Populisme En Taalgebruik in Latijns-Amerika: De Retorische Stijl Van President Chávez in Populistisch Venezuela
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Populisme en taalgebruik in Latijns-Amerika: De retorische stijl van president Chávez in populistisch Venezuela Masterscriptie Alexandra M. de Jong s0945420 MA Linguistics – Language and Communication Universiteit Leiden februari 2015 Scriptiebegeleider: prof. T. van Haaften Tweede lezer: prof. H. te Velde Samenvatting Wat voor patronen zijn er te ontdekken in de diverse speeches van oud president Chávez van Venezuela? Heeft hij een bepaalde stijl van spreken? Voor deze masterscriptie zijn er zes tekstanalyses uitgevoerd op zes verschillende speech-events van Chávez tussen 2011 en 2012. Onder het woord speech-event zijn diverse teksten te verstaan. De analyses gaan naast speeches ook over vergaderingen en een ceremoniele plechtigheid. De zes speech-events zijn: Datum Speech-event 20.12.2011 1 .Reunión plenaria del Mercosur 22.06.2012 2. Chávez y Ahmadineyad 07.08.2012 3. Venezuela potencia Deportiva 19.09.2012 4. Encuentro con la juventud 07.10.2012 5. Concentración Balcón del Pueblo 08.11.2012 6. Jueves 8 noviembre Tijdens de tekstanalyse is er op diverse kenmerken gelet, bijvoorbeeld op het gebruik van diverse stijlmiddelen. Stijlmiddelen die het effect van een versterkt wij-gevoel beogen, het nationalisme in Venezuela versterken, stijlmiddelen die ook de welwillendheid van het publiek vergroten. Allereerst is er een door middel van een bottom up analyse gekeken naar de opvallende kenmerken in Chávez zijn speech-events. Vervolgens is er dieper ingezoomed door middel van een top down analyse en zijn er vier patronen gevonden in Chávez zijn speech- events. Deze vier patronen komen terug in de zes speech-events. De patronen zijn: Het uiten van dankbaarheid en affectie Het verwijzen naar Simon Bolívar Het benoemen van een vijand Het gebruik van humor Deze vier patronen laten zien dat Chávez een bepaalde stijl van spreken heeft. Deze stijl wordt gekenmerkt door middelen die het wij-gevoel vergroten en de welwillendheid versterken van 1 het publiek. Door dankbaarheid en affectie te uiten wordt de welwillendheid van het publiek van Chávez vergoot en alsmede het wij-gevoel versterkt. Door naar Bolívar te verwijzen en hem te gebruiken als een historisch argument kan Chávez als het ware de geschiedenis mixen met het nu. Chávez vergelijkt zijn politieke situatie met die van Bolívar destijds. Hij probeert de revolutionaire gevoelens van zijn publiek in te zetten voor de strijd die hij nu voert. Het gebruik van Bolívar als historisch argument zou het effect van een versterkt wij-gevoel kunnen beogen. Het derde patroon, het benoemen van een vijand, is ook wat vaak terug komt in de speech- events. Chávez gebruikt het imperialisme vaak als vijand. Ook dit patroon zou als effect kunnen hebben dat zijn publiek een versterkt wij-gevoel verkrijgt. Als laatste gebruikt Chávez veel humor in zijn speech-events. Door het gebruik van humor wordt de afstand met het publiek verkleind en de welwillendheid vergroot. Door het verkleinen van afstand zou het zo kunnen zijn dat het wij-gevoel versterkt wordt. Door de tekstanalyses van de zes speech-events is gebleken dat Chávez gebruikt maak van middelen die voornamelijk het effect hebben dat het wij-gevoel vergroot en de welwillendheid van het publiek wordt versterkt. Deze uitkomsten zijn in overeenstemming met eerder gedaan onderzoek over de stijl van Chávez. 2 Inhoudsopgave Lijst van tabellen 5 Vooraf 6 Inleiding 7 Hoofdstuk 1. Populistisch Latijns-Amerika 9 1.1 Latijns-Amerikaans populisme, de politieke context 9 1.2 Latijns-Amerikaans populisme, het taalgebruik 11 1.3 Chávez’ populisme 12 Hoofdstuk 2. Theorie en Methodologie 15 2.1 Theorie – een retorische analyse 15 2.2 Methodologie 17 2.2.1 Het corpus 17 2.2.2 Bottom up analyse – de stijlkenmerken 18 2.2.3 Top down analyse – de patronen 20 Hoofdstuk 3. Analyses speeches Chávez 22 3.1 Algemene bevindingen – bottom up analyse 22 3.1.1 Latijns-Amerika 22 3.1.2 Dankbaarheid 23 3.1.3 Vijandschap 23 3.1.4 Tropen 24 3.2 Chávez’ patronen – top down analyse 25 3.2.1 Chávez’ dankbaarheid en affectie 26 3.2.2 Bolívar, een rode draad door Chávez zijn speeches 29 3.2.3 Schetsen van een vijand verbroedert 32 3.2.4. Humor tijdens Chávez zijn speeches 35 3.3 Chávez’ stijl 38 Conclusie 39 Bibliografie 42 3 Bijlage 46 1. Vergelijking retorische middelen 46 2. Vertalingen speeches 50 3. Originele teksten van de speech-events 83 4 Lijst van tabellen Titel blz Tabel 1. Gebruik nationalistische kenmerken overwinningsspeech Chávez 2012 14 Tabel 2. Geanalyseerde speeches Chávez 18 Tabel 3. Kenmerken geanalyseerde speeches Chávez 19 Tabel 4. Patronen Chávez 20 Tabel 5. Bedanken van andere sprekers en/of landen 26 Tabel 6. Woorden van affectie aan de ander 26 Tabel 7. Historisch argument – Bolívar 29 Tabel 8. Imperialisme als vijand 33 Tabel 9. Europa als vijand 33 Tabel 10. Kapitalisme als vijand 33 Tabel 11. De Verenigde Staten als vijand 33 Tabel 12. Humor 35 5 Vooraf “A mí no me tumba nadie. Derrotar a Chávez es como tragarse un crisol de aluminio o una barra candente de acero. Ni muerto me sacan de Miraflores” Hugo Rafael Chávez Frías, Venezuela, 2008. “Niemand zal mij afstoten. Het vergaan van Chávez is onmogelijk, het is net als het slikken van een hete stalen staaf. Noch de dood zal mij weghalen uit het presidentiële paleis.” Wijlen president Chávez staat bekend om zijn bijzondere uitspraken. Hij noemde voormalig president Bush een ezel en hij gaf de Verenigde Staten de schuld van zijn ziekte. Het taalgebruik van deze welbespraakte man is dan ook een mooi object van studie voor een masterscriptie over Taal en Communicatie. Tijdens de colleges van het masterseminar Politiek Debat aan de Universiteit Leiden stond de vraag centraal wat is er toelaatbaar tijdens een politiek debat. Wat is er wel en niet toegestaan op het gebied van taalgebruik? Wat zijn de regels en conventies en welke normen gelden er? Het antwoord op deze vraag is cultuurafhankelijk. Latijns-Amerika kent een geschiedenis van kolonialisme, vele revoluties en opkomende machten. Het zoeken naar de grens van wat wel en wat niet gezegd mag worden komt tot uiting in het gebruik van drogredenen en van diverse retorische stijlmiddelen. Welke heeft president Chávez vaak gebruikt? Wat waren patronen in zijn speech-events en hoe is zijn stijl te omschrijven? Het schrijven van deze scriptie heb ik ervaren als een enerverend leerproces. Enerzijds was het onderwerp heel interessant en uitdagend, anderzijds had ik soms genoeg van Chávez zijn welbespraaktheid. Graag wil ik mijn scriptiebegeleider prof. Van Haaften bedanken voor zijn enthousiasme over dit onderwerp, zijn commentaar op mijn stukken en zijn geduld. Daarnaast ook een woord van dank aan mijn ouders en iedereen die veel koffie met mij heeft gedronken om de dagen in de universiteitsbibliotheek toch wat aangenamer te maken. Alexandra de Jong 6 Inleiding Mijn interesse in het populisme is gewekt door mijn bachelor Latijns-Amerikastudies. Ik leerde veel over politiek en cultuur in Latijns-Amerika en ondervond in de zomer van 2010 in Argentinië aan den lijve hoe het er daar aan toe ging. Populisten hebben charimsa, daarnaast weten ze publiek te mobiliseren. Ze zeggen iets en overtuigen vervolgens. Perón, een Argentijse populist was een politiek fenomeen, zijn toespraken met opzwepende teksten zorgden er voordat hij zijn publiek kan mobiliseren. Niet alleen zijn charme was effectief, maar het ligt zeker ook aan het taalgebruik en de presentatie. Wanneer doe je het goed en wanneer ga je net te ver? Er gelden conventies, normen en regels voor taalgebruik in het politieke debat. Het vak Politiek Debat vergrootte mijn interesse in dit onderwerp. Deze masterscriptie bevat een retorische analyse met als casus wijlen president Chávez van Venezuela. Chávez staat bekend om zijn uitgesproken mening, zijn vijandschap jegens de Verenigde Staten toe, de goede band die hij had met Iran en zijn eigen televisieprogramma. De vraag die centraal staat in deze scriptie is of de stijl van Chávez kenmerkend is voor het populisme en of Chávez zijn retorische middelen inzet om een bepaald effect te bereiken bij zijn publiek. Eerst wordt er in hoofdstuk 1 uitgezoomd en wordt er gekeken naar populistisch Latijns- Amerika. Wat is het populisme precies, wat wordt er onder populisme verstaan en hoe is het ontstaan in Latijns-Amerika? Er wordt gekeken naar de politieke context en vervolgens naar het taalgebruik binnen populistisch Latijns-Amerika. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 2 ingezoomd op de theorie en methodologie van deze scriptie. Wat vertelt de theorie over retorsiche analyse en wat zijn de middelen die daarvoor in te zetten zijn? Voor deze masterscriptie zijn er in totaal zes speech-events van Chávez vergeleken. Onder het woord speech-events vallen diverse typen uitgesproken teksten, waaronder speeches, maar ook een vergadering en een ceremoniele plechtigheid. De speech-events vonden plaats in 2011 en 2012 voor en na de verkiezingen van 7 oktober 2012. Alle zes speech-events hebben een verschillend publiek. De casussen zijn geanalyseerd in hoofdstuk 3. Deze betreft de stijl in de geselecteerde speech- events van Chávez. De analyses zijn gebaseerd op de teksten van de speech-events. De analyses worden besproken en er wordt getoond hoe vaak president Chávez de retorische stijlmiddelen gebruikt per speech-event. De uitkomsten van deze analyses worden weergegeven in tabellen en nader toegelicht aan de hand van een aantal citaten uit de speeches. Er wordt ook gekeken of president Chávez deze middelen vaker gebruikt dan zijn collega’s. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat de stijl van Chávez is. Wat is er opvallend en wat markeert zijn stijl? 7 Als laatste volgt er een conclusie. Hier wordt de theorie gekoppeld aan de uitkomsten van de analyses. Zet president Chávez deze retorische middelen in om zijn achterban te mobiliseren? Is zijn stijl kenmerkend voor het populistische Latijns-Amerika? Dit hoofdstuk zal de bevindingen en uitkomsten weergeven.