België En De Bomluc Barbé De Rol Van België in De Proliferatie Van Kernwapens
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
België en de bomLuc Barbé De rol van België in de proliferatie van kernwapens 3 Inhoudsopgave Inleiding 7 DEEL 1: DE FEITEN 11 1. Van Belgisch Congo over Olen naar Hiroshima 13 1. Een erts met gigantische mogelijkheden 13 2. “Onze Kongo” 14 3. De Tweede Wereldoorlog 15 4. Een akkoord dat stof doet opwaaien 17 5. Geheimhouding en de eerste leugen 19 6. De eerste atoombommen 20 7. Nucleair afval 21 8. Uranium voor de Britten en de Duitsers 21 9. Uranium naar andere oorden 23 10. Russische spionnen in ons land? 25 11. Een Belgisch kernwapenprogramma? 29 12. Het Congolese uranium, vaststellingen & besluiten. 31 2. Het non-proliferatieverdrag en het Internationaal Atoom Energie Agentschap 35 1. De droom van de generaal 35 2. De droom van de wetenschapper 37 3. Landen met kernwapens 40 4. Brandhaarden met kernwapens 42 5. De strijd tegen de nucleaire proliferatie versus het eigenbelang 43 4 3. Van Olen naar Dimona: Congolees uranium voor Israël 45 1. Een vergeten boek 45 2. Van Auschwitz naar Dimona 46 3. Van Olen naar Dimona 52 4. Enkele bedenkingen 55 5. Israëliërs in Mechelen, anno 1961 58 6. België & Israël: nabeschouwingen 59 4. Korte geschiedenis van de Belgische nucleaire sector 61 1. Een aantal vaststellingen 66 5. Pakistan 69 1. Inleiding 69 2. De Pakistaanse nucleaire sector, van de onafhankelijkheid tot nu. 69 3. Vaststellingen & analyse 85 4. En België in dit alles? 94 5. Het “ALSTOM- Deleuze-dossier” 116 6. IRAK: Saddam en kernwapens 123 1. Ook Saddam wil de bom 123 2. Van Puurs en Engis naar Irak 126 3. Wie wist het…? 129 4. Belgen in Irak (bis) 131 5. Slotbeschouwing 132 7. Iran 133 1. Een land van contradicties 133 2. Taarof, gholov en uranium 133 3. Grootsheid en vernedering 135 4. Het Iraanse nucleaire programma 136 5. De onthulling 140 6. Waarom wil Iran de bom? 144 7. Wie beslist in Iran? 147 8. De dag dat Iran de bom heeft 148 9. Een militaire aanval op Iran? 149 10. Israël en Iran 152 11. De Belgen in Iran 159 8. Libië 175 1. Het Libische kernwapenprogramma 175 5 2. En de Belgen? 178 9. Het Verre Oosten 181 1. Zuid-Korea 181 2. Taiwan 182 3. China 184 DEEL 2: VASTSTELLINGEN & AANBEVELINGEN 185 10. Waar staan we vandaag? 187 1. Twintigduizend kernwapens 187 2. De Koude Oorlog, een vage herinnering 188 3. Kernwapens en risico’s 190 4. De situatie in de negen kernwapenstaten 193 5. Een geschiedenis van verrassingen 197 6. Macht en onmacht van de CIA 198 11. Het non-proliferatieverdrag en het Internationale Atoom-energieagentschap (IAEA): succes of mislukking? 201 12. Waarom wil een land een kernwapen? 209 13. 65 jaar nucleaire bewapening: “desnoods eten we gras” 213 14. De moeilijke verhouding tussen kernwapens en democratie 217 15. De rol van het leger. 223 16. Een specifieke besluitvorming & communicatie 227 1. De leugen 227 2. Geheimhouding 231 3. Ambiguïteit 232 4. Sluipende besluitvorming 235 5. Een staat in de staat? 238 6. De strategische enclave van Itty Abraham 239 7. De technopolitieke regimes van Hecht 240 17. Exportregimes 243 18. Quid Europa? 247 6 19. Quid België? 249 1. Nucleaire amnesie 249 2. Schuld & boete 250 3. België op de internationale scène 251 4. Waar het werkelijk om draait 252 5. Het federale exportbeleid vandaag 253 6. Een uitstap uit de plutoniumindustrie? 255 7. Ons land en zijn onverwerkt verleden 255 8. Het soevereine België? 257 20. Het beleid in de drie Belgische Gewesten. 259 1. Vlaanderen 259 2. Brussel 263 3. Wallonië 264 4. Twee nieuwe vredesinstituten? 264 5. Een Comité Exp? 265 21. De houding van de Belgische bedrijven op het gebied van nucleaire export 267 1. Union Minière 267 2. Belgonucleaire 268 3. De Generale Maatschappij 270 4. Het lobbywerk van bedrijven 271 22. Het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) 273 23. Wetenschappers & universiteiten 277 24. Kernwapens de wereld uit? Een nieuw bondgenootschap tussen idealisten en realisten? 281 1. Van de strijd tegen nucleaire bewapening naar de strijd tegen nucleaire proliferatie 285 2. De val van Curtis LeMay 287 3. Een wereld zonder kernwapens? 289 4. Geld 293 Bibliografie 295 Trefwoordenlijst 301 Speuren in archieven 311 7 Inleiding Christophe Derenne, directeur van de Franstalige think thank Etopia, vroeg me in de len- te van 2009 een boek te schrijven over de proliferatie of verspreiding van kernwapens en de rol van België daarin. Ik ging met plezier op de vraag in. Ik heb me in de tijd als kabi- netschef van gewezen staatssecretaris voor Energie Olivier Deleuze in de export van proli- feratiegevoelig materiaal verdiept en sindsdien de problematiek vanop afstand gevolgd. Bovendien is er de laatste jaren in ons land nauwelijks iets gepubliceerd over de prolife- ratie van kernwapens tenzij enkele wetenschappelijke studies en artikels. Een overzicht van Belgische bedrijven die de laatste halve eeuw in kernwapenprogramma’s een rol gespeeld hebben is nog nooit opgesteld. Hoog tijd om dat eindelijk te doen. Ik heb een tiental kernwapenprogramma’s bestudeerd en gecheckt welke Belgische bedrijven er bij betrokken waren. Dat was geen gemakkelijke klus, want heel wat officiële gegevens, bv. exportvergunningen, zijn niet openbaar. Het was dus puzzelen op basis van parlemen- taire vragen, eigen opzoekingswerk in archieven, studies van buitenlandse experts etc. Als ik nu alles op een rijtje zet, stel ik vast dat ik veel meer gevonden heb dan ik ooit had durven hopen, goed wetende dat mijn ‘inventaris’ niet anders dan onvolledig kan zijn. Het eerste deel van dit boek is het resultaat van een mengsel van wetenschappelijk onderzoek en onderzoeksjournalistiek. Ik zet er zakelijk de feiten op een rij voor Iran, Irak, Libië, Pakistan, Israël, Zuid-Korea en Taiwan en vermeld welke Belgische bedrij- ven een rol gespeeld hebben in een (mogelijk) kernwapenprogramma. De hoofdstukken over Pakistan en Iran zijn het meest uitgewerkt. De ontwikkelingen in die twee landen zijn bijzonder belangrijk voor de rest van de wereld en verdienen al onze aandacht. Voor alle duidelijkheid: de meeste bedrijven in ons land zijn te goeder trouw en willen absoluut geen geld verdienen door mee te werken aan een kernwapenprogramma waar 8 ook ter wereld. Het is absoluut niet mijn bedoeling om onze bedrijven in een slecht daglicht te stellen. Maar we moeten het licht van de zon niet ontkennen. Sinds de jaren ‘40 van de vorige eeuw hebben ook Belgische bedrijven een rol gespeeld in meerdere kernwapenprogramma’s. Als we daar komaf mee willen maken, moeten we eerst goed in detail het verleden analyseren om vervolgens beleid uit te stippelen dat dit vermijdt. Om de hoofdstukken over de verschillende landen goed te kaderen, snij ik eerst enkele andere thema’s aan. Het eerste hoofdstuk van het boek gaat, hoe kan het anders, over het Congolese uranium voor de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Daarna geef ik een korte geschiedenis van de nucleaire sector in ons land en van het internationale beleid tegen de proliferatie van kernwapens. In het tweede deel van het boek maak ik een ‘systeemanalyse’. Waarom willen landen kernwapens? Welke houdingen en strate- gieën ontwikkelen ze daarvoor? Hoe komt het dat ons land, dat van bij de oprichting van de Verenigde Naties in 1945, de kaart van de non-proliferatie getrokken heeft, zelf een actieve rol gespeeld heeft in de proliferatie ervan? Waarom gaat de Vlaamse regering zo losjes om met exportdossiers van proliferatiegevoelige technologie? Ik zal die vragen uitvoerig behandelen en een aantal heel concrete beleidsvoorstellen formuleren. Ik wil ook vermelden waarover dit boek niet gaat. Het behandelt niet, tenzij in de marge, de houding die ons land formeel in diplomatieke kringen heeft aangenomen over kern- wapens en de verspreiding ervan. Dat is ook boeiend, maar veel voorspelbaarder. Het gaat er mij om wat er achter de schermen gebeurt. Ik behandel ook niet de ’safeguards- problematiek’ en het beleid van het Internationaal Atoomenergieagentschap. Dat is ook allemaal heel belangrijk maar daarover bestaan al voldoende boeiende publicaties. Een ander aspect is de problematiek van ballistische raketten die sommige landen ontwik- kelen om kernkoppen te transporteren. Ons land heeft zich ingeschreven in internatio- nale controleregimes op uitvoer van materialen en technologieën die daarvoor gebruikt kunnen worden. In welke mate ons land die afspraken ook respecteert, levert stof voor een nieuw boek. Waar heb ik mijn informatie gevonden? Ik kan mijn bronnen in drie categorieën inde- len. Eerst en vooral de toegankelijke informatie in de pers en op het internet. Dan heb ik een hele reeks Engelstalige en Franstalige boeken gelezen die bij ons niet of nauwe- lijks te vinden zijn maar vaak enkele boeiende bladzijden over België bevatten. Noem het maar ‘openbare maar voor de doorsneeburger moeilijk toegankelijke informatie’. Ik ben de laatste twee jaar een heel goede klant van amazon.uk en amazon.fr geworden. Ten slotte had ik toegang tot de archieven van Tractionel, een van de aandeelhouders van Belgonucleaire, een van de belangrijkste bedrijven in de nucleaire sector. Ik vond daarin zaken die nog nooit gepubliceerd werden en een nieuw licht werpen op een van de belangrijkste bedrijven in de nucleaire sector van ons land. 9 Dit boek is geen alles omvattend wetenschappelijk werk. Daarvoor ontbrak de tijd en de toegang tot belangrijke archieven. “Wie een volmaakt boek wil schrijven, komt nooit rond”, zeggen de Chinezen. Het kan dus dat belangrijke projecten van Belgische bedrij- ven in een of ander kernwapenprogramma ontbreken. Mijn opzet was niet zozeer het laatste detail van de betrokkenheid van ons land bij de verspreiding van kernwapens te beschrijven. Mijn opzet was om de grootste dossiers in enkele belangrijke landen toe te lichten en – vooral – om de logica erachter op te sporen. Om een ruimer publiek dan de experts te bereiken, heb ik zoveel mogelijk moeilijke technische termen vermeden.