijker. Het werk reflecteert onderweg zijn in het leven. Op een entreepartij voor het ­Drachtster Arnhem. In het ontwerp komen de de directe omgeving op artistieke en led-scherm in de aula en op verschil- Lyceum. Baerveldt ontwierp een geschiedenis van het pand, de leer- interactieve wijze. Beelden van een op lende door de school heen verspreide sculptuur bestaande uit een lingen en de beeldende kunst samen. het dak gemonteerde rond­draaiende monitoren wordt een documentaire ­ruggelings tegen elkaar leunende Om de integrale aanpak van de videocamera worden vertoond vertoond met verhalen, songteksten, Rembrandt en Newton. Van Diemen kunstenaars, de toegankelijke kunst op schermen die zich verspreid boekfragmenten en opgetekende ontwierp een spina, tien zitelementen en vormgeving en de toegevoegde door het gehele pand bevinden. ­persoonlijke ervaringen. Leerlingen annex podia die naar de hoofdingang­ waarde voor het schoolgebouw wordt ­Gebruikers kunnen de beelden met van Gymnasium Bernrode ­worden van de school leiden. Op een van de de opdracht ondersteund. een ­interactief controlepaneel in tijd uitgenodigd om zelfgemaakte podia zijn de figuren van Rembrandt ­veranderen. Het kunstwerk verbindt ­beelden en teksten te uploaden. en Newton ­geïnstalleerd. Zo worden de binnen- met de buitenwereld Om de uitzonderlijke en interactieve de traditionele beelden en het op een vernieuwende wijze. Voor inzet van de nieuwe media wordt historische pand geconfronteerd leerlingen van de basisschool worden de opdracht gehonoreerd. met een combinatie van heden- nog zelden kunstwerken met nieuwe daagse ontwerpen.­ Om de goed bij media gerealiseerd. Om de laag­ de ­identiteit van de school en de drempelige inzet van nieuwe media belevingswereld van de leerlingen en de kwaliteit van het werk wordt aansluitende uitwerking wordt de de opdracht ondersteund. kunstopdracht ondersteund. Stroom, Den Haag ISH TV € 50.196 € 121.834 apr 2007 – apr 2009

In International School of The Hague wordt een intern televisiestation hun artistieke waarneming van de ontwikkeld als audiovisueel plat- werkelijkheid te intensiveren wordt form voor creatieve uitingen van het project ondersteund. kunstenaars, leerlingen en docenten. Drie grote, verplaatsbare daglicht- schermen worden in de centrale hal geplaatst voor het projecteren van uitzendingen. Een redactieraad van leerlingen en docenten bepaalt de wekelijkse programmering. In Beeldende kunst en vormgeving in Nederland de ­eerste twee jaar van het project Ondersteuning 23 worden minimaal vijf kunst­projecten 3. Activiteiten 30 onder begeleiding van Stroom Ontwikkelingen 32 ­gerealiseerd met achtereenvolgens Voornemens 33 werk van Gerald van der Kaap, Aanvragen 35 Marijke van Warmerdam en Otto Berchem. Om het gebruik van nieuwe media en de impuls voor jongeren

Twents Carmel College, Oldenzaal Programma’s De Veemvloer, Amsterdam 43 Evergreen van VollaersZwart Programma 2008 € 50.000 € 126.000 € 80.000 € 167.600 sep 2007 – mei 2008 2008

De kunstopdracht van Twents De Veemvloer is een kunstenaars­ Carmel College aan kunstenaarsduo initiatief met een productieplek VollaersZwart wordt gerealiseerd en een tentoonstellingsruimte. op het gazon buiten de school. Het De thematische groepstentoonstel­ kunstwerk is een soort labyrint van lingen en de samenwerking met grote letters die samen het woord andere instellingen zijn gekoppeld Evergreen vormen. De letters worden aan diverse activiteiten als presen­ bekleed met kunstgras en kunnen als taties, projecties en performances. hangplek fungeren. De opdracht Het programma neemt het cosmo­ voor de nieuwbouw van de politische en dynamische karakter ­Oldenzaalse locatie is bijzonder van Amsterdam als uitgangspunt. vanwege de keuze voor autonome De Veemvloer biedt in 2008 een vormgeving, die wordt ingezet om podium aan een brede groep kunste- een plek te realiseren­ voor ont­ naars en draagt bij aan een vitaal en moetingen met elkaar, en op een experimenteel kunstklimaat. Om de meer conceptueel niveau voor ont- kwaliteit van de presentaties en de moetingen met kunst, cultuur netwerkversterkende samenwerkings- en maatschappij. Om de kwaliteit en projecten wordt de programmering toegankelijkheid voor jongeren wordt van De Veemvloer ondersteund. de opdracht ondersteund.

KNU Stichting, Nijmegen Marres, Maastricht Stichting Casco, Utrecht Stichting Hedah, Maastricht Programma 2008 Programma 2008 Programma 2008 – 2009 – 2010 Programmering 2007 € 65.000 € 190.310 € 155.000 € 479.600 € 525.000 € 1.051.066 € 20.000 € 112.050 2008 2008 2008 – 2010 2007

Extrapool beheert een presentatie- Het centrum voor hedendaagse Binnen specifiek gedefinieerde onder- Hedah wil kunstenaars stimuleren plek, een uitgeverij en een winkel. cultuur Marres continueert in 2008 zoekskaders worden door Casco jaar- nieuwe wegen te bewandelen. Hiertoe De activiteiten spelen zich af binnen de activiteiten van de voorgaande lijks vijf nieuwe werken gerealiseerd worden nieuwe projecten geïnitieerd de beeldende en grafische kunst en periode met een serie exposities en van Nederlandse en internationale en fungeert Hedah als katalysator op geluidskunst. De programmering een parallelprogramma van lezingen, kunstenaars en vormgevers. Casco de achtergrond. De programmering bestaat uit nieuwe projecten en films en presentaties. Marres zoekt ondersteunt de research, ontwikke- omvatte onder meer samenwerking bestaande formats als Live cinema, bestaansrecht in presentaties, ling en productie van de projecten met het Van Abbemuseum en de SlimTarra, Halfwitnessclub, De producties en in de aansluiting met publicaties en lezingen. Voor kunstenaarsinitiatieven Moca Maas, late avonden en Null runde. De bij ­programmeringen van derden 2008 staan projecten gepland met Squid en Enough Room For Space. uitgeverij realiseert jaarlijks rond door zich buiten de eigen locatie te Ricardo Basbaum, Fritz Haeg en Verder realiseerde Jeroen van Bergen vijf ­publicaties. Onder de noemer ­presenteren met projecten als After Pia Rönicke. Casco valt op door een Straat 003, een installatie van werk- Brombron verschijnen cd uitgaven cage en The great indoors. Om de internationale focus, een integrale en presentatieruimtes in een loods die met geluidskunst. Extrapool is een bestendiging van de positie van benadering van productie en reflectie zelf ook onderwerp was van artistieke authentiek, eigenzinnig en leven- ­bijzondere presentatie-instelling en ruime aandacht voor design naast ingrepen. In Secret Agenda voerde dig kunstenaarsinitiatief met een wordt ondersteuning voortgezet. beeldende kunst. De programmering Hedah discussies met scholieren over grote diversiteit aan activiteiten en biedt ruimte voor vernieuwing en beeldende kunst. De onderscheidende veel ruimte voor experiment. Met experiment en richt zich expliciet positie van Hedah in het landelijk name om de mogelijkheid voor op opinievorming en debat. Om de bestel is minder dan voorheen, maar jonge ­kunstenaars bij Extrapool te substantiële groei van de activiteiten vanwege de langdurige ondersteuning ­produceren en experimenteren voor een (inter)nationaal vakpubliek verleende de Mondriaan Stichting een wordt de ondersteuning voortgezet. wordt ondersteuning voortgezet. beperkte bijdrage. Programma’s Stichting If I can’t dance, Amsterdam Stichting Impakt, Utrecht Programma 2008 – 2009 – 2010 Programma 2008 € 230.000 € 230.000 € 125.000 € 619.501 2008 – 2010 2008

If I can’t dance (IICD) is een Stichting Impakt presenteert en interdisciplinair initiatief voor de stimuleert vernieuwende audio­ ontwikkeling van performances in visuele kunst in een interdisciplinaire de beeldende kunst. Door onder- context. Zij organiseert jaarlijks het zoek, productie en presentatie biedt Impaktfestival. Impakt verlegt in IICD een breed platform. Voor 2008 haar aandacht van beeldende 2008 is het thema maskerade met kunst en film naar beeldcultuur. onder meer vragen naar identiteit, Het thema van het Impaktfestival ­interpretatie van expressie en angst is YourSpace. Met de evenementen voor het on­bekende. De internati- en Impakt online wordt aandacht Beeldende kunst en vormgeving in Nederland onale activiteiten vinden plaats in besteed aan de virtualisering van Amsterdam, Eindhoven, Bilbao en de werkelijkheid, verstedelijking, Ondersteuning 23 3. Kopenhagen. Om de onderzoekende globalisering, relatie mens-machine Activiteiten 30 houding van het initiatief en de bij- en economische processen. Om de Ontwikkelingen 32 drage aan het theoretisch discours in vitaliteit en het inhoudelijk belang Voornemens 33 Nederland wordt de programmering van de programmering wordt onder­ Aanvragen 35 ­ondersteund. steuning voortgezet.

Stichting NP3, Groningen Stichting Public Art Squad MAMA, 44 Programma 2008 – 2009 Rotterdam € 99.200 € 301.100 Programma 2008 2008 € 175.000 € 426.000 2008 NP3 beheert een presentatieruimte in het centrum van Groningen. Naast een Het beleid van MAMA is gericht op drieledige programmering met Promo multifunctionaliteit. Zij is antenne en de betrokkenheid van jonge makers (podium voor experiment en promo- platform voor beeld- en subcultuur, en de ruime aandacht voor educatie tie), Null (centraalpodium) en Display een kweekvijver voor jong talent van en talentontwikkeling wordt de pro- (etalagepodium) vinden ook presen­ makers en bemiddelaars, en vormt grammering ondersteund. taties plaats in een door Rem Koolhaas­ een aansluiting op het internationale ontworpen bushalte. Null is het kunstcircuit. Het leidende thema voor podium waar eigenzinnige kunste­naars 2008 is Invasion of the countryside regels mogen breken. Display is gericht met een programma van tentoon­ op een exhibitionistische presentatie stellingen en publicaties rond mode, van daadkrachtige visuele iconen in de food design en punk. Binnen het kunst. NP3 mengt zich in discussies en Mr Miyagi curating tomorrow overdenkingen over het functioneren ­programme leren jonge kunstenaars van de beeldende kunst, de motieven en curatoren tentoonstellingen en drijfveren van kunste­naars en samenstellen. Met het MAMA de keuzes van curatoren en critici. Rookies-traject worden vrijwilligers Om de verworven onderscheidende tussen 18 en 26 jaar geschoold in positie binnen het landelijke bestel van communicatie, publieksbenadering programmerende instellingen wordt en tentoonstellingsopbouw. Om de ondersteuning voortgezet. de nadruk op populaire cultuur en straatcultuur,

Stichting SMART Project Space, Stichting Tag, Den Haag Stroom Den Haag, Den Haag Amsterdam Programma 2008 programma 2008 Programma 2008 € 127.000 € 339.000 € 74.000 € 2.739.100 € 180.000 € 248.266 2008 2008 2008 Tag ontwikkelt exposities, concerten, Beeldende kunst in relatie tot de SMART is een internationaal symposia en publicaties binnen het stedelijke omgeving en de openbare platform voor culturele productie overkoepelende thema Information ruimte vormt de leidraad van de en presentatie met ruimte voor aesthetics. De nadruk ligt op kennis­ kunstprojecten en presentaties van experimentele projecten en inter- uitwisseling, talentontwikkeling en Stroom. Twee thematische kaders disciplinaire activiteiten. Ook is het samenwerking. Tag beschikt over een bepalen het programma in 2008. Het een ontmoetingsplek voor beeldend projectruimte in Den Haag en over project over het visionair idealisme kunstenaars en een breder publiek. ruimte in de Concrete Image Store van Otto Neurath, after Neurath, Na een grondige verbouwing van het in Amsterdam. Kernprojecten in wordt voortgezet. Daarnaast wordt historische pand beschikt SMART 2008 richten zich onder meer op het Nu monument geprogrammeerd, over over een multifunctioneel gebouw vergroten van milieubewustzijn door de (on)mogelijkheid van een heden- met presentatieruimtes, filmzalen en ontwikkeling van nieuwe interfaces en daags monument. Bekende formats horeca. Er zijn vier grote groeps­ op onderzoek naar het ontstaan van als Stroom travels, Pitch!-avonden, tentoonstellingen gepland en een communities via generatieve systemen. kunstenaarslezingen en maandelijkse reeks kleinere kunstenaarsprojecten Het programma is internationaal, besloten tafelgesprekken worden op basis van individuele voorstel- experimenteel en onderzoekend en voortgezet. Om de onderscheidende len. Alle presentaties hebben een signaleert en duidt nieuwe ontwikke- diepgang, kwaliteit en de rol van relatie met globaliseringsvraag­ lingen op het gebied van technologie, trendsetter wordt ondersteuning stukken. Om de onderscheidende nieuwe media en beeldende kunst. Om voortgezet. en actuele ­plannen en het brede en het onderscheidende karakter wordt inter­nationale spectrum wordt de de programmering ondersteund. programmering ondersteund. Tijdschriften De Witte Raaf/TWR vzw, Brussel De Witte Raaf 2008 € 21.000 € 226.860 2008

De Witte Raaf ontvangt, als Nederland­stalig tijdschrift dat in het buitenland wordt gemaakt, een bijdrage voor de verspreiding van het blad in Nederland. De ­Mondriaan Stichting waardeert zowel de onderwerp­keuze van het tijdschrift als de wijze van aanpak. De thema’s zijn actueel en interessant en de opzet is gedegen. De Witte Raaf levert een belangrijke bijdrage aan de opinie- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland vorming over hedendaagse beeldende kunst. De geplande thema’s Ondersteuning3 23 . voor 2008 zijn onder meer Jugendstill, Activiteiten 30 de onzichtbare kunstenaar en Ontwikkelingen 32 de ­aandachtseconomie van de Voornemens 33 Aanvragen 35 kunstwereld.

Metropolis M, Utrecht Metropolis M, Utrecht Stichting Jong Holland, Den Haag 45 Engels supplement 2007 Metropolis M 2008 – 2010 Afbouwondersteuning € 20.000 € 30.500 € 195.000 € 1.039.250 € 26.500 € 26.500 2007 2008 – 2010 jan – apr 2007

De Mondriaan Stichting onder- Metropolis M is een internationaal Nadat in 2007 de aanvraag om steunt de internationale ambities georiënteerd kunstblad, dat bijna ondersteuning van de uitgaven van Metropolis M door een bijdrage dertig jaar bestaat en geruime tijd van Jong Holland was afgewezen beschikbaar te stellen voor de Engelse door de Mondriaan Stichting wordt besloot stichting Jong Holland voor vertaling van een deel van de artikelen ondersteund. De redactie bestaat uit de toekomst een nieuw initiatief te en voor de internationale distributie. Ingrid Commandeur, Karolien van ontwikkelen en te stoppen met de Gent, Maxine Kopsa en Domen- uitgave van het blad in de bestaande iek Ruyters. Metropolis M opent vorm. De Mondriaan Stichting stelde het Nederlandse kunstcircuit voor een bijdrage beschikbaar voor de het discours van de internationale realisatie van de laatste uitgave, beeldende kunst en signaleert en waarvoor de verplichting al voor de analyseert nieuwe ontwikkelingen in bekendmaking van de afwijzing was de hedendaagse kunst op een uitzon- aangegaan. derlijke manier. Om de belangrijke bijdrage aan het debat over heden- daagse kunst in Nederland wordt het kunstmagazine ondersteund.

Publicaties Amsterdam University Press, ArtEZ, Arnhem Boa Producties, Amsterdam Amsterdam Accessoires. Op zoek naar de essentie De Politiekapel in Paramaribo Symbolenwijzer € 4 . 3 49 € 98.399 € 24.000 € 45.345 € 25.000 € 60.667 nov 2006 – jun 2007 2007 dec 2007 Met de publicatie Accessoires, Het fotoboek over De politiekapel Karel Treebus schreef met de op zoek naar de essentie, worden in Paramaribo is gemaakt door Afra Symbolen­wijzer een praktische gids geschiedenis, ontwikkelingen, ideeën ­Jonker van Boa Producties en voor gedrukte tekens en symbolen. en theorievorming op het gebied fotograaf Bertien van Manen. In Het boek is grotendeels als een beeld- van modeaccessoires in kaart het verhaal komen de koloniale woordenboek opgezet. Duizenden gebracht. Centraal staat de huidige ­geschiedenis, de strijd om identiteit symbolen zijn afgebeeld, ­beschreven belangrijke rol van accessoires in de en cultuur en de betekenis van muziek en van hun historische context mode. Ook wordt de typologie van in de ­Surinaamse samenleving ­voorzien. Naast een inzichtelijk een aantal accessoires als de tas, aan bod. De in 1958 opgerichte kapel ­overzicht is het boek ook van kritische de schoen en de hoed in tekst- en slaat een brug tussen politie en bevol-­ betekenis. Enkele hoofdstukken over ­beeldessays uitgewerkt. Om de bij- king en heeft als muzikaal en cultuur­ politiek, religieus of maatschappelijk drage aan de theorie­vorming binnen historisch fenomeen in Nederland geladen symbolen dragen bij aan de de ­Nederlandse vormgevingswereld nooit aandacht gekregen. De door discussie over het gebruik ervan. en het belang voor een breder publiek Basalt uitgegeven publicatie speelt op wordt de publicatie ondersteund. deze lacune in en wordt om die reden ondersteund. Publicaties Episode Publishers, Rotterdam Institute of Network cultures, Delphine Bedel, All that is Solid Melts Amsterdam into Air. Notes on Tourism Nieuwe Media in Nederland € 4 .165 € 11.111 € 6 .959 € 15.879 dec 2007 mei – aug 2007

De publicatie All that is solid melts De publicatie Nieuwe media in into air. Notes on tourism vormt Nederland biedt een overzicht van de weerslag van het gelijknamige de nieuwe mediacultuur in langlopende project van Delphine ­Nederland. Actuele ontwikkelingen Bedel. Voor het project verbleef zij zijn van een context voorzien door drie maanden in Berlijn en realiseerde­ in media gespecialiseerde theoretici, bij Het Torentje in Almelo een kunstenaars en andere profes- deelproject. Notes on Tourism was sionals. Auteurs zijn onder anderen een onderzoek naar de relatie tussen Arie Altena, Jeroen Boschma, Beeldende kunst en vormgeving in Nederland toeris­tische attracties, cultureel erf- Annet Dekker, Evert Hoogendoorn goed en herinnering. Bedel werkt voor en Rob van Kranenburg. Om het 3 Ondersteuning. 23 het boek samen met onder anderen belang van het vastleggen van actuele Activiteiten 30 Francesco Bernardelli, Jota Castro, ­ontwikkelingen in de nieuwe media Ontwikkelingen 32 Rachel Esner, Frederikke Hansen en wordt de publicatie ondersteund. Voornemens 33 Renée Ridgway. Om de bijdrage aan Aanvragen 35 de discussie over hedendaagse kunst

wordt de publicatie ondersteund.

NAi Uitgevers, Rotterdam Stichting All Media, Amsterdam Stichting Archis, Amsterdam 46 Eric Kluitenberg, Delusive Spaces Masters of Rietveld Here as the centre of the world € 5.731 € 15.500 € 15.000 € 59.105 € 25.000 € 43.812 2007 2007 mei – jun 2008

Delusive spaces van Eric Kluitenberg Master of Rietveld, Dutch design Here as the centre of the world is een kritische reflectie op de dicht­ education in the 21st century gaat om geeft een beeld van projecten van slibbende wereld van de nieuwe media het herdefiniëren van het idee Dutch jonge kunstenaars uit de buiten- en biedt tegelijkertijd perspectieven Design. De publicatie toont design in landse steden Beiroet, Damascus, op het nog bestaande utopische het postdigitale tijdperk als speerpunt Diyarbakir, Khartoem en Taipei en het poten­tieel van de culturen rond van de consumentenindustrie in een ­Nederlandse Enschede. In de publica- nieuwe media. De vierdelige publicatie multiculturele samenleving. Tal van tie wordt vanuit een lokaal perspectief thematiseert Archaeology, Politics, ontwerpers, kunstenaars, schrijvers en gereflecteerd op algemene thema’s als Anthropology en Art. De geschiedenis­ denkers uit het netwerk van Sandberg globalisering en marginalisering van van de alter­natieve technologie, Instituut werken aan de uitgave mee. regio. De impressies van projecten zijn het media- en informatiebeleid, het Om de bijdrage aan de discussie over aangevuld met teksten van gerenom- bestaan in de wereld van digitale net- hedendaags design wordt de publicatie meerde schrijvers die de project­ werken en de relevantie van artistieke ondersteund. locaties hebben verkend zoals Sadik ­strategieën worden er achtereen­ al Azm, Salah Hassan, Sarat Maharaj volgens in behandeld. Om het belang en Jalal Toufic. De prikkelende manier van een analyserend overzicht van tien waarop internationale ontwikke­ jaar mediacultuur voor professionals lingen in kunst en cultuur aan de orde wordt de uitgave ondersteund. komen, dragen bij aan het debat over hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Om deze kwaliteit wordt de publicatie ondersteund.

Valiz, Amsterdam Veenman Publishers, Rotterdam Veenman Publishers, Rotterdam World Art Studies Exploring Lovely Language Makkum Concepts and Approaches € 21.7 70 € 43.540 € 35.000 € 137.960 € 14 . 5 0 0 € 29.054 nov – dec 2007 mei 2008 mei 2008 Lovely language is het verhaal over Door de ontwikkeling van de Konink- World art studies, exploring concepts het ideaal van socioloog-econoom lijke Tichelaar Makkum in de laatste and approaches draagt bij aan de Otto Neurath en kunstenaar graficus tien jaar als uitgangspunt te nemen ontwikkeling van een mondiale en Gerd Arntz. Met het gebruik van door en een keuze te maken uit de samen- multidisciplinaire benadering van Arntz ontworpen beeldmateriaal werkingsverbanden met ontwerpers de visuele kunsten. Kunsthistorici wil Neurath alle mensen informeren en architecten, wordt een beeld en wetenschappers uit verschillende uitgaande van de gedachte dat beeld geschetst van meer algemene ontwik- disciplines als biologie en neurowe- leesbaar is voor iedereen ongeacht kelingen die in de aardewerkindustrie tenschappen laten hun licht schijnen afkomst of nationaliteit. Het boek hebben afgespeeld. Auteurs als op het verschijnsel kunst. Het boek onderzoekt de verschillende gebieden Guus Beumer, Emily King en Florian wordt samengesteld door Wilfried van beeldcommunicatie en schetst de Hufnagl gaan nader in op de samen- van Damme en Kitty Zijlmans. Om historische herkomst van de iconische werking van Tichelaar met Alexander de beschouwende en disciplines­ beeldtaal in de hedendaagse cultuur. van Slobbe, Hella Jongerius en Studio overstijgende open benadering van Om de belangrijke bijdrage aan de Job. Het boek maakt de verschillende kunst in al haar verschijningsvormen kennis over de huidige visuele cultuur ontwikkelingen inzichtelijk en trekt wordt de uitgave ondersteund. wordt de publicatie ondersteund. ze door tot hedendaagse vormgeving. Daardoor levert het boek een bij- drage aan het inzicht in en discussie over hedendaagse vormgeving. Matching fund kinderboekillustraties Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam, Kikker en de horizon, Max Velthuijs € 270 € 6 0 0 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Pikkuhenki € 3.000 € 3.0 0 0 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Het meisje van Rembrandt, Chris Bos en Claire Felicie € 5. 559 € 11.118 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Letterdromen met Do, Harriet van Reek € 2 . 252 € 4 . 50 4 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Het punt met mij is dat ik alles kan, Eva Gerlach en Charlotte Vonk € 8 8 3 € 1.766 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Waar is de taart?, Ediciones Castillo € 975 € 975 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Kleinvader Carlsen Verlag € 1. 1 0 0 € 2.200 Ondersteuning 23 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam 3. Activiteiten 30 Supervrienden Fiona Rempt en Noëlle Smit € 967 € 967 Ontwikkelingen 32 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Voornemens 33 Woutertje Pietserse en Jan Kruis € 3. 8 41 € 7.6 8 3 Aanvragen 35 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Supervrienden (Zweeds) € 965 € 1.930 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Deense vertaling Supervrienden € 519 € 1.038 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Schapen tellen € 4 .4 36 € 8 . 873 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam 47 Met open ogen € 4.320 € 8 .716 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Vertaling Kleine aap’s grote plascircus € 250 € 50 0 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Productiekosten Bang mannetje € 82 3 € 1.645 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Heb je mijn zusje gezien? € 1.000 € 2 .0 0 0 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Floddertje (Italiaans) Annie MG Schmidt € 8 4 4 € 8 4 4 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Bang mannetje (Deens) Mathilde Stein € 574 € 574 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Bang mannetje (Zweeds) Mathilde Stein € 58 6 € 58 6 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Picknick met taart Tjong-Khing € 395 € 79 0 Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Amsterdam Bang mannetje (Norwegian) € 5.675 € 1.135

Overige projecten en flexibel budget

ArtOlive, Amsterdam August Kemme Foundation/Architec- De Cultuurformatie, Amsterdam Mister Motley, Amsterdam Kunst? Kopen! tura & Natura Press, Amsterdam Activiteiten cultuurformatie Tijdschrift Mister Motley € 1 0 . 8 7 0 € 3 0. 50 0 Het huis van Benno Premsela – een € 5.000 € 80.000 € 100.000 € 202.920 2007 relatie met ruimte 2008 2007 € 10.867 € 69.0 0 0 De laagdrempelige publicatie Kunst? 2007 Cultuurformatie heeft in korte tijd Mister Motley is een educatief tijd- Kopen! moet potentiële kunstkopers aansprekende resultaten bereikt. schrift op het gebied van beeldende een handleiding geven voor het kopen Uitgever Architectura & Natura Press De Mondriaan Stichting verbindt kunst en vormgeving. Het tijdschrift van kunst. ArtOlive zal de publica- brengt een publicatie uit over de zich dan ook graag met een kleine is een belangrijk instrument voor de tie breed verspreiden via een groot nalatenschap van Benno Premsela. bijdrage aan activiteiten van de Cul- expertiseontwikkeling van cultuur- aantal professionele partners. Ook Onder de titel Keizersgracht 518 tuurformatie. educatie. De Mondriaan Stichting zal aandacht worden besteden aan wordt het werk van Premsela vanuit draagt eenmalig bij ter over­brugging de KunstKoop van de Mondriaan een nieuw perspectief belicht. Bezoe- van de periode tot de nieuwe Stichting. Om de bijdrage aan de kers aan het huis van Benno Premsela ­cultuurnota. belangstelling voor het verzamelen zullen teksten leveren voor het boek. van hedendaagse beeldende kunst De publicatie betekent een verdere wordt de publicatie ondersteund. ontsluiting van een belangwek- kend vormgevingsarchief. Om het vergroten van de toegankelijkheid van vormgevingsarchieven wordt de publicatie ondersteund. Overige projecten en My First Art Collection, Den Haag Het Nationale Cultuurbal, flexibel budget Pilot MfAC Amstelveen € 12 . 11 0 € 12.110 Het Cultuurbal 2007 2007 € 30.000 € 245.907 11 sep 2007 My First Art Collection is een cul­ tureel trainingsprogramma, dat zich De derde editie van het Nationale in het bijzonder richt op deelnemers ­cultuurbal vond in de Stadsschouw- met een dubbele culturele achter­ burg in Amsterdam plaats. De grond. Omdat de Mondriaan doelstelling van het programma is ­Stichting ervan overtuigd is dat het totstandbrengen van contacten het project een nieuwe groep zal tussen het bedrijfsleven en de wereld enthousia­smeren hedendaagse van kunst en cultuur. De avond kunst te gaan verzamelen, draagt zij wordt ingezet als een eerste ken- eraan bij. nismaking als basis voor mogelijke Beeldende kunst en vormgeving in Nederland samen­werking in de toekomst. Om het de professionalisering van Ondersteuning 23 3. kunst- en ­cultuurinstellingen werd het Activiteiten 30 ­evenement ondersteund. Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 Aanvragen 35

Rijksakademie van Beeldende Stichting Code Cultuursponsoring, Stichting Fotografie Noorderlicht, 48 Kunsten, Amsterdam Amsterdam Groningen Berlin–Amsterdam Operationele kosten Curatorenprogramma rond € 4 . 50 0 € 27. 50 0 € 1 0 . 6 4 0 € 19.4 39 Act of Faith mei 2007 2008 – 2009 € 18 . 5 0 0 € 4 47. 350 sep – okt 2007 De Rijksakademie organiseerde in Stichting Code Cultuursponsoring samenwerking met Erika Hoffmann geeft voorlichting over cultuurspon- Fotografiefestival Noorderlicht en verschillende Nederlandse en soring en verspreidt de daarvoor organiseerde een internationaal Duitse galeries een tentoonstelling opgestelde code. Er bestaat een lange curatorenprogramma rond het tijdens Art Amsterdam. Zes Neder- financieringsrelatie met de Mondri- festival. Het programma richtte zich landse kunstenaars die in Duitsland aan Stichting. In goed overleg is op tentoonstellingsmakers en andere werken werden uitgenodigd, onder overeengekomen dat deze relatie eind professionals uit de wereld van de wie Mathilde ter Heijne, Alexandra 2008 zal ophouden te bestaan. Er fotografie. De genodigden waren Leijkauf en Marike Schuurman. wordt gezocht naar een nieuwe finan- onder anderen vertegenwoordigers Om de internationale samen­werking ciële en mogelijk inhoudelijke partner van fotofestivals, fotoagentschap- werd bijgedragen aan reis- en om bij te dragen aan de operationele pen, galeries en musea. Om bijdrage verblijfkosten. kosten en het te voeren beleid. aan de internationalisering van de Nederlandse beeldende kunstwe- reld werd het programma eenmalig ondersteund.

Stichting de Nollen, Den Helder Stichting Paradiso Amsterdam, Stichting tot Beheer Museum Stroom Den Haag, Den Haag Uitbreiding van kunst- en natuur­ Amsterdam Boijmans van Beuningen, Rotterdam NAbeeld Willem II project De Nollen Uitmarkt-debat 2007 Vertaalkosten publicatie Dutch € 20.000 € 31.330 € 70.000 € 579.6 3 0 € 7. 50 0 € 35.400 Design Culture jul 2007 aug 2007 € 6 . 3 0 0 € 12.600 Het project De Nollen toont gelijkenis jan 2007 Stroom Den Haag organiseerde in met Insel Hombroich en Ian Hamilton Het onderzoek Versterken eigen samenwerking met ArteSwa / Instituto Finlay’s Little Sparta, inspirerende inkomsten cultuursector werd Boijmans van Beuningen werkt mee Bueno Bista (IBB) het culturele plekken waar kunst, cultuur en natuur uitgevoerd door Bureau Berenschot aan de publicatie Dutch design in programma van de Koninkrijksspelen elkaar betekenisvol aanvullen. De voor het Paradiso-Uitmarkt debat. the twentieth century over een eeuw 2007. De workshop NAbeeld Willem Nollen kan een unieke plaats in de Het onderzoek geeft aan welke maat- ontwerpcultuur in Nederland. Het II werd door de kunstenaars David Nederlandse kunstwereld vervullen. regelen tot meer eigen inkomsten door Mienke Simon Thomas samen- Bade en Tirzo Martha met Antilliaanse Het is de inzet van stichting De Nollen van culturele organisaties kunnen gestelde boek wordt uitgegeven leerlingen van het IBB aan jongeren in om het gebied en werk van Rudi van leiden. Het onderzoek en de inhoud door Reaktionbook Publishers in Den Haag gegeven. De resultaten van de Wint voor het publiek te ontsluiten. van het debat waren medebepalend Londen. In de publicatie staan de de workshop werden eind juli publie- De plannen voor ontvangstruimte en voor de cultuurpolitieke agenda van theoretische, maatschappelijke en kelijk gepresenteerd. Workshop en toegangshek sluiten naadloos bij deze het ministerie van OCW. Omdat de sociaal-economische context waarin presentatie vormen een proloog op het doelstelling aan. Om de kwaliteit en Mondriaan Stichting eraan hecht de de producten tot stand zijn gekomen langdurige samenwerkingsproject voor publieksgerichtheid wordt het project subsidieafhankelijkheid van culturele centraal. Om de internationale con- de Koninkrijksspelen tot 2009. ondersteund. instellingen te verkleinen, werd het text van de uitgave werd bijgedragen onderzoek ondersteund. aan de vertaalkosten. Galeries KunstKoop

Friesland Kunstruimte Wagemans, Beetsterzwaag Hoogenbosch, Gorredijk De Vis, Harlingen EM, Kollum De Roos van Tudor, Leeuwarden Eewal, Leeuwarden Gelderland Gist, Brummen Bart Kunst in Huis, Nijmegen Marzee, Nijmegen Stills, Nijmegen Wit, Wageningen Luca, Zaltbommel Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Groningen Ondersteuning 23 Ann’s Art, Groningen 3. Activiteiten 30 Anderwereld Ontwikkelingen 32 Jacoba Wijk, Wehe den Hoorn Voornemens 33 Limburg Aanvragen 35 Judy Straten, Grubbenvorst Dis, Maastricht Wansink, Maastricht De Vierde Dimensie, Plasmolen Wansink, Roermond Noord-Brabant Bastiaans, Boxmeer 49 Molenaars, Breda Majke Hüsstege, Den Bosch Jan van Hoof, Den Bosch Contempo Collectie, Eindhoven Willy Schoots, Eindhoven De Rog, Grave Etienne en Van den Doel Expressive Glass Art, Oisterwijk Jan van Hoof De Annex, Roosendaal Dom Arte, Rucphen Kathareze, Tilburg Kokon, Tilburg Resy Muijsers, Tilburg Legiokunst, Tilburg NIKH, Tilburg Lamber, Valkenswaard Noord-Holland AdK Actuele Kunst, Amsterdam Annet Gelink, Amsterdam Art Affairs, Amsterdam Artkitchen, Amsterdam Artline, Amsterdam Artspace Witzenhausen, Amsterdam Aschenbach en Hofland, Amsterdam Braggiotti, Amsterdam Buro Dijkstra Private Viewing Space, Amsterdam Ellen de Bruijne Projects, Amsterdam Akinci, Amsterdam Art Singel 100, Amsterdam Bart, Amsterdam BMB, Amsterdam Carla Koch, Amsterdam Clement, Amsterdam De Expeditie, Amsterdam De Witte Voet, Amsterdam Diana Stigter, Amsterdam Eewal, Amsterdam Ferdinand van Dieten d’ Eendt, Amsterdam Fons Welters, Amsterdam Gabriel Rolt, Amsterdam Hamer, Amsterdam Hof en Huyser, Amsterdam Josine Bokhoven, Amsterdam Juliette Jongma, Amsterdam Lieve Hemel, Amsterdam Louise Smit, Amsterdam Lumen Travo, Amsterdam Maria Chailloux, Amsterdam Martin van Zomeren, Amsterdam Mokum, Amsterdam Onrust, Amsterdam Paul Andriesse, Amsterdam Petit, Amsterdam Ra, Amsterdam Rademakers, Amsterdam Roger Katwijk, Amsterdam Torch, Amsterdam Van Gelder, Amsterdam Van Wijngaarden Hakkens, Amsterdam Van Zoetendaal, Amsterdam Witteveen, Amsterdam Wouter van Leeuwen, Amsterdam Nine, Amsterdam Gist, Amsterdam Grimm Fine Art, Amsterdam Hup, Amsterdam Jaski Art, Amsterdam Jos Art, Amsterdam Metis_nl, Amsterdam Motive, Amsterdam Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Reflex Modern Art, Amsterdam Reuten, Amsterdam Ondersteuning 23 3. RonMandos, Amsterdam Activiteiten 30 Serieuze Zaken, Amsterdam Ontwikkelingen 32 Slewe Gallery, Amsterdam Voornemens 33 Smelik en Stokking, Amsterdam Aanvragen 35 Steendrukkerij Amsterdam, Amsterdam The Living Room, Amsterdam Vous Etes Ici, Amsterdam Wetering, Amsterdam Yoshiko Matsumoto, Amsterdam Zingerpresents, Amsterdam Rob de Vries, Haarlem 50 Tanya Rumpff, Haarlem Contemporary Art, Laren Bianca Landgraaf, Laren Overijssel Nijehove, Diepenheim Hein Elferink, Staphorst Utrecht De Boog, IJsselstein Besselaar Hedendaagse Kunst, Utrecht Flatland, Utrecht Quintessens, Utrecht Utrecht, Utrecht Zeeland Van den Berge, Goes Zuid-Holland Helga Hofman, Alphen a/d Rijn De Zaal, Delft Lous Martin, Delft Lutz, Delft Terra Delft, Delft De Twee Pauwen, Den Haag De Rijk, Den Haag Maurits van de Laar, Den Haag Nouvelles Images, Den Haag Ramakers, Den Haag Van Kranendonk, Den Haag LivingStone, Den Haag Seasons, Den Haag Smelik en Stokking, Den Haag De Compagnie, Dordrecht Animaux, Rotterdam BuroDijkstra Art, Rotterdam Contempo Modern Art, Rotterdam Cokkie Snoei, Rotterdam MK, Rotterdam Phoebus, Rotterdam RAM, Rotterdam Ron Mandos, Rotterdam Smelik en Stokking, Rotterdam

Bezwaren

Arctic Foundation, Eindhoven De Arctic Foundation maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Fire. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

Catharinakapel, Harderwijk Stichting Catharinakapel maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar tweede aanvraag voor het project Shelter 07. Deze aanvraag is, anders dan de eerste die te weinig substantieel was, wel in behandeling genomen. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

Cultuur Lokaal, Den Haag Stichting Cultuur Lokaal maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het interdisciplinair kunstfestival EX-IS. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

D Nerve Lab, Amsterdam Stichting D Nerve Lab maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het Mafiafest, een driedaags festival voor film, video en andere visuele media. In de behandeling van het bezwaar nam de Mondriaan Stichting in aanmerking dat het festival zich niet zodanig van Beeldende kunst en vormgeving in Nederland andere projecten en festivals onderscheidde dat het om die reden in aan- Ondersteuning 23 merking kwam voor een bijdrage. Zij stelde vast dat er onvoldoende andere 3. Activiteiten 30 redenen waren om aan te nemen dat het festival uitzonderlijk of voorbeeld- Ontwikkelingen 32 stellend zou zijn. Voornemens 33 Aanvragen 35 Departement voor Filosofie en Kunst, Assen Het Departement voor Filosofie en Kunst in Assen maakte bezwaar tegen de afwijzing van een bijdrage voor de programmering 2007. In de ­behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het programma in ­vergelijking met de programmering van andere instellingen te weinig uitzonder­ lijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning. 51 Dertien Hectare, Heeswijk-Dinther Stichting Dertien Hectare maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aan- vraag om een bijdrage in de kosten van het project Het weiland dat beroemd wilde worden. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

Dream Amsterdam Foundation, Amsterdam Stichting Dream Amsterdam Foundation maakte bezwaar tegen de afwijzing­ van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Dream Amsterdam 2007 In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

Expodium, Utrecht Expodium maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van zijn programmering voor 2007. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het programma in ­vergelijking met de programmering van andere instellingen te weinig uit­zonder­ lijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning.

Fotofestival Naarden Fotofestival Naarden maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van editie 2007 van het festival. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat de noodzaak voor het festival om een heldere eigen positie in te nemen steeds groter wordt tegen de achtergrond van het tegenwoordige aanbod van activiteiten voor fotografie. Gelet op de lange periode (1995– 2005) dat zij bijdragen heeft toegekend voor dit fotofestival, kende de Mondriaan Stichting een eenmalige bijdrage van € 30.000 toe.

Galerie Binnen, Amsterdam Galerie Binnen maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van een expositie met een publicatie bij haar vijfentwintig­jarig bestaan. In de behandeling van het bezwaar stelde de ­Mondriaan Stichting vast dat de expositie en de publicatie voornamelijk zijn gericht op Galerie Binnen en een ruimere context en reflectie missen.

Hedah, Maastricht Stichting Hedah maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van haar programmering voor 2007. In de behande- ling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het programma in vergelijking met de programmering van andere instellingen te weinig uitzonderlijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning. Gelet op de lange periode van tien jaar dat zij bijdragen heeft toegekend voor de programmering van Hedah, kende de Mondriaan Stichting een eenmalige afbouwbijdrage van € 20.000 toe.

Indoor Landart Program, Amsterdam Stichting Indoor Landart Program maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het land art project A-venue. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat het project uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn. Kunstencentrum de Appel, Amsterdam Kunstencentrum de Appel maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project The Go-Between. Op grond van de informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat de publieksbenadering bij dit project zeer doelgericht en flexibel was, zodat een afwijzing om die reden niet terecht was. Daarom werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage van € 98.844 toegekend.

Kunstencentrum de Appel, Amsterdam Kunstencentrum de Appel maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aan- vraag om een bijdrage in de kosten van het project The Old Brand New. Op grond van de informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat er intussen afspraken waren gemaakt met mediapartners en een vaste moderator en dat daarmee belang- Beeldende kunst en vormgeving in Nederland rijke bezwaren tegen het honoreren van deze aanvraag waren weggenomen. Om die redenen werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage toe­ Ondersteuning 23 3. gekend, tot een maximum van € 30.000. Activiteiten 30 Ontwikkelingen 32 Media Art Friesland, Harlingen Voornemens 33 Stichting Media Art Friesland maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar Aanvragen 35 aanvraag om een bijdrage in de kosten van het Media Art Friesland Festival 2007. In de behandeling van het bezwaar nam de Mondriaan Stichting in aanmerking dat regionale inbedding alleen niet meer voldoende is om in aan- merking te komen voor een bijdrage. Zij stelde vast dat er onvoldoende andere redenen waren om aan te nemen dat het festival uitzonderlijk of voorbeeld- stellend zou zijn. 52 Nederlands Muziek Instituut, Den Haag Het Nederlands Muziek Instituut maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage voor catalogisering van de collectie viool- muziek van Willem Noske. In de behandeling van het bezwaar overwoog de Mondriaan Stichting dat categorisering van de collectie een voorwaarde is voor het toekennen van de bijdrage van € 100.000, toegekend in 2004, voor de aankoop van deze vioolliteratuurcollectie. Zij stelde vast dat door de late afronding van de categorisering niet wordt voldaan aan deze voorwaarde.

De Paraplufabriek, Nijmegen De Paraplufabriek maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van haar programmering voor 2007. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het programma in ver- gelijking met de programmering van andere instellingen te weinig uit­zonderlijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning.

Public Space With a Roof, Amsterdam Projectruimte Public Space With a Roof maakte bezwaar tegen de afwijzing van de aanvraag om een bijdrage in de kosten van haar programmering voor 2007 en 2008. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondri- aan ­Stichting vast dat het programma in vergelijking met de programmering van andere instellingen te weinig uitzonderlijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning.

Stedelijk Museum, ’s-Hertogenbosch Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch maakte bezwaar tegen de ­afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van de tentoonstelling Neder- clips. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat de tentoonstelling uit­ zonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn.

Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven Het Van Abbemuseum maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage voor het project Vormen van verzet. Op grond van de nieuwe informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, conclu- deerde de Mondriaan Stichting dat het project een inhoudelijke meerwaarde vertegenwoordigt. Zij verwacht dat het project voorbeeldstellend en van internationale betekenis zal zijn wanneer de uitkomsten zodanig beschik- baar worden gesteld, dat andere musea en exposerende instellingen daarvan gebruik kunnen maken. Om die redenen werd het bezwaar toegewezen en een bijdrage toegekend aan het onderzoeksdeel Heartland.

Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven Het Van Abbemuseum maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar ­aanvraag om een bijdrage in de reis- en verblijfkosten van een van zijn twee gast­ curatoren. De Mondriaan Stichting overwoog dat de gastcuratoren werkzaam­ heden verrichten voor een project dat al wordt ondersteund. Op grond van de informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, con­ cludeerde zij dat de gastcurator in kwestie ook nog andere werkzaamheden uit- voert. Voor zover dat het geval is, krijgt het museum alsnog een bijdrage in de verblijfkosten van deze gastcurator. Het bezwaar werd gedeeltelijk toegewezen. Stormlicht, Eindhoven Stichting Stormlicht maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van haar programmering voor 2007, 2008 en 2009. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het programma in vergelijking met de programmering van andere instel- lingen te weinig uitzonderlijk en onderscheidend was om in aanmerking te komen voor ondersteuning.

Zuiderlucht, Maastricht Stichting Zuiderlucht maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het gelijknamige cultureel maandblad. In de behandeling van het bezwaar nam de Mondriaan Stichting in aanmerking dat het tijdschrift zich niet zodanig van andere soortgelijke bladen onderscheidt dat het om die reden in aanmerking komt voor een bijdrage. Zij stelde vast dat er onvoldoende andere redenen waren om aan te nemen dat blad uitzonderlijk of voorbeeldstellend is. Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Ondersteuning3 23 . Activiteiten 30 Niet-gehonoreerde aanvragen Ontwikkelingen 32 Voornemens 33 Projecten beeldende kunst Aanvragen 35 Arctic Foundation, Eindhoven, Fire Artots, ’s-Hertogenbosch, Creatures in the city of Jeroen Bosch 2007 bART platform voor actuele kunsten, ’s-Hertogenbosch, Going Public Billytown, Rijswijk, Billytown 2007 Centrum Beeldende Kunst de Krabbedans, Eindhoven, Earthbound Centrum Beeldende Kunst Utrecht CBKU, Utrecht, Re-identification. Trilateral Print Exchange Exhibition, Centrum Kunstlicht in de Kunst, Eindhoven, Signaal 53 De Familie, Amsterdam, Beschreven Amsterdam De Kwekerij, Tilburg, Verborgen stad Enough Room for Space, Rotterdam, Europe 2007 Familie-Vereeniging Vriesendorp, Tilburg, Familie in Beeld. Vriesendorp uit Dordrecht Frans Hals Museum De Hallen, Haarlem, The Order of the Present is the Disorder of the Future Gemeente Tilburg, Tilburg, We are all Photographers Now! Gemeentemuseum Den Haag, Den Haag, Aqua Boogie II Huis aan de Werf, Utrecht, Feminist Legacies and Potentials in Contemporary Art Practice Indesem 2007, Delft, Indesem 2067: The Legacy Kunstencentrum Venlo, Venlo, Aan de zijlijn Kunstenlab, Deventer, Sectie 2008 Maatschappij Arti et Amicitiae, Amsterdam, Personal Structures: Time – Space – Existence Mad Emergent Artcenter, Eindhoven, Image Radio Museum de Paviljoens, Almere, Een bonte verzameling. Kunst kijken voor kinderen Museum Smallingerland, Drachten, Felt Museum Van Bommel-Van Dam, Venlo, Alleen het onderweg zijn telt. Foto’s 1997– 2007 MuseumgoudA, Gouda, Museum Ruim 1:10 MuseumgoudA, Gouda, The Waste of Daylight/Gouda bij kunstlicht Perform, Platform voor Performancekunst, Amsterdam, Performancefestival Platform 21, Amsterdam, New Perspectives on a Flat World Platform Beroepskunstenaars Wageningen, Wageningen, 300 jaar Linnaeus Pluk de Nacht, Amsterdam, Expositie Kijkdoos Productiehuis Popcultuur Groningen, Geluidskunstfestival Sound Dish Rotterdam 2007, City of Architecture, Rotterdam, Binnenrotte Seaman Foundation, Raamsdonksveer, East – Meets – West SM’s – Stedelijk Museum, ’s-Hertogenbosch, Nederclips Social Museum of Contemporary Art, Amsterdam, Social Museum of Contemporary Art Stichting Ambassade/het Buitenland, Amsterdam, Een culinair lint Stichting Art in Redlight, Amsterdam, Art Moves Stichting Artis, ’s-Hertogenbosch, Double-A-Side Stichting Artwalk, Amsterdam, SYNC! Stichting Beeld & Vorm, Rotterdam, Op zoek naar de liefde Stichting Beleven, Arnhem, Kunst in de kleedkamer Stichting Catharinakapel, Harderwijk, Shelter 07 Stichting CityDynamiek Eindhoven, Eindhoven, Lichtkunstfestival Glow 2007 Stichting ConClub (ConClub), Rotterdam, Pilot projecten Stichting Cultureel Centrum ‘t Paard, Den Haag, State-X New Forms Festival Stichting Cultuur Lokaal, Den Haag, EX-IS 2008 Stichting Cultuur Lokaal, Den Haag, EX-IS Festival 2007 Stichting D Nerve Lab, Amsterdam, MAFIAFest 2007 Stichting Dertien Hectare, Loosbroek, Het weiland dat beroemd wilde worden Stichting Dream Amsterdam Foundation, Amsterdam, Dream Amsterdam 2007 Stichting Enough Room for Space, Rotterdam, Los Angeles Works Stichting Euroz io., Maarn, Lumineus Amersfoort Stichting Gaudeamus, Amsterdam, De Krachtgever Stichting Grensgevallen, Amsterdam, Radio Orbino Stichting Hope Box, Amsterdam, Hope Box Xmas Ice Cream Event Stichting Imponderabilia, Den Haag, Bureau voor hedendaags avontuur Stichting InsideOut, Zoetermeer, InSide Series Stichting John106, Rotterdam, DistrictQ #4 en #5 Stichting Jonge Kunst/Het Museum, Amersfoort, Archeologie van de toekomst Stichting Jubileum Heartpool, Hengelo, 10 jaar Wolvecampprijs Stichting KunstEyssen, Alkmaar, De Russen Stichting KunstVaarRoute, Amersfoort, KunstVaarRoute 2007 Stichting Lila, Muiden, Tijd slijt, geschiedenis verbeeld(t) Stichting Media Art Friesland, Harlingen, Media Art Friesland Festival 2007 Stichting Mikosa, Amsterdam, Me Bike – The Dream Bike Project Stichting Museum Beelden aan Zee, Scheveningen, Territorial Bodies Stichting Nederlands Architectuur Instituut, Rotterdam, Better World- Another Power Stichting North East West South, Rotterdam, n.e.w.s. Stichting Odapark, Venray, Rock My Religion Stichting Onomatopee, Eindhoven, By Method of Reasoning Stichting Oorverdovend Zonlicht, Amsterdam, Oorverdovend zonlicht Stichting Parachutartists, Amsterdam, Is the World Flat? Stichting Paradiso Amsterdam, Amsterdam, (C)lick Me Stichting Paradox, Edam, The Last Days of Shishmaref Stichting Pars, Amsterdam, Pars Treats on Ice Stichting Picos de Europa, Rotterdam, Cineboards 2007 Stichting Re:visie, Utrecht, Documenten op drift Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Stichting Terschellings Oerol Festival, Terschelling Midsland, Terschellings Oerol Festival Stichting The Indoor Landart Program, Amsterdam, A-Venue Ondersteuning 23 3. Stichting Tilburg CowBoys, Tilburg, The Relic Sideshow Activiteiten 30 Stichting Virus, Eindhoven, Virus Festival Ontwikkelingen 32 Stichting Visuele Correspondenten, Amsterdam, Visual Foreign Correspondents Voornemens 33 Stichting Welcome Stranger, Amsterdam, Welcome Stranger – Hide & Seek Aanvragen 35 Stichting Westerschouwen Kultureel, Burgh-Haamstede, Vierentwintig duinovergangen Stichting Zuid bij Zuidwest, Tilburg, ZXZW Verkuno, Roden, Halen wij Isfahan in 2008

Projecten vormgeving Arnhem Mode Biënnale, Arnhem, Arnhem Mode Biënnale 2007 Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers, Amsterdam, Present 2007 54 Moon/en/co vof, Eindhoven, Eat Drink Design Stichting Vormgevingstentoonstellingen, Amsterdam, 25 jaar Binnen

Kunstopdrachten onderwijs Arevo, Arnhem, Tejo Remy & Rene Veenhuizen Montessorischool Leidschenveen, Den Haag, Joep van Lieshout Openbare basisschool Het Spectrum, Den Haag, Florentijn Hofman RKBS De Fontein, Den Haag, Barbara Kletter St Stanislascollege, Delft, Helmut Smits Stichting Arevo, Opdracht aan Felieke van der Leest Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden, Den Haag, Frank Halmans Stichting voor Protestants Christelijk Basisonderwijs, Apeldoorn, Kunstwerk voor De Kring Stichting Young at Art, Alkmaar, Kunstplein te Driehuis

Programma’s Amsterdams Centrum voor Fotografie, Amsterdam, Programma 2008 Artots, ’s-Hertogenbosch, Programma 2008 Expodium, platform voor jonge kunst, Utrecht, Programma 2007 Expodium, platform voor jonge kunst, Utrecht, Programma 2008 – 2009 Kunstcentrum DeFKa, Assen, Programma 2007 Kunstcentrum DeFKa, Assen, Programma 2008 Kunstfort Vijfhuizen, Vijfhuizen, Programma 2008 Meneer de Wit, Amsterdam, Programma 2008 Moira Expositieruimte, Utrecht, Programma 2008 Nieuwe Vide, Haarlem, Programma 2008 De Paraplufabriek, Nijmegen, Programma 2007 Stichting 1646, Den Haag, Programma 2008 Stichting Agentur, Amsterdam, Programma 2008 Stichting Kop, Breda, Programma 2008 Stichting Kunstruimte 09, Programma 2008 – 2009 Stichting Pakt, Amsterdam, Programma 2008 – 2009 – 2010 Stichting RC de Ruimte, IJmuiden, Programma 2008 Stichting Roodkapje, Rotterdam, Programma 2008 Stichting Sica, Amsterdam, Programma 2007– 2008 Stichting Safe, Dalfsen, Programma 2008 Stichting Stormlicht, Eindhoven, Programma 2007– 2008 – 2009 Stichting Tschumipaviljoen, Programma 2008 WGKunst, Amsterdam, Programma 2008

Tijdschriften Art, Edegem, Art 2008 – 2009 Brutale Apen, Maastricht, Mahl magazine 2008 d’Jonge Hond, Harderwijk, Items 2008 Foam_Fotografiemuseum Amsterdam, Amsterdam, Foam Magazine 2008 – 2010 Zuiderlucht, Maastricht, Jaargang 2007 – 2008 – 2009

Publicaties Amsterdam Underground Festival, Amsterdam, Amsterdam Ondergronds Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers, Amsterdam, Profielschets vrije vormgeving in internationaal perspectief Episode Publishers, Rotterdam, Vormator: The Elements of Design Expodium, platform voor jonge kunst, Utrecht, Map of Nepping The Studio Rijksakademie van Beeldende Kunsten, Amsterdam, Verbeelding Stichting Nederlandse Kantopleiding, Lutten, 25 jaar Kantopleiding Uitgeverij Oog & Blik, Amsterdam, The Garage Sale Book Niet-behandelde aanvragen

Projecten beeldende kunst 66 east: Centre for Urban Culture, Amsterdam, Sirens and other Auditory Alerts Annelies Alewijnse, Pingjum, Kunstroute Wûnseradiel 2008 Armeense jongerenvereniging V.A.N., Nijmegen, Sayat-Nova Beeldhouwerscollectief ABK, Amsterdam, Tijdsbeelden Bevrijdingsfestival Zuid-Holland, Rotterdam, Bevrijdingsfestival Zuid-Holland Bouwnetwerk, Amsterdam, Women Who Build Buzzworks, Amsterdam, Lowlands Gallery Catta Donkersloot, Amsterdam, The Shadow of Perception Centrum Beeldende Kunst Utrecht CBKU, Utrecht, Realiseren publieksvoorziening Circus Design, Amsterdam, Huisvesting Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen, Brave New World Concern BV, Amsterdam, Hoe talenten opleiden voor de creatieve industrie in Amsterdam D&A Solutions, Hilversum, Afstudeerproject Beeldende kunst en vormgeving in Nederland De Compaan, Den Haag, Workshops Atelier de Haagse School Ondersteuning 23 De Paraplufabriek, Nijmegen, Dark Light 3. Activiteiten 30 Fashion Fuse, Rotterdam, Ondersteuning Fashion Fuse Ontwikkelingen 32 Gemeente Den Haag, Den Haag, Haegsche Règâh Voornemens 33 Gergiev Festival Rotterdam, Rotterdam, Gergiev Festival Rotterdam 2007. Liebesnacht Aanvragen 35 Grote Kerk Veere, Veere, Sculptuur & Poëzie Het Rotterdamsch Studenten Gezelschap, Rotterdam, Cultureel Festival De 17de Hemel Hogeschool INHOLLAND, Rotterdam, Filmfactory Rotterdam Huis voor de Kunsten Limburg, Roermond, Toernooi der Lage Landen K13, Velp, Cinema@Home Kunstbeeld, Diemen, Reis- en verblijfskosten Miami Kunstroute Wunseradiel, Pingjum, Kunstroute Wunseradiel 55 Kunstzinnig.nl, Utrecht, Lancering Kunstzinnig.nl Kurt Vangermeesch, Eindhoven, Natuurproject Leveste, Emmen, Opdracht Celine Zaunbrecher Literair Nederland, Amsterdam, Amsterdam CS knooppunt van de literatuur Maatschappij Arti et Amicitiae, Amsterdam, Extra-Room Machine, Amsterdam, Ourmachine Records E. Mimpen, Uden, Genealogisch onderzoek Mystics VOF, Delft, Treasures & Wonders Stedelijk Museum Bureau Amsterdam, Amsterdam, Hell is other people Stichting AEFF Antarctica, Amsterdam, Klankkleurfestival Stichting APE/Horse Move Service Garage, Amsterdam, Expertmeetings Stichting Arthouse-projecten, Rolde, Documentaire Art Houses Stichting Bab Siljée, Zaltbommel, tentoonstelling en publicatie Bab Siljée Stichting Beelden aan water, Wilhelminadorp, Beelden aan Water Stichting Beeldengroep Bannink en Wilmink, Enschede, Beeldengroep Bannink en Wilmink Stichting Biotext, Nijmegen, Biotext-project Stichting Blender Foundation, Amsterdam, Peach open movie Stichting Bont voor Dieren, Amsterdam, Animatiefilm Furcoat Stichting Chagall in Skarsterlan, Joure, Expositie Marc Chagall Stichting Cirkulo Forma, Amsterdam, Nationale Dag Stichting Daad, Alkmaar, Benu Stichting de Vierde Verdieping, Dalem, De Vierde Verdieping Stichting Dit is Dit, Den Haag, Werken achter het raam Stichting Entre Nous, Amsterdam, Looking Forward Stichting FAUB, Amsterdam, FAUB. Free And Untamed Beings Stichting Film by the Sea, Vlissingen, Helden Stichting Filo, Rotterdam, Remember me Stichting Ghana Agoro Mma, Amsterdam, A Virgins in Tears Stichting Groei, Amsterdam, Het BLOEI Festival Stichting IDM, Rotterdam, Concert Rumba Afrika Stichting Kadekunst, Amsterdam, IconoGRAFIC – Confrontation with now Stichting Knots, Amsterdam, De Reizende Bioscoop Stichting Kompas Nederland, Maastricht, De Kunst van het Kijken Stichting Kubes, Zeist, 20-jarig jubeleum Stichting Kubes Stichting Kunst Kollumerland, Burum, Wetterwurk Stichting Kunstwerk Spangen, Rotterdam, gebouwen Stichting LandArt, Amsterdam, Kringloop Stichting Landjuweel 2000, Amsterdam, Openbare Werken (Open Ateliers Ruigoord) 2007 Stichting New European Cultural Festival Collaborations, Amsterdam, Welcome Home Stichting Nieuwe Twentse Kunst, Almelo, Media Art Flow Festival Stichting Noorderslag, Young Popview Stichting R.E.M.I.X, ’s-Hertogenbosch, Deelname aan danswedstrijd Stichting Rock & Art Hall of Fame Holland, Naaldwijk, expositie Hans Vermeulen Stichting The Generator, Den Haag, Flow 5.0 Stichting VHDG, Leeuwarden, Floss Stichting Visisonor Media Productions, Almere, are you there? Stichting Wereldtuin Katendrecht, Rotterdam, Winteractiviteiten Stichting Zoey, Utrecht, Vision Dancing Studievereniging IK, IK-congres Universiteit Utrecht, Langeveld Instituut, Utrecht, International Perspectives in the Learning Sciences Vereniging Het Badhuis, Doesburg, BuitenBeeld 2007 Vereniging Izere, Almere, Burundese Dag VIA Stedebouw, Eindhoven, Studiereis Vogelbescherming Nederland, Zeist, De Kluten van Breebaart Waldman, Seattle, The Hague Project Werkgroep mode?show, Amersfoort, Mode?Show Wim van der Beek, Wezep, Duo Denken ZininKunst Beurs, Deventer, ZininKunst Beurs 2008

Projecten vormgeving Kunstenaars Vereniging Hoorn en Omstreken, Hoorn, Hoofd Stukken SpinWice, Heusden, modeshow

Kunstopdrachten onderwijs Basisschool De Lusthof/drs B.P.M. Smit, Voorburg, Kunstwerk Mariska Mallee Curium, Oegstgeest, Opdracht Joost Swarte Stichting Young at Art, Alkmaar, Mozaïek op het schoolplein Wakersduin, Christelijke Basisschool, Noordwijk, Ruimtereis: een verkenning van Noordwijk to Khan Younis en terug! Zuyderzee College, Emmeloord, Sacha Janzee Beeldende kunst en vormgeving in Nederland Programma’s Ondersteuning 23 3. Antistrot, Rotterdam, Programma 2008 Activiteiten 30 Stichting Kunstenaarsverblijf Het Vijfde Seizoen, Zeist, Programma 2008 – 2009 – 2010 Ontwikkelingen 32 Stichting RC de Ruimte, IJmuiden, Programma juni 2007 – juni 2008 Voornemens 33 Aanvragen 35 Tijdschriften Metropolis M, Utrecht, Engels supplement 2008 Satellietgroep, Den Haag, S.MAG Satellietgroep, Den Haag, S.MAG

Publicaties Centrum Beeldende Kunst Utrecht CBKU, Utrecht, Het Maakbare Land 56 Comma Publishing, Den Haag, Publicatie Eric Hirdes De Nederlandse Boekverkopersbond, Bilthoven, Boekhandel in Europa Episode Publishers, Rotterdam, Dutchscapes Hanzehofmuseum, Zutphen, 15 Naoorlogse Zutphense schilders Leids Kunsthistorisch Jaarboek, Nijmegen, Leids Kunsthistorisch Jaarboek deel 14 Maatschappij tot nut van ‘t algemeen, Edam, Nutsprenten NAi Uitgevers, Rotterdam, Tom Claassen Philo Wagner, Vught, Philo Wagner Stichting August Kemme Fonds/Architectura & Natura, Amsterdam, De Limes anno 2006, een biografie Stichting Beemster Kunstroute, Purmerend, Beemster Kunstroute Stichting In/druk, Nijmegen, Laag Land, Hoge Heuvels Stichting Vrienden van Huub Milder, Arnhem, Huub Milder. Een gedreven schilder Van de Nieuwe Dingen, Tilburg, Gastatelier Veenman Publishers, Rotterdam, publicatie Gerd Arntz Ondersteuning 59 Ondersteuning 59 Activiteiten 67 Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Voornemens 69 Aanvragen 71 4.Aanvragen 71 Cul- Cul- tureel tureel

erfgoed erfgoed Cultureel erfgoed Cultureel erfgoed De Mondriaan Stichting wil de belangstelling voor cultureel erfgoed bevorderen 4. door de presentatie, de overdracht,

het behoud en de aankoop van 57 cultureel erfgoed te stimuleren en te ondersteunen. 4.

58 Ondersteuning

De Mondriaan Stichting ondersteunt activiteiten voor alle mogelijke erfgoed, zoals archeologische, audiovisuele, immateriële, kunsthistorische, natuurhistorische, ­religieuze, volkenkundige en wetenschappelijke collecties. Er wordt geen ­onderscheid gemaakt tussen erfgoedbeherende instellingen en andere organisaties. Alle ­instellingen die op een professionele manier willen bijdragen aan het presenteren van erfgoed ­kunnen aanvraag doen. De meeste aanvragen blijken te worden ingediend door musea. Activiteiten worden ondersteund als zij op bijzondere wijze de publieke belangstelling voor cultureel erfgoed vergroten of verdiepen. Het erfgoed van culturele minderheden krijgt daarbij extra aandacht. Cultureel erfgoed 4Ondersteuning 59 . Activiteiten 67 Naast de presentatie van cultureel erfgoed ondersteunt de Mondriaan Stichting ook Ontwikkelingen 68 aankopen en collectiegericht kunsthistorisch onderzoek. Voorwaarde voor een interes­ Voornemens 69 Aanvragen 71 sante presentatie is immers een goede collectie en kennis daarover. Aan behoud van collecties wordt beperkt bijgedragen.

Publieksactiviteiten en zichtbaarheid 59 De Mondriaan Stichting ondersteunt presentaties en publieksactiviteiten voor ­cultureel erfgoed die gericht zijn op het bereiken van verschillende publieksgroepen en het bevorderen van publieke belangstelling. Zij draagt ook bij aan projecten van collectie­ beherende instellingen voor het toegankelijk maken van erfgoed en, in specifieke

Toezeggingen 2007 Aantal Aantal Percentage Besteding Percentage aanvragen gehonoreerd gehonoreerd MS ×1000 totaal bedrag

(Digitale) publieksactiviteiten en zichtbaarheid 82 51 62.2 % 2.568 10.6 % Cultureel erfgoed minderheden 27 21 77.8 % 718 3.0 % Ontwikkelings- en overnamekosten lening 1 1 100.0 % 300 1.2 % Structurele aankopen 24 19 79.2 % 2.175 9.0 % Incidentele aankopen 24 21 87.5 % 5.785 24.0 % Volkenkundige aankopen 4 3 75.0 % 47 0.2 % Kunsthistorisch onderzoek 4 2 50.0 % 149 0.6 % Wet behoud cultuurbezit 3 3 100.0 % 68 0.3 % Vormgevingserfgoed 8 8 100.0 % 393 1.6 % Erfgoed veiligheidszorg 38 38 100.0 % 423 1.8 % Gemeenschappelijk cultureel erfgoed 2 2 100.0 % 126 0.5 % Overige projecten en flexibel budget 2 2 100.0 % 65 0.3 % Totaal 219 171 12.817

Ontwikkelingen 2003–2007 2003 2004 2005 2006 2007 Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000

(Digitale) publieksactiviteiten en zichtbaarheid 66 1.904 66 2.819 67 2.891 51 2.594 51 2.568 Cultureel erfgoed minderheden 27 629 19 465 16 526 17 624 21 718 Ontwikkelings- en overnamekosten lening 1 30 1 300 Structurele aankopen 17 1.699 2 325 9 921 6 800 19 2.175 Incidentele aankopen 6 3.771 7 5.283 18 9.075 10 2.832 21 5.785 Volkenkundige aankopen 4 70 6 99 3 83 9 219 3 47 Kunsthistorisch onderzoek 3 170 2 120 1 111 1 113 2 149 Wet behoud cultuurbezit 1 71 7 351 1 96 3 68 Vormgevingserfgoed 8 393 Erfgoed veiligheidszorg 26 385 38 423 Gemeenschappelijk cultureel erfgoed 1 37 3 107 2 126 Overige projecten en flexibel buget 6 105 2 30 2 65 Totaal 134 9.189 113 9.626 121 13.749 128 8.033 171 12.816 ­gevallen, voor selectieactiviteiten. Het gaat altijd om projecten met een voorbeeld­ functie en een landelijke uitstraling. Aanvragen 71

Doordat de professionaliteit en de kosten van projecten zijn toegenomen, is er on­voldoende budget om elke goede tentoonstelling of activiteit te ondersteunen. Ook in 2007 zijn minder projecten ondersteund. Voor het vijfde achtereenvolgende jaar nam het aantal ondersteunde projecten af. Het toezeggingpercentage is eveneens verder gedaald: 60 % in 2007 tegenover 70 % in 2004. Uit een breed aanbod kiest de Mondriaan Stichting daarom uitzonderlijke projecten met de hoogste toegevoegde waarde en financiert die met een reëel bedrag, zodat ze vakkundig kunnen worden uitgevoerd. Cultureel erfgoed Ondersteuning. 59 4 Daarbij koos de Mondriaan Stichting vooral voor projecten waarbij niet alleen goed is Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 nagedacht over de doelgroepen, maar waar bijvoorbeeld ook intensief werd samen­ Voornemens 69 gewerkt met publieksgroepen. Dit kan op verschillende manieren. Soms treedt het Aanvragen 71 publiek op als conservator, curator, of verzamelaar en bepaalt het de inhoud van een project, zoals het project Mijnhuys van het Dolhuys. Of wordt onderzocht welke tentoon­stellingen op de meeste belangstelling van specifieke doelgroepen ­kunnen

60 rekenen, zoals de tentoonstelling Als het ijs smelt van het Rijksmuseum voor Volken­ kunde. Of het publiek wordt uitdrukkelijk gevraagd mee te denken over ­museale ­vragen, zoals over morele verzamelkwesties in de tentoonstelling Verboden te ­verzamelen? van het Rijksmuseum van Oudheden. Dit resulteert in een nieuw soort projecten: het publiek wordt vroegtijdig betrokken bij de conceptvorming en bepaalt mede het eindresultaat. Daarbij is het volgens aanvragers belangrijk gedurende ­langere tijd het experiment aan te gaan, een coherente en voorbeeldstellende pro­ grammering op te zetten en nieuwe relaties met het publiek te zoeken. Zij hebben dan ook behoefte aan langerlopende financiering. Daarin wil de Mondriaan Stichting in de beleidsperiode 2009 – 2012 voorzien.

Digitale toepassingen nodigen bij uitstek uit tot interactie met het publiek. Ook in 2007 ondersteunde de Mondriaan Stichting digitale publieksprojecten. Virtuele presen­taties zijn bijzonder geschikt om informatie thematisch en uit verschillende collecties bij elkaar te brengen. Vergeleken met voorgaande jaren bleef het aantal aanvragen achter. Dit komt doordat er veel extra middelen beschikbaar zijn gekomen bij ­Senter­Novem. Veel aanvragers hebben zich voor hun omvangrijke digitaliserings­ Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . projecten tot dat loket gewend. In het beleidsplan voor 2009 – 2012 zal de Mondriaan 4 Activiteiten 67 Stichting ingaan op de relatie met de activiteiten van SenterNovem. Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71 De Mondriaan Stichting wil de zichtbaarheid van collecties voor het publiek vergroten. Daarom worden ook projecten ondersteund voor:

Collectiemobiliteit of overdracht, met als doel (semi)permanente presentaties 61 van objecten die nu niet (permanent) zichtbaar zijn in een betekenisvolle context.

Selectie en afstoting van collectieonderdelen; dit bevordert een helder en consis- tent gebruik van collecties. Daarbij kan ook worden gedacht aan landelijke inventari­ saties per collectiegebied en het formuleren van landelijke selectiecriteria.

Restauratie of actieve conservering van objecten, om die toonbaar te maken of te houden voor het publiek in de eigen of een andere erfgoedinstelling. De objecten moeten (semi)permanent voor publiek zichtbaar zijn.

Er zijn in 2007 weinig aanvragen ingediend voor projecten voor collectiemobiliteit of selectie en afstoting van collectieonderdelen. De Mondriaan Stichting beraadt zich over de mogelijkheden dergelijke projecten in de toekomst te stimuleren.

Sinds 2005 kunnen internationale presentaties van cultureel erfgoed regulier worden ondersteund. De ondersteuning is bestemd voor tentoonstellingen waarin inter­ nationale collecties op een vernieuwende manier aan het publiek worden getoond. De kwali­teit van de publieksactiviteiten en het bijzondere belang van presentaties zijn daarbij doorslaggevend. In 2007 werd bijgedragen aan vier projecten. Om cultureel onder­nemerschap te bevorderen verstrekte de Mondriaan Stichting voor het project Go China van het Groninger Museum en het Drents Museum een renteloze lening.

De Mondriaan Stichting heeft in 2005 alle ondersteuningsmogelijkheden opengesteld voor projecten op de Nederlandse Antillen en Aruba. In 2006 heeft de Mondriaan Stichting een project gefinancierd voor het digitaliseren van erfgoedcollecties van vier musea op de Nederlandse Antillen en Aruba. Dit project wordt in 2008 afgerond. Er zijn in 2007 geen aanvullende aanvragen uit dit deel van het Koninkrijk ontvangen.

Cultureel erfgoed van minderheden De Mondriaan Stichting wil de belangstelling voor cultureel erfgoed van minderheids­ groepen bevorderen. Daarom worden sinds 2002 projecten voor het verzamelen, onderzoeken en toegankelijk maken van dit specifieke culturele erfgoed ondersteund. In 2005 werd de afzonderlijke ondersteuningsmogelijkheid voor het cultureel erfgoed van minderheden opgenomen in de reguliere ondersteuning van erfgoedpresentaties. Het is belangrijk dat het cultureel erfgoed van minderheden beter zichtbaar is binnen het totale cultureel erfgoed van Nederland. Dat is mogelijk door incidentele projecten of door thematentoonstellingen en vernieuwing van vaste presentaties. Om erfgoed van andere culturen te verzamelen draagt de Mondriaan Stichting ook bij in de kosten van het verwerven van objecten of collecties om culturele diversiteit zichtbaar te maken in presentaties. Bij alle aanvragen waren minderhedenorganisaties betrokken, waardoor het eigen perspectief duidelijk herkenbaar en aanwezig was. Aanvragen 76 Ook in 2007 werden buiten deze specifieke ondersteuningsmogelijkheid eveneens veel aanvragen met een cultureel divers perspectief ingediend binnen de reguliere onder- steuning van publieksactiviteiten. Zo ging een aantal aanvragen over presentatie­ projecten voor doelgroepen met een dubbele culturele achtergrond. De onder­ steunings­mogelijkheden voor het cultureel erfgoed van minderheden en voor publieks­ activiteiten en zichtbaarheid naderen elkaar. Daarom is begin 2007 besloten de Cultureel erfgoed beoordeling van aanvragen binnen beide ondersteuningsmogelijkheden tegelijkertijd, Ondersteuning. 59 4 in één advies­commissie, te laten plaatsvinden. Hoofdstuk 8 Activiteiten 67 178 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aankopen Aanvragen 71 Door bij te dragen aan aankopen wil de Mondriaan Stichting erfgoedinstellingen onder­ steunen bij het vormen van een evenwichtige en hoogstaande collectie. Het budget bedraagt bijna 4,5 miljoen euro per jaar en wordt op verschillende manieren en aan ver­

62 schillende collecties (zoals kunst, natuurhistorie en volkenkunde) besteed. Het budget wordt verdeeld over reguliere of structurele aankopen voor moderne kunst en vorm­ geving, incidentele aankopen, en het Volkenkundig Aankoopfonds Collectie Nederland.

Structurele aankopen moderne kunst en vormgeving 2008 – 2009 De Mondriaan Stichting ondersteunt structurele aankopen van musea voor moderne beeldende kunst en vormgeving. Eens per twee jaar kunnen deze musea aanvraag doen. In 2007 konden zij aanvragen voor de periode 2008 – 2009. Het totaalbudget bedraagt € 1.130.000 per jaar. In de beoordeling wordt gelet op de samenhang ­tussen het verzamel- en het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de ­Collectie Nederland, de relatie tot de eigen collectie en de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen. Aanvragen 79

Aanvragen worden zowel kwalitatief als kwantitatief beoordeeld. Musea moeten een eigen aankoopbudget van minimaal € 45.000 hebben (bijvoorbeeld van gemeente of provincie) en een soepel bruikleenbeleid hanteren. De gedragsregels daarvoor houden onder meer in dat Nederlandse musea elkaar geen bruikleenvergoeding in ­rekening brengen, zoals personeels- of administratiekosten. Zij kunnen wel kosten zoals ­verzekeringspremies, vervoer en verpakkingen doorberekenen. Algemeen geldt het reciprociteitbeginsel. De Mondriaan Stichting hecht zeer aan een soepel bruikleen­ verkeer tussen Nederlandse musea. Daarom is de Mondriaan Stichting eind 2007 in overleg getreden met het Stedelijk Museum Amsterdam over de bruikleenstop die dit museum heeft aangekondigd. Totdat deze kwestie is opgelost, wordt de aanvraag van dit museum aangehouden.

De beoordeling van aanvragen voor 2008 – 2009 vond plaats tegen de achtergrond van de kritiek die de adviescommissie twee jaar geleden had geuit op de aan­vragen voor 2006 – 2007. Hoewel de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen toen een voorzichtige stijgende lijn te zien gaf, was het algemene niveau van de aanvragen nog niet hoog genoeg: de onderlinge afstemming van de collectie- en ­aankoopplannen, de natio­nale en internationale positionering en de externe oriëntatie zijn nog on­voldoende. Deze forse kritiek geeft de Mondriaan Stichting aanleiding haar aan­ k o o p beleid­­ te heroverwegen. Daarover heeft zij met deskundigen op dit gebied en de commissie voor de ronde van 2008 – 2009 in november 2007 een rondetafelgesprek georganiseerd. De genodigden constateerden dat musea zich te weinig ten opzichte van elkaar profileren. Ze zouden zich in hun collectiebeleid en hun presentatie­ activiteiten meer van elkaar moeten onderscheiden en een duidelijker identiteit moeten tonen. De gesprekspartners verbaasden zich erover dat de collectie­plannen elkaar geregeld overlappen en vaak niet op elkaar zijn afgestemd. Blijkbaar is er geen over­ eenstemming over wie wat binnen de Collectie Nederland doet, waar lacunes voor­ komen en hoe de verschillende collecties zich tot elkaar verhouden. Uiteraard is over­ lap niet per definitie problematisch, als werken werkelijk in een andere context wordt getoond. Dat is nu niet altijd of in het geheel niet het geval.

Bij het beoordelen van aanvragen voor 2008 – 2009 was de commissie goed te ­spreken over de ontwikkelingen binnen de keramiek. Na een gesprek met de Mondriaan ­Stichting hebben het Nationaal Keramiek Museum het Princessehof en het SM’s Den Bosch een gemeenschappelijk collectie- en aankoopbeleid opgesteld. De komende jaren zal blijken in hoeverre deze samenwerking resulteert in een ­heldere profilering Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . van de Keramiek Collectie Nederland. Het ligt voor de hand om een ver­gelijkbare 4 Activiteiten 67 afstemming na te streven op een aantal andere afgebakende verzamel­gebieden, zoals Ontwikkelingen 68 mode en sieraden. Voornemens 69 Aanvragen 71

Musea richtten zich ook in aanvragen voor 2008 – 2009 op het verleden, maar niet op het heden of de wereld. De commissie onderstreepte het gemis aan een duidelijke internationale oriëntatie. Uit het Nederlandse verwervingsbeleid spreekt weinig besef 63 dat kunst niet uitsluitend een westerse aangelegenheid is; de aanvragen geven ook weinig blijk van de ambitie daar in de nabije toekomst iets aan te veranderen. ­Verder merkten de adviseurs op dat de plannen nauwelijks ingaan op de functie van het museum in de toekomst. Slechts vier van meer dan twintig plannen presenteerden een visie op dit onderwerp.

Incidentele aankopen Collectie Nederland De Mondriaan Stichting ondersteunt museale aankopen die van werkelijk belang zijn voor de Collectie Nederland. Deze aankopen kunnen plaatsvinden op alle collectie­ gebieden. Ze moeten van cruciale betekenis zijn: ze vullen een belangrijke lacune in de Collectie Nederland (retrospectief) of tillen de Collectie Nederland als geheel op een hoger niveau (kwaliteitsverbetering). Hiermee worden de kwaliteit en de samen­ hang van de museale Collectie Nederland vergroot en de internationale positie van de Nederlandse musea en erfgoedinstellingen verbeterd. Publiekstoegankelijke instel­ lingen die belangwekkende collecties beheren en presenteren kunnen aanvragen. Van de ondersteunde instellingen wordt een soepel en actief bruikleenverkeer met andere Nederlandse erfgoedinstellingen verwacht. Ondersteuning is mogelijk als een aankoop minimaal € 45.000 bedraagt. Aanvragen 79

De Mondriaan Stichting behandelde een groot aantal aanvragen voor incidentele aankopen: 24 in 2007 ten opzichte van zeventien in de afgelopen jaren. De erva­ ring leert dat de noden van de aanvragers en het aantal aanvragen sterk fluctueren. De bijdrage van de Mondriaan Stichting aan incidentele aankopen varieerde in de afgelopen drie jaar van 9,2 miljoen euro (2005) tot 2,8 miljoen euro (2006) en 5,8 miljoen euro in 2007 (dit is inclusief de toezegging van 400.000 euro voor de brie­ ven van Vincent van Gogh uit het nationale aankoopfonds). De Mondriaan Stichting heeft op jaar­basis 2,7 miljoen euro beschikbaar en heeft in 2007 dan ook flink haar reserves moeten aanspreken. Om een adequate reactie van de erfgoedsector op werk dat op de markt wordt aangeboden mogelijk te maken, dient de Mondriaan Stichting te beschikken over aankoopreserves. Overigens valt op dat Nederlandse musea nauwelijks competi­tief kunnen opereren op de internationale kunstmarkt. Steeds vaker lukt het musea niet een werk voor de maximaal afgesproken prijs naar Nederland te halen. Aankoopfonds volkenkundige musea Sinds 1997 beheert de Mondriaan Stichting een gemeenschappelijk fonds voor aan­ kopen door volkenkundige musea binnen de Collectie Nederland. Deze aankopen moeten van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse volkenkundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerkingsverband tussen de belangrijkste volkenkundige musea en de Mondriaan Stichting. De betrokken musea storten een vast deel van hun aankoopbudget in het fonds; het bedrag wordt verdubbeld door de Mondriaan ­Stichting. Jaarlijks wordt € 136.134 toegevoegd aan het fonds. Aanvragen 81

De eisen voor een aanvraag zijn hoog; meestal passeren aanvragen een interne aan­ koopcommissie voordat ze bij het aankoopfonds worden ingediend. Daarbij worden Cultureel erfgoed aankoopvoorstellen eerst aan collega-conservatoren voorgelegd. In vergelijking Ondersteuning. 59 4 met 2006 was het aantal aanvragen in 2007 laag. Er werden vier aanvragen Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 ingediend, waarvan er drie positief werden beoordeeld door de gezamenlijke advies­ Voornemens 69 commissie van de Stichting Volkenkundige Collectie Nederland en de Mondriaan Aanvragen 71 Stichting.

Eind 2007 heeft de Mondriaan Stichting een eerste oriënterend gesprek met de SVCN

64 gevoerd over voortzetting van de samenwerking in de beleidsplanperiode 2009 – 2012. Met uitzondering van de (deels) achterblijvende bestedingen uit het Aankoopfonds verloopt de samenwerking naar ieders inzicht uitstekend. Er is dan ook over en weer de intentie uitgesproken het fonds, uiteraard afhankelijk van de Cultuurnota- beschikking, voort te zetten. Onderwerp van gesprek waren ook een eventuele samen­ werking met hedendaagse kunstmusea (Voornemens 70) en het nieuwe gezamen­ lijke collectieplan. Naar verwachting zullen de musea hun afzonderlijke ­plannen in dit gezamenlijke plan voegen. Toekomstige aanvragen worden aan dit nieuwe collectie­ plan getoetst.

Kunsthistorisch onderzoek Door bij te dragen in de kosten van collectiegericht kunsthistorisch onderzoek maakt de ­Mondriaan Stichting wetenschappelijk onderzoek in kunstmusea moge­ lijk. Het betreft toegepast onderzoek, waarvoor de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek geen ondersteuningsmogelijkheden biedt. In aanmerking komen kunst­historische onderzoeken van kunstmusea naar het Nederlandse museale beleid of naar Nederlandse museale collecties en hun samenhang. Onderzoeken moe­ ten in musea worden uitgevoerd, door wetenschappelijke opleidingsinstituten worden begeleid en resulteren in publicaties. Aanvragen 82

De huidige ondersteuningsmogelijkheid is problematisch:

Het algemene niveau van aanvragen is de laatste jaren teleurstellend. Veel ­aanvragen missen een theoretisch kader, een academische, onderzoeksgerichte ­benadering gerelateerd aan de museale praktijk en een heldere onderzoeksstrategie.

Het aantal aanvragen is klein. De Mondriaan Stichting financierde in de afgelopen drie jaar maar vier onderzoeken. In 2007 werden slechts drie aanvragen behandeld. Dat roept vragen op over de behoefte van musea aan deze ondersteuningsmogelijkheid.

Het merendeel van de onderzoeken die werden ondersteund verliepen traag. Dat komt onder meer doordat onderzoekers niet langer voltijds beschikbaar waren of meer materiaal werd ontdekt. Ook lieten publicaties lang op zich wachten. Om deze redenen besloot de Mondriaan Stichting maximaal een onderzoek per museum te ondersteunen. Dit heeft geresulteerd in een verbeterde, maar nog niet optimale uitvoering. Het financieren van collectiegericht onderzoek valt buiten de publieksgerichte doelstelling van de Mondriaan Stichting.

In het beleidsplan voor 2009–2012 zal over deze ondersteuningsmogelijkheid een besluit worden genomen.

Behoud van collecties De Mondriaan Stichting richt zich niet in de eerste plaats op het ondersteunen van behoudsprojecten. Wel beschikt zij over middelen voor het behoud van erfgoed dat is opgenomen op de lijst die hoort bij de Wet tot behoud van cultuurbezit. Daarnaast heeft het ministerie van OCW eenmalig extra middelen beschikbaar gesteld, nadat het bijzondere behoudsachterstanden had geconstateerd in een aantal collectiegebieden. Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . Dat gold in 2007 voor het vormgevingserfgoed en het mobiele erfgoed. 4 Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Wet tot behoud van cultuurbezit Voornemens 69 Aanvragen 71 De Mondriaan Stichting beheert een beperkt budget voor het conserveren van ­erfgoed dat is geplaatst op de lijst van de Wet tot behoud van cultuurbezit. Het erfgoed be­staat doorgaans uit particulier bezit dat van zo’n groot belang voor Nederland wordt geacht, dat het niet zonder toestemming van de overheid aan het buitenland 65 mag ­worden verkocht. Omdat plaatsing van objecten op de lijst beperkingen mee­ brengt voor de eigenaren, kunnen zij ter compensatie in aanmerking komen voor een rijksbijdrage van maximaal 60 % aan de kosten van conservering of ­restauratie. In 2007 ondersteunde de Mondriaan Stichting drie aanvragen: de restauratie van de twee wapen­borden van het Gulden Vlies in de Grote Kerk in Den Haag, zes ­blazoenen en een gildebord van het Broederschap van Sint Joris en het geborduurde ­zeventiende-eeuwse antependium van de Basiliek van Onze Lieve Vrouwe Sterre der Zee in Maastricht. Aanvragen 82

Vormgevingserfgoed De Mondriaan Stichting hecht groot belang aan het behoud van ­vormgevingserfgoed en heeft hiervoor budget gereserveerd. De werkgroep bestaande uit het Nederlands Architectuurinstituut, de Rijksdienst voor Kunsthistorische ­Documentatie en de Premsela Stichting heeft een Masterplan Erfgoed Vormgevingarchieven ­opgesteld, dat naast het Centraal Register Vormgevingsarchieven ook het ont­sluiten en onder­brengen van twintig vormgevingsarchieven omvat. In 2007 heeft de Mondriaan Stichting bij­ gedragen aan: de tweede fase van het CRVa, waarin de belangrijkste archieven voor vormgeving uit Nederland doorzoekbaar worden gemaakt; het ontsluiten en onder­ brengen van zes archieven, waaronder dat van Onno Boekhoudt (door en bij Coda); het samenstellen van een handleiding over archief­beheer door het NAi en activiteiten van het Nederlands Archief Grafisch ­Ontwerpen. Deze organisatie heeft tot doel de archieven van belangrijke Nederlandse grafisch ontwerpers veilig te stellen door ze te verwerven, digitaal beschikbaar te maken en onder te brengen bij erfgoedinstellingen. Aanvragen 82

Mobiel erfgoed De Mondriaan Stichting beschikt over een apart budget voor het restaureren van mobiel erfgoed. In 2007 droeg zij bij in de kosten van diverse restauraties van boten, trams en treinen. Het mobiel erfgoed heeft een breed draagvlak en kan rekenen op het enthousiasme van een groot aantal vrijwilligers. Aanvragen 71

Veiligheidszorg Sinds 2006 ondersteunt de Mondriaan Stichting twee soorten activiteiten voor veilig­ heidszorg: het opstellen van risicoanalyses van collectiebeherende niet-rijksinstellingen en het vormen van veiligheidsnetwerken (naar het Landelijke Model Netwerkaanpak Veiligheidszorg). Hiervoor heeft de Mondriaan Stichting voor 2006, 2007 en 2008 jaarlijks € 0,5 miljoen ter beschikking. Deze ondersteuningsmogelijkheid is een aan­ vulling op het structurele beleid voor de rijksgesubsidieerde musea voor veiligheidszorg en de activiteiten van het Instituut Collectie Nederland. Aanvragen 84

Netwerken In het Landelijk Model Netwerkaanpak Veiligheidszorg vervullen de provinciale erfgoed­huizen een centrale rol als bemiddelaars in een gezamenlijke aanpak van erfgoedbeherende instellingen in de regio. In de meeste provincies zijn museum­ consulenten zeer voortvarend aan de slag gegaan met het inrichten van netwerken voor veiligheidszorg. Naar verwachting zal eind 2008 een landelijke dekking zijn ­gerealiseerd: in alle provincies en in de belangrijkste regio’s zullen dan netwerken Cultureel erfgoed opera­tioneel zijn. Deze landelijke dekking is echter afhankelijk van de financierings­ Ondersteuning. 59 4 bereidheid van de provincies. De Mondriaan Stichting kan tot 40 % van de kosten Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 ­bijdragen; de ondersteuningsmogelijkheid gaat uit van cofinanciering. In een ­aantal Voornemens 69 provincies is dat echter problematisch gebleken, omdat deze niet bereid waren Aanvragen 71 ­middelen beschikbaar te stellen. Dit was bijvoorbeeld het geval in Friesland, Noord- Holland, Overijssel en Zuid-Holland. De Mondriaan Stichting heeft deze problematiek onder de aandacht gebracht van het ministerie van OCW.

66 Risicoanalyse en plan van aanpak beveiliging De Mondriaan Stichting ondersteunt het opstellen van een risicoanalyse. Zij ­financiert honderd procent van de variabele kosten van het opstellen van risicoanalyses, omdat het moeilijk is voor dit soort initiële investeringen cofinanciering te vinden. De eigen bijdrage van de aanvrager bestaat uit het opstellen van een plan van aanpak ­beveiliging, op basis van de risico’s uit de analyse. In 2007 is aan 29 risicoanalyses bijgedragen met in totaal meer dan € 130.000. Aanvragen 83

Omwille van de consistentie en om instellingen een betere indruk te geven van wat een risicoanalyse moet inhouden en waaraan het plan van aanpak beveiliging moet ­voldoen, heeft de Mondriaan Stichting in 2007 minimumeisen vastgesteld. Dat heeft ze gedaan in overleg met museumconsulenten, de adviescommissie en betrokken ­veiligheidsexperts en -consultants. De minimumeisen hebben als bijkomend voordeel dat ze de beoorde­ ling van de risicoanalyses vereenvoudigen. Hoofdstuk 8 179

Het aantal aanvragen blijkt lager dan verwacht. Uit onderzoek is duidelijk ­geworden dat de wijze van bevoorschotten van de Mondriaan Stichting vooral voor ­kleinere instellingen problematisch is, omdat die niet in staat zijn de kosten voor te ­finan­cieren. Daarom is de bevoorschotting eind 2007 aangepast.

Opvallend is dat relatief weinig grotere erfgoedbeherende instellingen aanvragen; de meeste aanvragen zijn afkomstig van kleinere instellingen met belangwekkende collecties. Wel zijn de aanvragen afkomstig van uiteenlopende instellingen, zoals archieven, kerken en musea. De museumconsulenten en netwerkbeheerders laten weten dat deze verscheidenheid aan partners ook uitstekend functioneert ­binnen de netwerken. Dat de verschillende organisaties ieder hun eigen deskundigheid inbrengen heeft een toegevoegde waarde.

Gemeenschappelijk cultureel erfgoed In 2005 en 2006 was de Mondriaan Stichting betrokken bij het ondersteunen van gemeenschappelijk overzees erfgoed. Cultureel erfgoed overzee omvat objecten van de voormalige handelscompagnieën en andere koloniale objecten buiten Europa. Dit erfgoed bevindt zich vooral in Ghana, India, Indonesië, Sri Lanka, Suriname en Zuid-Afrika. De ondersteuningsmogelijkheid was gericht op het duurzaam en fysiek behoud van dit erfgoed en op uitwisseling van kennis over en lokale versterking van het ­draagvlak voor dit erfgoed. De ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken ondersteunden het merendeel van de projecten; aan de Mondriaan Stichting was een beperkt budget voor ­kleinere ­projecten (tot € 150.000) gedelegeerd. In 2005 en 2006 werden steeds enkele ­projecten ondersteund. Dat had de volgende redenen:

De meeste projecten voor gemeenschappelijk cultureel erfgoed zijn omvangrijk en kosten meer dan € 150.0000. Daardoor ontving de Mondriaan Stichting relatief weinig aanvragen.

De Mondriaan Stichting heeft de beschikking gekregen over dit budget om extra flexibiliteit te bewerkstelligen en kleinere projecten mogelijk te maken. Daardoor kunnen interessante samenwerkingsrelaties tussen Nederlandse en buitenlandse orga­ Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . nisaties ontstaan, die vervolgens kunnen leiden tot grote veelomvattende ­projecten 4 Activiteiten 67 voor gedeeld erfgoed. Deze flexibiliteit wordt echter beperkt door de strikte ­criteria, Ontwikkelingen 68 die zeker bij kleinere projecten vaak een barrière vormen, zoals de definitie van gedeeld Voornemens 69 Aanvragen 71 erfgoed en de hoogte van de financiële bijdrage van het partnerland.

Eind 2006 hebben de ministeries besloten de opdracht aan de Mondriaan ­Stichting niet te verlengen. Begin 2007 is hierover overleg gevoerd. De ministeries hebben 67 vervolgens de Mondriaan Stichting gevraagd met de onbestede middelen alsnog een ­aantal projecten te financieren (twee projecten in 2007, een in 2008). Kennis van gedeelde geschiedenis of historische relaties is in een multiculturele ­samenleving immers van vitaal belang. Daarom is de Mondriaan Stichting van plan, analoog aan de ondersteuningsmogelijkheid voor het erfgoed van culturele minderheden in ­Nederland, binnen haar internationale beleid een nieuwe ondersteuningsmogelijkheid te introduceren. Met een bescheiden budget wil zij projecten ondersteunen voor het ontsluiten en presenteren van erfgoed uit een gedeeld verleden: erfgoed dat de relatie met Nederland zichtbaar maakt, illustreert, bekritiseert of in perspectief plaatst. Daarbij gaat de aandacht vooral uit naar projecten met voor Nederland belangrijke herkomstlanden. Voorwaarde is dat betrokken organisaties uit beide landen binnen het project samenwerken en vervolgens een presentatie verzorgen. De ondersteuning is uitdrukkelijk niet bestemd voor projecten die binnen de criteria voor ­gemeenschappelijk cultureel erfgoed van de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken vallen: het is een afzonderlijke ondersteuningsmogelijkheid, met een ander karakter. Aanvragen 85

Overige projecten en flexibel budget Als overige projecten binnen het flexibele budget ondersteunt de Mondriaan ­Stichting bijzondere, hoogwaardige en belangrijke aanvragen die ondanks de nieuwe, meer flexibele werkwijze om formele redenen niet in aanmerking zouden komen voor onder­ steuning. Daarvan waren twee projecten gericht op ­cultureel erfgoed. Aanvragen 85

Activiteiten

Buiten de reguliere ondersteuningsmogelijkheden organiseert de Mondriaan ­Stichting extra activiteiten om de belangstelling voor cultureel erfgoed te bevorderen. Dit actieve beleid is gericht op het bevorderen van efficiënte afstemming tussen erfgoed­ instellingen, vooral binnen het aankoopbeleid.

Anders dan de beeldende kunstsector kent de cultureel erfgoedsector een goed ge­ or­ganiseerde landelijke infrastructuur met branche-, koepel- en belangenorganisaties voor onder andere archieven en musea. In 2007 is de landelijke sectororganisatie ­Erfgoed Nederland opgericht, als landelijke koepelorganisaties voor archeologie, archieven en monumenten. De Mondriaan Stichting overlegt geregeld met de sector­ organisatie over projecten. Begin 2008 organiseert de Mondriaan Stichting met ­Erfgoed Nederland een lezing over culturele diversiteit en de museale sector.

Nieuw in Nederland Om museale aankopen op informatieve wijze onder de aandacht te brengen van het grote publiek ondersteunt de Mondriaan Stichting sinds enkele jaren het televisie­ programma Nieuw in Nederland van de Avro. In dit programma worden de nieuwe aanwinsten van musea besproken. Dat kan een aankoop, een schenking of een ­permanente bruikleen zijn. De objecten variëren van schilderijen tot ruimtevaart­ capsules en van oude klokken tot video-installaties. Deze aankopen zijn van belang voor de Collectie Nederland en werden meestal door de Mondriaan Stichting onder­ Cultureel erfgoed steund. De afleveringen duren ongeveer tien minuten en worden uitgezonden op Ondersteuning. 59 4 zaterdag om 17.45 uur. Musea dragen steeds vaker hun aanwinsten aan. De Nieuw Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 in Nederland-uitzendingen van een aanwinst worden geregeld op zaal getoond. Ook Voornemens 69 blijkt dat steeds meer regionale omroepen de uitzendingen hergebruiken en opnieuw Aanvragen 71 uitzenden. Dat is zinvol, omdat veel bezoekers en vooral jongeren in schoolverband musea in de eigen regio bezoeken.

68 VWS-advisering Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voert het programma Erfgoed van de Oorlog uit, dat is gericht op behoud, toegankelijkheid en publieksgerichte toepassing van bijzonder of kwetsbaar erfgoed dat betrekking heeft op de Tweede Wereldoorlog. Het programma is begonnen in 2007 en duurt tot en met 2009. Het ministerie van VWS heeft de Mondriaan Stichting gevraagd zowel de aanvragen voor publieksgerichte toepassingen waarvoor minstens € 75.000 wordt gevraagd als de aanvragen waarvoor het ministerie de deskundigheid mist te toetsen op belang, ­kwaliteit, bereik, haalbaarheid en uitvoering. De Mondriaan Stichting legt deze pro­ jecten voor advies voor aan de adviescommissie erfgoed. In 2007 werden van het ministerie twee aanvragen ontvangen: een van het Museon voor een website over de gevolgen van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië op de ­Nederlandse en ­Indonesische bevolking en een van Lopende Zaken, bureau voor land­ schap en ­recreatie, voor de ontwikkeling van een digitaal platform over de Atlantic Wall. Deze projecten werden begin 2008 beoordeeld.

Ontwikkelingen

Het jaar 2007 onderscheidde zich in de volgende opzichten:

Doordat sinds 2005 ook niet-erfgoedbeherende organisaties kunnen ­aanvragen, ligt het voor de hand dat de Mondriaan Stichting vaker nieuwe categorieën en vormen van erfgoed ondersteunt. Deze organisaties zonder collectie definiëren erfgoed anders dan meer traditionele organisaties. Daarbij kan gedacht worden aan verschillende ­vormen van immaterieel erfgoed, die steeds herkenbaarder worden voor het publiek. Projecten kunnen een meer duurzame relatie leggen tussen dit erfgoed en uiteen­ lopende publieksgroepen. Een goed voorbeeld van zo’n project is Hairbusiness van Image IC, dat identiteit en haardracht als onderwerp heeft.

Archieven zijn bezig met een inhaalslag om hun collecties professioneel te presen­teren. Voor het publiek is dit een belangrijke ontwikkeling: niet of nauwelijks openbare collecties kunnen eindelijk worden bezichtigd. De Mondriaan Stichting heeft in 2006 voor het eerst bijgedragen aan permanente publiekspresentaties van archieven en grootschalige publieksacties. Nu verscheidene van deze presentaties zijn geopend voor publiek, zal de publieke functie van archieven verder gestalte kunnen krijgen. Dat dit nodig is blijkt uit de jaarlijkse kwaliteitsmonitor van de archiefsector, die laat zien dat er wat dit aangaat nog veel te doen is.

Ook in 2007 vinden de adviescommissies het innovatieve gehalte van aanvragen beperkt. Ook de Raad voor Cultuur meent dat innovatie en vernieuwing in de erfgoed­ sector achterblijven. Veel erfgoedinstellingen functioneren vooral als instellingen die collecties beheren en ontwikkelen weinig innovatieve activiteiten voor het publiek. Dit zal een belangrijk aandachtspunt zijn voor het beleidsplan voor 2009 – 2012.

Uit het klantenonderzoek en de adviseursenquête komt digitalisering naar voren als een van de belangrijkste aandachtspunten voor de komende beleidsplan­ periode. Door de financiering van SenterNovem van digitaliseringsprojecten vervult Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . de ­Mondriaan Stichting een andere functie op dit gebied. In het beleidsplan voor 4 Activiteiten 67 2009 – 2012 wordt hierop nader ingegaan. Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71 Het is essentieel dat er wordt nagedacht over de functie van het museum. Daarover is de laatste jaren veel gedebatteerd en geschreven. Bovendien werken erfgoedinstellingen steeds vaker samen: gezamenlijke presentaties uit gezamenlijke collecties zorgen voor een inhoudelijk en kwalitatief ander aanbod. Het is echter van 69 belang verder te kijken dan de eigen sector en de positionering van het museum te onderzoeken. In 2007 ontwikkelden verscheidene musea, waaronder het Nationaal Glasmuseum en Orientalis, projecten over dit onderwerp, die de Mondriaan ­Stichting met veel enthousiasme heeft ondersteund. In deze projecten wordt intensieve samen­ werking gezocht met partners buiten het culturele veld. Het uitbreiden van deze samenwerking is van belang voor het vitaal houden van de erfgoedsector en het garan­ deren van een publiek draagvlak.

In projecten wordt steeds meer samengewerkt tussen verschillende erfgoed­ organisaties. Zo werken monumenten en andere organisaties in de stedelijke omgeving regionaal samen met erfgoedbeherende instellingen op een specifiek thema, zoals religieus erfgoed. De Mondriaan Stichting ondersteunt in de eerste plaats publieks­ projecten voor roerend erfgoed. Gezien de intensievere samenwerking is het wellicht nood­zakelijk dat zij ook publieksprojecten voor onroerend erfgoed gaat ­ondersteunen.

Tijdens het kamerdebat over de cultuurbegroting (december 2007) is door het CDA aandacht gevraagd voor volkscultuur: de cultuur van het dagelijks leven vroeger en nu. Bij volkscultuur horen alledaagse dingen, gewoonten en gebruiken, tradities en rituelen. Volkscultuur is belangrijk materieel en immaterieel cultureel erfgoed waaruit de identiteit van een samenleving zichtbaar wordt. Binnen de enorme diversi­ teit aan collecties van de erfgoedsector worden vanzelfsprekend ook al geruime tijd projecten voor volkscultuur en de overlevering daarvan ­ondersteund.

Voornemens

Voor het cultureel erfgoed heeft de Mondriaan Stichting de volgende voornemens:

Begin 2008 presenteert de Mondriaan Stichting haar nieuwe beleidsplan voor de periode 2009–2012. De gehele ondersteuningsstructuur voor het cultureel erfgoed komt daarin ter sprake. De Mondriaan Stichting wil de maatschappelijke positie van het erfgoed verstevigen. Ook wordt in het beleidsplan een uitspraak gedaan over de voortzetting van een aantal specifieke ondersteuningsmogelijkheden, zoals voor kunst­ historisch onderzoek, en de afstemming met SenterNovem voor het ondersteunen van digitale erfgoedactiviteiten. Het financieren van aankopen is sinds de oprichting een kernactiviteit van de Mondriaan Stichting. Behalve ondersteunen wil de Mondriaan Stichting op basis van haar deskundigheid ook bijdragen aan de gedachtevorming over verwervingsbeleid en onderlinge afstemming tussen instellingen. In samenwerking met Erfgoed Nederland wordt in 2008 een publicatie over collectiebeleid uitgegeven.

In haar internationale beleidsplan voor 2008–2012, dat de Mondriaan ­Stichting eind 2007 naar de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW heeft gestuurd, ­worden veel nieuwe mogelijkheden aangekondigd voor het cultureel erfgoed. Sinds 2007 is de Mondriaan Stichting niet meer betrokken bij het financieren van gemeen­ schappelijk en overzees erfgoed door de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW. Cultureel erfgoed Om toch te kunnen bijdragen aan erfgoedprojecten in het buitenland heeft zij een Ondersteuning. 59 4 nieuwe ondersteuningsmogelijkheid ontwikkeld: met een bescheiden budget wil zij Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 projecten financieren voor het ontsluiten en presenteren van erfgoed uit een gedeeld Voornemens 69 verleden. De mogelijkheden voor het financieren van overnames worden aanzienlijk Aanvragen 71 verruimd en internationale samenwerking en uitwisseling tussen erfgoedinstellingen in Nederland en het buitenland wordt bevorderd, vooral in herkomstlanden.

70 Nu er, mede op voordracht van de commissie veiligheidszorg, ­minimumeisen zijn vastgesteld voor risicoanalyses en de meeste provincies beschikken over een aantal netwerken voor veiligheidszorg, kan de Mondriaan Stichting haar werkwijze ­aanpassen en aanvragers de mogelijkheid bieden gedurende het gehele jaar aan te ­vragen. Deze nieuwe werkwijze wordt in januari 2008 ingevoerd.

De Mondriaan Stichting vervolgt in 2008 haar gesprek met de Stichting Volkenkundige Collectie Nederland over mogelijke samenwerking met hedendaagse kunst­musea bij het presenteren van kunst uit niet-westerse delen van de wereld. Ondersteunde projecten Arcobaleno Media Productie, Amsterdam Publieksactiviteiten De Spaghettiflat en zichtbaarheid € 6.000 € 29.830

De publicatie De Spaghettiflat – Little Italy in de Polder is een vervolg op de eveneens ondersteunde ­gelijknamige documentaire. Het toegankelijk maken van het cultureel erfgoed van Italianen in Nederland is het doel van de uitgave, die vergezeld ging van een studie­dag van Stichting Lize, het Italiaans Cultureel Instituut en de Universiteit van Amsterdam. Om de cultuur­historische waarde van de uitgave droeg de Mondriaan Stichting Cultureel erfgoed bij in de kosten van dit project. 4Ondersteuning 59 . Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71

CGM, Amsterdam Codart, Den Haag Comité Herdenking Javaanse 71 Migrantengeschiedenis Nederland Website ­immigratie, Zoetermeer € 200.000 € 800.000 € 30.750 € 89.000 Surinaams Javaanse portretten 2007–2010 apr 2007– dec 2008 € 15.945 € 41.377

De website Migranten in Nederland.nl Codart, de internationale raad voor In de publicatie Surinaams Javaanse wil kennis en bronnen over migranten curatoren van Nederlandse en Vlaamse portretten wordt de levens­geschiedenis in Nederland zichtbaar maken voor kunst, wil de kwaliteit van zijn website van de alleroudsten onder deze een groot publiek en het ontsluiten verbeteren. De website fungeert als bevolkings­groep in Nederland van migrantenerfgoed in erfgoed­ een wereldwijde gids voor kunst uit op­getekend. Het is een verhaal over instellingen stimuleren. Aan een Nederland en Vlaanderen en maakt dubbele migratie. Het vastleggen derge­lijke voorziening, die voor het dit cultureel erfgoed toegankelijk voor van de verhalen is niet alleen van gehele erfgoed van belang is, heeft een veel breder publiek dan alleen belang voor de eigen groep. Ook voor het tot nu toe heeft ontbroken. De conserva­toren. De kwaliteitsinvestering­ de Nederlandse samenleving is het website krijgt een voorbeeldstellende wordt ondersteund, omdat deze essentieel om het eigen Nederlandse opzet, doordat hij voor het eerst naar verwachting bijdraagt aan het ­koloniale verleden te ­onderschrijven. het erfgoed van migranten uit veel voorbeeld­stellende karakter van de Om de grote cultuurhistorische ­verschillende instellingen bijeenbrengt website voor andere culturele organi­ waarde van dit erfgoed ondersteunt en ­toe­gankelijk maakt. Om deze saties. Dit project vertegenwoordigt de Mondriaan Stichting de publicatie. ­redenen kwam dit project, evenals daarmee een bijzonder belang voor eerder het voor­onderzoek naar deze het Nederlands erfgoed en heeft ook website, in aanmerking voor een bij­ internationaal betekenis. drage van de Mondriaan Stichting.

Cultuur Onder Dak, Apeldoorn Cultuurnetwerk_nl, Utrecht Fort van de democratie, Utrecht Van plint tot plafond: behang­ Historisch onderzoek museumeducatie € 50.000 € 511.000 ontwerpen van nu en vroeger € 49.280 € 103.400 apr 2007– sep 2008 € 34.800 € 99.325 aug 2007– jan 2008 Cultuurnetwerk_nl onderzoekt In Fort Lunet I wordt het verleden ­educatie in Nederlandse musea sinds (Nieuwe Hollandse Waterlinie, Tweede Met originele ontwerpen uit het de oprichting van educatieve diensten Wereldoorlog, Koude Oorlog) gerela­ Victoria and Albert Museum Londen in de jaren vijftig van de twintigste teerd aan hedendaagse spanningen liet Coda bezoekers zien hoe groot de eeuw. De aandacht gaat niet alleen en uitdagingen van de ­multiculturele invloed is van behang op ruimte. De uit naar verhalen en ervaringen uit de samenleving. Dit gezichtspunt Mondriaan Stichting droeg bij in de ­eerste decennia, ook overeenkomsten is ­actueel, en relevant voor het kosten van een multimediale behang­ en verschillen met de hedendaagse maatschappelijk functioneren van kamer, waarin bezoekers konden praktijk komen aan bod. Voor het bezoekers. Er wordt een interactieve experimenteren met behangpatronen eerst wordt vastgelegd hoe de profes­ methode voor het hoger onderwijs en van plint tot plafond ervaren welke sionalisering van museumeducatie ontwikkeld die cultureel erfgoed effecten behang teweeg kan brengen. ­binnen de musea zelf is ervaren en koppelt aan diversiteit, burgerschap Omdat van historische behangsels door nieuwe generaties museum­ en maatschappelijk participatie, met ­weinig oorspronkelijk materiaal medewerkers voortgezet. Dergelijk de democratische mentaliteit als uit­ bewaard is gebleven, was deze multi­ onderzoek werd niet eerder verricht gangspunt. Omdat dit project mediale presentatie een geschikte en is voor studenten en aankomende zowel inhoudelijk als methodisch manier om behangontwerpen educatieve medewerkers van groot gezien uniek is in Nederland, komt toegankelijk te maken voor een brede belang. Het sluit aan bij twee priori­ het in aanmerking voor een bijdrage. doelgroep. Een dergelijke presentatie teiten van de Mondriaan Stichting: was bovendien niet eerder gerealiseerd cultuur­educatie en expertise­ en kon als inspiratie dienen voor bevordering, en wordt ondersteund. andere musea. Publieksactiviteiten Historisch Museum Rotterdam, Historisch Museum, Rotterdam en zichtbaarheid Rotterdam De verborgen geschiedenis Bloedmooi € 50.000 € 126.652 € 10.000 € 91.750 okt 2007– mrt 2008 Het project Verborgen geschiedenis­ gaat over het gebouw van het Bloedmooi was een esthetische maar ­Historisch Museum Rotterdam, dat ook spraakmakende en controversiële als een van de weinige stadspanden tij­ tentoonstelling voor een breed publiek, dens de bombardementen in mei 1940 waarin objecten van kunstenares B gespaard is gebleven. Voor het project werden gecombineerd met voor­werpen wordt gebruik gemaakt van interactieve, uit de collectie van het museum. multimediale technieken in samen­ Doel daarbij was niet zozeer het toe­ werking met IJsfontein. Met de keuze gankelijk maken van cultureel erfgoed voor het gebouw als cultuurhistorisch als wel op het blootleggen van de onderwerp enerzijds en het gebruik ambivalente houding van het publiek van eigentijdse middelen anderzijds Cultureel erfgoed tegenover dieren. De tentoonstelling benut het museum een kans om een werd ondersteund om haar educatieve breed publiek voor cultureel erfgoed te Ondersteuning. 59 4 kwaliteiten en omdat zij een interes­ interesseren. Om deze redenen wordt Activiteiten 67 sante voort­zetting vormde van eerdere het project ondersteund. Ontwikkelingen 68 projecten van het Historisch Museum, Voornemens 69 zoals Achter gesloten deuren, Aanvragen 71 waarin hedendaagse lingerie in combi­

natie met oudere collectiestukken

werd getoond.

Huis Bergh,’s-Heerenberg Imagine IC, Amsterdam Internationaal Informatiecentrum 72 Het mysterie achter het schilderij Hairbusiness en Archiefdienst voor de € 29.962 € 106.405 € 25.000 € 25.000 Vrouwen­beweging, Amsterdam mei – nov 2007 feb – mei 2008 Moving Women’s History € 48.932 € 134.198 De tentoonstelling Het mysterie achter De interactieve installatie ­Hairbusiness jul – sep 2007 het schilderij, over de collectie van verzamelt informatie over het bezoeken Huis Bergh, belichtte de verzamelaar van de kapper. Haar is als uitingsvorm Het oral history project Moving Van Heek en het versnijden van altaar­ voor culturele identiteit van groot Women’s History, dat de vrouwenhulp­ stukken uit de late Middeleeuwen. belang. De betrokken ­kappers worden verlening als onderwerp heeft en onder Ook maakt de tentoonstelling opgeleid tot intermediair, zodat de meer interviews met vrouwen en ­inzichtelijk hoe panelen kunnen bezoekers in hun onderling contact een kunstzinnige documentaire over worden gedateerd door de ­jaarringen worden begeleid en tot meer de geschiedenis van deze hulpverlening van het hout te determineren of het ­inhoudelijk uitwisseling verleid. Door omvat, komt om verscheidene gehalte aan koolstof te meten. een multi­mediale applicatie is inter­ redenen in aanmerking voor een Daarbij staat het wetenschapskabinet actie tussen mensen op verschillende ­bijdrage van de Mondriaan Stichting. rechtstreeks, via een webcam, in locaties mogelijk. Het project is op Niet alleen omdat voor dit onderwerp verbinding met het laboratorium de ­clientèle van dameskapperszaken nog geen vergelijkbaar project is van de Universiteit van Groningen. in drie Amsterdamse stadsdelen ontwikkeld, maar ook om de relevantie Om deze redenen en omdat de met onderscheidende bevolkings­ van het verzamelde materiaal voor tentoon­stelling op basis van de samenstellingen gericht. Om de volgende generaties wetenschappers: leertheorie van Kolb is afgestemd op aan­dacht voor relatief onbekend die wordt gewaarborgd door een bezoekers met verschillende leerstijlen, immaterieel cultureel erfgoed en weloverwogen interviewmethode op kwam dit project in aanmerking de vernieuwende methodische werk­ basis van recente wetenschappelijke voor ondersteuning. wijze ondersteunt de Mondriaan ontwikkelingen. Stichting het project.

Joods Historisch Museum, Amsterdam Joods Historisch Museum, Amsterdam Kunsthal Rotterdam, Rotterdam Mat 54 Hondekop-vier, Gouda Moderne meesterwerken uit Moskou Superhelden en sjlemielen Jean Tinguely: Alles beweegt! Revisie casco Hondekoptreinstel 766 € 50.000 € 539.448 € 40.000 € 199.593 € 45.000 € 440.000 € 120.000 € 350.000 okt 2007– feb 2008 mrt – jun 2008 2007 2008 –2009

Onder de titel Moderne ­meesterwerken Superhelden en sjlemielen is een ­ Bij de tentoonstelling Jean Tinguely: Om de bijzondere cultuurhistorische uit Moskou werden schilderijen en tentoonstelling over joodse ­kunstenaars Alles beweegt! werd een uitgebreid waarde van Hondekoptreinstel 766 tekeningen gepresenteerd die Russisch- uit Europa en de ­Verenigde Staten die educatief traject voor kinderen is het behoud van dit treinstel van joodse kunstenaars maakten tussen gebruikmaakten van de beeldende aangeboden. De uitgangspunten essentieel belang voor het ­Nederlands 1910 en 1940 en voor het ­merendeel kwaliteiten van het stripverhaal. ervan pasten bij de doelstelling van rijdend cultureel en industrieel erf­ niet eerder in Nederland waren De tentoonstelling laat zien hoe zij de kunste­naar om de afstand tussen goed. Ook omdat bezoekers door de getoond. De tentoonstelling liet hun culturele achtergrond in strips publiek en kunst op te heffen en uiteen­lopende publieksactiviteiten van zien hoe joodse kunstenaars tot verwerkten en de historische beeld­ bezoekers deel uit te laten maken de stichting laagdrempelig met dit bij­ bloei ­kwamen, en vervolgens ten vorming beïnvloedden. Het Joods van het kunstwerk. Interessant is zondere erfgoed in aanraking kunnen onder ­gingen in de Sovjet-Unie van Historisch Museum initieert met dit dat de Kunsthal ook werk toont van komen, wordt de revisie ondersteund. Stalin. Daarmee werd een universeel project een belangrijke internationale hedendaagse kinetische kunstenaars, ­onderwerp aangesneden: het aan­ samenwerking met Museé d’art et d’ die gebruikmaken van voor kinderen passingsvermogen van mensen onder histoire du Judaïsme in Parijs. Met herkenbare middelen. De Kunsthal zware omstandigheden. In educatief strips kan het museum laagdrempelig is ervaren in het bereiken van jonge opzicht stimuleerde het museum de aandacht vestigen op de joodse ­doelgroepen en wordt voor het educa­ kinderen op speelse wijze na te denken identiteit en geschiedenis. Om de tieve programma ondersteund. over normen en waarden. Om deze ­internationale inzet en de mogelijkheid redenen, en om de interessante inter­ een nieuw en jong publiek te interes­ nationale samenwerking, werd deze seren ondersteunt de Mondriaan tentoonstelling ondersteund. Stichting het project. Museum Boijmans Van Beuningen, Museum In ‘t Houten Huis, de Rijp Rotterdam Collectie Commandeur Vreemde dingen: surrealisme en design € 20.000 € 50.000 € 100.000 € 1.072.000 sep 2007– jan 2008 De collectie Commandeur is een onmisbaar deel van de vaste presen­ Met het Victoria en Albert Museum tatie van Museum In ‘t Houten Huis. Londen en het Guggenheim Museum Als instelling die gericht is op het Bilbao maakte Museum Boijmans bevorderen van de museale participa­ Van Beuningen uitgaande van zijn tie van lichamelijk gehandicapten heeft collectie surrealistische kunst een In ‘t Houten Huis een unieke plaats tentoonstelling­ over surrealisme en in het museale bestel. Om deze reden massacultuur.­ De tentoonstelling was droeg de Mondriaan Stichting enkele gebaseerd op een integraal, innovatief jaren geleden bij aan de professionele vormgevingsconcept. Dit maakte herinrichting van het museum. Nu de de betekenis van en de relaties tussen Collectie Commandeur als voormalige surrealisme en massacultuur zodanig bruikleen moet worden aangeschaft, Cultureel erfgoed zichtbaar, dat een breed publiek heeft de Mondriaan Stichting bij hoge Ondersteuning 59 . op intuïtieve wijze met dit onderwerp uitzondering en ondanks de niet- 4 Activiteiten 67 kon kennis­maken. Deze tentoonstel­ cruciale waarde ervan voor de Collectie Ontwikkelingen 68 ling was van bijzondere betekenis en Nederland de aankoop ondersteund. Voornemens 69 van inter­nationaal belang, en kwam Aanvragen 71 daarom in aanmerking voor een bij­ drage van de Mondriaan Stichting.

Museum Sterrenwacht Sonnenborgh, Museum Stichting vh Rotterdamsche Museum voor Communicatie, 73 Utrecht Tramweg Maatschappij, Ouddorp Den Haag IJskoude wetenschap Restauratie RTM rijtuig BPD 1631 Eye Opener € 7.500 € 45.500 € 30.000 € 121.000 € 30.000 € 138.180 apr 2007– okt 2008 okt 2007– dec 2008 RTM rijtuig BPD 1631 vervulde zijn De Mondriaan Stichting droeg bij aan transportfunctie van 1945 tot 1970, Het Museum voor Communicatie het tentoonstellingsproject IJskoude toen de meeste trams al door bussen brengt een internationale tentoon­ wetenschap, omdat het interessant is waren vervangen. Het sterk ­verouderde stelling over het effect van visuele voor een breed publiek en belang­ rijtuig moet na restauratie weer communicatie op het dagelijks leven. stelling wekt voor een maatschappelijk toegankelijk worden voor de vijftien­ De tentoonstelling was eerder te zien relevant onderwerp en het erfgoed dat duizend bezoekers die het museum tijdens de Design Biënnale in Lissabon; daarmee verband houdt. Door de wijze jaarlijks trekt. Om de historische ze wordt inhoudelijk aangepast aan van presenteren, in aanwezigheid van waarde, de publieksbrede belevings­ Nederland en aangevuld met een inter­ een gekoelde ruimte en een oud weer­ waarde en de professionele wijze van actieve component en een uitgewerkt station, kan de bezoeker ervaren wat restaureren wordt het herstel van educatief programma. Om deze reden poolonderzoek inhoudt. Het project is rijtuig BPD 1631 ondersteund. en omdat zij inzicht geeft in een alom­ vooral op leerlingen uit de onderbouw tegenwoordig en actueel onderwerp van het voortgezet onderwijs gericht, als beeldcultuur en de manier waarop die zelf onderzoek kunnen doen en zich vormgevers die beïnvloeden, wordt op basis daarvan een mening kunnen deze tentoonstelling ondersteund. vormen over de ontwikkelingen in het Van belang is ook dat Eye Opener het klimaat, de internationale maatregelen mondiale karakter van de heden­ en de eigen verantwoordelijkheid. daagse beeldcultuur weerspiegelt door werk te tonen van een internationaal ­gezelschap designers.

Nationaal Hunebedden Informatie­ Nationaal Keramiekmuseum Het Nationaal Monument Watersnood Natuurhistorisch Museum, Maastricht centrum, Borger Princessehof, Leeuwarden 1953, Nieuwerkerk Chinese landdinosaurusskeletten Oog in oog met de hunebedbouwers Liefde en hebzucht 1835+1 € 50.000 € 485.300 € 20.000 € 55.000 € 32.500 € 109.975 € 90.700 € 226.751 2008 jun –dec 2007 2007–2010 2008 Het Natuurhistorisch Museum Het tentoonstellingsproject Oog in oog Liefde en hebzucht is een serie Naast de website www.deramp.nl Maastricht is erin geslaagd skeletten met de hunebedhouwers stimuleerde tentoon­stellingen over hedendaagse komt ook een reëel monument, van Chinese landdinosaurussen in de publieke belangstelling­ voor dit particuliere keramiekverzamelaars 1835+1, om meer gelegenheid te bruikleen te krijgen, die niet eerder in bijzondere erfgoed. Het maakte het in Nederland. Daarmee vraagt het bieden voor het herdenken van de Nederland te zien waren. Het museum leven van hunebedbouwers inzichte­ museum aandacht voor verborgen slachtoffers van de watersnoodramp kan daarmee zijn tentoonstelling van lijk door overblijfselen van dit volk erfgoed dat zich in particuliere handen in 1953. Documentairemaker Koert resten van zeedinosaurussen ­aanvullen te ­presenteren, die in Nederland bevindt en kan het tegelijkertijd nieuwe Davidse en kunstenaar Roel Wouters en het publiek aanschouwelijker ontbreken. De inhoudelijke samen­ relaties opbouwen met particuliere ontwikkelen het monument door ­informeren. De skeletten worden werking met het Zweedse Falköping keramiekverzamelaars. Om het acteurs de verhalen van honderd onderdeel van een bijzondere ­expositie, was voorbeeldstellend en verleende publieke, bovenregionale belang van slachtoffers te laten omzetten in een die onder meer aandacht besteedt dit project een toegevoegde waarde, de tentoonstellingen en omdat de auditief document dat een plaats aan de drastische klimaatverandering niet alleen door het tonen van gefilmde interviews met verzamelaars krijgt in een interactieve installatie in tijdens en na het dinosaurustijdperk en bijzondere, voor Nederland nieuwe op de website van het ­Princessehof een van de caissons van het Nationaal de tegenwoordige zorg om het klimaat objecten maar ook door het leggen worden gezet en duurzaam Monument Watersnood 1953. Als in een ruimer perspectief plaatst. van internationale relaties. Om deze ­beschikbaar blijven, worden multimediaal monument dat erfgoed De expositie werd om deze redenen redenen kwam deze tentoonstelling in deze tentoon­stellingen ondersteund. op een bijzondere manier presenteert aangemerkt als van nationaal belang aanmerking voor een bijdrage. wordt 1835+1 ondersteund. en komt in aanmerking voor een bijdrage in de kosten. Publieksactiviteiten Natuurhistorischmuseum, Rotterdam Natuurmuseum Brabant, Tilburg en zichtbaarheid Hoe tem ik een leeuw? Natuurlijk Brabant op school € 32.250 € 107.500 € 60.000 € 150.000 sep 2007– mrt 2008 jul 2007– mei 2008

De Mondriaan Stichting draagt bij aan Het Natuurmuseum Brabant maakte een tentoonstelling over wilde circus­ twee nieuwe permanente tentoon­ dieren, met speciale aandacht voor stellingen en liet de inhoudelijke presen­ de actuele maatschappelijke tatie en de educatieve begeleiding discussie over het al of niet gebruiken van beide op elkaar aansluiten. Er van wilde dieren in het circus. werden middelen ontwikkeld die elkaar De tentoon­stelling laat een bijzonder versterkten en inhoudelijk en didactisch onderdeel van ons cultureel erfgoed een geheel vormden. Samenhang ­ zien dat verloren dreigt te gaan en tussen cultuurthema’s en natuur­ zal, doordat zij niet over een louter thema’s werd aldus aanschouwelijk biologisch onderwerp gaat, naar gemaakt voor het publiek. Dit project Cultureel erfgoed verwachting uiteenlopende en nieuwe kwam in aanmerking­ voor een bijdrage bezoekers­groepen trekken. Omdat zij van de Mondriaan­ Stichting, omdat Ondersteuning. 59 4 bovendien ook in andere instellingen de integrale­ benadering werd aan­ Activiteiten 67 in Nederland (Natuurmuseum Fryslân, gemerkt als vernieuwend en bovendien Ontwikkelingen 68 Natuurhistorisch Museum Maastricht) als van nationaal belang, omdat het Voornemens 69 te zien zal zijn en ook in dat opzicht museum zijn ervaringen met deze Aanvragen 71 ver­schillend publiek zal bereiken, werd nieuwe benadering­ zou delen met

deze tentoonstelling ondersteund. andere musea.

Nationaal Reddingmuseum Dorus Nederlands Instituut voor Beeld en Nederlands Openluchtmuseum, 74 Rijkers, Den Helder Geluid, Hilversum Arnhem Restauratie reddingboot De Insulinde En wel hierom! Overplaatsing en inrichting Van Gend € 34.800 € 34.800 € 85.000 € 634.500 en Loosloods jun –nov 2007 € 50.000 € 325.000 Reddingsboot De Insulinde staat met een A-status ingeschreven in Een tentoonstelling over Kees van Door zijn vaste presentatie uit te het ­Nationaal Register Varende Kooten en Wim de Bie werd onder­ breiden met objecten uit de geschiede­ ­Monumenten. Het cultuurhistorische steund, omdat deze naar verwachting nis van het vervoerbedrijf Van Gend en belang van de boot wordt versterkt een grote doelgroep zou aanspreken Loos maakt het Nederlands Openlucht­ door de populaire boeken van de en daardoor de belangstelling voor het museum voor een breed publiek aan­ eerste schipper van De Insulinde, audiovisuele cultureel erfgoed zou doen schouwelijk hoe transpottrt en logistiek Mees Toxopeus. De restauratie van toenemen. De bijdrage was bedoeld zich in Nederland hebben ontwikkeld. de boot wordt op hoogstaande wijze voor interactiviteit: vernieuwende, Daarbij wordt op een educatief gezien uitgevoerd. Leerlingen techniek van ­voorbeeldstellende tentoonstellings­ interessante manier gebruikgemaakt het ROC Kop van Noord-Holland onderdelen. Niet alleen leidden Van van multimediale presentaties, loods­ leveren er een bijdrage aan. Om de Kooten en De Bie als virtuele gidsen attributen en persoon­lijke verhalen historische waarde en de participatie de bezoekers rond, maar ook reageer­ van vroegere loodsmedewerkers. Door uit het onderwijs wordt het project den hedendaagse cabaretiers op het bovendien aandacht te besteden aan ondersteund. werk van het duo; hun commentaar de overname van het bedrijf door het kon zowel in de tentoonstelling als internationale logistiek en expressebe­ daarbuiten met mobiele telefoons drijf DHL geeft het museum ook inzicht worden gedownload. Een navigatie- in de werking van globalisering. Om interface markeerde de plaatsen in deze inhoudelijke en educatieve bena­ de tentoonstelling waar commentaar dering kwam dit project in aanmerking kon worden opgeroepen. voor een bijdrage.

Nederlands Spoorwegmuseum, Nederlands Uitvaartmuseum, NGN Produkties, Amsterdam Nieuwe Kerk, Amsterdam Utrecht Amsterdam De thuiskomt van ss Rotterdam Helden van Holland Diesel III NS 27 De HerinnerRing € 32.000 € 165.462 € 25.000 € 35.000 € 44.000 € 760.000 € 100.000 € 420.078 mei – nov 2007 apr 2007–jan 2008 Over het stoomschip Rotterdam is een Het Nederlands Uitvaartmuseum, documentaire gemaakt. Het schip Voor Helden van Holland werd een Het conserveren van de diesel­ op 2 november 2007 geopend, wil is relevant voor het maritieme erfgoed: website ontwikkeld die deze tentoon­ elektrische trein III NS 27 werd de locatie bij uitstek worden waar het vormt de bekroning maar ook de stelling interactief maakte. Daarmee ondersteund, omdat het een cultuur­ mensen uit uiteenlopende culturen afsluiting van de Nederlandse scheep­ kon een nieuwe, jongere doelgroep historisch waardevolle voertuig is dat kunnen kennismaken met verleden, vaarthistorie. De documentaire is voor­ worden bereikt en de belangstelling eens beeldbepalend was en een heden en toekomst van de omgang beeldstellend in zijn benaderingswijze voor cultureel erfgoed gestimu­leerd. cruciale ontwikkeling in de ­geschiede­nis met de dood. In de vaste tentoon­ van het cultureel erfgoed en kwam in Doordat bezoekers de gelegen­ en de technische ont­wikkeling van het stelling wordt dit onderwerp met aanmerking voor een bijdrage: de film heid ­kregen hun eigen helden in te Nederlandse railvervoer represen­ voorwerpen, documenten, foto’s en heeft nationale betekenis, is geschikt voeren, kon een community van teert. Daar komt bij dat de trein ­filmbeelden aanschouwelijk gemaakt. voor een breed publiek en stimuleert hedendaagse helden ontstaan die onder ­klimatologisch verantwoorde De ­Mondriaan Stichting droeg bij in de belangstelling voor Nederlands ­interessant ­materiaal opleverde over om­standigheden op een verhoogd de kosten van het presentatieonder­ maritiem erfgoed. wat ­Nederlanders belangrijk vinden perron voor een breed publiek deel HerinnerRing, dat bestaat uit aan helden uit Nederland. Om deze toegankelijk wordt gemaakt: de trein een cirkelvormig projectiescherm waar­ redenen, en omdat de website al zal zowel van buiten als van binnen omheen een reeks van twee­honderd voor de opening van de tentoon- kunnen worden aanschouwd en foto’s aan kabels hangt, en dat zich ­stelling actief was, werd bijgedragen wordt onderdeel van het educatieve onderscheidt door zijn interactieve in de kosten ervan. programma van het museum. benadering: bezoekers kunnen zelf foto’s van overledenen toevoegen. Nul70, Den Haag Het Oversticht, Zwolle De smaak van verlangen Ik zie, ik zie wat jij niet ziet € 16.000 € 119.398 € 12.500 € 60.000 aug – dec 2007 mei 2007–jan 2008

Het project De smaak van verlangen De provincie Overijssel wil erfgoed uit werd ondersteund, omdat het op de wederopbouw toegankelijk maken bijzondere wijze immaterieel erfgoed en onder de aandacht brengen, met van de eerste generatie Indische actieve medewerking van bewoners en migranten vastlegde en ontsloot scholieren uit de wederopbouwwijken. en aldus een publiek van meerdere De ondersteuning van de Mondriaan generaties bereikte. Droomrecepten Stichting was bedoeld voor de beel­ en oorlogsverhalen uit vrouwen­ dende kunst. Beelden zijn behouden kampen in Nederlands-Indië waren en zichtbaar gemaakt, en met een het onderwerp van dit project. Deze mp3-speler kunnen geïnteresseerden werden verzameld en in een publicatie een tocht maken langs kunstwerken en kookworkshops aan een breed aan of in gebouwen. Dit project kwam Cultureel erfgoed publiek gepresenteerd. De bij­ in aanmerking voor een bijdrage om Ondersteuning 59 . behorende reizende tentoonstelling de voorbeeldige wijze waarop het wijk­ 4 Activiteiten 67 was te zien in meerdere boekhandels, bewoners in staat stelt belang­stelling Ontwikkelingen 68 waar ook lezingen werden gehouden. op te vatten voor dit bijzondere Voornemens 69 ­erfgoed en extra betekenis te geven Aanvragen 71 aan de eigen omgeving.

Pest- en Dolhuys, Haarlem RBT Kan, Elst Rijksmuseum Twenthe, Enschede 75 Mijnhuys Liberation Route Gevonden voorwerpen € 50.000 € 535.000 € 10.000 € 317.500 € 56.250 € 192.500 mrt 2008 – dec 2008 jan – dec 2008 Met Gevonden voorwerpen ontwikkelt Mijnhuys is een experimenteel project De Liberation Route is een publieks­ Rijksmuseum Twenthe een methode waarin jongeren worden ­uitgenodigd project waarbij op twintig luister­ waarbij het publiek onbekende hun perspectief op de waarden locaties op de route tussen Arnhem en gegevens van objecten uit de collectie normaal en abnormaal te belichten Nijmegen het oorlogsverleden uit 1944 verzamelt. De bezoeker wordt een en toetsen. Hun ideeën en resultaten en 1945 inzichtelijk wordt gemaakt. onderzoeker, die gevonden voorwer­ worden in een duidelijk kader en Luisteraars kunnen op de desbetref­ pen betekenis toekent. Het museum onder professionele begeleiding tot fende locaties de ingewikkelde loop heeft met dit publieksaanbod een een publiekspresentatie gevormd. Om van historische gebeurtenissen volgen manier gevonden om de positie van het voorbeeldstellende karakter­ en het die tot de bevrijding hebben geleid. het museum in de directe omgeving tegelijkertijd gedurfde en deskundige De productie vertrekt uit een waarde­ en de regio te versterken. Bekende en plan wordt het project ondersteund. vol uitgangspunt, waarbij aan het nieuwe doelgroepen worden actief bij perspectief van zowel de verliezer het project betrokken. De aanstelling als de bevrijder en de bevolking aan­ van speciale outreach medewerkers dacht wordt besteed. De ambitieuze onderschrijft de ambitieuze plannen publieksaantallen kunnen worden voor het bereiken van het publiek, dat gerealiseerd, gezien de ­interessante in kennis en ervaring als volwaardig samenwerking en de gedegen wordt beschouwd. Om dit uitgangs­ publieksplannen. Om de kwaliteit punt en de professionele aanpak wordt en de toegankelijkheid wordt het het project ondersteund. project ondersteund.

Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Rijksmuseum voor Volkenkunde, Roermondse kartuizers, Roermond Stadsmuseum, Tilburg Verboden te verzamelen? Leiden Het geheim van de stilte Vincents tekenlokaal € 58.450 € 254.650 Als het ijs smelt € 24.500 € 337.300 € 45.000 € 460.000 mei – okt 2007 € 50.000 € 555.092 2009 2007–2010 okt 2007– aug 2008 Met deze tentoonstelling over vragen De tentoonstelling Het geheim van Op de plaats waar Vincent van Gogh als hoe verantwoord te verwerven, In deze tentoonstelling over klimaat­ de stilte: de besloten wereld van de tekenles kreeg, komt een permanent hoe om te gaan met menselijke resten verandering wordt materiële cultuur Roermondse kartuizers geeft niet toegankelijke ruimte waar de ontwik­ en wat te doen met illegaal opgegraven uit het Noordpoolgebied samen­ alleen een beeld van het dagelijks kelingen van het tekenonderwijs sinds voorwerpen stimuleerde het museum gebracht met interviews met Noord­ leven in het klooster Bethlehem en 1850 en de scholing van deze kunste­ tot nadenken over ethische dilemma’s poolbewoners over de effecten van de de betekenis van dit klooster voor naar worden belicht. Het tekenlokaal en museale vragen over het ­verzamelen klimaatverandering voor Nederland. Roermond en regio, maar belicht ook is een van de locaties waar Tilburg een en presenteren van cultureel erfgoed: De combinatie van historische en de functie van kunst in de orde van herinneringsplaats wil ontwikkelen vragen waarmee bijna alle musea te hedendaagse materiële cultuur met de kartuizer monniken. Het publiek die voor de bewoners een bijzondere maken hebben. Om deze reden en een actuele problematiek is voorbeeld­ wordt in de zeldzame gelegenheid betekenis krijgt en nieuwe perspec­ omdat zowel professionals (tijdens stellend en geeft aanleiding tot een gesteld deze kloostergemeenschap tieven opent voor het erfgoedverhaal symposia) als bezoekers (in de tentoon­ bijdrage van de Mondriaan Stichting. van binnen te leren kennen. Doordat van Brabant. Als deze benadering stelling en op de bijbehorende website) Daarbij komt dat het museum in het historische objecten in context worden succesvol blijkt, kan die ook elders werden uitgedaagd hun mening te organiseren van juist deze tentoon­ getoond, wordt hun cultuurhistorische navolging vinden en wordt het project geven, kwam dit project in aanmerking stelling rekening houdt met de waarde inzichtelijk. Om zijn bijzondere van nationaal belang. Omdat Vincents voor ondersteuning. voorkeur van zijn bezoekers, die in een karakter en bovenregionale uitstraling tekenlokaal bovendien een vast publiekspanel hun voorkeur hebben komt dit project in aanmerking voor programmaonderdeel wordt in het uitgesproken voor dit onderwerp. ondersteuning. onderwijsaanbod in de regio Tilburg, Van belang is ook dat het museum wordt dit project ondersteund. voor deze tentoonstelling samenwerkt met relevante partijen, zoals het Wereld Natuur Fonds. Publieksactiviteiten Stedelijk Museum, Amsterdam Stedelijk Museum Kampen, Kampen en zichtbaarheid Andy Warhol: Other Voices, Other Het museum in de stad, de stad in het Rooms museum € 79.000 € 699.200 € 34.129 € 65.500 okt 2007– jan 2008 jun 2007– jan 2008

Het Stedelijk Museum Amsterdam De nieuwe behuizing van het Stedelijk bood onderdak aan een tentoon­stelling Museum Kampen gaf aanleiding tot over de betekenis van het werk van het samenstellen van een bijzondere Andy Warhol, die om haar bijzondere multimediatour. De rondleiding publieksbenadering werd ondersteund. vertelt niet alleen in het museum Deze was veelomvattend, op basis over Kampen en de huidige museum­ van een uitgewerkt communicatie- locatie, maar leidt de bezoeker ook het en ­promotieplan, en varieerde van museum uit, de stad in: het museum een Andy Warhol Club, waarvan het in de stad, de stad in het museum. publiek al lang tevoren lid kon worden, Opmerkelijk is verder dat de tour Cultureel erfgoed workshops en feesten tot vertoningen zowel kunsthistorische en geografische in het Ketelhuis en het Filmmuseum informatie bevat als verscheidene Ondersteuning. 59 4 van films die niet in de tentoonstel­ ­generaties Kampenaren aan het woord Activiteiten 67 ling waren opgenomen en een Andy laat. Omdat dit project inhoudelijk Ontwikkelingen 68 Warholtoneel­stuk in de Openbare gezien een toegevoegde waarde Voornemens 69 Bibliotheek Amsterdam. Ook werden er vertegenwoordigt en nieuwe organisa­ Aanvragen 71 educatieve activiteiten en programma’s torische expertise oplevert die van

ontwikkeld voor het primair en voort­ nut kan zijn voor andere middelgrote

gezet onderwijs en voor volwassenen. stadsmusea, werd het ondersteund.

Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven Verzetsmuseum, Amsterdam 76 Stad van boeken. Zeven eeuwen lezen Vormen van verzet Voetbal tijdens de Tweede in Leiden € 131.040 € 1.041.600 ­Wereldoorlog € 25.000 € 97.000 2007–2008 € 30.000 € 259.000 feb – jun 2008 mrt – sep 2009 Vormen van verzet is een groeps­ In deze tentoonstelling vormen heilige tentoonstelling over kunst en politiek. Voetbal tijdens de Tweede Wereld­ boeken de rode draad. Daar rond De expositie stelt de manier waarop oorlog is een tentoonstelling die het worden vier symposia georganiseerd, kunstenaars omgaan met sociale en dagelijks­ leven tijdens de oorlog uit waarin heilige boeken het uitgangs­ politieke kwesties ter discussie en het gezichts­punt van de sport belicht. punt zijn voor onderwerpen als onderstreept de politieke noodzaak Het onderwerp leent zich voor samen­ vrijheid van meningsuiting en pers en van kunst als een culturele vorm van werking met nieuwe instellingen en discussiecultuur.­ Door de program­ kritiek. De presentatie is verdeeld in dito doelgroepen, zoals de voetbal­ mering van de tentoonstelling in het vier tijdvakken: 1871 Courbet en de branche. Voor de invulling van internationale jaar van het boek krijgt Parijse commune; 1917 Russische het ­project is een klankbordgroep deze veel nationale­ publiciteit en een revolutie en de jaren twintig en veertig betrokken met mensen met verschil­ bovenregionaal belang. Om deze in Europa; 1968 Studentenrevoltes en lende achter­gronden en specialismen redenen en omdat wordt samen­ antikoloniale oppositie; 11 ­september uit ­voetbal, onderwijs en welzijns­ gewerkt met partners als directies van 2001. Voor de uitwerking van de organisaties. Om de nationale beteke­- moskeeën, synagogen en protestantse tegemwoordige tijd werkt het museum nis en het bijzondere belang voor en rooms-katholieke kerken, evenals samen met Disobedience Archive en het erfgoed ondersteunt de ­Mondriaan met het onderwijs, van basisonderwijs worden maatschappelijk geëngageerde Stichting het project. tot de Universiteit van Leiden, wordt de collectieven uit de kunst betrokken. tentoonstelling ondersteund.

Zaans Museum, Zaandam Cultureel erfgoed minderheden Achams, Eindhoven Bosch Film, Amsterdam Verkade Experience Tamtam Onze schatten € 136.300 € 1.629.595 € 21.500 € 75.000 € 75.000 € 388.499 mei 2008 – jun 2009 sep – dec 2008 Met Verkade Experience worden ouder­ wetse productielijnen compleet met Een serie films voor peuters gericht op Onze schatten is een achtdelige proeverij in ere hersteld om bezoekers het immateriële erfgoed van Berbers in televisie­serie, waarin jongeren van te laten zien en meemaken hoe koek en de Nederlandse samenleving is de inzet cultureel diverse achtergrond cultureel chocolade worden gemaakt. Met het voor stichting Achams. Uitgaand van erfgoed in Nederland ontdekken en project wil het museum De Verkade de vraag hoe de Amazigh-achtergrond onder de loep nemen. Elke vijfen­ ­collectie als belangrijk industrieel wordt gecombineerd met een nieuwe twintig minuten durende aflevering erfgoed voor een regionaal en nationaal culturele omgeving, belicht de film een toont uiteenlopende monumenten publiek toegankelijk maken. Om het cruciaal dilemma binnen integratie. uit het gezichspunt van jongeren. voorbeeldstellende karakter, de uit­ Om de relevantie van het project voor De serie is bedoeld om belangstelling stekende uitgangspunten en motivatie de jonge doelgroep en hun ouders, het en betrokkenheid van jongeren voor ondersteunt de Mondriaan Stichting geringe aantal beschikbare doelgroeps­ cultureel erfgoed te stimuleren. Om de realisatie van de ervaringsgerichte gerichte programma’s voor Berbers de professionele achtergrond van de presentatie. en de effectieve publieksstrategie filmers, hun ervaring met het samen­ ondersteunt de Mondriaan Stichting stellen van jongerenprogramma’s en de productie. het belang van een dergelijke productie ondersteunt de Mondriaan Stichting het project. CGM, Amsterdam Haags Historisch Museum, Den Haag Culturele spoorzoekers Mijn Den Haag € 44.000 € 120.000 € 120.000 € 237.787 2008 feb 2008 – jan 2009

Het project Culturele spoorzoekers, dat Met een reeks binnen- en buiten­ het Centrum voor de Geschiedenis van presentaties is Mijn Den Haag gericht Migranten sinds 2003 uitvoert, wordt op het versterken van de lokale ondersteund omdat het een interessante herkenbaarheid en betekenis van het ontwikkeling doormaakt, die zowel voor Haags Historisch Museum en het de migratie- als de stadsgeschiedenis­ Haags erfgoed. Het museum vormt betekenisvol is. Niet langer wordt alleen een denktank met deelnemers aan het materiaal over migranten verzameld, project Topstukken en werkt daarbij maar ook wordt studie gemaakt van samen met andere instellingen, zoals interetnische verhoudingen in grote Lize. Een dergelijk outreach project is stadswijken. Het zelf verzamelen van in onderdelen eerder gerealiseerd door geschiedenis en het ontsluiten daarvan het Amsterdams Historisch Museum Cultureel erfgoed is een directe manier om mensen bij hun en behalve voor Den Haag ook voor Ondersteuning 59 . wijk, stad of buurtbewoners te betrek­ andere steden interessant. Om deze 4 Activiteiten 67 ken. Het project leidt bovendien tot redenen kwam het in aanmerking voor Ontwikkelingen 68 een duurzaam resultaat doordat het ondersteuning. Voornemens 69 ver­zamelde materiaal in het Haags Aanvragen 71 Gemeentearchief wordt ondergebracht­ en via een website toegankelijk gemaakt.

Inaasoo, Beuningen Indo-Afrikaans Kontakt, Elburg Inspraakorgaan Chinezen, Utrecht 77 Verhalen bij voorwerpen Kulit hitam, besar hati tigawarna Chinatown Den Haag € 10.000 € 158.078 € 23.617 € 23.617 € 22.400 € 56.200 sep 2007– dec 2008 sep – dec 2007 Het Instituut Nederland Nederlandse­ ­ Antillen, Aruba, Suriname voor Het fotoboek Kulit, besar hati Het samenstellen van een publicatie ­Onderzoek en Onderwijs ­ontwikkelt ­tigawarna (Zwarte huidskleur, trouw over de geschiedenis van Chinezen een langlopend project rond het aan de Nederlandse driekleur) komt in in Den Haag en de actuele situatie maken van een tentoonstelling­ aanmerking voor een bijdrage van de van het Chinatown aldaar wordt met authentieke objecten en Mondriaan Stichting, omdat het boek ondersteund, omdat het boek naar ­toelichtende persoonlijke verhalen naar verwachting van nationaal belang verwachting niet alleen lokaal maar van allochtonen. Het Rijksmuseum zal zijn. Het besteedt aandacht aan ook landelijk betekenis zal hebben. Twenthe begeleidt de selectie van herinneringen en beeltenissen van de De publicatie wil het cultureel vijfenzeventig voor­werpen, die op de oudste nazaten van Afrikaanse KNIL- erfgoed van Chinezen toegankelijk thema’s religie, kleding­ en textiel en soldaten in en buiten Nederland. De maken zowel voor in Nederland huishouden worden ingedeeld. Het geportretteerde nazaten zijn de laat­ wonende ­Chinezen als voor andere tentoon­stellingsproject betrekt de sten die over de tijd in de kolonie en geïnteresseerden in de geschiede­ ­Antillianen en Arubanen, Marokkanen, het gedwongen vertrek naar Nederland nis van ­Chinezen in Nederland, ­Molukkers, Surinamers en Turken die kunnen vertellen. Niet alleen wekt het en komt bovendien tot stand in in Overijssel wonen. Om zijn cultureel boek belangstelling voor dit specifieke ­samenwerking met meerdere partijen, diverse relevantie­ en reikwijdte wordt erfgoed, ook stelt het de Nederlandse zoals het Inspraakorgaan Chinezen, het project ondersteund. geschiedenis op dit punt bij. het Centrum voor de Geschiedenis van Migranten en het Internationaal ­Instituut voor Sociale Geschiedenis.

Koninklijk Instituut voor de Tropen, Kunsthal, Rotterdam Lumen Film, Amsterdam Museum Ons’ Lieve Heer op Solder, Amsterdam Exota! Colourful World of Art, Interior The Danube Exodes Amsterdam Islam: kunst, cultuur, religie and Design € 22.500 € 64.170 Verborgen vrouwen € 23.560 € 63.260 € 21.000 € 121.000 € 45.000 € 145.000 mrt – apr 2008 sep 2007 Dit kunstproject bestaat uit een sep –dec 2007 installatie met gedwongen migratie Om het islamitisch erfgoed meer De Kunsthal presenteerde een kunst­ als universeel thema. Het project is Verborgen vrouwen was een project toegankelijk te maken volgde het beurs met bijzondere voorwerpen, vernieuwend om de ­maatschappelijke van Museum Ons’ Lieve Heer op ­Tropenmuseum een specifieke sieraden, meubels en accessoires uit wijze waarop het zijn onderwerp Solder, de Universiteit van Leiden en ­benadering, die om haar vernieuwende onder andere Afrika, Azië en Latijns- benadert, volgens nieuwe multi­­media- andere instellingen over ­historische karakter werd ondersteund door de Amerika. De beurs was bedoeld om inzichten en met gerichte aandacht en actuele rollen die vrouwen ­ver­­vullen Mondriaan Stichting. Het museum een breed, atypisch publiek te laten voor cultureel erfgoed. De installatie als intermediair tussen religieuze stelde een publicatie voor het weten­ kennismaken met hoogwaardige tribal wordt gepresenteerd in een filmhuis, ­instituten en gelovigen. Het was schappelijk en hoger beroepsonderwijs art en etnografica en had als uitgangs­ maar is met voldoende allure gemaakt ­gebaseerd op wetenschappelijk samen, waarin het objecten uit zijn punt te voorzien in de behoefte van om in een groot kunstmuseum te onderzoek naar middeleeuwse stads­ islamcollectie in een aansprekende, cultureel diverse groepen zich op het ­worden vertoond, waar de bezoekers­ kluizenaressen en zeventiende-eeuwse actuele context plaatst. De publicatie eigen verleden te oriënteren en hoog­ aantallen alsnog kunnen worden geestelijke maagden, dat een nieuwe ontsluit dus niet alleen de islam­ waardige voorwerpen aan te schaffen vergroot. Ondanks de beoogde kijk op de positie van vrouwen tussen collectie, maar maakt ook de religieuze die uiting geven aan de eigen culturele bescheiden locatie wordt het project kerk en maatschappij heeft opgeleverd. en culturele diversiteit binnen de islam identiteit. Om deze redenen, en omdat om de hoge kwaliteit en grote relevan­ Omdat dit project voorbeeldstellend inzichtelijk en levert een eigen bijdrage een dergelijk initiatief vernieuwend tie ondersteund. was in inhoud en samenwerking, een aan het debat over deze religie. van aard was en in Nederland nog bijzonder belang vertegenwoordigde niet vaak had plaatsgevonden, werd voor het erfgoed en van nationale het ondersteund. betekenis was, werd het ondersteund. Cultureel erfgoed minderheden Museon, Den Haag Nieuwe Kerk, Amsterdam Duizend en een nacht Afghanistan, teruggevonden schatten € 60.000 € 226.000 € 45.000 € 200.000 apr – okt 2008 dec 2007– apr 2008

De tentoonstelling Duizend en een Afghanistan, teruggevonden schatten is nacht laat het publiek op een zowel een onderdeel van een grote tentoon­ sprookjesachtige als journalistieke stelling over dat land. Met dit project manier kennismaken met het Arabische nam de Nieuwe Kerk deel aan een bij­ cultuurgoed. Te midden van mooie zondere internationale samenwerking, voorwerpen wordt in de slaapkamer die een onderbelichte kant van Afgha­ van verhalenvertelster Sjahrazaad een nistan toonde. Met de ontwikkeling vrolijk verhaal gepresenteerd; daar­ van publieksactiviteiten en het inrichten naast worden ook actuele onderwerpen van een educatief informatiecentrum aangesneden door de Marokkaans- in twee kapellen van de kerk werd een Nederlandse schrijver Fouad Laroui. groot publieksbereik gefaciliteerd. Cultureel erfgoed Om deze benadering en om het Op deze wijze werd de kennis over het duurzame karakter van de tentoonstel­ gepresenteerde bijzondere erfgoed Ondersteuning. 59 4 ling droeg de Mondriaan Stichting bij extra uitgediept voor grote aantallen Activiteiten 67 in de kosten. De tentoonstelling begint bezoekers. Om het programma van Ontwikkelingen 68 als wisselexpositie op de begane grond publieksactiviteiten ondersteunde de Voornemens 69 en wordt na zes maanden aangepast Mondriaan Stichting de tentoonstelling. Aanvragen 71 en verplaatst naar een van de les­

expositiezalen op de eerste verdieping.

Rijksmuseum, Amsterdam Synagoge Nidchei Israel, Amsterdam Windstreken Klapwijk & Keijsers 78 Waterkant van Paramaribo Jiddisjkeit ­Uitgevers, Amsterdam € 21.000 € 95.000 € 11.500 € 11.500 Nola Hatterman 2007 € 12.500 € 39.387 De film Jiddisjkeit maakt het cultureel De aankoop van het diorama erfgoed van joodse minderheids­ Journalist Ellen de Vries schrijft een Waterkant van Paramaribo (1820), groepen uit Oost-Europa toegankelijk biografie over de uit Amsterdam vervaardigd door Gerrit Schouten en zal naar verwachting de belang­ afkomstige kunstenaar en pedagoog (1779 – 1839), werd om meerdere stelling voor dit erfgoed stimuleren. Nola Hatterman (1899 – 1 984), die redenen ondersteund. Er bestaan Hij is zowel voor leerlingen en andere in 1953 in Suriname een schilders­ van deze kunstenaar maar twee museumbezoekers als voor een breder school heeft opgericht. De biografie andere kijk­kasten met een perspec­ publiek bedoeld. Om deze redenen en komt in aanmerking voor een bijdrage tivisch weer­gegeven voorstelling van omdat hij in dit Jaar van het Religieuze­ van de Mondriaan Stichting, omdat ­Paramaribo. Een daarvan bevindt zich Erfgoed veelvuldig kan worden deze naar verwachting van nationaal al in de collectie van het Rijksmuseum; vertoond en vrij beschikbaar is voor belang zal zijn. Het boek zal nieuwe de aankoop vormt dus een goede culturele en educatieve doeleinden, informatie over het leven van Nola aanvulling op de Collectie Nederland. kwam de film in aanmerking voor een Hatterman bevatten, het kan daarmee Bovendien past de aanwinst in de bijdrage. van ­betekenis zijn voor de Surinaamse nieuwe, gemengde opstelling van kunstgeschiedenis en meer belang­ kunst en geschiedenis waarin het stelling wekken voor het erfgoed Rijksmuseum aandacht besteedt aan van Surinamers. Suriname. Een diorama is toegankelijk en aan­trekkelijk voor een breed, inter­ cultureel publiek en biedt de mogelijk­ heid dat te interesseren voor onze gemeenschappelijke geschiedenis.

ZO! Cultuur Zuidoost, Amsterdam Zuiderzeemuseum, Enkhuizen Cinemix 2move € 10.000 € 96.750 € 70.000 € 270.000 mei 2007 sep 2007– jan 2008

Het filmfestival Cinemix in ­Amsterdam Naar aanleiding van de migratie als Zuidoost kwam in aanmerking voor gevolg van de Zuiderzeewerken maakte een bijdrage van de Mondriaan het Zuiderzeemuseum een video­ ­Stichting, omdat het op voorbeeldige kunsttentoonstelling over hedendaagse wijze film en publiek samenbracht. migratie. Door een even complex als Het festival was gericht op audio­ actueel en internationaal onderwerp visueel materiaal en ­jongerencultuur. als migratie door videokunstenaars te In de programmering werden laten uitwerken en het accent te leggen films opgenomen over het leven in op de sociale gevolgen van de Zuider­ ­Amsterdam Zuidoost, gevolgd door zeewerken, koos het museum voor een gesprekken tussen de makers en het vernieuwende en aansprekende aan­ publiek en begeleid door workshops pak, die in aanmerking kwam voor een en debatten in Imagine IC. Buurt­ bijdrage van de Mondriaan ­Stichting. bewoners werden daardoor nauw bij Ruim twintig kunstenaars namen op het evenement betrokken en konden uitnodiging van gastcurator Mieke Bal nader kennismaken met beeldcultuur. deel aan de tentoonstelling. Structurele aankopen moderne kunst 2008 – 2009

Bonnefantenmuseum Maastricht (2008 – 2009) € 175.000 € 175.000 Frans Hals Museum De Hallen Haarlem (2008 – 2009) € 50.000 € 50.000 Fries Museum Leeuwarden (2008 – 2009) € 75.000 € 124.800 Gemeentemuseum Den Haag (2008 – 2009) € 175.000 € 175.000 Groninger Museum Groningen (2008 – 2009) € 175.000 € 175.000 Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam (2008 – 2009) € 250.000 € 250.000 Museum Het Domein Sittard (2008 – 2009) € 100.000 € 100.000 Museum Kröller-Müller Otterlo (2006 – 2007) € 200.000 € 200.000 Museum Kröller-Müller Otterlo (2008 – 2009) € 200.000 € 200.000 Museum voor Moderne Kunst Arnhem (2008 – 2009) € 50.000 € 50.000 Nationaal Keramiekmuseum Het Princessehof Leeuwarden (2006 – 2007) € 25.000 € 50.000 Nationaal Keramiekmuseum Het Princessehof Leeuwarden (2008 – 2009) € 50.000 € 50.000 Nederlands Fotomuseum Rotterdam (2008 – 2009) € 75.000 € 75.000 Nederlands Textielmuseum Tilburg (2008 – 2009) € 75.000 € 175.000 Stadsgalerij Heerlen (2008 – 2009) € 50.000 € 50.000 Cultureel erfgoed Stedelijk Museum Amsterdam (2006–2007) € 125.000 € 125.000 Ondersteuning 59 . Stedelijk Museum Den Bosch (2006 – 2007) € 25.000 € 125.000 4 Activiteiten 67 Stedelijk Museum Den Bosch (2008 – 2009) € 50.000 € 160.000 Ontwikkelingen 68 Stedelijk Van Abbemuseum Eindhoven (2008 – 2009) € 250.000 € 250.000 Voornemens 69 Aanvragen 71

Incidentele aankopen Amsterdams Historisch Museum, Atlas van Stolk, Rotterdam 79 Amsterdam Tekeningen (Siegfried Woldhek) Gezicht op Amsterdam € 50.000 € 150.000 (Jacob van Ruisdael) € 325.000 € 2.885.000 De tekeningen van Siegfried Woldhek geven een beeld van wat zich in de Gezicht op Amsterdam toont de stad ­laatste dertig jaar van de twintigste­ op haar hoogtepunt aan het einde eeuw maatschappelijk heeft van de stormachtige economische ­afgespeeld. Het werk, in een authen­ ontwikke­lingen van de Gouden Eeuw. tieke tijdgebonden stijl, is van een Interessant is dat het Amsterdams uitstekende tekenkwaliteit. De aan­ Historisch Museum over een schilderij koop past in de traditie van prenten­ beschikt waarop het standpunt van van historische ­gebeurtenissen, die de schilder is afgebeeld: de toren van door Atlas van Stolk worden bewaard buitenhuis De Pauwentuin, ter hoogte en verzameld. Om het belang van de van de huidige Ceintuurbaan. Het tekeningen en de passende plaats Gezicht op Amsterdam is daarmee in de Collectie Nederland draagt de ook educatief waardevol. Om het ­Mondriaan Stichting bij. cultuurhistorisch belang van dit werk en deze schilder en om de geëigende plaats in de verzameling van het Amsterdams Historisch Museum is de aankoop voor de Collectie Nederland ondersteund.

Bonnefantenmuseum, Maastricht Gemeentemuseum, Den Haag Joods Historisch Museum, Amsterdam Mauritshuis, Den Haag Ecce homo Haagse turboschelpbeker Judengasse in Amsterdam Zeegezicht met schepen € 60.000 € 150.000 (Daniël Schilperoort) (Max Liebermann) (Jan van de Cappelle) € 60.000 € 350.000 € 100.000 € 338.000 € 2.000.000 € 8.000.000 Een zelfstandige plastische voorstel­ ling uit het begin van de zestiende De turboschelpbeker uit 1607 die het Dit schilderij geeft blijk van Max Het beeld van Holland als land van eeuw van de gegeselde Christus is Gemeentemuseum heeft aangekocht, Liebermanns belangstelling voor water, licht en lucht is mede bepaald zeldzaam; een vergelijkbaar beeld komt onderscheidt zich van bekers in andere Amsterdam en voor de joodse buurt door Jan van de Cappelle, die als in Nederlandse museale collecties museale collecties. De vormgeving van van deze stad in het bijzonder. Uit het weinig anderen erin is geslaagd op niet voor. Om zijn monumentale het vergulde montuur is niet gebaseerd omvangrijke oeuvre van Liebermann water en zeilen weerkaatsend zonlicht ­uitstraling en relatieve zeldzaamheid is op zeewezens, maar berust op een bevinden zich slechts vier schilderijen bij vochtige atmosfeer vast te leggen. dit houten beeld uitzonderlijk. Omdat abstracte vroegzeventiende-eeuwse in Nederland. Dat is opmerkelijk, Zeegezicht met schepen is een van het ­bovendien een prachtige aan­vulling ornamentiek. Deze elegante, modern omdat de kunstenaar tussen 1871 zijn belangrijkste stukken, waarop vormt op de Collectie Nederland aandoende versieringskunst maakt en 1914 bijna jaarlijks enige tijd in bovendien verschillende groepen uit en goed past in het Bonnefanten­ de Haagse schelpbeker bijzonder en Nederland doorbracht en Nederlandse de Hollandse samenleving zijn museum, dat zich in samenwerking werpt nieuw licht op de invloed van motieven vaak in zijn werk voorkomen. verenigd. De aankoop van dit unieke, met het ­Rijksmuseum toelegt op het buitenland op Nederlandse vorm­ Met de ondersteunde aankoop wordt goed geconserveerde en monumentale zestiende- en begin zeventiende- geving. Omdat de beker bovendien de Collectie Nederland verrijkt met een schilderij betekent een verrijking eeuwse ­Zuid-Nederlandse schilder- en van uitzonderlijk hoge kwaliteit is belangwekkend werk van Liebermann, van de Collectie Nederland en werd beeldhouwkunst, droeg de Mondriaan en tot de topstukken van de Haagse dat op zijn plaats is in het Joods Histo­ daarom ondersteund. Stichting bij in de aankoopkosten. ­edelsmeedkunst wordt gerekend, risch Museum. kwam deze aankoop in aanmerking voor een bijdrage. Incidentele aankopen Museum Boijmans Van Beuningen, Museum voor Religieuze Kunst, Uden Rotterdam Maria Immaculata Paysage avec nuages roses (Mattheus van Beveren) (Yves Tanguy) € 44.000 € 110.000 € 250.000 € 1.100.000 Maria Immaculata, een staande Maria De Mondriaan Stichting droeg bij in op maansikkel en wereldbol, toe­ de aankoopkosten van Paysage avec geschreven aan Mattheus van Beveren, nuages roses van Yves Tanguy. Hoewel is een uniek werk. Een ivoren beeld deze kunstenaar een sleutelfiguur is in van deze kwaliteit is uiterst zeldzaam. het surrealisme, was hij nog niet met In Nederland heeft alleen het werk vertegenwoordigd in de Collectie ­Rijksmuseum in Amsterdam een Nederland. Dit nachtelijk landschap ivoren Maria met Kind op ­maansikkel dateert uit Tanguys vroege jaren en en wereldbol van Mattheus van sluit zowel in tijd als in sfeer goed aan ­Beveren, dat iconografisch echter bij de werken van Museum Boijmans afwijkt van het nu verworven beeld. Cultureel erfgoed Van Beuningen. Het kan een brug slaan De aankoop werd ondersteund, omdat tussen het geschilderde naturalistische het beeld van groot belang is voor de Ondersteuning. 59 4 surrealisme van Dali en Magritte en collectie van Museum voor Religieuze­ Activiteiten 67 het meer conceptuele surrealisme van Kunst en bovendien een zinvolle Ontwikkelingen 68 Duchamp en Man Ray in de collectie aanvulling vormt op het exemplaar Voornemens 69 in het Rijksmuseum en dit binnen de Aanvragen 71 ­Collectie Nederland reliëf geeft.

Nationaal Luchtvaart Themapark Nationaal Rijtuigmuseum, Leek Nederlands Scheepvaartmuseum, 80 Aviodrome Luchthaven, Lelystad Rijtuigenensemble Kasteel De Haar Amsterdam Junker Ju-52 € 26.340 € 487.650 Modello De Slag bij Gibraltar € 20.000 € 50.000 (Cornelisz Claesz van Wieringen) De aankoop van de rijtuigen van € 75.000 € 300.000 De Junker JU-52 is een van de Duitse Kasteel De Haar werd ondersteund, vliegtuigtypen in de eerste dagen van omdat deze een groot belang ver­ Het modello van De Slag bij Gibraltar de Tweede Wereldoorlog waartegen tegenwoordigen voor de ­Collectie maakt een drieledig verhaal over zeven­ de Nederlandse luchtmacht het moest ­Nederland. Dat belang is vooral tiende-eeuws opdrachtgeverschap opnemen. Daarna is dit vliegtuigtype ­gelegen in hun ensemblewaarde. compleet. Met het ­proefschilderij in vaak gebruikt in films, zodat het ook De rijtuigen worden getoond in een het bezit van Rijksmuseum Amsterdam bekend is bij jongere Nederlanders nieuw depot, waar hun ensemble­ en het definitieve schilderij in de col­ die de oorlog niet hebben mee­ waarde, hun gebruikswaarde en hun lectie van het Nederlands Scheepvaart­ gemaakt. De Junker JU-52 heeft relatie met een van de adellijke huizen museum geeft deze tekening inzicht symbool­waarde, is historisch gezien in Nederland voor het publiek inzichte­ in de productie van een genrestuk. buitengewoon interessant en boven­ lijk worden gemaakt. Met twee andere, Uit dit langdurige proces blijkt hoe dien uniek voor de Collectie eveneens tentoongestelde ­ensembles belangrijk deze zeeslag voor Nederland Nederland: in ons land bevinden vertellen ze een samenhangend was. Omdat het modello in de context zich geen andere Junkers JU-52. verhaal over de Nederlandse adel in van opdrachtgeverschap van cultuur­ Om deze redenen droeg de Mondriaan de ­negentiende en twintigste eeuw. historisch belang is, wordt de aankoop Stichting bij in de aankoopkosten. ervan voor de Collectie Nederland ondersteund.

Nederlands Tegelmuseum, Otterlo Noordbrabants Museum, Den Bosch Paleis Het Loo, Apeldoorn Rijksmuseum, Amsterdam Personage (Karel Appel) Zelfportret Thomas Willeboirts Acht zilveren kandelabers Portret Catrina Hooghsaet € 20.000 € 20.000 Bosschaert (H.Chr.N. Wiedeman) (Rembrandt) € 40.000 € 160.000 € 128.000 € 320.000 € 1.500.000 € 50.000.000 De aankoop van Personage uit 1969 werd ondersteund, omdat het object Het zelfportret van Thomas ­Willeboirts Paleis Het Loo heeft acht ­zilveren Het Portret van Catrina Hooghsaet behoort tot de vroegste autonome Bosschaert dat door het Noordbra­ ­kandelabers van de zilversmid vormt een waardevolle aanvulling op schilderkunstige werken van Karel bants Museum is verworven vormt ­Wiedeman uit 1783 en 1784 ver­ de vele bronnen in het ­Rijksmuseum Appel op tegels. Het geldt als het een zinvolle aanvulling op het werk worven. Een vergelijkbare groep over Catrina, haar familie en echt­ ­eerste werk dat is ontstaan uit zijn van deze kunstenaar in de Collectie ­kandelabers van deze omvang en genoten. Zij geven een beeld van experimenten met de moeilijk voor­ Nederland. Om deze reden kwam de kwaliteit is in de Collectie Nederland Catrina als een ­zelfstandige vrouw spelbare werking van kleur via glazuur aankoop in aanmerking voor onder­ niet aanwezig. Omdat het verder uit de zeventiende eeuw. Het op tegels. Appels benadering was steuning. Bosschaert was een van de onwaarschijnlijk is dat een dergelijke ­Rijksmuseum beschikt over een vernieuwend: de schildering verschilt weinige Zuid-Nederlandse ­kunstenaars set in zo’n goede conditie nog op de veel­zijdige, hoogstaande collectie per tegel en samen vormen de tegels die betrokken werden bij een zo markt zal worden gebracht, werd deze portretten van ­Rembrandt, zoals van een uniek, niet in oplage gemaakt omvangrijke, belangrijke opdracht als aankoop ondersteund. Daarbij was Haesje van Cleyburg, Maria Trip en geheel dat inging tegen de toenmalige het decoreren van Huis ten Bosch. ook van belang dat de kandelabers Johannes Wtenbogaert. Dit portret conventies van tegelproductie. Het Voor de Collectie Nederland is boven­ een plaats zouden krijgen in een voor van Catrina Hooghsaet maakt een keramisch werk betekende een door­ dien van belang dat het hier gaat het publiek toegankelijk interieur. nog beter overzicht van Rembrandts braak in kleurgebruik en bereidde de om een attractief, instructief portret portretschilderkunst mogelijk. Om weg voor andere kunstenaars. dat ook een educatieve waarde de cultuurhistorische waarde van dit ­vertegenwoordigt. schilderij en de verrijking die het bete­ kent voor de portrettengalerij van de Collectie Nederland wordt de aankoop ondersteund. Singer Museum, Laren Stedelijk Museum, Amsterdam Studie Bal Tabarin (Jan Sluijters) Drei Häuser mit Schlitzen € 33.000 € 110.000 (Martin Kippenberger) € 375.000 € 1.400.000 Het schilderij Bal Tabarin (1906) van Jan Sluijters is kenmerkend voor de Het drieluik Drei Häuser mit ­Schlitzen, ontwikkeling die deze ­kunstenaar door­ dat het Stedelijk Museum verwierf, maakte naar een nieuwe, moderne is het eerste schilderij van Mar­ stijl, het geldt om zijn combinatie van tin ­Kippenberger in de Collectie onderwerp en techniek als vernieuwend.­ ­Nederland. Kippenberger geldt als een Als studie voor het grote schilderij Bal van de interessantste en veelzijdigste Tabarin (1907), in bruik­leen bij het kunstenaars van de Duitse ­generatie Stedelijk Museum Amsterdam, met uit de jaren tachtig. Omdat het drieluik een belangwekkende internationale de kwaliteit van het beeld dat de context (Van Dongen, fauvisten) en Nederlandse musea geven van de een rijke receptie­geschiedenis, vormt kunst uit deze periode zal verbeteren, het werk een zinvolle aanvulling op droeg de Mondriaan Stichting bij in Cultureel erfgoed de Collectie Nederland: de aankoop de aankoopkosten. Ondersteuning 59 . werd ondersteund. 4 Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71

Stedelijk Museum, Schiedam Van Gogh Museum, Amsterdam Zuiderzeemuseum, Enkhuizen 81 Port de pêche (Corneille) De haven van Nanterre Kledingcollectie (Viktor & Rolf) € 80.000 € 350.000 (Maurice de Vlaminck) € 59.000 € 147.500 € 500.000 € 2.234.000 Port de pêche verbeeldt op poëtische De collectie van Viktor & Rolf die het wijze een vissershaven. Het schilderij De haven van Nanterre is weliswaar Zuiderzeemuseum heeft v­erworven neemt een sleutelpositie in binnen het geschilderd volgens een figuratieve grijpt terug op tradities van oeuvre van Corneille. Dat het werk traditie, maar wordt gekenmerkt door ­Nederlandse klederdrachten en past veelvuldig voorkomt in de literatuur een dynamische compositie, puur in de presentatie van het museum, over Cobra maakt duidelijk dat het kleurgebruik en pasteuze verfstreken. dat het accent wil verleggen van het ook binnen deze kunststroming van Het zware impasto en de robuuste, verleden naar het heden. Met een laag­ betekenis is. Het schilderij vormt om fysieke benadering zijn typerend drempelig karakter en imago kan het deze kwaliteiten een belangrijke aan­ voor de stijl van de fauvisten. Om de museum een breed publiek bereiken vulling op het Cobrawerk in de Collec­ bijzondere kwaliteit van het werk en met moderne kunst en vormgeving. tie Nederland en komt in aanmerking het nog geringe aantal schilderijen van De collectie onderscheidt zich van voor ondersteuning. De Vlaminck in de Collectie Nederland ander werk van Viktor & Rolf, zoals wordt de aankoop ondersteund. aanwezig in het Centraal Museum Utrecht en het Groninger Museum. Om deze redenen en om de inter­natio­ nale betekenis van dit werk onder­ steunt de Mondriaan Stichting deze aankoop voor de Collectie Nederland.

Volkenkundige aankopen Afrika Museum, Berg en Dal Rijksmuseum voor Volkenkunde, Rijksmuseum voor Volkenkunde, House of Obeah (Renée Stout), Het Leiden Leiden laatste avondmaal (Frantz Zéphirin) Samische kunstnijverheid en kunst Verzamelreis naar India € 11.665 € 14.665 € 14.190 € 14.190 € 21.500 € 21.500

Het Afrika Museum heeft twee werken Het Rijksmuseum voor Volkenkunde Een verzamelreis naar India als gebied van hedendaagse kunstenaars uit Nederland heeft moderne kunst­ dat grote veranderingen doormaakt, is de Afrikaanse diaspora verworven: objecten en kunstnijverheidsproducten de inzet voor een aankoopvoorstel van House of Obeah (2005) van Renée uit Lapland (Zuid-Sami) verwor­ Museum Volkenkunde. Het museum Stout en Het laatste avondmaal ven: werk van een nieuwe lichting heeft de laatste decennia niet actief in (2001) van Frantz Zéphirin. De ­kunstenaars die op zoek zijn naar hun India verzameld net zo min als andere werken zullen deel uitmaken van de etnische identiteit. Ze nemen de eigen volkenkundige musea. De aanvraag tentoonstelling Roots: Afrika buiten achtergrond als inspiratiebron en base­ plaatst de verzamelreis zorgvuldig Afrika en ver­volgens te zien zijn in de ren zich op een traditie die generaties binnen de context van de ­Collectie vaste presentatie. De tentoonstelling lang is onderdrukt. Het RMV beschikt Nederland, waarbij bovendien relaties gaat over de spirituele herkomst van als enige instelling in Nederland over worden gelegd met Victoria kunstenaars uit de Afrikaanse diaspora een Samische collectie van betekenis, & Albert Museum, British Museum en bevat werk van kunstenaars die die in 2006 met ondersteuning van de en ­Nationaal Museum van Delhi. internationaal bekendheid genieten. Mondriaan Stichting is uitgebreid met Deze musea worden ook op mogelijke Beide aankopen zijn aanwinsten voor moderne kunstnijverheidsvoorwerpen samenwerking onderzocht. de Volkenkundige Collectie Nederland uit Noord-Noors-Lapland. Omdat en werden om die reden ondersteund. de nieuwe aankoop een waardevolle aanvulling vormt op de collectie, werd ook deze ondersteund. Kunsthistorisch onderzoek Limburgs Museum, Venlo Museum Mesdag, Den Haag Onderzoek Romeinse Broodschilderessen en wandschilderingen ­penseelprinsessen € 36.000 € 60.000 € 112.500 € 187.500

Het Limburgs Museum onderzoek een Het onderzoek Broodschilderessen centraal onderdeel van zijn archeo­ en penseelprinsessen heeft de positie, logische collectie, om nieuw licht te kunstpraktijk, diversiteit en ontwikke­ werpen op de sociaalmaatschappelijke ling van vrouwelijke kunstenaars in de positionering van de bewoners in de negentiende eeuw als onderwerp. De inheems-Romeinse samenleving. inzet van het onderzoek is het verkrijgen De collectie bestaat uit pleisterwerk­ van meer kennis over de kunstwereld­ van fragmenten van wandschilderingen uit de negentiende eeuw en het plaatsen de Romeinse villa in ­Kerkrade-Holzkuil. van vergeten kunstenaressen­ binnen Om het voorbeeldstellende en de kunstgeschiedenis, met bijzondere bovenregionale karakter, de gedegen aandacht voor de in- en uitsluitingsme­ Cultureel erfgoed uitvoering door deskundigen en het chanismen waarmee zij te maken kregen. belang voor het vakgebied wordt het De onderzoeksgegevens blijven openbaar Ondersteuning. 59 4 onderzoek ondersteund. toegankelijk via de RKD-database. Om Activiteiten 67 de inhoudelijke kwaliteit van het onder­ Ontwikkelingen 68 zoeksvoorstel, de afbakening van het Voornemens 69 onderwerp en de probleemstelling wordt Aanvragen 71 het onderzoek ondersteund.

Wet tot Behoud Cultuurbezit R-k Parochie OL Vrouw Gilde van Sint Joris, Noordwijk 82 ­Terhemel­opneming, Maastricht Zes blazoenen en gildebord Geborduurd zeventiende-eeuws € 15.983 € 27.123 antependium € 15.600 € 26.000 Het restaureren van de zes blazoenen sep 2007– feb 2008 en het gildebord van de Broeder­ schap of Gilde van Sint Joris wordt De Mondriaan Stichting droeg bij in ondersteund: de voorwerpen staan de kosten van het restaureren van het op de lijst behorende bij de Wet geborduurde zeventiende-eeuwse ante­ Behoud Cultuurbezit. Daar komt bij pendium van de Basiliek van Onze Lieve dat de restaurator een goede reputatie Vrouw Sterre der Zee in Maastricht.­ geniet, de voorgestelde behande­lingen Het antependium valt onder de Wet terughoudend zijn en de offerte mel­ Behoud Cultuurbezit en kwam om die ding maakt van het opstellen van een reden in aanmerking voor ondersteu­ restauratieverslag. ning, ook omdat het restauratieplan als deugdelijk werd beoordeeld en de voorhang na restauratie­ voor publiek toegankelijk­ zal zijn in de Schatkamer van de basiliek.

Grote Kerk, Den Haag Vormgevingserfgoed Cultuur Onder Dak, Apeldoorn Nederlands Archief Grafisch Restauratie eerste twee wapenborden Ontsluiting archief Onno Boekhoudt Ontwerpen, Utrecht Gulden Vlies € 4.750 € 11.925 Archief Total Design € 36.000 € 60.000 2008 € 72.000 € 180.000

De restauratie van beide wapen­ Het archief van Onno Boekhoudt Het archief van ontwerpbureau Total borden komt ina aanmerking voor een staat op de lijst van meest urgente en Design wordt geordend, geselecteerd bijdrage van de Mondriaan Stichting, toonaangevende vormgevingsarchieven,­ en gedigitaliseerd. Deze activiteiten omdat ze door de Erfgoedinspectie die de basis vormt van het Masterplan vormen de tweede fase van een project aan de minister van OCW zijn voor­ vormgevingsarchieven. Het archief dat erop gericht is dit archief onder te gedragen om te worden opgenomen wordt ontsloten door Coda, zodat brengen in het Gemeentearchief en het op de lijst binnen de Wet tot behoud het openbaar toegankelijk wordt Stedelijk Museum van Amsterdam en van cultuurbezit. Daaruit blijkt dat de voor onderzoekers, conservatoren, voor een breed publiek toegankelijk borden onvervangbaar en onmisbaar ­studenten vormgeving en andere te maken. Om de cultuurhistorische zijn voor Nederland. De restauratie ­geïnteresseerden. Om de cultuur­ waarde van het archief, dat voorkomt van de borden zal door Restauratie historische waarde ondersteunt de op de lijst van toonaangevende en Atelier Limburg op hoogstaande wijze Mondriaan Stichting de ontsluiting internationaal belangwekkende vorm­ worden uitgevoerd. van dit voor Nederland belangwek­ gevingsarchieven, draagt de Mondriaan­ kende archief. Stichting bij aan deze fase, zoals zij eerder bijdroeg aan de eerste fase: het ontwikkelen van een registratiesysteem­ en een interfaceprototype en het opstellen van een plaatsingslijst. Nederlands Architectuurinstituut, Nederlands Goud-, Zilver- en Klokken­ Rotterdam museum, Schoonhoven Handleiding archiefbeheer Onderbrenging collectie € 8.400 € 20.610 Van Kempen & Begeer Museum € 16.400 € 41.000 Het Nederlands Architectuurinstituut­ Rotterdam heeft, als lid van de In aansluiting op het onderbrengen en werkgroep Vormgevingsarchieven, ontsluiten van het archief Kempenen een handleiding samengesteld over Begeer door het RKD worden de archiefbeheer. De Mondriaan Stichting ­collectie en het archief van het Van droeg bij in de kosten, omdat zij belang Kempen en Begeer Museum onder­ hecht aan deskundigheidsbevordering gebracht in het Nederlands Goud-, op dit gebied. Bovendien besteedt de Zilver- en Klokkenmuseum. Om de handleiding aandacht aan het beheer cultuurhistorische waarde van collectie van digitaal materiaal, waarmee zij een en archief ondersteunt de Mondriaan aanvulling vormt op de brochure­ die Stichting deze overplaatsing. het Nederlands Archief Grafisch­ Ont­ Cultureel erfgoed werpers recentelijk heeft geproduceerd.­ 4Ondersteuning 59 . Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71

Rijksbureau voor Kunsthistorische Rijksbureau voor Kunsthistorische Rijksbureau voor Kunsthistorische 83 Documentatie, Den Haag Documentatie, Den Haag Documentatie, Den Haag Centraal Register Vormgevings­ Onderbrenging en ontsluiting archief Onderbrenging en ontsluiting archief archieven Friso Kramer Van Kempen en Begeer € 201.000 € 231.000 € 21.080 € 52.700 € 47.337 € 118.343

Na het succesvol afgeronde proef­ Het archief van Friso Kramer staat op Het archief van Van Kempen en Begeer project van het Centraal Register de lijst van meest urgente en toon­ staat op de lijst van meest urgente Vormgevingsarchieven ontwikkelt aangevende ­vormgevingsarchieven, en toonaangevende vormgevings­ het RKD een vervolgproject. Daarin die de basis vormt van het Masterplan archieven, die de basis vormt van worden de basisgegevens verder vormgevingsarchieven. Het archief het Masterplan bormgevingsarchieven. ingevoerd in het register, om een wordt ondergebracht bij het RKD, Het archief wordt ondergebracht overzicht te krijgen van de belangrijke waar het openbaar toegankelijk bij het RKD, waar het openbaar vormgevingsarchieven in Nederland. wordt gemaakt voor onderzoekers, toe­gankelijk wordt gemaakt voor De gegevens worden toegankelijk conservatoren, studenten vormgeving onderzoekers, conservatoren, gemaakt voor onderzoekers en andere en andere geïnteresseerden. Om de studenten vormgeving en andere gebruikers. Bovendien zal het register, cultuurhistorische waarde ondersteunt ­geïnteresseerden. Om de cultuur­ dat deel uitmaakt van het Masterplan de Mondriaan Stichting de plaatsing historische waarde ondersteunt vorm­gevingsarchieven, aansluiten van het archief. de Mondriaan Stichting de plaatsing bij internationale standaarden voor van het archief. het uitwisselen van gegevens. Om het belang van het register draagt de Mondriaan Stichting, evenals aan het proefproject, ook aan dit vervolg­ project bij.

Risicoanalyse

Armando Museum, Amersfoort € 2.760 € 2.760 Wereldmuseum, Rotterdam € 8.351 € 14.768 Beheer Huis Doorn, Doorn € 6.975 € 6.975 Zeeuws Maritiem Muzeeum, Vlissingen € 3.540 € 3.540 Beiaard- en Natuurmuseum, Asten € 4.025 € 4.025 Zeeuwse Bibliotheek, Middelburg € 4.460 € 4.460 Breda’s Museum, Breda € 8.180 € 8.180 Zeeuwse Museumstichting, Middelburg € 4.460 € 4.460 Cultuur Onder Dak, Apeldoorn € 5.632 € 5.632 De Beyerd, Breda € 8.500 € 8.500 Familie Vrouwenhofje, Rijswijk € 2.261 € 2.261 Flipje en Streekmuseum, Tiel € 3.078 € 3.078 Geld- en Bankmuseum, Utrecht € 9.250 € 9.250 Grafisch Museum, Groningen € 3.415 € 3.415 Groninger Museum, Groningen € 5.180 € 5.180 Jenevermuseum, Schiedam € 4.560 € 4.560 Landgoed Fraeylemaborg, Slochteren € 3.415 € 3.415 Martinikerk, Groningen € 3.280 € 3.280 Museum Beelden aan Zee, Scheveningen € 3.040 € 3.040 Museum de Buitenplaats, Eelde € 2.820 € 2.820 Museum Van Loon, Amsterdam € 7.175 € 13.875 Museum Slager, Den Bosch € 3.900 € 3.900 Natuurmuseum Brabant, Tilburg € 3.890 € 3.890 Noordelijk Scheepvaartmuseum, Groningen € 3.612 € 4.460 Panorama Mesdag, Den Haag € 3.303 € 3.303 Protestantse Gemeente, Medemblik € 2.915 € 2.915 Slot Zuylen, Oud-Zuilen € 7.100 € 7.100 Stadsmuseum, Woerden € 4.025 € 4.025 Volksbuurtmuseum Wijk C, Utrecht € 5.250 € 11.500 Veiligheidszorg Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg Gelders Erfgoed, Zutphen Veiligheidszorg in Zeeland Netwerkaanpak Veiligheidszorg € 40.000 € 100.000 Gelderland 2008 –2009 € 63.264 € 173.060 Cultureel Erfgoed Zeeland kreeg een bijdrage in de ontwikkelingskosten van Dit project is het derde en laatste deel een veiligheidsnetwerk in de regio’s van de netwerkaanpak in Gelderland: Bevelanden, Schouwen-Duiveland Oostelijk rivierengebied, de Liemers en ­Tholen, Walcheren en Zeeuws- omstreken en regio Algemeen. ­Vlaanderen om de gedegen uit­- Het Gelders Erfgoed heeft zijn aanpak gewerkte plannen van aanpak en de goed doordacht. Zo kan het instellen grote betrokkenheid­ van partners. van een regio Algemeen de interregi­ onale contacten tussen instellingen stimuleren. Ook is het afsluitende symposium waardevol voor het uitwis­ selen van kennis en ervaring tussen de Cultureel erfgoed betrokken instellingen. Om de nood­ zakelijkheid van veiligheidszorg en de Ondersteuning. 59 4 doeltreffende manier waarop deze tot Activiteiten 67 stand komt ondersteunt de Mondriaan Ontwikkelingen 68 Stichting dit project. Voornemens 69 Aanvragen 71

Gelders Erfgoed, Zutphen Kunst en Cultuur Overijssel, Zwolle Kunst en Cultuur Overijssel, Zwolle 84 Veiligheidszorg Gelderland 2007–2008 Veiligheidszorg collectiebeherende Veiligheidszorg en preventie € 45.278 € 275.600 instellingen Overijssel calamiteiten, Twente € 5.145 € 25.726 € 7.823 € 19.556 Het Gelders Erfgoed kreeg een ­bijdrage in de ontwikkelingskosten Kunst en Cultuur Overijssel kreeg een Kunst en Cultuur Overijssel kreeg een van veiligheidsnetwerken:­ dankzij een bijdrage in de ­ontwikkelingskosten bijdrage voor haar veiligheidszorg in goede organisatie waren de proef­ van een veiligheidsnetwerk in de de regio Twente: de stichting gaat te projecten in Gelderland succesvol, regio IJssel­streek: de stichting gaat te werk volgens het door de Mondriaan evenals het daaropvolgende begin in werk volgens het door de Mondriaan Stichting onderschreven ICN-model 2007 van netwerken­ in de Achterhoek, Stichting onderschreven ICN-model en er zijn voldoende instellingen bij dit ­Apeldoorn, de IJsselstreek en het en er zijn voldoende instellingen bij project betrokken, die bovendien in ­Oostelijk Rivierengebied.­ dit project betrokken, die bovendien voldoende mate collecties van cultuur­ in voldoende mate collecties van historisch belang beheren. ­cultuurhistorisch belang beheren.­ Deel­nemende instellingen zijn onder meer het Historisch Centrum ­Overijssel, het Stadsarchief Deventer en het Stedelijk Museum Zwolle.

Landschap Erfgoed Utrecht, De Bilt Museaal en Historisch Perspectief Museumhuis, Groningen Organizing Committee, Heilige Tweede fase veiligheidszorg Noord Holland, Haarlem Netwerk veiligheidszorg ­Landstichting 2005 – 2008 Veiligheidszorg € 55.200 € 138.000 ICMS-congres 2008 € 23.514 € 64.735 € 24.226 € 159.840 € 20.000 € 90.000 Museumhuis Groningen realiseert in sep 2008 Het Erfgoedhuis Utrecht kreeg na het Museaal en Historisch Perspectief de provincie de laatste drie veiligheids­ ontwikkelen van veiligheidsnetwerken­ Noord-Holland kreeg een bijdrage netwerken op basis van een effectief Het International Committee on voor de regio’s Eemland en Stichtse in de ontwikkelingskosten van veilig­ projectplan, waarin de ervaringen met Museum Security organiseert in Groenlanden een bijdrage voor veilig­ heidsnetwerken: de stichting heeft de eerste twee netwerken zijn verwerkt. 2008 een internationaal congres heidsnetwerken in de regio’s Heuvelrug de provincie ingedeeld in zes regio’s, Het resultaat van het project is dat alle in Nederland. Het programma zal Vallei- en Kromme ­Rijngebied en waaronder Noord-Kennemerland, museale organisaties in de provincie in aandacht besteden aan risicoanalyses ­Veenweidegebied: het gaat te werk Texel Noordkop en West-Friesland, en een netwerk zijn ondergebracht. Om en integrale veiligheidsplannen. Om ­volgens het door de Mondriaan laat per regio één culturele organisatie de noodzakelijkheid van veiligheidszorg de kwaliteit van de veiligheidszorg Stichting onderschreven ICN-model als pionier optreden. en de doeltreffende manier waarop in collectiebeherende instellingen te en er zijn voldoende instellingen bij dit deze tot stand komt ondersteunt de stimuleren en deskundigheid inter­ project betrokken, die bovendien in Mondriaan Stichting dit project. nationaal te kunnen uitwisselen draagt voldoende mate collecties van cultuur­ de Mondriaan Stichting bij. historisch belang beheren. Gemeenschappelijk PAC Architects and Consultants, cultureel erfgoed ’s-Hertogenbosch Documenting Cultural Heritage € 113.779 € 201.379

Onder de titel Documenting Cultural Heritage wordt een unieke foto­ collectie van gedeeld cultureel erfgoed geconserveerd en gepresenteerd. Het project draagt bij aan het versterken van de Indonesisch-Nederlandse culturele identiteit en stimuleert bilaterale relaties. Om deze redenen en omdat het resultaat naar verwachting navolgenswaard zal zijn voor andere gemeenschappelijke duurzaamheids­ projecten komt Documenting Cultureel erfgoed Cultural Heritage in aanmerking voor een bijdrage. 4Ondersteuning 59 . Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71

New Holland Foundation, Amsterdam Overige projecten Restauratoren Nederland, Middelburg 85 Atlas of Dutch Brazil 2 en flexibel budget Beroeps- en competentieprofielen € 12.609 € 12.609 € 5.000 € 71.155

Het tweede deel van het proef­project Restauratoren Nederland ­ontwikkelt Atlas of Dutch Brazil wordt, evenals samen met Vlaamse partners beroeps- het eerste deel, ondersteund. Het en competentieprofielen voor gaat over gemeenschappelijk erfgoed deskundigen op het terrein van het dat zowel voor Brazilië als ­Nederland behoud van erfgoed. De profielen interessant is. De New Holland zijn belangrijk voor de verdergaande ­Foundation wil meer kennis verwerven ­professionalisering van de beroeps­ van militaire defensiewerken, gerela­ groep. Het initiatief krijgt ook teerd aan de Nederlandse aanwezig­ inter­nationaal aandacht. Om het heid in de kuststaat Paraiba in Brazilië belang van het project voor een sterke in de zeventiende eeuw. De nog niet erfgoedsector draagt de Mondriaan bestede middelen van het eerste deel­ Stichting bij. project worden besteed aan het tweede deel, waarin de onderzoeksresultaten toegankelijk worden gemaakt voor het publiek. Deze ­informatie wordt op een viertalige website beschikbaar gesteld.

Stedelijk Museum, Alkmaar Qmus project € 60.000 € 148.500

Stedelijk Museum Alkmaar ­ontwikkelt een integraal kwaliteits­ managementmodel voor de museum­ sector met een groot aantalpartners als Fries Museum en NAi. Doel­stelling van het systeem is het structureel verbeteren van de professio­naliteit van museale organisaties. Om de deskundigheids­bevordering van de museumsector wordt het Qmus ­project ondersteund. Bezwaren

Klapwijk & Keijsers Uitgevers, Amsterdam Ellen de Vries maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van een biografie over Nola Hatterman. Op grond van de aanvullende informatie die in de behandeling van het bezwaar beschik­baar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat een biografie met nieuwe ­gegevens over het leven van Nola Hatterman de belangstelling voor de ­Surinaamse kunstgeschiedenis kan vergroten. Daarom werd het bezwaar toegewezen­ en alsnog een bijdrage toegekend.

Nederlands Muziek Instituut, Den Haag Het Nederlands Muziek Instituut maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage voor catalogisering van de collectie vioolmuziek van Willem Noske. In de behandeling van het bezwaar overwoog de ­Mondriaan Stichting dat categorisering van de collectie een voorwaarde is voor het toe­ Cultureel erfgoed kennen van de bijdrage van € 100.000, toegekend in 2004, voor de aankoop van deze vioolliteratuurcollectie. Zij stelde vast dat door de late afronding van de Ondersteuning. 59 4 categorisering niet wordt voldaan aan deze voorwaarde. Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 SurAntAru, Amsterdam Voornemens 69 De stichting SurAntAru maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om Aanvragen 71 een bijdrage in de kosten van de tentoonstelling Nederlands erfgoed, geschiede­

nis van de Nederlandse koloniën in de West. Op grond de aanvraag en de nieuwe

informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project te klein van opzet was, en de public relati­ ons ervan te beperkt, om in aanmerking te komen voor onder­steuning. 86 Vincent van Gogh, Etten-Leur Stichting Vincent van Gogh Etten-Leur maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van een expositie in Etten-Leur over de begintijd van Vincent van Gogh. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat de expositie uitzonderlijk of voorbeeldstellend zou zijn voor het cultureel erfgoed.

Vincent van GoghHuis, Zundert Het Vincent van GoghHuis maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage voor een vaste tentoonstelling. Het wil rond deze tentoonstelling­ een internationaal kunstencentrum oprichten, met wisselende exposities. In de behandeling van het bezwaar nam de Mondriaan Stichting in aanmerking dat de aanvraag alleen op de vaste tentoonstelling was gericht, die niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend is voor het cultureel erfgoed.

Niet-gehonoreerde aanvragen

Publieksactiviteiten en zichtbaarheid Afrika Museum, Berg en Dal, Op zoek naar de onderstroom Brabant-Collectie/Universiteit van Tilburg, Tilburg, Kijk... Coppens Haags Historisch Museum, Den Haag, Mijn Den Haag Internationaal Informatiecentrum en Archiefdienst voor de Vrouwenbeweging, Amsterdam, 35 jaar Opzij Jenevermuseum, Schiedam, King of Drinks: Jenever in Ghana Joods Historisch Museum, Amsterdam, Sarah Bernhardt: de kunst van het grote drama Kunstburo Lucien Lecarme, Amsterdam, Nieuwe Amsterdammers Museum de Kantfabriek, Horst, Vormgeving en inrichting van het cultuurhistorisch museum Museum Swaensteyn, Voorburg, De wereld van Henriëtte Willebeek Le Mair Nationaal Hunebedden Informatiecentrum, Borger, Hunebedden in de Oriënt Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad, Swifterband aan de rand van de wereld Stadsarchief, Dordrecht, Van gympen en sandalen, een geschiedenis van het Hof en Augustijnenklooster Stichting André Volten, Kortenhoef, André Volten Stichting Cogis, Utrecht, Open archief WOII Stichting Documentaire Piet Esser, Amsterdam, Documentaire Piet Esser Stichting Energetica, Amsterdam, 4theRecord Stichting Huis Bergh, ’s-Heerenberg, Ontdekkingen in de verzamelingen van Huis Bergh Stichting kadastrale atlas provincie Utrecht, Zeist, Digitale kadastrale atlas 1832 provincie Utrecht Stichting Museum Beelden aan Zee, Scheveningen, Beeld Oog Brein Stichting Nationaal Smalspoor, Valkenburg (ZH), Herinrichting Smalspoormuseum Stichting Nederlands Architectuur Instituut, Rotterdam, Digitale ontsluiting van de Collectie Stichting Van Gogh, Zundert, Vincent van Gogh Huis Zundert Stichting Van Gogh Village, Nuenen, Van Goghvillage Nuenen Stichting Vincent van Gogh, Etten-Leur, De Zaaier – Vincent van Gogh en Etten Stichting Weerdruk, Amsterdam, Boekwerk in uitvoering Stichting WN2000, Velserbroek, Openluchtmuseum Stichting Zoutmuseum, Delden, Herinrichting Zoutmuseum Theater Instituut Nederland, Amsterdam, Zichtbaarheid werk Maria Austria en Henk Jonker VPRO, Hilversum, Oorspronkelijk

Cultureel erfgoed minderheden Circe Films BV, Amsterdam, Ilaria Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden, Rotterdam, Living memories Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden, Rotterdam, Opgroeien in slavernij Stadsarchief Gorinchem, Gorinchem, Leven uit een koffer Stichting Chime, Leiden, Chinese schaduwen Stichting Nederlands Kindermuseum, Amsterdam, Mijn superheld, verhalen over dappere daden Stichting SurAntAru, Amsterdam, Nederlands koloniaal erfgoed

Structurele Aankopen Centraal Museum, Utrecht, Structurele aankopen 2008 – 2009 Cultuur Onder Dak Apeldoorn Coda, Apeldoorn, Structurele aankopen 2008 – 2009 Dordrechts Museum, Dordrecht, Structurele aankopen 2008 – 2009 Drents Museum, Assen, Aankopen (moderne figuratieve kunst) 2008 – 2009 Drents Museum, Assen, Structurele aankopen 2008 – 2009 Museum Het Valkhof, Nijmegen, Structurele aankopen 2008

Incidentele aankopen Centraal Museum, Utrecht, Man Kind van Marlene Dumas Drents Museum, Assen, Aardewerk van Chris van der Hoef Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam, Foto’s Hoge snelheidslijn Rijksmuseum voor Volkenkunde, Leiden, Collectie Visser Cultureel erfgoed Ondersteuning 59 . Volkenkundige Aankopen 4 Activiteiten 67 Rijksmuseum voor Volkenkunde, Leiden, Collectie Jemenitisch zilverwerk Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Kunsthistorisch Onderzoek Aanvragen 71 Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven, Onderzoek ontwikkeling Volksakademie Vitebsk 1918 – 1922

Niet-behandelde aanvragen

Publieksactiviteiten en zichtbaarheid 87 Armeense jongerenvereniging Van, Nijmegen, Concert Sayat Nova Atelier Els Börger, Veldhoven, Zet jouw cultuur in het licht Bethlehemkoor Parochie Haagse Beemden, Breda, Het Bethlehemkoor in Wroclaw De Samenwerkende Marokkaanse Organisaties in Haarlem, Marokkoweek voor cultuur & binding De Vier Quartieren, Oirschot, Verbouwing en inrichtingskosten Gorcums Museum, Gorinchem, Zuid-Holland en het water, bedwingen of beheersen Heemkundevereniging Meerlo-Wanssum, Meerlo,Historie van zes kerkdorpen Hervormde Gemeente Tiel-Wadenoyen, Tiel, Restauratie Bätz orgel in de Sint Maartenskerk in Tiel Katholieke kerk in Irnsum, Irnsum, Renovatie katholieke kerk Irnsum Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging (KNJV), Amersfoort, Digitalisering van de Nederlandse jager Martina Giezen, Noordwijk, Herstel en behoud van de observatiepost in de Harderbroek Meander, Groningen, KunstNedsymposium 2007 Mrs. Moon Productions C.V., Ankeveen, Groene monumenten MuseumgoudA, Gouda, Het farmaceutisch museum Natuurhistorisch Museum, Maastricht, Pad Lab Nederlands Gereformeerde Kerk Houten, Schalkwijk, Herinrichting kerkgebouw Houten Nederlands Muziek Instituut, Den Haag, Catalogisering collectie vioolmuziek Willem Noske Parochie H. Benedictus, Teefelen, Restauratie beeld Sint-Antonius Abt Parochie O.L.Vrouwe Ten Hemelopneming, Kampen, Restauratie kapel Parochie St. Joseph, Utrecht, Restauratie orgel in de Sint-Josephparochie Parochie van de H. Aartsengel Michaël, Harlingen, Restauratie Pastorie van de kerk H. aartsengel Michaël Reinie van Goor, Amsterdam, Spakenburgse vrouwen in beeld ’s-Hertogenbossche Beiaardstichting, ’s Hertogenbosch, Bossche beiaardweek Singer Museum, Laren, Vertaling Loving Landscape. Henry William Singer 1868 – 19 4 3 Stichting 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed, Amerongen, 2008 Jaar van het religieus erfgoed Stichting Aelder Hooghe Kunsten, Aalden, Kunst schrijft geschiedenis Stichting Alde Fryske Tsjerken, Leeuwarden, Restauratie kerk Ter Idzard Stichting fotoarchief.nu, Almelo, Nederland in kleur Stichting Hart van Salland, Heeten, Hart voor Salland Stichting Marken, Marken, Marken 50 jaar Dijk Stichting Museum Treinen op Zee, Bolsward, Treinen op zee Stichting orgel Hervormde Kerk, Meeden, Restauratie orgel hervormde kerk Meeden Stichting Renovatie Kathedraal, Roermond, Restauratie schilderijen in de Sint-Christoffelkathedraal van Roermond Stichting Rock & Art Hall of Fame Holland, Naaldwijk, Op de goede weg Stichting Sallands Landbouwmuseum De Laarman, Luttenberg, Uitbreiding en herinrichting landbouwmuseum de Laarman Stichting theatergroep 4hoogachter, Utrecht, Een simpele dag Stichting voor Ontwikkeling van Vietnam, Alphen aan de Rijn, Vietnamese kunst tentoonstelling Stichting Vrienden van De Meent, Veenendaal, Healing Environment Vereniging Hendrick de Keyser, Amsterdam, Verwerving pand Herengracht 168 Wijkberaad Mariahoeve, Den Haag, Mariahoeve 50 jaar

Cultureel erfgoed minderheden SodaProducties, Utrecht, Sodareizen Stichting Indo-Arikaans Kontakt, Elburg, Digitalisering 3000 stamboeken belanda hitam Stichting Shahana, Rotterdam, Theatervoorstelling Bollywood ZO! cultuur Zuidoost, Amsterdam, Cinemix 2008

Incidentele aankopen Museum In ‘t Houten Huis, de Rijp, Collectie Commandeur Vereniging Het Museum, Winterswijk, Aankoop tekening Piet Mondriaan Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Wageningen, Herstel referentiecollectie Isric Wet tot Behoud Cultuurbezit Protestantse Gemeente, Vught, Restauratie Lambertuskerk Steunstichting Haagse Russisch-Orthodoxe Kerk, Wassenaar, Instandhouding Russisch-orthodoxe kerk Stichting Beheer Kunstschatten, Horst, Restauratie kerktextiel

Veiligheidszorg Stichting Muzeeaquarium, Delfzijl, Risicoanalyse

Gemeenschappelijk cultureel erfgoed P.N. Holtrop, Den Haag, Hollandse kerken in de land en rond de Oostzee

Cultureel erfgoed 4 Ondersteuning. 59 Activiteiten 67 Ontwikkelingen 68 Voornemens 69 Aanvragen 71

88 Cultuureducatie 91 Cultuureducatie 91 Overige activiteiten 94 Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 5 .Aanvragen 96 12345678910 Inter-­­­­­­ Inter-­­­­­­ disci­­- disci­­- pli­­­- pli­- naire naire activi­ ­teiten acti­vi­teiten Interdisciplinaire activiteiten Interdisciplinaire Interdisciplinaire activiteiten Culturele instellingen werken steeds meer samen met organi­saties buiten hun 5. discipline. Dit heeft als gevolg

dat de ­Mondriaan Stichting 89 steeds ­vaker aanvragen ontvangt voor ­dergelijke samenwerkings- ­projecten. Deze projecten ­worden veelvuldig binnen de reguliere ­ondersteuningsmogelijkheden ­gefinancierd. Daarnaast ­ont­wikkelt de Mondriaan ­Stichting ook aparte ­activiteiten met collega-fondsen.­ 5.

90 Cultuureducatie

Sinds augustus 2006 werken de Mondriaan Stichting en het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ samen voor cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs binnen alle kunstdisciplines en het cultureel erfgoed. In 2007 hadden de fondsen daarvoor 1,8 miljoen euro beschikbaar van het ministerie van OCW.

Ondersteuning Het budget wordt besteed aan activiteiten die bijdragen aan het ontwikkelen van (deskundigheid in) cultuureducatie of een leemte in het aanbod van cultuureducatie aanvullen. Projecten die gericht zijn op het aanleren van vaardigheden om kennis te Interdisciplinaire activiteiten Cultuureducatie5 91 . nemen van en waardering te krijgen voor kunst en cultureel erfgoed, op het actief Overige activiteiten 94 deelnemen aan kunst en cultuur of op het stimuleren van het ontwikkelen van talent Aanvragen 96 komen in aanmerking voor ondersteuning, evenals kunstopdrachten die onderwijs­ organisaties verstrekken in samenhang met hun cultuureducatieve doeleinden. Daar­bij gaat bijzondere aandacht uit naar cultureel diverse projecten.

Deze ondersteuningsmogelijkheid vormt een aanvulling op de vraaggerichte ­benadering 91 uit de afgelopen jaren, waarbij scholen rechtstreeks financiële ondersteuning ­krijgen. Als voorwaarde voor ondersteuning geldt dat bij een project zowel een onderwijs­ organisatie als een cultuurinstelling is betrokken. Dit sluit aan bij de visie van de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur, die cultuureducatie beschouwen als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de onderwijssector en de cultuursector. Met deze ondersteuningsmogelijkheid is er budget voor het ontwikkelen van aan­ bod door culturele instellingen, maar dan wel in nauwe samenwerking met scholen. Deze samenwerking is belangrijk voor het ontwikkelen van een hoogwaardig en voor ­scholen interes­sant aanbod. Bij de meest succesvolle projecten gaat het vaak ook om langdurige samenwerking. Dit blijkt uit recente onderzoeken van Anne Bamford en Cultuurnetwerk Nederland, evenals uit eigen ervaring met het verlenen van deze cultuureducatieve ondersteuning.

Wanneer projecten een voorbeeldwerking hebben, brengen ze het algemene cultuur­ educatieaanbod in Nederland naar een hoger plan. Het is echter niet vanzelfsprekend dat deze projecten doorwerken op reguliere cultuureducatieactiviteiten van scholen of culturele instellingen. De Mondriaan Stichting en het NFPK+ hebben daarom de cultuureducatieve ondersteuning in 2007 nadrukkelijk ingezet om een cultuuromslag bij scholen en culturele instellingen te bewerkstelligen. Zij letten meer dan voorheen op de overdraagbaarheid van projectresultaten. Deze overdraagbaarheid speelde een belangrijke rol bij het beoordelen van aanvragen; in voorkomende gevallen

Toezeggingen 2007 Aantal Aantal Percentage Besteding Percentage aanvragen gehonoreerd gehonoreerd MS ×1000 totaal bedrag

Cultuureducatie 150 63 42.0 % 2.183 9.0 % Interregeling 49 12 24.5 % 499 2 . 1 % Totaal 199 75 2.682 werden toezeggingen voorzien van extra voorwaarden voor overdraagbaarheid. Ook ­presenteren de fondsen voorbeeldprojecten op een aparte cultuureducatiewebsite en vestigen zij de aandacht op best practices tijdens de informatiebijeenkomsten die zij voor cultuureducatie organiseren. In december van 2007 vond een bijeenkomst plaats in het Drents Museum in Assen. Deze bijeenkomst voor de noordelijke provincies werd met de noordelijke steunfunctie-instellingen georganiseerd en goed bezocht.

Beide fondsen zijn enthousiast over de samenwerking. De Mondriaan Stichting functio­ neert als aanspreekpunt en uitvoerder van de ondersteuningsmogelijkheid. De beoordeling geschiedt door een gezamenlijke adviescommissie, waarin expertise uit alle kunstdisciplines en het cultureel erfgoed is vertegenwoordigd. Deze inter­ Interdisciplinaire activiteiten disciplinaire beoordeling werkt goed: er is voldoende ruimte voor een integraal 5 Cultuureducatie. 91 Overige activiteiten 94 oordeel en de discussies tussen deskundigen op verschillend gebied worden als zeer Aanvragen 96 waardevol ervaren.

Sinds het begin van de samenwerking, in augustus 2006, zijn in totaal 187 aanvragen ontvangen, waarvan 150 in 2007; 63 aanvragen werden niet in behandeling genomen, omdat zij niet voldeden aan de voorwaarden of evident niet bijdroegen aan het doel

92 van deze ondersteuningsmogelijkheid. In 2007 werden 63 aanvragen gehonoreerd voor een bedrag van in totaal 2,2 miljoen euro. Het honoreringspercentage was 42 %. Aanvragen 96

Ontwikkelingen Het jaar 2007 onderscheidde zich in de volgende opzichten:

Er blijkt veel behoefte aan financiering van educatieve activiteiten. De druk op het budget is groot en het aantal aanvragen veel hoger dan verwacht. Om deze ­redenen heeft het ministerie van OCW een aanvullend bedrag van € 300.000 ter beschikking gesteld voor het financieren van deze projecten. Dat neemt echter niet weg dat het budget voor 2007 fors is overschreden.

De Mondriaan Stichting ontvangt in verhouding iets meer aanvragen voor het voortgezet onderwijs (118) dan voor het basisonderwijs (89). Bovendien is het honorerings­percentage van aanvragen voor voortgezet onderwijs ­aanmerkelijk hoger. Deze aanvragen gaan vaak over projecten voor specifieke doelgroepen: ­vmbo-scholieren voor wie onvoldoende aanbod van cultuureducatie is of scholieren in het speciaal onderwijs. Binnen enkele projecten voor zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs hebben samenwerkende instellingen doorlopende leer­ lijnen ontwikkeld.

Ontwikkelingen 2003– 2007 2003 2004 2005 2006 2007 Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000

Cultuureducatie 21 601 63 2.183 Interregeling 18 479 12 499 Totaal 18 479 21 601 75 2.682 Er komen veel meer aanvragen binnen voor nieuwe projecten, zoals ­experimentele of onderzoekende activiteiten (175), dan voor vervolgprojecten (71). Het honorerings­ percentage van aanvragen voor vervolgprojecten is echter aanmerkelijk hoger. Aan­ vragen voor nieuwe projecten blijken vaak onvoldoende onderbouwd of onvoldoende experimenteel of vernieuwend van aard om te worden gehonoreerd. Daar komt bij dat de selectie van nieuwe projecten logischerwijs strenger is dan voor projecten in een vervolgfase, die al een eerste deel hebben afgesloten. De Mondriaan Stichting en het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ streven naar een financieel evenwicht tussen investeren in innovatie en in breedte. In 2007 is een groter deel van het budget naar nieuwe projecten gegaan; dit is een aandachtspunt voor 2008. Positief is de stijging van het aantal vervolgprojecten in de tweede helft van 2007. Interdisciplinaire activiteiten Cultuureducatie5 91 . De meeste aanvragen komen uit Noord- en Zuid-Holland. Opvallend is dat Overige activiteiten 94 vooral veel Amsterdamse projecten een landelijke uitvoering hebben, bijvoorbeeld in Aanvragen 96 de vorm van een theatertournee door heel Nederland. Dit geldt minder voor ­projecten uit Zuid-Holland, met als belangrijkste stad Rotterdam. Ook Groningen, Limburg en Overijssel zijn goed vertegenwoordigd, in tegenstelling tot Flevoland, Friesland en ­Zeeland. Bovendien zijn drie projecten gefinancierd op de Nederlandse Antillen en Aruba. 93

De Mondriaan Stichting draagt vooral graag bij aan projecten waarin ­meerdere organisaties samenwerken. Zo organiseerden in 2007 steunfunctie-instellingen ­regionale samenwerkingsverbanden en werkten scholen en culturele organisaties samen aan een bepaald thema. Juist uit deze overkoepelende samenwerkingen ­ontstaan vaak hoogwaardige en vernieuwende projecten, die goed aansluiten bij het leerplan van scholen.

Culturele verscheidenheid en talentontwikkeling krijgen extra aandacht ­binnen cultuureducatie. Er worden veel en goede cultureel diverse aanvragen ingediend. Acht projecten werden ondersteund (met in totaal € 416.322), die uitsluitend op dat onderwerp zijn gericht. Om de noodzaak tot goede afstemming en aansluiting met de doelgroep houden de meeste ondersteunde projecten rekening met de uiteen­ lopende achtergrond van scholieren. Verder besteedden vijf projecten uitdrukkelijk aandacht aan talentontwikkeling; zij werden ondersteund met in totaal € 136.000.

De ondersteuningsmogelijkheid is goed bekend in de gehele cultuursector, wat blijkt uit het feit dat uit alle disciplines aanvragen zijn ontvangen. Eenderde van het aantal aanvragen ging over disciplineoverstijgende projecten. De interdisciplinaire benadering van de ondersteuningsmogelijkheid voor cultuureducatie sluit aan bij dit hoge aantal. Van de helft van dit aantal projecten is muziek een onderdeel. Ook ­literatuur maakt relatief vaak deel uit van disciplineoverstijgende projecten, terwijl voor film, nieuwe media en vormgeving in verhouding minder aanvragen worden ­ontvangen en gehonoreerd.

Voornemens Voor cultuureducatie heeft de Mondriaan Stichting met het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ de volgende voornemens:

Het ministerie van OCW heeft aangekondigd dat cultuureducatie per 2009 zal worden ondersteund door het nieuwe Fonds voor Cultuurparticipatie. Om hun samen­- werking af te sluiten en de uitvoering door het nieuwe fonds te inspireren zijn het NFPK+ en de Mondriaan Stichting van plan een publicatie uit te brengen over ­cultuureducatie. Zeer waarschijnlijk zal het beschikbare budget voor educatie niet voldoende zijn om ook in de tweede helft van 2008 projecten op een goed niveau te financieren. De fondsen zijn in overleg over uitbreiding van de middelen.

De financiering van vervolgprojecten zal in 2008 extra aandacht krijgen. Ook in de communicatie met aanvragers zal hierop worden gewezen.

In 2008 zullen de fondsen een aantal informatiebijeenkomsten organiseren. Daarbij krijgt de zuidelijke regio in het bijzonder aandacht. Ook wordt overwogen samen te werken met instellingen binnen disciplines die zijn ondervertegenwoordigd, zoals nieuwe media. Het NFPK+ en de Mondriaan Stichting hopen meer projecten Interdisciplinaire activiteiten voor mediawijsheid te financieren. Zij zullen aanvragers nadrukkelijker daarvoor 5 Cultuureducatie. 91 Overige activiteiten 94 ­uitnodigen. Aanvragen 96

Overige activiteiten

94 Met het ­Nederlands Fonds voor ­Podiumkunsten+ ­financiert de Mondriaan Stichting ­cultuureducatie en ­adviseert zij bij cultureel beleggen. Met het ­Nederlands Fonds voor de Film en het ­Stimuleringsfonds ­Culturele Omroep­producties ondersteunt zij sinds 2007 ­nieuwe mediaprojecten ­binnen de ­Interregeling. Met het ­Nederlands Fonds voor de Film heeft zij in 2007 ook het project De verbeelding ­ontwikkeld.

Cultureel beleggen Het ministerie van OCW biedt een fiscale faciliteit voor cultureel beleggen. Analoog aan groen beleggen kunnen particulieren ook fiscaal voordelig beleggen in culturele projecten. De Mondriaan Stichting ziet cultureel beleggen als een goede ­mogelijkheid voor het ontsluiten van nieuwe financieringsbronnen voor culturele instellingen. Binnen de ondersteuningsmogelijkheid voor cultuurprojecten beoordeelt zowel de Mondriaan Stichting als het Nederlands Fonds voor de Podiumkunsten+ aspecten van projecten. De Mondriaan Stichting gaat na of een project van belang is voor de ­Nederlandse musea. Ook is er binnen deze ondersteuningsmogelijkheid ruimte voor projecten die in algemene zin bijdragen aan een levendig en dynamisch kunst­ klimaat, zoals projecten van broedplaatsen en presentatie-instellingen voor heden­ daagse kunst.

Het oordeel van de Mondriaan Stichting is een marginale toets en het advies is een van de overwegingen waarop het ministerie van OCW de afgifte van cultuurverklaringen baseert. In 2007 heeft het ministerie van OCW de Mondriaan Stichting acht keer om advies gevraagd. Ook heeft de Mondriaan Stichting in 2007 voor een aanvraag uit 2006 advies uitgebracht. In totaal adviseerde de Mondriaan Stichting dus negen keer. Acht aanvragen gingen over projecten die naar verwachting zouden bijdragen aan een levendig en dynamisch kunstklimaat en kregen een positief advies. Over een aanvraag heeft de Mondriaan Stichting negatief geadviseerd.

Interregeling Het aantal projecten voor kunst en cultuur die niet gebonden is aan een bepaalde kunstsector of discipline blijft stijgen. Dat komt vooral door technologische ontwikke­ lingen: eCultuur, nieuwe media en digitalisering maken grensoverschrijdende ­projecten mogelijk. Ook is er een nieuw type maker ontstaan, dat zich tussen verschillende disciplines beweegt, onverwachte interdisciplinaire samenwerkingsrelaties kiest en zich niet meer uitsluitend als beeldend kunstenaar, vormgever, schrijver of theatermaker manifesteert. Bovendien wordt bij eCultuurprojecten vaker samenwerking gezocht met partners buiten de kunst, zoals maatschappelijke organisaties en bedrijven. De Mondriaan Stichting stimuleert samen met het Nederlands Fonds voor de Film en het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties met ingang van 2007 het ontwikkelen van interdisciplinaire eCultuurprojecten. Jaarlijks is een bedrag van € 700.000 beschikbaar.

In 2007 zijn er drie beoordelingsrondes geweest. Er werden 49 aanvragen ­behandeld, waarvan er twaalf zijn gehonoreerd, met in totaal € 500.000. De projecten waren zeer divers: ze varieerden van een project dat mogelijkheden ontwikkelt om ­digitale ­informatie te visualiseren tot een project dat met mobiele techniek een relatie legt ­tussen de collectie van het Koninklijk Instituut voor de Tropen en locaties in ­Amsterdam. Veel projecten werden gekenmerkt door betrokkenheid bij de maatschappij Interdisciplinaire activiteiten en een interactieve relatie met het publiek. Aanvragen 103 Cultuureducatie5 91 . Overige activiteiten 94 Fondsen kunnen deelnemen aan de Interregeling, als de reguliere onder­steunings­ Aanvragen 96 mogelijkheden van het fonds openstaat voor aanvragen voor ­nieuwe- mediaontwikkelingen binnen de eigen disciplines. Dat is bij de Mondriaan Stichting zeker het geval: eCultuur is een prioriteit binnen alle ondersteuningsmogelijkheden. Binnen de hedendaagse beeldende kunst heeft de Mondriaan Stichting in 2007 meer dan € 800.000 aan eCultuur besteed, binnen het cultureel erfgoed € 900.000. Daar­ 95 mee voldoet zij ruimschoots aan de matchingsverplichting.

De verbeelding In het voorjaar van 2007 introduceerde de Mondriaan Stichting met het Nederlands Fonds voor de Film De verbeelding, een experimentele ­ondersteuningsmogelijkheid voor lange, kunstzinnige films met een bijzondere visuele aanpak en een relatief beperkt budget. De uitvoering van De Verbeelding werd verzorgd door het Nederlands Fonds voor de Film. Er vond in het najaar een beoordelingsronde plaats, waarbij 51 aanvragen werden bekeken. De commissie was enthousiast over de hoge kwaliteit en grote diversiteit van de ingediende plannen. De volgende films ontvingen elk een bijdrage van € 300.000: C’est déja l’été, van Bastiaan Kroeger en Martijn Smits; De Stillen, van Ricky Rijneke; Winterland, van Dick Tuinder; Winterstilte, van Sonja Wyss. Er wordt gestreefd naar een gezamenlijke presentatie van de resultaten in het najaar van 2008. Ondersteunde projecten Architectuurcentrum Makeblijde, Architectuurcentrum Twente, Houten Enschede Interculturele dodenplaats Archi-Idols Cultuureducatie € 70.000 € 147.143 € 18.000 € 36.575 2008 sep – dec 2007

Met de Hogeschool voor de Kunsten Tijdens Archi-Idols werden twintig Utrecht en Stichting Veldwerk wordt scholieren intensief geschoold in een lespakket voor het voortgezet ontwerpen: analyseren van ­opdrachten, onderwijs ontwikkeld dat de betekenis­ ontwikkelen van concepten, schetsen, van begraafplaatsen onderzoekt tekenen, ­materialiseren en ­presenteren. en definieert welke inhoudelijke Via een open inschrijving konden ingrediënten daarbij van belang zijn. alle leerlingen een ontwerp voor een In een ontwerpopgave komt zowel de droomhuis indienen. Tijdens een uitvaartpraktijk als het begraafplaats­ praktijk­stage en gezamenlijke bijeen­ beheer aan de orde. Dit project draagt komsten met theoretische scholing Interdisciplinaire activiteiten bij aan het ontwikkelen van een visie werkten de geselecteerde leerlingen aan op rituelen en hun geldigheid voor het individuele ­architectuuropdrachten. 5 Cultuureducatie. 91 heden. Omdat daarbij de aandacht Ook landschappelijke of stedelijke Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 uitgaat naar de betekenis van de vraagstukken konden daarbij aan bod huidige cultureel diverse samenstelling komen. Op de finaledag werd de win­ van de Nederlandse bevolking voor naar bekendgemaakt. Dit project werd begraafrituelen en de inrichting en ondersteund, omdat het bijdroeg aan functie van begraafplaatsen, wordt talent­ontwikkeling en een lacune in het het ondersteund. cultuureducatieve aanbod aanvulde.

Bekijk ’t, Amsterdam Beraadsgroep Vorming, Tilburg Bulkboeks Dag van de Literatuur, 96 Strada Conferentie Kunst – Educatie – Rotterdam € 45.000 € 428.800 ­Participatie Bulkboeks Dag van de literatuur 2007 – 2008 € 6.000 € 30.000 € 35.000 € 220.000 nov 2007 15 mrt 2007 Strada is een groot, landelijk en am­bi­tieus theaterproject voor vmbo De conferentie was gericht op het Bulkboek organiseerde de tiende leerlingen en wordt aangeboden binnen ondersteunen van methodiek voor editie van de landelijke Dag van de de context van de CKV. De op de film community arts projecten in het ­literatuur. Deze stond in het teken La Strada (1954) van Fellini gebaseerde onderwijs. De doelgroep van de van humor, literatuur en beeld, en productie is een samenwerkingsproject ­conferentie was breed, landelijk en identiteit en (on)geloof en bracht een van Foam, ISH en rZpkt. De voor­ professioneel. Het programma was ­non-stopprogramma met talkshows, stelling is opgebouwd uit losse scènes gericht op het primair, voortgezet ­presentaties rond nieuwe boek­ die op verschillende podia in een grote en naschools onderwijs. Workshops verfilmingen, voorleessessies en ruimte worden uitgevoerd door jonge over participatie, leereffecten en ­cabaret. Optredende auteurs waren talentvolle acteurs, dansers en musici. ­methodische begeleiding van indivi­ onder ­anderen Kader Abdolah, Strada biedt ook een reeks work­ duën en groepen werden aan­- ­Adriaan van Dis en Youp van ‘t Hek. shops aan waarin leerlingen worden ­geboden naast een informatiemarkt Om de ­betekenis voor het stimu­ gestimuleerd zelf op de uiteenlopende van projecten. leren van leesplezier via beleving en kunstvormen te improviseren. Om dit identificatie en als aanvulling op het aanbod voor jongeren kunst actief te literatuur­onderwijs voor de boven­ beleven, wordt Strada ondersteund. bouw van het voortgezet onderwijs werd deze editie ondersteund.

Casco, Utrecht Centrum voor de Kunsten Eindhoven, Cut-n-Paste, Amsterdam Don’t Hit Mama, Amsterdam Hidden Curriculum Eindhoven Kort en krachtig Go Big or Go Home € 8.000 € 19.000 Eindhovense sporengids € 17.510 € 40.410 € 60.000 € 130.000 sep – nov 2007 € 18.500 € 37.740 2007 – 2010 jan 2007 – feb 2008 feb 2007 – mei 2008 Hidden Curriculum ging over on­ Kort en krachtig is een dvd met Don’t Hit Mama speelde door heel bedoelde vaardigheden die leerlingen Het Centrum voor de Kunsten les­materiaal over kunstfilms voor Nederland ruim veertig maal de urban ontwikkelen in hun schoolleven, zoals ­Eindhoven wil met de Eindhovense kinderen in de bovenbouw van het dance-voorstelling Go Big or Go spieken, negeren of stiekem muziek sporen­gids het ­erfgoedonderwijs basisonderwijs. Omdat het educatieve Home, over overleven in een andere luisteren tijdens de les. Leerlingen van structureel verankeren in het school­ aanbod hier nog niet in voorziet, cultuur. De voorstelling was bestemd het voortgezet onderwijs deden onder werkplan van het basis­onderwijs. wordt dit project ondersteund. De voor een groot en divers publiek, dat leiding van Annette Krauss artistiek Daarvoor realiseerde het met dvd bevat tien films uit vier ­genres: in club events bij de voorstelling onderzoek naar hun eigen verborgen verscheidene ­Eindhovense instellingen ­animatie, documentaire, fictie, werd betrokken. Tijdens deze events curriculum via workshops, interventies twee ­producten: een thematische ­experiment. Cut-n-Paste maakt van werd in workshops, trainingen en in de openbare ruimte en ­presentaties handleiding voor leerkrachten en een onder anderen Boris Pavel en Frodo presentaties aan het thema en het in film en op posters. Hidden interactieve website voor leerlingen die Kuipers een filmportret, met aandacht dansmateriaal­ gewerkt. Jongeren die ­Curriculum had experimentele waarde dient om onderzoeksvaardigheden te voor hun inspiratiebronnen,­ werkwijze uit hun eigen belevingswereld bekend doordat het met interventies leren en interdisciplinaire opdrachten en ­resultaten. Het begeleidende les­ waren met urban dance-vormen in de openbare ruimte, film en video uit te voeren. Omdat de leerlingen materiaal is gericht op het ontdekken maakten ­kennis met het beleven van een abstract onderwerp voor leerlingen zo in een doorlopende leerlijn kennis en uitdiepen van verschillend gebruik dans in het theater. Om het bijzondere van het voortgezet onderwijs ver­ verwerven van het culturele erfgoed van filmische middelen in de tien films. publieksbereik en de actieve partici­ beeldde. Omdat dit project bovendien zowel in Eindhoven als daarbuiten en Hierdoor mikt het project op een patie van de doelgroep werd deze een voorbeeldfunctie vervulde voor daarmee ook duidelijkheid verkrijgen verandering in de perceptie van film voorstelling ondersteund. scholen en kunstenaarsinitiatieven om over de hen omringende wereld en als kunstvorm. onderlinge samenwerkingsverbanden hun eigen plaats daarin, werd aan dit aan te gaan, werd het ondersteund. project bijgedragen. Dutch Don’t Dance Division, Den Haag De notenkraker € 10.000 € 255.157 aug 2007– jan 2008

Voor de tweede maal werd het ­ballet De notenkraker ­geproduceerd als tot­ samenwerkingsverbanden ­community art project, waarbij ­tussen ­festivals, gezelschappen, ­kinderen, amateurs en jonge dansers amateurkunste­naars en scholen. samenwerkten met ­dansprofessionals. De notenkraker was een stimulerende­ aangelegenheid die een brede deelnemers­groep de kans bood kennis te maken met dansen en deelnemen aan een grootschalige productie. De gekozen benadering, waarbij Interdisciplinaire activiteiten een beroep werd gedaan op Cultuureducatie5 91 . actieve creatieve inbreng van scholen Overige activiteiten 94 en werd samengewerkt met amateurs Aanvragen 96 en professionals uit de dans, sprak tot de verbeelding. Dit project werd ondersteund, omdat het een voorbeeld­stellend effect had op andere steden en kon leiden

Edu-art Gelderland, Arnhem Europese Stichting Joris Ivens, Fluxus, Zaandam 97 Zinzones (Ziz en Daan) Amsterdam MariaMaria (voorheen San Francisco) € 24.100 € 154.276 Eye & The City € 25.000 € 189.500 mrt – jul 2007 € 25.000 € 75.000 feb – mei 2008 2007– 2009 Edu-Art voerde onder de noemer San Francisco is een muziektheater­ Zinzones twee proefprojecten uit: Eye & The City is een gezamenlijk voorstelling op locatie voor een Ziz – Lichter dan de zon, voor het project van de Europese Stichting publiek vanaf tien jaar. Deze productie basis­onderwijs in Wijchen, en Daan Joris Ivens, Museum Het Valkhof wordt op basis van de geschiedenis – Out of the Blue, voor het voortgezet­ en andere instellingen dat om zijn van koekfabrikant Verkade ­gerealiseerd onderwijs in Ede. Zinzones is een voorbeeld­stellende benadering wordt door Bruun Kuijt, Bas Odijk en nieuw concept voor cultuureducatie, ondersteund. Negentiende-eeuwse Wiske Sterringa. Aan de school­ met een interdisciplinaire benadering stadsfoto’s van Wilhelm Ivens worden voorstellingen wordt een bezoek aan en participatie van uiteenlopende samengebracht met hedendaagse de nieuw te bouwen Verkadevleugel culturele en maatschappelijke partijen. stadsfoto’s van Henk Braam. In deze van het Zaans Museum gekoppeld. Vanuit telkens opnieuw ter plekke bijzondere combinatie gaat het project Dit museum draagt ook zorg voor een te bepalen hoofdlocaties werden nader in op historische, technische educatief pakket bij het lesmateriaal in­grepen gedaan in de ruimtelijke en artistieke aspecten van fotografie en van de voorstelling, dat door Kunst in omgeving van de gemeente, de wijk leren de deelnemende scholieren artis­ School wordt ontwikkeld en verspreid of de regio binnen een overkoepelende tiek kijken, observeren en ­produceren. over de deelnemende scholen. Als verhaalstructuur. Om zijn bijdrage Er wordt een toolkit op internet voorbeeldproject dat op interessante aan de kennis en de ontwikkeling van ontwikkeld en de fotoresultaten wijze ­cultureel erfgoededucatie, kunst­ cultuureducatie kreeg Zinzones een worden op de website gepresenteerd. educatie en muziektheater combineert bijdrage in de kosten. De website biedt ook mogelijkheden komt San Francisco in aanmerking voor andere regio’s het project over voor een bijdrage. te nemen.

Groninger Welvaart, Groningen Historisch Centrum Overijssel, Zwolle Historisch Museum Haarlem, Haarlem Holy, Amsterdam Het water wijst de weg Generaties Communiceren Wie wat bewaart, heeft wat! Clips voor Vrijheid en € 20.000 € 53.089 € 7.266 € 15.973 € 8.000 € 91.337 ­Verdraagzaamheid 2008 aug 2007– jul 2009 mrt – jun 2008 2008 € 54.552 € 143.952 mrt – dec 2008 Het water wijst de weg is een context- Generaties Communiceren is een Het project bestaat uit het ontwikkelen ­­rijk onderwijsprogramma dat ­leerlingen vraaggericht proefproject dat bewoners van een thematische, doorlopende Clips voor Vrijheid en Verdraagzaam­ laat kennismaken met het nautische moet stimuleren de eigen wijk te leerlijn op het gebied van erfgoed­ heid is een landelijk vervolg op een erfgoed in hun eigen omgeving.­ Leer­ onderzoeken en een uitwisseling tussen educatie voor het basisonderwijs serie van eerder uitgebrachte, lokaal lingen kunnen ervaren dat nautisch erf­ verschillende generaties op gang moet door acht erfgoedinstellingen geproduceerde projecten. Met toe­ goed een inspiratiebron kan zijn voor brengen. Het project werd opgezet namelijk Archeologisch Museum gankelijke programmatuur en work­ hedendaagse ruimtelijke en toeristische door onderwijs- en zorginstellingen. Haarlem, Grote of Sint-Bavokerk, shops worden leerlingen tussen ontwikkelingen. Het project wordt Na afronding van de pilot wordt het Dolhuys, Frans Hals Museum, 8 en 18 jaar begeleid bij het maken opgezet volgens de principes van project opgenomen in het aanbod Historisch Museum Haarlem, Histo­ van videoclips waarin zij hun kijk op verhalend ontwerpen, een onderwijs­ van Kunst en Cultuur Overijssel, Kunst­ rische ­Vereniging Haerlem, Noord- de maatschappij concretiseren met benadering waarbij de leeractiviteiten circuit Deventer en Muzerie Zwolle. Hollands Archief en Stads­bibliotheek zelf­gemaakte beelden, teksten en als vanzelf verlopen en niet klassikaal Deze samenwerking garandeert een Haarlem.Om de goed geformuleerde muziek. De resultaten worden op worden aangeboden. Het project komt breed en bovenregionaal bereik. gefaseerde aanpak met testfase bevrijdingsdag publiekelijk ­vertoond in aanmerking voor ondersteuning, Om het vraaggerichte en professionele en evaluatie, en de unieke opzet en via internetportals, media en waar het resulteert in een project­ karakter van het project draagt de samenwerking wordt het project ­monitoren in het openbaar vervoer. ontwerp met draaiboek en een website Mondriaan Stichting bij. ondersteund. Om de relevante thematiek en de met algemene informatie die voor alle openbaarheid van de resultaten wordt scholen bruikbaar is en ruimte biedt het project ondersteund. per regio aanvullend bronmateriaal op de website te zetten. Cultuureducatie Intro, Maastricht Introdans Educatie, Arnhem Vijf tellen na nu Dancing with the Arts € 7.500 € 28.150 € 14.000 € 46.128 aug 2007 – jul 2008 sep 2007– apr 2008

Het project Vijf tellen na nu gaat over Dancing with the Arts was een educa­ auditieve bewustwording, waarbij tief traject bij de dans­voorstelling basisscholieren kennismaken met Beeldschoon, ontwikkeld voor verschillende aspecten van geluid. ­scholieren in het voortgezet onderwijs Onder professionele begeleiding met als doel hen een zoektocht te maken zij zelf een hoorspel. In het bieden naar inspiratiebronnen van project staat zowel het spanningsveld grote kunstenaars binnen de dans tussen live en opgenomen geluid, echt en de beeldende kunst. Het was een en onecht, fictie en realiteit als het ­bijzondere samenwerking met het onderzoek naar de functie van kunst Kröller-Müller Museum en Hans in het dagelijks leven centraal. Door van Manen. Dit project kreeg een Interdisciplinaire activiteiten kinderen op speelse wijze in hun eigen bijdrage in de kosten, omdat het zich leefomgeving te confronteren met onderscheidde van andere educatieve 5 Cultuureducatie. 91 uiteenlopende aspecten van geluid activiteiten waarin podiumkunsten Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 levert dit project een zinvolle bijdrage in museale omgeving worden uit­ aan de culturele ontwikkeling van de gevoerd en voorbeeldstellend was doelgroep en komt het in aanmerking voor andere organisaties. voor ondersteuning.

Introdans Educatie, Arnhem Jazz, Amsterdam Jeugdfilmfestival Rotterdam, 98 Danslessenserie It’s Your Jazz Heinenoord € 5.300 € 10.600 € 13.500 € 46.816 Ik heb een tante in... aug – dec 2007 sep 2007 – jun 2008 € 5.500 € 29.673 apr – dec 2007 Voor het voortgezet onderwijs ontwik­ It’s Your Jazz laat jongeren uit het kelde Introdans Educatie een lessenserie voortgezet onderwijs kennismaken Tijdens het project Ik heb een tante over dans. Omdat dit project relatief met jazz. Tien weken lang werken zij in… produceerden scholieren tussen eenvoudig van opzet was, met een met een professioneel jazzpodium aan tien en veertien jaar met een dubbele korte doorlooptijd, een evenwichtige een eigen productie, die in de reguliere culturele achtergrond in gerichte balans tussen theorie en praktijk en programmering van het podium wordt opdrachten films over hun leefwereld de mogelijkheid de module ten slotte opgenomen. Inspiratiebron voor het tijdens de zomervakantie in het land kant-en-klaar aan te bieden aan een plan is het Do It-programma, dat uit­ van hun voorouders. De eindpresen­ groot aantal scholen in Nederland, werd gaat van popmuziek en al enkele jaren tatie ging gepaard met prijzen voor de het als voorbeeldstellend aangemerkt plaatsvindt op Nederlandse poppodia. beste inzendingen. Om de filmedu­ en als zodanig ondersteund. De module Als een van de weinige initiatieven catieve betekenis van de combinatie biedt leerlingen de kans in korte tijd die jazz bij een jong publiek onder van betrokkenheid bij het onderwerp een goede indruk te krijgen van zowel de aandacht brengen door hen naast en distantie van de camera werd het klassieke als moderne dans, maar ook een lessenserie ook een actief aandeel project ondersteund. Ook maakte van de wijze waarop deze kunstvorm in te geven in de samenstelling van een het de deelnemers en het publiek van Nederland tot stand komt. programma, de productie, de publici­ de filmpjes bewust van de speciale teit en de techniek werd It’s Your Jazz positie van kinderen tussen of in twee ondersteund. culturen. Daarbij waren zelfontplooi­ ing en talentontwikkeling belangrijke doelstellingen.

Jeugdfilmfestival Rotterdam, Jongerentheater 020, Amsterdam Kamervraag, Amsterdam Kas di Kultura Curaçao, Willemstad Heinenoord Crosstown Limburgproject Dag van het Jeugdaanbod Muziek Siña Wak, Siña Mira op Curaçao Filmfestival Hollywood in de klas € 29.570 € 46.320 € 10.000 € 21.132 € 12.200 € 25.650 € 12.500 € 96.125 nov 2007– dec 2008 dec 2007 jan – mrt 2008 okt 2007– jan 2008 Crosstown Limburg is een meerjarig Dag van het Jeugdaanbod Muziek is Als een vervolg op een eerder Tijdens het festival Hollywood in de klas traject van workshops gericht op het een jaarlijks evenement gericht op ­gerealiseerd project vult Siña Wak, konden Rotterdamse basisscholieren invoeren van jongeren in een breed het afstemmen van vraag en aanbod Siña Mira een lacune in het kunst­ onder begeleiding scripts schrijven, scala van hedendaagse dansvormen en binnen de klassieke muziekeducatie. educatieve aanbod op Curaçao. decors maken en korte films opnemen. het trainen en begeleiden van jongeren Om de deskundigheid en ervaring Deze editie van workshops is gericht In aanvullende lessen maakten zij kennis in het ontwikkelen van een persoonlijke van de participerende instellingen op het ontwikkelen en trainen van met allerlei, ook theoretische, aspecten stijl. Het project is geënt op andere en om de ontwikkeling van cultuur­ het visuele geheugen met aandacht van filmmaken. De films werden Crosstown trajecten en onderscheidt educatie binnen deze sector te stimu­ voor schildertechnieken, expressie vertoond in voorrondes en in de finale zich door de vernieuwende, integrale leren ondersteunden de Mondriaan en compositie. Van het aanbod wordt tijdens het Internationaal Filmfestival benadering. Om deze redenen en om Stichting en het Nederlandse Fonds gebruikt­gemaakt door 150 deel­ Rotterdam beoordeeld door een vakjury de kwaliteitsimpuls van Crosstown voor Podiumkunsten+ het ­initiatief. nemers. ­Gedurende een periode van die Mini Tiger Awards uitdeelde. Het Limburg voor de danseducatie in de Daarmee onderschrijven beide drie maanden worden zij vertrouwd project kende een evenwichtige balans provincie Limburg, komt het project fondsen de moeizame positie van de gemaakt met de essentie van kunst tussen theorie en praktijk en droeg bij in aanmerking voor een bijdrage. kleinere muziekensembles binnen en kunstbeschouwing. aan de bekendheid van de leerlingen de reguliere concertpraktijk, waar­door met beeldcultuur. De ondersteuning een kwali­tatief goed aanbod voor was bedoeld als stimulans om een de jeugd binnen­ deze discipline lesmethode te ontwikkelen waarmee dit nog on­voldoende gestalte heeft project in een volgende fase landelijk kunnen krijgen. kan worden uitgevoerd. Katholieke Scholengemeenschap KIT, Koninklijk Instituut voor Hoofddorp, Hoofddorp de Tropen, Amsterdam Waar blijft de tijd Bombay droomfabriek € 13.000 € 41.500 € 80.000 € 792.175 mrt – jun 2007 mrt – jul 2008

Met Kunstfort Vijfhuizen ontwikkelde Het educatieproject Bombay Katholieke Scholengemeenschap droomfabriek laat kinderen in een Hoofddorp het project Waar blijft theatervoorstelling kennismaken de tijd. Een voor deze gelegenheid met de cultuur en het dagelijks leven geschreven jeugdboek van Mireille in Bombay. De voorstelling wordt Geus en behandeling van de Stelling gespeeld door heel Nederland en wijkt van Amsterdam in het vak Geschiede­ af van een reguliere schooluitvoering. nis bereidden de leerlingen voor op Het bezoek kan worden voorbereid in een bezoek aan het fort met een route een klein educatief voortraject en per langs bijzondere plekken en een histo­ stad is het mogelijk vervolgworkshops rische tentoonstelling. Op school werd te volgen of exposities te bezichtigen. Interdisciplinaire activiteiten het bezoek verwerkt, onder meer door De plannen maken een professionele Cultuureducatie5 91 . het maken van een vervolgverhaal bij indruk en betrokken partners als UCK Overige activiteiten 94 Nederlands met bijpassende illustraties en Matchpoint garanderen een hoge Aanvragen 96 bij Tekenen. Om de overdraagbaarheid kwaliteit. Mede om deze redenen is dit naar andere historische locaties en de initiatief van het KIT om ook buitens­ inbedding in verschillende schoolvak­ huis publieksactiviteiten te ontwikkelen ken werd dit bijzondere, voorbeeldstel­ landelijk gezien voorbeeldstellend: het lende project ondersteund. wordt ondersteund.

KIT, Koninklijk Instituut voor Kunst & Cultuur Drenthe, Assen Kunst en Cultuur Noord-Holland, 99 de Tropen, Amsterdam Verhalen spinnen Haarlem El Dia de los Muertos € 21.125 € 48.500 Zoeken en vinden € 20.000 € 50.594 mrt – apr 2007 € 50.000 € 327.500 nov 2008 aug – nov 2007 In het project Verhalen spinnen El Dia de los Muertos is een educatief werden uit een gemeenschappelijk Uitgangspunt van het kunsteducatie­ project over dood en rouw­verwerking begin zes verhalen ontwikkeld, waarbij project Zoeken en vinden was het voor kinderen van 8 tot 12 jaar. profes­sionele schrijvers en leerlingen ­stimuleren van onderzoek en experi­ Het brengt ze in aanraking met een uit groep zeven en acht gezamenlijk ment door kinderen volgens het peda­ specifiek aspect uit de cultuur van ­schreven aan afzonderlijke hoofd­ gogisch model van Reggio Emilia, met Mexico in het bijzonder en met de stukken. Dit gebeurde via een website, het werk van Heringa Van Kalsbeek cultuurgebonden­heid van rituelen onder leiding van een getrainde als uitgangspunt. Het project leidde in het algemeen. Bij het ontwikkelen­ vrij­williger of leerkracht. Profes­sionele tot een expositie van de eindresultaten van het project zijn orkestleden schrijvers, onder wie Harm de Jonge, in het Stedelijk Museum Amsterdam. van Mariachi Tierre Caliente nauw Lydia Rood en Chris Vegter, lieten Ook werd er voor educatieve mede­ betrokken. Het project wordt in het leerlingen kennismaken met ver­ werkers van musea een symposium daaropvolgende­ jaar opnieuw ingezet scheidene genres en technieken. georgani­seerd en presenteerde uitge­ waardoor er optimaal ­belangstelling Verhalen spinnen werd ondersteund, verij Lemniscaat een publicatie die als voor wordt gegenereerd. Om het omdat na het eerste jaar in Coevorden handleiding kan dienen voor onderwijs inhoudelijke en duurzame karakter de overige scholen uit Drenthe eraan en musea hoe dergelijke projecten te van het project draagt de Mondriaan konden deelnemen en het format realiseren. Om zijn bijdrage aan de ver­ Stichting bij. ook voor andere scholen in Nederland nieuwing van het beeldend onderwijs beschikbaar kwam. in het basisonderwijs werd dit project ondersteund.

Kunst en Cultuur Kunstkrijgers, Amsterdam Limburgs Museum, Venlo Mezz, Breda Zuid-Holland, Rijswijk Kunstkrijgers Een vinger met grote gevolgen: heksen How Do You Do? Codex 2.0 € 65.000 € 279.970 toen, pesters nu € 26.450 € 61.870 € 90.000 € 179.288 2007– 2008 € 30.000 € 60.821 2007– 2008 okt 2007– dec 2008 mrt – okt 2007 Kunstkrijgers is een Da Vinci Code voor Jongeren van twaalf tot vijftien jaar Codex 2.0 is een kunst- en educatie­ basisscholieren in Amsterdam. Centraal In een project voor het basisonderwijs kunnen in How Do You Do? kennis­ project ineen, waarbij leerlingen uit het staan belevenissen van drie kinderen en de onderbouw van het voortgezet maken met de geschiedenis van de voortgezet onderwijs actief gebruik­ die vragen en opdrachten moeten onderwijs belichtte het Limburgs popmuziek. In workshops leren zij de maken van mobiele media. Tijdens oplossen om de vader van een van hen Museum groepsprocessen rond pesten basisprincipes van popmuziek kennen. het project wordt een algemeen te bevrijden.­ Om de beslissende code in het perspectief van de heksenwanen Dit project past bij de belevingswereld toepasbare methodiek ontwikkeld voor te kraken moeten ze naar het Rijks­ uit de zestiende en zeventiende eeuw. van jongeren en vult een lacune in andere regio’s en onderwijsgebieden. museum, het Stedelijk Museum, het De scholieren leerden problemen uit het cultuureducatieve aanbod aan: Met codex 2.0 ontwerpen de jongeren Muziektheater en het Concertgebouw. hun leefwereld benoemen en relateren het kan het onderwijs stimuleren de in een programma van 12 modules Met de hulp van website en internet aan de historische heksenvervolging. behandeling van de geschiedenis van een korte multimediale zwerftocht maken de kinderen gebruik van kunst, Daarbij verwierven ze inzicht in groeps­ de popmuziek tot een regulier onder­ en worden bepaalde locaties in de kennis, tools en hun eigen verbeelding processen, zoals het zondebokver­ deel van het vak Kunst en Cultuur te Rotterdamse binnenstad gekoppeld en wisselen zij informatie uit. Omdat de schijnsel, vooroordelen en geweld. Dit maken. Door zijn opzet is het project aan door hen te ervaren verhalendata. crossmediale aanpak onderscheidend project werd ondersteund, omdat het in principe geschikt om landelijk te De Mondriaan Stichting ondersteunde is voor onderwerp en doelgroep en op bijzondere wijze een hedendaags worden gerealiseerd. Om hiervoor een de pilotfase van het project, die de bovendien perspectieven en ervaringen probleem koppelde aan een historische format te ontwikkelen krijgt Mezz een ontwikkeling van narratieve structuren kan opleveren voor nieuwe wegen in werkelijkheid, de essentie van leren bijdrage in de kosten. op meerdere niveaus voor het vmbo cultuureducatie, wordt het project combineerde met de functie van het mogelijk moet maken. ondersteund. museum en bijdroeg aan de visie op Anders leren als onderwijsconcept. Cultuureducatie Music Matters, Rotterdam Music Matters Marathon. Community Orchestras and Choirs € 75.000 € 6.703.000 apr 2007– dec 2010

Binnen het grootstedelijk initiatief Music Matters, gericht op muziek en De bijdrage is bedoeld voor de zoek­ participatie voor scholieren uit basis­ tocht van de betrokken docenten naar onderwijs en voortgezet onderwijs, nieuwe werkvormen en methoden. worden twee onderdelen ondersteund. Community Orchestras and Choirs gaat over muzikale beleving en ­ontwikkeling van kinderen en langdurige ontmoeting met elkaar. Music Matters Marathon betreft Interdisciplinaire activiteiten een serie ontmoetingen tussen ­kinderen van verschillende scholen, 5 Cultuureducatie. 91 gericht op samen muziek maken. Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 Door hun grootschalige opzet en aandacht voor het stimuleren van muziekbeoefening en -beleving onder bewoners van achterstandswijken met een cultureel divers samengestelde bevolking zijn de projecten bijzonder.

Museumpark Orientalis, cultuur Nederlands Film Festival, Utrecht Nederlandse Bachvereniging, Utrecht 100 & religie, Heilig Landstichting Cinemania De dag van Bach Meeting of Minds € 32.850 € 65.700 € 30.000 € 196.340 € 100.000 € 829.478 jun – okt 2007 2007– 2009 sep 2007– jun 2008 Voor het jeugdprogramma van het De dag van Bach kent een voorbeeld­ Met de Radboud Universiteit, de regio- Nederlands Film Festival werd de stellende, gefaseerde aanpak. Het nale opleidingscentra en de Stichting interactieve applicatie Cinemania uit project sluit nauw aan bij de wensen Onderwijs en Levensbeschouwing 2006, die leerlingen van het voortgezet en behoeften van basisscholen en Zuid-Nederland ontwikkelt Museum­ onderwijs inzicht biedt in het proces is na een proef op drie scholen uit­ park Orientalis het onderwijs­ van filmmaken, uitgebreid met nieuwe gebreid naar twintig scholen. Voor het programma Meeting of Minds. toepassingsmogelijkheden: casting, basisonderwijs­ bestaan weinig goede Daarin kunnen scholieren en bezoekers art direction en productie. Ook werd projecten rond klassieke muziek; een kennisnemen van elkaars culturele een versie voor het basisonderwijs project als De dag van Bach kan de en religieuze waarden en normen en ­ontwikkeld. De bijzondere en ver­ geslonken aandacht in het reguliere meer inzicht krijgen in hedendaagse nieuwende aanpak van Cinemania onderwijs voor muziekonderwijs conflicten. Leerlingen maken hun eigen vulde een lacune aan in het film­ ­compenseren. Ook is het bijzonder Orientalis Journaal over een actuele educatieve aanbod van andere festivals dat Bach deels met een theatrale vraag, die qua complexiteit is en kwam om die reden in aanmerking inslag wordt benaderd die verder gaat gekoppeld aan hun onderwijsniveau en voor een bijdrage in de kosten. dan de muziek van Bach alleen: het leerstof. De journaals kunnen worden maakt dit project tot een interessant gepresenteerd op de website van initiatief, dat in aanmerking komt voor school, in het museum of op ­YouTube. een bijdrage. Om zijn innovatieve uitgangspunten en voorbeeldige uitwerking­ wordt dit project ondersteund.

Het Oude Raadhuis van Warmond, Het Oversticht, Zwolle Het Pakhuys, Amsterdam Paradox, Edam Warmond De verandering van Overijssel: de jaren Kiddocs Go No Go Cultuureducatief project 50 tot nu € 25.000 € 101.960 € 25.000 € 88.235 Het oude raadhuis € 35.000 € 110.000 jun 2007 – jan 2008 2007– 2010 € 17.000 € 115.000 okt 2007– jun 2008 jan – jun 2008 In Go No Go wordt fotografie op Het ontwikkelen van een provincie­ Onder de titel Kiddocs reisde een onderscheidende wijze in een ruimer Het project behelst een multi­ brede formule voor erfgoededucatie documentairefestival langs scholen voor cultureel kader geplaatst. Go No Go disciplinair educatief project voor het vormt de onderlegger voor een educa­ het voortgezet onderwijs, bibliotheken, sluit aan bij het gelijknamige project basisonderwijs, georganiseerd door tief project met het overkoepelende buurtcentra en plekken voor naschoolse van fotograaf Ad van Denderen, die het Oude Raadhuis van Warmond en thema de jaren ’50 tot nu. De formule opvang op de Antilliaanse eilanden migranten op hun weg naar een beter Jeugdmuziektheater de Speelkring. De moet erfgoedinstellingen in staat en Aruba. Ook vonden er workshops leven volgde en inging op ­discriminatie, serie activiteiten is ondergebracht in ­stellen gezamenlijk een lesprogramma plaats waarin scholieren onder leiding beeldvorming en culturele diversiteit. verschillende disciplines als muziek­ te maken met een docentenpakket, van lokale filmmakers aan de slag Door de website aan te passen en theater, architectuur en beeldende dat aansluit bij kerndoelen en gingen met het thema water. Dit project te actualiseren en begeleidend les­ kunst onder het overkoepelende thema methoden van het basisonderwijs. kwam in aanmerking voor een bijdrage, materiaal te ­ontwikkelen maakt Para­ van Don Quichot. Participerende Dit inhoudelijk waardevolle project omdat het een lacune aanvulde in het dox het project ook voor scholieren artiesten en beeldend kunstenaars past goed bij het uitgangspunt van de aanbod op de eilanden en een bijdrage toegankelijk. Om deze redenen komt zijn Guus Ponsioen, Marijke Beelen en ­Mondriaan Stichting om het niveau leverde aan het verruimen van de hori­ de stichting in aanmerking voor een Monica Elias-van Panthaleon van Eck. van cultuureducatie in Nederland naar zon van de deelnemers door hoogwaar­ bijdrage in de kosten van dit project. De leerlingen krijgen in het traject een een hoger plan te brengen. Daarbij is dige documentaires aan te bieden als verwerkingsopdracht en een bezoek ook de voorbeeldwerking reden om aanvulling op de populaire telenovela’s aan jongerenmusical De Man van bij te dragen aan het uitwerken van en actiefilms. La Mancha aangeboden. de formule en de implementatie ervan. PassePartout, Utrecht Petrus Canisius College, Alkmaar Feest voor het oog Van Bergerweg tot Beijing € 44.200 € 90.150 € 5.750 € 11.500 okt 2007– apr 2009 nov 2007– jan 2008

Over onderwijs en kunst- en cultuur­ Van Bergerweg tot Beijing is een participatie wordt uit cultureel divers vraaggericht, educatief project. gezichtspunt de publicatie Feest voor Het is opgezet om inzicht te geven in het oog samengesteld. CKV-docenten de Chinese geschiedenis en cultuur en vormen een belangrijke schakel tussen om leerlingen bewust te maken van aanbod en afname van kunsteducatie, hun eigen positie in de wereld. maar de kwaliteitsverschillen in de Het kleinschalige project is samen­ wijze waarop CKV wordt gedoceerd in gesteld door deskundigen en de ­Nederland zijn groot. Om deze redenen resultaten worden naar buiten toe komt dit initiatief om de kennis en gepresenteerd. Om het sterk reflecte­ kwaliteit van culturele diversiteit binnen rende gehalte van het project is het CKV-onderwijs te stimuleren in een bijdrage toegekend. Interdisciplinaire activiteiten aanmerking voor ondersteuning. Cultuureducatie5 91 . Overige activiteiten 94 Aanvragen 96

Planet jr. Productions, Rotterdam Pleinmuseum, Amsterdam PopSport, Roermond 101 De Wereldleerkrachtendag 2008 Dropstuff PopSport 2007– 2008 € 37.500 € 137.500 € 100.000 € 975.000 € 22.000 € 78.860 okt 2008 sep 2007– jul 2009 nov 2007– mei 2008

De eerste editie van het tweejaarlijkse In Dropstuff werken twaalf PopSport is als educatief project evenement De ­Wereldleerkrachtendag ­Nederlandse musea voor ­hedendaagse gericht op muzikale, sociale en is een aanvulling op het Wereld kunst, vierentwintig kunstenaars ­zakelijke ontwikkeling bij leerlingen in Kinderfestival. Het is bedoeld voor en ontwerpers en verscheidene het voortgezet onderwijs. In het traject ­leerkrachten uit het basisonderwijs lokale scholen voor voortgezet kunnen Limburgse en Brabantse om kennis te maken met projecten onderwijs samen. Dropstuff is een schoolbands zich ontwikkelen. en instanties die inspelen op de communicatie­platform in het publieke Zij worden daarbij begeleid door combinatie van cultuureducatie en domein, toegankelijk in een mobiel (een deel van) hun schoolklas dat als wereldburgerschap. Naast presentaties­ paviljoen en op de website. management­team functioneert, en van onder anderen Alice-O, NOT en Het project wil het uitwisselen van door professionals uit de muziek­ ­Webexpeditie zijn er doorlopende meningen en denkpatronen tussen wereld. Het veelzijdige karakter van presentaties over het thema Hoe multi-­ jongeren en andere groeperingen in popmuziek staat garant voor belang­ cultureel is cultuureducatie? De Wereld-­ de samenleving bevorderen en vragen stelling van een brede doelgroep. leerkrachtendag wordt ondersteund beant­woorden over de invulling die PopSport weet op voorbeeldstellende om het belang van kennisontwikkeling­ jongeren, kunstenaars en musea geven wijze popmuziek en educatie met op het gebied van culturele diversiteit aan hedendaagse communicatie­ elkaar te verbinden. Om de groei en ­binnen cultuureducatie.­ middelen. Omdat dit project eCultuur professionalisering van dit initiatief ­inzichtelijker en algemener toepasbaar te waarborgen wordt voor de periode kan maken, komt het in aanmerking 2007– 2008 bijgedragen. voor een bijdrage in de kosten.

Rijksmuseum Het Zuiderzeemuseum, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden Storm/Tweetakt, Utrecht Teatro Munganga, Amsterdam Enkhuizen Het Midden-Oosten, oorlog en ­erfgoed: Als vip naar tweetakt. Kinderen nemen Verhalen van overzee Afsluitdijk 75 jaar wat is van waarde in oorlogstijd? familie op sleeptouw € 40.000 € 184.980 € 46.025 € 92.050 € 58.779 € 159.197 € 60.000 € 121.033 mrt – mei 2007 mrt – dec 2007 2007– 2011 mrt 2007 Het project Verhalen van overzee legde Het Zuiderzeemuseum, ­Rijkswaterstaat, Het Rijksmuseum voor Oudheden In het project Als vip naar tweetakt op aansprekende wijze een verbinding het Nieuw Land Erfgoedcentrum en het ontwikkelt een driejarig project waarin werd een methode ontwikkeld om tussen verscheidene kunstvormen, Kazemattenmuseum ­ontwikkelden een leerlingen van het voortgezet onderwijs ruim zeshonderd vmbo-leerlingen Nederlandse ­geschiedenis, ­hedendaagse cultuureducatief project voor kunst- optreden als curator in oorlogstijd. uit het hele land cultuur te laten thematiek en spannende maritieme en maatschappij­vakken. Centraal Tijdens een intensief ­museum­bezoek ervaren tijdens een theaterfestival. locaties. Deze jeugdtheater­productie stond de Afsluitdijk met gebouwen, maken ze kennis met heden en Het project Kinderen nemen familie rond Johan Maurits van Nassau­ -Siegen sluiscomplexen, Dudok­monument en verleden van het Midden-Oosten op sleeptouw was bestemd voor voor kinderen vanaf tien jaar behan­ kazematten. Het educatieproject werd en de daaruit afkomstige collectie ­duizend kinderen uit het basis­ delde met het onderwerp migratie een bij het vijfen­zeventigjarig bestaan van van het museum. Daarmee vult het onderwijs en hun ouders uit twee belangrijk en beladen thema. De voor­ de dijk ontwikkeld, maar kan langdurig project een lacune in het educatieve Utrechtse achterstandswijken. stelling werd buiten de speelbeurten in door het voortgezet onderwijs uit heel aanbod rond de geschiedenis van De twee projecten waren gericht op het reguliere theatercircuit­ ook gespeeld ­Nederland worden gebruikt. De Afsluit­ het ­Midden-Oosten aan en komt het het realiseren van een niet-schoolse op bijzondere museumlocaties­ waar dijk als cultureel erfgoed is niet eerder aanmerking voor een bijdrage in de context via beleving en participatie, de maritieme historie van Nederland­ op een educatieve manier van deze kosten. Ook kan het project meer zodat deelname van leerlingen aan deel uitmaakt van de collectie. Omdat omvang benaderd. Omdat dit project waardering kweken voor het gebied kunst- en cultuurfestivals minder bovendien met de educatieve afdelingen­ bovendien geschiedenis en functie van als bakermat van de beschaving en gedwongen en meer eigen zou worden. van die musea een educatief pakket de Afsluitdijk en het waterbeheer in de negatieve beeldvorming rond het Beide projecten werden ondersteund, voor de voorstelling werd ontwikkeld,­ Nederland op voorbeeldstellende wijze gebied nuanceren. omdat zij een voorbeeldfunctie kwam Verhalen van overzee in aan­ inzichtelijk en invoelbaar maakt, werd ­vervulden voor festivals om hun merking voor een bijdrage. het ondersteund. publieksbereik onder scholieren te vergroten en te intensiveren. Cultuureducatie Theatergroep Max, Delft Theatergroep Werktuig, Amsterdam Het Grote Max. Milieuproject Theaterdag Jij en ik € 25.000 € 94.500 € 10.000 € 27.800 jan – mei 2008 feb – mei 2008

Het Grote Max. Milieuproject ­benadert De Theaterdag draait om het bekijken milieukwesties op een originele manier. en het maken van een theater­ Het heeft een spannend uitgangspunt voorstelling en is bedoeld voor doordat het jongeren over ­oplossingen jongeren van 12 tot 16 jaar. Leerlingen voor het milieuprobleem laat van twee scholen worden uitgenodigd ­fantaseren. Waar dit project ook een om rond het thema van culturele wedstrijdelement bevat, samenwerkt identiteit een eigen productie te maken met Rotterdamse bedrijven en kan op basis van hun ideeën, inzichten en rekenen op veel publiciteit, vervult emoties. Het plan voor Jij en Ik geeft het een voorbeeldfunctie voor scholen op een ­originele en sociaal betrokken in andere steden en komt het in aan­ wijze invulling aan cultuureducatie. Interdisciplinaire activiteiten merking voor een bijdrage in Ook al om de voorbeeldstellende rol de kosten. van het project draagt de Mondriaan 5 Cultuureducatie. 91 Stichting bij. Overige activiteiten 94 Aanvragen 96

Theatergroep Werktuig, Amsterdam Toneelgroep Amsterdam, Amsterdam Toneelgroep Oostpool, Arnhem 102 Wonderland Angels in Amsterdam Het Eigen Bloed in Radio Kootwijk € 20.000 € 56.157 € 75.000 € 267.243 € 60.000 € 550.000 mrt – mei 2008 sep 2007 – mrt 2008 jan – mrt 2008

Wonderland is een theatervoorstelling Het project bestond uit een meerjarig De locatievoorstelling Het Eigen Bloed over virtuele identiteit en is gericht op educatietraject met een intensieve in zendstation Radio Kootwijk geeft leerlingen uit het speciaal onderwijs. samenwerking tussen Toneelgroep een nieuwe impuls aan de Hit&Run De vraag naar de mogelijkheid jezelf Amsterdam (TGA), Amsterdamse educatieprojecten van Toneelgroep op internet steeds opnieuw uit te wijktheaters, vijf stadsdelen en zes Oostpool. Leraren en leerlingen uit vinden en te ontdekken wie je werkelijk onderwijsinstellingen in het voortgezet het voortgezet onderwijs worden met bent, staat erin centraal. In de voor­ onderwijs. Het traject werd ingezet ­trainingen, inspiratiedagen en les­ stelling wordt gebruikgemaakt van een om jongeren op een aansprekende en pakketten intensief voorbereid op een combinatie van video- en computer­ actieve manier kennis te laten maken bezoek aan Radio Kootwijk. Binnen technologie, magisch realisme, poëzie met theater. TGA zag dit initiatief het educatieve traject krijgt de relatie en humor. De voorstelling gaat samen als een structurele investering in het tussen docent en leerling ruim aan­ met workshops en een lesbrief voor onderwijs, het publiek van de toekomst dacht. Om de belangrijke uit­straling docenten. en het theaterklimaat in Amsterdam. voor het kunsteducatie aanbod in Om de inzet van een ­kwalitatieve Gelderland en Overijssel draagt de verbetering van kunst­educatie droeg Mondriaan Stichting bij. de Mondriaan Stichting bij.

Topp, Haarlem Vrede van Utrecht, Utrecht Watch That Sound, Rotterdam Yo! Opera Festival & Werkplaats, De kleine kapitein Wij zijn 17 Watch That Sound Utrecht € 27.394 € 208.885 € 70.000 € 219.792 € 60.000 € 197.000 Wild Dreams jan 2006 – jun 2007 jun 2007 okt 2007– mrt 2008 € 33.661 € 90.661 sep 2007– dec 2008 De toneelvoorstelling De kleine In Woerden vond een festival plaats Het project Watch That Sound, ­kapitein, naar het boek van Paul Biegel, waar jongeren kennismaakten met waarin leerlingen muziek onder Wild Dreams gaat over hoe het voelt werd begeleid door een educatief ­ de documentaire als medium en beelden ­zetten, werd na een testfase op zoek te zijn: geen huiswerk maken, traject dat zich onderscheidde van werden aangezet tot het ­beoefenen groot­schalig gerealiseerd. Het was maar vluchten in games of reizen naar andere educatieve trajecten bij van documentairevormen van afgestemd op het basis- en voortgezet een ander land. Tijdens een wandeling muziektheatervoorstellingen en om fotografie en film. Daaraan gingen onderwijs en op muziekdocenten en in de wijk rond school horen kinderen die reden werd ondersteund. Het liep voorbereidings­lessen in de klas en studenten van landelijke kunst- en stemmen, van Albanese folksongs parallel aan de theatertournee en werd workshops op school vooraf in vier muziekopleidingen en had als einddoel tot het vluchtelingenkoor uit Verdi’s uitgevoerd met Hogeschool Inholland­ categorieën: Flash Me (fotografie), het ontwikkelen van een nationaal Macbeth. Het gaat hier om een actuele Haarlem, Kreater en Probiblio. Call Me (filmen met mobiele telefoon), inzetbaar concept of format. Om de vorm van community art, ingebed in Deze instellingen bezochten­ met de See Me (­documentaire) en Tell Me uitgangspunten en activiteiten van dit een praktisch wetenschappelijk kader interactieve Biegelbus voorafgaand (documentaire en film). Omdat dit project in een landelijke context werd en een internationale context. Wild aan de voorstelling de betrokken documentairefestival op professionele, dit project als bijzonder en onder­ Dreams geeft blijk van een intelligente, ­basisscholen, vulden het lesmateriaal hoogwaardige wijze een leemte in het scheidend aangemerkt. Om deze oorspronkelijke en integrale visie aan, produceerden een audio-cd en cultuureducatieve aanbod aanvulde, redenen en om zijn gestructureerde op cultuureducatie binnen jeugd­ gaven een bundel uit met de avonturen met goede samenwerkingspartners en doelgerichte aanpak werd het operavoorstellingen. Daardoor is dit uit de voorstelling. De leerlingen en een juiste afstemming op de vakken ondersteund. project innovatief en voorbeeld­stellend ­werden gestimuleerd meer te gaan CKV en Maatschappijleer, werd en komt het in aanmerking voor lezen en zich meer te verdiepen in het ondersteund. ondersteuning. ­historie, literatuur, muziek en toneel. ZEP, Amsterdam Snitch € 25.000 € 316.871 aug – dec 2007

ZEP bewerkte het toneelstuk The People Next Door van de Britse schrijver Henry Adam tot de raptheatervoorstelling Snitch, die een scherp en humoristisch beeld gaf van de multiculturele samen­ leving na 9/11. Door zijn toegankelijke vorm en relativerende gezichtspunt maakte Snitch een gesprek over het beladen onderwerp van terrorisme dreiging mogelijk. Ook stelde de voor- stelling vmbo-scholieren in de gelegen­ heid nader kennis te maken met eigen­ Interdisciplinaire activiteiten tijds theater, dat relevante en daardoor Cultuureducatie5 91 . soms lastige onderwerpen niet schuwt. Overige activiteiten 94 Om de wijze waarop het jongeren liet Aanvragen 96 deelnemen aan educatieactiviteiten in een theatercontext werd dit project als stimulerend aangemerkt en kwam het in aanmerking voor ondersteuning.

Interregeling De Balie, Amsterdam Beelddiktee, Amsterdam 103 Recalling Rfid: Nabaz’mob-opera Nomadic Milk for Hundred Smart Rabbits € 100.000 € 227.500 € 3.000 € 10.381 dec 2007– sep 2009 okt 2007 Twee melkproducerende volkeren in Nabaz’mob was een kleine, door Nigeria vormen het onderwerp van radiosignalen aangestuurde opera Nomadic Milk. In dit project wordt met draadloze konijnen. De konijnen van de melkdistributie in Nigeria een konden mp3’s, e-mails, weerberichten kaart gemaakt met behulp van een en nieuws ontvangen en verzenden global positioning system ­gedragen en daarnaast ook lichtsignalen door ­herders en een robot die gps- afgeven. De opera werd in Centre sporen in het zand kan tekenen. Pompidou ontwikkeld door Antoine Vervolgens wordt met New Age Film Schmitt en Jean-Jacques Birgé, en Company Nigeria een film gemaakt duurde dertig minuten. Hij werd in over de wereld achter deze abstracte ­Nederland uitgevoerd binnen Recalling zand­tekeningen. In 2009 volgen een Rfid, een programma rond draadloze website en een installatie over Nigeria. techno­logie, in samenwerking met ­Nomadic Milk wordt ondersteund het Instituut voor Netwerkcultuur. om de bijzondere manier waarop Nabaz’mob werd ondersteund, omdat het een brug slaat tussen kunst en het wenselijk is belangwekkende inter­ ­maatschappij. nationale activiteiten ook in Nederland te presenteren.

Donkeypedia, Amsterdam Govcom.org, Amsterdam Kamerblauwlicht, Amsterdam Multi Media Impuls, Amsterdam Donkeypedia Digital Methods Initiative Hier en nu TVBox1 € 79.597 € 133.497 € 28.500 € 45.000 € 25.875 € 43.128 € 30.000 € 159.450 jan – okt 2008 2007– 2009 okt 2007 – feb 2008 mei 2008 – jul 2009

Donkeypedia is een trektocht van een Het team van Digital Methods Initiative Hier en nu is een open source- TVbox is een internationaal reizend reporter en een ezel door Europa, brengt met kunstenaar Christian softwarepakket met website dat muziektheater van Jan Boiten, Jan waarbij gemeenschappelijke denk­ Nold het onderwerp Radio Frequency kunstenaars in staat stelt nieuw werk Willem Looze en Jacob ter Veldhuis beelden uit verschillende culturen en ­Identification in kaart om op grond te maken met realtime 3d-beelden (JacobTV) rond de muziek van Ter religies worden getoond om de vraag daarvan een atlas samen te stellen. voor live performances en ­installaties. Veldhuis. TVbox 1 wordt een proef­ te beantwoorden hoe kinderen en Ook ontwikkelt het team met master­ De software is gebaseerd op een voorstelling in de vorm van een sample jongeren aankijken tegen Europa. studenten, nieuwe-mediawetenschap­ 3d-computergame. Omdat Hier en nu opera meets videoclip, met zeven De ezel draagt digitale communicatie­ pers, vormgevers en programmeurs een belangwekkende bijdrage levert thema’s die in latere voorstellingen apparatuur en wordt gevolgd en een desktop management interface aan het ontwikkelen en gebruiken terugkeren De presentatie vindt plaats ­gedirigeerd door kinderen en jongeren, portal voor het bestuderen en visua­ van digitale productiemiddelen voor op een podium met projectiescher­ die daarmee coauteur zijn van de liseren van oorspronkelijk digitaal Machinima en Games as Tools, werd men. Per uitvoering kunnen bezetting reporter. Voor de resultaten wordt materiaal. Deze dmi-activiteiten zijn, de ontwikkeling ervan ondersteund. en inhoud wijzigen. Het streven is een website ontwikkeld, voorzien ook gelet op andere projecten rond de voorstelling in première te laten van 7Scenes, een door Waag Society het analyseren en visualiseren van gaan tijdens het Holland Festival, ontwikkelde community platform. ­informatie, van bijzonder belang gevolgd door een tournee met vijftien Met Digitale Pioniers wordt bovendien voor de ontwikkeling van eCultuur en presentaties. Omdat in dit project een Shared Association Tool ontwik­ komen om die reden in aanmerking geluid en beeld op bijzondere wijze keld, die taaloverstijgende associatieve voor een bijdrage in de kosten. een wisselwerking aangaan, wordt het ­communicatie mogelijk maakt. Om ondersteund. zijn vernieuwende en experimentele gehalte wordt dit project ondersteund. Interregeling Neuro Kids, Amsterdam Stormy Minutes Society, Amsterdam Neurokids.nl Vergezicht € 14.241 € 28.697 € 80.000 € 164.034 dec 2007 okt 2007 – feb 2009

De website Neuroscience for Kids van Over leven en werk van Hella Haasse Eric Chudler is aangepast door kunste­ wordt de website Vergezicht ont­ naars, wetenschappers, animatoren en wikkeld. Deze maakt in beelden, inter­ vormgevers. Zij namen de educatieve views en teksten Haasses persoonlijk onderdelen Explore en Experiment archief openbaar en stelt bezoekers gedeeltelijk over, vervingen vormgeving in de gelegenheid door het land­ en illustraties en vulden de website schap van deze schrijfster te dwalen. aan met visuele speeltjes, spelletjes, Ook komt er een koppeling naar de animaties en clips. Om zijn experimen­ ­archieven die zij raadpleegt bij het tele en interdisciplinaire karakter werd schrijven. Bij het realiseren van de dit project ondersteund. website zijn Ines Gall en Sara Kolster Interdisciplinaire activiteiten (ontwerp), Marc Boon (program­ mering) en het Letterkundig Museum 5 Cultuureducatie. 91 betrokken. Dit project wordt onder­ Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 steund om de voorbeeldige wijze waarop het werk van Hella Haasse en daaraan gerelateerde data in een digi­ tale omgeving worden ontsloten.

Viewpoint Productions, Amsterdam Villa Zebra, Rotterdam Waag Society, Amsterdam 104 Soundmuseum.fm Huisdigitaal Killertv € 37.500 € 63.075 € 10.000 € 130.000 € 40.000 € 111.173 jan 2008 – mei 2009 sep 2007– aug 2008 sep 2007– jun 2008

Soundmuseum.fm wordt een inter­ Villa Zebra realiseert drie interactieve Waag Society ontwikkelde een nieuwe nationaal museum voor toonkunst, websiteapplicaties binnen het project programmering voor Killertv die dit met werk van hedendaagse compo­ Huisdigitaal. In de tentoonstelling platform in al zijn facetten benut, met nisten, muzikanten en geluids­ Huis worden kamers ingericht door het accent op de mogelijkheden tot kunstenaars. De website zal zoveel kunstenaars en kinderen. Gelijktijdig interactieve streaming. De program­ mogelijk een traditioneel museum wordt een nieuwe website ontwikkeld, mering omvat de series Nerdistan, over nabootsen, met een virtueel depot met als uitgangspunt een huis. Kunste­ de mens die technologie als tweede en een dito tentoonstellingszaal. naars, websitedesigners en kinderen natuur heeft aangenomen; Stick to the ­Maandelijks wordt een expositie maken een spel waarvan het resultaat Grid, over doe-het-zelfjournalistiek; in­gericht, compleet met sound­ kan worden geprint of verzonden. Video- en filmkunst, in samenwerking suppoost. Initiatief­nemers zijn Om zijn experimentele karakter en met Montevideo en het Filmmuseum; Nathalie Bruys en Katja van Stipthout. doordachte publieksbenadering wordt en Camp, een filosofische, politieke, Omdat Soundmuseum.fm tege­moet­ dit project ondersteund. kunstzinnige en technologische bena­ komt aan een goede presentatie­ dering van het begrip camp. Om de mogelijkheid voor geluidskunst, bijzondere bijdrage die Killertv levert komt het in aanmerking voor een aan het realiseren van interactieve bijdrage. streaming in een culturele context werd dit project ondersteund.

Waag Society, Amsterdam Museum++ € 50.000 € 154.720 okt 2008 – jan 2009

Museum++ maakt met mobiele ­communicatietechnologie verhalen van stadsbewoners en digitale onderdelen­ uit museale en documentairecollecties­ toegankelijk. Het is een samen­ werkingsproject tussen Waag Society, Koninklijk Instituut voor de Tropen en You Are Not Here, een groep game­ designers, ontwerpers en kunstenaars uit New York. Onderwerp van het project is het koloniale (slavernij)verleden in Amsterdam. Op basis van de KIT-­collectie worden twee interactieve online kaarten gemaakt, van Amsterdam en van loca­ ties in de wereld waar de West-Indische ­Compagnie actief was. Bezoekers ­kunnen multimediale informatie toevoegen. Omdat Museum++ een bijzondere relatie legt tussen een muse­ ale collectie en locaties, komt het in aanmerking voor ondersteuning. Bezwaren

Bekijk ’t, Amsterdam Stichting Bekijk ’t maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Strada. Op grond van de nieuwe informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat het project educatief gesproken een meerwaarde vertegenwoordigde en ook van landelijke betekenis was. Om die redenen werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage toegekend, zij het tot een lager bedrag dan gevraagd.

Bibliotheek Zoetermeer Bibliotheek Zoetermeer maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Slag bij Zoetermeer. In de behande­ ling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend was. Interdisciplinaire activiteiten Centrum Kunst & Cultuur Drenthe, Assen Cultuureducatie5 91 . Centrum Kunst & Cultuur Drenthe maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn Overige activiteiten 94 aanvraag om een bijdrage voor het project Verhalen spinnen. Op grond van de Aanvragen 96 nieuwe informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat het project niet vergelijkbaar was met eerdere projecten en voldoende mogelijkheid bood tot bijsturen. Om die redenen werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage toegekend.

Cultuurbereik, Alkmaar Stichting Cultuurbereik maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Participatie en educatie archeolo­ 105 gie. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend was.

Dona Scolaire, Oisterwijk Onderwijsadviseur Dona Scolaire maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Kunst op straat in Oisterwijk. Het bezwaar is niet ontvankelijk verklaard, omdat het te laat werd ingediend.

Historisch Museum Haarlem Historisch Museum Haarlem maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aan­ vraag voor het project Wie wat bewaart heeft wat. In de behandeling van het bezwaar overwoog de Mondriaan Stichting dat het uniek is in het cultureel erfgoed dat zoveel uiteenlopende erfgoedinstellingen gezamenlijk een project aanbieden voor basisscholen met één thema voor alle groepen. Daarom werd het bezwaar toegewezen binnen de ondersteuningsmogelijkheid voor presen­ taties van cultureel erfgoed en alsnog een bijdrage toegekend.

KIT, Amsterdam Het KIT maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project El Dia de los muertos. Op grond van de nieuwe infor­ matie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat het project educatief gesproken een meerwaarde vertegenwoordigde. Om die reden werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage toegekend.

Kunstkabinet, Goes Het bedrijf Creative Kids Concepts maakte maakte bezwaar tegen zijn afwijzing van de aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Het kunstkabinet. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend was.

Landgoed Fraeylemaborg, Slochteren Stichting Landgoed Fraeylemaborg maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Vamps & Dandies. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend was.

Het Oude Raadhuis van Warmond De heer Ponsioen maakte bezwaar de afwijzing van de aanvraag van Het Oude Raadhuis om een bijdrage in de kosten van een cultuureducatief project voor de jeugd. Op grond van de nieuwe informatie die in de behandeling van het bezwaar beschikbaar kwam, concludeerde de Mondriaan Stichting dat het project educatief gesproken een meerwaarde vertegenwoordigde en ook van landelijke betekenis was. Om die redenen werd het bezwaar toegewezen en alsnog een bijdrage toegekend.

Scholengemeenschap Lelystad Scholengemeenschap Lelystad maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aan­ vraag om een bijdrage in de kosten van het nationaal Filmfestival voor scholieren Take Five. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeldstellend was. Sporck & Zn, Tilburg Stichting Sporck & Zn maakte bezwaar tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Eigenwijs op reis, dat als doel had basisschoolkinderen aan te zetten tot het schrijven van liedjes. Omdat Sporck & Zn blijkens de statutaire doelstellingen uitsluitend de belangen behartigt van enkele personen, werd het bezwaar afgewezen.

Toneelgroep Oostpool, Arnhem Toneelgroep Oostpool maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van het project Dit is Spanje, een hit & ­runproductie voor scholieren. In de behandeling van het bezwaar stelde de Mondriaan ­Stichting vast dat het project educatief gesproken niet uitzonderlijk of voorbeeld­ stellend was.

Interdisciplinaire activiteiten Niet-gehonoreerde aanvragen 5 Cultuureducatie. 91 Cultuureducatie Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 013 Popcentrum, Tilburg, Kinderfestival 2007 Alice O educatie in wereldperspectief, Amsterdam, Videovirtuozen – groep 7 in beeld Allard Pierson Museum, Amsterdam, Goed gegoten. 5000 jaar brons Anno, Den Haag, Back 2 Beaty Tour Architectuurcentrum Hoorn, Hoorn, Hiep Hiep Hoorn Aslan Muziekcentrum, Amsterdam, CompoKids 2008 Aslan Muziekcentrum, Amsterdam, Swing It Out Barr theatergroep, Rotterdam, Het innerlijkste hart Bibliotheek Hoogeveen, Hoogeveen, Hartstocht in Hoogeveen 106 Blonde Bizon, Amsterdam, Midzomernachtweek 2007 Cedin & Keunstweurk, Leeuwarden, 2 n8sjes w8sje Centrum voor de Kunsten, Eindhoven, Koppiekoppie CineBergen, Van dagdromen tot inspiratie Cubiss, Tilburg, Koning Quast in de bibliotheek De Springschans, Petten, Grote en kleine kunst aan de Grote Sloot Delphi Opbouwwerk Delfshaven, Rotterdam, School in Wijk Televisie Dona Scolaire, Oisterwijk, Kunst op straat Gato Bizar, Rotterdam, Backstage Gemeente Musea, Delft, De gedachtengang Heden, Den Haag, Nieuwe Hollandse meesters Het Filiaal, Utrecht, Helemaal filiaal Historisch Centrum Overijssel, Zwolle, Het Storkgebeuren Jeugdtheaterhuis De Berenkuil, Utrecht, Expertisedagen en Atelier van het Theater ABC Kdz!, Dordrecht, Kdz! Adventure Summer Kunst Centraal, Bunnik, Historische verhalen Museumgroep Leiden, Leiden, Vmbo in Leidse erfgoedinstellingen Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden, Rotterdam, Geheime talen uit de slavernij Nationaal Onderwijsmuseum, Rotterdam, Museumstuk Natuurmuseum Brabant, Tilburg, Wat heet mooi? Openbare basisschool Bijlmerdrie, Amsterdam, Projectie Project Pascal College, Zaandam, The World in a Container Pieter Vermeulen Museum, IJmuiden, Erfgoededucatie voor groep 6 t/m 8 van het basisonderwijs in Velserbroek Prinses Christina Concours, Jubileumproject Classic Express Productiehuis Jeugdconcerten, Amsterdam, Slagschaduw en Hoe een eskimo zwart kan zien Scholengemeenschap Lelystad, Lelystad, Take Five Nationaal Film Festival voor Scholieren Stichting Act, Leeuwarden, Circus of Science/Flea Festival Stichting Aventure, Amsterdam, Van laatmiddeleeuws handschrift tot hedendaags concert Stichting Beleven, Arnhem, Natuurverbeelding Stichting Bombarie, Almere, Het Swifterbantmeisje Stichting Cultuurbereik, Alkmaar, Participatie en educatie archeologie Stichting De Verdieping, Tilburg, Eigenwijs op reis Stichting Dreamweb, Beek-Ubbergen, Leven in 2 werelden Stichting Dreamweb, Beek-Ubbergen, Nieuwe Amsterdammers Stichting EnterArt, Waalre, Kunstwerkplaats Stichting Faktor B, ’s-Hertogenbosch, Pandora Stichting Gemeenschappelijke Openbare Bibliotheek, Hoogeveen, Hartstocht in Hoogeveen Stichting Haagse Kinderatelier, Den Haag, Uitgebreid Den Haag, Wijk af Stichting het KunstKabinet, Goes, Het kunstkabinet Stichting Jaar van de Molens 2007, Amsterdam, Moleneducatief.nl Stichting Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland, Gouda, Canterbury Tales Stichting Jongerentheater 020, Amsterdam, Crosstown Limburgproject Stichting KinderKunstKaravaan, Arnhem, KinderKunstKaravaan Stichting Kunst in Beweging, Arnhem, Vooropleiding Podiumkunsten proefjaar 2007– 2008 Stichting Kunst in Beweging, Arnhem, Vooropleiding Podiumkunsten proefjaar 2007– 2008 Stichting Kunst in de Klas, Rotterdam, Kunst in de Klas 2007 Stichting Landgoed Fraeylemaborg, Slochteren, Vamps & Dandies Stichting Lucida Stilla Roris, Amsterdam, Doorbraak Stichting Op Weg naar het Cabaretpodium io, Amsterdam, Op weg naar het cabaretpodium Stichting Openbare Bibliotheek Zoetermeer, Slag bij Zoetermeer Stichting Panakoustikon, Amsterdam, Het Kinderpodium Stichting Pluspunt, Rotterdam, Kleur Bekennen, Kunst Verkennen Stichting Rijksmuseum Muiderslot, Muiden, Dicht je rijk! Stichting Rotterdams Kamerorkest, Rotterdam, Meerjarig muziektraject voor het primair onderwijs Stichting Schouwburg Amstelveen, Amstelveen, Reconstructie Fauna van Constant Nieuwenhuys (Cobra) Stichting Slagwerkfestival Tilburg, Tilburg, Aan de slag Stichting Slootwerk, Wijdenes, Regels op het land – het land aan regels Stichting Steun Holland Baroque Society, Utrecht, Kids Only Stichting Steun Holland Baroque Society, Utrecht, Metamorfose Stichting Tamar, Utrecht, Van Bach tot Mondriaan Stichting Theamus, Amsterdam, ’t Lijkt wel oorlog Stichting Theatergroep Werktuig, Amsterdam, Eigen schuld Stichting Topp, Haarlem, No Body Stichting Verover je eigen omgeving, Utrecht, Verover je eigen omgeving Stichting VoetenaandeGrond, Amsterdam, Trilogie van de buurt Stichting voor katholiek onderwijs, Sint-Oedenrode, Cultureel erfgoed beleven Sint-Oedenrode Theatergroep Kwatta, Nijmegen, Kwatta in het museum of... mag ik jouw ogen even lenen? Theatergroep Het Vervolg, Maastricht, De ondraaglijke lichtheid van de liefde Toneelgroep Oostpool, Arnhem, Dit is Spanje Uitgeverij Peter Sasburg, Midwoud, Speurtocht door de geschiedenis van Hoorn United-C, Eindhoven, Lust for Life Interdisciplinaire activiteiten Utrechts Centrum voor de Kunsten, Utrecht, Drama in Kanaleneiland Cultuureducatie5 91 . Verzetsmuseum Zuid-Holland, Gouda, Hitler in Gouda, de ondergang van de familie Meijers Overige activiteiten 94 Zig Zag Film, Amsterdam, The Utrecht Story Aanvragen 96 ZO! cultuur Zuidoost, Amsterdam, Theaterfestival

Interregeling Beeld, Hilversum, Rijksmuseum Nightwatching in Second Life De Groene Amsterdammer, Amsterdam, De avond van de Groene Amsterdammer Enough Room for Space, Rotterdam, Website Expodium, platform voor jonge kunst, Utrecht, Flow 107 Lisette Feenstra, Amsterdam, Deskjockeypresents.com Hal 4, Rotterdam, Video en Carré Harriet Duurvoort Projecten, Rotterdam, Young Black Men: For Real International Documentary Filmfestival Amsterdam, Amsterdam, Doc Lab 2007 KRO, Hilversum, Voortleefmonumenten Saskia Korsten, Amsterdam, Moirasearch Nationaal Pop Instituut, Amsterdam, De online muzikantengids Nederlands Instituut voor Mediakunst, Amsterdam, Triple X Nederlands Instituut voor Mediakunst, Amsterdam, Triple X Revolver, Rotterdam, My American Dream Stichting 160, Amsterdam, 160 meets one-minute Stichting Art United, Amsterdam, Quo vadis Stichting Beleven, Arnhem, Sprookjes in de lage landen Stichting Bellissima, Amsterdam, Noord verandert Stichting Culturele Droomwevers, Amsterdam, Droomwevers Stichting E74, Amsterdam, From Hollywood to Hiroshima Stichting Hoed, Utrecht, Mondo Leone Website Stichting Kunst Initiatief Nederland, Amsterdam, Dansor Stichting Media Via, Alkmaar, Plein 7 Stichting Noordkaap, Dordrecht, Stedelijke sluiproutes Stichting Shoot-n-Share, Rotterdam, Shoot-n-Share Stichting The Comfort Series, Amsterdam, De terrorist Stichting The Generator, Den Haag, TFT tennis V.2.0. Stichting The Generator, Den Haag, Todays Art Archive Station Stichting Unter der Linde, Rotterdam, Instant cinema 2007 en 2008 Submarine, Amsterdam, Short Ride in a Fast Machine II Tijmen van Vlier Audio Visuele Media, Maassluis, Ik geloof ’t wel.nl Viewpoint Productions, Amsterdam, Beperkthoudbaar.info Waag Society, Amsterdam, Museum + + Waag Society, Amsterdam, ParQ Walter Maas Huis, Bilthoven, Radiolab@vanabbe onsite/online/onair Zgrounds, Rutten, Imas

Niet-behandelde aanvragen

Cultuureducatie Bureau Cist, Tilburg, Global Village II Cedin & Keunstweurk, Leeuwarden, Jippa! De Aleph, Drunen, Gajeweg on tour De Toren van Geluid, Rotterdam, De spijker op zijn kop Flow Provider, Eindhoven, Hiphop in school GSA, Hilversum, Textiel nu H19 Centrum voor de Kunsten, Oosterhout, Het geheim van de slotbossetoren Heliomare, Wijk aan Zee, Drie projecten Het Koorenhuis, Centrum voor Kunst & Cultuur, Den Haag, Kunstmagneet 2008 Hij is Gijs bv, Loosdrecht, Breekbaar nieuws Jelle de Vries, Hoogeveen, Toppie, de berg, gaat op reis Jenevermuseum, Schiedam, Natuurkundeproject Jeugdplein Beesd, Beesd, Blazersklassen Jeugdtheater Hofplein, Rotterdam, Coördinator ontwikkeling creativiteit en kunstzinnigheid Jeugdtheatergezelschap Hetpaarddatvliegt, Eindhoven, En de rest kan stikke Koper, Theatergroep, Utrecht, Truus Schröder en Gerrit Rietveld Lasso Film&TV Production, Amsterdam, Het dodo-drama Nederlands Instituut voor Filmeducatie, Utrecht, Klassefilm Obs de Schovenhorst, Putten, Kunst voor kids: sprookjes uit het oosten Orkest de ereprijs, Apeldoorn, Het ereprijs-compositieproject Roc West Brabant, Kellebeek College, Bergen op Zoom, Organiseer een cultureel feest Stichting Adamello, Zwolle, Sjostakovitsj 2007 Stichting Beleven, Arnhem, Nax no fout Stichting Beleven, Arnhem, Soccer Dance Stichting Bright Developments, Amsterdam, Het mes Stichting Brink, Ysselstein, Een kamer op het kerkhof Stichting De Haakse Olifant, Baarle-Nassau, Licht Stichting Doc, Amsterdam, Letters from Brazil Stichting Donemus, Amsterdam, Jubileumfilm Stichting Duurzaam Tilburg, Tilburg, Het gezicht van duurzaam Tilburg Stichting Educare, Schiedam, Kunsteducatief productiehuis Made in Schiedam Stichting Fudsek, Rotterdam, Jong zijn in de grote stad Stichting io, Ilpendam, Wat is waar? Interdisciplinaire activiteiten Stichting Jeugdtheater Aan Zee, Den Hoorn, Zeg ik lekker niet Stichting Kicky, Rotterdam, Freshness 2007 5 Cultuureducatie. 91 Stichting Kinderuitjes, Bennebroek, Kids & Respect Overige activiteiten 94 Aanvragen 96 Stichting Latin American Film Festival, Utrecht, Latin American Film Festival Stichting Muzoek, Hoogeveen, De wereld van Oek Stichting Onder de leefLaag, Gouderak, Schim en schemer Stichting Sociaal Cultureel Centrum De Lievekamp, Oss, Just Join Stichting Sporck en Zn, Tilburg, Eigenwijs op reis Stichting Verenigde Openbare Bibliotheek Beverwijk – Heemskerk – Uitgeest, Beverwijk, Projectplan De 100 talenten jeugdafdeling Stichting Vlooienstoken Uden, ’s-Hertogenbosch, Vlooienstoken 2008 Stichting Volbeeld, Heerlen, De tent van Emil 108 Stichting Wende 2001, Dronten, De waanzinnige van de de mythe van de gezonken zee Stichting WG-Kunst, Amsterdam, De kleine stad Stichting Young at Art, Alkmaar, Kunst en vliegwerk Theatergroep Dox, Utrecht, Fasten your Seatbelts Wereld Pers Foto Groningen, Groningen, World Press Photo Groningen

Interregeling Mediaridders, Amsterdam, Radio Orbino Stichting Arte Electronique, Eindhoven, Any Stichting Smart Project Space, Amsterdam, SmartCinema.net Vereniging Surinen, Rijswijk, Multimediaal hoorspel Yo! Opera Festival & Werkplaats, Utrecht, De zingende stad 2007– 2009 Ondersteuning 111 Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Ontwikkelingen 122 Voornemens 122 Voornemens 122 Aanvragen 124 6 .Aanvragen 124 12345678910 Beeldende Beeldende kunst en kunst en vorm­geving vorm­geving inter­ inter­ nationaal nationaal Beeldende kunst en vormgeving internationaal en vormgeving internationaal kunst Beeldende Beeldende kunst en vormgeving internationaal De Mondriaan Stichting wil de internationale ­belangstelling voor hedendaagse beeldende­ 6. kunst en vormgeving uit

­Nederland vergroten en de ­positie 109 ervan versterken door de ­ presentatie van hedendaagse beeldende kunst en vormgeving uit Nederland in het buitenland te stimuleren en te ondersteunen. 6

110 Ondersteuning

De Mondriaan Stichting vestigt geregeld de aandacht op het belang van een inter­ nationale praktijk voor de Nederlandse kunstsector, zoals in het internationale beleidsplan voor 2008–2012, dat zij eind 2007 heeft ingediend bij de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken. Dit internationaal perspectief is noodzakelijk om de volgende redenen:

Gezag en reputatie van culturele instellingen worden steeds meer in een inter­ Beeldende kunst en vormgeving internationaal nationale context bepaald. Het is voor Nederlandse instellingen belangrijk zich te Ondersteuning 111 Activiteiten 118 meten aan internationale kwaliteitsstandaarden en inhoudelijke ontwikkelingen. Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . Dat geeft een andere kijk op de eigen activiteiten en kan inspireren tot andere of Aanvragen 124 scherpere keuzes.

Internationale uitwisseling en samenwerking zijn interessant, omdat de eigen praktijk, met die van anderen wordt vergeleken. Een dergelijke context kan aan­ leiding geven tot innovatie en experiment. Uitwisseling zorgt voor inspiratie en nieuwe ideeën en draagt bij aan de ontwikkelingen in de Nederlandse ­cultuursector. 111 Waar ­instellingen en individuen steeds minder plaatsgebonden ­werken en culturele ­ontwikkelingen een transcultureel karakter krijgen, is interculturele samenwerking noodzakelijk.

Kennis van internationale ontwikkelingen is belangrijk voor de relaties tus­ sen instellingen en de maatschappij. Het presenteren van kunst uit het buitenland biedt het publiek de kans kennis te nemen van andere ontwikkelingen en culturen. Experimenten van buitenlandse organisaties met vormen van publieksbereik, pre­ sentatie van nieuwe concepten en positionering in de samenleving kunnen bijdragen aan de wijze waarop instellingen hun missie vervullen en aan de meningsvorming in Nederland.

Wereldwijde mobiliteit en migratie maken het noodzakelijk draagvlak en publieksbereik opnieuw te definiëren. Voor een duurzame aansluiting bij verschillende doelgroepen is het nodig dat de samenleving in al haar verscheidenheid is vertegen­ woordigd in collecties, presentaties en publieksbenadering. Daarbij zijn internationale

Toezeggingen 2007 Aantal Aantal Percentage Besteding Percentage aanvragen gehonoreerd gehonoreerd MS ×1000 totaal bedrag

Presentaties miv Hgis-C 296 229 77.4 % 2.282 9.5 % Kunstbeurzen galeries 68 68 100.0 % 306 1.3 % Statelijke manifestaties 2 2 100.0 % 844 3.5 % Bezoekersprogramma Overige projecten en flexibel budget 2 3 100.0 % 94 3.9 % Totaal 368 302 3526

Ontwikkelingen 2003–2007 2003 2004 2005 2006 2007 Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage Aantal Bijdrage ×1000 ×1000 ×1000 ×1000 ×1000

Presentaties miv Hgis-C 221 1.524 226 2.002 178 1.712 191 2.002 229 2.282 Kunstbeurzen galeries 66 373 62 341 70 290 74 294 68 306 Statelijke manifestaties 2 389 3 634 3 435 2 844 Bezoekersprogramma Overige projecten en flexibel budget 9 11 3 69 3 94 Totaal 289 2.285 288 2.343 260 2.647 271 2.800 302 3.526 reflectie en netwerkvorming onmisbaar voor een ruimer begrip van de rol en positie van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed zowel in andere delen van de wereld als in de Nederlandse context.

Kunst en cultuur leveren een positieve bijdrage aan de reputatie van Nederland in het buitenland en kunnen een waardevol onderdeel vormen van public diplomacy. Het hoge kwaliteitsniveau van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed uit Nederland heeft bijgedragen aan het beeld van Nederland als een innovatieve samen­ leving en een culturele vrijhaven. Bovendien wordt Nederland steeds meer gezien als Beeldende kunst en vormgeving internationaal een interessant terrein waar creative industry kan floreren. Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Nederland is een klein land en biedt daardoor een beperkte afzetmarkt voor 6 Voornemens 122 hedendaagse beeldende kunst en vormgeving. Internationale activiteiten zijn dan ook Aanvragen 124 van essentieel belang voor het vergroten van de afzetmarkt.

Op grond van deze overwegingen voert de Mondriaan Stichting een tweesporen­ beleid. Dit is enerzijds gericht op internationalisering van beeldende kunst, vorm­ geving en cultureel erfgoed in Nederland, anderzijds op internationale promotie van

112 hedendaagse beeldende kunst en vormgeving uit Nederland. Deze twee verschillende benaderings­wijzen hangen onderling nauw samen.

Met het internationaliseringsbeleid wil de Mondriaan Stichting bevorderen dat ­Nederlandse instellingen de eigen activiteiten in een internationale context plaatsen en dat het Nederlands publiek kan kennisnemen van belangrijke internationale ont­ wikkelingen. Mondialisering en multiculturaliteit maken internationale samenwerking immers steeds belangrijker. Aansluiting bij het internationale discours is daarom essentieel. Het internationaliseringsbeleid van de Mondriaan Stichting bestaat uit de ondersteuning van buitenlandse presentaties, internationale programmering, samenwerkingsrelaties en het vormen van netwerken. Hoofdstuk 3 31 en hoofdstuk 4 61

Het promotionele beleid voor beeldende kunst en vormgeving van de Mondriaan Stichting is vooral op export gericht: het stimuleren van buitenlandse belangstelling voor en waardering van beeldende kunst en vormgeving uit Nederland. Dit beleid ­varieert van het ondersteunen van presentaties in het buitenland en deelname aan Land Aantal presentaties Totale bijdrage

Australië 3 28.641 België 13 84.219 Brazilië 2 4.838 Bulgarije 2 9.905 Canada 4 50.304 China 5 39.593 Duitsland 23 198.026 Finland 1 11.433 Frankrijk 10 109.194 Beeldende kunst en vormgeving internationaal Griekenland 3 44.938 Ondersteuning 111 Hongarije 4 84.796 Activiteiten 118 Ierland 2 15.751 Ontwikkelingen 122 IJsland 1 6.300 Voornemens6 122 . India 1 2.000 Aanvragen 124 Italië 20 226.450 Japan 5 94.464 Kameroen 2 45.000 Kroatië 1 6.883 Letland 1 2.817 Libanon 1 2.850 Litouwen 1 2.400 113 Macedonië 1 32.270 Meerdere landen 6 105.382 Nieuw-Zeeland 1 30.250 Noorwegen 1 20.000 Oostenrijk 7 38.922 Polen 5 28.480 Portugal 4 26.850 Roemenië 1 3.908 Rusland 3 24.280 Schotland 1 5.725 Servië 2 12.655 Singapore 1 500 Slovenië 5 18.746 Spanje 4 18.610 Suriname 1 10.600 Syrië 1 3.585 Taiwan 1 32.723 Tsjechië 1 1.960 Turkije 4 110.636 Verenigd Koninkrijk 13 68.648 Verenigde Staten van Amerika 39 376.871 Zuid-Afrika 5 104.779 Zuid-Korea 2 25.380 Zweden 7 59.309 Zwitserland 8 50.343 Totaal 229 2.282.214 Presentaties

kunstbeurzen tot het uitnodigen van belangrijke buitenlandse curatoren en critici om via het Internationaal bezoekersprogramma kennis te nemen van de ontwikkelingen in Nederland. De buitenlandse vraag naar kunst en vormgeving uit Nederland wordt daardoor gestimuleerd.

De tabel op pagina 111 biedt een overzicht van het aantal aanvragen per onder­ steunings­categorie en de toekenningpercentages. In 2007 werden 299 aanvragen voor presen­taties in het buitenland en op kunstbeurzen (exclusief de statelijke ­manifestaties) gehonoreerd met € 2.587.820. Beeldende kunst en vormgeving internationaal

Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 6 Voornemens 122 Aanvragen 124

114

Presentaties in het buitenland Om de buitenlandse vraag naar kunst en vormgeving uit Nederland te stimuleren ­kunnen buitenlandse organisaties die beeldende kunst of vormgeving uit Nederland willen presenteren ondersteuning aanvragen.

Voor deze ondersteuningsmogelijkheid gelden de volgende uitgangspunten:

De Mondriaan Stichting draagt bij in de (meer)kosten van het presenteren van kunst uit Nederland, zoals reis- en transportkosten die buitenlandse organisaties ­moeten maken om kunstenaars en vormgevers en hun werk uit Nederland te laten overkomen. Door deze (doorgaans bescheiden) bijdrage is het voor buitenlandse instellingen aantrekkelijker een kunstenaar of vormgever uit Nederland uit te nodigen.

De ondersteuning is niet gericht op het aanbod uit Nederland, maar op het wekken van de buitenlandse belangstelling en vraag. Dat betekent dat bij het beoor­ delen van aanvragen de reputatie en het gezag van de buitenlandse instelling of het buitenlandse evenement centraal staan.

Betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid van de buitenlandse instelling is van doorslaggevende betekenis voor het slagen van een presentatie in kwaliteit, bereik Beeldende kunst en vormgeving internationaal en aandacht. Daarom ondersteunt de Mondriaan Stichting slechts een beperkt deel Ondersteuning 111 Activiteiten 118 van de kosten en alleen bij substantiële buitenlandse cofinanciering (minimaal 50 % van Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . de kosten). Aanvragen 124

Onder kunstenaars en vormgevers uit Nederland verstaat de Mondriaan ­Stichting kunstenaars en vormgevers die in Nederland wonen en werken, dan wel bij­ dragen aan het Nederlandse culturele klimaat. Ook wordt ondersteuning verleend aan de buitenlandse organisatie en niet aan de Nederlandse kunstenaar. Gezaghebbende buitenlandse instellingen met een internationale uitstraling kunnen aanvragen. Musea, 115 galeries of andere organisaties voor hedendaagse kunst en vormgeving moeten met een artistiek-inhoudelijk belangwekkend en internationaal tentoonstellingsprogramma voldoende aandacht trekken van vakgemeenschap, publiek en pers.

De ondersteuningsmogelijkheid functioneert uitstekend: de internationale bekendheid is groot (368 aanvragen voor presentaties in 2007) en de bijdragen zijn effectief. Deze effectiviteit blijkt bijvoorbeeld uit het stijgende aantal ondersteunde presentaties: van 172 in 2002 tot 229 in 2007. Aan presentaties in het buitenland besteedde de ­Mondriaan Stichting in 2007 in totaal 2,5 miljoen euro. Daarmee is het budget flink overschreden. Budgettaire overwegingen maken strengere selectie noodzakelijk. De Mondriaan Stichting streeft naar uitbreiding van het budget.

Het totaal aantal ondersteunde presentaties in het buitenland is ten opzichte van 2006 licht gestegen. In 2007 was de vraag naar Nederlandse beeldende kunst en vormgeving het grootst in de Verenigde Staten en Duitsland. In totaal werden in 45 landen presen­ taties ondersteund. Ter vergelijking: in 2005 ondersteunde de ­Mondriaan Stichting activiteiten in 37 landen en in 2006 ging het om 49 landen. Aanvragen 124

Behalve in de kosten van reis en transport kan de Mondriaan Stichting ook bijdragen in de kosten van publicaties. Uitgeverijen, galeries of culturele instellingen kunnen aanvragen voor ondersteuning van een promotionele catalogus tot een maximum van € 5.000. Deze aanvragen worden beoordeeld op internationale belangstelling voor de kunstenaar, de kwaliteit van het werk, distributie, inhoud en vormgeving. Omdat er in de afgelopen jaren slechts een zeer klein aantal promotionele catalogi zijn onder­ steund en er bij het Fonds BKVB al een soortgelijke mogelijkheid bestaat, wordt deze ondersteuningsmogelijkheid per 1 januari 2009 opgeven. Kunstbeurzen Kunstbeurzen zijn van grote betekenis voor de internationale zichtbaarheid en boven­ dien van onmiskenbaar economisch belang. Door deelname van galeries aan gezag­ hebbende internationale kunstbeurzen te ondersteunen draagt de Mondriaan Stichting verder bij aan het versterken van de internationale positie van hedendaagse beeldende kunst uit Nederland en het intensiveren van internationale netwerken in het galeriecircuit. Kunstbeurzen vormen een interessant podium voor het presenteren van kunst uit Nederland. Voor galeries is deelname aan deze beurzen een goede manier om de internationale markt te betreden en contacten te leggen met andere galeries en Beeldende kunst en vormgeving internationaal buitenlandse culturele instellingen om samen te werken bij de promotie van kunste­ Ondersteuning 111 naars uit Nederland. Beurzen zijn voor de beeldende kunstsector, ook uit commer­ Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 ciële overwegingen, belangrijke ontmoetingsplaatsen. Een galerie kan de helft van de 6 Voornemens 122 standhuur vergoed krijgen als minimaal de helft van de standruimte wordt ingeruimd Aanvragen 124 voor kunst uit Nederland.

Deze ondersteuningsmogelijkheid staat open voor galeries uit Nederland en daar­ buiten die zijn toegelaten voor deelname aan door de Mondriaan Stichting geselec­ teerde buitenlandse kunstbeurzen. Bij het beoordelen van de beurzen wordt onder

116 meer gekeken naar hun betekenis voor de beeldende kunsten, regionale spreiding en onderlinge toegevoegde waarde. In 2007 zijn de volgende kunstbeurzen geselecteerd: Arco Madrid; Art Basel; Art Basel Art Unlimited; Art Basel Liste; Art Basel Miami Beach; Art Forum Berlin; Collect London; Frieze Art Fair London; Fiac Paris; Nada Miami; Paris Photo; The Armory Show New York. Bij wijze van experiment zijn in 2007 ook Sofa Chicago New York en Photo London ondersteund. Elke twee jaar wordt de lijst van beurzen opnieuw samengesteld op basis van een advies van deskundigen. Aanvragen 148

De internationale kunstbeurs Nada (New Art Dealers Alliance) Miami is nieuw op de lijst. Deze beurs heeft aan belang en uitstraling gewonnen. Begin december verandert de stad Miami in een hotspot voor hedendaagse kunst. Nada weet zich te onder­ scheiden en trekt veel Amerikaans, Europees en Latijns-Amerikaans publiek. In 2007 is besloten deelname aan Art Cologne en Artissima Torino niet langer te ondersteu­ nen: de internationale uitstraling is in vergelijking met andere beurzen minder groot. Omdat deze beslissing vrij laat in het jaar werd genomen, zijn de tot deze beurzen toegelaten galeries in 2007 nog wel gefinancierd.

De uitwerking van deze ondersteuningsmogelijkheid is als beoogd. Aanwezigheid op de geselecteerde beurzen resulteert veelvuldig in presentaties van kunst uit ­Nederland op gezaghebbende buitenlandse podia. In 2007 namen in totaal 67 galeries uit ­Nederland deel aan buitenlandse kunstbeurzen. De Nederlandse aanwezigheid per beurs bleef ongeveer gelijk.

Vormgevingspresentaties en beurzen De relatie tussen vormgeving en economische activiteiten is evident. De Mondriaan Stichting ondersteunt internationale presentaties van Nederlandse ontwerpers in

Jaar Bezettingsgraad Aantal Kunstenaars, vormgevers Overige gebruikers en architecten gebruikers

2001 60 % 47 42 5 2002 68 % 57 51 6 2003 78 % 68 54 14 2004 81 % 67 57 10 2005 88 % 74 64 10 2006 85 % 72 63 9 2007 92 % 89 80 9 Lofts culturele instellingen over de hele wereld. Deze ondersteuning heeft bijgedragen aan de internationale bekendheid en bijbehorende commerciële activiteiten van een groot aantal ontwerpers uit Nederland, zoals Droog Design, Koninklijke Tichelaar Makkum en Viktor en Rolf.

Behalve presentaties in musea en in galeries ondersteunt de Mondriaan Stichting ook presentaties op beurzen, zoals Salone del Mobile Milano en Design Tide Tokyo. ­Evenals andere betrokken partijen meent de Mondriaan Stichting dat versterking van de Nederlandse aanwezigheid op Salone del Mobile gewenst is, bijvoorbeeld door presentaties te bundelen en gezamenlijke public relations te voeren. Daarvoor heeft Beeldende kunst en vormgeving internationaal Ondersteuning 111 de Premsela Stichting met de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken en de Activiteiten 118 ­Nederlandse ambassade in Rome de mogelijkheden laten onderzoeken. Uit het onder­ Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . zoek blijkt dat het veel ontwerpers aan belangrijke competenties ontbreekt om succes­ Aanvragen 124 vol zaken te doen op de beurs. Zij hebben geen tijd voor public relations, marketing en het leggen van zakelijke contacten. Gezamenlijke inspanning zou gericht moeten zijn op het samenbrengen van economie, cultuur en buitenlandse zaken. De ­betrokken organi­ saties zijn van plan in de komende jaren de voornemens voor collectieve promotie uit te werken. De Mondriaan Stichting staat in principe positief tegenover dit initiatief, ook als dit meebrengt dat haar betrokkenheid bij de ondersteuning van presentaties op de 117 Salone del Mobile niet meer wenselijk is.

Lofts De Mondriaan Stichting beschikt over twee lofts in New York, waar kunstenaars en curatoren tegen een geringe vergoeding kunnen verblijven tijdens werkbezoeken of voorbereidingsbezoeken voor een presentatie. Deze ondersteuningsmogelijkheid is succesvol: de bezettingsgraad van de lofts is gestegen van 60 % in 2001 naar 92 % in 2007. De gebruikers zijn overwegend kunstenaars, vormgevers, curatoren en architecten. Overzicht 149

De lofts worden beheerd door Hendrika ter Elst. Het consulaat-generaal in New York adviseert en ondersteunt kunstenaars bij het leggen van contacten met relevante ­personen en instellingen in New York. Tabel 116

Buitenlandse journalisten De Mondriaan Stichting draagt bij in de reis- en verblijfkosten van buitenlandse journa­listen die een tentoonstelling in Nederland bezoeken en daarover een ­artikel publiceren. De publicatie van recensies en achtergrondartikelen in het buiten­ land draagt bij aan de internationale promotie van beeldende kunstactiviteiten in ­Nederland. De journalisten in kwestie dienen werkzaam te zijn voor belangrijke inter­ nationale bladen en kranten. Werd in 2006 nog viermaal een bijdrage verstrekt, in 2007 zijn geen aanvragen ontvangen. In 2008 zal deze mogelijkheid opnieuw onder de aandacht worden gebracht bij aanvragers.

Hgis-Cultuurmiddelen ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW Internationale activiteiten worden deels gefinancierd uit Cultuurnotamiddelen. Daarnaast wordt het intensiveren van internationaal beleid ook mogelijk gemaakt door overdracht van een deel van het extra budget voor het internationale cultuurbeleid van Nederland: de Hgis ­(Homogene Groep Internationale Samenwerking)-Cultuurmiddelen. Daarmee stimuleren de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken de ­intensivering van internationale culturele activiteiten. Met de Hgis-Cultuurmiddelen, die sinds 1999 beschikbaar zijn, worden onder meer presentaties in prioriteitslanden onder­ steund. Een klein deel van het budget wordt besteed aan internationale projecten in ­Nederland (ook voor cultureel erfgoed). Projecten ondersteund met Hgis- Cultuurmiddelen ­worden gepresenteerd op pagina 153. In 2007 beschikte de Mondriaan Stichting in totaal over ruim een miljoen euro. Overige projecten en flexibel budget Als overige projecten binnen het flexibele budget ondersteunt de Mondriaan Stichting bijzondere, hoogwaardige en belangrijke aanvragen die ondanks de nieuwe, meer ­flexibele werkwijze om formele redenen niet in aanmerking zouden komen voor onder­ steuning. De beschrijving van de projecten die in 2007 binnen dit budget zijn ondersteund begint op pagina 148 .

Beeldende kunst en vormgeving internationaal Activiteiten Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Buiten de reguliere ondersteuningsmogelijkheden organiseert de Mondriaan Stichting 6 Voornemens 122 Aanvragen 124 extra activiteiten om de internationale belangstelling voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving uit Nederland te vergroten en de positie ervan te versterken.

Statelijke manifestaties Ook in 2007 was de Mondriaan Stichting verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending aan de Biënnale van Venetië. Zij benoemde Maria Hlavajova als curator, 118 die een driedelig project rond angst, immigratie, geweld en veiligheid ontwikkelde. Onder de titel Citizens and Subjects werd nader ingegaan op het begrip natiestaat in een westerse context en op de vraag wat het toekomstperspectief daarvan is in relatie tot de onrust die voortkomt uit reële of ingebeelde dreiging, mede onder invloed van migratie. Naast een tentoonstelling met nieuw werk van Aernout Mik in het ­Nederlandse paviljoen maakten ook een essaybundel en een serie lezingen en ­gesprekken in Utrecht in het najaar van 2007 deel uit van het project. De ­essaybundel werd samengesteld door Maria Hlavajova in samenwerking met museumdirecteur Charles Esche en filosoof Rosi Braidotti en bevatte bijdragen van filosofen, kunste­ naars, politicologen en sociologen. De lezingen vonden plaats in de Utrechtse basis voor actuele kunst Bak, waarvan Hlavajova directeur is. De Biënnale trok in 2007 bijna 320.000 bezoekers, een recordaantal. Aanvragen 160

Internationaal bezoekersprogramma De Mondriaan Stichting nodigt sinds 1996 buitenlandse gasten uit zich te oriënteren op de actuele ontwikkelingen in de kunst in Nederland. Zij doet dat om internationale belangstelling te wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daar­ van in het buitenland te versterken. De gasten zijn werkzaam in bijvoorbeeld musea en andere tentoonstellingsruimtes of zijn zelfstandig curator of criticus. Selectie geschiedt volgens suggesties van Nederlandse instellingen en ambassades en met het oog op de actualiteit (bijvoorbeeld ter voorbereiding van evenementen als biënnales en ­Documenta). De gasten krijgen na zorgvuldig overleg een programma aan­geboden dat aansluit bij hun praktijk en interesse. Om bezoeken op maat te verzorgen en te laten aansluiten bij de Nederlandse praktijk onderhoudt de Mondriaan Stichting contacten met een groot aantal verschillende personen en instellingen in Nederland. Daardoor kunnen de gasten een zo gevarieerd mogelijk beeld krijgen van het werk­ veld en ontstaan er connecties en netwerken. Na afloop van een bezoek onderhoudt de ­Mondriaan Stichting de interesse door materiaal te blijven sturen en informatie te geven. De Mondriaan Stichting nodigt twintig personen per jaar uit. In totaal hebben inmiddels meer dan 220 personen aan het programma deelgenomen.

Uit de reacties van de deelnemers en de personen en instellingen die zij hebben bezocht blijkt dat het Internationaal bezoekersprogramma een onmiskenbare ­bijdrage levert aan de internationale bekendheid van en contacten met kunstenaars en andere kunstprofessionals uit Nederland. Dit resulteert in meer uitnodigingen aan kunste­ naars en vormgevers uit Nederland voor tentoonstellingen in gerenommeerde buiten­ landse instituten, meer publicaties in internationale tijdschriften en een grotere bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen. Bovendien draagt het programma bij aan verbreding van het internationale netwerk van Nederland.

Deelnemers 2007

Farah Wardani, directeur Cemeti Art Foundation Yogyakarta (Indonesië) www.cemetiarthouse.com 15 – 22 jan Het Cemeti Art House organiseert tentoonstellingen van Indonesische en ­buitenlandse Beeldende kunst en vormgeving internationaal kunstenaars. Naast het reguliere tentoonstellingsprogramma vinden ook Ondersteuning 111 Activiteiten 118 ­performan­ces, symposia en projecten buiten de galerie plaats. Sinds 2006 verzorgt Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . de organisatie ook een verblijfsprogramma. Farah Wardani heeft verscheidene kunst­ Aanvragen 124 opleidingen bezocht, waaronder de Rietveld Academie in Amsterdam, a k v lSt. Joost in Breda en de Willem de Kooning Akademie in Rotterdam, evenals diverse presentaties in galeries in Amsterdam en Rotterdam en een symposium in het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond: Art in the New Field of Visibility.

Marilyn Douala-Bell en Didier Schaub, L’espace Doual’art Douala (Kameroen) 119 www.doualart.org 28 jan – 2 feb L’espace Doual’art is een non-profitorganisatie die fungeert als laboratorium voor een nieuwe urbanisatiecultuur door te interveniëren in de openbare ruimte. Zij ­bemiddelt tussen sociale, economische en creatieve actoren. Marilyn Douala-Bell en Didier Schaub zijn medeoprichters van Doual’art, met wie werd kennisgemaakt tijdens de oriëntatiereis in 2006 naar Dakar en Zuid-Afrika. Zij hebben de Rijksakademie en Skor in Amsterdam bezocht, Hivos en Prins Claus Fonds in Den Haag en NAi en Witte de With in Rotterdam, waar zij ook het symposium Think About bijwoonden. In de loop van 2007 zijn verscheidene kunstenaars uit Nederland naar Douala gegaan om ­projecten te realiseren.

Lilijana Stepancic, directeur International Center of Graphic Arts MGLC Ljubljana (Slovenië) www.mglc-lj.si/eng/index.htm 13 – 16 feb Het MGLC verzamelt Sloveense en internationale kunstenaarsboeken en prints, stelt tentoonstellingen samen en organiseert de Grafiek Biënnale. Lilijana Stepancic wilde zich oriënteren op kunstenaarsboeken in Nederland: zowel boeken als betrokken kunstenaars en beleid. Het programma was vooral gericht op kunstenaarsboeken en prints. Er hebben ontmoetingen plaatsgevonden met onder anderen Suzanne Héman (Stedelijk Museum) en Marcel Kalksma (Handmade Prints) en Paula van den Bosch (Bonnefantenmuseum) en Kim Thehu (Jan van Eyck Academie) in Maastricht.

Huang Hai Yan, Lu Xiaobo, Xu Wenkai /Aaajiao, Hu Jie Ming, Zhou Hong Xiang, Yao Bin, Fu Ge / Zhou Jun, Tian Sun, Ellen Pau, Lu Leiping 16 – 18 apr Voor het Dutch Electronic Art Festival 07 in Rotterdam was een grote delegatie ­Chinese kunstenaars, curatoren en professoren uitgenodigd. Na afloop is hun in samenwerking met Sica een bezoekersprogramma aangeboden, waaraan enkele gasten deelnamen. Zij hebben diverse instellingen bezocht, waaronder Mediamatic, Stedelijk Museum CS en W139 in Amsterdam. Dapo Adeniyi, criticus voor kunst, literatuur en theater en editor en uitgever van het Afrikaanse kunsttijdschrift Position (Lagos, Nigeria) www.positionmagazin.com 16 – 20 jul Position is een forum voor de discussie over kunst, film en toneel uit Afrika. Adeniyi nam op uitnodiging van het Prins Claus Fonds deel aan de oriëntatiereis naar Dakar en Zuid-Afrika in 2006. Hij heeft behalve diverse Nederlandse deelnemers aan de ­oriëntatiereis, zoals Marres in Maastricht en V_2 en Witte de With in Rotterdam, ook de Appel en het Idfa-kantoor in Amsterdam bezocht, het Afrika Museum in Berg en Beeldende kunst en vormgeving internationaal Dal, het Van Abbemuseum in Eindhoven en de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Elena Fillipovic, onafhankelijk curator en curator Berlin Biennale 2008 6 Voornemens 122 www.berlinbiennale.de Aanvragen 124 12 – 14 sept Elena Fillipovic, afkomstig uit Los Angeles, schrijft voor Frieze Magazine en is gast­ docent bij de Appel in Amsterdam. In 2008 werkt zij mee aan de Biënnale van Berlijn. Bovendien stelt zij in Argentinië en Brazilië een Marcel Duchampstentoonstelling samen. Behalve verscheidene ateliers heeft zij ook galeries en kunstenaarsinitiatieven

120 bezocht, waaronder Agentur, Annette Geelink, W139 en Fons Welters in Amsterdam. Zij ontmoette de in Nederland wonende kunstenaar Seth Siegelaub en sprak met Museum de Paviljoens in Almere, Witte de With in Rotterdam en andere instellingen. Fillipovic kondigde aan dat voor de Biënnale van Berlijn vijf kunstenaars uit Nederland worden uitgenodigd.

Erika Hoffmann, directeur Sammlung Hoffmann Berlijn www.sammlung-hoffmann.de 17 – 2 1 s e p t De verzameling Hoffmann is een privécollectie moderne beeldende kunst, die sinds 1997 toegankelijk is voor het publiek. In het programma was veel ruimte voor het ­ontmoeten van individuele kunstenaars, onder wie Lonnie van ­Brummelen en ­Germaine Kruip, en het bezoeken van galeries en Stedelijk Museum Bureau ­Amsterdam. Doordat Erika Hoffmann na twee dagen vroegtijdig het programma moest onderbreken wegens familieomstandigheden, zijn visites aan Den Haag, ­Rotterdam en Utrecht komen te vervallen.

Marian Pastor Roces, onafhankelijk curator en schrijver (Manilla, Filippijnen) 15 – 20 okt Marian Pastor Roces nam op uitnodiging van het Prins Claus Fonds deel aan de oriëntatiereis naar Dakar en Zuid-Afrika in 2006. Zij is de schrijfster van het boek Sinaunang Habi: Philippine Ancestral Weave, over de verschillende manieren waarop gemeenschappen concepten als cultuur, natie en identiteit ontwikkelen en ­toepassen. Als freelance curator nam zij deel aan het internationale rondetafelgesprek The ­Politics of Beauty, georganiseerd door het Prins Claus Fonds. In overleg met Marian Pastor Roces is een programma samengesteld dat een indruk gaf van actuele beeldende kunst, vormgeving en stedelijk ontwikkeling in Nederland, met visites aan Almere, Amsterdam, Eindhoven en Rotterdam.

Fram Kitagawa, directeur Echigo-Tsumari Art Triennial 2008 (Japan) en Art Front ­Gallery Tokyo; Rei Mada, stafmedewerker Art Front Gallery Tokyo en Coordinator van Art Front Gallery www.echigo-tsumari.jp;www.artfront.co.jp 4 – 8 nov De door Fram Kitagawa geïnitieerde Echigo-Tsumari Art Triennial wil met kunst het eens welvarende landbouwgebied Echigo-Tsumari een nieuwe impuls geven. Over een gebied van 760 km2 zijn werken van tweehonderd kunstenaars uit veertig landen te zien. Tijdens zijn verblijf in Nederland bezocht Fram Kitagawa diverse kunstenaars, onder wie Krijn de Koning, Job Koelewijn en Joep van Lieshout, en instellingen als de Rietveld Academie in Amsterdam, het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem en het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Fram Kitagawa heeft aangekondigd in de toekomst te willen samenwerken met door hem bezochte instellingen.

Tsutomu Mizusawa, hoofdcurator Museum of Modern Art, Kamakura ­Hayama en artistiek directeur Yokohama Triennale 2008 www.moma.pref.kanagawa.jp/museum/servlet/user.news.NewsDisplayList?lang=en www.yokohamatriennale.jp/2008 Beeldende kunst en vormgeving internationaal 4 – 8 nov Ondersteuning 111 Activiteiten 118 De heer Mizusawa heeft zich gespecialiseerd in zowel Japanse als Duitse moderne Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . kunst en tal van tentoonstellingen samengesteld en boeken gepubliceerd. Hij was Aanvragen 124 curator voor de Japanse bijdrage aan de Asian Art Biennale Bangladesh (1993, 1997) en voor de São Paulo Biennial 2004. In 2008 is hij verantwoordelijk voor de Yokohama Triennale. Hij heeft gesproken met het Groninger Museum en het Museum voor Volkenkunde in Leiden en deelgenomen aan het programma van Fram Kitagawa.

Oscar Muñoz, Lugar a Dudas (Colombia); Ade Darmawan, 121 Ruangrupa (Indonesië); Danda Jaroljmek, Kuona Trust (Kenia); Muratbek ­Djumaliev, Art East (Kyrgyzstan); Patricia Belli, Espira Espora (Nicaragua); Jagath ­Weerasinghe, Theerta (Sri Lanka); Jill Trappler, Greatmore Studios (Zuid-Afrika) www.artscollaboratory.org 20, 23 – 24 nov De Mondriaan Stichting werkt samen met Doen en Hivos aan Arts Collaboratory om kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika te ondersteunen en samen­ werking te stimuleren tussen beeldende kunstorganisaties wereldwijd. Op 22 ­november vond de presentatie van Arts Collaboratory plaats in Amsterdam en kon de Neder­ landse kunstwereld kennismaken met vertegenwoordigers van een aantal ondersteunde kunstenaarsinitiatieven. Deze vertegenwoordigers kregen een programma aangeboden dat inzicht gaf in kunstenaarsinitiatieven en musea in Nederland. Zij bezochten onder meer NDSM-werf, Smart Project Space en W139 in Amsterdam en Museum Boijmans Van Beuningen, Kosmopolis, Mama en Witte de With in ­Rotterdam.

Monica Narula, werkzaam bij Raqs Media Collective en curator Manifesta 7 New Delhi (India) www.manifesta.org/index1.html 29 nov – 3 dec Monica Narula is een van de oprichters van Raqs en het Sarai Programme van de ­Centre for the Study of Developing Societies in Delhi. Raqs is door Manifesta gevraagd een deel van het programma voor Manifesta 7 te verzorgen. Monica Narula wilde tijdens haar bezoek een zo goed mogelijk beeld krijgen van de Nederlandse kunstwereld. In Amsterdam zijn onder andere de ateliers van Germaine Kruip, ­Amalia Pica en Jennifer Tee bezocht, evenals De ateliers, de Rijksakademie en Skor. Ook heeft zij een van de discussiebijeenkomsten binnen Be[com]ing Dutch van het van ­Abbemuseum in Eindhoven bijgewoond. Ontwikkelingen

Het jaar 2007 onderscheidde zich in de volgende opzichten:

De in 2006 ingezette uitbreiding van het aantal gehonoreerde aanvragen uit Midden- en Zuid-Amerika, Azië en Afrika zet door. Deze aanvragen worden onder meer door de Oriëntatiereizen naar deze gebieden. Dit laat onverlet dat het overgrote deel van de bijdragen terechtkomt in Europa en de Verenigde Staten, namelijk 81 % Beeldende kunst en vormgeving internationaal (in 2006 nog 84 %). Dat is begrijpelijk, omdat daar allang een uitgebreide, gevestigde Ondersteuning 111 infrastructuur bestaat. Het reflecteert echter niet de ontwikke­lingen in andere delen Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 van de wereld, die de laatste jaren sterk aan belang winnen. In landen als China, Zuid- 6 Voornemens 122 Afrika of Brazilië zijn interessante organi­saties actief die kunnen rekenen op ­groeiende Aanvragen 124 internationale belangstelling. In dit verband is het belangrijk te melden dat de Mondriaan Stichting verhoudingsgewijs projecten van buiten Europa en de Verenigde Staten een grote bijdrage geeft: 24 % van het budget komt daar terecht.

Op steeds meer internationale podia is vormgeving uit Nederland sterk vertegen­

122 woordigd, zoals op beurzen en evenementen als 100 % Design London, Design Miami en Design Tide Tokyo. Verder besteden de meest toonaangevende design­galeries in de wereld steeds meer aandacht aan vormgeving uit Nederland. De Mondriaan Stichting verwacht ook in 2008 extra presentaties op deze locaties te financieren.

Ook in 2007 heeft de Mondriaan Stichting veelvuldig de aanwezigheid van kunst uit Nederland op festivals en biënnales ondersteund. Deze kunst bestaat regel­ matig uit werk in situ, waardoor het tonen en het maken van werk in elkaar overlopen. Dat heeft gevolgen voor de hoogte van de transportkosten van werk en de reis- en verblijfskosten van kunstenaars. Hiermee houdt de Mondriaan Stichting rekening bij het vaststellen van de bijdrage.

Voornemens

Voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving internationaal heeft de Mondriaan Stichting de volgende voornemens:

In het internationale beleidsplan 2008–2012 wordt voor het cultureel erfgoed aanzienlijk meer ondersteuningsmogelijkheden geschapen. De Mondriaan Stichting wil ook uitdrukkelijk investeren in de ontwikkelingsfase van projecten. Dit kan de waarde van projecten verhogen en de belangstelling voor internationale samenwerking ­stimuleren.

In de beleidsperiode 2009–2012 komt er meer aandacht voor internatio­na­ lisering binnen het internationale beleid van de Mondriaan Stichting. Lag de nadruk tot nu toe vooral op internationale promotie, vanaf 2009 wordt een groter deel van het budget gereserveerd voor internationalisering in Nederland. Ook een ­evenwichtige geografische spreiding, culturele diversiteit en internationale verkenningen krijgen meer aandacht.

De Mondriaan Stichting wil binnen het internationale beleid ook ruimte maken voor de overzeese gebiedsdelen, zoals al sinds 2005 in het nationale beleid ­projecten in het gehele Koninkrijk kunnen worden gefinancierd. Gebrek aan internationale zichtbaarheid en contacten met andere landen werd tijdens werkbezoeken steeds als lacunes genoemd. De Mondriaan Stichting streeft bij haar internationaal beleid naar een ­gebalanceerde geografische spreiding. In landen als Brazilië, China en Zuid-Afrika zijn ­interessante organisaties werkzaam die steeds meer internationale ­(culturele, economisch en politieke) belangstelling trekken. Daarom is het belangrijk dat beeldende kunst uit Nederland ook in deze landen zichtbaar is. Bij het ­stimuleren van presen­taties en de vorming van netwerken is kennis van de lokale context van ­doorslaggevende betekenis. De Mondriaan Stichting wil het ontwikkelen en ­verspreiden van deze kennis stimuleren, bijvoorbeeld door het Internationaal bezoekers­programma en de oriëntatiereizen. In de beoordeling van aanvragen wordt de lokale context meegewogen. Beeldende kunst en vormgeving internationaal Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Omwille van het intensiveren van activiteiten in andere delen van de wereld Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . overweegt de Mondriaan Stichting evenals in New York ook in Afrika, Azië, Latijns- Aanvragen 124 Amerika en het Midden-Oosten een loft aan te bieden. Gezien de politieke keuzes in het internationaal cultuurbeleid, de internationale ontwikkelingen en de ­faciliteiten van collega-organisaties ligt het aanbieden van een loft in Brazilië, Libanon en ­Zuid-Afrika voor de hand.

Het uitgebreide en wereldwijde netwerk van de Mondriaan Stichting biedt 123 interessante mogelijkheden voor Nederlandse instellingen tot nieuwe samenwerkings­ verbanden, kennisoverdracht en andere vormen van uitwisseling. Daarom is het belangrijk dit netwerk voor Nederlandse instellingen toegankelijk te maken. Om netwerk­vorming en uitwisseling op internationaal gebied te bevorderen zal de ­Mondriaan Stichting in de beleidsperiode 2009–2012 een extra inspanning leveren door het organiseren van lezingen en bijeenkomsten, het publiceren van evaluaties en verslagen, en het verspreiden van een nieuwsbrief.

Nieuwe ontwikkelingen, zoals de opkomst van kunstbeurzen in Azië, hebben als gevolg dat het aantal geselecteerde kunstbeurzen te beperkt is geworden. De ­Mondriaan Stichting wil dat aantal graag met twee tot drie kunstbeurzen uit­ breiden en zo de regionale spreiding verbeteren.

De Mondriaan Stichting werkt met een groot aantal culturele en maat­ schappelijke organisaties samen binnen het Nieuwsgierigheidsbeleid. Er wordt een gemeenschappelijk kader gevormd voor activiteiten tussen cultuur en ontwikkeling. In het voorjaar van 2008 wordt een grote conferentie over dit thema georganiseerd. Ondersteunende projecten Australië Brisbane Powerhouse, Queensland Experimental Art Foundation, Adelaide Presentaties Geert van Kesteren Calin Dan € 13.804 € 38.161 € 7.325 € 24.004 aug – sep 2007 aug – okt 2007

Het multidisciplinaire kunstcentrum De Experimental Art Foundation Brisbane Powerhouse kreeg een nodigde Calin Dan uit een project bijdrage voor het presenteren van te ontwikkelen in Adelaide en kreeg het fotoproject Why Mister Why? daarvoor een bijdrage. De EAF is de van Geert van Kesteren. Het centrum belangrijkste instelling voor experi­ bestaat sinds mei 2000, met onder­ mentele kunst in Australië, haar steuning van de gemeente Brisbane, programmering is internationaal, met en besteedt veel aandacht aan aandacht voor maatschappelijke pro­ Beeldende kunst en vormgeving internationaal fotografie, onder anderen van Erwin jecten. Zij leidt kunstenaars in South Olaf en Robin Selleck. Why Mister Australia op en positioneert hun werk Ondersteuning 111 Why? ging over de Amerikaans-Britse zowel nationaal als internationaal, Activiteiten 118 bezetting van Irak en werd herhaalde­ en is daarnaast ook verantwoordelijk Ontwikkelingen 122 lijk bekroond. Het project werd voor diverse terugkerende festivals. 6 Voornemens 122 geproduceerd door Bas Vroege van Het project van Calin Dan was een Aanvragen 124 Paradox en tentoonstellingsontwerper voortzetting van zijn projecten over Jeroen de Vries. mensen in gevangenschap. Inwoners van Australische opvangcentra voor immigranten werden ondervraagd over hun kennis van de Australische cultuur.

België Performance Space, Eveleigh Argos, Brussel Argos, Brussel 124 Saïd Mahrouf Lonnie van Brummelen, Siebren de Geert Lovink, Peter Westenberg € 7.512 € 36.570 Haan € 440 € 7.642 mei – jun 2007 € 4.955 € 19.894 okt 2007 jun – sep 2007 Voor de deelname van Saïd ­Mahrouf Argos Centre for Art and Media kreeg aan het programma Reeldance Argos Centre for Art and Media een bijdrage voor de deelname van ­Installations 3: Choreographics ont­ ontving een bijdrage voor de installatie Geert Lovink en Peter Westenberg ving Performance Space een bijdrage. Monument of Sugar van Lonnie van aan het symposium Video Vortex: Performance Space is een vooraan­ Brummelen en Siebren de Haan. Argos ­Responses to YouTube. Argos is een staande culturele ontmoetings­plaats, is een internationaal centrum voor internationaal centrum voor heden­ gehuisvest in CarriageWorks for hedendaagse audiovisuele kunst, dat daagse audiovisuele kunst, dat zich ­Contemporary Arts in Sydney. De zich niet alleen op vertoning maar ook niet alleen op vertoning maar ook instelling trekt jaarlijks tienduizend op productie, distributie, archivering, op productie, distributie, archivering, bezoekers met gemiddeld vijftig conservering en ontsluiting richt. conservering en ontsluiting richt. op­tredens en is verantwoordelijk voor Het centrum onderzoekt de impact Het centrum onderzoekt de impact het tweejaarlijkse ReelDance Inter­ van de media(cultuur) op kunst en van de media(cultuur) op kunst en national Dance on Screen Festival, dat maatschappij en de interactie tussen maatschappij en de interactie tussen door Australië en Nieuw Zeeland toert. de audiovisuele kunsten en andere de audiovisuele kunsten en andere Saïd Mahrouf werd uitgenodigd door disci­plines. Monument of Sugar disciplines. Het symposium ging over curator Erin Brannigan, die ook aan­ bestond uit een stomme film en een de technische mogelijkheden beeld en dacht aan hem had besteed tijdens vloer­sculptuur naar aanleiding van de geluid online te editen en de gevolgen het Melbourne International Festival Europese gesubsidieerde suikerhandel. daarvan voor de beeldende kunst. of the Arts 2003 en ReelDance 2006.

Inspiratum, ‘s-Gravenwezel MuHKA, Antwerpen MuHKA, Antwerpen MuHKA, Antwerpen Yael Davids Wafae Ahalouch El Keriasti Wendelien van Oldenborgh Feminist Legacies And Potentials In € 4.210 € 2.000.000 € 3.581 € 184.575 € 3.810 € 5.050 Contemporary Art Practice jun – okt 2007 mrt – mei 2007 sep 2007 € 9.260 € 222.550 nov 2007 – jan 2008 Inspiratum ontving een bijdrage voor Het Museum van Hedendaagse Kunst Het Museum van Hedendaagse Kunst de deelname van Yael Davids aan Antwerpen ontving een bijdrage voor Antwerpen ontving een bijdrage voor MuHKA ontving een bijdrage voor Artempo: Where Time Becomes Art, de deelname van Wafae Ahalouch ­ het presenteren van de film Title for de deelname van Mounira Al Solh, een tentoonstelling in Palazzo Fortuny el Keriasti aan de tentoonstelling a Film – Symposium van Wendelien Erik van Lieshout, Falke Pisano, Julika in Venetië tijdens de Biënnale 2007. Zonder Titel Sans Titre Untitled binnen van Oldenborgh. Het ging om een Rudelius, Charlotte Schleiffert en Inspiratum is een instituut, opgezet het Moussem Festival. Dit festival is première. De vertoning van de film ­Katarina Zdjelar. Het museum is een door de Belgische verzamelaar Axel ontstaan in de Belgisch-Marokkaanse was tegelijkertijd ook een perfor­ van de partners bij de tweede editie Vervoordt, dat concerten organiseert gemeenschap en gericht op muziek, mance, die op dvd werd vastgelegd van If I Can’t Dance I Don’t Want To om jonge kunstenaars te sponsoren. kunst en literatuur, waarbij verbin­ en in beperkte editie verkocht. Be Part Of Your Revolution (IICD), Artempo werd samengesteld door dingen worden gezocht met Vlaamse Internationale kunstenaars en theo­ Feminist Legacies and Potentials in Daniela Ferretti, Jean-Hubert Martin, kunstenaars en initiatieven. Beeldend retici voorzagen het project van com­ Contemporary Art Practice. IICD is Giandomenico Romanelli en Mattijs kunstenaar Charif Benhelima fungeert mentaar. De productie kwam tot stand een reizend platform voor performance Visser en bevatte werk van kunste­ als trait d’union tussen Moussem in samenwerking met Argos Brussel en praktijken in de beeldende kunst dat naars als Anish Kapoor, Dominique en MuhKA, dat deze tentoonstelling Radio Centraal Antwerpen en Argos. samen met institutionele partners een Stroobant en James Turrell. Yael benutte om zijn functioneren inzake bepaald thema onderzoekt. Het initi­ Davids deed tijdens de opening een interculturaliteit te onderzoeken. atief vindt tweejaarlijks plaats. Naast aantal performances. Aan ZTSTU werd verder deelgenomen MuHKA zijn de partners in 2007 De door Hicham Benohoud, Mohand Appel, De Balie en Huis aan de Werf. El Gholabzouri en andere in Marokko geboren kunstenaars die elders wonen en werken. Museum Dhondt-Dhaenens, Deurle Poëziezomers Kunstzomers, Watou Fendry Ekel, Dylan Graham, Folkert Liesbeth Abbenes, Nathalie Bruys, de Jong Anno Dijkstra, Job Koelewijn € 7.100 € 33.306 € 12.438 € 341.341 okt – nov 2007 jul – sep 2007

Museum Dhondt-Dhaenens kreeg een Het festival Poëziezomer Watou kreeg bijdrage voor Chronic! Handmade een bijdrage voor de deelname van Nightmares in Red, Yellow and Blue, Liesbeth Abbenes, Nathalie Bruys, met werk van Fendry Ekel, Dylan Anno Dijkstra en Job Koelewijn aan Graham en Folkert de Jong. MDD editie 2007. Het festival gaat over is ontstaan uit de collectie van het hedendaagse poëzie en beeldende kunst ­echtpaar Dhondt-Dhaenens, met werk en vindt jaarlijks plaats op verscheidene van Vlaamse kunstenaars uit de eerste niet-museale ruimtes in en rond Watou Beeldende kunst en vormgeving internationaal helft van de twintigste eeuw. Het (Wallonië), met gemiddeld zeventien­ Ondersteuning 111 heeft door zijn collectie een museale duizend bezoekers per jaar. Gastcurator Activiteiten 118 inslag, maar is ook in de hedendaagse in 2007 was Giacinto di Pietrantonio, Ontwikkelingen 122 beeldende kunst actief. Chronic! werd directeur van Galleria d’Arte Moderna Voornemens6 122 . samengesteld door Astrid Honold e Contemporanea di Bergamo. Onder Aanvragen 124 en was eerder te zien in Monique de titel Een lek in het zwijgen: noise-, Meloche Gallery in Chicago, eveneens een vers van de dichter Hans Faverey, met steun van de Mondriaan Stichting. inviteerde hij dertig kunstenaars van De destijds geproduceerde cata­- over de hele wereld. logus begeleidde ook de tentoon­ stelling in MDD.

Stuk Kunstencentrum, Leuven Z33, Hasselt Z33, Hasselt 125 Keren Cytter, Yael Davids Jurgen Bey Studio Job € 9.000 € 136.847 € 6.325 € 106.692 € 12.000 € 91.000 nov 2007 mrt – jun 2007 jun – sep 2007

Stuk ontving een bijdrage voor de Kunstencentrum Z33 nodigde Jurgen Z33 ontving een bijdrage voor de deelname van Keren Cytter en Yael Bey uit deel te nemen aan de tentoon­ ­presentatie van Studio Job, die bestond Davids aan de eerste editie van stelling Designing Critical Design en uit werk op het breukvlak van kunst Playground, een nieuw jaarlijks ­ontving daarvoor een bijdrage. Het en vormgeving. Het centrum initieert, multidisciplinair festival. Het festival ­centrum initieert, ontwikkelt, pro­- ontwikkelt, produceert en presenteert biedt een innovatief programma voor ­duceert en presenteert actuele kunst actuele kunst en vormgeving en theater, dans en performances die in en vormgeving en gaat er daarbij van gaat er daarbij van uit dat kunstenaars de context van de beeldende kunst uit dat kunstenaars­ en ontwerpers en ­ontwerpers steeds meer de worden geplaatst. Stuk is ontstaan steeds meer de grenzen van hun grenzen van hun discipline ­verkennen uit de studentenwereld en werkt steeds discipline verkennen­ in relatie tot de in relatie tot de maatschappelijke internationaler, een ontwikkeling die maatschappelijke context. Jaarlijks context.­ ­Jaarlijks ontwikkelt Z33 met Eva Witcox als nieuwe directeur ontwikkelt Z33 drie geïntegreerde, drie geïntegreerde, internationale beleid is geworden. internationale projecten. Naast Jurgen ­projecten. Studio Job toonde zowel Bey participeerden­ ook Anthony Dunne, nieuw als oud werk, afkomstig uit Marti Guixé en Fiona Raby in deze bruiklenen van kunstenaar, Groninger ­tentoonstelling, die deel uitmaakte van Museum en particulieren. een vormgevingsmanifestatie­ in samen­ werking met het NAi Maastricht.

Brazilië Bulgarije Canada Associacao Cultural Videobrazil, Museum of Modern Art Aloisio Nationaal Museum, Sofia Electric Eclectics Festival, Meaford São Paulo Magalhaes, Recife Rositza Stanisjewa Edwin van der Heide Tom van Vliet Ann Demeester € 9.705 € 82.368 € 3.889 € 35.102 € 2.465 € 2.865 € 2.373 € 32.000 okt 2007 aug 2007 sep – okt 2007 okt 2007 Het National Museum Sofia ontving Het Electric Eclectics Festival ontving Het zestiende Internationale Museum of Modern Art Aloisio een bijdrage voor de presentatie 7 een bijdrage in de kosten van deelname ­Electronica Art Festival Videobrasil ­Magalhaes nodigde Ann Demeester Faces 2 Eyes van het kunstenaarsduo van geluidsartiest Edwin van der Heide ontving een bijdrage voor de deelname van de Appel uit een workshop te Rositza Stanisjewa en Stella Kostova, met zijn laser sound performance. van Ton van Vliet. Het aanvankelijk op begeleiden voor de eerste editie van beiden oorspronkelijk uit Bulgarije. Het evenement wordt sinds 2006 video gerichte tweejaarlijkse festival het symposium Panorama of the Het project werd gecoördineerd door jaarlijks georganiseerd in het landelijke wordt sinds 1983 georganiseerd. Emergent Thought: Curating. Het de Stichting Oost Europa Projecten. Meaford in Canada. In 2007 werden De huidige curator Solange Farkas was symposium bestond uit een presen­ Waar het National Museum Sofia uitwisselings­projecten ontwikkeld met eerder verantwoordelijk voor de Pan tatie en vier workshops. De presentatie een goede reputatie geniet in de de groep Freunde Guter Musik en het African Contemporary Art ­Exhibition, belichtte het werk van twaalf jonge omringende landen en zijn program­ Lower Austrian Festival Office. Edwin won de Sergio Motta Cultural Award Braziliaanse curatoren, zoals Aracy mering zich internationaal ontwikkelt, van der Heide trad op naast een aantal São Paulo en verzorgde de Latijns- Amaral, Lisette Lagnado en Christiana zou 7 Faces 2 Eyes naar verwachting artiesten uit Canada en daarbuiten, Amerikaanse inzending voor de Tejo. De workshops werden begeleid bijdragen aan de belangstelling voor onder wie audiovisuele duo Alexander Contemporary Istanbul Art Fair. Sinds door internationale curatoren. hedendaagse kunst uit Nederland. Hacke en Danielle de Picciotto, de 2007 is zij directeur van Bahia Modern Christiana Tejo werkte onder meer aan toonkunstenaar Hans Peter Kuhn en Art Museum. Het door haar gepro­ Made in Mirrors, het internationale de Nihilist Spasm Band. grammeerde Videobrasil is een van de programma van Het Domein Sittard invloedrijkste mediafestivals van het en Vitamin Creative Space Guangzhou, zuidelijk halfrond. dat in 2006 werd ingezonden voor de culturele diversiteitsprijs van de Mondriaan Stichting. Presentaties Canada The Images Festival, Toronto, Ontario The Power Plant, Toronto Lonnie van Brummelen Yael Bartana € 2.437 € 6.720 € 4.825 € 37.200 apr – mei 2007 mrt – apr 2007

Het Images Festival nodigde Lonnie The Power Plant Contempory Art van Brummelen uit en kreeg daarvoor Gallery kreeg een bijdrage in de kosten een bijdrage. Het festival besteedt van een solotentoonstelling van Yael jaarlijks een maand lang aandacht aan Bartana, met werk uit de laatste vijf de mediakunsten en werkt samen met jaren en een recent werk uit 2006. The Canadese instituten als Cinemathèque Power Plant programmeert internati­ Ontario en The Power Plant. onaal, zowel in groeps- als in soloten­ Vervolgtentoonstellingen reizen door toonstellingen. De activiteiten worden Beeldende kunst en vormgeving internationaal naar evenementen als het Kasseler gerecenseerd in lokale, nationale en Dokumentarfilm- und Videofest en het internationale media, zoals Artforum, Ondersteuning 111 Tokyo Image Forum Festival. In 2007 Eye Weekly en The Toronto Star. Activiteiten 118 vond het festival voor de twintigste Jaarlijks ontvangt The Power Plant Ontwikkelingen 122 keer plaats, met naar verwachting ruim honderdtienduizend bezoekers; 6 Voornemens 122 vijfendertigduizend bezoekers. Voor gemiddeld trekken de tentoonstel­ Aanvragen 124 Lonnie van Brummelen was het de lingen tien- tot vijfentwintigduizend eerste keer dat in Noord-Amerika bezoekers. Voor Yael Bartana werden uitgebreid aandacht aan haar werk acht- tot tienduizend bezoekers werd besteed. Zij toonde onder andere verwacht. de installatie Grossraum.

China Vancouver Art Gallery, Vancouver Community Museum Project The Air Microwave Company, Hong Kong 126 Fiona Tan Association, Hong Kong Daan Roosgaarde € 39.153 € 356.667 2012 architecten, € 5.390 € 90.457 okt 2008 – jan 2009 Cindy van den Bremen en anderen nov 2007 € 15.593 € 42.607 De Vancouver Art Gallery ­ontving een jul 2007 Microwave inviteerde met steun van de bijdrage in de kosten van de tentoon- Mondriaan Stichting Daan ­Roosgaarde stelling Rise and Fall van Fiona Tan. Community Museum Project en Air voor Luminous Echo, de tiende editie De galerie brengt ­internationaal Association ontvingen een bijdrage van het Microwave International bekende kunstenaars als Stan ­Douglas, voor de Nederlandse deelname aan het New Media Art Festival in Hong Kong. Rodney Graham en Jeff Wall. Na Alternative Design Networking Seminar In dit festival ligt het accent op techno­ Vancouver reist de tentoonstelling in Hong Kong. De om hun sociaal logie en de toepassing daarvan in door naar andere locaties, waar­ gerichte werk uitgenodigde ­ontwerpers nieuwe-mediaprojecten. In reactie onder het Museum of Contemporary en kunstenaars waren: 2012 archi­ op de uitzinnig verlichte skyline Art ­Chicago, het Institute for tecten, Cindy van den Bremen, Yane met bewegen­de lichtprojecties van ­Contemporary Art Boston en ­eventueel Calovski, Jeanne van Heeswijk, Dennis Hong Kong presenteerde Luminous Museum Boijmans Van Beuningen. Kaspori, Joep van Lieshout, Rudy Echo innovatieve combinaties van Curator is Bruce Grenville. Bij J. Luijters, De Makers Van, Daniela licht, geluid en snelheid, gericht op de tentoon­stelling verscheen een Paes Leão en Elena Simons. Het nieuwe ervaringen in mediakunst. catalogus. seminar vormde het begin van een Daan Roosgaarde toonde het interac­ programma om ontwerp­praktijken te tieve landschap Dune 4.1, dat reageert actualiseren en nieuwe netwerken en op de geluiden en bewegingen van een nieuwe opleiding te ontwikkelen. voorbijgangers.

Duitsland Shanghai Institute of Visual Arts, Atrans Pavilion, Berlijn Aktualisierungsraum, Hamburg Ausstellungshalle zeitgenossische Shanghai Rajan V. Ritoe Melvin Moti Kunst, Munster Thonik € 3.930 € 14.755 € 550 € 2.800 Marcel van Eeden, Mathilde ter Heijne, € 10.560 € 249.904 jul – sep 2007 jun – jul 2007 € 3.556 € 60.000 nov 2007 jan – mrt 2008 Atrans Pavilion nodigde Rajan V. Ritoe Aktualisieringsraum Hamburg nodigde Het Shanghai Institute of Visual uit binnen zijn programma en kreeg Melvin Moti uit voor zijn activiteiten­ Ausstellungshalle zeitgenössische Arts ontving ondersteuning voor een daarvoor een bijdrage. Het ­paviljoen programma en kreeg daarvoor een Kunst Münster ontving een bijdrage presentatie van Thonik in Bund 18. fungeert sinds 2006 als ­multi­disciplinair bijdrage. De Aktualisieringsraum is voor de deelname van Marcel van Siva is een nieuw initiatief van de forum dat nieuwe strategieën voor en een initiatief van Nina Köller en Kerstin Eeden en Mathilde ter Heijne aan Fudan University en wordt financieel interventies in de stedelijke ruimte Stakemeier dat een jaar lang maande­ de tentoonstelling Lügen.nirgens, ondersteund door onder meer het en de waarneming daarvan presen­ lijks ruimte biedt aan een kunstenaar zwischen Fiktion und Dokumentation. ministerie van Educatie en investe­ teert. Jaarlijks wordt internationale om een fragment uit het verleden te AZKM is gevestigd in een voorma­ ringsmaatschappijen. Het instituut kunstenaars, architecten, fotografen actualiseren. In die maand vindt lig op- en overslaggebouw in het was verantwoordelijk voor de Chinese en ontwerpers gevraagd te reageren ook een eendaagse workshop plaats. oude industriële havengebied van inzending op de Biënnale van Venetië op een thema. In 2007 was het thema Over deze activiteiten wordt dit jaar ­Münster, tegenwoordig een locatie en is cocurator van de 2010 Shanghai A synchroni-city, waarop Rajan een catalogus uitgebracht. voor uitgeverijen, galeries en andere World Expo. De instelling richt zich V. Ritoe zijn project Hybrid Syntaxes Melvin Moti actualiseerde in het creative industries. Directeur Gail nadrukkelijk tot een jong publiek en ontwikkelde. fotoproject Re Novum een vergaan Kirkpatrick richt zich voor het AZKM professionele doelgroepen. pretpark bij Bilbao. op eigentijdse kunst, met het accent op de jongere generatie. Lügen.nirgens ging over authenticiteit en fictie in waarneming en kunst. Naast Van Eeden en Ter Heijne behoorden ook Sophie Calle, Hans Winkler en anderen tot de deelnemers. C/O Berlin, Berlijn Club Transmediale, Berlijn Hellen van Meene Todays Art € 908 € 45.616 € 4.414 € 195.853 mei – jul 2007 jan – feb 2007

C/O Berlin The Cultural Forum for Club Transmediale kreeg een bijdrage Photography kreeg een bijdrage in de in de kosten van de deelname van kosten van Hellen van Meenes solo­ Todays Art. Transmediale is een jaarlijks tentoonstelling Portraits 1995 – 2006, mediafestival voor nieuwe vormen van op de nieuwe locatie in het voormalige elektronische kunst binnen de geluids- Postfuhramt. C/O Berlin is een en clubcultuur. Het festival heeft een forum voor fotografie en program­ internationale programmering en trekt meert internationaal. Eerder zijn sterk de aandacht van pers en publiek. fotografen getoond als Anton Corbijn, Voor editie 2007 stelde Todays Art Beeldende kunst en vormgeving internationaal Annie Leibovitz en James Nachtwey. een programma samen met onder Ondersteuning 111 De tentoonstelling van Hellen meer de experimentele installatie Cell Activiteiten 118 van Meene werd georganiseerd met Phone Disco. Ontwikkelingen 122 Museum Folkwang in Essen. Voornemens6 122 . Aanvragen 124

Das Loch, Keulen European Art Projects, Berlijn Frankfurter Kunstverein, Frankfurt 127 Marijn van Kreij, Germaine Kruip Viktor Nieuwenhuys, Maartje Seyferth am Main € 2.600 € 143.068 € 3.790 € 340.510 Manon de Boer apr – mei 2007 apr – jun 2008 € 20.000 € 107.800 jan – apr 2008 Das Loch kreeg een bijdrage voor de European Art Projects krijgt een deelname van Marijn Van Kreij en bijdrage voor de deelname van Viktor De Frankfurter Kunstverein ontving Germaine Kruip aan ... was einmal Nieuwenhuys en Maartje Seyferth aan een bijdrage voor de eerste solo­ über heute gesagt werden wird: de tentoonstelling Megastructures presentatie van Manon de Boer in KölnShow2, onderdeel van een Reloaded. EAP slaagt erin ambitieuze­ Duitsland: The Time That Is Left. De tweejarig project voor het ontwik­ projecten op goede locaties te tentoonstelling bestond uit acht grote kelen van de locatie en de program­ realiseren en is verantwoordelijk voor installaties en videoprojecties en werd mering voor een kunsthal in Keulen. de inhoudelijke programmering van in samenwerking met Witte de With KölnShow2 stond in het teken van de Art Forum Berlin. Megastructures Rotterdam ontwikkeld. De activiteiten culturele infrastructuur van Keulen. De ­Reloaded is geïnspireerd door de van Frankfurter Kunstverein trekken de naam grijpt terug op The Köln Show grootschalige architectuurbenadering aandacht van nationale en internatio­ (1990), een samenwerkingsproject van onder meer Archigram, Yona nale dag- en kunstvakbladen als Frieze van negen Keulse galeries die destijds Friedman en Constant Nieuwenhuys. en Tema Celeste. Bij de tentoonstelling jonge kunstenaars toonden. Achttien Naast Nieuwenhuys en Seyferth nemen verscheen een drietalige catalogus. Keulse galeries presenteerden nu door ook José Davila, Ryan Gander en Nicolaus Schafhausen en Florian anderen deel. Bovendien wordt een Waldvogel geselecteerde jonge interna­ werk van Gordon Matta-Clark uit 1975 tionale kunstenaars. getoond. De tentoonstelling reist door naar andere locaties in Europa en daarbuiten.

Frankfurter Kunstverein, Frankfurt Frankfurter Kunstverein, Frankfurt Galerie Fahnemann, Berlijn Halle für Kunst, Lüneburg am Main am Main Hans Broek, Koen Vermeule Krist Gruijthuijsen, Guido van der Jonas Ohlsson Maria Pask € 5.000 € 8.122 Werve € 750 € 6.150 € 2.000 € 56.135 mei – jun 2007 € 2.864 € 26.504 mei 2007 mei – jul 2007 aug – okt 2007 Galerie Fahnemann kreeg een bijdrage Tijdens de Frankfurter Museumnacht De Frankfurter Kunstverein kreeg een voor het presenteren van werk van Halle für Kunst Lüneberg kreeg presenteerde de Frankfurter bijdrage voor de deelname van Maria Hans Broek en Koen Vermeule. een bijdrage voor de deelname van Kunstverein een programma van Jonas Pask aan de groepstentoonstelling­ ­Fahnemann heeft een afzonderlijke gast­curator Krist Gruijthuijsen en Ohlsson, gewijd aan funky carioca, Pensée Sauvage. De Kunstverein afdeling eigentijdse kunst: Fahnemann kunstenaar Guido van der Werve een muziekvorm die zijn oorsprong concentreert zich op moderne en Projects. In 2006 bestond de galerie aan het project A Fine Dialogue. vindt in de heuvels rond Rio de Janeiro, eigentijdse kunst en probeert daarvan 25 jaar. Fahnemann werkt interna­ De Halle geniet internationaal een en ­ontving hiervoor een bijdrage. de maatschappelijke relevantie te tionaal met galeries en uitgevers in uitstekende reputatie als platform De Kunstverein concentreert zich belichten zowel in nationale als in Europa (Napels, Nice, Rome, Salzburg, voor ver­nieuwende en kritische op moderne en eigentijdse kunst en internationale projecten. Sinds begin Zürich) en daarbuiten (New York, tentoonstellings­praktijken. In A Fine probeert daarvan de maatschap­ 2006 is het project Speaking of Others Seoul). Partner in Nederland is Galerie Dialogue werden afwisselend twee pelijke ­relevantie te belichten zowel gaande, een lezingen- en presentatie­ Tanya Rumpff. installaties met elkaar geconfronteerd, in nationale als in internationale programma waar cultureel-politieke zodat ten slotte alle installaties in dia­ projecten. Sinds begin 2006 is het pro­ initiatieven en eigentijdse kunst­ loog gingen met elkaar. Naast Guido ject Speaking of Others gaande, een initiatieven samenkomen. Tijdens de van der Werve waren zeven andere lezingen- en presentatieprogramma Frankfurter Museumnacht ontving kunstenaars bij dit project betrokken, waar cultureel-politieke initiatie­ men ruim drieduizend bezoekers. onder wie David Claerbout, Jesper Just ven en eigentijdse kunstinitiatieven­ Aan Pensée Sauvage, ontwikkeld met en Salla Tykkä. samenkomen. Tijdens de Frankfurter de Ursula Blickle Stiftung, werd verder Museumnacht ontving men ruim deelgenomen door Carlos Garaicoa en drieduizend bezoekers. anderen. Presentaties Duitsland Haus der Kunst, München K21 Kunstsammlung Inside Outside Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf € 13.000 € 60.000 De Rijke De Rooij okt 2007 – jan 2008 € 14.620 € 181.000 dec – apr 2008 Haus der Kunst ontving een bijdrage voor de presentatie van het werk van Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen het Nederlandse ontwerpbureau Inside ontving een bijdrage voor een tentoon­ Outside (Petra Blaisse). Bij het zeven­ stelling van De Rijke De Rooij. tigjarige jubileum van het gebouw van De Kunstsammlung is onderverdeeld Haus der Kunst realiseerde het bureau in twee afzonderlijke museum­ het gordijnensysteem Shifted Room. gebouwen, K20 (twintigste eeuw) en Dit werk heeft een permanent karakter K21 (deze eeuw), en programmeert Beeldende kunst en vormgeving internationaal en werd uitgevoerd in ruimtes met interna­tionaal, met kunstenaars als eerder geplaatste installaties van onder Eija-Liisa Ahtila, Henri Matisse en Ondersteuning 111 anderen Paul McCarthy, Allan Kaprow Joe Scanlan. Het was de eerste grote Activiteiten 118 en Christoph Schlingensief. tentoonstelling van De Rijke De Rooij Ontwikkelingen 122 in Duitsland die, evenals de catalogus, 6 Voornemens 122 werd ontwikkeld in samenwerking met Aanvragen 124 het Museo d’Arte Moderna di Bologna en ook in Bologna door de Mondriaan Stichting werd ondersteund.

KGNM Society of New Music, Keulen Kölnischer Kunstverein, Keulen Kunsthalle, Bern 128 Edwin van der Heide Mark Bain, James Beckett Otobong Nkanga € 3.600 € 24.500 € 8.665 € 52.290 € 2.076 € 327.800 aug 2007 mrt – mei 2007 jun – aug 2007

De Kölner Gesellschaft für Neue Musik De Kölnischer Kunstverein ontving een Kunsthalle Bern nodigde Otobong kreeg een bijdrage voor de deel­ bijdrage voor het project Museum of Nkanga uit te reageren op Art as Life, name van Edwin van der Heide aan Noise van Mark Bain en James Beckett. de eerste grote overzichtstentoon­ ­BrückenMusik, een jaarlijks terug­ De Kunstverein beschikt over tijdelijke stelling in Europa van Allan Kaprow, kerend evenement in Keulen, dat veel woon- en werkruimte voor buiten­ en ontving daarvoor een bijdrage. aandacht trekt in de internationale landse kunstenaars, kunsttheoretici De tentoonstelling was het resul­ experimentele muziekwereld en in en curatoren, en werkt samen met taat van samenwerking met het Van 2007 zijn dertiende editie beleefde. partners als de Kunsthochschule für Abbemuseum en Haus der Kunst BrückenMusik benut de geluids­ Medien Köln, Galerie Im Taxispalais München, en werd samengesteld door kwaliteiten van de architecturale Innsbruch en Kunsthalle Zürich. Eva Meyer-Hermann (München), tussenruimten van de Deutzer Brücke Bij Museum of Noise verscheen Philippe Pirotte (Bern) en Stephanie in Keulen, zonder versterkers. Het een catalogus met aan dit project Rosenthal (Eindhoven). Als uitgangs­ programma is in handen van Hans gerelateerd werk van Mark Bain en punt voor haar project nam Otobong W. Koch (componist) en Jens Brand James Beckett, ingeleid door Wolfgang Nkanga het werk Baggage, dat Kaprow (mediakunstenaar). Naast Edwin van Brauneis, die voor beide kunstenaars in april 1972 realiseerde. der Heide, die Pneumatic Sound Field tot hun eerste institutionele publicaties installeerde, realiseerden ook Lutz behoort en om die reden belangrijk Fritsch en Martin Riches een geluids­ is voor hun ontwikkeling. installatie in de brug.

Künstlerhaus Bremen, Bremen Lenbachhaus Kunstbau, München Pinakothek der Moderne, München Redaktionsbüro Vanessa Adler, Berlijn Pablo Pijnappel Erik van Lieshout Fiona Tan Mathilde ter Heijne € 2.390 € 12.072 € 9.843 € 75.000 € 15.000 € 71.500 € 5.000 € 24.500 jul – okt 2007 mei – aug 2007 sep 2007 – jan 2008 Redaktionsburo Vanessa Adler ver­ Galerie Künstlerhaus Bremen ontving Lenbachhaus Kunstbau kreeg een De Pinakothek der Moderne ontving zorgde op verzoek van Mathilde ter een bijdrage voor een tentoonstelling bijdrage voor een project met Erik van een bijdrage voor het vertonen Heijne een publicatie over haar werk van Pablo Pijnacker. Het Künstlerhaus Lieshout, dat met Museum Boijmans van Eighty Days van Fiona Tan. De en ontving daarvoor ondersteuning. is een centrum voor internationale Van Beuningen (Rein Wolfs) en Pinakothek is een van ‘s werelds groot­ Het boek is uitgegeven door Hatje actuele kunst dat ruimte biedt voor Kunsthaus Zürich (Miriam Varadinis) ste instellingen voor beeldende kunst Cantz en wordt internationaal gedis­ artistieke productie, met gastateliers, werd ontwikkeld door Susanne uit de twintigste en eenentwintigste tribueerd. Vanessa Adler redigeerde de uitwisselingsprogramma’s en jaarlijks Gaensheimer (Lenbachhaus). Het eeuw en bestaat uit vier musea: voor publicaties van Kunst-Werke Berlin en drie tot vijf tentoonstellingen, vaak in Lenbachhaus behoort tot de belang­ beeldende kunst, grafiek, architectuur produceerde catalogi voor PS1 New samenwerking met kunstopleidingen. rijkste locaties voor hedendaagse kunst en vormgeving. Zij beschikt over een York en ZKM Karlsruhe. Ook verzorgde Elke tentoonstelling heeft een parallel­ in München en beheert een unieke beroemde collectie, programmeert ze publicaties voor particuliere verza­ programma van lezingen en discussie­ collectie Duitse expressionisten en een internationaal en werkt samen met melaars. De publicatie If It’s Me It’s bijeenkomsten. De tentoonstelling van belangrijke collectie klassiek-moder­ belangrijke internationale instellingen. Not Me, Mathilde, Mathilde begeleidt Pijnacker was zijn eerste institutionele nen. Het project van Erik van Lieshout Eighty Days ging uit van de vraag in presentaties van Mathilde ter Heijne in solopresentatie in Duitsland en werd werd later in aangepaste vorm in hoeverre fotografie de wereld kan Art Unlimited Basel en ZKM Karlsruhe, gecombineerd met een vertoning van Kunsthaus Zürich gepresenteerd onder archiveren en ontstond in coöperatie beide in 2008, en wordt ook in Galerie twee van zijn films en een lezing. de titel Kunsthaus Hollywood. met het Siemens Arts Program; de Arndt und Partner (Berlijn) en Gallery begeleidende catalogus werd ook op Susanne Vielmetter (Los Angeles) de Frankfurter Buchmesse verkocht. gepresenteerd. Skulptur Projekte 07, Münster Tesla, Berlijn Suchan Kinoshita, Maria Pask Dick Raaijmakers € 70.000 € 98.000 € 3.470 € 61.270 jun – sep 2007 nov 2007

Skulptur Projekte Münster kreeg een Tesla ontving een bijdrage voor de bijdrage voor de deelname van Suchan Nederlandse deelname van Dick Kinoshita en Maria Pask aan de Raaijmakers aan het festival Scheitern vierde editie van deze tentoonstelling Lernen. Het in 2006 als laboratorium van beeldende kunst in de openbare voor mediakunst opgerichte Tesla ruimte, die sinds 1977 eens per tien is gericht op presentaties, onder­ jaar plaatsvindt. De tentoonstel­ zoek en residencies en ondersteunt ling, samengesteld door Brigitte ­producties. Het wordt geleid door Franzen, Kasper König en Carina Andreas Broeckmann,­ Detlev Scheider Beeldende kunst en vormgeving internationaal Plath, was voor het eerst voorzien van en Carsten Seiffarth. In Scheitern Ondersteuning 111 een uitvoerig educatief programma Lernen stonden Raaijmakers concep­ Activiteiten 118 (Summer Academy) voor diverse tuele benadering en zijn invloed op Ontwikkelingen 122 doelgroepen. Omdat Münster ditmaal een jongere generatie Nederlandse Voornemens6 122 . samenviel met de Biënnale van Venetië mediakunstenaars centraal. Aan het Aanvragen 124 en de Documenta in Kassel, konden festival namen achttien Nederlandse ­bezoekers aan alle drie evenementen kunstenaars(groepen) deel en werd de zich inschrijven voor een grand tour. door V2_ uitgebrachte publicatie over Raaijmakers gepresenteerd.

Frankrijk Frac Nord-Pas de Calais, Duinkerken Frac Nord-Pas de Calais, Duinkerken International Poster and Graphic Arts 129 Marina Abramovic, Atelier Van LA Raeven Festival, Chaumont Lieshout, Rineke Dijkstra, Gerald van € 443 € 7.191 Richard Niessen der Kaap jan – mrt 2007 € 6.758 € 57.694 € 7.643 € 117.276 mei – jun 2007 jul – nov 2007 Frac Nord inviteerde het kunstenaars­ duo LA Raeven voor de presentatie Het International Poster and Graphic Het Fonds Régional d’art contem­ Trouble Girls Fille Rebelles en kreeg Arts Festival nodigde Richard Niessen porain Nord Pas de Calais nodigde daarvoor een bijdrage. Het Fonds uit voor een tentoonstelling en kreeg Marina Abramovic, Atelier Van ­Régional d’Art Contemporain Région daarvoor een bijdrage. Dit jaarlijkse Lieshout, Rineke Dijkstra en Gerald Nord Pas de Calais beheert de festival toont de diversiteit in beeld en van der Kaap uit voor het project belangrijkste collectie internationale gebruik van grafisch ontwerp en biedt Schaduwen in het paradijs en kreeg eigentijdse kunst in Noord-Frankrijk, jonge ontwerpers een platform om daarvoor een bijdrage. Frac Nord inclusief een collectie vormgeving met zich te presenteren. Het wil verbindin­ programmeert internationaal en gaat onder meer Jurgen Bey en Droog. Het gen leggen tussen Franse ontwerpers daarbij samenwerkingsverbanden aan fonds programmeert internationaal en en hun internationale collega’s en met collega-instellingen in binnen- werkt samen met collega-instellingen tussen oude en nieuwe media. In 2007 en buitenland. In Schaduwen in het in binnen- en buitenland. Voor Trouble was een historische tentoonstelling paradijs werd hedendaagse kunst Girls Fille Rebelles werden ook Dennis gewijd aan de Amerikaanse ­ontwerper geïntegreerd in gebieden in België, Adams, Sarah Jones en Laurie Parsons Paul Rand en een eigentijdse aan Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk uitgenodigd. Het videowerk Love Knows Richard Niessen. Hij toonde TM-City, die herinnering dragen aan de Eerste Many Faces van L.A. Raeven werd toe­ een flexibele architecturale presentatie en Tweede Wereldoorlog. Naast de gevoegd aan de collectie van Frac Nord. van ontwerpen die samen acht wijken kunstenaars uit Nederland namen van een stad vormen. ­kunstenaars deel uit onder meer Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

Le lieu unique Centre de recherches Les presses du réel, Dijon Rencontres Internationales Rencontres Internationales pour le developpement culturel, Nantes Paul Panhuysen de la Photographie, Arles de la Photographie d’Arles, Arles Atelier Van Lieshout, Kevin van Braak € 5.000 € 41.550 Erik Kessels Raimond Wouda en anderen € 24.500 € 58.000 € 3.805 € 3.805 € 50.000 € 565.638 Les presses du réel ontvingen onder­ jul – sep 2007 jul – sep 2007 jun – sep 2007 steuning voor de publicatie van een monografie met dvd over Paul Rencontres d’Arles kreeg een bijdrage Rencontres d’Arles kreeg een bijdrage Le Lieu Unique kreeg een bijdrage Panhuysen, Les Règles du jeu – The voor het presenteren van een selectie voor het presenteren van de door voor de deelname van Atelier Van Game Rules. Les presses du réel zijn Loving Your Pictures uit de collectie Foam samengestelde tentoonstelling Lieshout, Kevin van Braak, Edwin van een onafhankelijke uitgeverij, die haar van Erik Kessels. Rencontres is een School, met werk van Raimond Wouda. der Heide, Florentijn Hofman, Dennis publicaties zowel nationaal als inter­ van de grootste jaarlijkse ­fotofestivals Rencontres is een van de grootste ­Oudendijk en Dré Wapenaar aan nationaal distribueert en deelneemt in Frankrijk en werkt samen met jaarlijkse fotofestivals in Frankrijk Estuaire 2007, de eerste van drie biën­ aan de boekenbeurzen in Frankfurt organisaties als het Center for Creative en werkt samen met organisaties als nales voor kunstwerken in de openbare en Parijs. Les Règles du jeu is de eerste Photography Tucson, MoMA New het Center for Creative Photography ruimte langs de Loire tussen Nantes monografie over Paul Panhuysen en York en Fotomuseum Winterthur. Tucson, MoMA New York en Foto­ en Saint-Nazaire. De helft van de belicht de uiteenlopende activitei­ Het festival trekt tweehonderdduizend museum Winterthur. Het festival trekt kunstopdrachten krijgt een permanent ten van deze beeldend kunstenaar, bezoekers. Loving Your Pictures omvat twee­honderdduizend bezoekers. Eerder karakter. De organisatie is in handen ­musicus, performer, organisator. negen series gevonden foto’s, naar was een bijdrage toegezegd voor de van Le Lieu Unique, een kunstcentrum thema bijeengebracht. Later werd presentatie van het project Loving Your met een jaarlijks budget van € 4,7 ook een bijdrage toegezegd voor het Pictures van Eric Kessels. miljoen, dat in 2006 bijna vijfhonderd­ presenteren van de door Foam samen­ duizend bezoekers trok. Voor Estuaire gestelde tentoonstelling School, met 2007 werden veertig kunstenaars werk van Raimond Wouda. uitgenodigd, onder wie Daniel Buren, Anish Kapoor en Erwin Wurm. Presentaties Frankrijk Roaratorio, Parijs Tools Galerie, Parijs Yael Bartana, Persijn Broerse en Kuniko Maeda, Mario Minale anderen € 4.050 € 18.753 € 4.000 € 322.660 okt 2007 jun 2007 Tools Galerie ontving een bijdrage Rencontres Internationales Paris Berlin voor de presentatie van het kreeg een bijdrage in de kosten van ­Rotterdamse duo Kuniko Maeda en deelname van Yael Bartana, Persijn Mario Minale. De galerie is opgericht Broerse Margit Lukacs, Jan de Bruin, in 2003 en ­promoot het werk van Marina Chernikova, eddie D, Jodi jonge vorm­gevers met thematische (Joan Heemskerk, Dirk Paesmans), of mono­grafische presentaties. Remco Packbiers Remco Schuurbiers, Tools introduceert de vormgevers Beeldende kunst en vormgeving internationaal Martijn Veldhoen en Guido van der ook bij institutionele ­verzamelaars. Werve aan editie 2007 van dit festival. Andere door Tools eerder getoonde Ondersteuning 111 De Rencontres vormen sinds 1997 een ­Nederlandse vormgevers waren Activiteiten 118 multidisciplinair platform voor heden­ ­Maarten Baas, Mark van der Gronden Ontwikkelingen 122 daagse beeldende kunst en nieuwe en Ted Noten. 6 Voornemens 122 filmkunst. In dit evenement kan een Aanvragen 124 breed publiek in Parijs en Berlijn, en inmiddels ook in Madrid, kennismaken met een internationale keuze werk van kunstenaars en regisseurs.

Griekenland Jeroen van Tuyl, Rotterdam Athens Biennial, Athene Ileana Tounta Contemporary Art 130 Parijse modeweken 2007 Marc Bijl, Kimberly Clark en anderen Center, Athene € 2.995 € 30.569 € 30.175 € 30.175 Maria Zervou jun – jul 2007 sep – nov 2007 € 9.113 € 24.518 okt – nov 2007 Jeroen van Tuyl ontving ondersteuning De Biënnale van Athene nodigde met voor zijn deelname aan de mannen­ steun van de Mondriaan Stichting Ileana Tounta Contemporary Art modebeurs Rendez-Vous Homme Marc Bijl, Kimberly Clark, Folkert de Center ontving ondersteuning voor tijdens de Parijse modeweken. Jong, Germaine Kruip, Mark Manders een tentoonstelling van Maria Zervou. ­Rendez-Vous is bestemd voor jonge en Stefanos Tsivopoulos uit voor haar Het centrum richt zich met allerlei ontwerpers en vond dit jaar plaats op eerste editie. Deze werd samengesteld activiteiten (festivals, lezingen, muziek­ Espace Evolution en Espace Richelieu. door Xenia Kalpaktsoglou, Poka-Yio evenementen, performances, publica­ Van Tuyl laat zich in zijn ontwerpen en Augustine Zenakos in de vorm van ties) op eigentijdse kunst, zowel Grieks inspireren door de mechanische een publicatie, een symposium en ten als internationaal, en neemt deel aan mens en de invloed van technologie slotte de tentoonstelling zelf, waarvoor kunstbeurzen als Arco, Art Basel op de mens. Hij ontwerpt kleding als zestig kunstenaars werden uitgeno­ en Miart. Het maakte internationale een metafoor voor transformatie­ digd. Met de biënnales van Lyon en groepstentoonstellingen in samen­ processen. Zijn deelname aan Rendez- Istanbul, die eveneens in september werking met partners in binnen- Vous bestond uit een presentatie op openden, ging de Biënnale van Athene en buitenland, zoals Britannia Works, de beurs en een modeshow met de een publicitair samenwerkingsband Danish Contemporary Art Group collecties Dragontech en Transformer. aan, onder de naam Tres Bienn, Show en 3 Artists from Leipzig. dat zich presenteerde op de Biënnale De tentoonstelling van Maria Zervou van Venetië. was getiteld Here Now, en ging ver­ gezeld van een catalogus.

Hongarije National Museum of Contemporary Acax, Boedapest C3 Center for Culture & Mücsarnok Kunsthalle, Boedapest Art Athens, Athene Bertien van Manen, Hans van der Meer Communication, Boedapest Klaas Kloosterboer, Mark Kremer, Stefanos Tsivopoulos € 35.600 € 72.500 PIPS:lab Joost Rekveld, Fiona Tan € 5.650 € 40.111 feb – apr 2008 € 6.110 € 14.570 € 4.980 € 18.880 dec – mrt 2008 mei 2007 jun – aug 2007 Agency for Contemporary Art Het National Museum of Exchange ontving een bijdrage voor Centre for Culture and Communication Mücsarnok Kunsthalle kreeg een Contemporary Art Athens kreeg de deelname van de fotografen C3 ontving een bijdrage voor een bijdrage voor de deelname van Klaas een bijdrage voor de deelname van Bertien van Manen en Hans van der presen­tatie van PIPS:lab in een Kloosterboer, Mark Kremer, Joost Stefanos Tsivopoulos aan een tentoon­ Meer aan het festival Lowfest, gericht tentoonstelling over de uitvindingen Rekveld en Fiona Tan aan stelling over een jonge generatie kun­ op eigentijdse beeldende kunst en van Wolfgang von Kempelen. Het The Projection Project: Budapest stenaars van Griekse afkomst. Het in vormgeving uit Nederland. Voor de instituut voor nieuwe media C3 ver­ Episode. Mücsarnok heeft als 2000 opgerichte museum presenteert programmering werd samengewerkt leent faciliteiten voor het produceren opdracht eigentijdse kunst uit en verwerft moderne en eigentijdse met BNO, Design Academy Eindhoven, van nieuwe-mediawerken, verzorgt Hongarije te tonen, evenals inter­ kunst van Griekse en internationale Jan van Eyck Academie, Fotomuseum, een verblijfsprogramma, organiseert nationale hedendaagse kunst, en is bodem en bezit een belangwekkende NAi, Premsela Stichting, Ronmandos, symposia, workshops en lezingen, verantwoordelijk voor de Hongaarse videocollectie. Stefanos Tsivopoulos Tanja Rumpff en met de Nederlandse en beheert een documentatiecen­ inzending naar de Biënnale van toonde het videowerk Repeat. ambassade in Budapest. Barnabas trum. Ook organiseert het met enige Venetië. The Projection Project, Bencsik (Acax) was inhoudelijk verant­ regelmaat grote manifestaties, waarbij ­georganiseerd door het MuHKA, woordelijk voor de beeldende kunst en wordt uitgeweken naar andere locaties met het IFFR en NAi Uitgevers, Reka Matheidisz (vormgevingscentrum als Kunsthalle Budapest, Millenium en samengesteld door Mark Kremer, Wamp) voor de vormgeving. Park Chicago en National Centre for Edwin Carels en Dieter Roelstraete, Contemporary Arts Moskou. C3 heeft was een overname. Het ging over de partnerinstellingen over de hele wereld, wijze waarop kunstenaars omgaan waaronder Montevideo, Steim en V2_ met verandering van de werkelijkheid in Nederland. door projectie. Ierland Wamp, Boedapest Dublin City Gallery The Hugh Lane, Wamp Dutch-Flemish-Hungarian Dublin design Festival Ellen Gallagher € 38.106 € 171.238 € 15.000 € 51.350 feb – mrt2008 sep 2007 – jan 2008

Wamp ontving een bijdrage voor het The Hugh Lane kreeg een bijdrage voor festival Lowfest, gericht op eigen­ de tentoonstelling Coral Cities van Ellen tijdse beeldende kunst en design uit Gallagher. De galerie werd in 1908 Nederland. Voor de ­programmering opgericht op basis van de collectie­ van werd samengewerkt met BNO, kunsthandelaar Hugh Lane. Het insti­ Design Academy Eindhoven, Jan van tuut is gewijd aan eigentijdse kunst met Eyck ­Academie, Fotomuseum, NAi, een internationale reputatie, zoals van Premsela Stichting, Ronmandos, Francis Bacon, Tacita Dean en Barry Beeldende kunst en vormgeving internationaal Tanja Rumpff en met de Nederlandse Flanagan, en werkt vaak met gast­ Ondersteuning 111 ambassade in Budapest. Barnabas curatoren. De tentoonstelling van Ellen Activiteiten 118 Bencsik (Acax) was inhoudelijk ver­ Gallagher werd, evenals de catalogus,­ Ontwikkelingen 122 antwoordelijk voor de beeldende kunst ontwikkeld in samenwerking met Tate Voornemens6 122 . en Reka Matheidisz (vormgevings­ Liverpool. Aanvragen 124 centrum Wamp) voor de vormgeving.

IJsland India Project Arts Centre, Dublin Safn Contemporary Art Collection, Calcutta Art Research Foundation, 131 Joost Conijn Reykjavik Calcutta € 751 € 12.200 Jennifer Tee Melvin Moti jul – sep 2007 € 6.300 € 6.300 € 2.000 € 2.000 jun – sep 2007 okt – nov 2007 Het Project Arts Centre kreeg een bijdrage voor de deelname van Joost Safn Contemporary Art Collection Calcutta Art Research nodigde Melvin Conijn aan Play Safe: Battlefields in ontving ondersteuning voor een Moti uit voor een kort verblijf, om te the Playground. Project Arts is een tentoonstelling van Jennifer Tee. Safn reageren op werk van de Bengaalse centrum voor interdisciplinariteit, bestaat sinds 1978, wordt geleid door modernist Ram Kinkar Baij. Het vooral in de podiumkunsten. Het volgt een kunstenaarsvereniging en verzamelt verblijf- en onderzoeksprogramma de nieuwste ontwikkelingen en presen­ en presenteert hedendaagse beeldende CAR is een initiatief van de Indiase teert werk in een theoretisch onder­ kunst en klassieke avantgardekunst kunstenaar Praneet Soi en de zoekskader. De programmering is zoals minimal art en conceptual art. Zweedse curator Anders Kreuger. internationaal, vaak ook niet-westers. De oriëntatie is internationaal, op Zij ­betrekken inter­nationaal bekende Veel geprogrammeerde kunstenaars onder anderen Dan Flavin, Donald beeldend kunstenaars,­ kunsttheoretici waren voor het eerst in Ierland te zien. Judd en Lawrence Weiner, en nationaal, en curatoren bij het kunstcircuit in Play Safe ging over kinder(computer) op onder anderen Olafur Eliasson en Calcutta om dat te professionaleren spelen. Overige deelnemers aan dit ­Sigurdur en Kristjan Gudmundsson. en te internationaliseren. Moti werd project waren Yael Bartana, Ralph Er zijn talloze samenwerkingsverbanden gevraagd om zijn betrokkenheid bij Borland, Gintaras Makarevicius en met buitenlandse instellingen, waarvan de Indiase diaspora. Axel Stockburger. vele door de Mondriaan Stichting werden ondersteund.

Italië Associazione Culturale Visioni Maarten Baas, Waalre Pieke Bergmans, Amsterdam Joost van Bleiswijk, Waalre Contemporanee, Roma Maarten Baas Pieke Bergmans Joost van Bleiswijk, Kiki van Eijk Miart 2007 € 8.500 € 93.375 € 4.800 € 5.932 € 12.330 € 35.859 € 30.000 € 118.929 apr 2007 apr 2007 apr 2007 mrt – apr 2007 Maarten Baas verzorgde tijdens Pieke Bergmans ontving een bijdrage Ontwerpers Joost van Bleiswijk en Kiki Milan’s International Modern and Salone del Mobile met steun van de voor een presentatie van haar werk van Eijk ontvingen een bijdrage voor Contemporary Art Fair besteedde ­Mondriaan Stichting een presentatie op drie locaties in Milaan tijdens de gezamenlijke presentatie van hun met steun van de Mondriaan Stichting van zijn werk in Studio Iroko in de Salone del Mobile. In een zelf ­collecties tijdens Salone del Mobile extra aandacht aan beeldende kunst Zona Tortona. Hij toonde een selectie gehuurde studio aan de Via Tortona onder de titel Quality Time. Zij hebben uit Nederland met als motto Olanda van bestaand werk en nieuw werk op 12 presenteerde zij Chrystal Virus in zich al eerder internationaal gepresen­ 2007: guest country. Het was de basis van bestaande concepten en samenwerking met Vitra, Unlimited teerd, onder meer tijdens Design Tide twaalfde keer dat deze internationale presenteerde daarnaast ook Edition (geëxtrudeerde vazen), Mirrors Tokio en Salon du Meuble Parijs, en kunstbeurs plaatsvond. De aandacht een nieuw concept. Ook richtte hij (spiegelinstallaties) en Sticky Virus kregen recensies in bladen als Arbitare voor Nederland was tweeledig: een een bar-restaurant in met stukken (virusvormige vinylstickers); in Spazio Casa, Chicago Tribune en Items. presentatie van kunstenaars onder uit zijn collectie en ter plaatse Rosanna Orlandi presenteerde zij Quality Time was verdeeld over vier de titel Archipelago Olanda 2007 en gemaakte meubel­stukken. Er werden Unlimited Edition en in Gallery Dilmos ruimtes, op de thema’s Food, Play, een presentatie van galeries onder de vijfduizend bezoekers verwacht. een nieuw project. Living en Sleeping. Het publiek kon, titel Olanda 2007, le gallerie. Tot de in aanwezigheid van de ontwerpers, geselecteerde kunstenaars behoorden deelnemen aan etentjes, schaak­spelen Charlotte Dumas, Jeroen Kooijmans en andere activiteiten. Er werden en Gabriel Lester, tot de geselecteerde twaalfduizend bezoekers verwacht. galeries Ellen de Bruijne, Van Gelder en Tanya Rumpff. Presentaties Italië Chi ha paura...?, Amsterdam Cor Unum, Den Bosch Gijs Bakker, Chris Kabel en anderen Demakersvan, Ineke Hans, Richard € 2.750 € 11.536 Hutten en anderen apr 2007 € 6.000 € 53.000 apr 2007 Stichting Chi ha paura … ? kreeg een bijdrage voor de deelname van Gijs Cor Unum nodigde Demakersvan, Bakker, Chris Kabel, Ted Noten, Ruudt Ineke Hans, Richard Hutten, Bertjan Peters, Katja Prins en Studio Tjep aan Pot en Marcel Wanders voor een haar presentatie tijdens Salone del presentatie in Zona Tortona tijdens Mobile. De stichting is daar jaarlijks Salone del Mobile 2007 en ontving aanwezig met een nieuwe collectie die daarvoor ondersteuning. Het bedrijf in opdracht wordt gemaakt. Ditmaal presenteert zich om de twee jaar in Beeldende kunst en vormgeving internationaal werd dertig ontwerpers uit binnen- en Milaan. De vorige presentaties, Steen buitenland gevraagd een ontwerp in te anno 2005, geïnspireerd door Jan Ondersteuning 111 dienen geïnspireerd op hedendaagse Steen, eindigde als vijfde in de top Activiteiten 118 rituelen. Daarvan werden er vijftien tien van beste designshows. De uit­ Ontwikkelingen 122 in productie werden genomen en genodigde ontwerpers werd verzocht 6 Voornemens 122 gepresenteerd. De ontwerpen werden een tafelstuk te maken, onder de Aanvragen 124 geselecteerd door Gijs Bakker, Guus titel Center Pieces: Something To Bakker en Liesbeth den Besten. Bij de Talk About. De tafelcollectie werd in presentatie verscheen een catalogus. beperkte oplage uitgebracht.

Design Academy Eindhoven, Galleria Monica de Cardenas, Milaan Galleria d’Arte Moderna 132 Eindhoven Juul Kraijer e Contemporanea, Bergamo The Family of Form € 9.321 € 26.634 Huib Haye van der Werf (Salone del Mobile 2007) sep – nov 2007 € 538 € 23.907 € 20.875 € 84.075 jun – okt 2007 apr 2007 Galleria Monica de Cardenas kreeg een bijdrage in de kosten van een Galleria d’Arte Moderna e Design Academy Eindhoven kreeg solopresentatie van tekeningen van ­Contemporanea di Bergamo organi­ een bijdrage in de kosten van de Juul Kraaijer. De galerie is sinds 1992 seerde met Smak Gent de tweede presentatie The Family of Form tijdens gevestigd in Milaan Corso Como en editie van Qui. Enter Atlas – Inter­ Salone del Mobile van ontwerpen van presenteert zich daarbuiten ook op national Symposium of Young drie generaties ontwerpers opgeleid internationale kunstbeurzen als Curators en ontving een bijdrage in aan dit instituut, van Richard Hutten The Armory Show, Art Basel en de kosten van deelname van Huib en Hella Jongerius tot Maarten Baas Fiac. De kunstenaars die de galerie Haye van der Werf. Aan het sym­ en Joris Laarman. De presentatie was vertegenwoordigt zijn internationaal posium, gecoördineerd door Dara onderdeel van het zestigjarig jubileum van herkomst, variërend van Stephan Birnbaum, met als thema Art in van de Academy en had als thema ­Balkenhol en Esko Mannikö tot the Landscape of the Media, werd de identiteit van vormgeving. Locatie Djordje Ozbolt en Thomas Struth. deelgenomen door vijftien curatoren was het Minguzzi Museum, onder de 35 jaar die waren voorge­ een zeventiende-eeuws gebouw aan dragen door evenzovele inter­nationale de Via Palermo. De presentatie kunstinstellingen. Tot de uitgenodigde besloeg drie verdiepingen en toonde curatoren ­behoorden verder Binna alle ­disciplines van de Design Choi, Nav Haq en anderen. ­Academy: driedimensionaal, film, grafisch, virtueel.

Ineke Hans, Arnhem Koninklijke Tichelaar Makkum, La Biennale di Venezia, Venetië Museo d‘Art Contemporanea Roma, Ineke Hans Makkum Steve McQueen Rome € 8.474 € 18.562 Dick van Hoff € 4.015 € 4.015 Atelier Van Lieshout apr 2007 € 3.625 € 50.848 jun – nov 2007 € 39.000 € 187.250 apr 2007 mei – dec 2007 Ineke Hans ontving een bijdrage voor De organisatie van de Biënnale van haar presentatie in Zona Tortona Koninklijke Tichelaar Makkum vroeg Venetië kreeg een bijdrage voor de Het Museo d’Arte Contemporanea di tijdens de Salone del Mobile in Milaan. Dick van Hoff mee te werken aan deelname van Steve McQueen aan de Roma vroeg Atelier Van Lieshout de Zij werd uitgenodigd door Superstudio zijn ontwikkelingsprogramma voor 52ste Biënnale van Venetië. De kunste­ installatie Technocraat te realiseren Piu. De presentatie had innovatie als nieuwe producten en kreeg daarvoor naar toonde een videofilm over het op de binnenplaats van het museum thema en omvatte oud en nieuw werk een bijdrage. Deze producten worden delven en verwerken van mineralen. en ontving daarvoor een bijdrage. opgesteld in evocatief huiselijke jaarlijks tijdens Salone del Mobile Het Macro bestaat sinds 2002 op een settings. Elders op de Salone werd gepresenteerd. Waar het ­innoveren voormalig fabriekscomplex en behoort het werk van Hans gepresenteerd door eerder op decoratie, techniek, tot de gemeentemusea van Rome. Cappellini, Cor Unum en Swarovski, ­materiaal of model gericht was, lag Directeur is Danilo Eccher. In zijn waardoor extra publiciteit werd ditmaal het accent op functionaliteit. ­programmering van tentoonstellingen verkregen. Van Hoff presenteerde ontwerpen voor met catalogi, lezingen en discussies het bureau: twee lampen, een klok, oriënteert het museum zich op het een pennenbak en een vaas. Nieuw internationale eigentijdse kunstcircuit. was ook dat niet alleen keramiek In 2006 trok het zeventigduizend maar ook hout werd toegepast. Bij de bezoekers. Voor deze tentoonstelling­ presentatie verscheen een publiciteits­ werden vijftigduizend bezoekers folder (oplage 10.000). verwacht, met extra belangstelling als gevolg van de gelijktijdig plaats­ vindende Biënnale van Venetië en Documenta. Moooi, Breda Moss, New York Richard Hutten, Jasper Morrison en Studio Job anderen € 17.618 € 55.090 € 9.800 € 464.192 apr 2007 apr 2007 Moss ontving ondersteuning voor een Moooi kreeg een bijdrage in de kosten presentatie van Studio Job in Zona van de presentatie The Unexpected Tortona tijdens de Salone del Mobile. Welcome, met werk van onder anderen De presentatie Homework toonde een Richard Hutten, Jasper Morrison en nieuwe collectie monumentaal uitver­ Job Smeets. Moooi concentreert zich grote gebruiksvoorwerpen van brons, op productie en verkoop en neemt een hout en glas, gemonteerd op voet­ goede marktpositie in. De presen­ stukken. De show was een coproductie­ tatie vond evenals in 2006 plaats in van Moss en Groninger Museum, Beeldende kunst en vormgeving internationaal Superstudio (Zona Tortona), met met Mark Wilson als curator. Moss Ondersteuning 111 ditmaal nog meer ruimte. De opzet van presenteerde zich voor de eerste maal Activiteiten 118 2006 werd voortgezet: een groepering op de Salone del Mobile. Een intensieve Ontwikkelingen 122 van producten in spannende stil­ publiciteitscampagne­ werd ingezet Voornemens6 122 . levens, met fotografie van Edwin Olaf. om naar verwachting zestigduizend Aanvragen 124 Daarbij werd een professioneel pr- en ­bezoekers te trekken. marketingplan ontwikkeld, met als bijzonderheid een nieuwe editie van de Moooi-krant, die in 2006 onder zestig­ duizend bezoekers werd verspreid.

Museo d’Arte Moderna di Bologna, Richard Hutten Studio, Rotterdam Scholten en Baijings, Amsterdam 133 Bologne Richard Hutten Scholten en Baijings De Rijke De Rooij € 4.640 € 85.980 € 5.250 € 47.381 € 15.000 € 214.000 apr 2007 apr 2007 apr – jun 2008 Richard Hutten ontving een bijdrage Caroline Baijings en Stefan ­Scholten Het Museum of Modern Art Bologna voor een presentatie van zijn werk presenteerden met steun van de ontvangt een bijdrage voor de tijdens de Salone del Mobile aan de Mondriaan Stichting hun collectie overzichtstentoonstelling De Rijke Via Manzoni 23. Hutten toonde Colour Plaids aan de Via Manzoni De Rooij, die eerder te zien was in ­ontwerpen uit eigen beheer en enkele 23 in het centrum van Milaan, K21 Düsseldorf. Het Mambo is de opdrachten, zoals speelmeubels voor terwijl hun kamerscherm Still door voortzetting van Galleria d’Arte MVRDV, een bezoekersbank voor NAi Koninklijke Ahrend werd getoond Moderna di Bologna. Onder de en een prototype voor de kantoor­ in Zona Tortona. In 2006 oogstten nieuwe naam betrok het museum met inrichting van Museum Boijmans Scholten en Baijings veel succes met Cineteca di Bologna en de afdelingen Van Beuningen. Tijdens­ de presentatie­ hun presentatie in Galleria Antonia muziek-, ­theater-, en communicatie­ ­droegen assistenten­ kleding van Jannone. Van het adressenbestand van wetenschappen van de Universiteit ­Margreeth Olsthoorn. deze galerie kon ook dit jaar gebruik van Bologna het nieuwe gebouw worden gemaakt voor ­uitnodigingen. Manifattura delle Arti, om bij de Ook werd weer een boekje bij de ontwikkeling van projecten interdisci­ ­presentatie gemaakt. Aan de Via plinair samen te kunnen werken. Manzoni werden ruim tweeduizend De catalogus bij de tentoon­stelling bezoekers verwacht. van De Rijke De Rooij was een co­productie, met essays van Sabeth Buchmann, Julian Heynen, Gianfranco Maraniello en Andrea Villani.

Japan Tuttobene, Amsterdam Yksi, Eindhoven Cibone, Tokio Design Tide, Tokio Maarten Baptist, Lotte van Laatum en Drift, Christian Kocx en anderen Piet Hein Eek, Hella Jongerius, Moooi Jurgen Bey, Simon Heijdens anderen € 4.041 € 39.400 € 13.114 € 165.374 € 4.272 € 9.422 € 19.873 € 86.700 apr 2007 okt – nov 2007 okt – nov 2007 apr 2007 Yksi ontving een bijdrage voor de Cibone presenteerde werk van Piet Design Tide Tokyo ontving een bijdrage TuttoBene presenteerde voor de vierde presentatie Tales of Eindhoven Hein Eek, Hella Jongerius en Moooi voor de presentatie Play With Nature, keer een groot aantal Nederlandse op Fuorisalone, een onafhankelijk tijdens Design Tide Tokyo en ontving met Jurgen Bey en Simon Heijdens. ontwerpers en ontwerpbureaus initiatief dat tijdens Salone del Mobile een bijdrage voor de deelname van Design Tide is een belangrijke design­ tijdens Salone del Mobile. Ook kregen designevenementen organiseert en op Hella Jongerius en Iris Toonen. Design beurs met ongeveer 175 ontwerpers uit Maarten Baptist, Lotte van Laatum die manier kan delen in de bezoekers Tide is een belangrijke designbeurs met vijftien landen en is goed voor vijftig­ en Frederik Roijé de opdracht een en de media-aandacht van de beurs. ongeveer 175 ontwerpers uit vijftien duizend bezoekers. Curator Kanae gelegenheidsproduct­ te ontwerpen. Ontwerpersgroep en galerie Yksi is de landen en is goed voor vijftigduizend Hasagawa vroeg met Play With Nature Duurzaamheid, actuele maat­ drijvende kracht achter Design Plaform bezoekers. Cibone is een groot, op aandacht voor de natuur. Het publiek schappelijke thema’s, innovatie en Eindhoven en Design Connection design en lifestyle gericht warenhuis kon uit een observatiepost van Bey aantrekkings­kracht waren de uitgangs­ ­Eindhoven Region, ­verantwoordelijk dat in Japan de distributie verzorgt de installatie Lightweed van Heijdens punten voor de selectie van zesen­ voor de tentoonstelling Made in van onder anderen Maarten Baas, Piet bekijken. De uit projecties van planten twintig deelnemers: de designstukken ­Eindhoven tijdens de Dutch Design Hein Eek en Moooi. Cibone investeert bestaande installatie reageert met licht moesten een essentiële verandering bij Week. Tales of Eindhoven omvatte in langetermijnrelaties met ontwerpers­ op verschillen in luchtvochtigheid, producent en consument teweeg­ werk van de ontwerpers en ontwerp­ en zet zich in om de kloof tussen temperatuur, windrichting of beweging brengen. De presentatie vond plaats bureaus Drift, Christian Kocx, Marko Japanse tradities en westerse invloeden van het publiek. in Zona Tortona met een verwacht Macura, Jo Meesters, Alexander te overbruggen. aantal van tienduizend bezoekers. Pelikan, Lilian van Stekelenburg, Om het consistente plan en de goede Jeroen Wesselink en Yksi. locatie werd TuttoBene voor de eerste maal door de Mondriaan Stichting ondersteund. Presentaties Japan Marcs International, Tokio Museum of Contemporary Art, Tokyo Krejci Demakersvan, Barbara Visser € 3.796 € 10.546 € 43.282 € 396.903 okt – nov 2007 okt 2007 – jan 2008

Marcs International toonde het label Voor de deelname van Demakersvan Krejci op Design Tide Tokyo en ontving en Barbara Visser aan de inter­ een bijdrage voor de deelname van nationale tentoonstelling Space Steven ten Thije en Doreen Westphal. for Your Future kreeg het Museum Design Tide is een belangrijke desig­ of ­Contemporary Art in Tokio een nbeurs met ongeveer 175 ontwerpers ­bijdrage. Het MOT is het enige uit vijftien landen en is goed voor stedelijke museum voor hedendaagse vijftigduizend bezoekers. Marcs kunst in Tokio en ontvangt jaarlijks Beeldende kunst en vormgeving internationaal International is een Japanse firma die vierhonderdduizend bezoekers. Europees design op de Japanse markt Het programmeert internationaal en Ondersteuning 111 wil introduceren. Krejci werd door werkt samen met een groot aantal Activiteiten 118 Koji Nishiba van Marcs International Europese instellingen. Ook besteedt Ontwikkelingen 122 opgemerkt tijdens Maison & Objet, het jaarlijks aandacht aan aanko­ 6 Voornemens 122 100 % Design Rotterdam en Salone del mende Japanse kunstenaars. Space for Aanvragen 124 Mobile. Marcs International presen­ Your Future werd samengesteld door teerde het concept Krejci uitgebreid Yuko ­Hasegawa en bestond uit een en promootte het werk voor de combinatie van design, architectuur, ­Aziatische markt. nieuwe media en straatcultuur.

Karamoen National Museum of Modern Art, Doual’Art, Doual Doual’Art, Doual 134 Kyoto Rossella Biscotti, Kevin van Braak Libia Castro, Edgar Cleijne en anderen Sibyl Heijnen en anderen € 40.000 € 452.713 € 30.000 € 211.831 € 5.000 € 179.421 dec 2007 jun – jul 2007 mrt 2007 Salon Urbaine de Douala is een Het National Museum of Modern Doual’Art ontving ondersteuning voor festival op voor kunst in de openbare Art Kyoto stelde met steun van de de deelname van Rossella Biscotti, ruimte en wordt georganiseerd door ­Mondriaan Stichting een solo­ Kevin van Braak, Edgar Cleijne, Doual’Art, die een bijdrage ontving tentoonstelling samen van Sibyl Alexander Vollebregt en vier leden van voor de Nederlandse deelnemers: Libia Heijnen. Het Momak kent een lange de iStrike Foundation (Lucia Babina, Castro, Edgar Cleijne, Ann Demeester­ traditie in het presenteren van inter­ Iolanda Pensa, Francesca Recchia (de Appel), Zoe Gray (Witte de nationale eigentijdse textielkunst, en Kamiel Verschuren) aan de Ars et With), iStrike (Lucia Babina, Giulia zoals Fashion in Colors (2004), met Urbis International Workshop, een Paoletti, Kamiel Verschuren), NAi (Ole Viktor en Rolf, en Beyond Textile: Four multidisciplinair onderzoek naar hoe Bouman, Emiliano Gandolfi), Olafur Dutch Contemporary Artists (1996). kunst en cultuur in wisselwerking met Olafsson, Emily Pethic (Casco), Aan deze tentoonstelling nam naast de lokale bevolking aan de urbanisatie Bas Princen, Patricia Pulles (Boijmans Marian Bijlenga, Maryan Geluk en van Douala kan bijdragen. Vijftien van Beuningen), Edith Rijnja Leonne Hendriksen ook Sibyl Heijnen internationale deelnemers werden ­(Rijks­akademie), Alexander Vollebregt. deel. Zij maakte indruk met haar werk vijftien dagen lang uitgenodigd samen Tijdens het festival werd een eveneens en werd door modeontwerper Issey te werken met de lokale kunst­ ondersteunde publicatie gepresenteerd Miyake uitgenodigd voor een aantal gemeenschap bij het ontwikkelen van met het door Doual’Art gerealiseerde experimentele projecten. Bij haar een nieuwe visie op de stad. werk van de afgelopen vijftien jaar. solotentoonstelling in het Momak verscheen een Japans- en Engelstalige catalogus.

Kroatië Letland Libanon Litouwen Museum of Modern and Contemporary Latvian Center for Contemporary Art, Amazelab Associazone Culturale, Kaunas Artists’ Support Fund, Kaunas Art, Rijeka Riga Milaan Monika Auch Toine Klaassen, Steim en anderen Rob Hamelijnck, Nienke Terpsma Calin Dan € 2.400 € 109.400 € 6.883 € 19.952 € 2.817 € 35.439 € 2.850 € 54.200 nov 2007 – mrt 2008 jul 2007 aug 2007 nov 2007 Kaunas Art Biennial Textile 07 ontving Het Museum of Modern and Contem­ Het Latvian Centre for ­Contemporary Communities and Territories past een bijdrage voor de deelname van porary Art en het Multi Media Centre Art ontving ondersteuning voor de binnen de programmering van aMaze Monika Auch. De biënnale bestaat Palach brachten met steun van de deelname van Fucking Good Art die gericht is op de uitwisseling tussen tien jaar en werd voor de zesde keer Mondriaan Stichting als bijzonder (Rob Hamelijnck, Nienke Terpsma) culturen op het gebied van beeldende gehouden in Litouwen. Het voor programma aan het begin van aan het project Mathilde. LCCA is kunst, openbare ruimte en nieuwe de samenstelling verantwoordelijke het Palach Retrospective de Dutch een platform voor eigentijdse kunst, media. Als Nederlandse deelnemer internationale panel bestond uit onder Week, waaraan werd deelgenomen met veel internationale contacten en werd Calin Dan voor het project anderen Linara Dovydaite (Kaunas door Toine Klaassen, Montevideo samenwerkingsverbanden. In Mathilde uitgenodigd. aMaze is een initiatief Praag), Janis Jeffries (Goldsmith ­(programma met performances werden vier off spaces uitgenodigd van Gianmaria Conti en Claudia College Londen) en Jay Koh (Ifima uit de jaren zeventig, samengesteld de art scene in Riga te analyseren: Zanfi van Museo di Arte Sociale e Kuala Lumpur). Bij de biënnale is een door Theus Zwakhals), Steim, Ulay naast Fucking Good Art ook Amberg Territoriale, een permanent platform catalogus verschenen. ­(performanceworkshop) en Mirjam und Marti, Auto, Planet 22 en Trottoir. voor hedendaagse culturen. In Beiroet Westen, die een discussieprogramma Fucking Good Art maakte in navolging wordt samengewerkt met Heinrich leidde. Het MMSU is een vooraan­ van vergelijkbare projecten in Böll Foundation. Naast Calin Dan staand instituut voor beeldende Dresden, Kopenhagen en München waren uitgenodigd Vito Acconci (VS), kunst in ­Kroatië en onder meer een fanzine, ditmaal ook in de vorm Atelier Hapsitus (Libanon) en Ursula verantwoorde­lijk voor de Kroatische van een podcast. Biermann (Zwitserland). inzendingen naar internationale­ kunst­ manifestaties; het MMC Palach geldt als de locatie bij uitstek voor alter­ natieve jonge mediacultuur in Kroatië. Macedonië Meerdere landen National Gallery of Macedonia, Skopje Bâtiment d’art contemporain, Geneve, Gijs Assmann, Armen Eloyan Zwitserland en anderen Barbara Visser € 32.270 € 91.959 € 1.280 € 145.755 mei – jun 2007 jun – sep 2007

De National Gallery of Macedonia Het Bâtiment d’Art Contemporain ont­ ontving een bijdrage voor de tentoon­ ving een bijdrage voor de deelname van stelling Songs of Innocence and Barbara Visser aan Habitat: Variations. ­Agression, die op haar verzoek door Het Bac is in 2006 ontstaan uit vijf Thom Puckey werd samengesteld instellingen: Centre d’art ­contemporain, met werk van dertien Nederlandse Centre d’édition contemporaine, kunstenaars: naast Puckey zelf Gijs Centre de la photographie, Centre pour Assmann, Armen Eloyan, Gijs Frieling, l’image contemporaine en Mamco. Beeldende kunst en vormgeving internationaal Rosemin Hendriks, Benoit Hermans, Begin 2007 had het Bac al elfduizend Ondersteuning 111 Iris Kensmil, Natasja Kensmil, Juul bezoekers getrokken en ruimschoots Activiteiten 118 Kraijer, Mariëtte Linders, Mark de belangstelling van de media op zich Ontwikkelingen 122 Manders, ­Elisabet Stienstra en Elly gevestigd. Het tentoonstellingsproject Voornemens6 122 . Strik. De National Gallery, opgericht Habitat: Variations werd ontwik­ Aanvragen 124 in 1948, speelt een hoofdrol in het keld door Maria Ines Rodriguez, in ­presenteren van (inter)nationale kunst samenwerking met de architecten Juan in ­Macedonië. De catalogus werd Herreros en Pablo Leon de la Barra, en gedistribueerd naar belangrijke kunst­ was ook in La Casa Encendida Madrid instellingen in de omringende landen. te zien.

Kunstverein, Hannover, Duitsland Mark A Prior Magazine, Gent, België Peres Projects, Berlijn, Duitsland 135 Mark Manders Renzo Martens (A Prior 16) Amie Dicke € 75.000 € 213.000 € 5.000 € 12.650 € 16.730 € 87.880 okt – nov 2007 jan – nov 2008 A Prior Magazine onving een bijdrage Kunstverein Hannover kreeg een voor A Prior 16, gewijd aan onder Van Amie Dicke wordt in 2008 bijdrage in de kosten van The Absence ­anderen Renzo Martens. A Prior is tweemaal een solotentoonstelling of Mark Manders, de eerste grote over­ gericht op de beeldende kunst in georganiseerd door Peres Projects. zichtstentoonstelling van deze kunste­ ­Vlaanderen en Nederland en combineert Voor beide presentaties ontvangt Peres naar in Duitsland. De Kunstverein per uitgave internationaal bekende ondersteuning. Dickes presentatie in behoort tot de grote kunstinstellingen­ kunstenaars met kunstenaars uit het de Berlijnse vestiging wordt later in het in Duitsland voor hedendaagse interna­ eigen cultuurgebied. Het Engelstalige jaar gevolgd door een expositie in de tionale kunst. Bij The Absence of tijdschrift geniet internationaal een hoofdvestiging in het nieuwe cultuur­ Mark Manders, waarvoor werk in uitstekende reputatie. De opname van centrum in Los Angeles Chinatown. bruikleen werd afgestaan door galerie­ Renzo Martens in het magazine zal zijn Via Peres kreeg Dicke de gelegenheid houders en privéverzamelaars van over internationale positie en die van deel te nemen aan het internationale de hele wereld, verscheen een omvang­ beeldende kunst uit Nederland in het kunstcircuit. Zo werd zij geïntrodu­ rijke catalogus met inleidende algemeen versterken. Andere kunste­ ceerd bij Youth of Today in de Schirn essays door Mirjam Varadinis naars die in deze uitgave staan zijn Kunsthalle in Frankfurt (2006) en bij ­(Kunsthaus Zürich) en Stephan Berg Anouk De Clercq en Susan Philipsz The Game Of Multiple Meaning in het (Kunstverein ­Hannover) en korte (beiden uit België). Van der Heydt Museum in Wuppertal ­teksten van Manders­ zelf. De tentoon­ (2006 – 2007). stelling reist door naar Kunsthaus Zürich en Smak Gent.

Nieuw-Zeeland Noorwegen Oostenrijk Auckland Art Gallery, Auckland Bergen Kunsthall, Bergen Forum Stadtpark, Graz Galerie Fotohof, Salzburg Karen Murphy, AP Komen, Jennifer Mark Manders Lucas Lenglet Marnix Goossens Tee, Barbara Visser € 20.000 € 69.700 € 2.280 € 44.800 € 2.800 € 8.264 € 30.250 € 99.720 jan – feb 2008 nov – dec 2007 jun – aug 2007 jun – okt 2007 Bergen Kunsthall ontving onder­ Forum Stadtpark in Graz ontving een Galerie Fotohof ontving een bijdrage Auckland Art Gallery bracht de ten­ steuning voor de solotentoonstelling bijdrage voor de deelname van Lucas in de kosten van een solotentoon­ toonstelling Mystic Truths, waaraan The Absence van Mark Manders, een Lenglet aan de internationale stelling van Marnix Goossens. met steun van de Mondriaan Stichting samenwerkingsproject met Kunsthaus groepstentoonstelling Why do you Fotohof programmeert­ grotendeels werd deelgenomen door Karen Zürich, Hannover en Smak Gent. resist? De tentoonstelling gaat over inter­nationaal, met ongeveer tien Murphy en AP Komen, Jennifer Tee Bergen Kunsthall ­programmeert weerstand tegen macht en is ontwik­ ­tentoonstellingen per jaar. De galerie en Barbara Visser. Auckland Art is het internationaal en werkt samen met keld met het Center for Contemporary beheert de grootste bibliotheek belangrijkste kunstinstituut in Nieuw- ­gerenommeerde instellingen als Central European Art bij de Faculty of voor fotografie in ­Oostenrijk en Zeeland. In 1995 werd een tweede Camden Arts Centre, The Power Plant Art and Design van Purkyne ­University heeft een eigen uit­geverij, Fotohof gebouw geopend: de New Gallery, Toronto en Serpentine Gallery Londen. in Usti nad Labem (Tsjechië). Editions. Onder de titel Sehensucht gewijd aan eigentijdse kunst en verant­ De tentoonstelling werd begeleid Overige deelnemers waren onder liet ­Goossens een selectie zien van zijn woordelijk voor de Auckland Triennial door een catalogus. De presentatie ­anderen Marina Grzinic en Aina Smid foto’s uit de afgelopen vier jaar. en de Walters Prize. Mystic Truths in ­Hannover werd eveneens door de ­(Ljubljana), Jiri Kovanda (Praag) was de eerste grote internationale Mondriaan Stichting ondersteund. en Akademia Ruchu (Warschau). tentoonstelling van curator Natasha Cura­toren waren Andrea Domesle Conland, die in 2006 deelnam aan het ­(Duitsland) en Michal Kolecek internationale bezoekersprogramma (Tsjechië). van de Mondriaan Stichting. Met Ann Demeester van het Amsterdamse kunstencentrum de Appel schreef zij de begeleidende catalogus. Presentaties Oostenrijk Kunsthaus Graz am Landesmuseum Lentos Kunstmuseum, Linz Joanneum, Graz Job Koelewijn Bik van der Pol € 5.021 € 117.915 € 5.100 € 5.100 mrt – jun 2007 sep 2007 – jan 2008 Het Lentos Kunstmuseum ontving Kunsthaus Graz ontving ondersteuning een bijdrage voor de deelname van voor de deelname van Bik Van der Pol Job Koelewijn aan de internationale aan de tentoonstelling Volksgarten: tentoonstelling Future Systems: Rare Politics of Belonging. Het Kunsthaus Momente, onder gastcuratorschap oriënteert zich op kunst sinds de jaren van Maia Damianovic. Lentos is de zestig van de vorige eeuw en op archi­ op­volger van de Neue Galerie Linz tectuur. Het werd in 2003 geopend en en maakt sinds 2004 een ambitieus Beeldende kunst en vormgeving internationaal had eind 2005 al driehonderdduizend internationaal programma voor inno­ bezoekers ontvangen. Volksgarten, vatieve en experimentele eigentijdse Ondersteuning 111 samengesteld door Adam Budak, Peter kunst. Rare Momente gaf ruimte aan Activiteiten 118 Pakesch en Katia Schurl, onderzocht experimentele kunst die een uitdaging Ontwikkelingen 122 twee wijken van Graz als metafoor vormt voor de conventionele controle­ 6 Voornemens 122 voor stedelijke, politieke of culturele mechanismen van de meeste museale Aanvragen 124 transformaties en vond zowel in het presentaties. Deelnemende kunste­ museum als in de openbare ruimte naars waren onder anderen Celeste van Graz. Deelnemende kunstenaars Boursier-Mougenot, Leandro Erlich en waren onder anderen Absalon, Los Taro Shinoda. ­Carpinteros en Özlem Sulak.

Magazine4 - Bregenzer Kunstverein, OK Center for Contemporary Art, Linz Steirischer Herbst, Graz 136 Bregenz Sonia Cillari Joke Robaard Rob Voerman € 6.836 € 183.850 € 1.185 € 151.640 € 15.700 € 41.700 sep – okt 2007 sep – nov 2007 okt – dec 2007 OK Center for Contemporary Art Linz Steirischer Herbst kreeg een bijdrage Magazine4 Bregenzer Kunstverein kreeg een bijdrage in de kosten van voor de deelname van Joke Robaard kreeg een bijdrage in de kosten van deelname van Sonia Cillari, als een aan editie 2007 van dit festival. een solotentoonstelling, met catalogus, van de kandidaten voor de Prix Ars ­Steierischer Herbst is een van de van Rob Voerman. De Kunstverein, ­Electronica 2007, aan de tentoon­ belangrijkste, multidisciplinaire die in 2007 zijn vijftienjarig bestaan stelling CyberArts 2007. Het OK festivals van Centraal Europa, vierde, ligt in het meest westelijke deel Center is een onderzoek-, productie- met gemiddeld veertigduizend van Oostenrijk en trekt ook aandacht en presentatiecentrum voor nieuwe bezoekers. En ook een van de oudste: van media en bezoekers uit Duitsland, media, met het accent ruimtelijke het festival bestond in 2007 veertig Liechtenstein en Zwitserland. De groepsprojecten, onder leiding van jaar en had bij die gelegenheid een catalogus over Rob Voerman werd Genoveva Rückert en Martin Sturm, zelf­onderzoekend karakter. Voor de uitgebracht door Revolver en bood die meestal met gastcuratoren tentoonstelling Vierzig Jahre Steirischer een overzicht van zijn werk. werken. Alle deelnemers aan Prix Herbst: ­Öffentlichkeit, Politik, Ars ­Electronica 2007, onder wie Erinnerung, Rebellion nodigde Testsuaki Baba, Zbigniew Oksiuta en Reinhard Braun naast Joke Robaard Ashok Sukumaran, werden in het OK ook zes andere kunstenaars uit, onder ­gepresenteerd. wie Maria ­Eichhorn en Manuela Zecher.

Polen Central Museum of Textiles, Lodz Centre of Photography, Bielsko-Biata Foundation for Visual Arts, Krakow Municipal Gallery Arsenal, Poznan Marijke Arp, Regula Maria Müller Alex ten Napel Geert van Kesteren Antistrot, Arno Coenen, Nicoline van € 2.303 € 2.303 € 3.700 € 129.590 € 13.815 € 42.695 Harskamp en anderen mei – okt 2007 okt 2007 mei 2007 € 6.420 € 13.620 apr – mei 2007 De Textiel Trïennale van Lodz ontving Het Centre of Photography ontving Foundation for Visual Arts organi­ een bijdrage voor de deelname van een bijdrage in de kosten van de seerde voor de vijfde keer de De Municipal Gallery Arsenal ontving Marijke Arp en Maria Müller aan de deelname van Alex ten Napel aan het ­Photomonth en kreeg daarbij een ondersteuning voor de tentoon­stelling twaalfde editie. Lodz, eens het centrum FotoArtFestival 2007, een biënnale bijdrage voor het presenteren van het Re:colonization, die gewijd was aan van de textielindustrie in Polen, is voor fotografie en film, zowel artistiek project Why Mister, Why? van Geert kunst uit Nederland, met werk van tegenwoordig een cultureel centrum, als documentair, die voor de tweede van Kesteren binnen de tentoonstel­ Antistrot, Arno Coenen, Nicoline dat zich opnieuw wil manifesteren met keer plaatsvond en in Polen en de ling Conflict. Terrorism. Observation. van Harskamp, Risk Hazekamp, textiel. De triënnale wordt opgezet omringende landen veel aandacht ­Photomonth omvatte zo’n drie­ de HuMobisten, Jeroen Jongeleen, vanuit het Centraal Textielmuseum. trekt. Voor deze editie werden honderd solo- of groepstentoonstel­ Jan van Nuenen en Rob Philip. In 2007 werden 115 kunstenaars fotografen uit de hele wereld uit­ lingen, met ruim vijftienhonderd Arsenal legt zich toe op het tonen uitgenodigd uit 51 landen. Ze werden genodigd, onder wie Franco Fontana, kunstenaars uit 25 landen. Aan het van hedendaagse kunst en heeft geselecteerd op basis van informatie Lukas Maximilian Hüller en Walter festival werkten alle belangrijke Poolse vergelijkbare aandacht besteed aan van kunstcritici en textielmusea in de ­Rosenblum. Alex ten Napel toonde zijn kunstinstellingen mee, evenals een eigentijdse kunst uit andere landen. deelnemende landen, van interna­ serie zwembadportretten. groot aantal buitenlandse. De vorige Re:colonization verwees naar de tionale galeries en van het Centraal editie werd door zeventigduizend wereld die wordt gekoloniseerd Textielmuseum zelf. Documentatie mensen bezocht, de presentaties in door de media, de vrije markt en de van deelnemers wordt in het archief de openbare ruimte bereikten Engelse taal, maar ook naar zichzelf: bewaard en het museum neemt werk in vierhonderdduizend­ mensen. Why de kunstenaars maakten werk in de zijn collectie op. Mister, Why?, over de ­Amerikaanse openbare ruimte, waarmee zij Poznan interventie in Irak, werd getoond in zogezegd koloniseerden. Er verscheen de oude Schindlerfabriek. een catalogus. Portugal WRO Center for Media Art, Wroclaw Culturgest, Edificio Sede da CGD, Sandra Fauconnier, Ahmet Ögüt en Lissabon anderen Roland Schimmel € 2.242 € 231.986 € 14.000 € 33.865 mei 2007 jun – sep 2007

WRO Center for Media Art ontving Culturgest, een van de belangrijkste ondersteuning voor de deelname instellingen voor eigentijdse kunst in van Sandra Fauconnier (V2_), Portugal, ontving een bijdrage voor Jan ­Schuijren, Wiel Seuskens, Theus een in situ gemaakte wandschildering­ ­Zwakhals (Netherlands Media Art van Roland Schimmel. De plek werd Institute A’dam) en Ahmet Ögüt zodanig gekozen dat het publiek aan de 12th International Media het maakproces kon volgen. Bij de Art ­Biennale WRO 07. WRO is een ­presentatie verscheen een Portugees- Beeldende kunst en vormgeving internationaal belangrijk nieuwe-mediapodium, Engelstalige catalogus, uitgegeven Ondersteuning 111 dat partici­peert in internationale door Roma Publications, die eerder Activiteiten 118 festivals als Transmediale Berlin en Ars werk van Bart Lodewijks uitbracht, Ontwikkelingen 122 ­Electronica Linz, en samenwerkt met met steun van de Mondriaan Stichting.­ Voornemens6 122 . partner­instellingen over de hele wereld, De catalogus bevat alle in situ Aanvragen 124 zoals het Inter Media Art Institute gemaakte werken van de afgelopen ­Düsseldorf, het Contemporary­ tien jaar, en werd ingeleid door Art Center Prague en de Ludwig Dieter Roelstraete (Museum van Stiftung Wien. ­Hedendaagse Kunst Antwerpen).

Reverso, Lissabon Restart, Lissabon Luis Serpa, Lissabon 137 Beyond Material Isaac Carlos, Sonia Cillari, Tom Lara Almarcegui € 4.140 € 10.065 Verbruggen € 5.810 € 23.445 mei – jul 2007 € 2.900 € 2.900 sep – okt 2007 sep 2007 Galeria Reverso bracht de door Galerie Luis Serpa ontving een bijdrage ­Stichting Sieraad en Vormgeving Restart kreeg een bijdrage voor de voor een project van Lara Almarcegui ­(Galerie Lous Martin, Delft) samen­ deelname van Isaac Carlos, Sonia binnen Transition Territories, een gestelde tentoonstelling Beyond Cillari en Tom Verbruggen aan een driedelige tentoonstelling in de galerie Material en ontving daarvoor een bij­ workshop binnen New Interfaces in die deel uitmaakte van de Lisbon drage. Reverso, opgericht door Paula Performance. Restart initieerde dit Architecture Triennial. Urban Voids Crespo, toont zowel Portugese als project voor master classes, work­ was het thema van de Triënnale, die inter­nationale ontwerpers. Ook orga­ shops, ondersteuningsnetwerken en werd georganiseerd bij gelegenheid niseert de galerie geregeld seminars presentatiemogelijkheden voor nieuwe- van het Europese voorzitterschap en conferenties over sieraadkunst en mediakunstenaars in samenwerking van Portugal in 2007. Aan Transition workshops voor sieraadkunstenaars. met Steim (Amsterdam) en Watershed Territories, samengesteld door Luis Beyond Material ging over innoverend Media Centre (Bristol. Op elk van Serpa, werd ook deelgenomen door materiaalgebruik en trok veel belang­ de drie locaties werd een driedaagse Pedro Calapez, Hamish Fulton en Yang stelling. De tentoonstelling bevatte workshop georganiseerd met media­ Qian. Lara Almarcegui presenteerde bekroonde of anderszins onder­ kunstenaars uit de drie landen, met Descampos de Lisboa. scheiden werken van 35 ontwerpers uit als doel een platform te creëren voor Nederland, onder wie Monika Auch, peer-to-peer-overdracht van kennis, Herman Hermsen en Marcella Tessari. ervaring en netwerken.

Roemenië Rusland Asociatia Artphoto, Boekarest Art Foundation Moscow Biennale, Contemporary Art Information Center, National Centre For Contemporary Lucia Ganieva, Bertien van Manen Moskou Vilnius Arts, Yekaterinburg € 3.908 € 471.500 John Körmeling Bik Van der Pol Ulay mei – jun 2008 € 1.980 € 17.450 € 3.175 € 34.850 € 4.792 € 24.801 mrt – apr 2007 mrt 2007 mei – jun 2007 Artphoto ontvangt ondersteuning voor de deelname van Lucia Ganieva De organisatie van de Biënnale De organisatie van de Biënnale van Het National Centre for ­Contemporary en Bertien van Manen aan de derde van Moskou kreeg een bijdrage in Moskou kreeg een bijdrage voor Arts ontving een bijdrage voor het ­Boekarest Biënnale (BB3). Voor de ­kosten van deelname van John de deelname van Bik Van der Pol aan ­presenteren van werk van Ulay, deze editie werken Razvan Ion en ­Körmeling aan de tweede editie van Monuments of our ­Discontent: zowel in Yekaterinburg (Fine Arts Eugen Radescu als de inhoudelijke deze manifestatie voor hedendaagse Expiration of Place, een Museum) als in Moskou (National ­directeuren van Artphoto samen met kunst. De Biënnale van Moskou ­Biënnaletentoonstelling samengesteld Center for Contemporary Arts). Het gastcuratoren Jan-Erik ­Lundstrom wordt van staatswege georganiseerd, door Lolita Jablonskiene, hoofd­ NCCA organi­seert onder meer het (Bild Museet Umea) en Johan in samenwerking met de Moscow curator van de National Gallery of Inter­national Video Art Festival in Sjostrom (Göteborg Konsthall). Biennale Art Foundation, onder Art van het Lithuanian Art Museum. Public Spaces, verzorgde het video­ De biënnale heeft als thema artistieke leiding van Joseph Backstein, De ­Moskoubiënnale is een manifes­ programma Human Project voor Carto­grafie (Mapping), waarbij in die eerder deelnam aan het inter­ tatie voor hedendaagse kunst die de eerste Biënnale van Moskou en thema­tische groepstentoonstellingen nationale bezoekersprogramma van van staatswege wordt georganiseerd, geeft twee tijdschriften uit. Eerder mapping processes in de hedendaagse de ­Mondriaan Stichting. De eerste samen met de Moscow Biennale Art presenteerde het NCCA uit Nederland kunst worden belicht. Wereldwijd biënnale trok meer dan driehonderd­ Foundation, onder leiding van Joseph het Montevideoprogramma 30 years zijn achtentwintig kunstenaars voor duizend bezoekers. Het thema van de Backstein, die eerder deelnam aan het of Dutch Video Art en 2006 Cinedance de biënnale uitgenodigd. tweede biënnale was Footnotes about internationale bezoekersprogramma – Holland Videodance. Ulay verbleef Geopolitics, Markets and Amnesia. van de Mondriaan Stichting. De eerste tijdens de presentatie in Rusland, biënnale trok ruim driehonderd­ waar hij lezingen hield en workshops duizend bezoekers. Het thema van de verzorgde in de Ural State University. tweede biënnale was Footnotes about Geopolitics, Markets and Amnesia. Presentaties Rusland Schotland National Centre of Photography, Edinburgh International Festival, Sint-Petersburg Edinburgh Discovering Slowness Apolonija Sustersic € 19.125 € 47.000 € 5.725 € 218.421 jul – aug 2007 aug – sep 2007

Het National Centre of Photography Het Edinburgh International Festival of the Russian Federation ontving nodigde met een bijdrage van de een bijdrage voor het ­presenteren Mondriaan Stichting Apolonija van het door Marjan Teeuwen Sustersic uit voor het beeldende (KW14, Den Bosch) samengestelde kunstprogramma van dit jaarlijkse tentoonstellings­project Discovering internationale evenement, dat geldt Slowness. Rosfoto is in 2002 van als het grootste en meest vernieu­ Beeldende kunst en vormgeving internationaal staatswege opgericht om een nationaal wende voor de podiumkunsten. Het cultuurbeleid te ontwikkelen voor programma werd samengesteld door Ondersteuning 111 fotografie; de programmering is breed Katrina Brown (eerder werkzaam Activiteiten 118 en besteedt ook aandacht aan nieuwe bij de Dundee Art Gallery) onder de Ontwikkelingen 122 media. De ontdekking van de traag­ titel Jardins Publics. Naast Apolonija 6 Voornemens 122 heid ging over de veranderende relatie Sustersic werden ook Michael Lin en Aanvragen 124 tussen fotografie en film als gevolg van Richard Wright uitgenodigd. Op drie digitale vernieuwing en bevatte werk verschillende locaties op loopafstand van 22 kunstenaars uit Nederland, van van elkaar onderzochten en becom­ Eelco Brand tot Flos Wildschut. Bij de mentarieerden de kunstenaars het tentoonstelling verschenen een, ook concept van de openbare tuin. Engelstalige, catalogus en een dvd.

Servië Slovenië Museum of Contemporary Art, Museum of Contemporary Art, SCCA Center For Contemporary Arts, 138 Belgrado Belgrado Ljubljana Peter Bogers, Persijn Broerse en Krist Gruijthuijsen Apolonija Sustersic anderen € 4.465 € 13.725 € 749 € 1.544 12 okt 2007 – 3 dec 2007 dec 2007 – jan 2008 okt 2007

Het Museum of Contemporary Art Het Museum of Contemporary Art SCCA Center for Contemporary Arts ­Belgrado kreeg een bijdrage voor de Belgrado ontving een bijdrage voor Ljubljana nodigde Apolonija Sustersic deelname van Peter Bogers, Persijn de presentatie van The Potential Of uit voor een presentatie en kreeg een Broerse Margit Lukacs en Sagi Self-Absorption (as written by A. Abel, bijdrage in de kosten. Het SCCA is Groner aan de projecten Corcoran: A. Kaufman and JT Leroy) van Krist een non-gouvernementele non-profit Strategies of Confinement in the Age Gruijthuijsen. Het Belgradomuseum organisatie voor productie, onder­ of ­Biopolitics en Ready Made Media, programmeert zowel nationaal als zoek, educatie, informatie en advies die deel uitmaakten van het door internationaal en ontvangt jaar­ op het gebied van kunst en cultuur en Montevideo gecoördineerde project lijks twintigduizend bezoekers. participeert in verscheidene inter­ Art in the New Field of Visibility. Het Gruijthuijsen werkt al enige jaren aan nationale netwerken. Het geniet een Belgradomuseum programmeert Archiving Disappearance, waar­ uitstekende reputatie in nieuwe media zowel nationaal als internationaal van het ­gepresenteerde project een en elektronische kunst, zowel nationaal en ontvangt jaarlijks twintigduizend onderdeel is. In dit project vroeg hij als internationaal. Apolonija Sustersic bezoekers. Corcoran, samengesteld aandacht voor ­kunstenaars die een, uit presenteerde haar project Socialni door Zoran Eric, bevatte ook werk van manipulatie van Amerikaanse media Transfer. Alexandra Croitoru, Johan Grimonprez­ ontstane, hoax (e-mail met onterechte en anderen; Ready Made Media, viruswaarschuwing) bleken te zijn. samengesteld door Maria Rus Bojan, toonde ook werk van onder anderen Heather en Patrick Burnett-Rose.

Spanje Skuc Gallery, Ljubljana Zavod K6/4, Ljubljana Zavod K6/4, Ljubljana Estrany de la Mota, Barcelona Ana Kzokic, Mark Neelen Charlie Citron, Benda Hofmeyr en Daan Roosegaarde Marijke van Warmerdam € 4.159 € 24.596 anderen € 8.046 € 19.546 € 8.300 € 17.690 aug – sep 2007 € 4.112 € 81.870 dec 2007 mrt – mei 2007 nov 2007 Skuc Gallery ontving ondersteuning Zavod K6/4 kreeg een bijdrage voor Galeria Estrany de la Mota ontving voor de deelname van Ana Kzokik Zavod K6/4 is verantwoordelijk voor het presenteren van Flow 5.0 van Daan een bijdrage in de kosten van een en Mark Neelen (Stealth.unlimited) het Break 2. festival en ontving Roosegaarde. Zavod, in 2000 voort­ solotentoonstelling van Marijke van aan het onderdeel Europe Lost and voor de editie 2.4 een bijdrage voor gekomen uit studentenverenigingen Warmerdam. De galerie bestaat Found van het project Lost Highway de deelname van Charlie Citron, Benda van de Universiteit van Ljubljana, is sinds 1990 en toont zowel nationale ­Expedition. Skuc is de meest belang­ Hofmeyr, Tjebbe van Tijen en George een platform voor nieuwe media en als internationale kunstenaars van wekkende galerie voor hedendaagse Weiss. Zavod, in 2000 voortgekomen­ open source-internettoepassingen, verschillende generaties: uit Nederland kunst in Slovenië, met aandacht voor uit studentenverenigingen van de met het accent op onderzoek en Aernout Mik, Rineke Dijkstra en Nan de jongste generatie kunstenaars uit ­Universiteit van Ljubljana, is een experiment en het combineren van Goldin, uit andere landen kunstenaars Slovenië en daarbuiten, en verzorgt platform voor nieuwe media en open technologie en kunst. De instelling als Jean-Marc Bustamante, Douglas ook een opleidingsprogramma voor source-internettoepassingen, met het programmeert internationaal en trekt Gordon en Thomas Ruff. De tentoon­ curatoren contemporaine kunst. accent op onderzoek en experiment gemiddeld dertigduizend bezoekers stelling van Marijke van Warmerdam ­Kzokik en Neelen onderzoeken en en het combineren van technologie per maand. Flow 5.0 was een land­ had als titel En algun otro lugar. interveniëren in stad en stedelijke en kunst. De instelling programmeert schap van honderden ventilatoren, ­cultuur en behoren tot de initiatief­ internationaal en trekt gemiddeld die interageerden met het publiek. nemers van het interdisciplinaire inter­ dertig­duizend bezoekers per maand. nationale onderzoeksproject Europe Lost and Found, over de transformatie van grenzen en gebieden in Europa. Koldo Mitxelena, Donostia-San Regional Ministry of Culture, Youth Sebastian and Sports, Murcia Paul Panhuysen Lara Almarcequi € 1.310 € 99.228 € 2.350 € 16.520 jul – sep 2007 jan – mrt 2008

Het Koldo Mitxelena Kulturunea kreeg Het Regional Ministry of Culture, een bijdrage in de kosten van deel­ Youth and Sports van de provincie name van Paul Panhuysen aan de Murcia organiseerde de eerste editie ­tentoonstelling Sound Dimension. van de internationale manifestatie KMK is een regionale overheids­ Proyecto Arte Contemporáneo Murcia instelling met een internationale en ontving ondersteuning voor de programmering en gemiddeld zestig­ deelname van Lara Almarcegui. PAC duizend bezoekers per jaar. Murcia onderscheidt zich van andere Beeldende kunst en vormgeving internationaal Aan Sound Dimension, samengesteld biënnales en festivals door uitsluitend Ondersteuning 111 door José Iges, werd ook deelgenomen site specific werk te programmeren. Activiteiten 118 door onder anderen Andres ­Bosshard, Curator was Nicolas Bourriaud (Tate Ontwikkelingen 122 Donatella Landi en Baudouin Gallery), die achttien deelnemers uit­ Voornemens6 122 . ­Oosterlynck. De tentoonstelling ging nodigde onder wie Mark Dion, Jimmie Aanvragen 124 vergezeld van een ­catalogus, rond­ Durham en Joachim Koester. leidingen en lesmateriaal.

Suriname Syrië Safia, Barcelona Centrum Beeldende Kunst, Rotterdam Le Pont Organization, Aleppo 139 Angèle Etoundi Essamba Public relations Paramaribo Machteld Aardse, Marta Pisco, Floor € 6.650 € 18.350 Rotterdam van Spaendonck sep – okt 2007 € 10.600 € 80.500 € 3.585 € 13.850 nov 2007 nov – dec 2007 Galeria Safia ontving ondersteuning voor een presentatie van Angèle De Mondriaan Stichting droeg bij Le Pont Organization ontving een bij­ Etoundi Essamba, tegelijk met een in de kosten van een oriënterende drage voor de deelname van Machteld­ presentatie van deze kunstenaar in reis van acht Rotterdamse nieuwe- Aardse, Marta Pisco en Floor van Circulo de Bellas Artes in Madrid. In mediakunstenaars naar hun collega’s­ Spaendonck aan het 7th International 1993 begonnen met het ondersteunen in Suriname om het pr-project Women’s Art Festival. De presentatie en bekend maken van hedendaagse ­Paramaribo Rotterdam, over de relatie bestond onder meer uit het vertonen beeldende kunst, presenteert Safia tussen natuur en cultuur, voor te van op video vastgelegde reacties op zowel aankomende als meer gearri­ bereiden. Hoewel deze aanvraag niet de film Samar, over een buikdanseres veerde kunstenaars, ook in samenwer­ een presentatie betrof, werd hij bij uit Beiroet. Le Pont is ook verant­ king met galeries uit het buitenland. wijze van uitzondering toch gehono­ woordelijk voor het Aleppo Photo Etoundi Essamba toonde een foto- en reerd omdat de ontmoeting gericht Festival, dat in 2006 de negende editie videoselectie uit haar project Voiles dat was op het mogelijk maken daarvan: beleefde en een grote uitstraling heeft zij realiseerde op Zanzibar. Ook nam de bijdrage moet als stimulans in het Midden-Oosten. zij deel aan het symposium African worden beschouwd. Een van de Creative Women, in samenwerking resultaten van de ontmoeting is een met het Institut Français in Barcelona. verblijfs­programma voor Surinaamse kunstenaars bij de Rotterdamse groep Duende.

Taiwan Tsjechië Turkije Moca, Taipei Emil Filla Gallery Usti nad Labem, International Istanbul Biennial, Istanbul Modern, Istanbul Alex Adriaansens, Christine Henderson Ustí nad Labem Istanbul Ahmet Polat en anderen Lucas Lenglet Justin Bennett, het Berlage Instituut € 8.265 € 40.150 € 32.723 € 68.817 € 1.960 € 17.800 en anderen mei – aug 2007 aug – okt 2007 dec 2007 – feb 2008 € 95.000 € 225.440 sep – nov 2007 Istanbul Modern ontving onder­ Het Taipei Museum of Contemporary Emil Filla Gallery Usti nad Labem van steuning voor de solotentoonstelling Art kreeg een bijdrage in de kosten van Center for Contemporary Central De Biënnale van Istanbul ontving Who Are You? van Ahmet Polat. de Nederlandse deelname aan de door European Art bij de Faculty of Art and een bijdrage voor de deelname uit Istanbul Modern is het eerste private V2_directeur Alex Adriaansens samen­ Design ontving een bijdrage voor de ­Nederland van Justin Bennett, het museum voor moderne en heden­ gestelde internationale presentatie van deelname van Lucas Lenglet aan de ­Berlage Instituut (Aleksander Komarov daagse kunst in Turkije. Sinds de nieuwe media Zone_V2_. Het museum groepstentoonstelling Why do you Yushi Uehara), Bik Van der Pol, Ivan opening in 2004 slaagt het erin veel besteedt aandacht aan hedendaagse resist? De tentoonstelling werd in Grubanov, Oma Amo (Rem Koolhaas, bezoekers te interesseren voor zijn kunst en historische architectuur en samenwerking met Forum Stadtpark Christina Lucas) en Kan Xuan aan de activiteiten. Voor deze tentoonstelling ook aan technologie: het presenteert in Graz georganiseerd. De galerie heeft tiende editie, die werd samengesteld werd, gezien het onderwerp van de zowel traditionele als nieuwe media. intensieve samenwerkingsverbanden door Hou Hanru, hoofd tentoon­ getoonde foto’s (immigratie: families Aan Zone_V2_ deden in totaal twintig met instellingen in de omringende stellingen van het San Francisco Art die uiteenvallen), grote publieke kunstenaars mee. De bijdrage was post-communistische landen als Trafo Institute. Het thema was Not Only belangstelling verwacht. bestemd voor de deelname van Alex Budapest, Skuc Gallery Ljubljana en Possible, But Also ­Necessary Adriaansens, Christine Henderson, Kovacka 3 Gallery Dubrovnic. – Optimism in the Age of Global War, Anne Nigten, Marnix de Nijs, waarin stedelijke vraagstukken en Staalplaat Soundsystem, Ari Versluis architecturale werkelijkheid het uit­ en Ellie Uyttenbroek. gangspunt vormden voor de deelname van meer dan honderd kunstenaars uit ruim dertig landen. Presentaties Turkije Verenigd Koninkrijk Platform Garanti Contemporary Art Frith Street Gallery, Londen Center, Istanbul Fiona Tan Juul Hondius € 4.662 € 22.633 € 4.501 € 37.475 okt 2007 jun – aug 2007 Frith Street Gallery ontving een bij­ Platform Garanti ontving onder­ drage voor het vertonen van het werk steuning voor de deelname van Juul A Lapse of Memory van Fiona Tan in Hondius aan het tentoonstellings­ het Royal Institute of British Architects project The Photographers. Garanti tijdens Frieze Art Fair. Frith Street pro­ is in 2001 opgericht als centrum voor grammeert internationaal, met kunste­ hedendaagse beeldende kunst en naars als Chantal Akerman, Giuseppe geniet internationaal een uitstekende Penone en Annelies Strba. A Lapse Beeldende kunst en vormgeving internationaal reputatie, onder meer om zijn actieve of Memory werd al eerder met steun betrokkenheid bij de Istanbul Biënnale. van de Mondriaan Stichting getoond Ondersteuning 111 De andere kunstenaar die naast Juul in Royal Pavilion Gardens, tijdens de Activiteiten 118 Hondius aan The Photographers deel­ Brighton Photography Biennial 2006. Ontwikkelingen 122 nam was Laurence Bonvin uit Basel. Het werk werd enigszins aangepast 6 Voornemens 122 Voor beide kunstenaars lag een verblijf aan het interieur van het Riba. Aanvragen 124 in Istanbul aan de tentoonstelling ten De presentatie trok veel belangstelling grondslag. van het internationale Frieze-publiek en van het eigen Riba-publiek.

Hayward Gallery, Londen Institute of Contemporary Arts, Institute of Contemporary Arts, 140 Atelier Van Lieshout Londen Londen € 4.780 € 16.330 Marc Bijl, Yael Davids, Erik van Barbara Visser jul – aug 2007 Lieshout € 3.124 € 89.570 € 6.094 € 92.239 feb – apr 2008 Hayward Gallery ontving een bijdrage mei – jun 2007 voor de deelname van Atelier Van Het International Institute of Lieshout aan 100 Ideas, een veel­ Het Institute of Contemporary Arts ­Contemporary Arts Londen ontvangt omvattend multidisciplinair project dat ontving ondersteuning voor de ondersteuning voor de deelname van de rol van cultuur bij maatschappelijke deelname van Erik van Lieshout, Yael Barbara Visser aan de internationale ontwikkelingen onderzocht. Voor elk Davids en Marc Bijl aan A Memorial groepstentoonstelling Double Agent. aandachtsgebied werden interna­ for the Iraq War. ICA is een publiek Double Agent toonde werk waarin tionale experts uitgenodigd. Van l­aboratorium voor cultuur­experimenten kunstenaars mensen als medium Lieshout nam deel aan een discussie door en voor een jong multicultureel hanteren. Tot de overige deel­nemers en toonde onderdelen van zijn project Brittannië. Het nodigde 26 kunstenaars behoorden onder anderen Phil Slave City. Met 100 Ideas, dat buiten van over de hele wereld, onder wie Lida Collins, Dora Garcia en Christoph de gewone programmering werd Abdul, Natascha Sadr Haghighian en ­Schlingensief. ontwikkeld, bereikte Hayward een Jalal Toufic, uit een voorstel te doen breder en betrokkener publiek dan de voor een monument voor de oorlog in normale programmering, die bestaat Irak. Het werk moest een permanent uit tentoonstellingen van nationale en karakter hebben of voor herhaling internationale klassieke en heden­ vatbaar zijn. daagse kunst.

Ikon Gallery, Birmingham Marcus Fairs, Londen Modern Art, Oxford Open Eye Gallery, Liverpool Marjolijn Dijkman, Maarten van der Ineke Hans Moshekwa Langa Martin Effert, Juul Hondius en anderen Eynde € 4.970 € 4.782 € 8.302 € 28.823 € 14.849 € 239.958 € 4.392 € 26.313 sep 2007 jun – sep 2007 aug – okt 2007 jun 2007 Tijdens het London Design Festival Modern Art Oxford ontving een bijdrage Open Eye Gallery kreeg een bijdrage Ikon Gallery nodigde Marjolijn werd Trash Luxe in Liberty getoond, in de kosten van een solotentoonstelling­ voor de deelname van Martin Effert, Dijkman en Maarten van der Eynde uit een tentoonstellingsproductie van van Moshekwa Langa. Modern Art Juul Hondius, Judith Witteman en voor Please Excuse our Appearance en Marcus Fairs. Voor de deelname van Oxford werd in 1965 opgericht en Roel Wouters aan de tentoon­stelling ontving daarvoor een bijdrage. Ikon Ineke Hans is bijgedragen door de heeft een internationaal tentoon­ Bound. Open Eye legt zich sinds 1977 programmeert overwegend internatio­ Mondriaan Stichting. Trash Luxe was stellingsprogramma, met kunstenaars toe op het presenteren van fotografie naal en was in 2005 verantwoordelijk een samenwerkingsproject tussen als Carl Andre, Louise Bourgeois en en is een gezien deelnemer aan voor de presentatie van Grace Ndiritu de festivalorganisatie en warenhuis Yoko Ono. De instelling ontvangt jaar­ de Liverpool Biennial of Contemporary op de Biënnale van Venetië. In 2006 Liberty. Er werd werk getoond van lijks honderdtwintigduizend bezoekers, Art. Bound was een internationale was directeur Jonathan Watkins een hergebruikt of laagwaardig materiaal met vijftienduizend deelnemers aan tentoonstelling van zo’n honderd ­ van de samenstellers van de Zesde van ontwerpers als The Campana educatieve activiteiten, en verzorgt ook kunstenaars over hedendaagse Shanghai Biënnale. Please Excuse ­Brothers, Stuart Haygarth en Heath rondreizende outreach programmes. ­slavernij, naar aanleiding van twee­ our Appearance was een twee weken Nash. Moshekwa Langa toonde kleurenfoto’s honderd jaar afschaffing van de slaver­ durend kunstenaarsverblijf, waaraan en een korte film die hij maakte tijdens nij in het Verenigd Koninkrijk. naast Dijkman en Van der Eynde zijn bezoeken aan Zuid-Afrika. De Curator van de tentoonstelling (Enough Room for Space) ook werd tentoonstelling was onderdeel van het was Predrag Pajdic, die eerder het deelgenomen door Reuben Henry en programma Encounters, waarin kunste­ project Paranoia ontwikkelde, dat Karin Kilberg (Springhill Institute) naars uit alle delen van de wereld aan eveneens door de Mondriaan Stichting en Julio Castro, Gabriel Cazares and een Brits publiek worden voorgesteld. werd ondersteund. Rolando Flores (Tercerunquinto). Tate Modern, Londen The Approach, Londen Yael Bartana, Jeroen Kooijmans en Germaine Kruip anderen € 5.957 € 25.209 € 5.825 € 26.240 jan – mrt 2008 sep 2007 Galerie The Approach ontving onder­- Tate Modern kreeg een bijdrage steuning voor een presentatie van voor de deelname van Yael Bartana, ­Germaine Kruip. The Approach, Jeroen Kooijmans, Julika Rudelius en geopend in 1997, presenteerde aan­ Guido van der Werve aan Art Summer­ vankelijk werk van beginnende kunste­ ­University. Voor deze vierdaagse naars, om later ook internationale en videomanifestatie, ontwikkeld door meer gerenommeerde kunstenaars Manuel Saiz, werden achttien video­ te brengen. Sinds 2006 beschikt de kunstenaars van over de hele wereld ­galerie over een tweede vestiging, The Beeldende kunst en vormgeving internationaal uitgenodigd nieuw werk te tonen en Reliance, die werk brengt van kunste­ Ondersteuning 111 in gesprek te gaan met elkaar en het naars die nog niet eerder in het Verenigd Activiteiten 118 publiek. Koninkrijk te zien waren. Daartoe Ontwikkelingen 122 behoorde ook Germaine Kruip, van Voornemens6 122 . wie een door Veenman uitgebrachte Aanvragen 124 catalogus aan het Londense publiek werd gepresen­teerd. Om deze reden en omdat Germaine Kruip is geselecteerd voor Art Basel Statements, verwachtte The Approach extra aandacht voor deze tentoonstelling.

Verenigde Staten van Amerika Watershed Art Trust, Bristol Whitechapel Art Gallery, Londen Aperture, New York 141 Isaac Carlos, Sonia Cillari, Tom Pablo Pijnappel Hans Eijkelboom Verbruggen € 1.629 € 11.738 € 7.520 € 100.516 € 3.190 € 47.764 mei – jun 2007 nov 2007 – jan 2008 mrt – apr 2007 De Whitechapel Art Gallery nodigde Aperture maakte een boek van het Watershed Media Centre kreeg een Pablo Pijnappel voor het programma vergelijkend foto-onderzoek Paris New bijdrage voor de deelname van Art in the Auditorium, gericht op het York Shanghai van Hans Eijkelboom, Isaac ­Carlos, Sonia Cillari en Tom presenteren van internationale audio­ dat door de Mondriaan Stichting werd ­Verbruggen aan een workshop binnen­ visuele kunst, en kreeg daarvoor een ondersteund. Aperture werd in 1952 New Interfaces in Performance. bijdrage. De galerie is al sinds 1901 opgericht door de fotografen Ansel Watershed initieerde dit project actief en staat internationaal bekend Adams, Dorothea Lange, Barbara voor master classes, workshops, om zijn uitdagende tentoonstellingen Morgan en Minor White, historicus ondersteuningsnetwerken en van moderne en hedendaagse kunst. Beaumont Newhall en schrijfster Nancy presentatiemogelijkheden voor nieuwe- Pablo Pijnappel maakte op basis van Newhall. Aperture Magazine is een van mediakunstenaars in samenwerking familiegegevens een vertelling in beeld de bekendste ­fotografietijdschriften, met Restart (Lissabon) en Steim en geluid. met ruim veertigduizend lezers. Met (Amsterdam). Op elk van de drie publicaties en tentoon­stellingen locaties werd een driedaagse workshop bereikt Aperture meer dan een miljoen georganiseerd met mediakunstenaars geïn­teresseerden. Eijkelboom koos uit de drie landen, met als doel een deze drie steden omdat ze eens het platform te creëren voor overdracht middelpunt waren van vernieuwing en van kennis, ervaring en netwerken. verandering: Parijs in de negentiende, New York in de twintigste en Sjanghai in de eenentwintigste eeuw.

Aperture, New York Apexart Curatorial Program, New York Art in General, New York Aspen Art Museum, Aspen Erwin Olaf Wendelien van Oldenborgh Bik Van der Pol Lily van der Stokker € 5.000 € 63.940 € 1.424 € 4.015 € 5.206 € 11.906 € 4.218 € 15.953 apr 2008 apr 2007 aug–nov 2007 okt–dec 2007

Aperture presenteerde met steun van Apexart presenteerde met steun van de Art in General ontving bij haar vijfen­ Het Aspen Art Museum in ­Colorado de Mondriaan Stichting een mono­ Mondriaan Stichting de film Maurits twintigjarig bestaan een bijdrage organiseerde met steun van de grafie over Erwin Olaf. De publicatie Script van Wendelien van Oldenborgh. voor de deelname van Bik Van der Mondriaan Stichting een expositie met bevat een inleidend essay van Wayne Apexart is een ­not-­for-profit organisa­ Pol aan het programma 25 Years publicatie van Lily van der Stokker. Koestenbaum, dichter, criticus voor tie voor hedendaagse beeldende kunst, Later. De organisatie is gelegen Het museum staat bekend om zijn onder meer London Review of Books gericht op culturele en intellectuele in Lower ­Manhattan en richt zich internationale contemporaine kunst­ en The New York Times Magazine diversiteit en openbare dialoog. met gastverblijven en productie- en tentoonstellingen en heeft publicaties en hoogleraar Engelse literatuur aan de Jaarlijks worden acht ­internationale presentatie­faciliteiten op aankomende gemaakt met instellingen als De Appel Graduate Center of the City ­University gastcuratoren uitgenodigd een kunstenaars voor wie politieke grenzen in Amsterdam en Kunsthalle Bern. In of New York. De in vierduizend groepstentoonstelling met publicatie en historische breuken leidraad van de AAM Architecture Lecture Series exemplaren uitgebrachte publicatie samen te stellen. Maurits Script is een het werk zijn. Zij heeft partner­ haalt het wereldberoemde architecten wordt in de Verenigde Staten verspreid onderdeel van het Van Oldenborghs instituten in Hongarije, Kroatië, Polen naar Aspen voor discussie en lezingen. door DAP en wereldwijd door project A Certain Brazilianness. Na en Tsjechië, maar besteedt ook aan­ Voor de expositie maakte Lily van der Thames & Hudson. de presentatie van de film vond een dacht aan kunstenaars in New York. Stokker nieuw, grootschalig werk. publiek gesprek plaats tussen de De tentoonstelling vond plaats in ­kunstenaar en Emily Pethick, directeur UBS Art Gallery, waar het bank­ van Casco uit Utrecht. concern UBS vier tentoonstellingen per jaar sponsort. Presentaties Verenigde Staten van Amerika Bard College, Annandale-on-Hudson Brooklyn Museum, Brooklyn Erik van Lieshout Remy Jungerman, Tirzo Martha, Melvin € 600 € 4.370 Moti mrt 2007 € 5.509 € 351.257 aug 2007 – jan 2008 Het Bard College kreeg een bijdrage in de kosten van deelname van Erik van Het Brooklyn Museum kreeg een Lieshout aan de groepstentoonstelling bijdrage van de Mondriaan Stichting Temporarily Disconnected. Het College voor de groepstentoonstelling Infinite programmeert internationaal en werkt Island: Contemporary Caribbean samen met gastcuratoren van naam. Art, waaraan onder anderen Remy Veel kunstenaars worden er voor het ­Jungerman, Tirzo Martha en Melvin eerst in de Verenigde Staten getoond, Moti deelnamen. Het Brooklyn Beeldende kunst en vormgeving internationaal in presentaties die de nodige aandacht concentreert zich op projecten met krijgen in de media. Het werk van relevantie voor het eigen multicul­ Ondersteuning 111 Erik van Lieshout werd begeleid door turele publiek, waaronder velen van Activiteiten 118 een educatief programma opge­ West-Indische afkomst. De opening Ontwikkelingen 122 zet door Ian Buruma, auteur van viel samen met het de jaarlijkse West 6 Voornemens 122 Murder in ­Amsterdam: The Death Indian American Day Carnival. Infinite Aanvragen 124 of Theo van Gogh and the Limits of Island bevatte werk van veertig kun­ Tolerance en hoogleraar Democratie, stenaars uit de Caribische diaspora. Mensenrechten en Journalistiek aan het Curatoren waren Tumelo Mosaka, Bard College. Marysol Nieves, Annie Paul en Claire Tancons.

Cornell University, New York Design Arts Film Foundation, Design Miami II, Miami 142 Saskia Olde Wolbers New York Wieki Somers, Studio Libertiny € 6.238 € 181.260 Documentary: Hella Jongerius € 9.766 € 21.009 okt – dec 2007 (Eurodesign 1985 – 2005) dec 2007 € 15.369 € 51.230 Het Herbert F. Johnson Museum of 2008 – 2009 Design Miami ontving ondersteuning Art van de Cornell University kreeg een voor de deelname van Wieki Somers en bijdrage voor de deelname van Saskia Design Arts Film Foundation kreeg Studio Libertiny voor een presentatie Olde Wolbers aan de videotentoon­ ondersteuning voor een promotionele van hun werkproces. Design Miami stelling Stop.Look.Listen. Het museum documentaire over Hella Jongerius. ging in 2005 tijdens Art Basel Miami heeft een breed tentoonstellings­ De documentaire zal de, door R. Beach van start. De beurs heeft tot programma, waarbij in ruim twintig Craig Miller (Denver Art Museum) doel de bekendheid en afname van tentoonstellingen per jaar aandacht samengestelde, tentoonstelling grensverkennende, in kleine oplagen wordt besteed aan alle collecties. Voor ­EuroDesign: 1985 – 2005 ­begeleiden. uitgegeven en uitgesproken eigentijdse hedendaagse kunst is het tentoonstel­ Deze reizende tentoonstelling zal design te vergroten. Design Miami is lingsprogramma internationaal georiën­ worden getoond in onder andere zo succesvol dat er jaarlijks tijdens Art teerd. Cornell University was betrokken Denver Art Museum, High Museum of Basel een tweede beurs plaatsvindt. bij tentoonstellingen als Authentic Art Atlanta, ­Indianapolis Museum of Eccentric (Biënnale Venetië, 2001) en Art en ook Central Academy of Fine Unpacking Europe (onder andere in Arts in Beijing. De documentaire wordt Museum Boijmans Van Beuningen, geproduceerd door Amie Knox, die 2002). Naast Saskia Olde Wolbers eerder producties maakte voor Denver werden ook vijftien andere kunstenaars Art Museum en Metropolitan Museum uitgenodigd, onder wie Johanna Billing, of Art. De begeleidende catalogus zal Slater Bradley en Amy Globus. als handboek en referentiewerk voor vormgeving uit die periode gelden.

Dia Art Foundation, New York Halsey Institute of Contemporary Art, Hasted Hunt Gallery, New York Hudson Valley Center for Rosa Barba Charleston Erwin Olaf Contemporary Art, New York € 2.851 € 55.436 Calin Dan € 3.772 € 16.595 Folkert de Jong nov 2007 – apr 2008 € 1.891 € 6.830 apr – jun 2007 € 7.066 € 25.043 mei – jun 2008 2007 – 2008 De deelname van Rosa Barba aan Hasted Hunt ontving een bijdrage in Artists’ Web Projects werd door de Halsey Institute of Contemporary de kosten van een solotentoonstelling Het Hudson Valley Center for Mondriaan Stichting ondersteund. Art ontvangt een bijdrage van de van Erwin Olaf. Sarah Hasted en Bill ­Contemporary Art ontving een Voor het programma Artists’ Web ­Mondriaan Stichting voor het tonen Hunt waren verantwoordelijk voor bijdrage in de kosten van de installatie Projects, dat Dia Art Foundation sinds van werk in situ van Calin Dan. fotografie bij Ricco Maresca Gallery en van het monumen­tale werk Mount 1995 samenstelt, worden bekende en HICA is verbonden aan de College of zijn sinds 2006 zelfstandig. Hun galerie Maslow van Folkert de Jong gedurende aankomende kunstenaars uitgenodigd. Charleston, die veel aandacht besteedt is gericht op eigentijdse fotografie, een jaar op een prominente plek in Dia is een internationaal gereputeerde aan het behoud van de historische vertegenwoordigt kunstenaars als het museum. De opening viel samen instelling, die kunstenaars een lange omgeving: de plaats Charleston Lynne Cohen, Joel-Peter Witkin en met De Jongs solotentoonstelling Les productietijd gunt en erin slaagt ruime speelde een grote rol in revolutie en Michael Wolf en bemiddelt bij expo­ Saltimbanques in de James Cohan aandacht van media en publiek te burgeroorlog. Calin Dan stelt in zijn sities van deze kunstenaars op andere Gallery in New York, die eveneens door trekken. Curatoren zijn Lynne Cooke werk het behoud van de geschiedenis locaties, waaronder het Los Angeles de Mondriaan Stichting werd onder­ en Sara Tucker, die naast Rosa Barba versus een eigentijds gebruik van de County Museum of Art, het Museum steund. Het HVCCA heeft eerder aan­ zijn Barabara Bloom en Ezra Johnson openbare ruimte ter discussie. of Modern Art New York en het San dacht besteed aan Folkert de Jong in hebben uitgenodigd. Francisco Museum of Modern Art. twee groepstentoonstellingen: Figure It De activiteiten van de galerie worden Out en Reverence. Het publiciteitsplan gerecenseerd in de belangrijkste media voor Mount Maslow werd uitgewerkt in New York. met James Cohan. Jack Tilton Gallery, New York LMAK projects, New York Berend Strik Sidi El Karchi € 7.498 € 49.663 € 6.139 € 11.045 mei 2008 jul – aug 2007

Jack Tilton Gallery presenteerde Galerie LMAK Projects organiseerde voor de tweede maal met steun van met steun van de Mondriaan Stichting de Mondriaan Stichting een solo­ de eerste solotentoonstelling, Small tentoonstelling van Berend Strik. Jack World Melancholy, van Sidi El Karchi Tilton bestaat sinds 1983 en brengt in New York. De galerie is in 2004 tegenwoordig werk van kunstenaars opgericht en programmeert inter­ als Delphine Courtillot, Marlene nationaal, op twee locaties in New Dumas en Sara van der Heide. York: Chelsea en Williamsburg. Om De eerste solotentoonstelling van haar vaak spraakmakende shows weet Beeldende kunst en vormgeving internationaal Berend Strik in deze galerie, Lascivious de galerie geregeld de aandacht van de Ondersteuning 111 ­Fortification: Shadow and Light, media te trekken. De tentoon­stelling Activiteiten 118 vond in 2005 plaats. van Sidi El Karchi werd geopend door Ontwikkelingen 122 Stijn Huijts, destijds directeur van Voornemens6 122 . Museum Het Domein in Sittard. Aanvragen 124

Marc Foxx Gallery, Los Angeles Massachusetts College of Art Meatpacking District Initiative, 143 Chris Evans, Germaine Kruip en ­Foundation, Massachusetts New York anderen Iris Eichenberg, Katja Prins, Andrea Atelier van Lieshout, € 12.614 € 39.475 Wagner Jurgen Bey en anderen jun – aug 2007 € 3.740 € 19.043 € 21.000 € 86.810 okt – dec 2007 mei 2007 Marc Foxx Gallery toonde met steun van de Mondriaan Stichting zes Massachusetts College of Art and The Meatpacking District ­Initiative kunstenaars uit Amsterdam: Chris Design ontving een bijdrage voor de organiseerde met steun van de Evans, Germaine Kruip, Jimmy Robert, deelname van Iris Eichenberg, Katja ­Mondriaan Stichting een presentatie Karen Sargsyan, Maaike Schoorel en Prins en Andrea Wagner aan het van tien ontwerpers en ontwerp­ Guido van der Werve. Marc Foxx heeft ­symposium Parallax, dat plaatsvond bureaus uit Rotterdam: Atelier van interessante institutionele contacten in bij de door Andrea Wagner samen­ Lieshout, Jurgen Bey, Demakersvan, de Verenigde Staten. Zo arrangeerde gestelde sieradententoonstelling Simon Heijdens, Richard Hutten, Hella de galerie voor de kunstenaars van Golden Clogs, Dutch Mountains. Aan Jongerius, Chris Kabel, Joris Laarman, deze tentoonstelling ontmoetingen de Nederlandse presentatie werd door Bertjan Pot en Wieki Somers, onder met het Armand Hammer Museum Mass Art een door Joe Wood samen­ curatorschap van Vivid (Saskia Copper en het County Museum of Art in Los gestelde Amerikaanse pendant toe­ en Aad Krol). MPDI omvat tweehon­ Angeles en het Museum of Modern Art gevoegd onder de titel In Situ. Onder derd lifestyle-ondernemingen tussen in San Francisco. De tentoonstelling de Amerikaanse ontwerpers bevonden 12th en 16th Street ten westen van 8th stond in het teken van Amsterdam zich Jennifer Curpi, Nick Dong en Deb Avenue MPDI, en organiseert driemaal als laboratorium voor kunst en reisde Todd Wheeler. per jaar een signature event, zoals door naar Harris Lieberman Gallery in ditmaal Dutch Design Port. De presen­ New York. tatie werd begeleid door een catalogus en een website.

Moniquemeloche Gallery, Chicago Moss, New York Moss, New York Museum of Art, San Diego Fendry Ekel, Dylan Graham, Folkert Maarten Baas ,Studio Job Studio Job Sebastian Diaz Morales, Serge Onnen de Jong € 20.492 € 85.342 € 15.100 € 56.802 € 5.264 € 156.167 € 25.000 € 64.343 dec 2007 mei – jun 2007 okt – jan 2008 feb– mrt 2007 Moss presenteerde Maarten Baas Moss ontving een bijdrage voor Het San Diego Museum of Art vroeg Moniquemeloche Gallery kreeg een en Studio Job op de beurs Design Homework, de eerste Amerikaanse Sebastian Diaz Morales en Serge bijdrage voor het presenteren van werk Miami Art Basel en ontving daarvoor solopresentatie van Studio Job tijdens Onnen deel te nemen aan de van Fendry Ekel, Dylan Graham en een bijdrage. Design Miami heeft het International Contemporary groepstentoonstelling Animated Folkert de Jong in de tentoonstelling­ zich ontwikkeld tot een belangrijk Furniture Fair in New York en de New ­Painting en kreeg daarvoor een Chronic: Handmade Nightmares in platform voor vormgeving en sluit aan Yorkse Design Week. Homework bijdrage. Het SDMA bezit een ver­ Red, Yellow and Blue. Curator was bij de toenemende belang­stelling voor was uit­gebreider dan de gelijknamige zameling westerse kunst en beheert Astrid Honold. De galerie ­concentreert het vormgevingsproduct als een in presen­tatie tijdens Salone del Mobile daarnaast ook de Edwin Binney 3rd zich op internationale kunst en de beperkte oplage uitgegeven verzamel­ in Milaan en gaf onder meer een Collection of South Asian Art, het promotie daarvan in Chicago. Zij werkt object. Om het belangrijke aandeel preview van de nieuwe collectie Robber trekt jaarlijks vierhonderdduizend samen met instellingen over de hele van Art Basel in Design Miami Basel Baron en een gouden gelegenheids­ bezoekers. De tentoonstellingen gaat wereld, zoals Muhka, Palais de Tokyo is de beurs een goede locatie om te versie van de biscuitcollectie ver­ zowel over eigentijdse kunst als over en Witte de With. Ook is de galerie presenteren en te netwerken. vaardigd door Koninklijke Tichelaar kunstenaars als Goya en Gordon aanwezig op een groot aantal kunst­ Makkum. ­Matta-Clark. Aan Animated Painting beurzen, waaronder Arco, Liste Basel namen naast ­Sebastian Diaz Morales en Preview Berlin. en Serge Onnen ook twaalf andere kunstenaars deel, onder wie Sadie Benning, William Kentridge en Robin Rhode. Presentaties Verenigde Staten van Amerika Museum of Arts & Design, New York Museum of Contemporary Art, Glass Wear Los Angeles € 27.815 € 223.703 Marlene Dumas sep – dec 2007 € 70.000 € 322.306 jun 2008 – feb 2009 Museum of Arts & Design ontving ondersteuning voor de deelname van Museum of Contemporary Art Los de Nederlandse ontwerpers Celio Angeles organiseert met MoMa Braga, Simsa Cho, Rian de Jong, Mieke New York een grote soloexpositie Groot, Evert Nijland, Ted Noten, Ruudt van ­Marlene Dumas in de Verenigde Peters, Katja Prins en Terhi Tolvanen Staten. Na Los Angeles zal de ten­ aan de internationale tentoonstelling toonstelling doorreizen naar New York Glass Wear, met glastoepassingen en verder. De tentoonstelling wordt Beeldende kunst en vormgeving internationaal in sieraadkunst. MAD ontwikkelt pro­ begeleid door een podcastserie van jecten met collega-instellingen Art Talks van Marlene Dumas, Richard Ondersteuning 111 in de Verenigde Staten en daarbuiten, Meyer en Robert Starr. Bij de tentoon­ Activiteiten 118 en ­initieert veelvuldig reizende ten­ stelling verzorgt de Universiteit van Ontwikkelingen 122 toonstellingen met internationale ont­ California speciale workshops over het 6 Voornemens 122 werpers en kunstenaars. Glass Wear afbeelden van het menselijk lichaam. Aanvragen 124 was eerder te zien in Toledo Museum Het museum verwacht zestigduizend of Arts in Ohio, Schmuckmuseum bezoekers en de gehele tournee zal ­Pforzheim in Duitsland en eindigde naar schatting meer dan driehonderd­ in het vernieuwde Museum of duizend bezoekers trekken. Arts & Design.

Ornamentum Gallery, New York Peter Blum Gallery, New York PS1 Contemporary Art Center, Long 144 Ruudt Peters Robert Zandvliet Island City € 2.050 € 5.525 € 13.568 € 49.455 Kathe Burkhart mei 2007 jan–feb 2008 € 5.825 € 29.112 okt 2007–jan 2008 Ornamentum ontving een bijdrage Peter Blum Gallery werd ondersteund voor de presentatie Sefiroth van Ruudt bij het organiseren van een solo­ PS1 organiseerde met steun van de Peters. De galerie vertegenwoor­ tentoonstelling van Robert Zandvliet. Mondriaan Stichting de eerste solo­ digt een groot aantal internationale De galerie hoort tot de New Yorkse tentoonstelling van Kathe Burkhardt eigentijdse sieraadontwerpers, onder top van galeries voor eigentijdse kunst, in de Verenigde Staten. PS1 is een van wie Ted Noten, Ruudt Peters en Katja haar activiteiten worden gerecenseerd de oudste instituten voor hedendaagse Prins. Ter gelegenheid van de schen­ in dag- en vakbladen als Art Forum, kunst, opgericht in 1971. Naast de king van de collectie Daphne Farago The New Yorker, The New York Times locatie in Long Island City beheert aan de Boston Museum of Fine Arts en The Washington Post. Zandvliet PS1 ook de Locktower Gallery in toonde Ornamentum de installatie maakte nieuw en grootschalig werk Lower Manhattan, die 24 uur per dag van Ruudt Peters in het aangrenzende voor deze expositie, zijn derde bij internetprogramma’s verzorgt over Massachusetts College of Art. Bij Peter Blum. eigentijdse kunst (WPS1.org). de collectieoverdracht vond in het Boston Museum een groot relevant en presti­gieus evenement plaats voor eigentijdse sieraadkunst in de ­Verenigde Staten.

Rush Philanthropic Arts Foundation, Socrates Sculpture Park, Long Island Swiss Institute, New York Tanya Bonakdar Gallery, New York Brooklyn City Julika Rudelius Carla Klein Meschac Gaba Jan Rothuizen € 1.540 € 24.143 € 8.738 € 14.612 € 1.800 € 31.162 € 1.500 € 8.617 mei 2007 – jul 2007 mrt 2007 – mei 2007 jun – sep 2007 aug 2007 Het Swiss Institute New York presen­ Met een bijdrage van de Mondriaan Voor de Rush Philanthropic Arts Het Socrates Sculpture Park ­inviteerde teerde met steun van de Mondriaan Stichting organiseerde Tanya Bonakdar ­Foundation ontwikkelde curator Jan Rothuizen voor de derde Stichting de video-installatie een solopresentatie van Carla Klein. ­Meridith McNeal de tentoonstelling ­Floatbiënnale en kreeg daarvoor een Forever van Julika Rudelius. SI is een De galerie vertegenwoordigt ruim Keep the Change, over de maatschap­ bijdrage. Het SSP, in 1986 opgericht on­afhankelijke instelling, gefinan­ twintig kunstenaars, onder wie naast pelijke gevolgen van geld (gokken, onder leiding van kunstenaar Mark cierd door de Zwitserse regering Carla Klein ook Atelier Van Lieshout en schuld, zuinigheid, rijkdom), met werk di Suvero, richt zich op experimentele en de Zwitserse kunststichting Pro Mark Manders. Vaak brengt Bonakdar van zestien kunstenaars. De deelname driedimensionale kunst. Het park is Helvetia, voor het stimuleren van als eerste in de Verenigde Staten van Meschac Gaba werd ondersteund het hele jaar open en biedt ook plaats culturele gedachte­wisseling tussen op­komende kunstenaars uit andere door de Mondriaan Stichting. Rush aan filmvoorstellingen, concerten Zwitserland, Europa en de Verenigde delen van de wereld. Zij neemt deel Philanthropic Arts heeft als doel en educatieprogramma’s; het trekt Staten. De instelling programmeert aan vier grote internationale kunst­ achtergestelde kinderen in Brooklyn jaarlijks ruim zestigduizend ­bezoekers. internationaal, contemporain en beurzen: The Armory Show, Art Basel, New York met kunst in aanraking te De Floatbiënnales gaan over efemere multidisciplinair, in samenwerking met Art Basel Miami Beach en Frieze. Het brengen, in de veronderstelling dat de kunst; de derde editie werd samen­ internationale gastcuratoren en met was de vierde solopresentatie van creatieve impulsen die hiervan uitgaan gesteld door Sara Reisman en Shaun kunstenaars als Marc Bijl, Phil Collins Carla Klein in deze galerie, de vorige kunnen leiden tot economische Leonardo. Jan Rothuizen installeerde en Seth Price. De video die Julika vond plaats in 2003. vooruitgang. Binnen dit streven biedt er werk uit zijn serie Missing, een Rudelius toonde werd in de Verenigde de stichting ontluikende niet-blanke groeiende collectie wild geplakte Staten opgenomen. kunstenaars presentatie­mogelijkheden posters met vermiste personen, in combinatie met educatieve dieren of voorwerpen. programma’s. Tanya Bonakdar Gallery, New York Telic Arts Exchange, Los Angeles Mark Manders Gravity in Art € 15.480 € 31.746 € 6.390 € 17.465 feb 2007 mrt – apr 2008

Tanya Bonakdar organiseerde met Telic Arts Exchange ontvangt een bij­ steun van de Mondriaan Stichting drage voor de vertoning van het door een solotentoonstelling van Mark De Appel ontwikkelde project Gravity Manders. De galerie vertegenwoordigt in Art (2005) met werk van Marina ruim twintig kunstenaars, onder wie Abramovic, Bas Jan Ader, Arjen naast Mark Manders ook Atelier Van Boerstra, Lonnie van Brummelen, Lieshout en Carla Klein. Vaak brengt Aernout Mik, Ali Marcopoulos, Liza Bonakdar als eerste in de Verenigde May Post, Willem de Ridder, Guido Staten opkomende kunstenaars uit van der Werve en Erik Wesselo. De Beeldende kunst en vormgeving internationaal andere delen van de wereld. Zij neemt instelling opende in 2003 in het nieuwe Ondersteuning 111 deel aan vier grote internationale kunstdistrict in Chinatown Los Angeles Activiteiten 118 kunstbeurzen: The Armory Show, en richt zich op de nieuwe media met Ontwikkelingen 122 Art Basel, Art Basel Miami Beach screenings, lezingen en performances. Voornemens6 122 . en Frieze. Het was de eerste tentoon­ De programming wordt verzorgd door Aanvragen 124 stelling met Mark Manders, die in onder meer Helen Cahng, Pascual dezelfde periode plaatsvond als Sisto en Fiona Whitton (directeur). The Armory Show en daardoor naar verwachting extra de aandacht zou trekken.

Zuid-Afrika The Pittsburgh Cultural Trust, Transcultural Exchange, Boston Bat Centre Trust, Durban 145 Pittsburgh Anna Calgren, Durk Valkema Cascoland Durban 2008 Edwin van der Heide € 2.527 2.527 € 30.000 € 167.391 € 23.111 € 60.009 apr – mei 2007 feb – mrt 2008 apr – jun 2007 TransCultural Exchange ontving een Bat Centre Trust ontving binnen het In de Wood Street Galleries van bijdrage voor de deelname van Vrij nieuwe programma Arts Collaboratory The Pittsburgh Cultural Trust kreeg Glas (Anna Calgren, Durk Valkema) ondersteuning voor de derde uitvoering­ Edwin van der Heide zijn eerste aan de International Opportunities in van Cascoland in Zuid Afrika. Het solotentoonstelling in de Verenigde the Arts Conference in ­Massachusetts Nederlandse initiatief werd ditmaal in Staten, die door de Mondriaan College of Art en een driedaags Durban uitgevoerd. Cascoland is als Stichting werd ondersteund. De lezingen- en workshopsprogramma multidisciplinair kunst- en onderzoeks­ programmering van The Pittsburgh op het MCA. TransCultural Exchange project gericht op het activeren van de Cultural Trust is voornamelijk op de stelt zich ten doel internationale kunst openbare ruimte in wisselwerking met Verenigde Staten en Canada gericht. te promoten en begrip te wekken de plaatselijke bevolking. De activi­ Daarnaast wordt er ook met inter­ voor world cultures via tentoonstel­ teiten bevatten een sociaal-culturele nationale instituten samengewerkt, lingen, uitwisselingsprogramma’s en component en verhouden zich tot zoals de Australia Council for the Arts, educatieve programma’s. De organi­ de snel veranderende omgeving, met het Yamaguchi Center for Arts and satie wordt ondersteund door onder aandacht voor leefomstandigheden, Media en het ­Zentrum für Kunst und meer het Art in Embassies Program sociale veranderingen en dynamiek van ­Medientechnologie Karlsruhe. en de Unesco, en is onderscheiden de Afrikaanse metropolis. Er wordt De Wood Street Galleries concentreren door International Association of Art samengewerkt met lokale kunstenaars, zich op een jong publiek, en boden Critics. Op de conferentie waren 22 organisaties en particulieren. In Durban daarmee een interessant platform landen vertegenwoordigd, Vrij Glas vinden de activiteiten plaats langs de voor de drie installaties van Edwin was de enige deelnemer uit Nederland. assen die de townships via de suburbs van der Heide. met het centrum verbinden.

Greatmore Studios, Kaapstad Johannesburg Art Gallery, Johannesburg Art Gallery, Standard Bank Gallery, Johannesburg Paul Hendrikse Braamfontein Braamfontein Marlene Dumas € 3.657 € 8.143 Meschac Gaba Meschac Gaba, Goddy Leye € 50.000 € 306.052 feb – apr 2007 € 16.462 € 142.171 € 4.660 € 303.000 nov 2007 – mrt 2008 nov 2007 – jan 2008 jun – sep 2007 Greatmore Studios kreeg een bijdrage De Standard Bank Gallery in voor het presenteren van werk van Johannesburg Art Gallery organiseerde Johannesburg Art Gallery kreeg een ­Johannesburg en het Iziko South Paul Hendrikse dat hij na deelname met Michael Stevenson Gallery ­bijdrage in de kosten van deelname African National Museum in Kaapstad aan het bezoekersprogramma had (Kaapstad) de eerste grote solo­ van Meschac Gaba en Goddy Leye ontvingen een bijdrage in de kosten van gemaakt. Greatmore fungeert als tentoon­stelling van Meschac Gaba aan de tentoonstelling Africa Remix. de overzichtstentoonstelling Intimate ­ontmoetingsplaats tussen kunste­ in Afrika, waaraan de Mondriaan De galerie concentreert zich op kunst Relations, inclusief catalogus, van naars, curatoren en de lokale Stichting een bijdrage verleende. uit Zuid-Afrika, zowel historisch als Marlene Dumas. De Standard Bank is gemeenschap en is verbonden met het De galerie brengt naast eigentijdse eigentijds, en beheert daarnaast ook een van de grootste financiële instel­ internationale ­kunstenaarsnetwerk kunst ook historische kunst uit Zuid- een collectie historische Europese lingen in Zuid-Afrika en beheert een Triangle Arts Trust. De tentoon­ Afrika en Europa, en klassiek-moderne en klassiek-moderne kunst; haar bedrijfscollectie van Afrikaans­ erfgoed stelling van ­Hendrikse viel samen met kunst. JAG werd eerder bezocht programmering is internationaal. en moderne en hedendaagse Afrikaanse de eerste TransCape Biennial, een binnen de oriëntatiereis van de Africa Remix toonde werk van ruim kunstenaars; sinds de jaren negentig ­pan-Afrikaanse multimediale tentoon­ Mondriaan Stichting naar Senegal tachtig kunstenaars uit het Afrikaanse brengt de bank ook grote internationale­ stelling van eigentijdse kunst. Bij de en Zuid Afrika in 2005. ­continent en de diaspora, gerang­ tentoonstellingen. Het Iziko South presentatie verscheen een catalogus, schikt naar drie thema’s (stad en African National Museum concentreert die werd aangeboden op het Afrikaans platteland, identiteit en geschiedenis, zich op contemporaine Zuid-Afrikaanse Letterfees in Stellebosch en ook lichaam en ziel) en was na Europa en kunst; zijn collectie dateert van 1871. door de Jan van Eyck Academie werd Azië ten slotte ook in Zuid Afrika te Intimate Relations was de eerste grote ­gedistribueerd. zien. ­Curator was Simon Nijami uit solotentoonstelling van Marlene Dumas Kameroen. in Zuid-Afrika. Presentaties Zuid-Korea Art Center Nabi, Seoul, Zuid-Korea Leeum, Samsung Museum of Art, Edwin van der Heide, Karen Lancel, Seoul Hermen Maat Klaas Hoek, Aglaia Konrad, Herman € 10.144 € 60.343 Pitz, Henk Slager sep 2007 € 15.236 € 171.090 jul – sep 2007 Het Art Center Nabi ontving een bij­ drage van de Mondriaan Stichting voor Leeum kreeg een bijdrage in de kosten de deelname van Edwin van der Heide van het tonen van Flash Cube, een en Karen Lancel Herman Maat aan project van Henk Slager. Leeum People, Art and Technology, Festival is een prestigieus, populair kunst­ for Electronic Arts and Urban Culture, centrum nabij Seoul. Het bestaat uit een driedaags internationaal festival drie ­afdelingen: een museum met Beeldende kunst en vormgeving internationaal met performances, filmvertoningen, traditionele Koreaanse kunstwerken workshops en een seminar. Nabi Art (ontworpen door Mario Botta), een Ondersteuning 111 Center bestaat sinds 2000 als media­ museum voor internationale moderne Activiteiten 118 kunstinstituut, het ontving in 2005 de en contemporaine kunst (ontworpen Ontwikkelingen 122 Unesco DigiArts Award. Tijdens P.Art.y door Jean Nouvel, met een black 6 Voornemens 122 voerden Karen Lancel en Herman Maat box voor eigentijdse kunst door Rem Aanvragen 124 hun Stalkshow op, Edwin van der Heide Koolhaas) en een educatief centrum toonde Sound Modulated Light. (Koolhaas). Aan Flash Cube werd deelgenomen door 21 internationaal opererende fotografen, onder wie Klaas Hoek, Aglaia Konrad en Herman Pitz, die in foto’s reageerden op de door Koolhaas ontworpen doos. Zweden BildMuseet, Umea Bonniers Konsthall, Stockholm Fotografins Hus, Stockholm 146 Anneke Eussen Marcel van Eeden, Melvin Moti Hellen van Meene € 8.700 € 18.300 € 10.720 € 157.214 € 4.373 € 253.000 okt – dec 2007 sep – nov 2007 sep – okt 2007

BildMuseet, onderdeel van Umea Bonniers Konsthall ontving een bijdrage Fotografins Hus kreeg een bijdrage University, ontving ondersteuning voor de deelname van Marcel van voor een solotentoonstelling van voor een tentoonstelling van Anneke Eeden en Melvin Moti aan de ­tentoon­- ­Hellen van Meene. Fotografins Eussen. Het museum maakt ­gemiddeld stelling Against Time. De kunsthal Hus, strategisch gelegen in het vijftien tentoonstellingen per jaar, bevordert de dialoog tussen Zweedse museumkwartier­­ in het centrum met het accent op internationale kunstenaars en hun internationale van Stockholm, wijdt zich vanaf eigentijdse kunst, die geregeld door­ collega’s. Hij werd in 2006 opgericht 2003 aan internationale en Zweedse reizen naar andere landen. Ze hebben door de Bonnier Group, een van de ­contemporaine fotografie. Het was meestal een sociale en politieke lading, grootste mediaconcerns in Zweden, voor het eerst dat het werk van vaak met werk van kunstenaars uit op initiatief van de Maria Bonnier Hellen van Meene in Zweden te zien probleemgebieden. Deze tentoon­ Dahlin Foundation, die sinds 1985 was. De tentoonstelling werd begeleid stelling was het internationale debuut jaartoelagen verstrekt aan jonge door een seminar, georganiseerd door van Anneke Eussen. Zweedse kunstenaars. Against Time de Photographers Union of Sweden. was een internationale ontmoeting in beeld en woord tussen beeldende kunst en literatuur, gearrangeerd door Sara Arrhenius, waaraan ook werd deel­genomen door onder anderen Gerard Byrne, Joachim Koester en Dubravka Ugresic.

Liljevalchs Konsthall, Stockholm Platina, Stockholm Lund Konsthall, Lund Signal, Malmö, Zweden Dinie Besems, Jurgen Bey, Ted Noten Ela Bauer en Manon van Kouswijk Fiona Tan Jeremiah Day € 16.427 € 81.277 (First We Quake, Now We Shake ) € 15.405 € 50.000 € 544 € 760 jun – aug 2007 € 3.140 € 26.700 nov 2007 – jan 2008 mrt – apr 2007 okt 2007 – nov 2007 Liljevalchs Konsthall ontving een Lund Konsthall ontving onder­steuning Signal kreeg een bijdrage voor de bijdrage voor de deelname van Jurgen Gallery Platina werd ondersteund voor voor een solotentoonstelling van deelname van Jeremiah Day aan het Bey, Dinie Besems en Ted Noten de deelname van Ela Bauer en Manon Fiona Tan. De instelling heeft een programma Evening Events, waarin het aan de tentoonstelling Hands on van Kouswijk aan de groepstentoon­ internationale programmering, met verhalende werd onderzocht, de rol Movement; Crafted Form In Dialogue. stelling First We Quake, Now We veel aandacht voor videoinstallaties van taal en de relatie tussen werkelijk­ De Konsthall is gericht op moderne Shake. De galerie bestaat sinds 1999 van kunstenaars als Michael Baers, heid en fictie. Signal is een kleine maar en eigentijdse kunst, zowel nationaal en wordt geleid door de ontwerpers Jean-Pierre Gauthier en Sophie Tottie. actieve non-profit organisatie voor de als internationaal. Grotere projecten Sofia Björkman en Asa Skogberg. Curator Asa Nacking werkt samen productie, presentatie, begeleiding worden met internationale partners De programmering is gericht op met gastcuratoren als Lynne Cooke, en promotie van hedendaagse kunst ontwikkeld. Overige deelnemers aan internationale, niet-traditionele Anders Kreuger en Elena Tzotzig en wordt beheerd door kunstenaars de tentoonstelling waren onder sieraadkunst. Uit Nederland is eerder en met instellingen­ als Frankfurter en curatoren. Tot de deelnemers aan ­anderen Takashi Hinoda, Pontus werk getoond van Celio Braga, Ruudt Kunstverein, Murray Guy Gallery NY E­vening Events behoorden onder Lindvall en Hjärta Smärta. Peters en Andrea Wagner. In First We en Veenman Publishers Rotterdam. ­anderen Thomas Boutoux, Moa Quake, Now We Shake werden zeven ­Matthis en Rani Nair. Jeremiah Day ­ontwerpers samengebracht die dertien deed een performance. jaar geleden, toen ze in opleiding waren, gezamenlijk exposeerden met Quake. De tentoonstelling reisde door naar Gallery Beatrice Lang (Bern) en Gallery Zona D (São Paulo). Zwitserland Galerie Beatrice Lang, Bern Centre d’Art Contemporain, Genève Ela Bauer Jurgen Bey € 1.275 € 1.275 € 5.040 € 280.000 jan – feb 2008 okt – dec 2007

Beatrice Lang ontving een bijdrage Centre d’Art Contemporain Genève voor de deelname van Ela Bauer aan ontving ondersteuning voor de First We Quake, Now We Shake. deelname van Jurgen Bey aan de De galerie bestaat sinds 2006 en pro­ inter­nationale groepsten­toonstelling grammeert internationaal, met relatief Wouldn’t It Be Nice… Wishful veel aandacht voor ­Nederlandse ­Thinking In Art And Design. Onder ontwerpers. Ook bracht zij de de overige deelnemers bevonden zich groepstentoonstelling Long Strides in onder meer Stuart Bailey, Martino Tiny Shoes, met afgestudeerden van de Gamper en Superflex. De tentoon­ Beeldende kunst en vormgeving internationaal Rietveld Academie. In First We Quake, stelling was een coproductie met Ondersteuning 111 Now We Shake werden zeven ontwer­ Haute Ecole d’art et de design Genève Activiteiten 118 pers samengebracht die dertien jaar en ontwikkeld als onderdeel­ van het Ontwikkelingen 122 geleden, toen ze in opleiding waren, project ACDC (Art ­contemporair Voornemens6 122 . gezamenlijk exposeerden met Quake. Design Contemporain) met Aanvragen 124 De tentoonstelling First We Quake is masterclasses en een international eerder dit jaar met ondersteuning in ­symposium. De tentoonstelling reisde Gallery Platina in Stockholm getoond door naar andere instellingen, zoals en reisde door naar Gallery Zona D het Museum für Gestaltung Zürich. (São Paulo).

Galerie Bob van Orsouw, Zürich Kunsthalle, Sankt Gallen Kunsthalle, Winterthur 147 Erik van Lieshout Jeroen Jongeleen Joep van Liefland € 8.500 € 28.900 € 2.325 € 20.208 € 6.571 € 46.540 okt – dec 2007 feb – apr 2007 okt 2007

Galerie Bob van Orsouw ontving een Kunsthalle Sankt Gallen inviteerde Kunsthalle Winterthur ontving een bijdrage voor een tentoonstelling van Jeroen Jongeleen voor de groeps­ bijdrage voor de deelname van Joep Erik van Lieshout. Het betreft een tentoonstelling Umbau Modification van Liefland aan de tentoonstelling gedeeltelijke overname van de tentoon­ en kreeg daarvoor een bijdrage. Aggression. De Kunsthalle richt zich stelling die door Museum ­Boijmans De Kunsthalle programmeert zowel op een jong publiek, met vijf tot zes Van Beuningen is ontwikkeld in nationaal als internationaal, vaak met ­tentoonstellingen per jaar, die steeds samenwerking met Kunsthaus Zürich kunstenaars uit buurlanden. In de meer een internationaal karakter en Städtische Galerie im Lenbachhaus tentoonstelling en catalogus Umbau ­dragen. Aan Aggression werd ook in München. Modification onderzocht curator deelgenomen door onder anderen ­Burkhard Meltzer de voorwaarden Marc Bijl, Alex McQuilkin en ­Alejandro voor het presenteren van kunst in Vidal. De tentoonstelling werd bege­ situ in de expositieruimte van een leid door een tweetalige catalogus voor­malig warenhuis. Naast Jeroen (Duits en Engels). Joep van Liefland ­Jongeleen selecteerde hij ook Felix presenteerde het werk Video Palace. Schramm, Clemens von Wedemeyer en Andrea Winkler.

Mudac, Lausanne Raum für aktuelle Kunst, Luzern The John Institute, Zürich Mieke Gerritzen Nic Bezemer Erik van Lieshout € 18.250 € 27.000 € 3.732 € 4.705 € 4.650 € 9.700 okt 2007 – feb 2008 sep 2007 feb 2008

Het Musée de design et d’arts Raum für aktuelle Kunst kreeg een The John Institute ontving een ­appliqués contemporains nodigde bijdrage voor een presentatie van bijdrage voor de deelname van Erik Mieke Gerritzen uit haar werk te tonen Nic Bezemer. Raum is een van de van Lieshout aan Hotel Atlantis. Het en kreeg daarvoor een bijdrage. Mudac oudste onafhankelijke experimentele instituut werd in 2007 opgericht programmeert deels inter­nationaal en kunstruimten in Zwitserland en brengt door de jonge Zwitserse kunste­ trekt daarmee geregeld de aandacht vier tentoonstellingen per jaar met naars en kunst­theoretici Jean-Claude van de Zwitserse media; in 2006 ont­ installaties in situ. De programmering Freymond-Guth, Michael Hiltbrunner ving het museum 23.500 bezoekers. is internationaal, terwijl daarnaast en Burkhard Meltzer en is gericht op De tentoonstelling van Mieke Gerritzen ook jonge kunstenaars uit Zwitserland onderzoek en presentatie van manne­ was de tiende carte blanche-expositie in de gelegenheid worden gesteld lijke rolmodellen. De groepstentoon­ van het museum, waarbij een vorm­ eerste tentoonstellingen te realiseren. stelling Hotel Atlantis ging over gever wordt uit­genodigd zijn of haar Er wordt regulier samengewerkt met theatrale presentatie in het optreden werk te tonen en zelf verantwoordelijk het Kunstmuseum St Gallen. Onder van mannelijke karakters. Overige is voor de inrichting. Bij de tentoon­ de titel Come as You Are ontwikkelde deelnemers waren onder anderen stelling verscheen een overzichts­ Nic Bezemer een project met Markus Jesper Just, Ultrike Ottingen en catalogus. Schwander uit Basel. Lala Rascic. Overige projecten Pleinmuseum, Amsterdam Nederlandse ambassade, Dakar en flexibel budget Pleinmuseum Venetië 2007 Dutch Design € 50.000 € 84.132 € 43.675 € 101.035 jun 2007 mei 2007

Het Pleinmuseum presenteerde zich De Nederlandse Ambassade in Dakar tijdens de Biennale van Venetië als organiseerde met de National Art onderdeel van het Britse paviljoen. Gallery een presentatie van werk De presentatie was georganiseerd van Droog Design. De presentatie door David Bailey en Mike Phillips van betekende de eerste omvangrijke intro­ the Arts Council England. Omdat het ductie van Nederlandse vormgeving in Pleinmuseum als migrerend museum dit deel van Afrika. Om de promo­ als voorbeeld kon dienen voor ­ tionele werking werd de presentatie Beeldende kunst en vormgeving internationaal veranderende curatorial practices, ondersteund. werd de presentatie ondersteund. Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 6 Voornemens 122 Aanvragen 124

Artissima 2007 Paul Andriesse € 4.800 € 4.800 Ellen de Bruijne € 2.800 € 13.323 De Expeditie € 3.200 € 3.200 Van Gelder € 2.700 € 2.700 148 Klerkx € 2.000 € 6.325 Reflex € 5.000 € 13.828 Diana Stigter € 2.800 € 2.800

Collect 2007 Collectief Amsterdam € 3.260 € 3.260 Contemporary Art € 3.686 € 3.686

Collect 2008 Contemporary Art € 4.160 € 4.160 Kunstbeurzen galeries Rob Koudijs € 3.070 € 3.070 Terra € 4.538 € 4.538 Arco Madrid 2007 Akinci € 5.150 € 5.150 Fiac 2007 Ellen de Bruijne € 3.000 € 15.600 Juliette Jongma € 2.900 € 9.117 MK € 5.150 € 5.150 Lumen Travo € 4.640 € 10.355 Gabriel Rolt € 3.000 € 3.000 Ron Mandos € 5.800 € 5.800 Figge von Rosen € 3.000 € 3.000 Diana Stigter € 4.568 € 4.568 Nadja Vilenne € 4.350 € 4.350 Art Basel 2007 Martin van Zomeren € 4.815 € 9.630 Paul Andriesse € 7.280 € 7.280 Annet Gelink € 7.300 € 7.300 Frieze 2007 Fons Welters € 7.331 € 7.331 Paul Andriesse € 8.191 € 8.191 The Breeder € 9.002 € 14.626 Art Basel 2007 Liste Annet Gelink € 7.905 € 16.268 Ellen de Bruijne € 3.350 € 3.350 Fons Welters € 8.145 € 8.145 Juliette Jongma € 2.575 € 2.575 Upstream € 3.350 € 3.350 Nada 2007 Martin van Zomeren € 2.575 € 2.575 Juliette Jongma € 3.450 € 3.450 Upstream € 3.640 € 3.640 Art Basel Miami Beach 2007 Ellen de Bruijne € 3.425 € 3.425 Paris Photo 2007 Annet Gelink € 6.037 € 6.037 Flatland Gallery € 5.600 € 18.500 Fons Welters € 6.037 € 12.074 Van Kranendonk € 6.000 € 6.000 Zink € 5.420 € 5.420 Motive € 3.480 € 12.977 L.van Paddenburgh € 1.600 € 1.600 Art Basel 2007 - Art Unlimited Van Zoetendaal € 5.760 € 5.760 Carlier Gebauer € 4.900 € 4.900 Riis € 2.975 € 2.975 Photo London 2007 Flatland 7.350 € 7.350 Art Cologne 2007 Van Kranendonk € 5.200 € 5.200 Aschenbach & Hofland Gallerie € 3.500 € 3.500 MK € 3.755 € 3.755 Tanya Rumpff € 5.300 € 5.300 Van Zoetendaal € 5.200 € 5.200 Willy Schoots € 5.300 € 5.300 Slewe € 5.300 € 5.300 Pulse 2007 Vous Etes Ici € 5.300 € 5.300 Slewe € 2.114 € 2.114

Art Forum Berlin 2007 Sofa 2007 Akinci € 2.720 € 3.180 Ornamentum € 4.470 € 16.512 Ellen de Bruijne € 4.620 € 4.620 Ron Mandos € 4.000 € 5.086 The Armory Show 2007 Slewe € 4.280 € 5.190 Annet Gelink € 6.450 € 23.400 Nadja Vilenne € 2.000 € 2.000 Stella Lohaus € 3.424 € 3.424 Vous Etes Ici € 5.090 € 10.180 Diana Stigter € 6.478 € 12.800 Gebruikers lofts New York

Michel van der Aa, Amsterdam, 3 – 17 jun 2007 Michel van der Aa heeft in New York een regieworkshop aan het Lincoln Centre Theatre gevolgd om zich verder te ontwikkelen als regisseur en zich voor te ­bereiden op zijn nieuwe opera.

Antistrot, Rotterdam, 23 jun – 1 jul 2007 Bij de toegang van 3rd Ward maakte kunstenaarscollectief Antistrot met de Japanse kunstenaars Eru en Emu Arizono een zeven meter lange permanente muurschildering.

Maarten Baptist, Eindhoven, 15 – 25 mei 2007 Maarten Baptist presenteerde Umbra/U+ en Kikkerland tijdens de internationale Beeldende kunst en vormgeving internationaal design- en meubelbeurs ICFF in New York. Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Hannah van Bart, Amsterdam, 3 – 9 apr 2007 Ontwikkelingen 122 Hannah van Bart kreeg een tweede solotentoonstelling bij Marianne Boesky Voornemens6 122 . Gallery. Aanvragen 124 Christiaan Bastiaans, Amsterdam, 1 – 13 jul 2007 Christiaan Bastiaans presenteerde op uitnodiging van curator-kunstenaar Odili Donald Odita werken op papier uit het Hurt Models Project binnen de groepstentoonstelling The Color Line in Jack Shainman Gallery.

Christiaan Bastiaans, Amsterdam, 17 – 22 nov 2007 Christiaan Bastiaans sprak met James Cohan en Elyse Goldberg van James Cohan Gallery over een toekomstige tentoonstelling en een eventuele samen- 149 werking tussen Museum Kröller-Müller en James Cohan Gallery.

Wim van der Beek, Wezep, 23 dec 2007 – 4 jan 2008 Wim van der Beek bezocht een aantal kunstenaars in New York en omge­ ving voor een publicatie voor Uitgeverij Thieme schreef daarbij artikelen voor Kunstbeeld en de dagbladen van Wegener.

Michael van den Besselaar, Amsterdam, 11 – 25 okt 2007 Michael van den Besselaar verbleef in New York voor zijn solotentoonstelling bij Black & White Gallery, naar aanleiding van de aankoop van enkele kleinere werken in jan 2007 door Hubert Neumann van de Morton G. Neumann Family Collection.

Bik Van der Pol, Rotterdam, 23 – 28 jan 2007 Liesbeth Bik en Jos van der Pol stelden een project samen met als uitgangspunt de Marie Louise Hessel Collection, die wordt beheerd door het Bard College.

Bik Van der Pol, Rotterdam, 9 – 17 augustus 2007 Liesbeth Bik en Jos van der Pol namen deel aan de tentoonstelling Art In General 25 Years Later – Welcome to Art in General, die plaatsvond in UBS Art Gallery.

Karin Bos, Amsterdam, 23 – 30 sep 2007 Karin Bos bezocht de opening van de Triangle Dumbo Art Festival Exhibition 25 in het Dumbo Arts Center in Brooklyn en sprak met het International Print Center New York.

Daniël Bouw, Amsterdam, 21 – 27 nov 2007 Daniël Bouw overlegde met The Jewish Museum in New York over de publiciteits­ campagne en het evenenmentenprogramma voor de tentoonstelling Super­ helden en sjlemielen – Joodse herinnering in stripkunst, die het Joods Historisch Museum in 2008 samenstelt.

Cindy van den Bremen, Eindhoven, 27 – 31 jul 2007 Cindy van den Bremen sprak met Robert Kloos van het Nederlands Consulaat in New York en bezocht de tentoonstellingen Poiret: King of Fashion en Design for the Other 90 %.

Wijnanda Deroo, Amsterdam, 4 – 14 sep 2007 Wijnanda Deroo verbleef in New York voor de inrichting van haar tentoon­stelling bij Gallery Robert Mann in New York en nodigde na de opening persoonlijk conservatoren en geïnteresseerden uit haar tentoonstelling te bekijken.

Sander van Deurzen, Amsterdam, 29 apr – 7 mei 2007 Sander van Deurzen heeft zich tijdens zijn verblijf in New York georiënteerd op galeries aldaar, vooral in de wijken Chelsea en Soho.

Iris Eichenberg, Amsterdam, 28 mei – 3 jun 2007 Tijdens Sofa in New York toonde Iris Eichenberg via Galerie Ornamentum haar werk in een solotentoonstelling en verzorgde zij een lezing over het Nederlandse en het Amerikaanse sieraad.

Hans Eijkelboom, Amsterdam, 30 okt – 14 nov 2007 Voor de opbouw en opening van de solotentoonstelling Paris–New York–Shanghai in de Aperture Gallery verbleef Hans Eijkelboom in de loft. Hedy van Erp, Oudkarspel, 10 – 15 mei 2007 Voor de fototentoonstelling De onschuldige mens in het Nederlands Foto­ museum in Rotterdam bezochten Hedy van Erp en Iris Sikking coproducent George Eastman House – International Museum of Photography and Film.

Monique Frosch, Beuningen, 16 – 19 feb 2007 Monique Frösch van architectenbureau Braaksma & Roos, gespecialiseerd in her­ gebruikopdrachten, verbleef in New York om een aantal objecten te bekijken die als voorbeeld zouden kunnen dienen in haar te verschijnen boek over de positie van de architect in hergebruikopgaven.

Ryan Gander, Amsterdam, 6 – 21 nov 2007 Ryan Gander werkte samen met Stuart Bailey aan de verfilming Appendix Beeldende kunst en vormgeving internationaal Appendix, een door hen beiden geschreven tv-serie, en werkte daarnaast ook als curator aan de installatie en opening van een groepstentoonstelling bij Tanya Ondersteuning 111 Bonakdar Gallery. Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Krist Gruijthuijsen, Amsterdam, 17 – 29 okt 2007 6 Voornemens 122 Krist Gruijthuijsen was in New York om zijn boeken We All Laughed at Aanvragen 124 Christopher Columbus en Novella (Not Yet Another Story) te promoten bij Printed Matter Inc, en het vierdaags evenement Confessions of a Hoaxer bij te wonen dat hij had georganiseerd bij Anthology Film Archives.

Kees de Gruiter, Rotterdam, 1 – 6 feb 2007 Onder aanvoering van Chief Marketing Officer van Rotterdam Mai Elmar bracht een groep directeuren van kunstinstellingen een bezoek aan New York om de kansen te onderzoeken voor een European Migration Center. 150 Kees de Gruiter, Rotterdam, 15 – 17 nov 2007 Kees de Gruiter sprak met Amy Schichtel, directeur van Foundation Willem de Kooning, over de verplaatsing van de monumentale neonregel En terwijl ik ­slapen gaat, denk ik aan de Zaagmolenstraat, uit een brief van Willem de Kooning aan zijn ouders in Rotterdam, en over de mogelijkheid de leentermijn van twee sculp­ turen te verlengen van vijf tot tien jaar.

Bregtje van der Haak, Amsterdam, 7 – 11 feb 2007 Bregtje van der Haak toonde op uitnodiging van kunstenaar Dan Graham haar films Philip Johnson Two of a Kind en Lagos Wide and Close in het Sculpture Center.

Joan Heemskerk, Dordrecht, 28 apr – 8 mei 2007 Joan Heemskerk en Dirk Paesmans (Jodi) woonden de opening bij van tentoon­ stellingen in Vertexlist (Brooklyn, New York) en And Or (Dallas).

Madelon Hooykaas, Amsterdam, 7 – 22 dec 2007 Op uitnodiging van Phill Niblock van Experimental Intermedia toonde Madelon Hooykaas Haiku, The Art of the Now tijdens het Experimental Intermedia- festival in New York.

Remy Jungerman, Amsterdam 19 – 23 sep 2007 Remy Jungerman nam deel aan de tentoonstelling Infinite Island, Contemporary Caribbean Art in het Brooklyn Museum en legde tijdens de opening contacten met critici en kunstenaars uit het Caribisch gebied en, tijdens een artist talk, met publiek.

Sidi El Karchi, Maastricht, 30 jun – 15 jul 2007 Voor zijn eerste solopresentatie, in LMAK Projects, verbleef Sidi El Karchi in New York.

Geert van Kesteren, Amsterdam, 18 – 25 jun 2007 Geert van Kesteren woonde de jaarvergadering van Magnum Photos in New York bij, waarin door de leden een besluit werd genomen over de vraag of Geert van Kesteren gepromoveerd zou worden tot associate member.

Arthur Kleinjan, Rotterdam, 23 jul – 6 aug 2007 Arthur Kleinjan bracht zijn film Moments of Considered Time in première tijdens het Video Festival Scanners in het Lincoln Film Center en besteedde aandacht aan galeries en residentieprogramma’s.

Jaap van de Klomp, Utrecht, 14 – 23 jun 2007 Jaap Klomp onderhield contacten met Nat Henroff (columnist New York Post), Peter Keepnews (schrijver New York Times) en Dan Morgenstern (hoofd Institute Jazz Studies), die toezegden een essay en een introductie te schrijven voor het te verschijnen boek over Jazz Musici, met foto’s van Jaap van de Klomp.

Germaine Kruip, Amsterdam, 18 – 26 feb 2007 Germaine Kruip installeerde met de Londense galerie The Approach haar werk voor The Armory Show 2007. Jeldau Kwikkel, Amsterdam, 26 sep – 1 okt 2007 Jeldau Kwikkel onderhield contacten over de mogelijkheid tot een editie van Streetlab Show Off in New York en werd door Robert Kloos van het Nederlands Consulaat in New York geïntroduceerd bij Annie Washburn (directeur ­Meatpacking District Initiative) en Abe Gurko (producent mode en design events in New York).

Rezi van Lankveld, Amsterdam, 1 – 8 okt 2007 Rezi van Lankveld verbleef in New York voor het opbouwen en bijwonen van de opening van haar tentoonstelling in Friedrich Petzel Gallery.

Studio Lawrence, Rotterdam, 28 nov – 1 dec 2007 Studio Lawrence werd uitgenodigd voor de Best of Year Awards van Interior Design Magazine. Beeldende kunst en vormgeving internationaal

Ondersteuning 111 Erik van Loon, Rotterdam, 16 – 22 apr 2007 Activiteiten 118 Erik van Loon maakte locatiefoto’s voor zijn nieuwste I Will Win-zelfportret: Ontwikkelingen 122 I Will Win 3 – The Body. Voornemens6 122 . Aanvragen 124 Erik van Loon, Rotterdam, 1 – 6 nov 2007 Erik van Loon maakte het zelfportret The Body, van tien bij zes meter, dat langs de New York City Marathon werd onthuld waardoor zevenendertigduizend hard­ lopers en 260 miljoen televisiekijkers dit werk gedurende zes tot zeven seconden konden zien.

Bas Louter, Amsterdam, 19 – 21 feb 2007 Bas Louter verbleef na de opbouw van zijn solotentoonstelling bij Fette’s Gallery in Los Angeles enkele dagen in New York om contacten te leggen. 151 Mark Manders, Arnhem, 11 – 18 feb 2007 Mark Manders was in New York voor de opbouw en opening van zijn eerste solotentoonstelling in Tanya Bonakdar Gallery.

Tirzo Martha, Amsterdam, 15 – 20 aug 2007 Tirzo Martha installeerde zijn werk Spirit of the Caribe in het Brooklyn Museum, als onderdeel van de tentoonstelling Infinite Island Contemporary Carribean Art.

Katja Mater, Amsterdam, 25 okt – 1 nov 2007 Katja Mater en Eva-Fiore Kovacovsky namen op uitnodiging van Laurel Ptak, moderator van weblog www.iheartphotography.com, deel aan een tentoon­ stelling in Higher Pictures Gallery.

Raquel Maulwurf, Amsterdam, 16 – 23 jul 2007 Raquel Maulwurf toonde haar werk aan de curator van The Drawing Center en maakte kennis met twee galeries.

Hans Meertens, Breda, 30 jan – 5 feb 2007 Hans Meertens nam deel aan de expositie van Monkdogz Urban Art Gallery tijdens The Armory Show 2007.

Mevis en Van Deursen, Amsterdam, 8 – 10 dec 2007 Grafisch ontwerpers Linda van Deursen en Armand Mevis zijn benaderd door Sam Chermayeff van SANAA architecten om het boek vorm te geven over het door deze architecten ontworpen New Museum of Contemporary Art in New York.

Melvin Moti, Rotterdam, 23 aug – 4 sep 2007 Melvin Moti trof voorbereidingen voor zijn deelname aan de groepstentoonstel­ ling Infinite Islands in het Brooklyn Museum en was ook aanwezig bij de opening ervan.

Mu, Eindhoven, 1 – 4 okt 2007 Angelique Spaninks droeg een deel van de door Mu samengestelde expositie Learning To Love You More over aan curator-fotograaf Tim Barber van The Journal Gallery in Brooklyn, met wie zij een presentatie in Williamsburg inrichtte bij een optreden van Miranda July, en sprak met David Ellis over twee projecten die Mu in 2008 met hem wil ontwikkelen.

Marcel Musters, Amsterdam, 23 – 26 dec 2007 Marcel Musters verbleef in New York om de Nederlandse speelfilm Tussenstand van Mijke de Jong, waarin hij een hoofdrol speelt, te promoten en sprak met Filmforumdirecteur Karen Cooper en (over een mogelijke coproductie met Mug met de gouden tand) met de directeur van The New York Theatre Workshop.

Alex ten Napel, Amsterdam, 5 – 11 okt 2007 De tentoonstelling Waterportraits van Alex ten Napel bij Cook Fine Art gaf aanleiding tot zijn verblijf in New York.

Erwin Olaf, Amsterdam, 22 – 29 apr 2007 Erwin Olaf sprak over toekomstige activiteiten en bezocht de opening van een tentoonstelling bij Gallery Hasted Hunt, waar zijn werk werd getoond. Wendelien van Oldenborgh, Rotterdam, 18 – 23 apr 2007 Op uitnodiging van het non-profit cultuurinstituut Apexart verbleef Wendelien van Oldenborgh in New York, waar Apexart een screening organiseerde van de filmversie van haar project Maurits Script.

Serge Onnen, Amsterdam, 11 – 17 feb 2007 Serge Onnen verbleef in New York voor overleg met uitgever Jason Fulford en ontwerper Jan Haux over het derde deel van zijn tekeningenserie die hij sinds 2002 in New York maakt.

Renée Ridgway, Amsterdam, 10 – 19 dec 2007 Renée Ridgway woonde de opening van de tentoonstelling NY, NY, NY in de Flux Factory bij en gaf een lezing en een performance bij 16 Beaver. Beeldende kunst en vormgeving internationaal Nel Pak, Utrecht, 7 – 13 mei 2007 Ondersteuning 111 Nel Pak sprak over haar tekeningen met The Drawing Center, waar sinds 2004 Activiteiten 118 informatie over haar tekenwerk beschikbaar is in het beeldregister. Ontwikkelingen 122 6 Voornemens 122 Roma Pas, Amsterdam, 26 dec 2007 – 9 jan 2008 Aanvragen 124 Roma Pas verbleef tussen de installatie en de opening van de tentoonstelling in Mass Moca Massachusetts enige dagen in New York om contacten te onder­ houden en tentoonstellingen te bezoeken.

Prospektor, Amsterdam, 8 – 18 sep 2007 Prospektor was in New York voor onderzoek voor en uitvoering van een foto­ documentaire over Coney Island, die een onderdeel zal vormen van het fotoboek Dreamcities, een samenwerkingsproject tussen Prospektor, schrijfster Marte Kaan en fotograaf Aniek Steketee. 152 Kaptein Roodnat, Amsterdam, 22 – 29 nov 2007 Kaptein Roodnat (Marleen Kaptein en Stijn Roodnat) maakten in New York een ontwerp voor een oude bioscoop (hoek 135th Street Broadway), waar een ­kliniek komt met ruimte voor kunst en design, en presenteerden het schets­ ontwerp van hun project All City.

Jan Rothuizen, Amsterdam, 1 – 15 aug 2007 Jan Rothuizen toonde zijn werk Missing tijdens Float 2007 in Socrates Sculpture­ Park en schreef naar aanleiding van zijn bezoek teksten voor zijn weblog De draagbare stad op vn.nl.

Silvia Russel, Amsterdam, 18 aug – 8 sep 2007 Silvia Russel realiseerde in New York op basis van onderzoek in Brooklyn nieuw werk voor haar solotentoonstelling in LMAK Projects.

Daniël Samkalden, Amsterdam, 7 – 15 feb 2007 Daniël Samkalden besteedde de prijs die hij eind 2006 had gewonnen als op­vallend kleinkunsttalent, aan een wereldreis waarbij hij in New York lessen volgde aan het Larc-Institute en werkte in de bibliotheek aan 42nd Street.

Femke Schaap, Amsterdam, 3 – 16 apr 2007 Femke Schaap trof als visiting artist, uitgenodigd naar aanleiding van een grote lichtinstallatie voor Bureau Rijksbouwmeester en Claus en Kaan ­Architecten, voorbereidingen voor een werkperiode van twee maanden bij Urban Glass.

Wieki Somers, Rotterdam, 18 – 26 mei 2007 Wieki Somers nam deel aan de expositie Dutch Design Port in de Milk Gallery in het Meatpacking District, een tentoonstelling over vormgeving uit Rotterdam.

Anoek Steketee, Amsterdam, 9 – 12 apr 2007 Anouk Steketee nam deel aan de tentoonstelling Encounters in The Boston Center of Arts.

Sander Veenhof, Amsterdam, 8 – 16 mei 2007 Ter voorbereiding van zijn voorstel voor het project Second Life Walkie Talkie Walks voor het Conflux Psychogeography Festival verbleef Sander Veenhof in New York.

Sander Veenhof, Amsterdam, 14 – 23 sep 2007 Sander Veenhof realiseerde zijn project Second Life Walkie Talkie Walks tijdens het Conflux Psychogeography Festival, dat van 13 tot met 16 sep plaatsvond in Brooklyn NYC.

Trui Verdegaal, Amsterdam, 25 – 31 mei 2007 Op verzoek van galerist Charon Kransen van Charon Kransen Arts ontwierp Trui Verdegaal sieraden, die zij presenteerde tijdens Sofa.

Vlieger en Vandam, Rotterdam, 31 mei – 14 jun 2007 Carolien Vlieger en Hein van Dam ontwikkelde in New York op verzoek van het bedrijf Rockstar Games een limited edition custom made version van de serie Guardian Angel. Guido van der Werve, Amsterdam, 13 – 27 jul 2007 Guido van der Werve nam deel aan de groepstentoonstelling Zes bij Gallery Marc Foxx en Harris Liebermann Gallery en legde contacten ter voorbereiding van een toekomstig permanent verblijf in New York.

Wham!Wham!records, Drachstercompagnie, 10 – 17 okt 2007 De Nederlandse band Adept van het onafhankelijk platenlabel Wham!Wham!records gaf vier optredens in New York en legde zakelijke contac­ ten met promotors, distributie- en platenmaatschappijen, agenten en publishers.

Beeldende kunst en vormgeving internationaal

Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 Voornemens6 122 . Aanvragen 124

Hgis-cultuurmiddelen Australië België ministeries van Buitenlandse Zaken Performance Space, Eveleigh MuHKA, Antwerpen 153 en OCW Saïd Mahrouf Wendelien van Oldenborgh € 7.512 € 36.570 € 3.810 € 5.050 mei – jun 2007 sep 2007

Voor de deelname van Saïd ­Mahrouf Het Museum van Hedendaagse Kunst aan het programma Reeldance Antwerpen ontving een bijdrage voor ­Installations 3: Choreographics het presenteren van de film Title for ontving Performance Space een a Film - Symposium van Wendelien bijdrage. ­Performance Space is een van Oldenborgh. Het ging om een vooraanstaande culturele ontmoetings­ première. De vertoning van de film was plaats, gehuisvest in CarriageWorks tegelijkertijd ook een performance, die for Contemporary Arts in Sydney. op dvd werd vastgelegd en in beperkte De instelling trekt jaarlijks tien­ editie verkocht. Internationale kunste­ duizend bezoekers met gemiddeld naars en theoretici voorzagen het vijftig op­tredens en is verantwoordelijk project van commentaar. De productie voor het tweejaarlijkse ReelDance kwam tot stand in samenwerking International Dance on Screen Festival, met Argos Brussel en Radio Centraal dat door Australië en Nieuw Zeeland Antwerpen en Argos. toert. Saïd Mahrouf werd uitgenodigd door curator Erin Brannigan, die ook aandacht aan hem had besteed tijdens het Melbourne International Festival of the Arts 2003 en ReelDance 2006.

Bulgarije Canada Museum Dhondt-Dhaenens, Deurle Z33, Hasselt Nationaal Museum, Sofia The Power Plant, Toronto Fendry Ekel, Dylan Graham, Folkert Studio Job Rositza Stanisjewa Yael Bartana de Jong € 12.000 € 91.000 € 9.705 € 82.368 € 4.825 € 37.200 € 7.100 € 33.306 jun – sep 2007 okt 2007 mrt – apr 2007 okt – nov 2007 Z33 ontving een bijdrage voor de Het National Museum Sofia ontving The Power Plant Contempory Art Museum Dhondt-Dhaenens kreeg een presen­tatie van Studio Job, die bestond een bijdrage voor de presentatie Gallery kreeg een bijdrage in de kosten bijdrage voor Chronic! Handmade uit werk op het breukvlak van kunst 7 Faces 2 Eyes van het kunstenaarsduo van een solotentoonstelling van Yael Nightmares in Red, Yellow and Blue, en vormgeving. Het centrum initieert, Rositza Stanisjewa en Stella Kostova, Bartana, met werk uit de laatste vijf met werk van Fendry Ekel, Dylan ontwikkelt, produceert en presenteert beiden oorspronkelijk uit Bulgarije. jaren en een recent werk uit 2006. Graham en Folkert de Jong. MDD actuele kunst en vormgeving en gaat Het project werd gecoördineerd door The Power Plant programmeert is ontstaan uit de collectie van het er daarbij van uit dat kunstenaars en de Stichting Oost Europa Projecten. internationaal, zowel in groeps- als in echtpaar Dhondt-Dhaenens, met werk ontwerpers steeds meer de grenzen Waar het National Museum Sofia solotentoonstellingen. De activiteiten van Vlaamse kunstenaars uit de eerste van hun discipline verkennen in relatie een goede reputatie geniet in de worden gerecenseerd in lokale, helft van de twintigste eeuw. Het tot de maatschappelijke context. omringende landen en zijn program­ natio­nale en internationale media, heeft door zijn collectie een museale Jaarlijks ontwikkelt Z33 drie geïnte­ mering zich internationaal ontwikkelt, zoals Artforum, Eye Weekly en The inslag, maar is ook in de hedendaagse greerde, internationale projecten. zou 7 Faces 2 Eyes naar verwachting Toronto Star. Jaarlijks ontvangt beeldende kunst actief. Chronic! werd Studio Job toonde zowel nieuw als bijdragen aan de belangstelling voor The Power Plant ruim honderdtien­ samengesteld door Astrid Honold en oud werk, afkomstig uit bruiklenen hedendaagse kunst uit Nederland. duizend bezoekers; gemiddeld trekken was eerder te zien in Monique Meloche van kunstenaar, Groninger Museum de tentoonstellingen tien- tot vijfen­ Gallery in Chicago, eveneens met en particulieren. twintigduizend bezoekers. Voor Yael steun van de Mondriaan Stichting. Bartana werden acht- tot tienduizend De destijds geproduceerde catalogus bezoekers verwacht. begeleidde ook de tentoonstelling in MDD. Hgis-cultuurmiddelen Canada Duitsland ministeries van Buitenlandse Zaken KGNM Society of New Music, Keulen Haus der Kunst, München en OCW Edwin van der Heide Inside Outside € 3.600 € 24.500 € 13.000 € 60.000 aug 2007 okt 2007 – jan 2008

De Kölner Gesellschaft für Neue Musik Haus der Kunst ontving een bijdrage kreeg een bijdrage voor de deelname voor de presentatie van het werk van van Edwin van der Heide aan het Nederlandse ontwerpbureau Inside BrückenMusik, een jaarlijks terug­- Outside (Petra Blaisse). Bij het zeven­ kerend evenement in Keulen, dat veel tigjarige jubileum van het gebouw van aandacht trekt in de internationale Haus der Kunst realiseerde het bureau experimentele muziekwereld en in het gordijnensysteem Shifted Room. 2007 zijn dertiende editie beleefde. Dit werk heeft een permanent karakter Beeldende kunst en vormgeving internationaal BrückenMusik benut de geluids­ en werd uitgevoerd in ruimtes met kwaliteiten van de architecturale eerder geplaatste installaties van onder Ondersteuning 111 tussenruimten van de Deutzer Brücke anderen Paul McCarthy, Allan Kaprow Activiteiten 118 in Keulen, zonder versterkers. en Christoph Schlingensief. Ontwikkelingen 122 Het programma is in handen van 6 Voornemens 122 Hans W. Koch (componist) en Jens Aanvragen 124 Brand (mediakunstenaar). Naast Edwin van der Heide, die Pneumatic Sound Field installeerde, realiseerden ook Lutz Fritsch en Martin Riches een geluids­installatie in de brug.

Kölnischer Kunstverein, Keulen Pinakothek der Moderne, München Skulptur Projekte 07, Münster 154 Mark Bain, James Beckett Fiona Tan Suchan Kinoshita, Maria Pask € 8.665 € 52.290 € 15.000 € 71.500 € 70.000 € 98.000 feb – mei 2007 sep 2007 – jan 2008 jun – sep 2007

De Kölnischer Kunstverein ontving een De Pinakothek der Moderne ontving Skulptur Projekte Münster kreeg bijdrage voor het project Museum of een bijdrage voor het vertonen van een bijdrage voor de deelname van Noise van Mark Bain en James Beckett. Eighty Days van Fiona Tan. Suchan Kinoshita en Maria Pask aan De Kunstverein beschikt over tijdelijke De Pinakothek is een van ‘s werelds de vierde editie van deze tentoon­ woon- en werkruimte voor buiten­ grootste instellingen voor beeldende stelling van beeldende kunst in de landse kunstenaars, kunsttheoretici kunst uit de twintigste en eenen­ openbare ruimte, die sinds 1977 eens en curatoren, en werkt samen met twintigste eeuw en bestaat uit vier per tien jaar plaatsvindt. De tentoon­ partners als de Kunsthochschule für musea: voor beeldende kunst, grafiek, stelling, samengesteld door Brigitte Medien Köln, Galerie Im Taxispalais architec­tuur en vormgeving. Zij beschikt Franzen, Kasper König en Carina Innsbruch en Kunsthalle Zürich. Bij over een beroemde collectie, program­ Plath, was voor het eerst voorzien van Museum of Noise verscheen een cata­ meert internationaal en werkt een uitvoerig educatief programma logus met aan dit project gerelateerd samen met belangrijke internationale (Summer Academy) voor diverse werk van Mark Bain en James Beckett, instel­lingen. Eighty Days ging uit van doelgroepen. Omdat Münster ditmaal ingeleid door Wolfgang Brauneis, die de vraag in hoeverre fotografie de samenviel met de Biënnale van Venetië voor beide kunstenaars tot hun eerste wereld kan archiveren en ontstond en de Documenta in Kassel, konden institutionele publicaties behoort en in coöperatie met het Siemens Arts ­bezoekers aan alle drie evenementen om die reden belangrijk is voor hun Program; de begeleidende ­catalogus zich inschrijven voor een grand tour. ontwikkeling. werd ook op de Frankfurter Buchmesse gepresenteerd.

Frankrijk International Poster and Graphic Arts Le lieu unique Centre de recherches Les presses du réel, Dijon Rencontres Internationales de Festival, Chaumont pour le developpement culturel, Nantes Paul Panhuysen la Photographie, Arles Richard Niessen Atelier Van Lieshout, Kevin van Braak € 5.000 € 41.550 Erik Kessels € 6.758 € 57.694 en anderen € 24.500 € 58.000 mei – jun 2007 € 50.000 € 565.638 Les presses du réel ontvingen onder­ jul – sep 2007 jun – sep 2007 steuning voor de publicatie van Het International Poster and Graphic een monografie met dvd over Paul Rencontres d’Arles kreeg een bijdrage Arts Festival nodigde Richard Niessen Le Lieu Unique kreeg een bijdrage Panhuysen, Les Règles du jeu – The voor het presenteren van een selectie uit voor een tentoonstelling en kreeg voor de deelname van Atelier Van Game Rules. Les presses du réel zijn Loving Your Pictures uit de collectie daarvoor een bijdrage. Dit jaarlijkse Lieshout, Kevin van Braak, Edwin van een onafhankelijke uitgeverij, die van Erik Kessels. Rencontres is een festival toont de diversiteit in beeld en der Heide, Florentijn Hofman, Dennis haar publicaties zowel nationaal als van de grootste jaarlijkse fotofesti­ gebruik van grafisch ontwerp en biedt Oudendijk en Dré Wapenaar aan internationaal distribueert en deelneemt vals in Frankrijk en werkt samen met jonge ontwerpers een platform om Estuaire 2007, de eerste van drie biën­ aan de boekenbeurzen in Frankfurt en organisaties als het Center for Creative zich te presenteren. Het wil verbindin­ nales voor kunstwerken in de openbare Parijs. Les Règles du jeu is de eerste Photography Tucson, MoMA New gen leggen tussen Franse ontwerpers ruimte langs de Loire tussen Nantes monografie over Paul Panhuysen en York en Fotomuseum Winterthur. Het en hun internationale collega’s en en Saint-Nazaire. De helft van de belicht de uiteenlopende activiteiten festival trekt tweehonderdduizend tussen oude en nieuwe media. In 2007 kunstopdrachten krijgt een permanent van deze beeldend kunstenaar, musicus, bezoekers. Loving Your Pictures omvat was een historische tentoonstelling karakter. De organisatie is in handen performer, organisator. negen series gevonden foto’s, naar gewijd aan de Amerikaanse ontwer­ van Le Lieu Unique, een kunstcentrum thema bijeengebracht. Later werd ook per Paul Rand en een eigentijdse aan met een jaarlijks budget van € 4,7 een bijdrage toegezegd voor het pre­ Richard Niessen. Hij toonde TM-City, miljoen, dat in 2006 bijna vijfhonderd­ senteren van de door Foam samenge­ een flexibele architecturale presentatie duizend bezoekers trok. Voor Estuaire stelde tentoonstelling School, met werk van ontwerpen die samen acht wijken 2007 werden veertig kunstenaars van Raimond Wouda. van een stad vormen. uitgenodigd, onder wie Daniel Buren, Anish Kapoor en Erwin Wurm. Griekenland Tools Galerie, Parijs Athens Biennial, Athene Kuniko Maeda, Mario Minale Marc Bijl, Kimberly Clark en anderen € 4.050 € 18.753 € 30.175 € 30.175 okt 2007 sep – nov 2007

Tools Galerie ontving een bijdrage voor De Biënnale van Athene nodigde met de presentatie van het Rotterdamse steun van de Mondriaan Stichting duo Kuniko Maeda en Mario Minale. Marc Bijl, Kimberly Clark, Folkert de De galerie is opgericht in 2003 en pro­ Jong, Germaine Kruip, Mark Manders moot het werk van jonge vormgevers en Stefanos Tsivopoulos uit voor haar met thematische of monografische eerste editie. Deze werd samengesteld presentaties. Tools introduceert de door Xenia Kalpaktsoglou, Poka-Yio vormgevers ook bij institutionele ver­ en Augustine Zenakos in de vorm zamelaars. Andere door Tools eerder van een publicatie, een symposium Beeldende kunst en vormgeving internationaal getoonde Nederlandse vormgevers en ten slotte de tentoonstelling zelf, Ondersteuning 111 waren Maarten Baas, Mark van der waarvoor zestig kunstenaars werden Activiteiten 118 Gronden en Ted Noten. uitgenodigd. Met de biënnales van Ontwikkelingen 122 Lyon en Istanbul, die eveneens in sep Voornemens6 122 . openden, ging de Biënnale van Athene Aanvragen 124 een publicitair samenwerkingsband aan, onder de naam Tres Bienn, dat zich presenteerde op de Biënnale van Venetië.

Italië Design Academy Eindhoven, Eindhoven La Biennale di Venezia, Venetië Moooi, Breda 155 The Family of Form (Salone del Mobile Steve McQueen Richard Hutten, Jasper Morrison en 2007) € 4.015 € 4.015 anderen € 20.875 € 84.075 jun – nov 2007 € 9.800 € 464.192 apr 2007 apr 2007 De organisatie van de Biënnale van Design Academy Eindhoven kreeg Venetië kreeg een bijdrage voor de Moooi kreeg een bijdrage in de kosten een bijdrage in de kosten van de deelname van Steve McQueen aan de van de presentatie The Unexpected presentatie The Family of Form tijdens 52ste Biënnale van Venetië. De kun­ Welcome, met werk van onder anderen Salone del Mobile van ontwerpen van stenaar toonde een videofilm over het Richard Hutten, Jasper Morrison en drie generaties ontwerpers opgeleid delven en verwerken van mineralen. Job Smeets. Moooi concentreert zich aan dit instituut, van Richard Hutten op productie en verkoop en neemt een en Hella Jongerius tot Maarten Baas goede marktpositie in. De presen­ en Joris Laarman. De presentatie tatie vond evenals in 2006 plaats in was onderdeel van het zestigjarig Superstudio (Zona Tortona), met jubileum van de Academy en had als ditmaal nog meer ruimte. De opzet van thema de identiteit van vormgeving. 2006 werd voortgezet: een groepering Locatie was het Minguzzi Museum, een van producten in spannende stil­ zeventiende-eeuws gebouw aan de Via levens, met fotografie van Edwin Olaf. Palermo. De presentatie besloeg drie Daarbij werd een professioneel pr- en verdiepingen en toonde alle disciplines marketingplan ontwikkeld, met als van de Design Academy: driedimensio­ bijzonderheid een nieuwe editie van de naal, film, grafisch, virtueel. Moooi-krant, die in 2006 onder zestig­ duizend bezoekers werd verspreid.

Japan Kroatië Museo d‘Art Contemporanea Roma, Moss, New York National Museum of Modern Art, Museum of Modern and Rome Studio Job Kyoto Contemporary Art, Rijeka Atelier Van Lieshout € 17.618 € 55.090 Sibyl Heijnen Toine Klaassen, Steim en anderen € 39.000 € 187.250 apr 2007 € 30.000 € 211.831 € 6.883 € 19.952 mei – dec 2007 jun – jul 2007 jul 2007 Moss ontving ondersteuning voor een Het Museo d’Arte Contemporanea di presentatie van Studio Job in Zona Het National Museum of Modern Het Museum of Modern and Roma vroeg Atelier Van Lieshout de Tortona tijdens de Salone del Mobile. Art Kyoto stelde met steun van de Contemporary Art en het Multi Media installatie Technocraat te realiseren De presentatie Homework toonde een Mondriaan Stichting een soloten­ Centre Palach brachten met steun van op de binnenplaats van het museum nieuwe collectie monumentaal uitver­ toonstelling samen van Sibyl Heijnen. de Mondriaan Stichting als bijzonder en ontving daarvoor een bijdrage. grote gebruiksvoorwerpen van brons, Het Momak kent een lange traditie programma aan het begin van het Het Macro bestaat sinds 2002 op een hout en glas, gemonteerd op voetstuk­ in het presenteren van internationale Palach Retrospective de Dutch Week, voormalig fabriekscomplex en behoort ken. De show was een coproductie eigentijdse textielkunst, zoals Fashion waaraan werd deelgenomen door tot de gemeentemusea van Rome. van Moss en Groninger Museum, met in Colors (2004), met Viktor en Toine Klaassen, Montevideo (pro­ Directeur is Danilo Eccher. In zijn pro­ Mark Wilson als curator. Moss pre­ Rolf, en Beyond Textile: Four Dutch gramma met performances uit de jaren grammering van tentoonstellingen met senteerde zich voor de eerste maal op Contemporary Artists (1996). Aan zeventig, samengesteld door Theus catalogi, lezingen en discussies oriën­ de Salone del Mobile. Een intensieve deze tentoonstelling nam naast Marian Zwakhals), Steim, Ulay (performance­ teert het museum zich op het internati­ publiciteitscampagne werd ingezet Bijlenga, Maryan Geluk en Leonne workshop) en Mirjam Westen, die onale eigentijdse kunstcircuit. In 2006 om naar verwachting zestigduizend Hendriksen ook Sibyl Heijnen deel. Zij een discussieprogramma leidde. Het trok het zeventigduizend bezoekers. bezoekers te trekken. maakte indruk met haar werk en werd MMSU is een vooraanstaand instituut Voor deze tentoonstelling werden door modeontwerper Issey Miyake voor beeldende kunst in Kroatië en vijftigduizend bezoekers verwacht, met uitgenodigd voor een aantal experi­ onder meer verantwoordelijk voor de extra belangstelling als gevolg van de mentele projecten. Bij haar soloten­ Kroatische inzendingen naar interna­ gelijktijdig plaatsvindende Biënnale toonstelling in het Momak verscheen tionale kunstmanifestaties; het MMC van Venetië en Documenta. een Japans- en Engelstalige catalogus. Palach geldt als de locatie bij uitstek voor alternatieve jonge mediacultuur in Kroatië. Hgis-cultuurmiddelen Letland Macedonië ministeries van Buitenlandse Zaken Latvian Center for Contemporary Art, National Gallery of Macedonia, Skopje en OCW Riga Gijs Assmann, Armen Eloyan en Rob Hamelijnck, Nienke Terpsma anderen € 2.817 € 35.439 € 32.270 € 91.959 aug 2007 mei – jun 2007

Het Latvian Centre for Contemporary De National Gallery of Macedonia Art ontving ondersteuning voor de ontving een bijdrage voor de ten­ deelname van Fucking Good Art toonstelling Songs of Innocence and (Rob Hamelijnck, Nienke Terpsma) Agression, die op haar verzoek door aan het project Mathilde. LCCA is Thom Puckey werd samengesteld een platform voor eigentijdse kunst, met werk van dertien Nederlandse met veel internationale contacten en kunstenaars: naast Puckey zelf Gijs Beeldende kunst en vormgeving internationaal samenwerkingsverbanden. In Mathilde Assmann, Armen Eloyan, Gijs Frieling, werden vier off spaces uitgenodigd de Rosemin Hendriks, Benoit Hermans, Ondersteuning 111 art scene in Riga te analyseren: naast Iris Kensmil, Natasja Kensmil, Juul Activiteiten 118 Fucking Good Art ook Amberg und Kraijer, Mariëtte Linders, Mark Ontwikkelingen 122 Marti, Auto, Planet 22 en Trottoir. Manders, Elisabet Stienstra en Elly 6 Voornemens 122 Fucking Good Art maakte in navolging Strik. De National Gallery, opgericht Aanvragen 124 van vergelijkbare projecten in Dresden, in 1948, speelt een hoofdrol in het Kopenhagen en München een fanzine, presenteren van (inter)nationale kunst ditmaal ook in de vorm van een in Macedonië. De catalogus werd podcast. gedistribueerd naar belangrijke kunst­ instellingen in de omringende landen.

Meerdere Landen Nieuw-Zeeland Kunstverein, Hannover, Duitsland Mark A Prior Magazine, Gent, België Auckland Art Gallery, Auckland 156 Mark Manders Renzo Martens (A Prior 16) Karen Murphy, AP Komen, Jennifer € 75.000 € 213.000 € 5.000 € 12.650 Tee, Barbara Visser okt – nov 2007 € 30.250 € 99.720 A Prior Magazine onving een bijdrage jun – okt 2007 Kunstverein Hannover kreeg een bij­ voor A Prior 16, gewijd aan onder drage in de kosten van The Absence of anderen Renzo Martens. A Prior is Auckland Art Gallery bracht de ten­ Mark Manders, de eerste grote over­ gericht op de beeldende kunst in toonstelling Mystic Truths, waaraan zichtstentoonstelling van deze kun­ Vlaanderen en Nederland en com­ met steun van de Mondriaan Stichting stenaar in Duitsland. De Kunstverein bineert per uitgave internationaal werd deelgenomen door Karen behoort tot de grote kunstinstellin­ bekende kunstenaars met kunstenaars Murphy en AP Komen, Jennifer Tee gen in Duitsland voor hedendaagse uit het eigen cultuurgebied. Het en Barbara Visser. Auckland Art is het internationale kunst. Bij The Absence Engelstalige tijdschrift geniet inter­ belangrijkste kunstinstituut in Nieuw- of Mark Manders, waarvoor werk nationaal een uitstekende reputatie. Zeeland. In 1995 werd een tweede in bruikleen werd afgestaan door De opname van Renzo Martens in gebouw geopend: de New Gallery, galeriehouders en privéverzamelaars het magazine zal zijn internationale gewijd aan eigentijdse kunst en verant­ van over de hele wereld, verscheen een positie en die van beeldende kunst uit woordelijk voor de Auckland Triennial omvangrijke catalogus met inlei­ Nederland in het algemeen versterken. en de Walters Prize. Mystic Truths dende essays door Mirjam Varadinis Andere kunstenaars die in deze uitgave was de eerste grote internationale (Kunsthaus Zürich) en Stephan Berg staan zijn Anouk De Clercq en Susan tentoonstelling van curator Natasha (Kunstverein Hannover) en korte tek­ Philipsz (beiden uit België). Conland, die in 2006 deelnam aan het sten van Manders zelf. De tentoonstel­ internationale bezoekersprogramma ling reist door naar Kunsthaus Zürich van de Mondriaan Stichting. Met en Smak Gent. Ann Demeester van het Amsterdamse kunstencentrum de Appel schreef zij de begeleidende catalogus.

Oostenrijk Polen Portugal Lentos Kunstmuseum, Linz Foundation for Visual Arts, Krakow Municipal Gallery Arsenal, Poznan Luis Serpa, Lissabon Job Koelewijn Geert van Kesteren Antistrot, Arno Coenen, Nicoline van Lara Almarcegui € 5.021 € 117.915 € 13.815 € 42.695 Harskamp en anderen € 5.810 € 23.445 feb – jun 2007 mei 2007 € 6.420 € 13.620 sep – okt 2007 apr – mei 2007 Het Lentos Kunstmuseum ontving Foundation for Visual Arts organi­ Galerie Luis Serpa ontving een bijdrage een bijdrage voor de deelname van seerde voor de vijfde keerde De Municipal Gallery Arsenal ontving voor een project van Lara Almarcegui Job Koelewijn aan de internationale Photomonth en kreeg daarbij een ondersteuning voor de tentoon­stelling binnen Transition Territories, een tentoonstelling Future Systems: Rare bijdrage voor het presenteren van Re:colonization, die gewijd was aan driedelige tentoonstelling in de galerie Momente, onder gastcuratorschap het project Why Mister, Why? kunst uit Nederland, met werk van die deel uitmaakte van de Lisbon van Maia Damianovic. Lentos is de van Geert van Kesteren binnen de Antistrot, Arno Coenen, Nicoline van Architecture Triennial. Urban Voids opvolger van de Neue Galerie Linz tentoonstelling Conflict. Terrorism. Harskamp, Risk Hazekamp, was het thema van de Triënnale, die en maakt sinds 2004 een ambitieus Observation.Photomonth omvatte de HuMobisten, Jeroen Jongeleen, werd georganiseerd bij gelegenheid internationaal programma voor inno­ zo’n drie­honderd solo- of groeps­ Jan van Nuenen en Rob Philip. Arsenal van het Europese voorzitterschap vatieve en experimentele eigentijdse tentoonstellingen, met ruimvijf­ legt zich toe op het tonen van heden­ van Portugal in 2007. Aan Transition kunst. Rare Momente gaf ruimte aan tienhonderd kunstenaars uit 25 daagse kunst en heeft vergelijkbare Territories, samengesteld door Luis experimentele kunst die een uitdaging landen. Aan het festival werkten alle aandacht besteed aan eigentijdse kunst Serpa, werd ook deelgenomen door vormt voor de conventionele controle­ belangrijke Poolse kunst­instellingen uit andere landen. Re:colonization Pedro Calapez, Hamish Fulton en Yang mechanismen van de meeste museale mee, evenals een groot aantal buiten­ verwees naar de wereld die wordt Qian. Lara Almarcegui presenteerde presentaties. Deelnemende kunste­ landse. De vorige editie werd door gekoloniseerd door de media, de vrije Descampos de Lisboa. naars waren onder anderen Celeste zeventigduizend mensen bezocht, markt en de Engelse taal, maar ook Boursier-Mougenot, Leandro Erlich en de presentaties in de openbare naar zichzelf: de kunstenaars maakten Taro Shinoda. ruimte bereikten vierhonderdduizend werk in de openbare ruimte, waarmee mensen. Why Mister, Why?, over de zij Poznan zogezegd koloniseerden. Amerikaanse interventie in Irak, werd Er verscheen een catalogus. getoond in de oude Schindlerfabriek. Rusland Art Foundation Moscow Biennale, Moskou John Körmeling € 1.980 € 17.450 mrt – apr 2007

De organisatie van de Biënnale van Moskou kreeg een bijdrage in de kos­ ten van deelname van John Körmeling aan de tweede editie van deze manifestatie voor hedendaagse kunst. De Biënnale van Moskou wordt van staatswege georganiseerd, in samen­ werking met de Moscow Biennale Art Beeldende kunst en vormgeving internationaal Foundation, onder artistieke leiding Ondersteuning 111 van Joseph Backstein, die eerder Activiteiten 118 deelnam aan het internationale Ontwikkelingen 122 bezoekersprogramma van de Voornemens6 122 . Mondriaan Stichting. De eerste Aanvragen 124 biënnale trok meer dan driehonderd­ duizend bezoekers. Het thema van de tweede biënnale was Footnotes about Geopolitics, Markets and Amnesia.

Contemporary Art Information Center, National Centre of Photography, 157 Vilnius Sint-Petersburg Bik Van der Pol Discovering Slowness € 3.175 € 34.850 € 19.125 € 47.000 mrt 2007 jul – aug 2007

De organisatie van de Biënnale van Het National Centre of Photography Moskou kreeg een bijdrage voor bezoekers. Het thema van de tweede of the Russian Federation ontving de deel­name van Bik Van der Pol biënnale was Footnotes about een bijdrage voor het ­presenteren aan Monuments of our Discontent: Geopolitics, Markets and Amnesia. van het door Marjan Teeuwen Expiration of Place, een (KW14, Den Bosch) samengestelde Biënnaletentoonstelling samengesteld tentoonstellings­project Discovering door Lolita Jablonskiene, hoofd­ Slowness. Rosfoto is in 2002 van curator van de National Gallery of staatswege opgericht om een nationaal Art van het Lithuanian Art Museum. cultuurbeleid te ontwikkelen voor De Moskoubiënnale is een manifes­ fotografie; de programmering is breed tatie voor hedendaagse kunst die en besteedt ook aandacht aan nieuwe van staatswege wordt georganiseerd, media. De ontdekking van de traag­ samen met de Moscow Biennale heid ging over de veranderende relatie Art Foundation, onder leiding van tussen fotografie en film als gevolg van Joseph Backstein, die eerder deelnam digitale vernieuwing en bevatte werk aan het internationale bezoekers­ van 22 kunstenaars uit Nederland, van programma van de Mondriaan Eelco Brand tot Flos Wildschut. Bij de Stichting. De eerste biënnale trok tentoonstelling verschenen een, ook ruim driehonderd­duizend Engelstalige, catalogus en een dvd.

Spanje Taiwan Turkije Safia, Barcelona Moca, Taipei International Istanbul Biennial, Istanbul Modern, Istanbul Angèle Etoundi Essamba Alex Adriaansens, Christine Henderson Istanbul Ahmet Polat € 6.650 € 18.350 en anderen Justin Bennett, het Berlage Instituut € 8.265 € 40.150 sep – okt 2007 € 32.723 € 68.817 en anderen mei – aug 2007 aug – okt 2007 € 95.000 € 225.440 Galeria Safia ontving ondersteuning sep – nov 2007 Istanbul Modern ontving onder­ voor een presentatie van Angèle Het Taipei Museum of Contemporary steuning voor de solotentoonstelling Etoundi Essamba, tegelijk met een Art kreeg een bijdrage in de kosten van De Biënnale van Istanbul ontving Who Are You? van Ahmet Polat. presentatie van deze kunstenaar in de Nederlandse deelname aan de door een bijdrage voor de deelname Istanbul Modern is het eerste private Circulo de Bellas Artes in Madrid. In V2_directeur Alex Adriaansens samen­ uit Nederland van Justin Bennett, museum voor moderne en heden­ 1993 begonnen met het ondersteunen gestelde internationale presentatie van het Berlage Instituut (Aleksander daagse kunst in Turkije. Sinds de en bekend maken van hedendaagse nieuwe media Zone_V2_. Het museum Komarov, Yushi Uehara), Bik Van opening in 2004 slaagt het erin veel beeldende kunst, presenteert Safia besteedt aandacht aan hedendaagse der Pol, Ivan Grubanov, Oma Amo bezoekers te interesseren voor zijn zowel aankomende als meer gearri­ kunst en historische architectuur en (Rem Koolhaas, Christina Lucas) en activiteiten. Voor deze tentoonstelling veerde kunstenaars, ook in samenwer­ ook aan technologie: het presenteert Kan Xuan aan de tiende editie, die werd, gezien het onderwerp van de king met galeries uit het buitenland. zowel traditionele als nieuwe media. werd samengesteld door Hou Hanru, getoonde foto’s (immigratie: families Etoundi Essamba toonde een foto- en Aan Zone_V2_ deden in totaal twintig hoofd tentoonstellingen van het San die uiteenvallen), grote publieke videoselectie uit haar project Voiles dat kunstenaars mee. De bijdrage was Francisco Art Institute. Het thema was belangstelling verwacht. zij realiseerde op Zanzibar. Ook nam bestemd voor de deelname van Alex Not Only Possible, But Also Necessary zij deel aan het symposium African Adriaansens, Christine Henderson, – Optimism in the Age of Global War, Creative Women, in samenwerking met Anne Nigten, Marnix de Nijs, waarin stedelijke vraagstukken en het Institut Français in Barcelona. Staalplaat Soundsystem en Ari Versluis architecturale werkelijkheid het uit­ Ellie Uyttenbroek. gangspunt vormden voor de deelname van meer dan honderd kunstenaars uit ruim dertig landen. Hgis-cultuurmiddelen Turkije Verenigd Koninkrijk ministeries van Buitenlandse Zaken Platform Garanti Contemporary Art Frith Street Gallery, Londen en OCW Center, Istanbul Fiona Tan Juul Hondius € 4.662 € 22.633 € 4.501 € 37.475 okt 2007 jun – aug 2007 Frith Street Gallery ontving een bij­ Platform Garanti ontving onder­ drage voor het vertonen van het werk steuning voor de deelname van Juul A Lapse of Memory van Fiona Tan in Hondius aan het tentoonstellings­ het Royal Institute of British Architects project The Photographers. Garanti tijdens Frieze Art Fair. Frith Street pro­ is in 2001 opgericht als centrum voor grammeert internationaal, met kunste­ hedendaagse beeldende kunst en naars als Chantal Akerman, Giuseppe geniet internationaal een uitstekende Penone en Annelies Strba. A Lapse Beeldende kunst en vormgeving internationaal reputatie, onder meer om zijn actieve of Memory werd al eerder met steun betrokkenheid bij de Istanbul Biënnale. van de Mondriaan Stichting getoond Ondersteuning 111 De andere kunstenaar die naast Juul in Royal Pavilion Gardens, tijdens de Activiteiten 118 Hondius aan The Photographers deel­ Brighton Photography Biennial 2006. Ontwikkelingen 122 nam was Laurence Bonvin uit Basel. Het werk werd enigszins aangepast 6 Voornemens 122 Voor beide kunstenaars lag een verblijf aan het interieur van het Riba. De Aanvragen 124 in Istanbul aan de tentoonstelling ten presentatie trok veel belangstelling van grondslag. het internationale Frieze-publiek en van het eigen Riba-publiek.

Verenigde Staten van Amerika Hayward Gallery, Londen Aspen Art Museum, Aspen Dia Art Foundation, New York 158 Atelier Van Lieshout Lily van der Stokker Rosa Barba € 4.780 € 16.330 € 4.218 € 15.953 € 2.851 € 55.436 jul – aug 2007 okt – dec 2007 nov 2007 – apr 2008

Hayward Gallery ontving een bijdrage Het Aspen Art Museum in Colorado­ De deelname van Rosa Barba aan voor de deelname van Atelier Van organiseerde met steun van de Artists’ Web Projects werd door de Lieshout aan 100 Ideas, een veelom­ Mondriaan Stichting een expositie met Mondriaan Stichting ondersteund. vattend multidisciplinair project dat publicatie van Lily van der Stokker. Voor het programma Artists’ Web de rol van cultuur bij maatschappelijke Het museum staat bekend om zijn Projects, dat Dia Art Foundation sinds ontwikkelingen onderzocht. Voor elk internationale contemporaine kunst­ 1995 samenstelt, worden bekende en aandachtsgebied werden interna­ tentoonstellingen en heeft publicaties aankomende kunstenaars uitgenodigd. tionale experts uitgenodigd. Van gemaakt met instellingen als De Appel Dia is een internationaal gereputeerde Lieshout nam deel aan een discussie in Amsterdam en Kunsthalle Bern. In instelling, die kunstenaars een lange en toonde onderdelen van zijn project de AAM Architecture Lecture Series productietijd gunt en erin slaagt ruime Slave City. Met 100 Ideas, dat buiten haalt het wereldberoemde architecten aandacht van media en publiek te de gewone programmering werd naar Aspen voor discussie en lezingen. trekken. Curatoren zijn Lynne Cooke ontwikkeld, bereikte Hayward een Voor de expositie maakte Lily van der en Sara Tucker, die naast Rosa Barba breder en betrokkener publiek dan de Stokker nieuw, grootschalig werk. zijn Barabara Bloom en Ezra Johnson normale programmering, die bestaat hebben uitgenodigd. uit tentoonstellingen van nationale en internationale klassieke en heden­ daagse kunst.

Marc Foxx Gallery, Los Angeles Meatpacking District Initiative, Museum of Contemporary Art, Tanya Bonakdar Gallery, New York Chris Evans, Germaine Kruip en New York Los Angeles Carla Klein anderen Atelier van Lieshout, Jurgen Bey en Marlene Dumas € 8.738 € 14.612 € 12.614 € 39.475 anderen € 70.000 € 322.306 feb 2007 – mei 2007 jun – aug 2007 € 21.000 € 86.810 jun 2008 – feb 2009 mei 2007 Met een bijdrage van de Mondriaan Marc Foxx Gallery toonde met steun Museum of Contemporary Art Los Stichting organiseerde Tanya Bonakdar van de Mondriaan Stichting zes The Meatpacking District ­Initiative Angeles organiseert met MoMa New een solopresentatie van Carla Klein. kunstenaars uit Amsterdam: Chris organiseerde met steun van de York een grote soloexpositie van De galerie vertegenwoordigt ruim Evans, Germaine Kruip, Jimmy Robert, ­Mondriaan Stichting een presentatie Marlene Dumas in de Verenigde Staten. twintig kunstenaars, onder wie naast Karen Sargsyan, Maaike Schoorel en van tien ontwerpers en ontwerp­ Na Los Angeles zal de tentoonstelling Carla Klein ook Atelier Van Lieshout en Guido van der Werve. Marc Foxx heeft bureaus uit Rotterdam: Atelier van doorreizen naar New York en verder. Mark Manders. Vaak brengt Bonakdar interessante institutionele contacten in Lieshout, Jurgen Bey, Demakersvan, De tentoonstelling wordt begeleid als eerste in de Verenigde Staten de Verenigde Staten. Zo arrangeerde Simon Heijdens, Richard Hutten, Hella door een podcastserie van Art Talks opkomende kunstenaars uit andere de galerie voor de kunstenaars van Jongerius, Chris Kabel, Joris Laarman, van Marlene Dumas, Richard Meyer delen van de wereld. Zij neemt deel aan deze tentoonstelling ontmoetingen Bertjan Pot en Wieki Somers, onder en Robert Starr. Bij de tentoonstelling vier grote internationale kunstbeurzen: met het Armand Hammer Museum curatorschap van Vivid (Saskia Copper verzorgt de Universiteit van California The Armory Show, Art Basel, Art Basel en het County Museum of Art in Los en Aad Krol). MPDI omvat tweehon­ speciale workshops over het afbeelden Miami Beach en Frieze. Het was de Angeles en het Museum of Modern Art derd lifestyle-ondernemingen tussen van het menselijk lichaam. Het museum vierde solopresentatie van Carla Klein in San Francisco. De tentoonstelling 12th en 16th Street ten westen van 8th verwacht zestigduizend bezoekers en de in deze galerie, de vorige vond plaats stond in het teken van Amsterdam Avenue MPDI, en organiseert driemaal gehele tournee zal naar schatting meer in 2003. als laboratorium voor kunst en reisde per jaar een signature event, zoals dan driehonderdduizend bezoekers door naar Harris Lieberman Gallery in ditmaal Dutch Design Port. De presen­ trekken. New York. tatie werd begeleid door een catalogus en een website. Tanya Bonakdar Gallery, New York The Pittsburgh Cultural Trust, Mark Manders Pittsburgh PA, Edwin van der Heide € 15.480 € 31.746 € 23.111 € 60.009 feb 2007 apr 2007 – jun 2007

Tanya Bonakdar organiseerde met In de Wood Street Galleries van The steun van de Mondriaan Stichting Pittsburgh Cultural Trust kreeg Edwin een solotentoonstelling van Mark van der Heide zijn eerste soloten­ Manders. De galerie vertegenwoordigt toonstelling in de Verenigde Staten, ruim twintig kunstenaars, onder wie die door de Mondriaan Stichting naast Mark Manders ook Atelier Van werd ondersteund. De program­ Lieshout en Carla Klein. Vaak brengt mering van The Pittsburgh Cultural Bonakdar als eerste in de Verenigde Trust is voornamelijk op de Verenigde Staten opkomende kunstenaars uit Staten en Canada gericht. Daarnaast Beeldende kunst en vormgeving internationaal andere delen van de wereld. Zij neemt wordt er ook met internationale Ondersteuning 111 deel aan vier grote internationale instituten samengewerkt, zoals de Activiteiten 118 kunstbeurzen: The Armory Show, Australia Council for the Arts, het Ontwikkelingen 122 Art Basel, Art Basel Miami Beach en Yamaguchi Center for Arts and Voornemens6 122 . Frieze. Het was de eerste tentoonstel­ Media en het Zentrum für Kunst und Aanvragen 124 ling met Mark Manders, die in dezelfde Medientechnologie Karlsruhe. De periode plaatsvond als The Armory Wood Street Galleries concentreren Show en daardoor naar verwachting zich op een jong publiek, en boden extra de aandacht zou trekken. daarmee een interessant platform voor de drie installaties van Edwin van der Heide.

Zuid-Afrika Greatmore Studios, Kaapstad Johannesburg Art Gallery, Standard Bank Gallery, Johannesburg 159 Paul Hendrikse Braamfontein Marlene Dumas € 3.657 € 8.143 Meschac Gaba € 50.000 € 306.052 mrt – apr 2007 € 16.462 € 142.171 nov 2007 – feb 2008 nov 2007 – jan 2008 Greatmore Studios kreeg een bijdrage De Standard Bank Gallery in voor het presenteren van werk van Paul Johannesburg Art Gallery organi­ ­Johannesburg en het Iziko South Hendrikse dat hij na deelname aan het seerde met Michael Stevenson Gallery African National Museum in Kaapstad bezoekersprogramma had gemaakt. (Kaapstad) de eerste grote solo­ ontvingen een bijdrage in de kosten Greatmore fungeert als ontmoetings­ tentoonstelling van Meschac Gaba van de overzichtstentoonstelling plaats tussen kunstenaars, curatoren in Afrika, waaraan de Mondriaan Intimate Relations, inclusief catalogus, en de lokale gemeenschap en is verbon­ Stichting een bijdrage verleende. De van Marlene Dumas. De Standard den met het internationale kunste­ galerie brengt naast eigentijdse kunst Bank is een van de grootste financiële naarsnetwerk Triangle Arts Trust. ook historische kunst uit Zuid-Afrika instellingen in Zuid-Afrika en beheert De tentoonstelling van Hendrikse en Europa, en klassiek-moderne kunst. een bedrijfscollectie van Afrikaans viel samen met de eerste TransCape JAG werd eerder bezocht binnen erfgoed en moderne en hedendaagse Biennial, een pan-Afrikaanse multime­ de oriëntatiereis van de Mondriaan Afrikaanse kunstenaars; sinds de jaren diale tentoonstelling van eigentijdse Stichting naar Senegal en Zuid Afrika negentig brengt de bank ook grote kunst. Bij de presentatie verscheen een in 2005. internationale tentoonstellingen. Het catalogus, die werd aangeboden op Iziko South African National Museum het Afrikaans Letterfees in Stellebosch concentreert zich op contemporaine en ook door de Jan van Eyck Academie Zuid-Afrikaanse kunst; zijn collectie werd gedistribueerd. dateert van 1871. Intimate Relations was de eerste grote solotentoonstelling van Marlene Dumas in Zuid-Afrika.

Zuid-Korea Zwitserland Leeum Samsung Museum of Art, Seoul Mudac, Lausanne Klaas Hoek, Aglaia Konrad, Herman Mieke Gerritzen Pitz, Henk Slager € 18.250 € 27.000 € 15.236 € 171.090 okt 2007 – feb 2008 jul – sep 2007 Het Musée de design et d’arts Leeum kreeg een bijdrage in de kosten appliqués contemporains nodigde van het tonen van Flash Cube, een Mieke Gerritzen uit haar werk te project van Henk Slager. Leeum is een tonen en kreeg daarvoor een bijdrage. prestigieus, populair kunstcentrum Mudac programmeert deels inter- nabij Seoul. Het bestaat uit drie afde­ nationaal en trekt daarmee geregeld lingen: een museum met traditionele de aandacht van de Zwitserse media; Koreaanse kunstwerken (ontworpen in 2006 ontving het museum 23.500 door Mario Botta), een museum voor bezoekers. De tentoonstelling van internationale moderne en contem­ Mieke Gerritzen was de tiende carte poraine kunst (ontworpen door blanche-expositie van het museum, Jean Nouvel, met een black box voor waarbij een vormgever wordt uitgeno­ eigentijdse kunst door Rem Koolhaas) digd zijn of haar werk te tonen en zelf en een educatief centrum (Koolhaas). verantwoordelijk is voor de inrichting. Aan Flash Cube werd deelgenomen Bij de tentoonstelling verscheen een door 21 internationaal opererende overzichtscatalogus. fotografen, onder wie Klaas Hoek, Aglaia Konrad en Herman Pitz, die in foto’s reageerden op de door Koolhaas ontworpen doos. Statelijke manifestatie Duitsland Italië Galerie Carlier Gebauer, Berlijn Bak, Utrecht Lening productiekosten en honorarium Biënnale van Venetië 2007 € 416.000 € 286.000 € 428.000 € 729.855 jun – nov 2007 jun – nov 2007

Galerie Carlier Gebauer kreeg een De Nederlandse bijdrage aan de lening voor productie en honoroarium Biënnale van Venetië werd verzorgd van het nieuwe werk van Aernout Mik door Maria Hlavajova, directeur van voor de Biënnale van Venetië 2007. Bak. Zij stelde het programma Citizens and Subjects samen, een driedelig pro­ gramma rond de thema’s angst, migra­ tie, geweld en veiligheid. Citizens and Subjects bestond uit een nieuw werk Beeldende kunst en vormgeving internationaal van Aernout Mik in het Nederlandse Paviljoen in Venetië, een programma Ondersteuning 111 in Utrecht van lezingen, seminars, Activiteiten 118 gesprekken en een masterclass, en de Ontwikkelingen 122 uitgave met bijdragen van kunstenaars, 6 Voornemens 122 wetenschappers en filosofen getiteld Aanvragen 124 Dutch Pavillion A Critical Reader The Netherlands, for example.

160 Bezwaren

BWA Contemporary Art Gallery, Katowice (Polen) Galeriehouder Marek Zlotos maakte bezwaar tegen de afwijzing van de aanvraag om een bijdrage in de kosten van een expositie met werk van Armando in BWA Contemporary Art Gallery in Katowice. In de behandeling van het bezwaar nam de Mondriaan Stichting in aanmerking dat de internationale uitstraling van de galerie beperkt is en dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat deze expositie zou bijdragen aan het vergroten van de buitenlandse aandacht voor kunst uit Nederland.

Capacete, Rio de Janeiro (Brazilië) Helmut Batista, directeur van Capacete, maakte bezwaar tegen de definitieve vaststelling van de bijdrage voor een project met Gabriel Lester. In de behande­ ling van het bezwaar overwoog de Mondriaan Stichting dat is afgerekend op basis van de ingediende eindafrekening. Naar aanleiding van nieuwe informatie die beschikbaar kwam werd het bezwaar toegewezen en de bijdrage opnieuw vastgesteld.

Houses of Art, Amsterdam Houses of Art maakte bezwaar tegen het niet opnemen van Art Moscow op de lijst met kunstbeurzen die door de Mondriaan Stichting worden ondersteund en tegen de afwijzing van haar aanvraag om een bijdrage in de kosten van haar deelname aan deze beurs. De ondersteuningsmogelijkheid is alleen bedoeld voor kunstbeurzen die op de lijst staan. Deze lijst wordt jaarlijks samengesteld. Daarbij wordt de betekenis van een beurs voor de beeldende kunsten in aanmer­ king genomen, evenals andere kwaliteiten als regionale spreiding en toegevoegde waarde in het internationale circuit.

Lieu d’Art Contemporaine, Sigean (Frankrijk) Lieu d’Art Contemporaine maakte bezwaar tegen de afwijzing van zijn aanvraag om een bijdrage in de kosten van een tentoonstelling van zes Rotterdamse kun­ stenaars. In de behandeling van het bezwaar overwoog de Mondriaan Stichting dat de internationale uitstraling en de public relations van L.A.C. beperkt zijn en dat er onvoldoende reden was om aan te nemen dat deze tentoonstelling zou bijdragen aan het vergroten van de buitenlandse aandacht voor kunst uit Nederland.

University of Applied Sciences Augsburg (Duitsland) De kunstenaars Zsolt Mesterhazy en Rolland Pereszlenyi, die samenwerken onder de naam Double Bubble, maakten bezwaar tegen de afwijzing van de aanvraag om een bijdrage voor een presentatie van Double Bubble tijdens het ACM Multimedia Interactive Arts Program bij de Universiteit van Augsburg. In de behandeling van het bezwaar overwoog de Mondriaan Stichting dat ACM Multimedia vooral op technologische mogelijkheden en ontwikkelingen gericht is en de internationale uitstraling ervan beperkt. Er was onvoldoende reden om aan te nemen dat deze expositie zou bijdragen aan het vergroten van de buitenlandse aandacht voor kunst uit Nederland. Niet-gehonoreerde aanvragen

Presentaties Art Public Contemporain, Parijs, René van Engelenburg Arts Nexus Inc., Cairns, Stefan Cools Associação para a Promoção das Artes Fotográficas, Estremoz, Sharon Steghuis, Femke van Wachem Associaçao Victor Meirelles, Florianópolis/SC, Renata de Andrade Beacon, Lincoln, Greta Blok, Cees Krijnen Belluard Bollwerk International, Fribourg, Theo Jansen Berlinische Galerie, Landesmuseum, 10969 Berlijn, Ronald de Bloeme Bermondsey Artists, Group managing Cafe Gallery Projects London, Londen, Ewoud van Rijn Black & White Gallery, New York, Michael van den Besselaar BWA Contemporary Art Gallery, Katowice, Armando Carl Berg Gallery, Los Angeles, Simon Schrikker Beeldende kunst en vormgeving internationaal Chelsea Art Museum, New York, Servet Koçyigit Ondersteuning 111 CoalMine Gallery Winterthur, Winterthur, Peggy Franck Activiteiten 118 Consorcio Museo Vostell Malpartida, Malpartida de Cáceres, Hommarus W. Brusche Ontwikkelingen 122 Cultuurcentrum, Knokke-Heist, Loek Grootjans, Frank Halmans, Urs Pfannenmüller, Franck Bragigand Voornemens6 122 . Cultuurcentrum, Knokke-Heist, Utopia-Dystopia Aanvragen 124 Draiocht, Dublin, Marcel van Eeden Dum umeni / The House of Art Ceske Budejovice, Ceské Budejovice, Jan van der Ploeg Duta Biennial of visual arts, Douala, Angèle Etoundi Essamba, Sithabile Mlotshwa Espaco Cultural Vermelho AG, De Obras De Artes, São Paulo, Mariëlle Videler Europe China Design Center, Shanghai, Reinnovation, Experiencing Time Honored Shanghainese Brands Experimental Intermedia, New York, Madelon Hooykaas Feiz Design Studio, Amsterdam, Salone del Mobile 2007 Fiberart International, Pittsburgh, Tilleke Schwarz Fondazione March, Padua, Yael Bartana 161 Foundation BINZ39, Zürich, Peggy Franck, Marijn van Kreij, Alon Levin Galerie Bernard Jordan, Parijs, Paul van der Eerden Glorija, Belgrado, Kees de Goede Imaging the Land International Research Institute,UNSW, Sydney, The Artificial Land 2007 Inmo Gallery, Los Angeles, Iepe Rubingh Inrete Societa Cooperativa Sosiale, Lamezia Terme CZ, Dinamismi Museali – Festival of contemporary thought Inrete Societa Cooperativa Sosiale, Lamezia Terme CZ, Dinamismi Museali – Festival of contemporary thought Institut Mathildenhöhe, Darmstadt, Henk Visch Ip Studium ehf. 101 Galleri, Reykjavik, Morgan Betz, Helgi Thorsson Kontejner, Sesveste, Zagreb, Marnix de Nijs Kunst- und Kulturfreunde Dornum e.V., Dornum, Gouke Notebomer, Jan de Beus und Corrie van de Vendel Kunsthalle Mannheim, Mannheim, Carel van Hees, Geert van Kesteren, Oscar van Alphen Kunstverein, Hildesheim, Falke Pisano L.A.C., Sigean Corbieres Marit, Atelier de Rotterdam Lönnström Art Museum, Rauma, Rachel Bacon, Kostana Banovic Lothringer 13, München, Sands Murry-Wassink Lotus Advertising, Dubai, Bridge Under One World Magazine in Situ, Buenos Aires, Bik Van der Pol MediaArtLab Centre for Arts & Culture, Moskou, Angela Ploman, Jan Schuijren, Anna Nigten Musea en Erfgoed Antwerpen, Antwerpen, Dwight Marica Muurbloem, Utrecht, Muurbloem Naya Collective Ltd., Tokio, Steim Nicole Klagsbrun Gallery, New York, Peter Schuyff Ohara Museum of Art, Okayama, Hiroshi Ono Oslo Museum, departement IKM, Oslo, Paul Dikker Ou Ning Alternative Archive, Beijing, Get it Louder 2007 Parasol Unit, Foundation for Contemporary Art, London, Armen Eloyan Pervert Designs, Kuala Lumpur, Below NAP Philadelphia Art Alliance, Philadelphia, Gijs Bakker Point Ephemere, Parijs, Eugenie Goldschmeding Project Arts Centre, Dublin, Project Catalogue Issue #1 Public cultural institution Kemerovo Oblast Art Museum, Kemerovo, Landscapes of Holland Q Arts, Derby, Edwin Zwakman Regional Public Organization Mars Association, Moskou, Marjan Teeuwen RIAA, Buenos Aires, Residencia International de Artistas, Argentina Roger Raveelmuseum, Machelen-Zulte, René Daniëls en Marc Mulders Sound Arts Korea, Seoul, Staalplaat Soundsystem Stadt Paderborn, Paderborn, Tatort Paderborn. Joep van Lieshout Städtische Galerie, Waldkraiburg, Leo de Goede and Sonia Rijnhout Stedelijk Museum Aalst, Aalst, Roland Schimmel en Martijn Schuppers Stefan Stux Gallery, New York, Ruud van Empel Stefi S.A. /Synch Festival, Maroussi Athene, Daan Roosegaarde, Nathalie Bruys and Floris Kaayk University of Applied Sciences Augsburg, Augsburg, Zsolt Mestrerhazy en Rolland Pereszlenyi Vivid, Birmingham, Joost Nieuwenburg WATdesign, Eindhoven, No Windmills, Cheese or Tulips WATdesign, Eindhoven, Salone del Mobile 2007 Niet-behandelde aanvragen

Presentaties Amakula Kampala Cultural Foundation, Kampala, Sagi Groner and Alex Fischer Associazione Culturale Santa Sangre, Rome, Chroma C/o Nimbus Arts Centre, Lagos, Home and Away Centro Cultural Montehermoso, Vitoria-Gasteiz, Iratxe Jaio and Klaas van Gorkum Cibone, Tokio, Vika Mitrichenka Contemporary Art Centre, Vilnius, Jan Korbes CuratorLab, Stockholm, Annie Fletcher Stealth De heer H. Lux, Berlijn, Reiskosten Channa Boon, Sara Rajaei Design Exchange, Toronto, Material Skills Exhibition Frank Bloem, Amsterdam, Frank Bloem Beeldende kunst en vormgeving internationaal Fundació Foto Colectania, Barcelona, Han Nefkens Galeria Vermelho, Sao Paulo, Publication: The Communism of Forms Ondersteuning 111 Galerie Ferdinand van Dieten – d’ Eendt, Amsterdam, Benoît Hermans Activiteiten 118 Galerie William Wauters, Oosteeklo, Servi van Grinsven Ontwikkelingen 122 Gesellschaft der Freunde der neuen Galerie, Graz, Esther Polak 6 Voornemens 122 Graduate Theological Union, Berkeley, The Netherlandish Image after Iconoclasm 1566 –1672 Aanvragen 124 Hochschule für Gestalting und Kunst Zürich, Zürich, Emily Pethick and Florian Waldvogel Institut Néerlandais, Parijs, Sandberg Jan Taminiau, Tilburg, Parijse Couture week Knoll Galerie Wien, Wenen, Jan van der Pol Kubo, Bremen, David Bade, Lena Markusen Kunstfabrik am Flutgraben e.V., Berlijn, Bik Van der Pol Kunsthalle, Basel, Bas Jan Ader Kunsthalle Dominikanerkirche, Osnabrück, Hans van Meeuwen Künstlerhaus Bethanien, Berlijn, Hadassah Emmerich 162 Kunstverein Avantgarde Tirol, Schwaz/Tirol, Edwin van der Heide Marta Herford gGmbH, Herford, Jack Breed Marta Herford gGmbH, Herford, Marliz Frencken Masso, Skopje, Sands Murray-Wassink Mirta Demare, ruimte voor actuele kunst, Rotterdam, Zwerven/Wandering MoCA, Shanghai, MoCA Modern Chinese Art Foundation, Gent, Entity/Identity Museum Man, Newton Abbey, Sofa & Schlicher Collaborations National Museum of Military History, Copenhagen, Hilarius Hofstede Niasd, Damascus, Possibilities Niasd, Damascus, Possibilities objectif_exhibitions, Antwerpen, Armen Eloyan objectif_exhibitions, Antwerpen, Moshekwa Langa Pervert Designs, Kuala Lumpur, Revelation Robert Mann Gallery, New York, Wijnanda Deroo S.M.A.K., Gent, Bart Lodewijks Sariev Gallery – Foundation Open Arts, Plovdiv, Dutch Design Ceramics Serpentine Trust, Londen, Hreinn Fri_finnsson Shanghai Institute of Design China Academy of Art, Shanghai, Steven Soeten Showroom, Basel, Tamara Schvitz Southwest University Art Museum, Beibei Chongqing, Exploring Chongqing Städtisches Kunstmuseum Spendhaus, Reutlingen, Samuel Jessurun de Mesquita Stichting Aelot, Eindhoven, Frozen Cirrosstratus Stichting For Arts Sake, Akersloot, But it has to Match The Sofa Stichting Raw, Amsterdam, Raw: Extras The Horticultural Soctiety of New York, New York, Rowena Dring The Renaissance Society at The University of Chicago, Chicago, Avery Preesman Theo de Feyter, Amsterdam, Theo de Feyter Think Tank, Gmunden, Liesbeth den Besten Vaishwik Art Environment, Pune, 80 Questions around the world Kunstbeurzen galeries Annet Gelink Gallery, Amsterdam, Art Basel 2007 – Art Unlimited Antistrot, Rotterdam, Scope Miami 2007 Flatland Gallery, Utrecht, Dfoto 2007 Galerie Akinci, Amsterdam, Dfoto 2007 Galerie Cokkie Snoei, Rotterdam, Photo Miami 2007 Galerie Diana Stigter, Amsterdam, Art Basel 2007 Galerie Micheline Szwajcer, Antwerpen, Art Basel 2007 Galerie Tanya Rumpff, Haarlem, Art Cologne Palma de Mallorca 2007 Galerie Terra Delft, Delft, Art London 2007 Galerie Torch, Amsterdam, Pulse New York 2007 Galerie Van Kranendonk, Den Haag, Photo Miami 2007 Galerie Wit, Wageningen, Liste Köln 2007 Grimm Fine Art, Amsterdam, Art Brussels 2007 Beeldende kunst en vormgeving internationaal Houses of Art, Amsterdam, Art Moscow Ondersteuning 111 Sara Tecchia Roma New York, New York, Scope Miami 2007 Activiteiten 118 Slewe Gallery, Amsterdam, Volta Show Basel 2007 Ontwikkelingen 122 Studio Lawrence, Rotterdam, 100 % Design London 2007 Voornemens6 122 . Vous Etes Ici, Amsterdam, Art Cologne Palma de Mallorca 2007 Aanvragen 124

163 Beeldende kunst en vormgeving internationaal

Ondersteuning 111 Activiteiten 118 Ontwikkelingen 122 6 Voornemens 122 Aanvragen 124

164 Organogram 165 Organogram 165 Bestuur 167 Bestuur 167 Bureau 169 Bureau 169 Adviseurs 171 7 .Adviseurs 171 12345678910 Or- Or- ga- ga- ni- ni- satie satie Organisatie Organisatie Per 31 december 2007 Organogram bestuur adviescommissies 7. directeur (0,9)

165 directiesecretaris medewerker bezoekersprogramma medewerker projecten medewerker communicatie editor jurist (4,6)

hoofd aanvragen (0,9) hoofd bedrijfsvoering (0,9)

projectmedewerkers (4,5) medewerkers projectadministratie medewerker financiën en kunstkoop bureauassistenten huishoudelijke dienst (8,0) 7.

166 Bestuur

De Mondriaan Stichting is een privaatrechtelijke stichting. Het bestuur wordt benoemd door de minister van OCW. Het bestuur van van de Mondriaan Stichting was eind 2007 als volgt samengesteld:

Jos Werner (senator), waarnemend voorzitter per 1 juli 2006 Joost Kuiper (lid Raad van Bestuur ABN Amro), penningmeester Edwin van Huis (directeur Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid) Liane van der Linden (directeur Kosmopolis Rotterdam) Daniëlle Lokin (directeur Gemeentemusea Delft) Organisatie Organogram7 165 . Bestuur 167 De benoeming geldt voor vier jaar; herbenoeming is maximaal eenmaal mogelijk. Bureau 169 Adviseurs 171 De bestuursleden ontvangen een vergoeding voor hun diensten van € 1.361,34 per jaar. De voorzitter ontvangt daarnaast ook een vergoeding van € 68,07 per maand. Bij vacatures wordt gekeken of kandidaten bestuurlijke en relevante ­maatschappelijke expertise (cultureel, politiek, economisch, juridisch) hebben, beschikken over een goed netwerk, affiniteit hebben met cultuur en onafhankelijk zijn. Vervolgens 167 wordt een ­specifiek profiel opgesteld, dat rekening houdt met de expertise van de ­zittende bestuursleden. Het uitgangspunt is een evenwichtige samenstelling. In het bestuur als geheel moet kennis aanwezig zijn van de diverse werkgebieden van de ­Mondriaan ­Stichting. Ook moet er financiële en bestuurlijke expertise zijn en wordt gestreefd naar een gelijke verdeling naar leeftijd, sekse en culturele diversiteit. Het ­bestuurslidmaatschap van de Mondriaan Stichting is niet verenigbaar met bijvoorbeeld het lidmaatschap van het bestuur van een ander overheidsfonds of de directeursfunctie van een groot museum. Het bestuur komt in de regel vijfmaal per jaar bijeen.

Met het inhoudelijk jaarverslag en de jaarrekening vormt het bestuursverslag de jaar­ lijkse verantwoording van het bestuur. Daarin wordt een overzicht gegeven van de financiële consequenties van het afgelopen jaar en kort verslag gedaan van de ontwik­ kelingen in de organisatie. De financiële gegevens uit het bestuursverslag zijn te vinden in hoofdstuk 10 197 . Het bestuur besluit jaarlijks over de beloning van de directeur. Die beloning moet openbaar worden gemaakt, als deze meer bedraagt dan € 158.000 (norm 2005). Dat is niet het geval.

Tijdens de bestuursvergaderingen in 2007 waren belangrijke onderwerpen de benoe­ ming van adviseurs in adviescommissies, de voortgang en resultaten van de Biënnale van Venetië in 2007 en het beleidsplan voor 2009 – 2012. Ook werd gesproken over de samenstelling van het bestuur en de vacature voor de voorzitter. Afzonderlijke aan­ vragen om ondersteuning worden in het bestuur slechts bij uitzondering besproken. Wel ontvangt het bestuur elke vergadering een overzicht van de besluiten over de aanvragen, evenals een overzicht van de lopende bezwaarprocedures.

Het bestuur committeert zich aan de aanbevelingen van Cultural Governance, die aan­ bevelingen bevat voor een goed transparant toezicht op publieke middelen.

Nevenfuncties bestuur en directie per 31 december 2007:

Jos Werner Fractievoorzitter eerstekamerfractie CDA Commissaris Johnson en Johnson Cordis Commissaris AT Osborne Commissaris Merck Sharp en Dohme Bestuurslid van het Gelders Orkest Bestuursvoorzitter Revalidatie-inrichting Groot Klimmendaal Penningmeester Landelijk Expertise Centrum Verpleging en Verzorging Bestuurslid Nationaal Museum Verpleging en verzorging Bestuursvoorzitter Stichting Wetenschappelijk Onderzoek en Onderwijs Gezondheidszorg Voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad Koninklijk Nederlands Genootschap Fysiotherapie Bestuurslid Stichting Petrus Camper van de Orde van Medisch Specialisten

Joost Kuiper Lid Raad van Bestuur ABN Amro Organisatie Lid Raad van Commissarissen Hespri Holding 7 Organogram. 165 Bestuur 167 Bestuurslid Stichting Het Nationale Ballet Bureau 169 Bestuurslid Stichting Het Muziektheater Adviseurs 171 Bestuurslid Vrienden van het Amsterdams Historisch Museum Penningmeester Stichting Nexus Institute Bestuursvoorzitter Stichting Voor Ooglijders Penningmeester Stichting Prins Bernhard Cultuurfonds

168 Liane van der Linden Directeur Kosmopolis Rotterdam Directeur Imagine IC (tot maart 2007) Bestuurslid Vereniging Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde Lid monitorcommissie Actieprogramma Cultuurbereik Rotterdam Voorzitter Indisch Wetenschappelijk Instituut

Daniëlle Lokin Directeur Gemeentemusea Delft Penningmeester Stichting Volkenkundige Collectie Nederland Bestuursvoorzitter Stichting Cornelis Hofstede de Groot Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Lid Raad van Advies Vereniging Rembrandt Bestuursvoorzitter Nederlandse Museumvereniging (en Stichting Museumkaart) Adviseur Bestuur Delft Chamber Music Festival Lid Adviesraad van de Reinwardt Akademie Commissaris Cultuurfonds Triodosbank Lid toetsingscommissie Erfgoed van de Tweede Wereldoorlog Ministerie van VWS

Edwin van Huis Algemeen Directeur Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid Bestuurslid Arnhem Mode Biënnale President van FIAT/IFTA Lid Raad van Partners Anno Lid Commissie Communicatie en Informatie Unesco Bestuurlijk kwartiermaker en beoogd voorzitter Raad van Toezicht Stedelijk Museum voor Moderne Kunst Den Bosch Lid Standing Committee of European National Audiovisual Archives Lid Comité Scientifique INA Superieur Kwartiermaker en voorzitter oprichtingsbestuur Nederlands Sectorinstituut voor de Film Penningmeester European Digital Library Foundation Bureau

De samenstelling van het bureau van de Mondriaan Stichting was per 31 december 2007 als volgt:

Göksal Aksoy, medewerker huishoudelijke dienst Christine Bais, medewerker projectadministratie Sonja Coenen, medewerker projectadministratie Joost Cras, hoofd bedrijfsvoering (per 1 maart 2007) Tarik Eyoboglu, medewerker huishoudelijke dienst Femke Haitsma Mulier, medewerker projectadministratie (per 1 oktober 2007) Organisatie Organogram7 165 . Philipien van Huët, medewerker communicatie (tot 15 maart 2007) Bestuur 167 Luuk de Kat, systeembeheerder (per 1 april 2007) Bureau 169 Adviseurs 171 Dineia Landegent-Rodrigues, medewerker projectadministratie (tot 1 april 2007) Roos Lenders, medewerker projectadministratie Gitta Luiten, directeur Sarah Malko, projectmedewerker (per 1 mei 2007)

Hounaida el Mesbahi, bureauassistent (tot 1 mei 2007) 169 Annette Mullink, medewerker bezoekersprogramma (tot 1 oktober 2007) Taco de Neef, projectmedewerker Vivian Paulissen, directiesecretaris Ferrie van Ravenstein, bureauassistent Marineke van der Reijden, projectleider Coby Reitsma, projectmedewerker Haco de Ridder, medewerker bezoekersprogramma (per 1 december 2007) Marieke van Schijndel, hoofd aanvragen Caroline Soons, medewerker communicatie (per 1 augustus 2007) Jacqueline van der Spek, medewerker projectadministratie Welmoet Tideman, jurist Marijn Veenhuizen, bureauassistent (per 23 juli 2007) Jessica Voorwinde, medewerker projecten John de Vos, editor Joost Vrieler, projectmedewerker Moniek Wijnberg, medewerker financiën en KunstKoop Op freelance basis verzorgde Robert Mulder het externe systeembeheer. Verder werd het bureau van de Mondriaan Stichting tijdelijk ondersteund door Anne Marije ­Boermans (communicatie) en de oproepkrachten Tessa Hetharia, Ilona Laurijsse, Daphne Nieuwehuijse, Judith Öfner, Willem de Poorter, Fleur Poots en Anneloes Smits.

Eind 2007 bedroeg de formatie 20 fte. Vier mensen zijn uit dienst getreden, zeven nieuwe medewerkers hebben een tijdelijk contract gekregen. De functie van editor is in het najaar opnieuw vervuld, na een jaar vacant te zijn geweest. Per 31 december 2007 is de gemiddelde leeftijd van de medewerkers 42 jaar. De man-vrouwverhouding bleef 1:4. De Mondriaan Stichting is aangesloten bij een arbodienst, maar onderhoudt ook zelf contact met zieke werknemers. Het ziekteverzuim bij de Mondriaan Stichting bedroeg Organisatie in 2007 ruim 9 %. Dit wordt met name beïnvloed door een geval van langdurige ziekte. 7 Organogram. 165 Bestuur 167 Bureau 169 De Mondriaan Stichting is een kleine organisatie. De directeur is verantwoordelijk Adviseurs 171 voor het personeelsbeleid. Binnen het Ontwikkelingsplan, dat dateert uit 2005, stimu­ leert de Mondriaan Stichting medewerkers cursussen en opleidingen te volgen om nog beter te functioneren. De kosten daarvoor komen voor rekening van de werkgever. Ook kan de stichting bijdragen aan cursussen die niet direct met de functie samen­

170 hangen, maar gericht zijn op ontwikkeling van eigen mogelijkheden. In 2007 heeft adviesbureau Van de Bunt, onder leiding van Ila Kasem, een tweedaagse kennisbijeenkomst voor de gehele organisatie georganiseerd over het thema culturele diversiteit. Diversiteit is een van de vijf prioriteiten van de Mondriaan Stichting. Om deze prioriteit zo goed mogelijk in concrete doelstellingen en beleid gestalte te geven is ook in de interne organisatie kennis van culturele diversiteit noodzakelijk. Onderdeel van het programma was een inleiding door Paul Scheffer, auteur van het boek Het land van aankomst, die zijn visie op culturele diversiteit uiteenzette en in discussie ging met de medewerkers.

Wisseling adviseurs

80 77 75 74 72 70 68

60 59 59

50 48 48 45 44

40 40

30 30 28 28 26 26 25 22 20 20 21 18 17 16

10

0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002 2003 2004 2005 2006 2007

vaste en aankopen afgetreden nieuw benoemd (miv voorzitters) ad hoc - adviseurs adviseurs incidentele Om diversiteitsnetwerken te vormen en te onderhouden neemt de directeur deel aan het Ambassadeursnetwerk Glazen Plafond, een initiatief van de ministeries van EZ en OCW. In 2007 bestond dit netwerk onder voorzitterschap van Sybilla Dekker uit tien prominenten uit het bedrijfsleven en maatschappelijke en culturele organisaties. Ook is de directeur, evenals het hoofd aanvragen, actief in mentorprogramma’s van Netwerk CS: Stepping Stones en Building Stones.

Adviseurs

De Mondriaan Stichting werkt met acht vaste en vijf ad hoc-adviescommissies. Organisatie Organogram7 165 . Een overzicht van de commissies en hun samenstelling in 2007 staat op pagina 172 . Bestuur 167 Daarnaast maakt de Mondriaan Stichting, wanneer daar aanleiding toe is, ook gebruik Bureau 169 Adviseurs 171 van ad hoc-adviseurs. Tabel 170

Commissieleden worden benoemd voor een jaar en kunnen maximaal tweemaal worden herbenoemd. Het bestuur hecht aan doorstroming en de inbreng van steeds nieuwe expertise. In 2007 werden 28 nieuwe adviseurs in vaste advies­commissies 171 benoemd, 16 adviseurs traden terug. Voor incidentele aankopen binnen de ­Collectie Nederland wordt per aanvraag een ad hoc-commissie samengesteld. Er werden 59 adviseurs ingeschakeld om deze aanvragen te beoordelen. Het aantal vaste commissie­leden was in 2007 hoger dan in 2006. Dit kwam doordat in 2007 een nieuwe vaste commissie is ingesteld voor de Interregeling. De Mondriaan Stichting heeft in 2007 een aantal adviseurs benoemd die zijn gescout door Binoq Atana. Het gaat hier om adviseurs met een dubbele culturele achtergrond. De Mondriaan ­Stichting hecht er zeer aan gebruik te kunnen maken van hun expertise.

De commissies voor beeldende kunst en vormgeving nationaal, cultureel erfgoed, cultuureducatie en beeldende kunst en vormgeving internationaal vergaderden in 2007 regelmatig. Hieronder staat een overzicht van de commissies met het aantal keren dat zij bijeenkwamen voor commissievergaderingen:

Beeldende kunst en vormgeving nationaal (10×) Cultureel erfgoed (6×) en Cultureel erfgoed minderheden (1×) Cultuureducatie (met NFPK+) (9×) Internationale beeldende kunst en vormgeving (10×) Interregeling (met Stifo en NFF) (3×) Publicaties beeldende kunst en vormgeving (met Fonds BKVB) (4×) Volkenkundige aankopen (2×)

Commissies die voor een jaarlijkse beoordelingsronde bijeenkwamen:

Kunsthistorisch onderzoek Programma’s beeldende kunst en vormgeving Structurele aankopen moderne en hedendaagse beeldende kunst en vormgeving Tijdschriften Veiligheidszorg (2×)

Leden van de adviescommissies ontvangen voor deelname aan de vergadering een vergoeding van € 140 exclusief btw per dagdeel. Wanneer een adviseur werkzaam is als zelfstandig ondernemer, bedraagt de vergoeding € 210 exclusief btw per dagdeel. Reis­ kosten worden vergoed op basis van eerste klas openbaar vervoer. Voorzitters krijgen een vergoeding van maximaal € 350 exclusief btw per dagdeel. Commissie Internationale beeldende kunst en vormgeving Alma Ploeger, voorzitter Guus Beumer Thimo te Duits Annie Fletcher Krist Gruythuysen Maria Hlavajova Geert Lovink Dieter Roelstraete José Teunissen Alex Adriaansens, Liesbeth in ’t Hout en Freek Ossel (voorzitter) zijn afgetreden per maart 2007.

Commissie Interregeling (Stifo en NFF) Macha Roesink, voorzitter Annet Dekker Organisatie Hajo Doorn Marijn van der Jagt 7 Organogram. 165 Klaas Kuitenbrouwer Bestuur 167 Bureau 169 Helena Muskens Adviseurs 171 Jos Taekema Martijn de Waal

Commissie Publicaties (met Fonds BKVB Robbert Roos, voorzitter Ellen de Bruijne Ingrid Commandeur Nina Folkersma 172 Diana Krabbendam Arnold Mosselman Ad van Rosmalen Nikki Gonnisen, Xander Karstens, Louise Schouwenberg, Berend Strik en Jeroen Vullings (voorzitter) zijn afgetreden per augustus 2007.

Samenstelling vaste adviescommissies Commissie Volkenkundige aankopen (met SVCN) Eric Venbrux, voorzitter Commissie Beeldende kunst en vormgeving nationaal David van Duuren Jelle Reumer, voorzitter Matthi Forrer Toos Arends Fer Hoekstra Aziz Bekkaoui Kees van den Meiracker Edo Dijksterhuis Ken Vos is per oktober 2007 afgetreden. Lucas Evers Jord den Hollander Meta Knol Samenstelling ad hoc-commissies Sannette Naeyé Arno van Roosmalen Commissie Kunsthistorisch onderzoek Peik Suyling Piet Barendse, voorzitter Liesbeth den Besten, Dirk Houtgraaf (voorzitter), Bart Rutten en Domeniek Hester Bavelaar Ruyters zijn per maart 2007 afgetreden. Titus Eliëns Matthi Forrer Commissie Cultureel erfgoed Elmer Kolfin Marlous Willemsen, voorzitter Herman de Boer Commissie Programma’s presentatie-instellingen beeldende kunst Ellen Fleurbaay en vormgeving Paul van de Laar Frans Grijzenhout, voorzitter Behrang Mousavi Huub Mous Mohamed Saadouni Robbert Roos Ruben Smit Ad van Rosmalen Fred Wartna Mirjam Westen Saskia Wieringa Per maart 2007 zijn de adviescommissies voor presentaties van cultureel erfgoed Commissie Structurele aankopen en voor het cultureel erfgoed van minderheden­ samengevoegd. Alma Ploeger Frans Grijzenhout, voorzitter (voorzitter commissie voor presentaties van cultureel erfgoed), Hatice Guus Beumer Can-Engin, Edwin Jacobs, Wim Manuhutu, Jelle Reumer, Macha Roesink Matti Boom ­(voorzitter commissie voor het cultureel erfgoed van minderheden) en Antoinette­ Macha Roesink Visser zijn per maart 2007 afgetreden; Jan Hovers is per november 2007 Robbert Roos ­afgetreden. Moniek Toebosch Commissie Cultuureducatie (met NFPK+) Commissie Tijdschriften Dirk Houtgraaf (voorzitter) Frans Grijzenhout, voorzitter Carolien Euser Antoine Achten Hanne Hagenaars Jelle Bouwhuis Edwin Jacobs Edo Dijksterhuis Marja Käss Hanne Hagenaars Karin Kievit Yuen-Kwan Lam Commissie Veiligheidszorg Lizzy van Leeuwen Piet Barendse, voorzitter Nita Liem Eelke Boswijk Patrick van Mil Arthur Schoonderwal Peggy Olislaegers Bihanne Wassink Thijs van der Poll Betti Plug Sannette Naeyé is per maart 2007 afgetreden. Juridisch kader 175 Juridisch kader 175 Voorwaarden 175 Voorwaarden 175 Criteria 176 Criteria 176 Advisering 177 Advisering 177 Behandelingstermijn 179 Behandelingstermijn 179 Bezwaren 179 8 Bezwaren 179 12345678910 Werk- Werk- wijze wijze en proce- en proce- dures dures Werkwijze en procedures Werkwijze Werkwijze en procedures De Mondriaan Stichting is een privaatrechtelijke­ organisatie met taken van een zelfstandig 8 bestuursorgaan. Zij is

gehouden aan juridische 173 procedures in de Algemene wet bestuursrecht. 8Werkwijze en procedures

174 Onder­steuningsmogelijkheden worden gepubliceerd in de Staatscourant en op beslui- ten van de Mondriaan Stichting is bezwaar en beroep mogelijk. Voordat een besluit wordt genomen, vraagt de Mondriaan Stichting in de regel advies aan deskundigen. In 2007 heeft de Mondriaan Stichting het tweejaarlijkse klanttevredenheidsonderzoek laten uitvoeren. De uitkomsten van dit onderzoek staan in hoofdstuk 9 183 .

Juridisch kader Werkwijze en procedures De Mondriaan Stichting kent twee soorten ondersteuningsmogelijkheden waarbinnen Juridisch kader 175 Voorwaarden 175 aanvragen kunnen worden gehonoreerd: structurele ondersteuningsmogelijkheden Criteria 176 Advisering8 177 met een lange looptijd en incidentele ondersteuningsmogelijkheden met een geoor- Behandelingstermijn 179 merkt budget, zoals de ondersteuningsmogelijkheid Cultuureducatie. Bezwaren 179

Structurele ondersteuningsmogelijkheden zijn sinds 2005:

Beeldende kunst- en vormgeving in Nederland KunstKoop 175 Presentatie cultureel erfgoed Collectie cultureel erfgoed Beeldende kunst en vormgeving internationaal

Omwille van de klantvriendelijkheid wordt informatie over ondersteuningsmogelijk­ heden niet langer in juridische teksten maar in toegankelijke infosheets gecommuni­­ ceerd. De juridische teksten van deze ondersteuningsmogelijkheden zijn gepubliceerd in de Staatscourant en opvraagbaar bij de Mondriaan Stichting.

Voorwaarden

De eerste stap in de behandeling van een aanvraag is een toets of de aanvraag ­voldoet aan de formele voorwaarden. De Mondriaan Stichting kent een aantal kern­ voorwaarden. Deze voorwaarden gaan niet over de inhoud en gelden in principe voor het gehele werkterrein van de Mondriaan Stichting:

De Mondriaan Stichting ondersteunt niet meer dan 40% van de kosten van een project; 60% van de kosten moet dus door andere financiers worden gedragen. Een project dat op een breed maatschappelijk draagvlak kan rekenen zal immers eerder succes­vol zijn. De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat zij niet als enige finan- cier optreedt, maar dat ook een of meer partijen zich aan het project verbinden.

De totale kosten van een project bedragen minimaal € 25.000. De ­Mondriaan Stichting ondersteunt als landelijk fonds alleen projecten met een (inter)nationale betekenis of voorbeeldwerking. Om de verschillende verantwoordelijkheden ­tussen de ­Mondriaan Stichting en gemeentelijke en provinciale overheden tot uitdrukking te brengen en versnippering van rijksmiddelen te voorkomen is een ondergrens in­gesteld. Projecten waarvan de totale kosten minder dan € 25.000 bedragen komen niet in aanmerking voor ondersteuning. Projecten met een landelijke uitstraling en van voldoende kwaliteit zijn zeer kostbaar; de ondergrens vormt voor de ondersteuning van deze projecten geen belemmering. De ondergrens van € 25.000 geldt sinds 1997 en is niet meer verhoogd. De gemiddelde projectkosten zijn sindsdien echter verveel­ voudigd. In overeenstemming met de sterk gestegen kosten van projecten overweegt de ­Mondriaan Stichting vanaf 2009 de ondergrens te verhogen. Aanvragen kunnen worden ingediend door rechtspersonen, zoals nationale en internationale instellingen, overheden en bedrijven. Zij behoren tot de doelgroep van de Mondriaan Stichting, die zich concentreert op afnemers en intermediairs zoals presentatie-instellingen, archieven en uitgeverijen. Natuurlijke personen, zoals kunste- naars, kunnen niet bij de Mondriaan Stichting terecht.

Aanvragen moeten drie maanden voor het begin van een project worden in­gediend. Deze termijn is nodig voor behandeling van de aanvraag.

Werkwijze en procedures De bijdrage van de Mondriaan Stichting is noodzakelijk voor het dekken van Juridisch kader 175 een tekort. Tekortfinanciering is de basis van alle cultuursubsidies die met rijks­ Voorwaarden 175 Criteria 176 middelen worden verstrekt en heeft als belangrijk nadeel dat financieel succesvolle 8 Advisering 177 projecten worden gestraft. Additionele, onvoorziene publieksinkomsten leiden immers Behandelingstermijn 179 Bezwaren 179 tot een lager tekort en vervolgens tot een lagere vaststelling van de toegezegde onder- steuning. De Mondriaan Stichting zal in het beleidsplan voor 2009–2012 een stand- punt innemen over deze manier van financiering.

Als aanvragen niet voldoen aan de formele voorwaarden of criteria, worden ze niet in

176 behandeling genomen. Een overzicht van niet-behandelde aan­vragen in 2007 staat op pagina’s 55, 87, 107, 162 .

Criteria

Aanvragen die voldoen aan de formele eisen worden, indien nodig, voorgelegd aan een adviescommissie of deskundig adviseur. Onder eindverantwoordelijkheid van de directeur besluit het bureau welke aanvragen aan welke adviescommissie worden voor- gelegd. De adviezen liggen ten grondslag aan de besluitvorming van de ­Mondriaan Stichting. Overigens is de Mondriaan Stichting volledig beslissingsbevoegd, zij kan van adviezen afwijken. Als dat gebeurt, wordt het bestuur in het besluit gekend. Het bestuur is in de regel niet rechtstreeks bij de besluitvorming betrokken. Commissies beoordelen de aanvragen op de inhoudelijke criteria in de regelingen, en waar relevant op het Algemeen Reglement. Belangrijk hierbij zijn:

B e la ng Projecten worden getoetst op hun bijzondere belang voor beeldende kunst, vormge- ving en cultureel erfgoed, voor specifieke doelgroepen of een algemeen publiek, of zij van nationale of internationale betekenis zijn en een uitzonderlijk en voorbeeldstellend karakter hebben.

Publieksbereik Bij het beoordelen van aanvragen staat de wisselwerking tussen kunst, vormgeving en publiek centraal. Bij aanvragen voor cultureel erfgoed is het toegankelijk maken en presenteren voor nieuwe of specifieke doelgroepen of een breed, algemeen geïnteres­ seerd publiek belangrijk. Projecten worden beoordeeld naar de mate waarin zij relevant zijn voor een publiek en de wijze waarop zij belangstelling voor hedendaagse kunst, vormgeving en erfgoed activeren en stimuleren.

Kwaliteit Projecten worden getoetst op uitgangspunten en motivering en of de kwaliteit van betrokken personen en organisaties en het artistiek niveau van ­betekenis zijn. Ook de cultuurhistorische waarde van het cultureel erfgoed, de profes­sionaliteit van het pro- ject en de slagingskans zijn relevant.

Relatie met de collectie Voor aanvragen van cultureel erfgoedorganisaties die gericht zijn op collecties geldt een aanvullend criterium. De inbedding van de activiteit, bijvoorbeeld een aankoop, in het collectie- en presentatiebeleid van de aanvragende organisatie staat centraal. Hoe versterkt de activiteit de collectie of programmering van de aanvrager? Beschrijvingen van alle projecten die in 2007 werden ondersteund staan op pagina’s 35, 71, 96, 124 . Ze worden gevolgd door een overzicht van de afgewezen en de niet in behandeling genomen aanvragen in 2007.

Werkwijze en procedures

Juridisch kader 175 Voorwaarden 175 Advisering Criteria 176 Advisering8 177 Behandelingstermijn 179 De Mondriaan Stichting is een privaatrechtelijke organisatie. Daarbinnen vervullen Bezwaren 179 adviseurs en adviescommissies een belangrijke rol. Het bestuur van de Mondriaan Stichting hecht dan ook veel waarde aan een zorgvuldige en evenwichtige samen­ stelling van de adviescommissies.

De Mondriaan Stichting werkt met vier adviescommissies: voor beeldende kunst 177 en vormgeving nationaal, beeldende kunst en vormgeving internationaal, cultureel ­erfgoed en cultuureducatie (met het Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+). In het voorjaar van 2007 werd voor de Interregeling een vijfde ­adviescommissie gevormd met het Stimuleringsfonds voor Culturele Omroepproducties en het ­Nederlands Fonds voor de Film. Ook zijn voor een klein aantal specifieke activiteiten, zoals onder­steuning van kunsthistorisch onderzoek, aparte adviescommissies ingesteld.

De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat adviseurs bij hun aanstelling goed op de hoogte zijn van taken, rolverdeling en verantwoordelijkheden. Alle adviseurs wordt daarom gevraagd een protocol te ondertekenen. In dat protocol zijn onder meer de regels voor onafhankelijkheid en vertrouwelijkheid vastgelegd. Met het oog op het grote aantal aanvragen werkt de Mondriaan Stichting met grote, flexibele commissies. Door commissies met acht leden samen te stellen kan zij steeds op basis van de voorliggende aanvragen een aantal commissieleden per vergadering uitnodigen. Daardoor hoeft niet elk lid altijd aanwezig te zijn en kan op gepaste wijze van expertise gebruik worden gemaakt bij het behandelen van aanvragen.

De voorzitter heeft uitdrukkelijk als taak de vergadering te leiden en de integriteit van het beoordelingsproces te bewaken. Hij is in de eerste plaats technisch voorzitter. De verantwoordelijkheden van de voorzitter zijn als volgt geformuleerd:

hij hoort alle commissieleden tijdens de vergadering met het oog op een evenwichtige besluitvorming hij bewaakt het beoordelingskader hij bewaakt de taakverdeling tussen commissie en bureau hij waarborgt een eerlijke en open gedachtewisseling en advisering

Om een positieve beoordeling van aanvragen beter mogelijk te maken krijgen commissieleden­­­ sinds 2005 ieder eenmaal de gelegenheid een bindende tegenstem uit te brengen, als zij in tegenstelling tot hun collega’s wel overtuigd zijn van het belang van een project. Met deze mogelijkheid wil de Mondriaan Stichting meer flexibiliteit in de adviespraktijk brengen en kunnen uitzonderlijke projecten toch een positieve beoor- deling krijgen. In 2007 is één aanvraag gehonoreerd op basis van een tegenstem.

Adviseurs zijn deskundig in het beoordelen van de inhoudelijke aspecten van een aan- vraag. Het bureau van de Mondriaan Stichting beschikt over gedegen kennis van de praktijk van het ondersteunen, zoals beleid, financiën en haalbaarheid. In een helder beoordelingskader wordt deze deskundigheid optimaal gebruikt. Het bureau toetst aanvragen op de formele voorwaarden, de financiën, de organisatie en zaken als digi- tale duurzaamheid en beleid. De uitkomsten van deze toetsing worden waar nodig bij de aanvraag opgenomen. De adviseurs kunnen er kennis van nemen. Hun deskundig­ heid wordt zo gericht benut voor het inhoudelijk beoordelen van een aanvraag. Ook formuleert het bureau van de Mondriaan Stichting op basis van de aanvraag een specifieke adviesvraag, die adviseurs gericht kunnen beantwoorden.

Werkwijze en procedures Jaarlijks vraagt de Mondriaan Stichting haar adviseurs naar hun oordeel over het Juridisch kader 175 functioneren van het bureau en het niveau van de aanvragen. Het merendeel van de Voorwaarden 175 Criteria 176 adviseurs vindt de bijdrage van het bureau uitstekend: compleet, gedegen en neutraal. 8 Advisering 177 De voorbereiding op de aanvragen en de argumenten in de analyse scherpen Behandelingstermijn 179 Bezwaren 179 de gedachtevorming van adviseurs. Overigens zijn adviseurs van mening dat het aantal innovatieve aanvragen beter kan, met meer visie. De veelzijdigheid van de projecten ervaren zij als leerzaam en inspirerend.

Samenvoeging adviescommissies cultureel erfgoed

178 In 2007 zijn de adviescommissies voor presentaties van cultureel erfgoed en voor het cultureel erfgoed van minderheden samengevoegd. Binnen de reguliere publieks­ activiteiten wordt namelijk steeds vaker aangevraagd voor projecten met een cultureel diverse benadering, zoals presentatieprojecten die zich rekenschap geven van het ­perspectief van minderheden en worden ontwikkeld voor doelgroepen met een dubbele culturele achtergrond. De ondersteuningsmogelijkheden binnen het cultureel erfgoed voor minderheden en publieksactiviteiten komen vaker samen en daarmee wordt het gelijktijdig beoordelen op basis van dezelfde expertise belangrijker. De samenvoeging werkt uitstekend: door het integreren van de beoordeling gaat cul- turele diversiteit steeds meer deel uitmaken van het reguliere beleid van de Mondriaan Stichting. Ook de adviescommissie is enthousiast over de samenvoeging.

Kerncommissie incidentele aankopen Omdat aanvragen voor incidentele aankopen zeer uiteenlopend zijn, variërend van oude kunst en middeleeuwse handschriften tot vliegtuigen en hedendaagse kunst, worden bij elke aanvraag specialisten benaderd voor een passend advies. Deze ad hoc-adviezen zijn tot en met 2006 voorgelegd aan de kerncommissie. Deze is in 2001 ingesteld om het aankoopadvies nogmaals op consistentie en belang voor de Collectie Nederland te toetsen. De kerncommissie zou door haar brede samenstelling in staat zijn het belang van de aankoop voor de Collectie Nederland te beoordelen. Sinds het instellen van de kerncommissie heeft zij niet eenmaal anders geadviseerd dan de ad hoc-commissie. Omdat de kerncommissie in de praktijk onvoldoende meerwaarde blijkt te hebben, heeft het bestuur van de Mondriaan Stichting begin 2007 besloten deze op te heffen.

Commissie beeldende kunst en vormgeving De Mondriaan Stichting benadert beeldende kunst en vormgeving niet geïsoleerd. Bij het beoordelen van projecten is de context waarin deze ontstaan belangrijk. Omdat projecten bovendien vaak niet uitsluitend onder beeldende kunst of vorm­ geving vallen, zijn de adviescommissies voor beeldende kunst en vormgeving samen­ gevoegd. Sinds 2005 heeft de Mondriaan Stichting een adviescommissie beeldende kunst en vormgeving binnenland en een adviescommissie beeldende kunst en vormgeving internationaal. De nieuwe samengevoegde commissies worden door alle partijen gewaardeerd. De breedte van de commissie voorkomt vanzelfsprekend- heid en eenzijdigheid, werkt inspirerend en past bij de openheid van de beeldende kunst voor andere disciplines. Commissieleden met uiteenlopende achtergrond dagen elkaar uit het belang en de betekenis van projecten precies te duiden. Deze werk- wijze komt een onafhankelijk oordeel van de commissie ten goede en stemt overeen met goede ervaringen van fondsen in bijvoorbeeld Duitsland, waar interdisciplinair ­samengestelde adviescommissies aanvragen uit alle disciplines beoordelen.

Commissie veiligheidszorg Aanvragen voor veiligheidszorg zijn in twee rondes door een adviescommissie beoor- deeld. De commissie oordeelde over de kwaliteit van de risicoanalyses en de net- werken voor veiligheidszorg. Nu er mede op voordracht van de adviescommissie minimumeisen zijn vastgesteld voor risicoanalyses en de meeste provincies beschikken over een aantal netwerken voor veiligheidszorg, heeft de Mondriaan Stichting besloten haar werkwijze te veranderen en aanvragers de mogelijkheid te bieden het gehele jaar Werkwijze en procedures door aan te vragen. De beoordeling van aanvragen bestaat sinds december 2007 uit: Juridisch kader 175 Voorwaarden 175 Criteria 176 Advisering8 177 toetsing door het bureau of de risicoanalyse voldoet aan de minimale eisen Behandelingstermijn 179 ad hoc-beoordeling, indien nodig, van de cultuurhistorische waarde van collecties Bezwaren 179 schriftelijke voorlegging van aanvragen voor de nog niet eerder beoordeelde provinciale netwerken aan de commissie veiligheidzorg

179

De commissie veiligheidszorg zal eens per jaar bijeenkomen om de voortgang van deze ondersteuningsmogelijkheid te bespreken.

Behandelingstermijn

De Mondriaan Stichting wil aanvragers snel en zorgvuldig uitsluitsel geven. Daarbij hoort goede informatie vooraf. Nieuwe aanvragers wordt aangeraden alvorens aan- vraag te doen een afspraak te maken met een medewerker. Tijdens het gesprek krijgen zij informatie over de ondersteuningsmogelijkheden, de manier waarop een aanvraag kan worden ingediend en de manier waarop die wordt beoordeeld. Als een aanvraag bij de Mondriaan Stichting wordt ingediend, krijgt de aanvrager binnen een week een ontvangstbevestiging met vermelding van contactpersoon en procedure. Binnen maxi- maal drie maanden verneemt de aanvrager het besluit van de Mondriaan Stichting. Die periode is doorgaans korter: gemiddeld duurde de behandeling van een aanvraag in 2007 twee maanden. De frequentie van het aantal commissievergaderingen is hoog: daardoor is het mogelijk de termijn van behandeling van aanvragen kort te houden. Als omstandigheden daartoe aanleiding geven, wordt de behandeling zo ­mogelijk versneld.

Bezwaren

De Mondriaan Stichting is een zelfstandig bestuursorgaan en valt onder de werking van de Algemene wet bestuursrecht. Dit brengt mee dat aanvragers bezwaar kunnen maken als zij het niet eens zijn met een besluit. Dat kan als de aanvraag is af­gewezen, maar ook als de Mondriaan Stichting een ander bedrag toekent dan was aan­gevraagd. Ook is bezwaar mogelijk als er bij het vaststellen van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van de toezegging. In de beoordeling van het bezwaar staan het bezwaarschrift en de toelichting die daarop wordt gegeven bij een eventuele hoorzitting centraal. In de bezwaarprocedure wordt het besluit integraal ­heroverwogen; de ­heroverweging blijft dus niet beperkt tot een procedurele of juri­ dische toetsing. Belangrijk is ook dat de belanghebbende nieuwe informatie kan ver- schaffen, die bij het nemen van een besluit over het bezwaar wordt meegewogen.

Het aantal bezwaren is ten opzichte van 2006 gedaald. In 2007 kwamen 45 bezwaren Werkwijze en procedures binnen, waarvan acht van galeries over hun uitsluiting van de KunstKoop. Doordat Juridisch kader 175 bovendien dertien bezwaren uit 2006 nog niet waren beantwoord, moest in totaal Voorwaarden 175 Criteria 176 over 58 bezwaren een besluit worden genomen. Over 51 bezwaren werd een inhou- 8 Advisering 177 delijke beslissing genomen. In elf gevallen werd het oorspronkelijke besluit herzien, Behandelingstermijn 179 Bezwaren 179 meestal op grond van nieuwe informatie die in de bezwaarprocedure beschikbaar kwam. Vier bezwaarprocedures zijn nog niet afgerond. Twee galeries hebben beroep aangetekend bij de rechtbank op hun afwijzing voor de KunstKoop. De behandeling

Bezwaren 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 180

Aanvragen 739 976 923 1089 1084 1427 1343 Bezwaren1 31 39 25 30 32 49 45 Herzieningen 7 5 6 10 3 9 11 Beroep bij rechtbank 2 2 1 1 1 0 2 Beroep Raad van State 1 1 0 0 0 1 0

1 Inclusief bezwaren tegen niet in daarvan door de rechtbank zal in 2008 plaatsvinden. De toelichting op de behandelde ­ behandeling genomen aanvragen bezwaren in 2007 staat op pagina’s 50, 86, 105, 160 . en definitieve vast­stellingen en intrekkingen­ van eerder toegekende aanvragen. Financiële afhandeling Wanneer de Mondriaan Stichting aanvragen honoreert, zijn daaraan voorwaarden verbonden. Een van die voorwaarden is de financiële en inhoudelijke verantwoor- ding van het project binnen drie maanden na afloop. Met die verantwoording, die bij bedragen boven € 25.000 vergezeld moet gaan van een accountantsverklaring, kan de Mondriaan Stichting nagaan of de toegezegde ondersteuning inderdaad nodig was en conform de toezegging is besteed. Op grond van de afrekening besluit de Mondriaan Stichting over de definitieve financiële ondersteuning. Als de verantwoording achterwege blijft, kan de toezegging worden ingetrokken en de bijdrage worden vastgesteld op nul. In dat geval wordt ook het eventuele voorschot teruggevorderd. Vaak weegt dat vooruitzicht voor de aanvrager zwaar genoeg om alsnog financieel en inhoudelijk verantwoording af te leggen. Als de verantwoording desondanks uitblijft, wordt een incassoprocedure gestart. De extra kosten worden in principe verhaald op de in gebreke blijvende aanvrager. Bovendien wordt de aanvrager in beginsel uitgesloten van verdere ondersteuning door de Mondriaan Stichting zolang het verschuldigde bedrag niet is terugbetaald.

Twee van de ingekomen bezwaren waren gericht tegen de definitieve vaststelling op nul. Beide besluiten werden herzien.

Verantwoording en evaluatie 183 Verantwoording en evaluatie 183 Samenwerking 187 Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 9 .Transparantie en communicatie 191 12345678910 Verant­ Verant­ woording woording en trans­­­ en trans­­­ parantie parantie Verantwoording en transparantie Verantwoording Verantwoording en transparantie De Mondriaan Stichting is in 1994 opgericht door het ministerie van Welzijn, 9. Volksgezondheid en Cultuur.

Daarmee was de overdracht 181 van het niet-meerjarig subsidiebeleid van het ministerie over­gedragen aan cultuur­fondsen met een privaatrechtelijk karakter voltooid. 9.

182 Het budget ontvangt de Mondriaan Stichting van de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken, het bestuur van de Mondriaan Stichting wordt benoemd en ont­ slagen door de minister en bij aanstelling van de directeur wordt de minister gehoord. Ook moeten begrotingen en beleidsplannen door de minister worden goedgekeurd. De Mondriaan Stichting is vrij in haar besluitvorming over aanvragen binnen het door de minister van Cultuur goedgekeurde beleid.

De Mondriaan Stichting heeft rechtstreeks te maken met drie directies binnen het ministerie: de directie Cultureel Erfgoed, de directie Kunsten en de directie Internatio­ naal Beleid. Voor een ander deel van het budget onderhoudt de Mondriaan ­Stichting contacten met het ministerie van Buitenlandse Zaken, de Raad voor Cultuur en ambassades. Ook adviseert de Mondriaan Stichting het ministerie van VWS over Verantwoording en transparantie Verantwoording en evaluatie9 183 . ­erfgoed van de oorlog. Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 Verantwoording en evaluatie

De Mondriaan Stichting hecht zeer aan een grondige verantwoording en evaluatie van 183 met publiek geld gefinancierde projecten. Dat gebeurt op de volgende manieren:

Jaarverslag Jaarlijks wordt een gedetailleerd verslag gepubliceerd, met een beschrijving van alle ondersteunde projecten en een overzicht van alle bezwaren en alle niet-gehonoreerde en niet-behandelde aanvragen. Het annual report is een Engelstalige samenvatting voor internationale relaties.

Cultural Governance Het bestuur van de Mondriaan Stichting houdt zich aan de Code Cultural Governance.

Externe evaluatie Ook worden regelmatig externe evaluaties van beleid en praktijk verricht, zowel op organisatieniveau als in relatie tot het veld waarin de Mondriaan Stichting opereert. Jaarlijks worden bij voorkeur twee ondersteuningsmogelijkheden extern geëvalueerd.

Oriëntatiereis Jaarlijks wordt van de oriëntatiereizen een gezamenlijk evaluatierapport gemaakt door de Mondriaan Stichting en het Prins Claus Fonds, dat zowel naar de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW en de Nederlandse ambassades wordt verzonden als breed in het veld verspreid.

Structureel klanttevredenheidsonderzoek en adviseursenquête Eenmaal per twee jaar evalueert bureau Motivaction werkwijze en imago van de ­Mondriaan Stichting. Voor dit onderzoek zijn 319 interviews, een respons van 22 %, online afgenomen. Om de kwaliteit van het beleid en de uitvoering daarvan te bewaken houdt de ­Mondriaan Stichting jaarlijks een enquête onder haar adviseurs. Als opmaat naar het ontwikkelen van het nieuwe beleidsplan zijn zowel in de adviseursenquête als in het Motivaction-onderzoek extra vragen opgenomen over de ontwikkelingen en behoeften in het veld. De uitkomsten van beide onderzoeken worden verwerkt in het beleidsplan 2009 – 2012. De belangrijkste resultaten van beide onderzoeken zijn:

Positief beeld Ruim tweederde van de geïnterviewde aanvragers meent dat de Mondriaan Stichting de belangstelling voor de beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed en de afname ervan in overeenstemming met haar taak en doelen bevordert. De Mondriaan Stichting is volgens de aanvragers zichtbaar in het culturele veld (69 %), levert kwaliteit (62 %) en oordeelt streng, maar gaat vooral klantvriendelijk en efficiënt te werk (50 %). Ruim de helft vindt de procedures helder. Als sterke punten noemt men de dienst­ verlening, de professionaliteit en behulpzaamheid van medewerkers en de samen­ stelling van de adviescommissies. Aanvragers zijn niet altijd positief over de motivering Verantwoording en transparantie bij afwijzingen. 9 Verantwoording. en evaluatie 183 Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 Ontwikkelingen Digitalisering, internationale samenwerking, interdisciplinariteit en ­internationalisering worden door bijna iedereen, zowel aanvragers als adviseurs, als de belangrijkste ont­ wikkelingen van dit moment ervaren. Het bereiken van een nieuw en jonger publiek en cultuureducatie worden door beide groepen eveneens genoemd. Bij internationalisering

184 is het opvallend dat de meeste aanvragers West-Europa als interessantst gebied zien voor de eigen activiteiten.

Adviesstructuur Een ruime meerderheid van aanvragers en adviseurs staat positief tegenover de samen­ stelling van de adviescommissies. De verschillende achtergronden van de adviseurs maar ook de toenemende interdisciplinariteit van de aanvragen worden aangemerkt als een verrijking. Aanvragers hebben behoefte aan ruimere communicatie over de samenstelling van adviescommissies, buiten het jaarverslag.

Communicatie De Mondriaan Stichting kan naar de mening van de meeste respondenten actiever communiceren en meer informatie verschaffen over het geheel aan activiteiten en de samenstelling van haar adviescommissies. Aan het actieve beleid, zoals oriëntatie­ reizen, internationaal bezoekersprogramma en publicaties, kan meer bekendheid worden gegeven, bijvoorbeeld in een nieuwsbrief. Deze suggestie wordt opgevolgd: met ingang van 2008 zal de Mondriaan Stichting geregeld een nieuwsbrief verzenden, zowel digitaal als op papier. Overigens wordt de website overwegend positief beoordeeld.

Aanvragen De kwaliteit van de aanvragen loopt volgens de adviseurs nogal uiteen. Daarbij is het aantal innovatieve aanvragen beperkt; de aanvragen geven nog vaak blijk van onvol­ doende visie. De veelsoortigheid van de projecten ervaren zij echter als leerzaam en inspirerend, ook omdat in de adviescommissies een brede expertise aanwezig is. Dat aanvragen voor beeldende kunst en vormgeving binnen een en dezelfde commissie worden behandeld wordt als positief ervaren: de combinatie is vanzelfsprekend gezien de huidige praktijk. De voorbereiding van de aanvragen door het bureau vinden de adviseurs gedegen, compleet en neutraal.

Evaluatie internationaal beleid De Mondriaan Stichting financiert een promotieonderzoek van Femke van Hest in Frankrijk. Van Hest onderzoekt de positie van hedendaagse beeldende kunst uit Nederland in de internationale kunstwereld. Zij besteedt aandacht aan subsidie­ stromen, de positie van Nederlandse musea en presentatie-instellingen en het carrière­ verloop van kunstenaars. Niet eerder is een dergelijk omvangrijk onderzoek uitgevoerd. De ­Mondriaan Stichting verwacht dat het een belangrijke bijdrage kan leveren aan inter­ nationale beleidsontwikkeling. De resultaten komen in september 2009 beschikbaar. Internationale vergelijking De fondsen en het ministerie van OCW hebben afgesproken dat het beleid en het functio­neren van de fondsen voortaan zullen worden beoordeeld door een inter­ nationale visitatiecommissie. Als basis voor deze toekomstige visitatie heeft de ­Mondriaan Stichting een vergelijking laten maken tussen haar werkwijze en die van een aantal buiten­landse fondsen. Dit onderzoek maakt het mogelijk verschillen en overeenkomsten te identificeren. De resultaten kunnen dienen als nuttige informatie voor de visitatiecommissie en voor de beleidsontwikkeling van de Mondriaan ­Stichting. De vergelijking was gericht op de diversiteit aan beleidsinstrumenten van fondsen. In het bijzonder is gelet op de relatie tussen actief en reactief beleid en ­tussen stimuleren en ondersteunen, evenals op het verschil in beoordeling- en advies­ structuur. De belangrijkste fondsen in het onderzoek zijn: Hauptstadtkulturfonds Verantwoording en transparantie Verantwoording en evaluatie9 183 . Berlin (D), Kulturstiftung des Bundes (D), Kulturstiftung der Länder (D), Ostdeutsche Samenwerking 187 Sparkassenstiftung (D), Arts Council England (UK), British Council (UK), Heritage Transparantie en communicatie 191 ­Lottery Fund (UK), Andy Warhol Foundation (US), Creative Capital (US), National Endowment for the Arts (US), New York Foundation for the Arts (US) en Visiting Artists (UK). Het onderzoek is uitgevoerd door Trilce Navarette (junior ­onderzoeker Historische en Kunstwetenschappen Erasmus Universiteit Rotterdam) onder

­begeleiding van professor Ton Bevers (hoogleraar Erasmus Universiteit) en in samen­ 185 werking met de Mondriaan Stichting.

De belangrijkste resultaten van de internationale fondsenvergelijking zijn:

Taken Met grote vanzelfsprekendheid combineren de onderzochte fondsen actieve en ­passieve taken. Niet alleen prefereren zij een actieve houding bij het verstrekken van subsidie, door bijvoorbeeld actief op zoek te gaan naar te ondersteunen projecten, ook identi­ ficeren zij specifieke lacunes in het culturele veld of de samenleving en reageren daarop met eigen activiteiten. De vorm die fondsen kiezen voor hun activiteiten verschilt sterk: van adviseren en informeren tot het maken van tentoonstellingen, en wordt logischerwijs ingegeven door de doelstelling van het fonds. Fondsen onder­strepen de noodzaak van het zoeken naar strategische partners en van het verwerven van aan­ vullende financiële middelen voor het uitvoeren van deze activiteiten.

Beoordelen De onderzochte fondsen, met uitzondering van die in het Verenigd Koninkrijk, vragen deskundigen om advies alvorens een besluit te nemen. Het merendeel van de ­fondsen die voor alle disciplines actief zijn werkt met een grote interdisciplinaire advies­ commissie, die oordeelt over alle projecten. Dat resulteert in een integraal oordeel. Discussie tussen experts uit verschillende disciplines wordt bovendien als waardevol ervaren en bevordert de onafhankelijkheid van het oordeel van de commissie. De fondsen die niet werken met adviseurs krijgen te maken met legitimiteitvraagstukken: het veld beoordeelt hun besluiten als onvoldoende gebaseerd op de praktijk en minder objectief. Overigens hanteren alle fondsen excellentie als een kerncriterium. De invulling verschilt per fonds en houdt verband met de doelstellingen van het fonds. In de Verenigde Staten staat vooral het artistieke oordeel centraal, terwijl in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld publieksbereik en culturele diversiteit een veel grotere rol spelen.

Evaluatie Fondsen gebruiken verschillende evaluatiemethoden, van zelfevaluatie tot het ­inhuren van consultants. In het Verenigd Koninkrijk is men het verst met het in­passen van evaluatie in de organisatie, wat wel gepaard gaat met flinke financiële ­investeringen. Fondsen menen dat kwantitatieve prestatie-indicatoren alleen niet voldoen. Tegelijkertijd ontmoeten zij moeilijkheden bij het ontwikkelen van voldoende ­generaliseerbare kwalitatieve indicatoren. Middelen Fondsen streven naar concentratie van middelen. Wanneer ze projecten onder­ steunen, streven ze ernaar dat ook met voldoende middelen te doen. Vooral de fondsen in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten wijzen op het belang van capaciteits­vergroting en financiële duurzaamheid. De Arts Council England verstrekt bij­voorbeeld geen tekortfinanciering en probeert te bereiken dat organisaties eigen vermogen opbouwen.

Audiovisuele archieven De noden bij de verspreide audiovisuele collecties zijn vastgesteld in het rapport Horen, zien en zwijgen (1999) van het Nationaal Audiovisueel Archief. Op grond daar- Verantwoording en transparantie ­v a n is in 2001 eenmalig een budget van € 907.506 beschikbaar gesteld aan de 9 Verantwoording. en evaluatie 183 Mondriaan Stichting, die vervolgens het Nationaal Overleg ­Regionale Audio­visuele Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 Archieven heeft gevraagd een plan van aanpak op te stellen voor het ­conserveren van de regionale en lokale audiovisuele collecties. In 2006 heeft de ­Mondriaan ­Stichting daarvoor de laatste toezegging gedaan. Na afloop van conservering heeft NORAA de samenwerking en het ondersteuningsprogramma laten ­evalueren.

186 De belangrijkste conclusie uit het rapport Regionale audiovisuele collecties: nationale zorg project conservering lokale en regionale collecties 2002 – 2006 zijn:

Inhaalslag Het conserveringsproject heeft zijn nut bewezen: mede dankzij de steun van de ­Mondriaan Stichting is een grote inhaalslag gemaakt.

Uitwisseling De belangrijkste meerwaarde van het project ligt in het uitwisselen van expertise.

Projectgang De omvang van het project en het aantal partners hebben het project parten gespeeld; coördinatie en communicatie zijn aanvankelijk onderschat. Mede door de relatief hoge eigen bijdrage van 60 % die van de aanvragende instellingen werd ver­ wacht en een gebrek aan uitvoeringscapaciteit kwamen ondersteuning en realisatie van projecten langzaam op gang.

Publiekseffect Behoud en beschikbaarstelling zijn te vaak afzonderlijk benaderd. Conservering garan­ deert immers geen toegankelijkheid: daarvoor is ontsluiting nodig. Het publiekseffect zou aanzienlijk groter zijn.

De Mondriaan Stichting deelt de conclusies uit het rapport en hecht zeer aan de publieke toegankelijkheid van het materiaal. Tegelijkertijd wil zij de laatste ­conclusie van het rapport nuanceren. Zij constateert dat veel beschikbaar materiaal bijna onmiddellijk is verwerkt in programma’s als Andere tijden, Onvoltooid verleden tijd en NPS-documentaires. Daarmee beantwoordde het ondersteuningsprogramma volgens de Mondriaan Stichting aan het doel: het conserveren van het verspreide audiovisuele erfgoed uit de twintigste eeuw voor professioneel, educatief en publieksgebruik. Zij gaat ervan dat dit materiaal in de toekomst veelvuldig wordt gebruikt en dat archieven consciëntieus doorgaan met ontsluiten. Wanneer er aanvullende middelen beschikbaar komen voor een vervolgtraject voor het behoud van de verspreide audio­ visuele collecties, wordt de Mondriaan Stichting graag betrokken bij de besteding van deze middelen. KunstKoop De Mondriaan Stichting heeft met het ministerie van OCW een onderzoek naar de markt van verkoop, verhuur en uitleen van hedendaagse beeldende kunst gefinancierd. Het onderzoek is in opdracht van de Federatie Kunstuitleen en de Nederlandse Galerie Associatie door bureaus Motivaction en EIM uitgevoerd. Het bestond uit een branche­ onderzoek en een onderzoek naar consumentengedrag. De KunstKoop maakte integraal deel uit van het onderzoek. De resultaten van het onderzoek zijn begin 2007 gepresenteerd.

De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn:

Omzet Verantwoording en transparantie Verantwoording en evaluatie9 183 . De totale omzet van de onderzochte galeries en kunstuitlenen in 2005 bedroeg Samenwerking 187 130 miljoen euro, waarvan 103 miljoen werd omgezet door de galeries en 27 miljoen Transparantie en communicatie 191 door kunstuitlenen. Bij kunstuitlenen was de gemiddelde omzet € 233.000, bij galeries € 178.000. Opvallend waren de verschillen in omzet tussen organisaties die wel en die niet zijn aangesloten bij de brancheverenigingen NGA (galeries) en FK (kunstuitlenen). Bij de NGA- en FK-leden lagen de omzetten aanmerkelijk hoger. Zo was de ­gemiddelde omzet bij de galeries die lid zijn van de NGA € 315.000. Bij de niet-leden was de 187 gemiddelde omzet een stuk lager: € 116.000.

Kunstcarrière Kunstconsumenten doorlopen een kunstcarrière. Zij beginnen als ­kunstuitleen­abonnee en stappen later over naar een galerie. Andersom worden aanvankelijke ­galerie­- bezoekers niet snel klant bij de kunstuitleen. De motiveringen van kunst­consumenten lijken zich in overeenstemming met deze kunstcarrière te ontwikkelen van overwegend extrinsiek naar intrinsiek. Rationele, extrinsieke argumenten, zoals ‘Ik heb nog een lege plek boven de bank’, verschuiven naar meer emotionele en intrinsieke argumenten als ‘Kunst is mijn passie’ of ‘Ik wil het gewoon hebben’.

G a l e r ie s Kunstliefhebbers waarderen galeries om hun persoonlijke benadering en aanbod. Daarnaast worden galeries ook hoogdrempelig genoemd en is de belangrijkste reden geen, of niet meer, kunst te kopen het beperkte besteedbare budget.

Bekendheid De KunstKoop wordt gezien als een zeer aantrekkelijke ondersteuning door de gespreide betaling die het mogelijk maakt een (duurder) kunstwerk aan te ­schaffen. De KunstKoop zou aan bekendheid kunnen winnen en dan vooral onder minder ­ervaren kunstliefhebbers, die de weg naar de galerie niet zo snel vinden.

Samenwerking

Andere fondsen en instituten zijn belangrijke partners van de Mondriaan Stichting. Het aantal partnerships is ook uitgebreid met verschillende soorten organisaties. In 2007 werkte de Mondriaan Stichting met de volgende instanties samen:

Fonds Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst Publicaties Belangrijke partner is het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en ­Bouwkunst. Met het ondersteunen van individuele kunstenaars, vormgevers en architecten oriën­ teert het Fonds BKVB zich voornamelijk op productie en aanbod. De Mondriaan Stichting concentreert zich met het financieren van instellingen en organisaties op presentatie en afname. Om stapeling van subsidies te voorkomen en aanvragen voor publicaties onderling beter af te stemmen werken beide fondsen sinds 2005 nauw samen bij het ondersteunen van publicaties. De bij beide fondsen ingediende ­aanvragen worden in behandeling genomen op basis van samengevoegde budgetten en commissies 27 .

Second Opinion In 2007 hebben het Fonds BKVB en de Mondriaan Stichting een publicatie uit­ gebracht over het subsidiëren van beeldende kunst. Beide fondsen zijn voorstander van concentratie van middelen (minder kunstenaars en organisaties zouden meer ondersteuning moeten ontvangen) en van extra investering in de afname van kunst Verantwoording en transparantie (bijvoorbeeld door het verhogen van productiebudgetten van musea en presentatie- 9 Verantwoording. en evaluatie 183 instellingen). In een openbaar debat op 3 oktober in de Openbare Bibliotheek van Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 Amsterdam boden het Fonds BKVB en de Mondriaan Stichting een platform voor discussie over de betekenis en het effect van overheidsgeld voor de beeldende kunst en over de positie van beeldend kunstenaars en instellingen. Criticasters en voor­ standers gingen in debat over alternatieven voor het subsidiestelsel.

188 Hivos, Stichting Doen Arts Collaboratory De Mondriaan Stichting werkt samen met Doen en Hivos aan Arts Collaboratory. Dit nieuwe samenwerkingsverband ondersteunt kunstenaars­initiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika en stimuleert samenwerking tussen beeldende kunstorgani­ saties wereldwijd. Hivos en Doen ondersteunen binnen Arts Collaboratory projec­ ten, programmering, capaciteitsvergroting en vorming van onderlinge netwerken. De Mondriaan Stichting bevordert de contacten tussen de organisaties in Arts Collaboratory en beeldende kunstorganisaties in Nederland en op de Antillen en Aruba. Zij stimuleert het ontwikkelen en realiseren van samenwerkings­projecten en onderzoeksreizen 31.

Tijdens de presentatie van Arts Collaboratory in Amsterdam op 22 november kon de Nederlandse kunstwereld kennismaken met vertegenwoordigers van een aantal ondersteunde kunstenaarsinitiatieven: Lugar a Dudas (Colombia), Ruangrupa (Indonesië), Kuona Trust (Kenia), Art East (Kyrgyzstan), Espira Espora (Nicaragua), Theerta (Sri Lanka) en Greatmore Studios (Zuid-Afrika). Zij werden tijdens een korte presentatie­ en een informele ontmoetingssessie voorgesteld aan Nederlandse ­beeldende kunstorganisaties. De presentatie van de middag was in handen van Tarik Yousif.

Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ Cultuureducatie Sinds augustus 2006 werken de Mondriaan Stichting en het NFPK+ samen voor cultuur­educatie in het primair en voortgezet onderwijs. Zij hebben de beschikking gekregen over een aanvullend budget voor het ondersteunen van cultuureducatieve projecten binnen alle kunstdisciplines en het cultureel erfgoed 91.

Nederlands Fonds voor de Film, Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties Interregeling Sinds april 2007 stimuleren de Mondriaan Stichting, het Nederlands Fonds voor de Film en het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties ­gezamenlijk de ontwikkeling van interdisciplinaire eCultuurprojecten binnen de Interregeling. Daarvoor heeft het ministerie van OCW voor 2007 en 2008 € 1.400.000 beschikbaar gesteld, dat in zeven beoordelingsrondes wordt besteed. Deze Interregeling nieuwe stijl is een vervolg op de eerste Interregeling uit de 2001 – 2003 94. Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds Kinderboekillustraties Sinds 1995 beheren de Mondriaan Stichting en NLPVF het Matching fund voor geïllus­ treerde kinder- en jeugdliteratuur. Het NLPVF is verantwoordelijk voor de uitvoering van deze ondersteuning 27 .

In 2007 is een bijeenkomst georganiseerd voor recensenten jeugdliteratuur, evenals een forumdiscussie met auteurs, illustratoren en wetenschappers onder leiding van Hadassah de Boer.

Lenthe Publishers & Consultants, Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+, Stichting Doen Verantwoording en transparantie Verantwoording en evaluatie9 183 . Sponsor Profiles, Nationaal Cultuurbal Samenwerking 187 Met Doen, Lenthe Publishers & Consultants en NFPK+ werkte de Mondriaan ­Stichting Transparantie en communicatie 191 samen in het project Sponsor Profiles. Via een website, een publicatie en netwerk­ bijeenkomsten krijgen culturele organisaties de kans zich te presenteren aan het bedrijfs­leven. In aanvulling op dit initiatief droeg de Mondriaan Stichting, met Doen, NFPK+, VandenEnde Foundation en VSB Fonds, evenals de voorgaande twee jaar bij aan het Nationale Cultuurbal, dat op 11 september door Lenthe 189 ­Publishers & ­Consultants werd georganiseerd in de Stadsschouwburg Amsterdam.

Nederlands Fonds voor de Film De verbeelding In het voorjaar van 2007 introduceerde de Mondriaan Stichting met het Nederlands Fonds voor de Film De verbeelding, een experimentele ­ondersteuningsmogelijkheid voor lange, kunstzinnige films met een bijzondere visuele aanpak en een relatief beperkt budget. De uitvoering van De verbeelding werd verzorgd door het Nederlands Fonds voor de Film 95 .

Fonds voor de Letteren, Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+, Stichting Doen Nederlandse Antillen en Aruba Met Doen en NFPK+ verzorgt de Mondriaan Stichting een informatietraject voor potentiële aanvragers uit de Nederlandse Antillen en Aruba. Daarvoor is een website ontwikkeld met informatie over de ondersteuningsmogelijkheden. In 2007 hebben de fondsen geconcludeerd dat de website onvoldoende bekendheid geniet en niet aan­ leiding geeft tot meer aanvragen uit de Antillen en Aruba. De gegevens van de ­website zijn daarom verplaatst naar de reguliere websites van de fondsen en blijven daar ­toegankelijk.

Om de specifieke ondersteuningsmogelijkheden voor de Antillen en Aruba onder de aandacht te brengen plegen de fondsen geregeld overleg over het afstemmen van acti­ viteiten en het uitbreiden van de onderlinge contacten. Ook onderhouden zij contact met de vertegenwoordigers van de lokale afdeling van het Prins Bernhard Fonds. De extra inspanningen van de fondsen op de Nederlandse Antillen en Aruba komen voort uit het feit dat zij daar tot nu toe relatief weinig projecten hebben ondersteund en een intensivering van de ondersteuning wenselijk achten.

Prins Claus Fonds Oriëntatiereis naar Mexico en Curaçao Sinds 2004 organiseren de Mondriaan Stichting en het Prins Claus Fonds jaarlijks een oriëntatiereis voor directeuren, curatoren en journalisten uit Nederland en het buiten­ land. In 2007 ging de reis naar Mexico en naar Curaçao 31. Van de Bunt Tweedaagse bijeenkomst culturele diversiteit Op 29 en 30 november organiseerde de Mondriaan Stichting met adviesbureau van de Bunt voor haar medewerkers een tweedaagse sessie met als thema culturele ­diversiteit.

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Kunst en wetenschap De Mondriaan Stichting en de KNAW brengen hun netwerken met elkaar in verbin­ ding, in de hoop samenwerkingsrelaties te smeden. De eerste activiteit was KNAW Mondriaan Stichting Question Center, een besloten bijeenkomst die op 14 februari Verantwoording en transparantie plaatsvond in Post CS Amsterdam. Een selecte groep wetenschappers, kunstenaars, 9 Verantwoording. en evaluatie 183 curatoren en museumdirecteuren gingen met elkaar in gesprek over de vraag welke Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 thema’s zowel voor de wetenschappen als voor de kunsten relevant zijn.

Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+, Stichting Internationale Culturele ­Activiteiten Nieuwjaarsreceptie + 190 Op 11 januari 2007 gaven de Mondriaan Stichting, NFPK en Sica gezamenlijk een nieuwjaarsborrel in Felix Meritis in Amsterdam.

Fortis Bank KunstKoop Met deze ondersteuning maakt de Mondriaan Stichting het particuliere kunstkopers mogelijk renteloos op afbetaling werk aan te schaffen bij een of meer van de aan­ gesloten galeries. De Mondriaan Stichting betaalt de rente aan Fortis Bank.

Stichting Volkenkundige Collectie Nederland Gemeenschappelijk aankoopfonds Sinds 1997 beheert de Mondriaan Stichting een gemeenschappelijk ­aankoopfonds voor volkenkundige musea. Het aankoopfonds is een samenwerkingsverband ­tussen de belangrijkste volkenkundige musea verenigd in de SVCN en de Mondriaan Stichting.

Stichting Academisch Erfgoed Academische collecties Met de SAE heeft de Mondriaan Stichting bijgedragen aan behoud en ­conservering van academische collecties. De middelen voor deze samenwerking zijn uitgeput. De mogelijkheden voor een eventuele nieuwe fase worden door de SAE ­onderzocht.

Nationaal Overleg Regionale Audiovisuele Archieven Cultureel erfgoed Tot 2007 heeft de Mondriaan Stichting met NORAA bijgedragen aan conservering van verspreide audiovisuele collecties. In 2007 is overleg gepleegd over de gewenste derde fase van deze conservering en de aanvullende middelen die hiervoor nodig zijn.

Code Cultuursponsoring Gedragsregels voor sponsors en gesponsorden De Mondriaan Stichting onderschrijft de Code Cultuursponsoring. De code bevat gedrags­regels voor sponsoring van culturele activiteiten. Zij gelden zowel voor gesponsorden als voor sponsors en betreffen zaken als inhoudelijke onafhankelijkheid, publieke toegankelijkheid, tegenprestaties, bemiddeling bij het verkrijgen van ­financiële ondersteuning en belangenverstrengeling. De code is onderschreven door een groot aantal culturele organisaties en de Sectie Sponsoring van het Genootschap voor Reclame. In haar Algemeen Reglement artikel 23 stelt de Mondriaan Stichting dat een ontvanger van financiële ondersteuning gehouden is zich te conformeren aan de Code Cultuur-sponsoring. Voor de uitvoering ervan en het toezicht erop is de Stichting Code Cultuursponsoring opgericht. Sinds 1998 beheert de Mondriaan Stichting het secretariaat van de stichting.

Afstemming met private fondsen en andere potentiële partners Private fondsen Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Doen, Vereniging Rembrandt en VSB Fonds zijn bekende private fondsen. Het komt geregeld voor dat door de Mondriaan ­Stichting ondersteunde projecten ook financiële ondersteuning krijgen van private fondsen. Zo nodig vindt hierover afstemming plaats. Verantwoording en transparantie

Verantwoording en evaluatie9 183 . Organisaties beeldende kunst en vormgeving Samenwerking 187 De Mondriaan Stichting stemt haar activiteiten ook af met sectorinstituten en branche­ Transparantie en communicatie 191 organisaties als Premsela Stichting en Stichting Kunst en Openbare Ruimte. Met ­Stichting Artes en de Nederlandse Galerie Associatie heeft zij recentelijk een onder­ zoek naar de hedendaagse beeldende kunst markt laten uitvoeren. Voor het Inter­ nationaal bezoekersprogramma werkt de Mondriaan Stichting samen met BAM, het Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst in België. 191

Organisaties cultureel erfgoed Tegenover het cultureel erfgoed neemt de Mondriaan Stichting een andersoortige positie in dan tegenover beeldende kunst en vormgeving. Het cultureel erfgoed­ veld kent een hoge organisatiegraad en de Mondriaan Stichting zoekt dan ook nadrukkelijk samenwerking en afstemming met organisaties als de Nederlandse Museumvereniging en Erfgoed Nederland. Koepelorganisaties als Nederlands Overleg Regionale Audiovisuele Archieven, Stichting Academisch Erfgoed en Stichting Volkenkundige Collectie Nederland zijn bij verschillende ondersteuningsmogelijk­heden samenwerkings­partners. Ook werkt de Mondriaan Stichting samen met Instituut Collectie Nederland en ­vereniging Digitaal Erfgoed Nederland. Het ICN heeft de Mondriaan Stichting ­geadviseerd over behoud van roerend erfgoed en met Den wordt overlegd over ­digitale duurzaamheid van projecten.

Cultuureducatie Voor cultuureducatie vindt geregeld overleg en afstemming plaats tussen de ­Mondriaan Stichting en provinciale cultuureducatiesteunpunten zoals IVAK noordoost Groningen, Keunstwurk Leeuwarden, Kunst en Cultuur Drenthe en Kunststation C.

Lidmaatschappen De Mondriaan Stichting is lid van vereniging Digitaal Erfgoed Nederland, Kunsten ’92, Nederlandse Museumvereniging en Voltage, een Europees netwerk van kunst­­­­­organi­saties en fondsen. Ook maakt de Mondriaan Stichting deel uit van de ­stichtingsraad van de Stichting Internationale Culturele Activiteiten, informatie- en documentatie­centrum voor internationale sectoroverschrijdende aangelegenheden en belangen­behartiger voor internationale bovensectorale activiteiten bij de overheid.

Transparantie en communicatie

De Mondriaan Stichting communiceert intensief met aanvragers, belanghebbenden, pers en andere geïnteresseerden om haar activiteiten en ­ondersteuningmogelijkheden te verantwoorden en promoten. Voor de promotie van de KunstKoop geldt het ­Nederlandse publiek als doelgroep. Doelen en middelen De belangrijkste communicatiedoelen zijn het wekken van duidelijke verwachtingen omtrent behandeling van aanvragen en ondersteuningsmogelijkheden, het ­bevorderen van goede aanvragen en projecten en het vormen van een goed geïnformeerd relatie­ netwerk. Om dit te bereiken zet de Mondriaan Stichting verschillende communicatie­ middelen in, die zijn te onderscheiden naar algemene, specifieke en individuele informatie:

Beleidsplan Beleidsplannen van de Mondriaan Stichting worden verzonden naar alle belang­ hebben­den: (potentiële) aanvragers in binnen- en buitenland, collega-instellingen, Verantwoording en transparantie ­ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken, ambassades, Raad voor Cultuur en 9 Verantwoording. en evaluatie 183 pers. Het Beleidsplan 2005 – 2008 is in een oplage van ruim drieduizend exemplaren Samenwerking 187 Transparantie en communicatie 191 ­v e r s p r e i d .

Jaarverslag Jaarlijks worden een jaarverslag en een annual report uitgebracht over het voorafgaande jaar. In het jaarverslag wordt de financiële ondersteuning in binnen- en buitenland

192 verantwoord met vermelding van alle aanvragen, bedragen en activiteiten. Het jaarverslag wordt verzonden naar relaties van de Mondriaan Stichting, inclusief alle instellingen die in 2007 aanvraag deden. Tot die relaties behoren behalve musea en kunstinstellingen ook de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken, de Raad voor Cultuur, de pers en belangenorganisaties. Verder is het verslag bestemd voor iedereen die geïnteresseerd is in het werk van de Mondriaan Stichting. Het annual report wordt als beknopte Engelstalige versie van het jaarverslag uitgebracht voor de internationale relaties van de Mondriaan Stichting.

De Mondriaan Stichting geeft traditioneel een jonge ontwerper de opdracht het jaar­ verslag en annual report vorm te geven. In 2007 zijn beide publicaties vormgegeven door Joost Grootens.

Het jaarverslag 2006 is opgenomen in de selectie van de Best Verzorgde Boeken 2007 en kreeg een eervolle vermelding bij de Schönste Bücher aller Welt in Leipzig. Daarnaast ontving het jaarverslag ook een nominatie voor de Transparantprijs 2007 in de categorie voor vermogensfondsen. De Transparant Prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de Nederlandse charitatieve instelling die het meest inzichtelijke en onderschei­ dende jaarverslag presenteert.

We bsit e Op www.mondriaanfoundation.nl vinden aanvragers en andere geïnteresseerden informatie over de ondersteuningsmogelijkheden en activiteiten van de Mondriaan Stichting. Naast informatie over de voorwaarden, criteria, procedures en advies­ commissies kan men hier aanvraagformulieren, persberichten, jaarverslagen en andere publicaties downloaden.

Voor het promoten van de ondersteuningsmogelijkheden voor cultuureducatie en interdisciplinaire eCultuurprojecten heeft de Mondriaan Stichting in 2007 twee websites ontwikkeld voor aanvragers: www.regelingcultuureducatie.nl en www.interregeling.nl. Voor Arts Collaboratory heeft zij met Hivos en Stichting Doen de website www.artscollaboratory.nl ontwikkeld.

Persberichten De Mondriaan Stichting maakt activiteiten kenbaar in persberichten. In 2007 v­erschenen acht persberichten: 8 m a a r t Interregeling voor eCultuur-projecten 27 a p r i l Publicatie Second Opinion – Over beeldende kunstsubsidie in Nederland 4 m e i Mondriaan Stichting besteedde in 2007 17.064.892 euro 11 september Mondriaan Stichting steunt Nationaal Cultuurbal 19 september De toekomst van kunstsubsidies – openbaar debat over Second Opinion 24 oktober Mondriaan Stichting besteedt in 2008 ruim 1,9 miljoen euro aan programmering beeldende kunst 29 oktober Presentatie Arts Collaboratory 22 november 13 december Hans Hoogervorst nieuwe voorzitter Mondriaan Stichting

Naar aanleiding van deze persberichten en via het ondersteunen van uiteenlopende Verantwoording en transparantie Verantwoording en evaluatie9 183 . activiteiten werd free publicity verkregen in landelijke dagbladen, regionale dagbladen, Samenwerking 187 opinie- en vakbladen en op radio en tv. Zie hieronder voor het overzicht. Transparantie en communicatie 191

Overige middelen Veranderingen in het beleid, introductie van nieuwe ondersteuningsmogelijkheden, wijzigingen in bestaande ondersteuningsmogelijkheden en eigen activiteiten worden verder gecommuniceerd via informatiebijeenkomsten, publicatie in Museumberichten en 193 Staatscourant, direct mail, folders en advertenties in binnen- en buitenlandse vakbladen.

Individuele informatie Medewerkers van de Mondriaan Stichting verstrekken informatie op maat via e-mail, in telefonische en persoonlijke gesprekken en tijdens bezoeken van openingen, ­symposia en andere bijeenkomsten.

Voornemens In 2008 wordt, ook met het oog op het nieuwe beleidsplan 2009–2012, de ­communicatie verder geïntensiveerd. Er komt een brochure met de hoofdlijnen van het nieuwe beleid en er worden landelijke bijeenkomsten georganiseerd om het beleids­ plan te introduceren.

Begin 2008 verschijnt het eerste nummer van een nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief, bestemd voor een breed publiek, informeert viermaal per jaar over beleidsveranderingen, nieuwe ondersteuningsmogelijkheden en verdere activiteiten van de Mondriaan ­Stichting. De nieuwsbrief verschijnt zowel digitaal als op papier.

In 2008 wordt een nieuwe, gebruiksvriendelijker en dynamischer website ­ontwikkeld. Deze zal aanvragers makkelijker maken de juiste ondersteuningsmogelijkheid te ­vinden.

De Mondriaan Stichting in de publiciteit

Beleid Overal lege hulzen. Carel Blotkamp vindt het Nederlandse kunstbeleid Een dapper en hoognodig plan, NRC Handelsblad 12-12-2007 kortzichtig, NRC Handelsblad 1-6-2007 Musea hebben taak in de samenleving, de Volkskrant 11-12-2007 Wie betaalt, bepaalt?, Museumtijdschrift Vitrine 31-5-2007 Vrees voor machtige cultuurfondsen, Binnenlands Bestuur 30-11-2007 Zonder kunstsubsidie rest Van den Ende, Nederlands Dagblad 19-5-2007 Alles en iedereen in debat. Overvloed aan discussies in de kunstwereld, ‘Als je iets krijgt ben je er juist dolblij mee’, NRC Handelsblad 30-4-2007 de Volkskrant 15-11-2007 Soms moet je je gezond verstand gebruiken, Binnenlands Bestuur 20-4-2007 Kabinet, zeg toch ja tegen globalisering, de Volkskrant 5-11-2007 Strijd musea over invloed van politiek, Dagblad de Limburger/Limburgs Mondriaan Stichting opnieuw onder vuur, Kunstbeeld 31-10-2007 Dagblad 11-4-2007 Mondriaan Stichting keert 1,9 miljoen uit, Het Parool 27-10-2007 Gesteggel over beleid internationale cultuur, NRC Handelsblad 5-4-2007 Nederland telt te veel grote musea, de Volkskrant 25-10-2007 Veenbrand in museumwereld al geblust, de Volkskrant 5-4-2007 Het tijdelijk onderkomen van het Stedelijk Museum in Amsterdam is…, Directeur Groninger Museum Kees van Twist: ‘De kunstelite heeft er niets HP/De Tijd 12-10-2007 van begrepen’, Miljonair 31-3-2007 Media Art in financiële problemen, Leeuwarder Courant 27-9-2007 In de kantlijn van de kunstmarkt, Kunst & Antiek journaal 30-3-2007 Media Art stevent af op financieel tekort,Leeuwarder Courant 27-9-2007 Keuzes maken bij cultuurbeleid, geen kaasschaaf meer, Parool 27-3-2007 De strijd om de lijstjes, Het Financieele Dagblad 15-9-2007b De omslag van museum naar ‘caféum’, NRC Handelsblad 23-3-2007 Het gras bij de buren, Het Financieele Dagblad 15-9-2007 Museumrommel, Kunstbeeld 28-2-2007 Wijziging van de Beeldende Kunst- en Vormgevingsregeling, Nederlandse Geen excuus voor Mondriaan! ‘Politiek-correct engagement bedreigt Staatscourant 4-6-2007 artistieke vrijheid musea’, NRC Handelsblad 23-2-2007 De Mondriaan Stichting in Biënnale Venetië opent poorten, Leidsch Dagblad 9-6-2007 de publiciteit Oude kunstenaars verrassen in Venetië, NRC Handelsblad 9-6-2007 Kunstenaar Baexem op Biënnale Venetië, Dagblad de Limburger 7-6-2007 ‘Museum’ Tilburg op Biënnale Venetië, Brabants Dagblad 5-6-2007 Kritische kunst, Identity Matters Nr. 5 2007 Braun naar Biënnale Venetië, Het Parool 6-3-2007 IJs, Kunstbeeld 28-2-2007

KunstKoop Gaat de KunstKoopregeling in de toekomst verdwijnen?, Kunst & Antiek journaal 31-12-2007 Op uw kost€n, Nederlandse Staatscourant 20-12-2007 Smaak in de knel. Afschaffen van Kunstkoopregeling treft publieks- lievelingen, de Volkskrant 13-12-2007 FNV voor behoud kunstkoopregeling, Leeuwarder Courant 13-12-2007 Plasterk: 13 mln voor 35 steden, NRC Handelsblad 11-12-2007 Minister Plasterk dreigt Nederland saaier te maken, de Volkskrant Verantwoording en transparantie 16-11-2007 9 Verantwoording. en evaluatie 183 Betaalbare kunst binnen ieders bereik, NRC Handelsblad 10-11-2007 Samenwerking 187 Het is kaal boven de designbank, De Pers 10-11-2007 Transparantie en communicatie 191 Gist Galerie verovert het westen, Eigen Huis & Interieur 31-10-2007 De galerie moet zichzelf maar redden, Leeuwarder Courant 19-10-2007 Minder is juist meer bij deregulering, Nederlandse Staatscourant 16-2-2007 Galerie Wit kunst aan huis, Eigen Huis & Interieur 30-9-2007 Slecht op de hoogte. Oorlog tussen Mondriaan Stichting en museum- Drempel erbij, Financieel Dagblad 29-9-2007 directeuren duurt voort, NRC Handelsblad 2-2-2007 KunstKoop bedreigt met opheffing,Kunstbeeld 21-9-2007 In de kantlijn van de kunstmarkt. Notities door Robert-Jan van ­Ravensteijn, Groot onbegrip over afschaffing kunstkoopregeling,NRC Handelsblad Kunst & Antiek journaal 31-1-2007 19-9-2007 Aanvulling op museale aankoopbudgetten, Financieel Dagblad 27-1-2007 Cultuurbegroting: 50 miljoen korten. Rijk schrapt subsidie op aankoop van 194 Kunstbeleid vraagt om politici met allure. Het Thorbecke-dogma brokkelt af, kunst, de Volkskrant 19-9-2007 Binnenlands Bestuur 26-1-2007 Subsidie geschrapt, de Volkskrant 19-9-2007 Kunst & de knikkers, HP/De Tijd 19-1-2007 Kabinet wil einde aan regeling aankoop kunst, NRC Handelsblad 18-9-2007 Stedelijk zoekt particulier geld. Nieuw fonds voor extra aankopen moet Eerst huren, dan kopen. Via kunstuitleen zijn schilderijen eerst te testen museum weer bij de wereldtop van moderne kunst brengen, NRC Handelsblad 7-8-2007 Het Parool 16-1-2007 Galerie Tanya Rumpff. Eigenheid herken ik meteen, Eigen Huis & Interieur Dwarskijken. Brood en Spelen, De Twentsche Courant 13-1-2007 31-7-2007 Follow the money. Aangevallen museumdirecteuren verantwoorden hun Galerie de Zaal. Eigen wereld tussen vier muren, Eigen Huis & Interieur beleid, NRC Handelsblad 5-1-2007 30-6-2007 Jong Holland in gevarenzone, Het Parool 5-1-2007 De bezetenheid van Galerie Paul Andriesse, Eigen Huis & Interieur 31-5-2007 Gitta Luiten Jongeren nieuwe doelgroep van kunstuitleen, Kunstbeeld 31-5-2007 Laat cultuurmakers ook Europees geld gebruiken, Reformatorisch Dagblad Art Amsterdam van start, Metro 8-5-2007 10-12-2007 Creatief met kunst, Avantgarde 30-4-2007 De 100 invloedrijkste Nederlanders, HP/De Tijd 30-11-2007 We tonen alles, van kunstwerk tot eierdopje, Eigen Huis & Interieur Els Swaab is meest invloedrijk, NRC Handelsblad 16-11-2007 30-4-2007 Ik kan de minister op zijn 06 bellen. De invloedrijkste personen in de Kunstkoop, Kunstbeeld 31-3-2007 kunstwereld, NRC Handelsblad 16-11-2007 Vermeer aan de muur, Haarlems Weekblad/Nieuwsblad IJmuiden/ Directeur Mondriaan Stichting Gitta Luiten: We gooien op veel terreinen Nieuwsblad Santpoort & Velserbroek/Heemsteedse Courant 28-3-2007 de luiken dicht, PM magazine voor de Overheid 8-11-2007 Nu kopen ze meteen een werk, de Volkskrant 10-2-2007 Desnoods quota voor topvrouwen, Forum 12-4-2007 Kunstkoop ook in Wageningen, Veluwepost 2-2-2007 Het neusje van de zalm. Kippenvel, Opzij 31-3-2007 6× kunst aan de Lijnbaansgracht, Eigen Huis & Interieur 31-1-2007 Verlening mandaat directeur Mondriaan Stichting subsidieverlening Kunstkoop bij Galerie Wit, Stad Wageningen/Bennekoms Nieuwsblad HGIS- Cultuurmiddelen, Nederlandse Staatscourant 28-3-2007 31-1-2007 De hippodroom, NRC Handelsblad 9-2-2007 Ton Mertens exposeert, Opregte Steenwijker Courant 29-1-2007 Die spullen zijn van ons allemaal, De Buitenwacht 11-1-2007 Kunst binnen handbereik, Zenderstreeknieuws 17-1-2007 Galerie de Rog viert tienjarig bestaan, Graafsche Courant 3-1-2007 Cultuureducatie Oude cultuurconvenanten vervallen, nieuw fonds verdeelt de subsidie, Second Opinion, Radio Binnenlands Bestuur 21-12-2007 VPRO, De Avonden, 4-10-2007 Wijziging van de Regeling Cultuureducatie, Nederlandse Staatscourant 19-7-2007 Second Opinion, Geschreven pers Leerlingen maken kunst voor nieuwbouw LOC@, De Brug editie Amsterdamse armoe, Trouw 28-12-2007 Zwijndrecht/Heerjansdam 19-9-2007 Noodklok, Noordhollands Dagblad 6-12-2007 Eindhoven-boek voor basisschool, Eindhovens Dagblad 5-9-2007 Onder de Hollandse kaasstolp?, Kunstbeeld 31-10-2007 Veel aanvragen voor subsidie voor vernieuwende projecten, Debat Second Opinion, Kunstbeeld.nl nov 2007 Bulletin cultuur & school mei 2007 Noodklok, Haarlems Dagblad 30-11-2007 Limburgs Museum verbindt hekserij met pesterij. Bijzonder educatief Opinie. Debat Second Opinion, Kunstbeeld 30-11-2007 project bij heksententoonstelling, Echo van Horst 22-3-2007 Stefan Kasper op visite in galerie De Keuken, Haarlems Dagblad Relatie tussen hekserij en pesten. Educatief project in Limburgs Museum, 30-10-2007 De Trompetter 23-3-2007 Debat over kunstsubsidie. Het inkomen van de kunstenaar, NRC Handelsblad 23-11-2007 Biënnale Venetië Kunstfondsen maskeren gat tussen vraag en aanbod, de Volkskrant Zwollenaren: vooral netwerken op kunstbeurs, De Stentor Nieuw Kamper, 8-10-2007 Dagblad/Zwolse Courant 19-11-2007 De klucht der subsidies, 8weekly 6-10-2007 Utrechtse vervult erebaantje in Venetië. Maria Hlavajova Het gaat goed, ja, Marktdenken is niet taboe, de Volkskrant 5-10-2007 Algemeen Dagblad 26-6-2007 Leidt meer geld tot betere kunst?, NRC/Handelsblad 4-10-2007 Tussen emotie en ratio liggen hier en nu, Het Financieele Dagblad 16-6-2007 Weinig prikkelend. Debat over kunstgelden nergens een debat. Toren van Babel. Recensie Biennale di Venezia, de Volkskrant 14-6-2007 Het Parool 4-10-2007 Dreigend, chaotisch beeld van noodhulp, de Volkskrant 11-6-2007 Kunstenaars zijn boos om houding kunstfondsen, Leeuwarder Courant Banal grande, Frankfurter Algemeine 10-6-2007 5-9-2007 Biënnale over menselijke puinhoop, de Volkskrant 9-6-2007 Chinezen, Kunstbeeld 31-8-2007 Biënnale van Venetië opent weer zijn poorten, Haarlems Dagblad/Gooi-en Kunstenaars boos op kunstfondsen, Noordhollands Dagblad 31-8-2007 Eemlander 9-6-2007 Brief van de dag. Kunstenaars en subsidie, de Volkskrant 30-8-2007 Kunstbeleid. Kunstenaars boos op kunstfondsen, Het Financieele Dagblad 30-8-2007 Kunstenaars boos op fondsen, Limburgs Dagblad/Algemeen Dagblad 30-8-2007 370 Beeldende kunstenaars boos op kunstfondsen, Haarlems Dagblad/ IJmuider Courant 30-8-2007 Beleid fondsen leidt tot verarming, de Volkskrant 29-8-2007 Debat over kunstsubsidies. Kunstenaars zijn boos op Fonds BKVB, NRC Handelsblad 29-8-2007 Kunstenaars geen luie varkens, de Volkskrant 29-8-2007 Second Opinion, Museumtijdschrift Vitrine 31-7-2007 Kunstklimaat, NRC Handelsblad 22-6-2007 Zonder debat went iedereen alvast aan een wereld zonder commissiekunst, NRC Handelsblad, 26-5-2007 Strijdlust, De Groene Amsterdammer 25-5-2007 Trek kunstenaars uit de welzijnshoek, HP/De Tijd 25-5-2007 Beginnende kunstenaars hebben ondersteuning nodig, Eindhovens Dagblad Verantwoording en transparantie 23-5-2007 Verantwoording en evaluatie9 183 . Gemakzucht, de Volkskrant 22-5-2007 Commentaar: kunst te koop, nrc.next 22-5-2007 Samenwerking 187 Kunst te koop, NRC Handelsblad 21-5-2007 Transparantie en communicatie 191 Commentaar: durf te kiezen voor kwaliteit in de kunst, de Volkskrant Ondersteunde projecten 21-5-2007 Herleving van het historisch verhaal, Nieuwsbode Westerwolde 12-12-2007 Een leidende rol van de overheid in kunst? Onzin!, Het Parool 19-5-2007 Film brengt Kamp Vught in de klas, Stadsblad ’s- Hertogenbosch 5-12-2007 Zonder kunstsubsidie rest Van den Ende, Nederlands Dagblad 19-5-2007 Nieuw leven uit de kelders. Archiefdienst zet op bestelling vergeten lp’s op Maak einde aan versnipperde verdeling subsidies, de Volkskrant 18-5-2007 cd, de Volkskrant 29-11-2007 Alles moet anders. Weg met de betutteling, het subsidie-infuus en het Luisteren, zien, voelen. Klompmaker over de herbeleving van de historie, compromis, NRC Handelsblad 18-5-2007 Kanaalstreek 14-11-2007 195 Ander systeem nodig voor kunstsubsidies, Gooi- en Eemlander 16-5-2007 Nieuw programma over de Afsluitdijk, Krant van Flevoland 31-10-2007 Commentaar Kunst en subsidie, Eindhovens Dagblad 16-5-2007 De feiten onder ogen, Identity Matters 31-10-2007 Kasplantjes beleid. [opinie] Kunstsubsidies kweken een schijnwereld met Gratis lespakket voor scholen. Nieuw lesmateriaal over de Afsluitdijk schijnsucces, de Volkskrant 16-5-2007 gepresenteerd, Noordhollands Dagblad 31-10-2007 Schouten. Kunst en honger, Trouw 16-5-2007 northern film festival,Leeuwarder Courant 30-10-2007 De ene helft beoordeelt de andere, de Volkskrant 15-5-2007 Streep door de zee over Afsluitdijk, Noordoostpolder Dinsdag en Meer geld naar minder kunstenaars, BN/De Stem/Dagblad van het Donderdag 30-10-2007 Noorden/Dagblad van het Noorden/Eindhovens Dagblad 15-5-2007 Subsidie voor Brabantse kunst, Brabants Dagblad 25-10-2007 Middelmatige kunst door kunstsubsidies, Leeuwarder Courant 15-5-2007 Keuzes maken in ‘De Bunker’, Nederlands Dagblad 18-10-2007 Preses fondsen: subsidiesysteem kunst is fout, Dagblad de Limburger/ Focus Marokko: Marokko in beeld, Roosendaalse Bode 10-10-2007 Limburgs Dagblad 15-5-2007 Music Matters, zeker met Máxima erbij, Maasstad 3-10-2007 Subsidies in kunstwereld onder vuur, Brabants Dagblad 15-5-2007 Les Saltimbanques. Folkert de Jong, Art in America okt 2007 Subsidiesysteem leidt tot middelmatige kunst, De Telegraaf 15-5-2007 Tielse overslagloods in museum, De Stad Tiel 26-9-2007 Subsidiebeleid ouderwets en contraproductief, De Pers 15-5-2007 2MOVE: Video Art in Zuiderzeemuseum, Baarns Weekblad/Gooi- en Eem- Veel mis met kunstsubsidies, Reformatorisch Dagblad/Friesch Dagblad bode/Laarder Courant/Nieuwsblad voor Huizen/Vecht Journaal 20-9-2007 15-5-2007 Rijneke gaat lange speelfilm maken,Maasstad, 19-9-2007 Vriendjespolitiek door kunstsubsidies, Haarlems Dagblad/Noordhollands Project om erfgoed te beschermen, Dedemsvaartse Courant/Meppeler Dagblad/IJmuider Courant/Leidsch Dagblad 15-5-2007 Courant 19-9-2007 Kunstsubsidies stinken, www.geenstijl.nl/mt/archieven/874091.html Speelfilmdebuut van Ricky Rijneke,Algemeen Dagblad 14-9-2007 14-5-2007 In Leidsche Rijn luidt de glazen klok, Algemeen Dagblad 13-9-2007 Kunstsubsidiëring vaak een zaak van vriendjespolitiek, de Volkskrant Jonge verzamelaars op weg geholpen, De Telegraaf 7-9-2007 14-5-2007 Monument van trots, De Gay Krant 7-9-2007 Meer geld naar minder kunstenaars. Pleidooi voor scherp kiezen, Reizende bunker. Expositie over dilemma’s in Tweede Wereldoorlog, NRC Handelsblad 14-5-2007 Arnhemse Koerier 22-8-2007 Meer geld naar minder kunstenaars. Pleidooi voor scherp kiezen, Video Art in Zuiderzeemuseum, Binding 22-8-2007 NRC Handelsblad 14-5-2007 Uniek project Leidse universiteit, De Toren 16-8-2007 Subsidiestelsel is contraproductief, Het Parool 14-5-2007 In Stadsmuseum rijkdom aan tradities, De Twentsche Courant Tubantia Subsidiesysteem voor kunst leidt tot vriendjespolitiek, 15-8-2007 Het Parool/Barnelveldse krant 14-5-2007 Unieke vondstencollectie in Hunebedcentrum Borger, Nieuwsbode Westerwolde 15-8-2007 Stimuleringsprijs culturele diversiteit Galadiner à la Dalí voor aankoop Tanguy, NRC Handelsblad 24-7-2007 De betrokken kunstenaar, Trouw 8-12-2007 Wit kunstwerk heeft liefhebbers en haters, Friesch Dagblad 7-8-2007 Kunst in verzet. Verlangen naar een betere wereld. Museumtijdschrift Archief online, Indentity Matters 31-7-2007 Vitrine 30-11-2007 Pier Pander Manifestatie, Tableau 30-6-2007 Wij kunnen juist wat meer experimenteren. Serie debatten in Centraal Register Vormgevingsarchieven, Adformatie 21-6-2007 Van Abbemuseum, de Volkskrant 8-11-2007 De extra dimensie, Schooldomein 19-6-2007 Stijn Huijts verruilt Sittard voor geboortestad Heerlen, Maas en Allesbehalve schools, Project & Interieur 31-5-2007 Geleenbode 26-9-2007 Brit Gary Woodley slaat virtuele brug over kanaal, Haarlems Dagblad/ Ik leer echt iets van kunst, Eindhovens Dagblad 18-8-2007 IJmuider Courant 26-5-2007 Staf van Van Abbe compleet, Eindhovens Dagblad 7-8-2007 Een vorm die je voelt. Driedimensionale Mondriaan Gary Woodley, Kees Weeda, secretaris van de Raad voor Cultuur: Waarom IJmond Noordhollands Dagblad, 25-5-2007 programmeren ze geen Turkse shows in het theater? Dagblad van het Operatie Sigismund, Gezinsblad Assen 23-5-2007 Noorden 22-2-2007 Tanja Klip opent symposium over Operatie Sigismund, Hoogeveensche Openbaar kunstonderzoek. Van Abbemuseum start met project Courant 21-5-2007 Be(com)ing Dutch, NRC Handelsblad 9-2-2007 En wel hierom! sprak Cor. Expositie Koot en Bie half juni van start bij Je hoort niemand als we geld geven aan digitale kunst, NRC Handelsblad Beeld en Geluid, Gooi- en Eemlander/Noordhollands Dagblad 5-5-2007 7-2-2007 Kunstenaars storten zich op economie Beetsterzwaag, Woudklank 3-5-2007 Cultuur zoekt een weg in veelkleurige wereld, Eindhovens Dagblad, Emotiesculptuur, Schooldomein mei 2007 29-1-2007 Presentatie database vormgevingsarchieven, Items mei 2007 Gebrek aan politieke genen. De Nederlandse beeldende kunt is niet En wat dan? Een theaterproductie door leerlingen over Srebrenica, maatschappelijk bewust, de Volkskrant 1-2-2007 Kleio mei 2007 Mooi jubileumjaar Van Abbemuseum, Zondagsnieuws 7-1-2007 De Paviljoens onderzoekt toekomst samen met de gemeente, Kunstbeeld Prachtig jubileumjaar Van Abbemuseum, Weekendkrant 5-1-2007 30-4-2007 De Nooijer in the picture, Identity Matters 30-4-2007 Ivoren Maria op maansikkel kreeg barokke trekken, Trouw 13-10-2007 Arbitraire dialoog met Cobra. Triënnale Amstelveen 2007 van 6 tot en met 28 oktober, Amstelveens Nieuwsblad/Leeuwarder Courant 10-10-2007 ‘Meesterwerk’ voor Museum voor Religieuze Kunst, Udens Weekblad 10-10-2007 Museum Uden verwerft beeld, Brabants Dagblad 6-10-2007 Zilveren topstukken voor het Loo, Weekend Totaal 14-9-2007 Zilveren topstukken voor Paleis Het Loo, Barneveldse Krant 14-9-2007 Zilveren kandelabers naar Het Loo, Stentor Apeldoornse Courant / Veluws Dagblad 10-9-2007 Nieuw in het Afrika Museum, Regiodiek/Groesbeeks Weekblad 3-7-2007 Zilveren beker kreeg plaats in rariteitenkabinet, Trouw 30-6-2007 Lieve Jan. Slau en zijn landelijke muze, De Groene Amsterdammer 18-5-2007 Belg biedt Bonnefanten topstuk aan, Dagblad de Limburger 5-5-2007 Portret, Stadsblad ’s-Hertogenbosch 4-4-2007 Zelfportret van beroemde Bergenaar. Noordbrabants Museum dolblij met Verantwoording en transparantie zelfportret Thomas Bosschaert, BN/De Stem 3-4-2007 9 Verantwoording. en evaluatie 183 Vervreemding en magie in Slot Zeist, Identity Matters 31-3-2007 Samenwerking 187 Tableau Karel Appel, Edese Post 16-3-2007 Transparantie en communicatie 191 Tableau Karel Appel begroet met berendansje, Gelderlander 8-3-2007 Koch en Moesman aan de wandel, De Telegraaf 1-3-2007 Beelden Pander terug in tempel, Friesch Dagblad 20-4-2007 Koninklijke Bibliotheek haalt topstuk binnen, Haags Nieuwsblad /Nieuws Oeuvrecatalogus H.N. Werkman laat op zich wachten. Financiering nog blad van Leidschendam/Voorburg 23-2-2007 niet rond, De Groninger Gezinsbode, 4-4-2007 Egidius, daar bent u weer, NRC Handelsblad 15-2-2007 Nederland te gast op kunstbeurs in Milaan, de Volkskrant 29-3-2007 Musical van de middeleeuwen naar KB Den Haag, Leeuwarder Courant Avontuur bestaat nog, maar je moet het zoeken. Ruud Spruit schrijft ­ 15-2-2007 kinderboek over geheime bootreis, Noordhollands Dagblad 27-3-2007 Opnieuw naar Zalm voor bijstand. Raad van State-lid stapt naar Financiën, 196 Mysterieuze Mummies: dode dieren leven voort, Haarlem op zondag 25-3-2007 niet naar OCW, voor koop van Rembrandts ‘Catrina’ de Volkskrant Kunst10Daagse is begonnen, Almere Vandaag 24-3-2007 12-2-2007 Kunst10Daagse is van start, BN/De Stem 24-3-2007 Liefde in en voor het leven, Friesch Dagblad 24-1-2007 Eerste landelijke Kunst10daagse lokt publiek naar galeries, Barneveldse Nieuwe Gezichten toont aankopen kunst museum, Huis aan Huis Krant 23-3-2007 Leeuwarden 24-1-2007 Jonge kunstliefhebbers serieuzer nemen, Brabants Dagblad/Dagblad van Ik wil genadeloos kiezen voor het beste, Parool 17-1-2007 het Noorden 23-3-2007 Vier vroege iconen van drie pop-artkunstenaars, Trouw 13-1-2007 Runnen van een galerie is geen vetpot. Groot onderzoek galeries en uitlenen, Amphoravazen in het gemeentehuis. Een stukje cultureel erfgoed van Nederland Eindhovens Dagblad, 23-3-2007 Oegstgeest, Witte Weekblad 3-1-2007 Tales from Eindhoven naar Milaan, Meubel 23-3-2007 Stichting code cultuur sponsoring, Cultuurcode niet aangescherpt Mysterieuze Mummies in Pieter Vermeulen Museum, Hofgeest/Jutter De Standaard 31-10-2007 22-3-2007 Scripties, Nederlands Juristenblad 24-8-2007 Comité in de bres voor kunstwerken, Eendrachtsbode 22-3-2007 Cultuursponsoring DOK6, Heldens Nieuws 7-2-2007 Veertien talenten op een rij. Nederlandse illustratoren reisden naar ­ Amerika, Nederlands Dagblad 21-3-2007 (Oud)bestuur Bezoek aan Kunst op Straat, De Regiokrant 14-3-2007 De wedstrijd niet kapot fluiten,Effect 22-12-2007 Het Domein gaat op de Chinese toer, Limburgs Dagblad/Dagblad de Hans Hoogervorst bij Mondriaan Stichting, nrc.next 14-12-2007 Limburger 7-3-2007 Hoogervorst voorzitter Mondriaan Stichting, Het Financieel Dagblad Museum De Nollen stap dichterbij met subsidie, Noordhollands Dagblad 14-12-2007 5-3-2007 Hoogervorst naar Mondriaan-stichting, Leeuwarder Courant 14-12-2007 Magistraatwijk wil Labyrint niet op plein bij het Palet, Provinciale Zeeuwse Hoogervorst, De Telegraaf/Nederlands Dagblad 14-12-2007 Courant 2-3-2007 Els Swaab. Cultuurnetwerkster, HP/De Tijd 30-11-2007 Museale toevoeging als sculpturale voltooiing, Trouw 2-3-2007 SP krijgt extra senaatszetel door fout GroenLinks, Algemeen Dagblad Een ademloos ritme, Schooldomein mrt 2007 30-5-2007 Inspiratie in de provincie: Hoorn, Het Parool 26-2-2007 Rijkman Groenink, de man die Dé Bank kraakte, Nieuwe Revu 8-5-2007 Vakantiewoning Rietveld gaat verhuizen, De Twentsche Courant 26-2-2007 Nieuwe directeur Kosmopolis, Havenloods Groot Charlois 24-1-2007 Karren met kunst als pallets met kratten bier, Het Parool 24-2-2007 Van der Linden naar Kosmopolis, Algemeen Dagblad 23-1-2007 Op de bres voor Museum De Paviljoens, Het Parool 23-2-2007 Overzicht Duitse avant-gardist, Havenloods Botlek 21-2-2007 Overig Rietveld bedacht simpel maar origineel vakantiehuis, Trouw 17-2-2007 Leeuwarden moet cultureel geld delen, Leeuwarder Courant 21-12-2007 Absurdistische suspense in Kunsthuis Syb, Woudklank 15-2-2007 Stedelijk leent nog steeds kunst uit, Het Parool 15-12-2007 Dante Oei in Grasland, Haarlems Weekblad 14-2-2007 Groninger Museum moet schilderijen van Stedelijk tonen, Dagblad van het Paolo Angeli speelt in Muzieksalon, Heemsteedse Courant/Haarlems Noorden 14-12-2007 Weekblad 24-1-2007 De toekomst van een markant pand. Een trekpleister van wereldformaat Actie tegen hekjes Magistraatwijk. Wijkvereniging haalt handtekeningen op Katwijksche Post, 25-10-2007 tegen kunstwerk Provinciale, Zeeuwse Courant 13-1-2007 Huijts naar Glaspaleis, Dagblad de Limburger/Limburgs Dagblad, Snel besluit over kunstwerk Palet, Provinciale Zeeuwse Courant 5-1-2007 19-9-2007 Domein kan naar China, Dagblad de Limburger/Limburgs Dagblad 3-1-2007 Pietje Bell nog wat langer in de ijskast, Algemeen Dagblad 10-5-2007 Mencia de Mendoza, Schooldomein Jan 2007 Schubvleugelig, Algemeen Dagblad 19-3-2007 Extra financiële steun voor Sonsbeek 10,De Gelderlander 15-3-2007 Aankopen Garantiesubsidie van 1,4 miljoen voor tentoonstelling Sonsbeek 10 In de kantlijn van de kunstmarkt. Notities door Robert-Jan van ­Ravensteijn. De Gelderlander 15-3-2007 Kunst & Antiek journaal dec 2007 1,4 miljoen voor expositie Sonsbeek 10, De Gelderlander 15-3-2007 2007 Een doorbraak voor KidDocs, Antilliaanse Nieuwsbrief 31-12-2007 Allemaal meedoen. Raad pleit onbekommerd voor multiculturalisme Aankoopbeleid Fries Museum gehonoreerd, Huis aan Huis Leeuwarden de Volkskrant 8-3-2007 24-12-2007 Ton voor ’t Carillon ver weg, Dagblad van het Noorden 3-3-2007 Expositie rond nieuw. Kerstexpositie in Uden gaat over Maria met kind door Ik ben toe aan verdieping, Creatie 28-2-2007 eeuwen heen, Brabants Dagblad 12-12-2007 Hier heerst mijn evenwicht. Museumdirecteur Wim van Krimpen over zijn Geld voor Arnhems museum, Arnhemse Koerier 12-12-2007 alleenheerschappij, NRC Handelsblad 23-2-2007 Beleid museum beloond. Waardering van Mondriaan Stichting voor koers Het zware bestaan in een Vinex-wijk met werk en kinderen, Het Parool MMKA, Gelderlander 7-12-2007 18-1-2007 Kolleksies tot op de laatste punt, NRC Handelsblad 1-12-2007 Wij gaan goed om met mensen die wat anders willen, NRC Handelsblad Belangrijke nieuwe kunst voor Singer Museum Laren, Laarder Courant 6-1-2007 22-11-2007 Financieel verslag 199 Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring 219 10 Accountantsverklaring 219 12345678910 Fi- Fi- nan­ nan­

ciën Financiën ciën Financiën In het jaarverslag zijn alle ­activiteiten en bestedingen van de financiële middelen in het 10 ­afgelopen jaar verantwoord. De gehonoreerde aanvragen 197 zijn kort beschreven, inclusief de hoogte van de bijdrage. Het jaarverslag geeft daarmee een gedetailleerd beeld van de diversiteit van de activiteiten en de werkwijze van de Mondriaan Stichting. 10

198 Financieel verslag

In 2007 honoreerde de Mondriaan Stichting 673 projecten voor een totaalbedrag van € 24.140.522.

Resultaat In 2007 is een negatief resultaat behaald van € 2.320.049. Het eigen vermogen van de Mondriaan Stichting kwam hiermee op € 7.906.824 (inclusief Aankoopfonds). De apparaatskosten bedroegen € 1.674.610, wat neerkomt op 6,3 % van de uitgaven. Financiën Het resultaat en de bestedingen geven het bestuur geen aanleiding tot opmerkingen; Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 deze zijn in overeenstemming met de begroting. Accountantsverklaring10 219 2007 was het derde jaar van de Cultuurnota. Deze geldt tot en met 2008, waarna de Mondriaan Stichting de totale verleende subsidie voor vier jaar afrekent. In 2008 wordt het beleidsplan voor 2009–2012 opgesteld.

Eigen vermogen

Het eigen vermogen bedraagt € 7.906.824, waarvan € 4.321.205 bestaat uit het 199 Aankoopfonds Collectie Nederland en € 912.483 is bestemd in overige bestemmings­ reserves. De algemene reserve komt uit op € 2.673.136.

De Mondriaan Stichting streeft niet naar het vormen van een substantieel eigen ­vermogen; alle ontvangen middelen zijn immers bedoeld voor het verlenen van onder­ steuning. In geval van een eventuele liquidatie van de Mondriaan Stichting neemt het ministerie van OCW de verplichtingen over; daarom hoeft geen liquidatiereserve te worden aangehouden.

Liquiditeitenbeheer De Mondriaan Stichting valt onder schatkistbankieren: alle middelen worden aan­gehouden bij het ministerie van Financiën. Afhankelijk van de rente en de te ­verwachten kasstromen worden de middelen aangehouden op de lopende rekening of in deposito’s.

Prestatieoverzicht Het prestatieoverzicht meet de prestaties af tegen de raming in het goedgekeurde beleidsplan. Dit overzicht staat in de jaarrekening 216, 217.

Risicobeheersing Bij het controleren van de jaarrekening wordt jaarlijks een initiële analyse gemaakt van de risico’s die van belang kunnen zijn voor de continuïteit en de financiële positie en processen van de Mondriaan Stichting. Daarbij worden de kernprocessen betrokken waarmee risico’s worden beheerst, voor zover die van belang zijn voor het inspecteren van de jaarrekening.

De Mondriaan Stichting wordt geheel gefinancierd door de ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken. Het verminderen of zelfs stopzetten van deze financiering zou een risico kunnen vormen. Het ministerie van OCW heeft zich echter garant gesteld voor eventuele liquidatiekosten, mocht de Mondriaan Stichting worden opgeheven.

De stijgende vraag (meer aanvragen, en per aanvraag wordt een hoger bedrag gevraagd), gecombineerd met het verlagen van budgetten bij lokale overheden, doet het toezeggingspercentage dalen. In sommige gevallen dreigt het percentage beneden een acceptabele grens uit te komen. Prioriteren en actueel budgetteren zijn daarom van belang. Met het oog op de landelijke en publieke taak staat transparantie van doelstellingen en toekenningsbeleid tegenover overheid, sector, instellingen en samenleving voor de Mondriaan Stichting voorop. Het beleid wordt gemonitord en regel­matig geëvalueerd.

Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 10 Accountantsverklaring 219

200 Jaarrekening

1. Balans

Activa 2007 2006 I Materiële vaste activa Inventaris en inrichting 66.647 78.425 Computerapparatuur 35.235 7.153 Computerprogrammatuur 6.472 2.203 108.354 87.781 Financiën II Financiële vaste activa Financieel verslag 199 Leningen aan kunstinstellingen 535.000 Jaarrekening 201 Vordering OCW liquiditeitsuitname 6.673.212 6.673.212 Accountantsverklaring 219 7.208.212 6.673.212 10 Totale vaste activa 7.316.566 6.760.993

I Totaal vorderingen Vordering subsidie OCW 2005 – 2008 17.428.542 31.739.966 Achtergestelde lening PakC - 453.780 Debiteuren 95.558 141.786 Vooruitbetaalde kosten 83.588 117.046 Overige vorderingen 710.104 292.952 201 18.317.791 32.745.530 II Liquide middelen Deposito’s 3.500.000 8.500.000 Banktegoeden 11.360.120 10.791.072 Kas 1.800 1.320 14.861.920 19.292.392 Totale vlottende activa 33.179.711 52.037.921 totale activa 40.496.276 58.798.914

PASSIVA I Algemene reserve 2.673.136 1.530.004 II Bestemmingsfonds OCW - - III Overige (bestemmings-)reserves Reserve inhaalslag vormgevingserfgoed 481.033 852.000 Reserve mobiel erfgoed 165.000 325.000 Reserve Antillen en Aruba 15.713 124.713 Garantiefonds zelfproducerende vormgevers 17.000 17.000 Aankoopfonds volkenkundige aankopen 233.737 144.958 Aankoopfonds Collectie Nederland 4.321.205 7.233.198 5.233.688 8.696.869 Totaal eigen vermogen 7.906.824 10.226.873

I Voorzieningen Stellig voornemen - 450.700 Voorziening groot onderhoud 20.232 20.232

Totaal voorzieningen 20.232 470.932

I Schulden aan subsidieontvangers 6.809.866 5.165.057 II Nog te verlenen subsidies - 13.904.374 III Nog te realiseren beheerlasten - 1.468.306

Totaal langlopende schulden 6.809.866 20.537.737

I Schulden aan subsidieontvangers 12.301.587 11.556.070 II Nog te verlenen subsidies 11.697.998 13.904.374 III Nog te realiseren beheerlasten 1.262.001 1.468.306 IV Overige kortlopende schulden 497.768 634.623

Totaal kortlopende schulden 25.759.354 27.563.372

TOTALE PASSIVA 40.496.276 58.798.914 Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 10 Accountantsverklaring 219

202 Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring10 219

203 2. Exploitatierekening

BATEN 2007 begroting 2006 Directe opbrengsten Lager vastgestelde en ingetrokken 1.166.143 - 1.909.968 subsidies/Baten uit verhuur loft Totale Opbrengsten 1.166.143 - 1.909.968

Subsidie OCW structureel 17.608.498 14.494.255 15.252.474 Overige subsidies/bijdragen Volkenkundige aankopen 68.067 68.067 68.067 Overgehevelde IC middelen 112.175 Financiën 100.000 100.000 Cultuureducatie 2.204.761 1.350.000 610.203 Financieel verslag 199 Kwaliteit veiligheidszorg Erfgoed 422.802 Jaarrekening 201 500.000 385.444 Accountantsverklaring 219 Interregeling 503.616 350.000 - 10 Meerjarige regelingen 3.243.354 Incidentele ondersteuning 150.000 - 400.000

Hgis-Cultuur 1.157.839 1.093.500 1.226.200 Overig Ministerie Buitenlandse Zaken 46.628 - 110.000 (GCE, NL-Marokko, Australië)

Totale Bijdragen 22.274.386 17.955.822 18.152.388 204 TOTALE BATEN 23.440.529 17.955.822 20.062.356

LASTEN Beheerlasten personeel 1.091.571 950.000 1.095.062 Beheerlasten materieel 583.039 540.000 576.950

Totaal Beheerlasten 1.674.610 1.490.000 1.672.013

Verleende subsidies Beeldende Kunst en Vormgeving Projecten BK en VG 1.650.115 1.250.000 1.664.165 Antillen en Aruba BK en VG 109.000 50.000 135.010 Kinderboeken 40.844 - 8.758 Kunstprojecten onderwijs 400.756 350.000 393.467 Hgis - internationaliseringsprojecten BK en VG 263.496 250.000 316.696 Publicaties BK en VG 181.474 150.000 166.494 Programma’s BK en VG 1.855.200 1.200.000 1.416.988 Tijdschriften BK en VG 262.500 200.000 278.900 Flexibel budget BK en VG 22.980 35.000 50.000 E-culture – Investeringen in hard- en software - 100.000 134.893 Intensivering culturele diversiteit 1.592 200.000 200.000 KunstKoop 803.813 850.000 811.890 Subtotaal 5.591.770 4.635.000 5.577.261

Cultureel erfgoed Publieksprojecten 1.286.711 1.200.000 1.342.260 Publieksgerichte digitaliseringsprojecten 548.577 500.000 248.004 Erfgoed minderheden 717.567 450.000 560.021 Antillen en Aruba erfgoed - 50.000 50.000 Hgis - bijzondere publieksactiviteiten 269.000 300.000 373.000 Ontwikkel en overnamekosten - 200.000 30.000 Flexibel presentatiebudget 60.000 26.500 29.500 Structurele aankopen 2.150.000 1.130.000 802.599 Incidentele aankopen 5.754.640 2.700.000 2.831.535 Kunsthistorisch onderzoek 148.500 220.000 112.500 WBC behoud 67.583 100.000 96.000 Zichtbaar maken collecties 303.300 500.000 546.279 Flexibel collectiebudget 5.000 46.500 60.715 Aankoopfonds volkenkundige musea 47.355 136.134 218.671 Erfgoed veiligheidszorg 422.802 500.000 385.444 Subtotaal 11.781.035 8.059.134 7.686.528

2007 begroting 2006 Internationale activiteiten Presentatie buitenland BK en VG 1.228.693 917.370 976.970 Kunstbeurzen 305.794 300.000 293.713 Lofts 84.627 90.000 88.449 Flexibel budget - 20.900 20.000 Biënnale Venetië 314.787 150.000 300.471 Biënnale Sao Paulo - 80.000 100.000 H g i s – Bezoekersprogramma 40.858 40.000 24.869 Hgis – Oriëntatiereizen 45.530 25.000 20.607 Hgis – Presentatie buitenland BK en VG 1.041.740 600.000 998.841 Financiën Hgis – Presentatie buitenland BK/VG catalogi 15.000 30.000 18.441 Financieel verslag 199 Hgis – Flexibel budget - 70.130 69.200 Jaarrekening 201 H g i s – A u s t r a l i e - 220.000 155.821 Accountantsverklaring 219 Hgis – 400 jaar nederland - Marokko - - 108.277 10 Hgis – Gemeenschappelijk Cultureel Erfgoed 76.388 185.000 156.900 Hgis – overhead Gemeensch. Cultureel Erfgoed - 15.000 - Hgis – overhead - 82.500 - Subtotaal 3.153.417 2.825.900 3.332.559

Overig Overgehevelde ic-middelen 112.175 100.000 100.000 Interregeling 503.616 50.000 - 205 Overige projecten 264.807 - 114.969 Evaluatie en Monitoring 22.606 45.000 94.268 Vormgevingserfgoed 370.967 225.000 - Mobiel erfgoed 160.000 125.000 25.000 Cultuureducatie 2.204.761 1.350.000 610.203 Publicaties 18.130 - 10.918 NAGO 22.320 50.000 50.000 Subtotaal 3.679.382 1.945.000 1.005.358

Activiteiten lasten ten laste van vrijval Academische collecties - - 205.000 Overbesteding intensivering culturele diversiteit - - 374.771 Eindafrekening bestemmingsreserve audiovisuele collecties - - 44.841 Bijdrage Kon Bibliotheek inzake Gruuthuuse handschrift 600.000 - - Subtotaal 600.000 - 624.612

Totaal Activiteitenlasten 24.805.604 17.465.034 18.226.318

TOTALE LASTEN 26.480.214 18.955.034 19.898.331

Saldo uit gewone bedrijfsvoering (3.039.685) (999.212) 164.025

Baten uit afrekening Hgis-C 2001– 2004 48.280 Rentebaten 671.356 - 633.373

EXPLOITATIERESULTAAT (2.320.049) (999.212) 797.398

Resultaatbestemming Toevoeging algemene reserve 1.143.132 960.239 Onttrekking bestemmingsreserves (3.463.181) (162.841) (2.320.049) 797.398 Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 10 Accountantsverklaring 219

206 3. Toelichting balans per 31 december 2007

3.1 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling

Voor de Cultuurnotaperiode 2005 – 2008 is het aangepaste Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Fondsen van toepassing en in verband hiermee de richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, RJ 640.

De meerjarige subsidiebeschikking voor de Cultuurnota wordt geactiveerd in de balans als ‘Vordering subsidie OCW Cultuurnota’ om inzicht te geven in de ruimte die de Mondriaan Stichting nog heeft om in de resterende ­cultuurperiode activiteiten uit te voeren. De hiermee corresponderende ruimte van de nog te verlenen subsidies aan derden en de nog te realiseren beheerslasten worden voor de resterende cultuurperiode gepassiveerd.

De schulden aan subsidieontvangers worden in de balans gesplitst in kort­lopende (opeisbaar binnen een jaar) en lang­ lopende schulden. In de toe­lichting op de post langlopende schulden wordt aangegeven in welke jaren Financiën de schulden naar verwachting tot uitbetaling komen. Financieel verslag 199

Jaarrekening 201 De subsidiebate OCW wordt in het boekjaar voor hetzelfde bedrag ­verantwoord in de exploitatierekening als de activi­ Accountantsverklaring 219 teitenlasten van datzelfde boekjaar om een goede matching te realiseren. Baten en lasten worden opgenomen in het 10 boekjaar waarop ze betrekking hebben.

3.2 Waarderingsgrondslagen

Materiële vaste activa Materiële vaste activa worden gewaardeerd op basis van historische kosten. Alle aanschaffingen boven € 2.500 worden geactiveerd. Afschrijving vindt lineair plaats over de verkrijgingsprijs in tien jaar voor kantoormeubilair en overige inventaris, vijf jaar voor kantoorapparatuur en drie jaar voor computer­apparatuur en -programmatuur.

Bestemmingsreserves 207 Hieronder zijn behalve het aankoopfonds collectie Nederland ook overige bestemmingsreserves opgenomen waarvoor de Mondriaan Stichting financiële ondersteuning wil verlenen binnen de doelstellingen van het door OCW goed­ gekeurde beleidsplan of anderszins met het ministerie overeengekomen doelen. Het ministerie heeft hiervoor toe­ stemming verleend met haar brief van 3 mei 2006 (DK/F/2006/20756). Bij aanwending van de bestemmingsreserve wordt het aangewende bedrag als activiteitenkosten in de exploitatierekening verantwoord. Dit aangewende bedrag wordt in mindering gebracht op de bestemmingsreserve.

Bestemmingsfonds OCW Met haar brief van 3 mei 2006 (DK/F/2006/20756) gaat het ministerie ermee akkoord dat vrijval uit afrekening van ‘overjarige verplichtingen’ niet aan het bestemmingsfonds OCW wordt toegevoegd, maar wordt toegevoegd aan andere bestanddelen van het eigen vermogen.

Voorzieningen Hieronder zijn voorzieningen opgenomen voor aangegane verplichtingen tot financiële ondersteuning en een voor­ ziening voor groot onderhoud.

Schulden aan subsidieontvangers/subsidieverplichtingen Wanneer een besluit van de Mondriaan Stichting leidt tot toekenning van subsidie over meerdere jaren, en daarvoor bovendien een schriftelijke beschikking is afgegeven aan de subsidieontvanger, wordt de verplichting volledig in het jaar van toekenning opgenomen. Dat geldt ook voor toegekende meerjarensubsidies, waarbij gedeeltelijk in de volgende jaren tot uitkering wordt overgegaan.

Grondslagen voor resultaatbepaling Lager vastgestelde of ingetrokken subsidies worden als directe opbrengst verantwoord in het jaar dat de vaststelling heeft plaatsgevonden. De subsidie van OCW in het kader van de cultuurnota wordt voor hetzelfde bedrag verantwoord in de exploitatierekening als de bijbehorende activiteitenlasten om een betere matching te realiseren. De overige subsidiebaten worden verantwoord conform de beschikkingsbrieven. Beheerlasten zijn alle personele en materiële lasten die samenhangen met het beheer van de organisatie gedurende het boekjaar. Activiteitenlasten ­worden genomen in het jaar waarin verplichtingen zijn aangegaan.

3.3 Materiële vaste activa Kantoor- Computer- Computer- Totaal inventaris apparatuur programma’s 1 1 Afschrijvingspercentages 10 % – 20 % 33 /3 % 33 /3 % Stand per 01.01 Aanschafwaarde 166.910 137.271 52.566 356.747 Cumulatieve afschrijving (88.485) (130.118) (50.363) (268.966) Boekwaarde 78.425 7.153 2.203 87.781

Mutaties 2007 Investeringen 2.469 43.448 7.592 53.510 Afschrijvingen (14.247) (15.367) (3.323) (32.937) (11.778) 28.081 4.269 20.573 Stand per 31.12 Aanschafwaarde 169.379 180.719 60.158 410.257 Cumulatieve afschrijving (102.733) (145.484) (53.686) (301.903) Boekwaarde 66.647 35.235 6.472 108.354

De verzekerde waarde van de kantoorinventaris bedraagt € 72.605. De verzekerde waarde van de computerapparatuur inclusief de standaard software bedraagt € 113.445. 3.4 Financiële vaste activa

3.4.1 Vordering OCW liquiditeitsuitname De door OCW in 2002 verstrekte garantie naar aanleiding van de liquiditeitsuitname is in 2006 ingetrokken (zie br.dd 3 mei 2006, DK/F/2006/20756). De garantie is vervangen door een geclausuleerde vordering op OCW die de Mondriaan Stichting op haar balans heeft opgenomen. De vordering bedraagt € 6.673.212. De vordering kan door de Mondriaan Stichting worden ingeroepen­ als de liquiditeit zich zodanig ontwikkelt dat de continuïteit van de door OCW goedgekeurde activiteiten (voortvloeiend uit statuten, subsidieregelingen en beleidsplan) in gevaar komt, of als de door OCW goedgekeurde activiteiten worden beëndigd.

3.5 Vlottende activa

Financiën 3.5.1 Vordering OCW: subsidiebeschikkingen structureel en incidenteel De vordering bestaat uit de toegezegde maar nog niet ontvangen subsidies van OCW die conform het handboek Financieel verslag 199 moeten worden opgenomen in de balans onder de vorderingen. Gedurende het jaar wordt de vordering verlaagd Jaarrekening 201 na ontvangst van de door OCW betaalde voorschotten op de in onderstaande brieven toegezegde subsidies. Accountantsverklaring 219 10 Voor de periode 2005–2008 zijn de volgende beschikkingen van OCW ­ontvangen:

Structurele subsidie Cultuurnota (Cuno)

01.03.2005 DK/BK/04/61307 Subsidietoekenning 2005–2008 57.977.020 04.11.2005 DK/I&I/2005/40644 Cuno OVA 2005–2008 551.734 03.11.2006 DK/AZ/2006/33418 Cuno OVA 2006–2008 525.194 208 21.10.2006 DK/BK05/44467 NAGO 150.000 09.10.2007 DK/I&I/2007/29165 Cuno OVA 2007–2008 463.414 09.10.2007 DK/I&I/2007/29165 Cuno OVA 2007–2008 ivm aanpasing loonbijstelling 2006 3.077 59.670.439

Ontvangen voorschotten op Cuno in 2005 14.683.034 Ontvangen voorschotten op Cuno in 2006 14.780.948 Ontvangen voorschotten op Cuno in 2007 15.102.915 44.566.897

Nog te ontvangen subsidie cuno per ultimo 2007 15.103.542

Meerjarige subsidietoezeggingen 03.12.2004 ACB/2004/54574 Overheveling ic-middelen 400.000 15.12.2005 DK/BK/05/51693 Interregeling 1.400.000 21.06.2005 DCE/05/25797 Kwaliteit veiligheidszorg niet rijks–instellingen 1.500.000 14.07.2006 DK/CS/2006/25551 Regeling Cultuureducatie 1.200.000 05.07.2007 DK/CB/2007/22641 Regeling Cultuureducatie 2.400.000 12.12.2007 DK/CS/2007/51584 Ophoging regeling Cultuureducatie 300.000 7.200.000

Ontvangen voorschotten op meerjarige subsidies in 2005 450.000 Ontvangen voorschotten op meerjarige subsidies in 2006 2.150.000 Ontvangen voorschotten op meerjarige subsidies in 2007 2.275.000 4.875.000 Nog te ontvangen meerjarige subsidie per ultimo 2007 2.325.000 Incidenteel 08.07.2005 IB/2005/25879 Culturele uitwisseling Nederlandse Antillen en Aruba 35.000 05.09.2005 DCE/05/29660 Aankoop schilderij Ruisdael 2.880.000 04.07.2005 DCE/05/28743 Aankoop Collectie Visser 900.000 01.09.2005 DCE/05/36488 Aankoop Collectie Peeters 500.000 15.09.2005 DCE/05/38814 Aankoop VOC-kaarten 360.000 08.06.2005 DCE/05/22966 Aankoop Collectie Van Lawick 800.000 30.11.2005 DCE/05/54776 Mobiel erfgoed 100.000 06.06.2006 DCE/06/24445 Aankoop brieven Vincent van Gogh 400.000 30.11.2006 DK/CS/2006/44640 Buena Bista tbv 2007 100.000 27.11.2007 DK/CS/2007/48733 Subsidie tijdschrift Mister Motley 50.000 6.125.000 Ontvangen voorschotten op incidentele subsidies in 2005 5.575.000 Ontvangen voorschotten op incidentele subsidies in 2006 400.000 Ontvangen voorschotten op incidentele subsidies in 2007 150.000 6.125.000 Nog te ontvangen incidentele subsidie per ultimo 2007 0

Stand subsidietoezeggingen t/m 2007 72.995.439

Totaal ontvangen voorschotten OCW 2005 20.708.034 Totaal ontvangen voorschotten OCW 2006 17.330.948 Totaal ontvangen voorschotten OCW 2007 17.527.915

Stand per 31 december 2007 17.428.542

3.5.2 Achtergestelde lening PakC De achtergestelde lening van nominaal € 453.780 verstrekt aan PakC is per 6 februari 2007 afgelost.

3.5.3 Debiteuren Het saldo per 31 december 2007 van € 95.558 heeft grotendeels betrekking op projecten die zijn uitgevoerd en af­gerekend en waarvan de definitievevaststelling van de financiële bijdrage van de Mondriaan Stichting lager is dan de eerdere toezegging.

3.5.4 Vooruitbetaalde kosten

2007 2006

Huur - 26.700 Huur loft Financiën 63.407 67.921 Achmea verzuim 12.382 12.098 Financieel verslag 199 Overige kosten 7.798 10.326 Jaarrekening 201 Totaal 83.588 117.046 Accountantsverklaring10 219 3.5.5 Overige vorderingen

2007 2006

Te ontvangen bedragen 1.782 634 Rente 177.200 164.961 Te ontvangen Hgis 529.039 118.900 Waarborgsommen 2.083 2.310 Pensioenpremie - 6.147 209 Totaal 710.104 292.952

3.6 Liquide middelen De banktegoeden, deposito’s en kasgelden staan ter vrije beschikking van de Mondriaan Stichting, met uitzondering­ van een bankgarantie van € 17.017 die is afgegeven voor de verhuurder van het pand Jacob Obrechtstraat 56 in ­Amsterdam. De Mondriaan Stichting maakt gebruik van schatkistbankieren waardoor het totale saldo aan banktegoeden en ­deposito’s wordt aangehouden bij het Ministerie van Financiën.

3.7 Eigen vermogen Verloopoverzicht eigen vermogen

Stand Bij: Bij: Af: Stand 01-01-2007 Resultaat Onttrekkingen Dotaties 31-12-2007 bestemmings bestemmings reserves reserves

Algemene reserve 1.530.004 (2.320.049) 6.441.962 (2.978.781) 2.673.136 Bestemmingsreserves: Reserve inhaalslag vormgevingserfgoed 852.000 (370.967) 481.033 Reserve mobiel erfgoed 325.000 (160.000) 165.000 Reserve Antillen en Aruba 124.713 (109.000) 15.713 Garantiefonds zelfproducerende vormgevers 17.000 - 17.000 Aankoopfonds volkenkundige aankopen 144.958 (47.355) 136.134 233.737 Aankoopfonds Collectie Nederland 7.233.198 (5.754.640) 2.842.647 4.321.205 Totaal eigen vermogen 10.226.873 (2.320.049) 7.906.824

De algemene reserve is in het boekjaar toegenomen met € 1.143.132 tot een eindstand van € 2.673.136. De bestemmingsreserves zijn afgenomen met € 3.463.181 tot € 5.233.688. Het bestuur van de Mondriaan Stichting is voornemens om de algemene reserve in 2008 toe te voegen aan het budget voor nog te verlenen subsidies, zodat de algemene reserve ultimo 2008 aanzienlijk zal zijn afgenomen. Ook ten aanzien van de bestemmingsreserves is de verwachting dat deze grotendeels besteed gaan worden. 3.7.1 Algemene reserve

Stand per 1 januari 2007 1.530.004

Dotaties aan algemene reserve als gevolg van onttrekkingen aan bestemmingsreserves: Reserve inhaalslag vormgevingserfgoed 370.967 Reserve conservering mobiel erfgoed 160.000 Reserve Antillen en Aruba 109.000 Aankoopfonds volkenkundige aankopen 47.355 Aankoopfonds Collectie Nederland 5.754.640 6.441.962 Onttrekking aan algemene reserve als gevolg van Financiën dotaties aan bestemmingsreserves: Aankoopfonds volkenkundige aankopen (136.134) Financieel verslag 199 Aankoopfonds Collectie Nederland (2.700.000) Jaarrekening 201 Rentedotatie Aankoopfonds Collectie Nederland (142.647) Accountantsverklaring 219 10 (2.978.781) 4.993.185 Saldo baten minus lasten (2.320.049) Stand per 31 december 2007 2.673.136

Het ministerie van OCW heeft zich garant gesteld voor de afwikkeling van verplichtingen die door de Mondriaan ­Stichting in een bestendige beleidslijn en op basis van goedgekeurde regelingen zijn aangegaan.

3.7.2 Overige reserves: bestemmingsreserves 210 Alle bestemmingen en voornemens van de Mondriaan Stichting worden hierin gedoteerd vanuit de door OCW goed­gekeurde begroting, dan wel in het kader van het goedgekeurde beleidsplan. De onttrekkingen worden direct ­gedoteerd aan de algemene reserve conform het Handboek.

3.7.2.1 Reserve inhaalslag vormgevingserfgoed (onttrekking: 370.967, eindsaldo: 481.033) Deze reserve is in 2004 gevormd met het oog op een grootschalige inhaal­operatie in de inventarisatie, registratie en conservering van vormgevings­archieven door een werkgroep met de belangrijkste spelers (RKD, Premsela etc). De middelen worden besteed op basis van een masterplan.

3.7.2.2 Reserve conservering mobiel erfgoed (onttrekking: 160.000, eindsaldo: 165.000) De reserve conservering mobiel erfgoed is in 2004, mede op verzoek van OCW, aangelegd voor belangrijk mobiel erfgoed dat verloren dreigt te gaan voor de Collectie Nederland.

3.7.2.3 Reserve Antillen en Aruba (onttrekking: 109.000, eindsaldo: 15.731) Deze reserve is in 2004 gevormd voor het intensiveren van de ondersteuning op deze eilanden. De belangrijkste ­prioriteit is het opbouwen van een infrastructuur.

3.7.2.4 Aankoopfonds Volkenkundige Aankopen (onttrekking: 47.355, dotatie: 136.134, eindsaldo: 233.737) Het Aankoopfonds Volkenkundige Aankopen is opgericht om de aankopen op dit terrein te ondersteunen. De ­Mondriaan Stichting werkt daarbij samen met de volkenkundige musea, die jaarlijks € 68.067 aan het fonds doteren; de Mondriaan Stichting doteert de andere helft.

3.7.2.5 Aankoopfonds Collectie Nederland (onttrekking: 5.754.640, dotatie: 2.842.647, eindsaldo: 4.321.205) Dit fonds is bestemd voor de ondersteuning van bijzondere incidentele aankopen voor de Collectie Nederland. Het gaat om cruciale werken of collecties, die de Collectie Nederland versterken of een lacune vullen. Volgens afspraak met OCW wordt jaarlijks vanuit de Cultuurnota-subsidie aan het fonds gedoteerd en komen de renteopbrengsten ten gunste van het fonds. In 2006 is conform het Beleidsplan het Fonds bijzondere museale aankopen C samengevoegd met het Aankoopfonds Collectie Nederland.

3.8 Voorzieningen

3.8.1 Stellig voornemen Deze voorziening heeft betrekking op projecten waarvan de verplichting nog niet formeel en onomkeerbaar is aan­ gegaan (er is nog geen definitieve beschikking afgegeven), maar waarvoor het stellige voornemen bestaat om tot onder­ steuning over te gaan. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer nadere informatie is gevraagd of extra voorwaarden zijn gesteld. In afwachting van definitieve toe­kenning heeft passivering reeds ten laste van het verslagjaar plaatsgevonden.

Stand per 1 januari 2007 (2006) 450.700 454.976 Dotatie - 450.700 Onttrekking (450.700) (454.976) Stand per 31 december 2007 (2006) 0 450.700

3.8.2 Voorziening groot onderhoud De voorziening groot onderhoud is bestemd voor onderhoud aan het pand in de Jacob Obrechtstraat. Besloten is om met ingang van 2007 niet meer aan de voorziening te doteren. In 2008 wordt de opgebouwde voor­ ziening gebruikt voor vervanging van de vloerbedekking. Toekomstige investeringen in het pand worden geactiveerd. Voor 2008 is de vervanging van de vloerbedekking gepland (begroot: € 20.000) en voor 2010 schilderwerk van het interieur van het pand (begroot: € 25.000). Stand per 1 januari 2007 (2006) 20.232 10.232 Dotatie - 10.000 Onttrekking - - Stand per 31 december 2007 (2006) 20.232 20.232

3.9 Schulden

3.9.1 Schulden aan subsidieontvangers Het saldo betreft verschuldigde bedragen uit hoofde van toegekende bij­dragen. waarvan nog geen volledige bevoorschotting heeft plaatsgevonden.

Stand 31 december 2007 Schulden aan subsidieontvangers langlopend 6.809.866 Financiën Schulden aan subsidieontvangers kortlopend 12.301.587 Financieel verslag 199 19.111.453 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring 219 De betaalbaarstelling van de schulden aan subsidieontvangers per ultimo 2007 wordt verwacht conform het volgende 10 schema:

Prognose uitputting 31 dec 2007 2008 2009 2010

Nog te betalen bijdragen boekjaar 2002 en ouder 499.484 499.484 Nog te betalen bijdragen boekjaar 2003 19.087 19.087 Nog te betalen bijdragen boekjaar 2004 723.543 623.543 100.000 Nog te betalen bijdragen boekjaar 2005 1.783.655 1.462.275 321.380 Nog te betalen bijdragen boekjaar 2006 3.346.321 1.884.713 1.325.108 136.500 211 Nog te betalen bijdragen boekjaar 2007 12.739.363 7.812.485 2.433.403 2.493.475 Totaal 19.111.453 12.301.587 4.179.891 2.629.975

3.9.2 Nog te verlenen subsidies en te realiseren beheerlasten

Nog te Nog te Totaal verlenen realiseren subsidies beheerlasten

Structureel 24.351.896 2.936.611 27.288.507 Meerjarig 3.356.853 3.356.853 Incidenteel 100.000 100.000 Stand per 31 december 2006 27.808.749 2.936.611 30.745.360

Extra toezeggingen 2007 OCW Structureel 466.491 466.491 Meerjarig 2.700.000 2.700.000 Incidenteel 50.000 50.000

Onttrekkingen Act. lasten structureel (20.139.716) (20.139.716) Act. lasten meerjarig (3.243.354) (3.243.354) Act. lasten incidenteel (150.000) (150.000) Beheerlasten (1.674.610) (1.674.610) Act. lasten ten laste van bestemmingsreserves 3.605.828 3.605.828 Activiteit tlv vrijval 600.000 600.000 Stand 11.697.998 1.262.001 12.959.999

Structureel 8.884.499 1.262.001 10.146.500 Meerjarig 2.813.499 2.813.499 Incidenteel - Stand per 31 december 2007 11.697.998 1.262.001 12.959.999

2007 2006

Nog te verlenen subsidies lang 0 13.904.374 Nog te verlenen subsidies kort 11.697.998 13.904.374 Nog te realiseren beheerlaten lang 0 1.468.306 Nog te realiseren beheerlaten kort 1.262.001 1.468.305 Totaal 12.959.999 30.745.359

In dit overzicht zitten zowel de cultuurnotasubsidies als de overige meerjarige subsidies van OCW verwerkt. Bij controle in 2006 is gebleken dat in 2005 ten onrechte speciefieke doel­bijdragen voor bijzondere aankopen ten laste zijn gebracht van de cultuurnota­subsidie. In 2006 is dit gecorrigeerd.

3.9.3 Crediteuren Dit betreft nog te betalen facturen en declaraties m.b.t. de organisatie.

2007 2006

46.675 57.155 3.9.4 Bedrijfsvereniging. loonbelasting en premies Dit betreft de verschuldigde loonbelasting en de premies over het jaar 2007.

2007 2006

Loonbelasting/premies sociale verzekeringen 35.120 (6.312)

3.9.5 Nog te betalen kosten

Jaarverslag en annual report 43.875 60.809 Accountantskosten 10.000 11.900 Reservering vakantiegeld en nabetaling loon 59.321 57.315 Financiën Rente KunstKoopregeling 213.587 236.505 Diversen 52.390 98.850 Financieel verslag 199 Totaal 379.173 465.379 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring 219 10 3.9.6 Vooruitontvangen bedragen Dit betreft een vooruitontvangen subsidie voor het internationaal bezoekersprogramma.

Vooruitontvangen Hgis bezoekersprogramma 36.800 118.400

Totaal overige kortlopende schulden 497.768 634.622

3.10 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen De Mondriaan Stichting heeft per 1 januari 2005 een nieuw huurcontract voor het pand aan de Jacob Obrechtstraat. De huurprijs bedraagt momenteel op jaarbasis € 108.000 en wordt jaarlijks per 1 april verhoogd met de stijging van het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie. Het huurcontract eindigt op 31 december 2009. Voor de huur is een bank­ 212 garantie afgegeven van € 17.017.

4. Toelichting exploitatierekening 2007

Samenstelling resultaat boekjaar

Lager vastgestelde en ingetrokken subsidies/Baten uit verhuur Loft 1.166.143 1.909.968 Af: hiervan alsnog besteed in boekjaar (600.000) (624.612) Saldo vrijvallende subsidieverplichting 566.143 1.285.356

Aan bestemmingsreserve toegevoegde 2.836.134 3.236.134 doelsubsidies 1 Bestedingen bestemmingsreserves2 (6.441.962) (3.512.416) Saldo dotaties en onttrekkingen bestemmingsreserves (3.605.828) (276.282)

Rentebaten 671.356 633.373 Baten uit afrekening Hgis 2001–2004 48.280 Correctie tbv jaarrekening 2005 - (845.049)

Resultaat boekjaar (2.320.049) 797.398

1 exclusief rentetoevoeging € 142.647 aan bestemmingsreserves 2 onttrokken aan bestemmingsreserves samen met restitutie saldo audio­visuele collecties € 44.841 (2006)

4.1 Directe opbrengsten De terugvordering voorgaande jaren en intrekking toezegging heeft betrekking op lager vastgestelde definitieve af­rekeningen dan wel intrekking van eerder gedane toezeggingen die vóór 2006 als activiteitenlast waren opgenomen.

Lager vastgestelde en ingetrokken subsidies/Baten 1.166.143 1.909.968 uit verhuur loft Totaal 1.166.143 1.909.968

Van de lager vastgestelde bijdragen en intrekkingen toezeggingen heeft € 484.297 betrekking op toezeggingen ouder dan drie jaar.

4.2 Beheerlasten Personeelslasten worden niet seperaat gespecificeerd omdat deze kosten in enkele gevallen slechts een persoon betreffen.

Personeelslasten 2007 begroting 2006

Salarissen 779.654 761.000 754.709 Sociale lasten 102.560 130.000 98.296 Pensioenpremie 16.719 13.000 15.878 Vakantiegeld 59.651 57.477 Overige personeelskosten 132.987 46.000 168.702

Totaal personeelslasten 1.091.570 950.000 1.095.062

De budgettaire overschrijding op de personeelslasten wordt veroorzaakt door de kapitalisering van openstaande vakantiedagen sinds eind 2006, het grotere gebruik van uitzendkrachten vanwege vervanging van langdurig zieke mede­ werkers en de kosten van de tweejaarlijkse heidagen. Aantal personeelsleden in fte’s per 31-12-2007 (2006) (exclusief oproepkrachten)

Directie 0,9 0,9 Projectadministratie 4,8 4,2 Personeelszaken 0,2 0,5 Financiële zaken 1,4 0,9 Algemene en huishoudelijke zaken 2,9 3,3 Overige medewerkers 9,7 8,8 19,9 18,6

Materiële lasten 2007 begroting 2006

Adviescommissies Vacatiegelden 60.910 53.783 Financiën Reiskosten 6.279 4.340 Financieel verslag 199 Overige kosten adviseurs 2.170 7.907 Jaarrekening 201 Subtotaal 69.358 60.000 66.030 Accountantsverklaring 219 10 Huisvesting Huur en onroerendgoedbelasting 109.260 106.564 107.934 Energie- en waterkosten 9.298 10.000 11.446 Onderhoud en inrichting gebouw en schoonmaak 5.688 3.500 22.015 Overige huisvestingskosten 9.252 7.500 6.272 Subtotaal 133.498 127.564 147.667

Kantoorkosten Klein inventaris 38 1.000 578 213 Porti en vrachtkosten 26.597 32.500 25.774 Telefoon en fax 9.429 15.000 6.956 Kopieerkosten 9.554 12.500 6.080 Kantoormateriaal 17.743 13.000 17.151 Reis- en verblijfkosten 9.685 15.000 9.313 Documentatie 10.189 5.000 10.371 Representatie 14.420 7.500 8.112 Computerkosten 19.913 20.000 24.381 Bestuurskosten 9.229 9.615 Accountants-, advies- en juridische kosten 63.398 50.675 Overige bureaukosten 3.423 1.500 385 Onderzoek en evaluatie 6.345 20.000 18.245 Overige organisatiekosten 89.164 66.936 14.448 Doorbelaste organisatiekosten - Subtotaal 289.127 209.936 202.082

Algemene publiciteitskosten Recepties 4.320 7.500 6.661 Publiciteit 6.811 40.000 57.229 Uitgave jaarverslag en beleidsplan 46.989 55.000 70.142 Subtotaal 58.120 102.500 134.032

Afschrijvingskosten Afschrijving inventaris 14.247 12.500 13.918 Afschrijving computerapparatuur en 18.689 27.500 13.221 -programmatuur Subtotaal 32.936 40.000 27.139

Totaal materiële lasten 583.039 540.000 576.950

4.3 Activiteitenlasten Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste afwijkingen tussen ­begroting en gerealiseerde activiteitenlasten.

Projecten BK & VG (begroot: 1.250.000, gerealiseerd: 1.650.115) Het aantal aanvragen binnen deze regeling is hoog, evenals de gemiddelde projectkosten en aangevraagde bijdrage. Overbesteding was nodig voor een reëel honorerings­ percentage: 35 %.

Programma’s BK & VG (begroot: 1.200.000, gerealiseerd: 1.855.200) Programmakosten stijgen, als ook de gevraagde bijdrage. Sinds 2005 is er sprake van overbesteding. Het honoreringspercentage is niet te min laag: 33 %.

Antillen en Aruba (begroot: 50.000, gerealiseerd: 109.000) De Mondriaan Stichting draagt graag bij aan de onder­ steuning van (de ontwikkeling van) de infrastructuur voor ­beeldende kunst en erfgoed in dit deel van het Koninkrijk. Sinds 2006 is daarom onder meer de oprichting van het ­Instituto Buena Bista met een ruime bijdrage meerjarig ondersteund.

Presentaties Buitenland BK & VG (begroot: 600.000, gerealiseerd: 1.041.740) Er wordt veel aangevraagd, ook voor omvangrijke internationale projecten (bijvoorbeeld Documenta). De overschrijding van de HGIS-C middelen wordt gefinancieerd vanuit de reguliere Cultuurnota-middelen.

Ontwikkel- en overnamekosten (begroot: 200.000, gerealiseerd: 535.000) Instellingen kunnen voor de ontwikkeling of overname van een naar ver­wachting succesvolle tentoonstelling of productie voorfinanciering krijgen van de Mondriaan Stichting. Het bedrag dient na afloop van het project te worden terug­betaald. De mogelijkheid is nog niet heel bekend in het veld. De verstrekte leningen worden op de balans opgenomen. Structurele aankopen (begroot: 1.130.000, gerealiseerd: 2.150.000) Daar de Mondriaan Stichting een aantal musea voor moderne kunst in 2006 om een nadere toelichting op de ingediende collectie- en aankoopplannen had gevraagd, heeft de toekenning daarop plaatsgevonden in 2007.

Incidentele aankopen (begroot: 2.700.000, gerealiseerd: 5.754.640) Een flink aantal grote, voor de Collectie ­Nederland belangrijke aanvragen zijn gehonoreerd en worden gefinancieerd vanuit de bestemmingsreserve.

Biënnale Venetië (begroot: 150.000, gerealisserd: 314.787) De Biënnale Venetië is een tweejaarlijkse activiteit waar­ voor in de begroting jaarlijks 150.000 is opgenomen.Bedrag Voor de editie in 2007 heeftAantal een overwachte overschrijving vanAangevraagd budget plaatsgevonden i.v.m. productiekostenverleend van de ­inzending. verleend bedrag

Overige projecten (begroot: 0, gerealiseerd: 264.807) De Mondriaan Stichting kan overige projecten ondersteunen 1.958.611 54 5.511.212 die niet binnen de regelingen passen wanneer zij wel bijdragen aan de doelstelling of aan een algemeen belang. 109.000 2 138.000 Omdat het aantal en de besteding niet op voorhand duidelijk zijn, wordt hiervoor geen budget gereserveerd. Financiën 40.844 22 71.331

Financieel verslag 199 Vormgevingserfgoed (begroot: 225.000, gerealiseerd:400.756 370.967) Na de7 in 2006 gestarte pilot heeft in 2007 de930.336 daad­ Jaarrekening 201 werkelijke uitvoering van de regeling aanvang181.474 genomen. 11 285.118 Accountantsverklaring 219 1.855.200 12 3.958.287 10 262.500 4 714.500 Mobiel erfgoed (begroot: 125.000, gerealiseerd:160.000) Dit budget is bedoeld als ondersteuning van de restauratie van belangrijk mobiel erfgoed. Besteding gebeurt22.980 op basis van de noodzaak.2 42.610

Cultuureducatie (begroot: 1.200.000, gerealiseerd:498.713 2.204.761) De Mondriaan12 Stichting ontving in 2007 veel aanvragen2.680.826 voor interessante projecten. Daarnaast zijn aanvragen5.330.078 uit 2006 in 2007 afgehandeld.126 Op basis van een tussen­rapportage14.332.220 heeft het Ministerie van OCW eenmalig 300.000 extra toegezegd. Dat laat onverlet dat er flink is overbesteed. 1.855.784 44 3.659.283 4.5 Overige baten 248.004 6 250.000 717.567 2007 21 2006 1.342.905 Rentebaten (per saldo) 214 Rentebaten 300.000 671.356 2 633.373 500.000 Rentedotaties aankoopfondsen 65.000 (142.647)2 (158.282) 65.000 Totaal 393.287 528.709 7 475.091 420.967

De rentedotatie aan het aankoopfonds vindt plaats via resultaatbestemming. 2.175.000 19 2.559.800 5. Resultaat 5.785.340 21 10.350.620 Het bestuur van de Mondriaan Stichting heeft47.355 besloten het saldo als volgt3 te bestemmen. 61.100 148.500 2 240.064 Dotatie aan de algemene reserve 1.143.132 960.239 67.583 3 113.123 Onttrekking bestemmingsreserves (3.463.181) (162.841) 413.800 1 413.800 (2.320.049) 797.398

6. Kasstroomoverzicht 422.802 38 485.198 I 12.640.022 169 2007 20.461.860 2006 Kasstroom uit operationele activiteiten 2.282.214 229 4.038.706 Exploitatiesaldo 305.606 68 309.633 Afschrijvingen materiële vaste activa 32.937 27.139 Mutatie voorzieningen/reserveringen 844.000 (2.770.749)2 803.122 599.000 126.388 2 (2.737.812) 126.388 830.261 3.558.208 301 5.073.727 Bruto kasstroom uit operationele activiteiten (2.737.812) 830.261 Mutatie vorderingen 14.427.738 13.769.822 Mutatie kortlopende schulden 376.982 (1.804.019) 13 (195.574) 663.414 2.500 1 12.623.720 2.500 13.574.248 2.182.732 63 5.272.739 Netto kasstroom uit operationele activiteiten50.000 1 9.885.907 14.404.509 2.612.214 78 5.938.653 II Kasstroom uit investeringsactiviteiten 24.140.522 674 45.806.460

Investeringen in materiële vaste activa (53.510) - Investeringen in financiële vaste activa (535.000) - Desinvesteringen financiële vaste activa - 174.653

Kasstroom uit investeringsactiviteiten (588.510) 174.653

803.813 168 0 III 84.627 85 0 Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Mutaties langlopende schulden 25.028.962 (13.727.871) 927 (19.233.700) 45.806.460 (13.727.871) (19.233.700)

Mutatie liquide middelen I+II+III (4.430.473) (4.654.538) Liquide middelen einde boekjaar 14.861.920 19.292.392 Liquide middelen begin boekjaar 19.292.392 23.946.929

Mutatie liquide middelen (4.430.472) (4.654.537)

De omvang van de mutaties zijn een direct gevolg van de rapportage­voorschriften in het handboek verantwoording cultuursubsidies fondsen. De mutaties in de vorderingen worden grotendeels veroorzaakt door de afname van de vordering op het Ministerie OCW inzake de cultuurnota. De mutaties in de schulden worden grotendeels veroorzaakt door de afname van de schulden inzake nog te verlenen subsidies.

Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring10 219

215 Prestatieoverzicht

ondersteuningsmogelijkheid Beschikbaar Geraamde Aantal budget aanvragen aanvragen Beeldende Kunst en Vormgeving Projecten bk en vg miv Hgis-C 1.500.000 195 143 Antillen en Aruba 50.000 5 3 Financiën Matching fund kinderboeken 22

Financieel verslag 199 Kunstprojecten onderwijs 350.000 10 16 Jaarrekening 201 Publicaties bk en vg 150.000 30 19 Accountantsverklaring 219 10 Programma’s bk en vg 1.200.000 35 36 Tijdschriften bk en vg 200.000 10 9 Flexibel budget bk en vg 35.000 2 Investeringen hard- en software 100.000 Interregeling 50.000 49 Intensivering culturele diversiteit 200.000 3.835.000 285 299 Cultureel erfgoed presentatie Publieksprojecten miv Hgis-C 1.675.000 75 76 216 Publieksgerichte digitaliseringsprojecten 500.000 22 6 Erfgoed minderheden 450.000 24 27 Antillen en Aruba erfgoed 50.000 1 Ontwikkel en overnamekosten 200.000 1 Flexibel presentatiebudget 26.500 3 2 NB Bedragen bestedingen wijkt af van bedragen Vormgevingserfgoed 225.000 8 jaarrekening omdat bepaalde kosten ten laste vallen van de activiteiten en deze kosten in dit prestatieoverzicht buiten beschouwing blijven. Cultureel erfgoed collecties Verschillen tussen geraamde aanvragen en Structurele aankopen 1.130.000 26 24 daadwerkelijk ontvangen aanvragen vallen op totaal tegen elkaar weg. Incidentele aankopen 2.700.000 19 24 Aankoopfonds volkenkundige musea 136.134 11 4 Kunsthistorisch onderzoek 220.000 7 4 WBC behoud 100.000 3 Zichtbaar maken collecties miv mobiel erfgoed 500.000 25 Flexibel collectiebudget 46.500 5 Erfgoed veiligheidszorg 500.000 38 8.459.134 218 217 Internationale activiteiten Presentatie bk en vg miv Hgis-C 1.902.500 370 296 Kunstbeurzen 300.000 75 68 Flexibel budget 20.900 Statelijke Biënnales 230.000 2 Hgis - Gemeenschappelijk Cultureel Erfgoed 200.000 2 2.653.400 445 368 Overig Overgehevelde ic-middelen 100.000 Overige projecten 19 Evaluatie en Monitoring 45.000 Cultuureducatie 1.350.000 150 1.495.000 169

Subtotaal 16.442.534 948 1.053

Projecten zonder nader onderzoek afgewezen 292

Totaal 1.345

Overige activiteiten KunstKoop 850.000 Lofts 90.000 85

Totaal 17.382.534 948 1.430

Aangevraagd Aantal Bedrag bedrag verleend verleend

5.511.212 54 1.958.611 138.000 2 109.000 71.331 22 40.844 Financiën

930.336 7 400.756 Financieel verslag 199 285.118 11 181.474 Jaarrekening 201 Accountantsverklaring 219 3.958.287 12 1.855.200 10 714.500 4 262.500 42.610 2 22.980

2.680.826 12 498.713

14.332.220 126 5.330.078

2.995.483 44 1.605.211 217 250.000 6 548.577 1.342.905 21 717.567

500.000 1 300.000 65.000 2 65.000 420.967 8 393.287

2.559.800 19 2.175.000 10.350.620 21 5.785.340 61.100 3 47.355 240.064 2 148.500 113.123 3 67.583 413.800 1 413.800

485.198 38 422.802 19.798.060 169 12.690.022

4.038.706 229 2.282.214 309.633 68 305.606

599.000 2 844.000 126.388 2 126.388 5.073.727 301 3.558.208

663.414 13 376.982 2.500 1 2.500 5.272.739 63 2.182.732 5.938.653 77 2.562.214

45.142.660 673 24.140.522

803.813 81 84.627

45.142.660 754 25.028.962 Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 10 Accountantsverklaring 219

218 Aan het Bestuur van de Mondriaan Stichting mede afgegeven ten behoeve van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Financiën

Financieel verslag 199 ACCOUNTANTSVERKLARING Jaarrekening 201 Accountantsverklaring10 219

Verklaring betreffende de jaarrekening

Wij hebben de in dit verslag op pagina 201 tot en met pagina 217 opgenomen jaarrekening 2007 van 219 de ­Mondriaan Stichting te Amsterdam bestaande uit de balans per 31 december 2007 en de exploitatie­ rekening over 2007 met de toelichting gecontroleerd.

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het bestuursverslag, beide in overeenstemming met het Bekostigingsbesluit cultuuruitingen en de relevante verplichtingen ­opgenomen in de verleningsbeschikking met het kenmerk DK/BK/04/61307 en de afspraken die gemaakt zijn in de brief inzake ‘Intrekking van garantie en verstrekking van vordering op OCW’ met het kenmerk DK/F/2006/20756.

Tevens is het bestuur van de stichting verantwoordelijk voor de financiële rechtmatigheid van de in de ­jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. Dit houdt in dat deze bedragen in overeen­ stemming dienen te zijn met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen.

Deze verantwoordelijkheden omvatten onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de ­jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat en voor de naleving van de relevante wet- en regelgeving, het kiezen en toepassen van ­aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de ­gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle, als bedoeld in artikel 36, eerste lid van het Bekostigingsbesluit cultuuruitingen. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder het controleprotocol van de Regeling ­subsidies en uitkeringen cultuuruitingen. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de ­bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is ­afhankelijk van de ­professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn ­beoordeling van de risico’s van ­afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening Financiën

Financieel verslag 199 Jaarrekening 201 10 Accountantsverklaring 219

van vermogen en resultaat alsmede het voor de naleving van de betreffende wet en regelgeving relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaam­

220 heden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne ­beheersings­systeem van de entiteit. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslag­ geving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de entiteit heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Mondriaan Stichting per 31 december 2007 en van het resultaat over 2007 in overeen­ stemming met het Bekostigingsbesluit cultuuruitingen en de relevante verplichtingen opgenomen in de verleningsbeschikking met het kenmerk DK/BK/04/61307 en de brief inzake ‘Intrekken van garantie en verstrekking van vordering op OCW’ met het kenmerk DK/F/2006/20756.

Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten, lasten en ­balansmutaties over 2007 voldoen aan de eisen van financiële rechtmatigheid. Dit houdt in dat deze bedragen in ­overeenstemming zijn met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen, zoals die in het controle­protocol van de Regeling ­subsidies en uitkeringen cultuuruitingen zijn vermeld.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van ­regelgevende instanties

Verder melden wij dat het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de ­jaarrekening.

Amstelveen, 26 maart 2008

KPMG ACCOUNTANTS N.V.

S. Haringa RA Register op aanvrager

In het register ontbreken de aan­vragers met aanvragen die niet werden gehono­ reerd of niet in aanmerking kwamen voor behandeling. Zij worden ­vermeld onder Niet-gehonoreerde of Niet-behandelde aanvragen (hoofstuk 3 – 6).

A C Five Days Off Media 37 Galerie Roger Katwijk 50 Aa, Michel van der 149 C3 130 Flipje en Streekmuseum Tiel 83 Galerie Carla Koch 49 Acax 130, 131 Calcutta Art Research 131 Fluxus 97 Galerie Kokon 49 Achams 76 CAC Genève 147 Forum Stadtpark Graz 135 Galerie Rob Koudijs 148 Arcobaleno 71 CAC Vilnius 137, 157 Fotofestival Naarden 38 Galerie Van Kranendonk 50, 148 Afrika Museum 81 Capacete 160 Fotografie Noorderlicht38, 48 Galerie Maurits van de Laar 50 AGI Amsterdam 2007 41 Casco 43, 96 Fotografins Hus146 Galerie Lamber 49 Aktualisierungsraum 126 CBK Rotterdam 139 Frac Nord-Pas de Calais 129 Galerie Bianca Landgraaf 50 All Media 46 CBKG 41 Frankfurter Kunstverein 127 Galerie Beatrice Lang 146, 147 Amazelab 134 Centraal Museum 35 Frans Hals Museum De Hallen 79 Galerie Legiokunst 49 Amsterdam University Press 45 Central Museum of Textiles 136 Fries Museum 79 Galerie Wouter van Leeuwen 50 Amsterdams Historisch Museum 79 Centre of Photography Frosch, Monique 150 Galerie Lieve Hemel 49 Antiquariaat L. van Paddenburgh 148 Bielsko-Biata 136 Fundashon di Artista 35 Galerie The Living Room 50 Antistrot 37, 136, 149 Centrum Kunstlicht in de Kunst 35 Galerie Livingstone 50 Aperture 141, 149 Centrum voor de Kunsten 96 G Galerie Luca 49 Apexart Curatorial Program 141, 152 CGM 71, 77 Galeria Estrany de la Mota 138 Galerie Lumen Travo 49, 148 Appel 35, 119, 158 Chi ha paura…? 132 Galeria Reverso 137 Galerie Lutz 50 Architectuurcentrum Makeblijde 96 Cibone 133 Galeria Safia 139 Galerie Ron Mandos 50, 148 Architectuurcentrum Twente 96 Club Transmediale 127 Galeria Luis Serpa 156 Galerie Lous Martin 50 Archis 46 C/O Berlin 127 Galerie AdK Actuele Kunst 49 Galerie Marzee 49 Architectura & Natura 47 Codart 71 Galerie Akinci 49, 148 Galerie Yoshiko Matsumoto 50 AREVO 42 Code Cultuursponsoring 48, 190 Galerie Ann’s Art 49 Galerie Metis_nl 50 Argos 124, 153 Collectief Amsterdam 148 Galerie Anderwereld 49 Galerie MK.nl 50 Armando Museum 83 Comité Herdenking Javaanse Galerie Paul Andriesse 49, 148 Galerie Mokum 49 Art in General 141 immigratie 71 Galerie Animaux 50 Galerie Molenaars 49 Art for You(th) 37 Community Museum Project 126 Galerie Art Affairs 49 Galerie Resy Muijsers 49 ArtEZ 45 Cor Unum 132 Galerie Artkitchen 49 Galerie Nijehove 50 ArtOlive 47 Cornell University 142 Galerie Artline 49 Galerie Nikh 49 Artphoto 137 Culturale Visioni Contemporanee 131 Galerie Art Singel 49 Galerie Nine 50 Aspen Art Museum 141, 158 Cultureel Erfgoed Zeeland 84 Galerie Bart 49 Galerie Nouvelles Images 50 Athens Biennial 130, 155 Culturgest 137 Galerie Bart Kunst in Huis 49 Galerie Onrust 49 Atlas van Stolk 79 Cultuur Onder Dak Apeldoorn 71, 82 Galerie Bastiaans 49 Galerie Bob van Orsouw 147 Atrans 126 Cultuurformatie 47 Galerie Van den Berge 50 Galerie Petit 49 Auckland Art Gallery 135, 156 Cultuurnetwerk_nl 71 Galerie Besselaar 50 Galerie Quintessens 50 Curatorial Training Programme 35 Galerie BMB 49 Galerie Ra 49 B Cut-n-Paste 96 Galerie Josine Bokhoven 49 Galerie Rademakers 49 Baas, Maarten 130, 131, 132, 133, 143, 155 Galerie De Boog 50 Galerie Ram 50 Baijings, Caroline 133 D Galerie Braggiotti 49 Galerie Ramakers 50 Bak 160 Den Haag Sculptuur 37 Galerie Ellen de Bruijne Projects 49, 148 Galerie Reuten 50 Balie 103 Deroo, Wijnanda 149 Galerie Buro Dijkstra 50 Galerie De Rijk 50 Baptist, Maarten 149 Design Academy Galerie Carlier Gebauer 148, 160 Galerie De Rog 49 Bard College 142 Eindhoven 130, 131, 132, 155 Galerie Maria Chailloux 49 Galerie Gabriel Rolt 49, 148 Bart, Hannah van 149 Design Arts Film 142 Galerie Clement 49 Galerie De Roos van Tudor 49 Bastiaans, Christiaan 149 Design Miami 112, 142, 143 Galerie De Compagnie 50 Galerie Figge von Rosen 148 Bat Centre Trust 145 Design Tide 116, 121, 131, 133, 134 Galerie Contempo Collectie 49 Galerie Tanya Rumpff 50, 127, 131, 148 Bâtiment d’art contemporain 135 Deursen, Linda van 151 Galerie Contempo Modern Art 50 Galerie Willy Schoots 49, 148 Beek, Wim van der 149 Deurzen, Sander van 149 Galerie Contemporary Art 50 Galerie Serieuze Zaken 50 Beelddiktee 103 Dia Art 142, 158 Galerie Ferdinand van Dieten Galerie Seasons 50 Beheer Huis Doorn 83 Don’t Hit Mama 96 d’ Eendt 49 Galerie Smelik en Stokking 50 Beiaard- en Natuurmuseum 83 Dom Arte 49 Galerie Dis 49 Galerie Louise Smit 49 Bekijk ’t 96 Donkeypedia 103 Galerie Hein Elferink 50 Galerie Diana Stigter 49, 148 Beraadsgroep Vorming 96 Doual’Art 118, 134 Galerie EM 49 Galerie Stills 49 Bergen Kunsthall 135 Dutch Don’t Dance Division 97 Galerie Etienne en Van den Doel 49 Galerie Smelik en Stokking 50 Bergmans, Pieke 131 Galerie Eewal 49 Galerie Cokkie Snoei 50 Besselaar, Michael van den 149 E Galerie de Expeditie 49, 148 Galerie Steendrukkerij Amsterdam 49 Beyerd 83 Edinburgh International Festival 138 Galerie Fahnemann 127 Galerie Judy Straten 49 Biennale di Venezia 132, 155 Edu-art 97 Galerie Fotohof 135 Galerie Terra 50, 148 Bik, Liesbeth 149 Eichenberg, Iris 143, 149 Galerie van Gelder 50, 148 Galerie Torch 50 BildMuseet 146 Eijk, Kiki van 131 Galerie Gist 49 Galerie De Twee Pauwen 50 Biography 37 Eijkelboom, Hans 149 Galerie Grimm Fine Art 50 Galerie Utrecht 50 Bleiswijk, Joost van 131 Electric Eclectics 125 Galerie Hamer 49 Galerie De Vierde Dimensie 49 Boa 45 Episode 46 Galerie Helga Hofman 50 Galerie Nadja Vilenne 148 Bonnefantenmuseum 79 Erp, Hedy van 150 Galerie Hof en Huyser 49 Galerie De Vis 49 Bonniers Konsthall 146 Ethiopisch Millennium 37 Galerie Jan van Hoof 49 Galerie Rob de Vries 50 Bos, Karin 149 European Art Projects 127 Galerie Jan van Hoof de Annex 49 Galerie Vous Etes Ici 50, 148 Bosch Film 76 Europees Keramisch Werkcentrum 41 Galerie Hoogenbosch 49 Galerie Wansink 49 Bouw, Daniël 149 Europese Stg Joris Ivens 97 Galerie Hup 50 Galerie Wetering 50 Breda’s Museum 83 Experimental Art Foundation 124 Galerie Majke Hüsstege 49 Galerie Jacoba Wijk 49 Bremen, Cindy van den 126, 149 Galerie Jaski Art 50 Galerie Van Wijngaarden Hakkens 50 Brisbane Powerhouse 124 F Galerie Juliette Jongma 49, 148 Galerie Wit 49 Brooklyn Museum 142 Familie Vrouwenhofje 83 Galerie Jos Art 50 Galerie De Witte Voet 49 Bulkboeks Dag van de Literatuur 96 Financieele Dagblad 35 Galerie Kathareze 49 Galerie Witteveen 50 Galerie Witzenhausen 49 Impakt 44 Lumen Film 77 National CCA Yekaterinburg 137 Galerie Fons Welters 49, 119, 148 Inaassoo 77 Lund Konsthall 146 National CP Sint-Petersburg 138, 157 Galerie De Zaal 50 Indo-Arikaans Kontakt 77 National Gallery Macedonia 135, 156 Galerie Zingerpresents 50 Inspiratum 124 M National Moma Athens 130 Galerie Van Zoetendaal 50, 148 Inspraakorgaan Chinezen 77 MA San Diego 143 Nationaal Hunebedden Galerie Martin van Zomeren 49, 148 Institute of Network Cultures 36, 46 Mama 44 Informatiecentrum 73 Galleri Riis 148 Instituto Buena Bista 36 Magazine4 Bregenzer Kunstverein 136 Nationaal Keramiekmuseum Galleria d’Arte Moderna e InterArt 38 Manders, Mark 151 Het Princessehof 73, 79 Contemporanea 132 International Filmfestival Rotterdam 36 Marcs International 134 Nationaal Luchtvaart-Themapark 80 Galleria Monica de Cardenas 132 International Istanbul Biennial 139, 157 Mark A Prior 135, 156 Aviodrome Luchthaven Lelystad 80 Galleria Klerkx 148 International Poster and Marres 43 Nationaal Monument Galleries Aschenbach Hofland 49, 148 Graphic Arts 129, 154 Martha, Tirzo 151 Watersnood 1953 73 Gallery The Approach 141 Intro 98 Martinikerk 83 Nationaal Museum Sofia 125 Gallery Peter Blum 144 Introdans Educatie 98 Massachusetts College of Art 143 Nationaal Reddingmuseum Gallery Tanya Istanbul Modern 139 Mat 54 Hondekop-vier 72 Dorus Rijkers 74 Bonakdar 144, 145, 158, 159 IZA 38 Mater, Katja 151 Nationaal Rijtuigmuseum 80 Gallery The Breeder 148 Maulwurf, Raquel 151 National Moma Kyoto 134, 155 Gallery Contemporary Art 148 J Mauritshuis 79 Natuurhistorisch Museum Gallery Emil Filla 139 Jazz 98 MCA Belgrado 138 Maastricht 73 Gallery Flatland 50, 148 Jenevermuseum 83 MCA Los Angeles 144, Natuurhistorisch Museum Gallery Marc Foxx 143, 158 Jeugdfilmfestival Rotterdam 98 Meatpacking District Initiative 143, 158 Rotterdam 74 Gallery Frith Street 140, 153, 158 Johannesburg Art Gallery 145, 159 Mediamatic 36 Natuurmuseum Brabant 74, 83 Gallery Annet Gelink 49, 148 John Institute 147 Meertens, Hans 151 Nederlands Archief Gallery Hasted Hunt 142 Jong Holland 27, 45 Metropolis M 27, 36, 45 Grafisch Ontwerpen82 Gallery Hayward 140, 158 Jong Leren 42 Mevis, Armand 151 Nederlands Architectuurinstituut 83 Gallery Ikon 140 Jongerentheater 020 98 Mezz 99 Nederlands Film Festival 100 Gallery Hugh Lane 131 Joods Historisch Museum 72, 79 Microwave 126 Nederlands Fotomuseum 79 Gallery Stella Lohaus 148 Jungerman, Remy 142, 150 Mister Motley 37, 47 Nederlands Goud-, Zilver- en Gallery Moniquemeloche 143 Moca Taipei 139, 157 Klokkenmuseum 83 Gallery Motive 50, 148 K Modern Art Oxford 140 Nederlands Instituut voor Gallery Open Eye 140 K21 128 Moma Tokyo 134 Beeld en Geluid 74 Gallery Ornamentum 144, 148 Kamerblauwlicht 103 Momaca Rijeka 134 Nederlands Literair Produktie- Gallery Platina 146 Kamervraag 98 Moooi 133, 155 en Vertalingenfonds 47 Gallery Reflex 50, 148 Kaptein, Marleen 152 Moss 133, 143, 155 Nederlands Openluchtmuseum 74 Gallery Skuc 138 Karchi, Sidi El 150 Moscow Biennale 157 Nederlands Scheepvaartmuseum 80 Gallery Slewe 50, 148 Kas di Kultura Curaçao 98 Moti, Melvin 151 Nederlands Spoorwegmuseum 74 Gallery Standard Bank 145, 159 Kaunas Artists’ Support 134 Mu 151 Nederlands Tegelmuseum 80 Gallery Jack Tilton 143 Kesteren, Geert van 150 Mücsarnok Kunsthalle 130 Nederlands Textielmuseum 41, 79 Gallery Upstream 148 KGNM 128, 154 Mudac Lausanne 147, 159 Nederlands Uitvaartmuseum 74 Gallery Zink 148 KIT 38, 99, 77 MuHKA 124, 153 Nederlandse Ambassade Dakar 148 Gang 38 Klapwijk en Keijsers 78 Multi Media Impuls 103 Nederlandse Bachvereniging 100 Gander, Ryan 127, 150 Kleinjan, Arthur 150 Municipal Gallery Arsenal 136, 156 Neuro Kids 104 Geld- en Bankmuseum 83, 151 Klomp, Jaap van de 150 Museaal en Historisch Perspectief New Holland 85 Gelders Erfgoed 84 KNU 43 Noord-Holland 84 NGN 74 Gemak 35 Koldo Mitxelena 139 Museo d’Art Contemporanea Nieuwe Kerk 74, 78 Gemeentemuseum Den Haag 79 Kölnischer Kunstverein 128, 154 Roma 132, 155 Nieuwe Stem 39 Generator 40 Koninklijke Tichelaar Makkum 132 Museo d’Arte Moderna No Academy 42 Gilde van Sint Joris 82 Kruip, Germaine 150 di Bologna 128, 133 Nollen 48 Van Gogh Museum 81 KSG Hoofddorp 99 Museon 78 Noordbrabants Museum 80 Govcom.org 103 Kunst en Cultuur Drenthe 99 Museum of Art & Design 144 Noordelijk Scheepvaartmuseum 83 Grafisch Museum 83 Kunst en Cultuur Noord-Holland 39, 99 Museum Beelden aan Zee 83 Noordkaap 39 Greatmore Studios 120, 145, 159 Kunst en Cultuur Overijssel 84 Museum Boijmans NP3 44 Groninger Museum 61, 79, 83 Kunstbeeld 36 Van Beuningen 48, 73, 79, 80 Nul70 75 Groninger Welvaart 97 Kunsthal Rotterdam 72, 77 Museum de Buitenplaats 83 Grote Kerk Den Haag 32, 82 Kunsthalle Bern 128 Museum Catharijneconvent 36 O Gruijthuijsen, Krist 127, 138, 150 Kunsthaus Graz 136 Museum voor Communicatie 73 OK CCA 136 Gruiter, Kees de 150 Kunsthalle Sankt Gallen 147 Museum Dhondt-Dhaenens 125, 153 Olaf, Erwin 124, 141, 142, 151 Kunsthalle Winterthur 147 Museum het Domein 79 Oldenborgh, Wendelien van 152 H Kunstkrijgers 99 Museum In ‘t Houten Huis 73 Onnen, Serge 152 Haags Historisch Museum 77 Kunstruimte Wagemans 49 Museum Kröller-Müller 79 Organizing Committee 84 Haak, Bregtje van der 150 Künstlerhaus Bremen 128 Museum Van Loon 83 OSG Singelland Drachten 42 Hal 4 41 Kunstverein Hannover 135, 156 Museum Mesdag 82 Oude Raadhuis van Warmond 100 Halle für Kunst Lüneburg 127 Kunstvlaai 39 Museum voor Moderne Kunst Oversticht 75, 100 Halsey ICA 142 Kwikkel, Jedlau 151 Arnhem 79 Hans, Ineke 132 Museum Ons’ Lieve Heer op Solder 77 P Haus der Kunst München 128, 154 L Museum voor Religieuze Kunst 80 PAC 85 Hedah 43, 50 Landgoed Fraeylemaborg 83 Museum vh Rotterdamsche Pak, Nel 152 Historisch Centrum Overijssel 97 Landschap Erfgoed Utrecht 84 Tramweg 73 Pakhuys 100 Historisch Museum Haarlem 97 Landschapstheater En Meer 38 Museum Slager 83 Paleis Het Loo 80 Historisch Museum Rotterdam 72 Lankveld, Rezi van 151 Museum Sterrenwacht Panorama Mesdag 83 Holy 97 Latvian CCA 134, 156 Sonnenborgh 73 Paradiso 48 Hooykaas, Madelon 150 Lenbachhaus Kunstbau 128 Museumhuis Groningen 84 Paradox 39, 100 Hudson Valley CCA 142 Lentos Kunstmuseum 136, 156 Museumpark Orientalis 100 Pas, Roma 152 Huis Bergh 72 Leeum 146, 159 Music Matters 100 PassePartout 101 Lieu unique 129, 154 Musters, Marcel 151 Peres 135 I Liljevalchs Konsthall 146 My First Art Collection 48 Performance Space 124, 153 ICA Londen 140 Limburgs Museum 82, 99 Pest- en Dolhuys 75 If I can’t dance 44 LMAKprojects 143 N Petrus Canisius College 101 IJ Producties 38 LOC@Zwijdrechtse Waard 42 Nabi AC 146 Pinakothek der Moderne 128, 154 Ileana Tounta CAC 130 Loch 127 NAi Uitgevers 46 Pittsburgh Cultural Trust 145, 159 Images Festival 126 Loon, Erik van 151 Napel, Alex ten 151 Planet jr 101 Imagine IC 72 Louter, Bas 151 Nationaal Cultuurbal 48 Planetart 39 Platform Garanti CAC 140, 158 T Pleinmuseum 39, 101, 148 Tag 40, 44 Pol, Jos van der 149 Tate Modern Londen 141 Pont Aleppo 139 Teatro Munganga 101 PopSport 101 Telic Arts Exchange 145 Power Plant 126, 153 Tesla 129 Presses du réel 129, 154 Theatergroep Max 102 Project Arts Centre 131 Theatergroep Werktuig 102 Prospektor 152 Toneelgroep Amsterdam 102 Protestantse Gemeente Medemblik 83 Toneelgroep Oostpool 102 PS1 CAC 144 Tools 130, 154 Topp 102 R Transcultural Exchange 145 Raum für aktuelle Kunst Luzern 147 Tuyl, Jeroen van 130 RBT Kan 75 Tuttobene 133 Redaktionsbüro Vanessa Adler 128 Twents Carmel College 43 Regional Ministry of Culture, Youth and Sports Murcia 139 U Rencontres Internationales de la Utrecht Biënnale 42 Photographie d’Arles 129, 154 Restart 137 V Restauratoren Nederland 85 Valiz 46 Richard Hutten Studio 133 Vancouver Art Gallery 126 Ridgway, Renée 152 Vandam, Hein van 152 Rijksakademie van Veemvloer 43 Beeldende Kunsten 48 Veenhof, Sander 152 Rijksbureau voor Kunsthistorische Veenman 46 Documentatie 83 Verdegaal, Trui 152 Rijksmuseum Amsterdam 78, 80 Very Disco 40 Rijksmuseum van Oudheden 75, 101 Verzetsmuseum Amsterdam 76 Rijksmuseum Twenthe 75 Videobrazil 125 Rijksmuseum voor Volkenkunde 75, 81 Viewpoint 104 Rijksmuseum het Zuiderzeemuseum 101 Villa Zebra 104 R-k Parochie OLVrouw Visual Arts Krakau 136, 156 Terhemelopneming 82 Vlieger, Carolien 152 Roaratorio 130 Volksbuurtmuseum Wijk C 83 Robodock 40 Vrede van Utrecht 102 Roermondse kartuizers 75 Roodnat, Stijn 152 W Rothuizen, Jan 152 Waag Society 104 Rush Philantropic Arts 144 Wamp 131 Russel, Silvia 152 Watch That Sound 102 Watershed Art 141 S Watou 125 Safn CAC 131 Wereldmuseum Rotterdam 83 Samkalden, Daniël 152 Werve, Guido van der 153 SCCA 138 Wham!Wham!records 153 Schaap, Femke 152 Whitechapel Art Gallery 141 Scholten, Stefan 133 Witte de With 41 Shanghai Visual Arts 126 Witte Raaf TWR 27, 45 Signal 146 WRO CMA Wroclaw 137 Singer Museum 81 Skulptur Projekte Münster 07 129, 154 Y Slot Zuylen 83 Yksi 133 Smart Project Space 44 Yo! 102 Socrates Sculpture Park 144 Solos 40 Z Somers, Wieki 152 Z33 125, 153 Sonic Acts 36 Zeitgenössische Kunst Münster 126 Sonsbeek Internationaal 40 Zelfstandige Gymnasia 42 Stadsgalerij Heerlen 79 Zaans Museum 76 Stadsmuseum Tilburg 75 Zavod K6/4 138 Stadsmuseum Woerden 83 Zeeuws Maritiem Muzeeum 83 Stedelijk van Abbemuseum 37, 76, 79 Zeeuwse Bibliotheek 83 Stedelijk Museum Alkmaar 85 Zeeuwse Museumstichting 83 Stedelijk Museum Amsterdam 76, 81, 79 ZEP 103 Stedelijk Museum Den Bosch 79 ZO! Cultuur Zuidoost 78 Stedelijk Museum Kampen 76 Zuiderzeemuseum 78, 81 Stedelijk Museum de Lakenhal 76 Stedelijk Museum Schiedam 81 Steketee, Anoek 152 Steirischer Herbst 136 Storm 37 Storm Tweetakt 101 Stormy Minutes Society 104 Stroom 42, 44, 48 STRP 40 Studio Lawrence 151 Stuk Kunstencentrum 31, 125 Swiss Institute NY 144 Synagoge Nidchei Israel 78 Colofon

Copyright 2008, Mondriaan Stichting Ontwerp: Ingeborg Scheffers, Amsterdam Druk: Drukkerij Rosbeek, Nuth Bindwerk: Handboekbinderij Geertsen, Nijmegen

Aan de inhoud van dit jaarverslag, inclusief de erin voorkomende bedragen, kunnen geen rechten worden ontleend. . 3 1 9. 8. 5. 6. 2 7. 10 4 Jaarverslag 2007 200 Mondriaan Stichting

Mondriaan Stichting Jaarverslag 2007 ) ­steund, Stichting Stichting Mondriaan Foundation ( 36 32 20 20 676 676

) ) 020 020 ( ( Jacob Obrechtstraat 56 1071 KN Amsterdam t Voor meer informatie Voor Mondriaan Stichting f e [email protected] w www.mondriaanfoundation.nl

24.140.522 besteed. 24.140.522

waarvan 368 in het buitenland. projecten Aan deze werd een bedrag van € goed ondersteuntgoed en stimuleert. ­ De Mondriaan geeft financiële ondersteuning, aan en soms ook advies, ­instellingen, bedrijven en overheden, zowel nationaal als ­internationaal. 673 projecten In 2007 werden onder De Mondriaan Stichting is een cultuurfonds is een Stichting De Mondriaan dat bijzondere projecten kunst, beeldende voor en cultureel vormgeving erf­

.

1

9.

3

8.

5

6.

2

7

10 4