SAMENWERKEN AAN ONS CULTUURLANDSCHAP Landschapsbeheer Zeeland

NR. 4 | WINTER – 2019 COLOFON | NR. 4 | WINTER – 2019 | KWARTAALBLAD JAARGANG 33

Een uitgave van Stichting Landschaps­beheer Zeeland Redactie- en bezoekadres: (SLZ). Wordt vier keer per jaar verzonden aan vrijwilligers Klein Frankrijk 1 in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomst­ 4461 ZN Goes houders, relaties en medewerkers. Tel. 0113-23 09 36 [email protected] Redactie: www.landschapsbeheerzeeland.nl Caroline Geluk, Joan van der Velden, Iman Labruyère, Lucien Calle, Sandra Dobbelaar IBAN NL93 RABO 0380 5172 56

Verder werkten aan dit nummer mee: Abonnement Thomas Collette, Peter de Hoop, Bram Wisse, Neem nu een abonnement en ontvang jaarlijks onze Nico Baart, Foort Minnaard, Ida Doorenweerd, 4 edities voor slechts €15,– per jaar. Pieter Voets, Karin Mol, Elly Jacobusse Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/kwartaalblad Advertenties: Ook uw advertentie in deze brochure? ISSN nummer 0380517256 Bel SLZ, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden. Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor Foto omslag: Natuurwerkdag in Krabbendijke behoud, beheer en aanleg van kleine landschaps­ Foto: Pieter Voets elementen. Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl Foto inzet: Winnaar Gouden Jirizaag 2019 voor meer informatie. Adrie Dijkhuizen krijgt de zaag uitgereikt door zijn kinderen. Dit blad is gedrukt op chloorvrij gebleekt papier Foto: Pieter Voets afkomstig uit verantwoord beheerde bossen en wordt verstuurd in een biologisch afbreek­bare folie. Met dank aan alle fotografen. SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen Postcode Loterij en Provincie Zeeland. doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen. Op deze uitgave zijn ons privacy statement en algemene voorwaarden van toepassing. Deze zijn te lezen op onze website.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke - Oplage: 1550 ex.

Uitreiking eerste exemplaar boekje ‘Wandelen in Zeeland op het bevrijdingspad, Slag om de Schelde’ door vrijwilliger Theo Klanke aan gedeputeerde Anita Pijpelink. Foto: Sylvia Tuinder Het winnende erf van de Erftrofee 2019: fam. Kodde uit Arnemuiden. Foto: SLZ

Inhoud

• Veilig op 1 ...... 02 • Gouden Jirizaag 2019 ...... 04 • Buitendijkse ’Hollestelle’ Anna Jacobapolder ...... 06 • Monumentale bomen in Borsele en Reimerswaal ...... 08 • Nieuwe medewerkers ...... 13 • Biodiversiteit en landbouw gaan hand in hand samen ...... 17 • Oorlogsmonument Slag om Dishoek ...... 19 • Nico wandelt op het Bevrijdingspad ...... 21 • Natuurwerkdag 2019 ...... 26 • Opening wandelnetwerk Tholen ...... 29 • Kort Nieuws ...... 30 • Vrijwilligersorganisatie stelt zich voor: Onderhoudsploeg hoogstamfruitbomen ...... 33 • Agenda ...... 34

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 1 Veilig op 1

Door: Pieter Voets, SLZ

Wegafzetting aan de Binnendijk. Foto: Pieter Voets

‘Veilig op 1’ is een landelijke campagne en arbocatalogus (https://agroarbo.nl/) waar- heeft als doel het aantal dodelijke onge- in de actuele stand van zaken rond de vallen in de agrarische sector naar bene- regels en te nemen maatregelen staan. den te brengen. Deze campagne heeft bewustwording als doel en biedt ook Langs de weg allerlei tools om het werk veiliger te Onder andere met de aanschaf van nieuw maken. Uiteraard sluit SLZ zich daar bij aan gereedschap en het geven van cursussen omdat een veilige werkplek voor onze geven wij als SLZ dit vorm. Zo heeft SLZ medewerkers en vrijwilligers essentieel is. geïnvesteerd in nieuw ‘afzet’-gereedschap dat voldoet aan de nieuwste veiligheid­ Bewustwording seisen om veilig langs wegen te werken. Waar gewerkt wordt zijn risico’s op onge- Daarnaast is ook de cursus ‘Werken langs vallen aanwezig. Zeker ook bij het werk de weg’ weer gegeven zodat het gereed- dat SLZ uitvoert op moeilijk bereikbare schap ook goed ingezet kan worden. plaatsen, werken in bomen, langs wegen en met machines. Daarom is het belangrijk Snoeien op hoogte dat zowel medewerkers als vrijwilligers Bij het snoeien van hoogstambomen zich hier bewust van zijn en dat er samen wordt op hoogte gewerkt. Er wordt gewerkt wordt aan het verkleinen van gewerkt vanaf een ladder waarbij de risico’s en het voorkomen van ongevallen. persoon een positioneringssysteem aan Hierbij maken we gebruik van de heeft en zich zo vastzet aan de boom

2 en de handen vrij heeft om te snoeien. In dat geval knotten we vanuit de Ook hiervoor zijn cursussen gegeven boom met een klimgordel. Hiervoor zowel voor de ‘oude’ als de ‘nieuwe’ heeft een aantal medewerkers een vrijwilligers en zijn extra positionerings­ cursus gevolgd om dit te mogen doen. systemen aangeschaft. Ook het knotten van bomen willen we Natuurlijk zijn we op nog veel meer goed en veilig doen. Meestal wordt er manieren bezig met veiligheid maar geknot met handgereedschap maar af we hopen zo enig inzicht te geven en toe is het ook nodig om met een hoe we als SLZ met dit onderwerp kettingzaag te knotten wanneer de bezig zijn. takken te zwaar zijn. Omdat ketting­ Interessante sites over veilig werken: zagen niet vanaf een ladder mag, Veilig op 1: wordt er met een platform gewerkt. https://www.zeroaccidents2020.nl/ We werken op de mooiste locaties in Arbocatalogus: Zeeland maar soms staan de bomen https://agroarbo.nl/ ook midden in het struweel waar het VBNE: platform niet neergezet kan worden. https://www.vbne.nl/producten/

Veilig knotten met kettingzaag. Foto: Jacco Karelse

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 3 Gouden Jirizaag 2019 Door: Thomas Collette, bestuurslid SLZ (aandachtsgebied vrijwilligers/bewonersparticipatie)

Ieder jaar wordt de Gouden Jirizaag als heeft en of de kandidaat al eerder een blijk van waardering uitgereikt aan een keer genomineerd is. vrijwilliger van Stichting Landschaps­ beheer Zeeland. Dit jaar is de Gouden Maar waaróm is Adrie nu dit jaar de Jirizaag uitgereikt aan Adrie Dijkhuizen. winnaar? Adrie scoorde bij alle criteria hoog. Hij is Ereprijs sinds 2015 actief in de doordeweekse Vrijwilligers zijn uitermate belangrijk voor groepen op maandag, woensdag en de activiteiten die SLZ jaarlijks uitvoert. donderdag en vooral heel handig met Het is daarom leuk om eens per jaar machines. Al snel was hij ploegleider van het vrijwilligerswerk in het landschap eens extra in het zonnetje te zetten. Als bestuurslid vanuit de vrijwilligers, zie ik deze ereprijs als het symbool voor de waardering van de bijdragen van alle vrijwilligers en vrijwilligersgroepen.

Procedure De kandidaten voor de prijs worden voor- gedragen vanuit de vrijwilligersgroepen zelf. De werkorganisatie maakt hieruit een selectie en legt die voor aan een onafhan- kelijke jury. Hierin zitten naast mijzelf, de winnaar van vorig jaar, Wim Roose, en de beleidsmedewerker van de Provincie Zeeland, Monica Schra- Anthonisse, die contactpersoon is van SLZ. Vervolgens komt de jury bijeen om de daadwerkelijke winnaar te selecteren. Hierbij worden de kandidaten getoetst aan de volgende criteria: de inzetbaarheid, het aantal jaren dat men actief is binnen het werkveld, of men een voorbeeldrol vervult, welke specifieke kwaliteiten men

4 de maandaggroep. Mensen van de Uitreiking prijs instelling ‘Zeeuwse Gronden’ werken De uitreiking van de prijs vond plaats ook regelmatig mee en zij hebben tijdens een werkdag in het Oranjebos ervaren dat het erg prettig is om met op maandag 30 september 2019. Adrie samen te werken. Dat geldt Hij was volkomen verrast, maar ook overigens ook voor medewerkers van zichtbaar geroerd toen hij de zaag SLZ en de medewerkers van de andere door zijn zoon en dochter uitgereikt groepen waarin hij actief is. Om te kreeg. Ter afsluiting zijn we met het illustreren wat zijn betrokkenheid bij hele gezelschap nog gezellig wezen het werk is bleek uit het feit dat toen lunchen in Hofstede Elzenoord te hij zijn enkel had gebroken hij nog Vrouwenpolder. steeds de werk­planning verzorgde. Samengevat een zeer terechte winnaar!

De winnaar met zijn vrouw en kinderen en juryleden Thomas en Wim. Foto: Pieter Voets

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 5 Buitendijkse ’Hollestelle’ Anna Jacobapolder Door: Bram Wisse, lid van de Heemkundekring Philippuslandt

Hollestelle bij Anna Jacobapolder. Foto: Marcel Klootwijk

Wie bij de veerhaven van Anna Jacoba­ Wat is een hollestelle? polder de Sluisweg inslaat en deze ruim De naam hollestelle wil eigenlijk zeggen 1,5 km volgt in noordoostelijke richting, een holle stelle of stelberg. Deze stelber- bevindt zich bijna op een zeer bijzondere gen waren kunstmatig opgehoogde locatie. Je moet nu alleen de dijk nog over vluchtplaatsen die dateren uit de tijd van om oog in oog te staan met een van de de vroege Middeleeuwen, toen nog geen weinige buitendijkse hollestellen van van de schorren in dit gebied bedijkt Nederland. waren. De naam stelberg komt van het woord stellenaar, dat was de vroegere Ooit kwamen dergelijke hollestellen overal naam voor schaapsherder. verspreid in het Zeeuwse getijdenland- De stelbergen dienden ervoor dat de schap voor. Holle stellen werden aange- schaapsherders met de schapen bij hoge legd op schorren. Er zijn in het Zeeuwse waterstanden een toevlucht hadden. Deltagebied veel ‘stellen’ geweest. Op Er werd boven in de berg een drinkput oude kaarten zijn deze op voormalige gegraven waarin regenwater bleef staan, schorgebieden terug te vinden. De oudste zo beschikte men over drinkwater voor vermelding dateert van 1356. de schapen. Rond deze drinkput ligt een omwalling om het zoute zeewater buiten te houden.

6 Buurt-stelbergen was ten noorden van de boerderij De hollestelle bij Anna Jacobapolder ’t Hof Rumoirt en de andere, de wordt al in ca. 1673 op kaarten Zijpsche Stelberg in de zuidwest- genoemd, maar men vermoedt dat de hoek van de Anna Jacobapolder. stelberg dateert uit de zestiende eeuw. Bij de bedijking van de Anna Jacoba­ Bijzonder polder bleef alleen langs de noord­ Het bijzondere van deze enige op de zijde, tegen het Slaak een stukje schor Rumoirt schorren overgebleven vrij van bedijking. Juist hier, aan de buitendijkse Hollestelle is dat hij zoet rand van de Rumoirt schorren, lag één water heeft, waarvan de kwaliteit van van de holle stellen: de Bruinisser stel- het water niet onder doet of zelfs beter berg. Overigens lagen twee andere is dan de kwaliteit van kraanwater. stelbergen ook op de Rumoirt schorren, In deze hollestelle groeien dan ook waarvan de Fliplandse Stelberg gelegen zoetwaterplanten.

Kaart 1866. Bron: J. Kuyper, Uitgave Hugo Suringar Leeuwarden. - Gemeente Atlas van Nederland

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 7 Enorme plataan en vleugelnoten in het Groente parkje in Krabbendijke. Alle foto’s: Lucien Calle

Monumentale bomen in Borsele en Reimerswaal Door: Lucien Calle, SLZ

Wie vanuit de lucht naar de gemeenten bijna de hele oppervlakte binnen de Borsele en Reimerswaal kijkt, ziet naast twee kilometer vanaf de Wester- of een paar overeenkomsten ook aardig wat Oosterschelde­ ligt. In die open gebieden verschillen. De polders die aan Wester- of zo dicht bij het grote water is het niet Oosterschelde grenzen zijn grootschalig optimaal voor bomen. Daar heerst de en open van karakter. Dat geldt in de wind. Een verschil tussen beide gemeen- Zak van Zuid-Beveland grofweg zuidelijk ten is dat Borsele midden in de Zak wel van de lijn ’s Heeren­hoek, Driewegen, een kleinschalig gebied heeft, waar bijna Oudelande en Ellewoutsdijk. Voor alle dijken beplant zijn en er voor bomen Reimerswaal­ geldt dat zelfs voor het een veel gunstiger micro­klimaat heerst. grootste deel van de gemeente, waarvan

8 Reimerswaal maal aangetast door de Bloedings­ Het merendeel van Reimerswaal is ziekte en zullen successievelijk worden nieuw land, ingeklemd tussen de gerooid. Hoe zonde! Daarnaast lijkt de Scheldes. Er is brak grond- en kwelwa- hoeveelheid klachten over vallende ter en soms zware zeeklei, en ook nog blaadjes en wortelopdruk toe te eens deels overstroomd bij de nemen’. Watersnoodramp. Gwendal Uytdewilligen, beleidsambtenaar van Monumentale bomen de gemeente Reimerswaal: ’Op deze Waar moet je in Reimerswaal naartoe gronden zouden van nature populie- als je monumentale bomen wilt zien? ren, elzen, essen en wilgen gedijen. Gwendal: ’Bomen die ik zelf het bezoe- Deze soort bomen worden vaak niet ken waard vind zijn de monumentale oud genoeg om een monumentale treurbeuk op begraafplaats van status te krijgen. Dat maakt onze Yerseke, de potentieel-monumentale monumentale bomen op zich al een plataan in de muziektuin (Boomdijk) te wonder, dat ze er nog staan. Met alle Hansweert, de enorme monumentale boomziektes, schimmels en insecten- Vleugelnoot en Plataan in De Groente aantastingen wordt het behouden van (parkje) in centrum Krabbendijke. In volwassen bomen steeds meer een uit- het park De Groente is op dit moment daging. De monumentale paardenkas- een hele reconstructie gaande, waarbij tanjes in Reimerswaal zijn vrijwel alle- met grote inspanningen en innovatieve

Monumentale treurbeuk op de begraafplaats van Yerseke

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 9 toepassingen wordt gewerkt om zoveel dat zo’n 56 openbare bomen. Er zijn daar- mogelijk bomen te sparen en de groei- naast ook nog particuliere monumentale plaats van de monumentale bomen zo bomen. De gemeente heeft in de APV kap- min mogelijk te verstoren. In de kern regels vastgesteld. Bomen in achtertuinen Rilland staan veel grote en potentieel zijn vrij van vergunning, zo ook coniferen. monumentale bomen, in het verleden Bomen waar wel een kapvergunning voor heeft hier een bomenminnende burge- nodig is (dikker dan 20 cm) worden per meester veel mooie en bijzondere soorten boom beoordeeld en vrijwel altijd wordt laten aanplanten. een op de locatie afgestemde herplant- plicht opgelegd. Wanneer herplant in de Kapvergunning openbare ruimte niet mogelijk is, geeft de Gemeente Reimerswaal heeft op de gemeente bomen cadeau aan de bewo- gemeentelijke lijst van waardevolle bomen ners op basis van vrijwilligheid. Deze zowel de herdenkingsbomen als de bomen moeten wel in de voortuin worden Bomenstichting-bomen en de potentieel geplant. monumentale bomen staan. In totaal zijn

Grenslinde Lewedijk, Lewedorp

10 Borsele hoe werkt dat dan? Jacob: ’Rijen Kenmerkend voor Borsele zijn de vele bomen op dijken, daar moet ook altijd grenslindes, al dan niet op vliedbergen. een omgevingsvergunning voor wor- Veel van deze grenslinden zijn al erg den aangevraagd. Wij eisen vervolgens oud, mogelijk wel al enkele eeuwen. herplant op 5m van de stobbe. Maar Bijna alle dijken zijn er met bomen het gaat ook om de instandhouding beplant met een veelheid aan soorten. van beeldkwaliteitsplannen bij nieuw- Naast populieren zijn er wilgen, essen, bouwwijken. En er is de Instand­ eiken en ook nog steeds wel veel iepen.

Daarnaast zijn met name in ’De Zak’ de vele erven rijkelijk beplant, wat het gebied een groene uitstraling geeft. In de dorpjes staan oude bomen bij ker- ken en begraafplaatsen. Volgens de Bomenstichting staat de oudste treur- beuk van Nederland bij de katholieke De Grote dijk bij Heinkenszand, kerk Heilige Blasius in Heinkenszand. In met Lobel iepen dat zelfde dorp staat op Landgoed Landlust een flinke partij monumenta- houdingseis­­ bij verplichte landschap- le bomen, waaronder gigantische pelijke inpassingen. De Instand­ eiken en beuken. houdingseis­­ kan zijn vastgelegd in een koopakte (dat is bijzonder: zo hebben Beschermd wij o.a. gemeentelijke bomen in Beleidsmedewerker Jacob Bouwman particuliere tuinen!). En er zijn de legt uit hoe de bomen in Borsele wor- Beschermde dorpsgezichten Borssele den beschermd: ’Sinds 2012 hebben en Nisse. In onze nieuwe groenstruc- we een vastgestelde waardevolle tuurplannen doen we ons best om bomenlijst waarmee ze op basis van de bestaande bomen op termijn de waar- bestemmingsplannen bescherming devolle status te kunnen geven. Denk genieten. De kapverordening is hierbij bijvoorbeeld aan de platanen geschrapt. Veel info is op onze website op de Molendijk (ter hoogte van de te vinden. De lijst moet minimaal eens Bierdulve) te ’s-Heerenhoek. Om die in de tien jaar ‘ververst ‘ worden’. reden zitten we nu tot onze oren in Maar welke bomen zijn dan nog meer een boomspiegelproject. Doel is om de beschermd via de Wabo (Wet algeme- groeiplaats te vergroten, gericht op de ne bepalingen omgevingsrecht) en toekomst’.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 11

Grenadierweg 15 4338 PG Middelburg

Tel. 0118-629353 E-mail [email protected]

Bomen snoeien, vellen of planten?

M: 06-33032122 E: [email protected] W: www.hulsterboomverzorging.nl

Boomkwekerij en groenbedrijf Lei- en dakbomen zomer- en winter groenblijvend ook bladhoudend Bol- en sierbomen in diverse soorten en maten Fruitbomen in vele soorten en maten, ook hoogstam Oude fruitbomen in soorten en maten Bezorging en plaatsing mogelijk Wij verzorgen ook complete beplantingslijsten. Tevens uw adres voor tuinontwerp, tuinaanleg en onderhoud. Wemeldingse Zandweg 4b, Kapelle T 0113 342944 | M 06 11395456 www.defruittuin.com [email protected] Openingstijden: Ma-Di-Wo op afspraak MOTORZAAG? Do-Vr-Za 09.00 - 17.00 uur Onze kwekerij is geopend vanaf 23 oktober WWW.R2GROENTECHNIEK.NL

12 Nieuwe medewerkers Door: Caroline Geluk, SLZ

Afgelopen tijd hebben we drie nieuwe medewerkers gekregen op kantoor bij SLZ. We stellen ze hier aan u voor. Elly Jacobusse

Per 1 september is Elly bij ons komen werken als projectmedewerker. We kenden haar al, want in 2017 heeft ze bij ons stage gelopen. Toen zei ze al dat ze hoopte later bij SLZ terecht te komen. Nou, dat is dus gelukt! Elly aan het snoeien tijdens de praktijkdag van De 24 jarige Elly is pas afgestudeerd de cursus ‘hoogstamfruitbomen snoeien’. in de richting van toegepaste biologie Foto: Naomi Oostinga op de Aeres Hogeschool in Almere. Ze rondde haar opleiding af met haar afstudeeronderzoek bij de Provincie Zeeland over de Noordse woelmuis. Haar voorkeur om te werken bij SLZ Vier dagen per week gaat ze zich bij komt door de enorme diversiteit aan ons bezig houden met het organiseren werkzaamheden, de informele sfeer van cursussen, het project kwetsbare en de eigen verantwoordelijkheid. bijen, het PAS project op Schouwen- Gelukkig voelt ze zich al helemaal thuis Duiveland, verzorgt ze diverse werk- binnen het team! voorbereidingen voor het knotwerk, schrijft ze beheerplannen, bijvoorbeeld Elly woont samen met haar vriend in voor natuurvriendelijk beheer op over- Nisse. In haar vrije tijd gaat ze vaak hoekjes in opdracht van Rijkswater­ naar buiten, maar ze houdt ook erg staat en maakt ze plannen voor land- van tekenen, schilderen en piano schappelijke inpassing. spelen.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 13 Naomi Oostinga

Op 1 oktober is Naomi gestart als project- medewerker bij SLZ. Eind september heeft ze haar handtekening gezet op het diplo- ma van de opleiding Bos- en natuurbeheer aan de hogeschool Van Hall Larenstein. Haar afstudeeronderzoek ging over de zeldzame Zomertortel in de Zak van Zuid- Beveland.

Ze houdt zich bij SLZ onder andere bezig met het Kleine Bosjes project, het Meetnet Agrarisch Cultuurlandschap en het erven abonnement. Ook onderhoudt ze de web- site en promoot ze SLZ via onze social media.

In de winter van 2018 heeft Naomi stage Naomi tijdens haar stage in een bosje in gelopen bij SLZ. Ze kende ons dus al en Kloosterzande. Foto: Rudie Geus wist daardoor hoe belangrijk het werk in natuur en landschap is. Aan alleen natuur- gebieden heb je niet genoeg, want ook daar gaat het aantal soorten hard achter- uit. Juist de kleine stukjes natuur tussen de natuurgebieden kunnen het verschil maken. Door deze stukjes te versterken en te onderhouden, kunnen de soorten dit gebruiken als stapstenen.

Naomi is geboren en getogen in Goes. Tegenwoordig woont ze in het centrum van Middelburg samen met haar vriend en haar twee katten. In haar vrije tijd tennist ze graag en rijdt ze op haar verzorgpaard.

14 Sam Janse

Sam zegde zijn tijdelijke job als vertaler op, om per 12 augustus bij SLZ te komen werken. Hij heeft jarenlang in het buitenland gewoond, gestudeerd en gewerkt. Daardoor spreekt hij zijn talen en heeft hij veel culturen van dichtbij leren kennen. Hij studeerde geschiedenis en archeologie in Amsterdam, was toen een tijdje leraar in China en studeerde daarna wereld­ erfgoed-management in Duitsland. Hij heeft gewerkt als Unesco-onder­ zoeker in India, bij diverse NGO’s in de cultuursector en als communicatie- adviseur in het bedrijfsleven.

Toen er een kindje opkomst was, kozen Sam Janse. Sam en zijn Japanse vrouw ervoor zich in Zeeland te vestigen. Met inmiddels twee kleine kinderen (3 en 1) ziet zijn Zijn vrije tijd brengt hij door in zijn leven er anders uit en paste SLZ ook in moestuin, op de fiets of met een boek. dat plaatje. Want Sam had de wens Daarnaast buigt hij zich ook nog over terug te keren naar zijn oorspronkelijke zijn studie natuurmilieuwetenschap- interessegebied: het cultuurlandschap, pen die hij volgt aan de Open een combinatie van natuur en cultuur. Universiteit. Daarvoor is hij bij SLZ natuurlijk aan het juiste adres! De veertigjarige projectmedewerker houdt zich bij ons bezig met alle cultuurhistorische projecten. De diversiteit aan projecten, geen hokjescultuur, veel eigen inbreng en de focus op Zeeland zijn redenen waarom hij voor SLZ koos.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 15 IJZERSTERK in het GROENE werk

Oosterland Lage Maireweg 12 4307 RS Oosterland

De Audi en Volkswagen dealer voor Zeeland VW-groep uitgeroepen tot meest duurzaam autoconcern GOES - VLISSINGEN - TERNEUZEN - WWW.AUTOPOPPE.NL

Boerderijrestaurant & Ambachtsweg 6 streekpakketwinkel 4458 DA ’s-Heer Arendskerke tel. 0113-563551 [email protected] www.debaeckermat.nl +31 (0)115 45 38 32

16 Biodiversiteit en landbouw gaan hand in Bloemenblok met infobord ‘Partridge’. hand samen Foto: Peter de Hoop

Door: Peter de Hoop, melkveehouder te aanwezig. Door de akkerranden en Burgh-Haamstede bloemenblokken in de omgeving is er een mooie verandering in biodiversiteit. In de polder van Burgh-Haamstede staat een windmolen met twee wieken. Partridge project Hier is mijn melkveehouderijbedrijf Tevens doen wij mee aan het Partridge ‘Maatschap de Hoop’ gevestigd. Ik ben project, dit is de reden van het bloemen­ een van de personen die samen met blok. Het bloemenblok van 1 ha. groot Het Zeeuwse Landschap en Stichting wordt verdeeld in een 1e jaar gewas Landschapsbeheer Zeeland er op uit is en 2e jaar gewas. Dit wordt per jaar om de biodiversiteit van weide- en afgewisseld. Het Partridge project past akkervogels te vergroten. gezien de biologische visie van ons bedrijf goed bij onze bedrijfsvoering. Opbrengst versus biodiversiteit De financiële tegemoetkoming maakt Mijn bedrijf pacht ongeveer 20 ha. dit tevens een interessant project. grond van Het Zeeuwse Landschap. Wij zijn zeer verheugd dat het project Op deze grond hebben wij een maai­ met een aantal jaren verlengd is. beperking tot 1 juli. Nadat er hooi Daarnaast geeft het waardevolle contac- geoogst is van dit land worden er dieren ten met de mensen vanuit de natuur­ op beweid. De maaibeperking zorgt organisaties die hier in het project voor mindere opbrengst, daar tegen- begeleiden. Er is een goed overleg om over staat een rustige broedtijd voor de met elkaar tot mooie wildakkers te weide- en akkervogels. Naast de grond komen die geweldige populaties die gehuurd wordt hebben wij er voor patrijzen in stand houdt. gekozen om een bloemenblok aan te leggen en op een aantal percelen akker- Wij denken dat het Partridge project randen aan te leggen. Er is een duide­ een geweldige brug slaat tussen natuur- lijke verandering in het landschap organisaties en de landbouw.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 17 Oorlogsmonument Slag om Dishoek Door: Karin Mol, oud collega SLZ

75 jaar bevrijding van Walcheren gevierd met oplevering nieuw oorlogsmonument voor de bevrijders van de 47th Royal Marines in de duinen bij Dishoek

Het is voorjaar 2018 als ik een telefoontje krijg van Anton van Haperen namens de dorpsraad van Koudekerke met de vraag: ’Zou je ‘ns na willen gaan binnen SLZ of je ons (dorpsraad) kan, wil en mag helpen met een oorlogsmonument in Dishoek’. Mijn interesse was gelijk gewekt en na wat uitleg over het idee vanuit de dorps- raad ging ik met een goed gevoel naar kantoor.

Samenwerking Besloten werd om samen met Anton, de historische werkgroep Koudekerke (Karel en Dorien Noorlander, Ineke Herbers en Hans Sakkers) en SLZ collega Caroline Geluk de koppen bij elkaar te steken. De werkgroep en dorpsraad hadden al behoorlijk wat voorwerk gedaan zoals contacten gelegd met de Engelsen, de gemeente Veere en subsidieverstrekkers. Duitse geschutstellingen in de duinen bij Duidelijk was dat we een harde einddatum Dishoek geopend. En de wens was plaat- voor de oplevering van het monument sing van twee grote informatiepanelen. hadden namelijk 2 november 2019. Maar gaandeweg het keukentafelgesprek Op deze datum werden in 1944 vanaf kwamen er meer wensen bij, zoals een geallieerde schepen met landingsvoer­ themaroute met uitleg d.m.v. kleine info- tuigen door jonge soldaten van het 47th bordjes langs de belangrijkste gevechts­ Royal Marines regiment de aanval op de plaatsen.

18 Oorlogsmonument Slag om Dishoek

Herdenkingsdienst op 2 november jl. bij het monument. Foto: Joan van der Velden

Monument en informatieborden matieborden een Engelse uitleg kre- Dan denk je, we hebben ruim een jaar, gen, dus alles tweetalig! Verder was er maar wat gaat tijd snel! De Engelse vete- overleg met het Waterschap (eigenaar ranen en hun huidige collega’s bij 47th van het duindeel waar het monument Royal Marines waren ’met de pet rond zou komen te staan en de paden met gegaan’ en hadden een aanzienlijk de themabordjes) en de Gemeente bedrag beschikbaar voor het monu- Veere voor diverse vergunningen. Door ment. Hun wens was ook dat de infor- het ceremoniële karakter werd door de

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 19 Gemeente Veere een mooie officiële fonds en SLZ hebben hierin samen­ uitnodiging gemaakt en faciliteerden gewerkt. zij, samen met de Engelsen, de onthul- lingsdag op 2 november 2019. Project met een ziel Iedereen was ervan overtuigd dat we Het was een project met een ziel (met het samen konden en er groeide bij dit Middelburgse ouders heb ik van jongs bijzondere project in Dishoek weer een af mee gekregen ’opdat we niet warme inter­nationale band, zoals op ver­geten’) en ik wil hierbij iedereen één van de infobordjes ook wordt ver- bedanken voor de fijne samenwerking. teld: John O’Forfar was toentertijd arts En voor iedereen die dit leest: kom een en had de ’artsen eed’ afgelegd ’om keer de themaroute wandelen bij alle mensen te helpen’, makkelijk Dishoek en genieten van het prachtige gezegd in vredestijd! Maar hij paste dit uitzicht en een eventueel hapje of in de hevige strijd bij Dishoek ook toe drankje in vrijheid (start bij infobord op door Duitse gewonden te helpen. het plein ter hoogte van Dishoek 18, Koudekerke). Onthulling herdenkingsmonument Dishoek Door alle betrokkenen zijn er vele uren in gestoken maar wat was het een prachtig eindresultaat. Op zaterdag 2 november jl. vond de officiële onthulling­ plaats van het monument ter herdenking van de Slag om de Westerschelde, eind 1944. De burge- meester van Veere stond naast de Directeur SLZ Joan van der Velden maakt 90-jarige Engelse veteraan die emotio- een foto van het informatiebord. neel werd toen hij alle gevallen kame- Foto: Caroline Geluk raden op het monument benoemd zag. Op deze dag brak zowaar de zon door na dagen regen. Er is ook een wandelroute aan gekoppeld, die bewegwijzerd is met knooppunten van het Wandelnetwerk Zeeland en onder- weg informatie geeft over de situatie van toen. De dorpsraad, gemeente Veere, the 47 Royal Marine Commando Association, Prins Bernhard Cultuur­

20 Nico wandelt op het Bevrijdingspad Door: Nico Baart, vrijwilliger SLZ

Brug Krekengebied Veere. Alle foto’s: Nico Baart

Al voor de 5e keer is Nico voor ons op pad geweest om een mooie route van een gedeelte van ons ‘Wandelnetwerk Zeeland’ te beschrijven. In het kader van de Herdenking van de Slag om de Schelde en de opening van het Bevrijdingspad, heeft hij een wandeling gemaakt van het begin van de 8ste etappe vanuit Vrouwenpolder naar Veere.

Gezellig centrum gezellig druk in het centrum vol horeca Ik parkeer in het centrum van Vrouwen­ vanwege de herfstvakantie en de polder. Startpunt, Knooppunt (Kp) 56 etensgeuren komen je van alle kanten ligt aan het begin van de Dorpsdijk. tegemoet. Rechts vóórlangs het tank­ Langs De Elzenhof, midden door het station gaat het naar beneden over het dorp passeer ik de Pelgrimskerk, her- fietspad, linksaf (la) en meteen weer steld in 1622. De herdenkingssteen rechtsaf (ra) onder de N57 via een fiets­ ervoor herinnert aan het huis waarin tunneltje richting Polredijk. We blijven de Capitulatie van Walcheren op 8 het fietspad volgen, passeren de november 1944 is getekend. Het is Noorddijk­­ en vóór de bocht gaan we

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 21 CAMPING UITSPANNING BOERENGOLF

Karnemelkshoek Barentsweg 2 4389 TW Ritthem Tel: 0118-472683/06-30077323/06-23318949 [email protected] www.karnemelkshoek.nl

Uw tuin in goede handen!

Uw tuin hoort een plek en hazelnoten te zijn waar u zich thuis voelt. Ik help u graag die plek mooi te maken en mooi te houden.

Nijsse Inrichting, Beheer en Onderhoud 's-Gravenpolder T: 06 10 01 23 43 E: [email protected]

Westhof H&T 16 16.indd 1 06-12-16 14:31

Van de Velde GROENVERZORGING

Zuidweg 18B 4316 LB Zonnemaire Telefoon 0111 402173 www. velde-groenverzorging.nl [email protected]

22 tussen een paar erf- ingangen, door een hek, de voor­malige zeedijk op naar Gelopen route: Kp 93. kp 56-> 93-> 94-> 95-> 35-> 15-> 75-> 74-> 12 Flora en Fauna Leuk om even een blik te werpen op Openbaar vervoer: het water, met de meerpalen bevolkt Buurtbus 583 (ma – vrij.) vanuit door de aalscholvers. Maar ik moet Veere naar Serooskerke, vervolgens verder, want de zon verdwijnt achter lijn 133 Middelburg/Oude Tonge de wolken en de wind neemt in kracht richting Vrouwenpolder toe. Het pad is gemaaid, dus goed begaanbaar. In de berm doen een aan- Parkeren: tal kruiden hun best om de laatste Vrouwenpolder, Monnikendijk / bloemen van het seizoen te produce- Wachter’s Viskraam. ren, zoals het witte duizendblad en het gele biggenkruid. Links is de dijk begroeid met braamstruiken, oude halfvergane wilgen en vlieren. Rechts heb ik een mooi uitzicht op de polder waar een boer zijn mais-stoppelveld Start aan het omploegen is. Erboven hangt een torenvalk te bidden. De Polredijk in de verte wordt begraasd door een kudde schapen en aan mijn rechter- hand staan her en der half kale mei- doornstruiken waarvan de bessen nog wel in trek zijn bij de vogels. Af en toe komt er roodborstje langs en ook een zanglijsterpaartje zoekt de beschutting van de struiken op. Recht voor me het panorama van Veere met het karakte- ristieke ijle stadhuistorentje en de ste- Einde etappe vige Campveerse toren. Op het water zijn een tiental kite-surfers druk aan het zeilen in de krachtige wind. Tegen het einde van de dijk kunnen we even rusten op een betonnen duikers-trapje en wat proviand tot ons nemen. In de

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 23 luwte zwemmen wat meeuwen en jonge Krekengebied futen en tegen de kant staat een kleine We lopen nu het krekengebied in, dat ont- zilverreiger te schuilen. Als we de bocht staan is door het bombardement voor de omgaan zie ik dat we een mooie Inundatie van Walcheren op 11 oktober zitbank gemist hebben! Ik hoor het 1944. Pas een jaar later was het gat klagende gekwaak van wilde eenden en gedicht. De bossen, die er nu omheen even later zie ik tientallen paartjes zwem- staan zijn in de jaren ‘60 aangelegd en men in een kreek. Alle smienten vluchten vormen een mooi wandelgebied, maar naar het uiteinde van de plas, duidelijk voor mij is het enigszins desoriënterend, niet gediend van bezoekers. want ik kijk liever de wijde ruimte in. Het Bij Kp 94 wordt gewaarschuwd voorzichtig lijkt nu alsof ik van mijn route afdwaal, de Polredijk over te steken. Wij komen uit maar uiteindelijk kom ik toch weer op de bij een parkeerpleintje en draaien la een Polredijk uit, na een moderne brug met bosje in, langs een ’tiendsteen’. uitzicht over de kreek richting Gapinge. Dus eeuwen terug werd daar reeds 10% In een boom zitten aalscholvers zich te belasting geheven door de kerk. drogen.

Gevelde essen op wandelpad

24 Donker gat met schietgaten We lopen boven langs zeilschool ’Het Veerse Gat’ en volgen de bruine bordjes tot we recht voor Veere komen te staan, met de molen, het ravelijn en de oude stadsmuren. Na Kp 74 komen we boven op de stadsmuur terecht.

Hoe nu verder? In een palissaden hokje vinden we het laatste bordje richting Kp 12 , dat wijst ons de weg naar een donker gat in de grond. We dalen de granieten trap af en lopen een lange donkere gang met schietgaten door die ons uiteindelijk binnen de stads- wallen brengt, tegenover de Kaai met zijn prachtige huizen. Bordje met info over het krekengebied Veere Omdat het reeds over vieren is en de Omgezaagde essen laatste buurtbus van de week richting Na Kp 15 worden we eerst aangenaam Serooskerke rond 17.00u vertrekt is verrast door een kleurrijke akkerrand het zaak eerst de bushalte te vinden. maar even later lijkt het wel of er een Die staat aan het begin van De Kaai/ bom is gevallen. Het pad is bedekt met Mijnsherenstraat. Daar blijven we dan omgezaagde essen, gevallen in de maar schuilen in het bushokje voor de strijd van het waterschap tegen de miezerige regen. essentaksterfte. Na verwoede pogingen er doorheen te komen zoeken we onze weg door het kreupelhout, over een akker en balancerend op een dikke boomstam over een sloot naar het einde. De enige sporen van betreding hier zijn de afdrukken van de hoeven van hertjes. Alvorens we, wederom, de Polredijk oversteken lezen we de info over het ontstaan van dit kreken­ gebied. Het Inundatiemonument laten we links liggen en gaan ra de zeedijk op.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 25 Natuurwerkdag 2019 Door: Elly Jacobusse, SLZ

Wilgen knotten op Zuid-Beveland. Foto: Pieter Voets

26 Op 2 november jl. was het weer de jaar- voor het behouden en verhogen van lijkse Natuurwerkdag met dit jaar als de natuurwaarde, maar ook van de motto ’Samen voor biodiversiteit’, cultuurhistorische waarde. Zo worden georganiseerd door de nationale land- knotwilgen al van oudsher aangeplant schappen. Jong en oud konden deze en onderhouden. Het knothout werd dag kennismaken met het groene vrij- vroeger gebruikt als kachelhout, oever- willigerswerk. In Zeeland hebben maar bescherming en gereedschap. liefst 571 deelnemers zich ingezet, op De bomen zelf gaven beschutting aan 25 verschillende locaties. In heel het vee. Naast dit cultuurhistorisch Nederland waren in totaal 13.915 vrij- aspect, vormen knotbomen tegelijker- willigers actief. tijd een zeer waardevolle leefplek voor steenuilen, vleermuizen, bijen en tal van Gereedschap te leen andere soorten. Gereedschap zoals pistoolzagen, beugelzagen­ en takkenscharen kon Vaker meedoen? gereserveerd worden via het nieuwe Terugblikkend was het weer een uitleensysteem, wat onlangs in gebruik geslaagde dag en we zijn blij dat er ook is genomen en waar ook in de toekomst dit jaar zoveel mensen enthousiast vrijwilligersgroepen hun gereedschap hebben meegedaan en een grote kunnen bestellen. Zie hiervoor onze hoeveelheid werk verzet hebben. website, onder het kopje ‘vrijwilligers’. De komende winter zal er weer van alles te doen zijn in de natuur. Op de Waarom eigenlijk? website www.natuurwerkzeeland.nl is Op diverse locaties zijn wilgen geknot, te vinden waar hulp nodig is of waar er fruitbomen geplant, poelen opge- werk te doen is. We hopen dat er ook schoond, houtwallen aangelegd en volgend jaar op 7 november weer veel insectenhotels gebouwd. Dergelijke vrijwilligers en organisaties mee willen activiteiten zijn niet alleen van belang doen met de Natuurwerkdag.

Verwijderen Amerikaanse vogelkers in Oranjezon Walcheren. Foto: Annemiek Persijn

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 27 MEEDENKERS ONTWERPERS A.C. RIJKEN EN ZONEN V.O.F. Drukkerij Meubelmakerij Zoeteweij Restauratie- en Aannemingsbedrijf Yerseke Middelburgsestraat 60b en c Telefoon 0113 571404 4371 ET Koudekerke [email protected] - www.dzy.nl Tel: 0118 552400

WWW.ACRIJKEN.NL PRINTERS DRUKKERS

T | 0113-405098 E | [email protected] W | www.samanboomspecialisme.nl

GEEN BOOM TE GROOT!

SNOEIEN | ROOIEN | CONTROLEREN

Linsjeweg 3 | 4444 AL ’s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | email: [email protected]

Bomen verdienen het met zorg behandeld te worden. Dát is ons vak! * sfeervolle locatie voor familiefeesten, bruiloften Ter Hoogestraat 36 - 4335 EP Middelburg * personeelsbijeenkomsten met outdoor activiteiten en lunch of diner Vast: 0118-851958 - Mobiel: 06-14414836 * teambuildingsdagen met trainers mogelijk voor informatie: www.twistvliet.nl [email protected] mail: [email protected] www.florisoveres .nl Nico Mesu, tel. 0118-594757

28 Opening Wandel­ netwerk Tholen fase 2

Op dinsdag 3 december jl. was de Wethouder Frank opening van Wandelnetwerk Tholen Hommel opent het fase 2. Wethouder Hommel maakte met wandelnetwerk bij het behulp van Sinterklaas, de toegang trekvlot bij Landschaps­ tot het trekpontje, onderdeel van de camping Kruytenburg­ wandelroute bij Poortvliet, vrij, als in Poortvliet samen met Sinterklaas. teken voor de officiële opening van Foto: Caroline Geluk het wandelnetwerk. langs de routes wijzen de weg. Compleet wandelnetwerk Binnenkort komt er ook informatie op Fase 2 omvat het zuidelijke gedeelte www.eilandtholen.nl van Tholen. Want fase 1, het noorden van Tholen en Anna Jacobapolder/ Samenwerking St. Philipsland is in juni 2015 officieel Dit project is gerealiseerd dankzij de geopend. Met deze afronding van fase 2 enorme inzet van vele vrijwilligers in het ligt er nu op Tholen een compleet meedenken, verkennen, routes uitstip- wandelnetwerk van totaal 239 kilometer pelen en het plaatsen van de beweg­ bewegwijzerd wandelnetwerk waarvan wijzering. Speciale dank voor de Thoolse 54 kilometer over onverhard boeren- coördinator Bert Zwikker voor zijn land, natuurgebieden en dijken. enorme inzet. Ook is er medewerking Het netwerk bevat 121 knooppunten verleent door eigenaren van boeren- ter oriëntatie voor de wandelaar. Dit landpaden, Waterschap Scheldestromen Thoolse netwerk is onderdeel van het en Staatsbosbeheer voor de meeste 2600 km lange Wandelnetwerk Zeeland. onverharde paden en voor overige paden de gemeente Tholen. Dit project Routekaart is tot stand gekomen dankzij een bij­ Aan de hand van de informatieborden, drage van de gemeente Tholen, het die binnenkort worden geplaatst in de Europees Landbouwfonds voor Platte­ dorpen, en een routekaart, die men landsontwikkeling; Europa investeert vanaf komend voorjaar bij de Thoolse in zijn platteland, Leader, Provincie horeca en de toeristische informatie- Zeeland, Rabobank, Stichting Tholen punten kan kopen, kan men zijn eigen Beter Bekend, camping Kruytenburg en route uitstippelen. De knooppuntpalen de Nationale Postcode Loterij.

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 29 Vertrek Karin Mol

Overlijden Ton de Koning Op 8 november 2019 is onze oud-collega Ton de Koning overleden, hij was al enkele jaren ernstig ziek. Ton kwam op 59 jarige leeftijd in dienst bij SLZ en was in dienst tot zijn pensionering, hij heeft zich met name ingezet voor het vrijwilligerswerk. Afscheid Karin. Foto: Kees Tonkens Hij ging mee als begeleider met het Per 1 november jl. is onze collega Karin Mol knotten door scholen op Zuid-Beveland en met vervroegd pensioen gegaan. Ze heeft hielp mee met de bacterievuurcontrole op 20 jaar bij SLZ gewerkt en hield zich de Walcheren en in Zuid Beveland. Daarnaast afgelopen jaren voornamelijk bezig met deed hij diverse administratieve werk- kleine cultuurhistorische elementen, zaamheden. Naast, en na afloop van zijn begraafplaatsen, ecologisch maaibeheer in dienstverband deed hij ook veel vrijwilli- de duinen, wandelnetwerk Walcheren en gerswerk in het landschapsonderhoud. ervenabonnementen. Karin blijft als vrij­ Zo was hij jarenlang de coördinator van de williger betrokken bij enkele werkzaam­ zaterdagknotgroep van de KNNV Beveland heden van SLZ. en regelde hij jaarlijks het snoeiwerk in de wijkboomgaard in ’s Gravenpolder, een mooi voorbeeld voor ons latere project ’ieder dorp zijn boomgaard’. We herinneren Ton als een opgewekte, enthousiaste NIEUW bestuurslid collega met veel humor en met hart voor Ria Geluk neemt eind dit jaar afscheid de natuur en het landschap. Ton is 79 jaar als bestuurslid van SLZ. Haar opvolger oud geworden. wordt Ada Overwater. Ada is vooral betrokken vanuit het aandachtsveld Cultuurhistorie. In de volgende editie wordt ze nader aan u voorgesteld!

Beleidsplan SLZ Het nieuwe beleidsplan SLZ 2020-2023 is terug te vinden op onze website: www.landschapsbeheerzeeland.nl

30 Wandelen in Zeeland op het bevrijdingspad Op 26 oktober jl. heeft gedeputeerde Anita Pijpelink het eerste exemplaar van het wandelboekje ‘Wandelen in Zeeland op het bevrijdingspad, Slag om de Schelde’ in ontvangst genomen uit handen van een van de vrijwilligers: Theo Klanke als initiatief­ nemer van het pad en het boekje. Het boekje is verkrijgbaar bij SLZ en bij meerdere verkooppunten, waaronder het Bevrijdings­museum in Nieuwdorp en het Polderhuis in Westkapelle. Kijk op onze website bij Brochures voor meer informatie en om te bestellen.

Uitreiking Erftrofee 2019 Vrijdag 22 november jl. kreeg de familie Kodde op hun boer- derij Oranjepolder in Arne­muiden, de Zeeuwse Erftrofee over- handigd. Het is echt een voorbeelderf, waar een agrarische bedrijfsvoering hand in hand gaat met cultuurhistorie en biodiversiteit. De boeren- schuur, gebouwd in 1924 en rijksmonument, is nog altijd in gebruik. De Zeeuwse Erftrofee wordt jaarlijks uitgereikt namens de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie, Stichting Landschaps­ beheer Zeeland en Boerderijenstichting­ Zeeland. Om de beurt nemen zij het voortouw. Dit jaar is het de ZLTO-jury die een keuze heeft gemaakt voor de winnende Erftrofee van 2019.

Fam. Kodde neemt het schildje van de Erftrofee in ontvangst uit handen van gedeputeerde Jo-Annes de Bat. Foto: Joan van der Velden

Landschapsbeheer Zeeland • Winter 2019 • Samenwerken aan ons cultuurlandschap 31 Op de Joodse Begraafplaats in Middelburg restaureert cultuurhistorie vrijwilligster Ida Doorenweerd, met veel geduld en met vaste hand, een marmeren plaat. Hierop staat het gebed dat wordt gelezen voordat de doden naar het graf worden gedragen. Onder het gebed staat het ‘Kaddish’, dat bij het graf wordt gezegd. Foto: Karin Mol

32 Vrijwilligersorganisatie stelt zich voor Er zijn veel organisaties die zich vrijwillig inzetten op allerlei terreinen van het landschapsbeheer in Zeeland. Een groot aantal daarvan is aangesloten bij SLZ. Degenen die nog wel versterking kunnen gebruiken hebben een vacature geplaatst op de site www.natuurwerkzeeland.nl. In deze rubriek stelt

telkens een van die vrijwilligersgroepen zich voor. Foort Minnaard Onderhoudsploeg aanFoto: het werk.

SLZ Onderhoudsploeg hoogstamboomgaarden Door: Foort Minnaard, vrijwilliger

Een paar feiten hebben geleid tot het zijn in zomer en winter actief in andere ontstaan van onze groep: vrijwilligersgroepen. We hebben al in • In hoogstamboomgaarden is naast zes verschillende boomgaarden in de snoeien van de bomen allerlei ander omgeving van Goes gewerkt. Onze werk­ onderhoud nodig. zaamheden bestaan tot nu toe uit: • De snoeiploegen steken veel tijd in stamopschot verwijderen; boomspiegels overig onderhoud naast het snoeien. spitten; te strakke en/of over­bodige • Een beperkt aantal vrijwilligers vindt boombanden verwijderen; palen en gaas het leuk om hoogstamfruitbomen te controleren, opruimen of herplaatsen; snoeien. bomen planten en fruit verzamelen voor • Andere vrijwilligers kunnen het overige de rassenherkenningsdag. onderhoud doen in andere groepen. In de praktijk is gebleken dat de verdeling tussen snoeien en overig onderhoud We zijn in het voorjaar van 2018 voor­ inderdaad handig is. We willen daarom zichtig van start gegaan met zo’n andere zeker doorgaan met dit werk en er is groep. Tot nu toe werken we een aantal zeker nog plaats voor andere geïnteres­ doordeweekse dagen in voor- en najaar. seerden om bij de groep aan te sluiten. Er zijn nu acht deelnemers. De meesten Heb je interesse laat het SLZ dan weten!

AGENDA

14 januari Zaag- en veltechniek | Beveland 15 januari (o.v.b.) Cursus Bijvriendelijke groene schoolpleinen (besloten groep) | Nisse 28 januari Netwerkbijeenkomst voedselbossen | n.t.b. 1 februari Cursus Hoogstamfruitbomen snoeien | Zeeuws-Vlaanderen 10, 11, 12 februari Herhalingscursus motorkettingzaag (besloten groep) | n.t.b. Februari Cursus bomen en struiken herkennen (besloten groep) | n.t.b. 14 mei Wandelevent | Tholen

13 en 14 maart NLdoet | Heel Zeeland Wie mee wil doen met NLDoet en aan de slag wil in het groen of bijvoorbeeld een bijenwerkdag wil inplannen op 13 en 14 maart 2020 kan zich nu al aanmelden via www.nldoet.nl Sinds 3 jaar doen in Zeeland bewonersgroepen en vrijwilligersgroepen al mee op NLDoet en maken er een bijenwerkdag van mbv Nederland Zoemt. Doe mee!

Werkgroep en dorpsraad Noordgouwe werkt aan de aanleg van een bijenplek op NLDoet. Foto: Sylvia Tuinder

Kijk op www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie over bovenstaande activiteiten. Voor meer natuur educatie activiteiten, kijk op www.natuurinzeeland.nl

Bij het verschijnen van dit nummer zijn nog niet alle activiteiten vastgesteld. Kijk voor de meest actuele versie van onze agenda op: www.landschapsbeheerzeeland.nl of bel met 0113-230936. Onze vrijwilligers nodigen wij graag uit om (veelal gratis) deel te nemen aan onze diverse activiteiten. Echter, enkele activiteiten zijn besloten of voor specifieke groepen en sommige cursussen zijn gericht op beginners of gevorderden. Houd daar rekening mee aub. Neem gerust contact op als u interesse heeft in bovenstaande activiteiten. Bel ons! Tel. 0113 23 09 36.