VIVALDI DANGEROUS LIAISONS
OPERA2DAY & DE NEDERLANDSE BACHVERENIGING
OPERA2DAY EN NEDERLANDSE BACHVERENIGING PRESENTEREN
VIVALDI DANGEROUS LIAISONS
COMPOSITIE ANTONIO VIVALDI EN VANNI MORETTO
LIBRETTO HET CARNAVAL IS OVER. STEFANO SIMONE PINTOR EN SERGE VAN VEGGEL
CONCEPT, SCENARIO EN MUZIEKSAMENSTELLING VAARWEL AAN HET VLEES… SERGE VAN VEGGEL
DRAMATURGIE EEN LANGE VASTENTIJD BREEKT AAN, KARIM AMEUR MET EEN KRUISIGING
ARTISTIEK TEAM ZANGERS ACTEURS, BEDIENDEN WERELDPREMIÈRE ALS MEEST HOOPVOL EINDE. MUZIKALE LEIDING MARQUISE DE MERTEUIL VICTOIRE Donderdag 17 januari 2019 Hernán Schvartzman Candida Guida (HOOFD HUISHOUDING MERTEUIL) Koninklijke Schouwburg Den Haag REGIE VICOMTE DE VALMONT Emma Linssen MAAR… DEZE ASWOENSDAG GEVEN WE Serge van Veggel Yosemeh Adjei AZOLAN (VALET VAN VALMONT / Vivaldi – Dangerous Liaisons is een PROJECTONTWIKKELING PRÉSIDENTE DE TOURVEL ABT VAN KLOOSTER) coproductie met Theater Orchester Alice Gubler Barbara Kozelj Merijn de Jong Biel Solothurn, Zwitserland, HET MEEST BETOVERENDE BAL ARTISTIEK LEIDER Ingeborg Bröcheler (13/2&21/2) LAHAYE en gaat daar in 2020 in première. NEDERLANDSE BACHVERENIGING CHEVALIER DANCENY (BUTLER MERTEUIL / VERPLEGER) Shunske Sato Maayan Licht Fabian Smit De door Vanni Moretto VAN HET HELE SEIZOEN. CÉCILE DE VOLANGES SERAFIA gecomponeerde muziek is mede SCENOGRAFIE Stefanie True (DIENSTMEISJE MERTEUIL / NON) mogelijk gemaakt door De Eduard Herbert Janse Emma Fekete (1/2&8/2) Emma van Muiswinkel van Beinum Stichting. LICHT FAUBOURG (DIENSTBODE Marc Heinz ORKEST MERTEUIL / VERPLEGER) GELUIDSONTWERP Nederlandse Bachvereniging Luciaan Groenier Arne Bock EN VELE LAKEIEN TECHNISCHE PRODUCTIE Ronald Tebra KOSTUUMS Mirjam Pater KAP EN GRIME Nienke Algra LA MARQUISE DE MERTEUIL SCENE 7 PRELUDE DERDE SCÈNE Tourvel als getrouwde, kuise vrouw worstelt met Merteuil leest een brief van Valmont waarin hij vertelt VIVALDI – Vroege ochtend, januari 17... Een Venetiaans De tuin van Tourvel. Zij leest een liefdesbrief van de liefdevolle woorden en aanhoudende aanbid- over zijn ‘complete overwinning’ op Tourvel. Hij kon- DANGEROUS stadspaleis. Het feest voor de opening van het Valmont aan haar. Dan ziet ze Valmont, die zijn ding door Valmont. Zo’n liefde kende ze niet in digt aan langs te komen met de beloofde geschre- carnavalsseizoen is zojuist afgelopen. De gasten bediende Azolan na een ongelukje verrassend haar gearrangeerde huwelijk. Tourvel probeert ven liefdeverklaring om daarmee bij Merteuil zijn LIAISONS van de Marquise de Merteuil zijn vertrokken en zij menselijk behandelt. Ze wil het tafereel beter Valmont te ontwijken, maar ze komt niet los van beloning op te eisen. danst als enige nog door de zalen van haar paleis. zien, maar struikelt en verraadt zo haar aanwezig- hem. Ze hoopt dat hij genoegen wil nemen met Eenmaal gearriveerd laat Merteuil aan Valmont Merteuil geeft Victoire, het hoofd van de huis - heid. Valmont ontfermt zich zorgzaam over haar. haar vriendschap. Valmont weigert dat. Als hij haar weten dat hij niet Tourvel veroverd heeft, maar zij EEN OPERA houding en haar vertrouwelinge, de opdracht het Tourvel spreekt haar verbazing uit over de manier vraagt uit te spreken dat ze niet van hem houdt, hem. Dat is heel wat anders. Dat maakt Valmont IN ZEVEN ontbijt te serveren, waarna de volledige staf van waarop hij haar en zijn bediende bejegent. Heel lukt haar dat niet. Ze smeekt hem om haar met rust momenteel binnen hun kringen tot een risee. bedienden in beweging komt. anders dan zijn slechte reputatie doet vermoeden. te laten en roept om verlossing. Merteuil peinst er niet over hem hiervoor te belo- SCÈNES Valmont zegt dat hij ooit misschien bezweek voor nen. Merteuil vraagt een volgend offer. Hij moet EN EEN EERSTE SCÈNE vluchtig genot, maar dat juist haar goede, deugd- ZESDE SCÈNE het uitmaken met Tourvel. Hij kan zeggen dat het De Vicomte de Valmont, die in een hoek van de zame voorbeeld hem tot inkeer heeft gebracht. Valmont heeft ontdekt dat Tourvel, die hem al niet zijn schuld is, maar dat een andere vrouw dat PRELUDE balzaal lag te slapen, verschijnt aan de ontbijttafel. Dan verklaart hij haar zijn liefde. Tourvel is hier anderhalve maand mijdt en zijn brieven weigert, van hem heeft verlangd. Alleen daarmee kan hij zijn Valmont is Merteuils beste vriend en vroegere min- niet van gediend en loopt furieus weg. wekelijks gaat biechten in de Gesuati-kerk. Valmont beloning verdienen en zijn reputatie herstellen. naar. Merteuil vertelt hem dat haar meest recente ziet een kans om haar daar te treffen. Gefrustreerd Ontdaan stormt Valmont weg, daarbij Cécile minnaar, de rijke Gercourt, haar zojuist heeft laten VIERDE SCÈNE door de trage voortgang van zijn amoureuze onder- negerend, die juist arriveert voor een muziek- vallen voor de jonge Cécile de Volanges. Merteuil Enige dagen later. Een privévertrek in het paleis neming reageert hij zich met fysiek geweld af op les met Danceny. Hem treft ze echter slapend in zint op wraak en Valmont moet haar helpen. Ze van Merteuil. Zij schrijft Valmont een brief waarin Azolan en andere bedienden. Daarmee over - de privévertrekken van Merteuil aan. Ze beseft stelt Valmont voor Cécile te ontmaagden voordat ze vertelt dat Cécile’s moeder Tourvel heeft aan- schrijdt hij de grens van wat zijn bedienden zich dat Danceny en Merteuil haar hebben bedrogen. ze met Gercourt trouwt. Valmont vindt dat geen eer geraden uit de buurt van Valmont te blijven. willen laten welgevallen aan mishandelingen en Alle indrukken worden haar te veel, en in haar ont- te behalen is aan het verleiden van zo’n onervaren Zij zinspeelt erop dat dit voldoende reden moet vernederingen. Enkele van hen keren Valmont en steltenis begint ze hevig te bloeden. Merteuil con- meisje. Hij werkt aan een veel interessantere ver- zijn voor Valmont om de verleiding van Cécile extra hun bediendenbestaan de rug toe. stateert koel dat ze een miskraam heeft gehad van overing: Madame Présidente de Tourvel, de mooie voorrang te geven. Valmont schrijft Merteuil een brief waarin hij de het kind van Valmont. Woedend gaat Danceny maar vrome en ingetogen echtgenote van de presi- Als Danceny binnenkomt voor de muziekles, treft afhoudende opstelling van Tourvel uitlegt als een Valmont achterna. dent van het hooggerechtshof. Valmont heeft zich hij niemand aan. Hij repeteert een zelfgeschreven teken van zijn aanstaande overwinning. Hij zal haar Alleen achtergebleven realiseert Merteuil dat het voorgenomen haar net zo lang het hof maken tot lied voor Cécile over een gekooide vogel. Merteuil die dag in de kerk veroveren. In zijn brief bedankt carnaval echt voorbij is. Maar nog eenmaal zal ze een ze voor hem bezwijkt. De verovering van Cécile betrapt hem tijdens het zingen. Zij zegt dat Cécile hij Merteuil dat zij Cécile op zijn pad heeft gebracht groots bal geven, waarbij alle hoofdrolspelers van laat hij liever over aan haar muziekleraar: Chevalier niet zal komen en dat deze liefdesaria hem geen die hem in zijn melancholie nog enig plezier ver- het gespeelde spel hun opwachting moeten maken. Danceny, die hem op de schermclub heeft toever- stap dichter bij haar zal brengen. Merteuil zal schaft. Cécile weet nog niet dat zij van Valmont een Ze laat haar enig overgebleven bediende Victoire de trouwd dat hij verliefd is op Cécile. hem leren hoe je een vrouw verleidt: met een kind verwacht. Daarmee lost Valmont het eerste uitnodiging schrijven. gewaagde brief. Zij zal Danceny deze brief dicte- gedeelte van zijn beloften aan Merteuil in. Valmont keert terug met de mededeling dat hij zijn TWEEDE SCÈNE ren. Ondertussen verleidt ze hem. Tourvel betreedt de kerk. In haar gebed bekent verhouding met Tourvel heeft verbroken. Maar De volgende dag. De muzieksalon van Merteuil. De brief van Danceny wordt naar Valmont zij dat haar hart een ander dan haar echtgenoot Merteuil zegt dat het niets meer uitmaakt. Het is Cécile stormt binnen. Ze vertelt overstuur dat een gebracht. Die betreedt er de slaapkamer mee van de toebehoort. Valmont benadert haar en zegt te zijn duidelijk dat hij nog steeds van Tourvel houdt en zijn liefdesbrief aan haar van Danceny door haar moe- jonge Cécile. Samen lezen zij de brief, waarbij Cécile gekomen om afscheid te nemen. Tourvel klampt ijdelheid en reputatie voorrang heeft gegeven boven der is onderschept. Die heeft haar vervolgens onder de indruk raakt van zowel de woorden van zich aan hem vast. Merteuil, die na Valmonts brief ware liefde. Wanhopig vertrekt Valmont, wetend dat verteld dat ze wordt uitgehuwelijkt aan Gercourt. haar geliefde Danceny als de verleidelijke Vicomte van die ochtend direct naar de kerk is gekomen, hij nu alles van waarde in zijn leven heeft verloren. Dan komt Valmont langs met Danceny, die zojuist in haar bed. Het is Valmont duidelijk dat de brief bekijkt dit alles van achter een pilaar. Als Valmont Terwijl Merteuil zich voorbereidt op het bal, zien we door Cécile’s moeder als muziekleraar is ontslagen. is gedicteerd door Merteuil. Valmont stelt voor haar ziet maakt hij zich los van Tourvel. Deze hoe Cécile zich terugtrekt in een klooster. Tourvel is De twee jonge geliefden zijn geraakt door hun samen een antwoord terug te schrijven. Tijdens verklaart hem haar liefde, maar hij wil er niet op is daar al in opgenomen. Ze is waanzinnig geworden. weerzien. Merteuil stelt voor om de muzieklessen het dicteren van een speelse brief krijgt Cécile de ingaan. Eerst moet ze hem een brief schrijven Geketend in een dwangbuis verbeeldt ze overal voortaan bij haar thuis te houden. smaak te pakken van dit spel en neemt ze zelfs al waarin ze haar liefde zwart-op-wit zet. Valmont te zien. Als Cécile en Danceny weg zijn, blijkt het Merteuil snel het voortouw. Danceny heeft Valmont uitgedaagd voor een duel. allemaal te langzaam te gaan. Zij daagt Valmont uit ZEVENDE SCÈNE Willoos laat Valmont zich daarin doodsteken. Cécile én Tourvel zo snel mogelijk te verleiden. VIJFDE SCÈNE Aswoensdag, de eerste dag van de vastentijd na Als Merteuil volledig is gekleed voor het beoogde Van die laatste verleiding wil ze op schrift een De brief die Cécile schreef laat Valmont niet afle- het carnaval. Het paleis van Merteuil is verlaten. laatste bal geeft ze Victoire permissie om het paleis bewijs; een brief van Tourvel, die haar liefde ver- veren bij Danceny, maar – licht aangepast door Na recente opstanden in de stad vanuit de lagere te verlaten en zich aan de sluiten bij het opstandige klaart aan Valmont. Als beloning zal ook Merteuil Azolan – bij Tourvel. Zij leest deze als een van de klassen zijn de meeste bedienden vertrokken. volk dat plunderend door de stad trekt en de elite SYNOPSIS zich opnieuw aan hem geven. tientallen liefdesbrieven die ze van Valmont in de De enkele loyaal gebleven bedienden proberen de uit hun paleizen jaagt. Alleen achtergebleven in haar afgelopen weken heeft gekregen. We zien hoe schijn van het luxe paleisleven in stand te houden. paleis opent Merteuil het bal.
Al kort na de oprichting van OPERA2DAY Dat een geënsceneerde Vivaldi-opera nog niet in uitvinden die toch uitgaan van het bestaande In de strijd gaan alle betrokkenen uiteindelijk noteerden we de wens om een opera van Vivaldi Nederland was te zien, lijkt niet aan de muziek te operarepertoire. ten onder. Tijdgenoten prezen de roman als een liggen. Vivaldi blonk uit in zowel furieus vocaal In bovengenoemde producties herontdekten we literair meesterstuk, maar gruwden ook van het te ensceneren. Dat was in Nederland nog niet vuurwerk als in subtiele lyriek. De muziek is speels een genre uit de barok: de ‘pasticcio’, opera’s die schandalig amorele gehalte. En juist daarom werd eerder gebeurd. Een gesprek met de Nederlandse en inventief. De emoties zijn uitgesproken en veel gebruik maken van muziek uit eerder gecompo- Les Liaisons Dangereuses een ongekend succes. Bachvereniging in 2015 bracht de realisatie van van zijn aria’s schreeuwen erom op het podium neerde werken. Tegenwoordig heeft de pastic- tot leven te worden gebracht. Maar die briljante cio een verdachte reputatie: ‘alle dertien goed’. We zagen de roman gelijk als het ideale uitgangs- dit idee in een stroomversnelling. Nu, vier jaar aria’s en scènes klinken naast minder memora- Maar het was een volwaardig genre, waarin Vivaldi punt voor ons libretto. Het verhaal is uit de eeuw later presenteren we de verrassende uitkomst: bele momenten. En ook goede libretti zijn cruci- zelf een meester was. Hij werkte aan zijn pastic- van Vivaldi en tijdloos aansprekend. We ervaren de première van een ‘nieuwe’ opera van Vivaldi. aal voor geslaagd muziektheater. Daarin schieten cio’s met evenveel zorg en oog voor detail als aan de intriges van de hoofdpersonen nu nog net zo Vivaldi’s opera’s vaak te kort. De titels lijken veel- zijn geheel nieuwe opera’s. Hij ging slim te werk. schokkend (en fascinerend!) als destijds. Het plot Ogenschijnlijk een contradictio in terminis. belovend. Op het toneel verschijnen protagonisten In Bajazet kregen de ‘good guys’ vooral muziek van de roman doet denken aan operalibretti uit Artistiek leider en regisseur Serge van Veggel met illustere namen, zoals Armida of Giulio Cesare. van de Venetiaanse componist zelf. De ‘bad guys’ de achttiende eeuw: A houdt van B, B houdt van schetst hoe ‘Vivaldi – Dangerous Liaisons’ tot Je verwacht thema’s die groots en meeslepend zijn. moesten het doen met muziek van zijn ‘arrogante’ C, enzovoorts. Maar omdat het boek zo psycho- Maar het pakt anders uit. De besognes van Vivaldi’s concurrenten uit Napels, die opera’s schreven voor logisch is opgezet, en zo libertijns van karakter is, stand is gekomen. operapersonages betreffen bovenal de liefde. castraten als Farinelli en snel aan populariteit won- kunnen we ons er nog altijd mee identificeren. A houdt van B, B houdt van C, die verkleedt zich nen. Vivaldi maakte van zijn Bajazet een pakkende We zien de donkerste kanten van onszelf belicht: als D en gaat met E naar A. We kunnen het nauwe- parabel over zijn eigen positie én – zoals we eer - verleiding via misleiding, machtsmisbruik, onop- lijks bijhouden en vragen ons af waarom de intriges der zagen – over de politieke geschiedenis van rechtheid, wraak. De brieven in deze roman, DE VERGETEN OPERACOMPONIST zo hopeloos gecompliceerd zijn. Een groot deel Venetië! Het inzicht dat Vivaldi de pasticcio seri- waarin één persoon zijn gevoelens, ‘affecten’, Waarom is in Nederland nog nooit een opera van van het drama ontgaat ons, omdat we de context eus nam gaf voor ons de doorslag: wij besloten uitdrukt lijken qua opzet sterk op aria’s in barok- Vivaldi te zien geweest in het theater? Vivaldi waarin Vivaldi’s opera’s zijn ontstaan onvoldoende een ‘nieuwe’ opera van Vivaldi te creëren, een opera’s. En Tourvel is vergelijkbaar met waanzin- is een van de geliefdste barokcomponisten. begrijpen. Zo kun je een werk als Bajazet niet los nieuw verhaal te vertellen met muziek uit de vol - nige karakters die voorkomen in opera’s van alle Hij schreef niet minder dan 50 opera’s en speelde in zien van de politieke context van Vivaldi’s Venetië, ledige bandbreedte van zijn oeuvre. We zouden tijden, van Orlando tot Ophélie. het Italiaanse operaleven van zijn tijd een sleutelrol. dat net een reeks oorlogen met de Ottomanen ach- – dankzij onze samenwerking met de Nederlandse Een van de redenen is dat we zijn opera’s nog maar ter de rug had. De Venetianen van toen konden Bachvereniging – niet slechts een ‘historisch geïn- RICHARD III IN ROKKEN sinds kort hebben herontdekt. Door het alomtegen- zich goed identificeren met de dappere Bajazet in formeerde’ uitvoering van Vivaldi’s muziek geven, Het fascineerde ons bovendien dat de roman een woordige succes van de Vier Jaargetijden hebben zijn strijd tegen de tiran Tamerlano. Maar ons ont- maar ook een ‘historisch geïnspireerde’ voorstel- in de literatuurgeschiedenis baanbrekend perso- we ons Vivaldi decennialang vooral herinnerd als gaan deze diepere lagen. ling kunnen maken. Een portret bovendien van nage opvoert: Marquise de Merteuil. Zij is een componist van instrumentale muziek. Op inciden- Vivaldi’s eeuw. machtswellusteling, een ‘Donna Giovanna’, een tele uitvoeringen en een opname van Orlando EEN ‘NIEUWE’ VIVALDI libertijn en een strateeg – zoals in de literatuur niet Furioso na bleef het stil rondom de opera’s van Lange tijd vroegen we ons af welke opera van ‘HOUSE OF CARDS’ eerder was neergezet. Wij zagen háár psychologi- Vivaldi. In de jaren vijftig kwam Vivaldi’s religieuze Vivaldi we moesten kiezen, met de opdracht om het De tweede doorbraak kwam toen we Les Liaisons sche ontwikkeling als de hoofdlijn van de roman. muziek in beeld, dankzij de dirigent Vittorio Negri. verhaal van toen met onze enscenering zeggings- Dangereuses op ons netvlies kregen: de roem- Daarin werden we gesterkt door Hella S. Haasse. Pas eind jaren negentig ontstond er ineens een kracht te geven voor het publiek van nu. Maar in ruchte briefroman van Choderlos de Laclos uit Met haar roman Een gevaarlijke verhouding of revival van Vivaldi als operacomponist, met de jaren die passeerden, deden we ervaringen op 1782. De roman portretteert een verwrongen Daal-en-Bergse brieven schreef zij een vervolg Cecilia Bartoli als onbetwiste vaandeldrager. die ons de ogen openden voor een andere aanpak. elitaire wereld in de achttiende eeuw. De hoofd- op Les Liaisons Dangereuses. Aan het einde van Haar Vivaldi-album met opera-aria’s was een onge- In onze producties Dolhuys Kermis, La troupe personen Marquise de Merteuil en Vicomte de de oorspronkelijke roman vlucht Merteuil, door kende bestseller. Het Franse label Naïve zette d’Orphée en Dr. Miracle’s last illusion hebben Valmont spelen wrede machtspelletjes met elkaar Parijs uitgekotst, naar Holland (!). Haasse voert nagenoeg het hele opera-oeuvre van Vivaldi op we lamenti, korte opera’s, aria’s en scènes uit en met anderen – als in een House of Cards of in haar boek een briefwisseling met Merteuil, die CD, in uitvoeringen van vaak ongelofelijk hoog bestaande werken in een nieuw verhaal opge - Richard III van de barok. De twee zijn voorma - zich in Den Haag heeft gevestigd. Haasse schrijft EEN niveau. In Nederland werd de hernieuwde nomen of in een nieuwe context geënsceneerd. lige geliefden. Ze proberen elkaar te overtref - haar: “Laclos’ roman is niet zozeer de kroniek van belangstelling gedreven door de musicoloog Zo werden klaagzangen uit de barok door aan fen: wie is de beste en meest vileine versierder. uw beslissende schandelijke intriges, als wel het Kees Vlaardingerbroek. Als programmeur van de ‘melancholie’ lijdende ‘patiënten’ gezongen in een Ze dagen elkaar uit om anderen het bed in te krijgen. verslag van uw geleidelijke nederlaag.” Merteuil Doelen en de NTR ZaterdagMatinee program- voormalig ziekenhuis, en kreeg Orphée ook een Twee jongeren, Cécile de Volange en Chevalier onderkent in de roman dat ze zal worden herin - NIEUWE meerde hij een eerbiedwaardige reeks concer- leven vóór de tragische dood van zijn Euridice. de Danceny, worden er het slachtoffer van. nerd als een “Richard III in rokken, een vrouwe - tante uitvoeringen van Vivaldi’s opera’s. Zo klonk Deze nieuwe context rond bestaande werken ver- Voor Valmont dient zich een ultieme uitdaging lijke Tartuffe of een Satanische Eva.” Maar het in 2005 in Rotterdam de wereldpremière van de sterkte de beleving van de muziek en gaf de ver - aan: het veroveren van de kuise Présidente feit dat het als schokkend werd ervaren dat een toen net teruggevonden opera Motezuma. halen voor het publiek meer diepgang. Als makers de Tourvel. Als Merteuil vermoedt dat hij wer - vrouw verantwoordelijk was voor zoveel kwaad, VIVALDI? konden we nieuwe vormen van muziektheater kelijk voor haar valt, escaleert hun speelse duel. legt vooral een maatschappelijk patroon bloot, zo wordt ons duidelijk. Dergelijk gedrag werd van de eeuw in Parijs de Franse revolutie uitbrak, muzikaal leider Hernán Schvartzman, Shunske Een feest bovendien waar men van heinde en ver op het toneel de wereld vorm waarin we ons ver- na onze première start de Nationale Opera met namelijk van mannen geaccepteerd. In brief 81 uit waarbij een verveelde elite uit zijn paleizen werd Sato van de Nederlandse Bachvereniging, drama- naartoe reisde. We ontmoeten in het Venetië van haal vertellen. Mirjam Pater en Nienke Algra geven zeven uitvoeringen van het oratorium Juditha het oorspronkelijke boek, reflecteert Merteuil hier gejaagd. Het inzicht dat Choderlos’ roman slechts turg Karim Ameur, en uiteraard met onze compo- onze opera een enclave van Franse adel, die daar de karakters hun uiterlijk en kostuums. Triumphans, geënsceneerd door Floris Visser, die al op: ‘’Alleen van jullie mannen hangt het af of de zeven jaar vóór die revolutie is geschreven, was nist en librettist op wie verderop wordt ingegaan. al enkele generaties woont. Ook zij tonen hoe de barokwereld in verval raakt. eerder Händels Agrippina bij OPERA2DAY regis- wederzijdse banden der liefde, zoals dat heet, wor- voor ons cruciaal. Het boek laat zien hoe de eli - We zien dat dit niet alleen van binnenuit gebeurt, seerde. Bij de NTR ZaterdagMatinee gaat daar- den verbroken of nauwer aangehaald. Wij moeten tewereld ook van binnenuit verrot was geraakt. Wat tot stand kwam was een ‘scenario’ – een Het Italiaanse libretto werd uitgewerkt door de maar dat ook het draagvlak in de samenleving voor naast L’Olimpiade concertant. Een kleine revival. maar afwachten of jullie in jullie lichtzinnigheid er Een fatale liefdesgeschiedenis als parabel van een woord dat afkomstig bleek uit de operapraktijk jonge Italiaanse librettist Stefano Simone Pintor. de elite geleidelijk wegvalt. We maken dat mede Maar één ding blijft onveranderd. Ook na al deze de voorkeur aan geven ons in alle stilte of voor het Europees tijdperk. van destijds. Daarin legden we de zeven scènes Omdat hij ook actief is als operaregisseur, weet zichtbaar dankzij een grootschalig participatiepro- uitvoeringen zal in Nederland nog nooit een vol- oog van iedereen in de steek te laten en aan de van het stuk vast en bepaalden we wat binnen die hij welke eisen zang en mise-en-scène stellen aan gramma. Aan onze tournee werken circa zeshon- ledige opera van Vivaldi op het toneel te zien zijn vernedering prijs te geven.’’ Haasse kijkt Merteuil in Er zijn opvallende parallellen met onze tijd. Het scènes in recitatieven en wat in aria’s of ensembles een operatekst. In hecht samenspel met onderge- derd participanten mee. Ze zijn de bedienden, geweest. Dat laten we dus maar gewoon op onze haar roman diep in de ogen. Zowel haar onmense- rijke Europa ziet zijn postkoloniale spel met de rest wordt verteld. Ook bepaalden we onze keuze uit tekende voorzag hij alle aria’s van nieuwe teksten. die de wereld van de elite overeind houden. Ruim verlanglijst staan. lijke egoïsme als haar pijn worden daarbij genuan- van de wereld stagneren. Onze welvaart is mogelijk Vivaldi’s muziek en waar Vanni Moretto, onze com- Daarnaast schreef hij de dialogen en teksten voor duizend leerlingen uit het voortgezet onderwijs ceerd ontleed. De roman werd een aanvullende dankzij goedkope arbeidskrachten in Azië en – let ponist, Vivaldi’s muziek zou aanvullen, bewerken de nieuw te componeren recitatieven. Het verval produceren bovendien een onderdeel van het bron voor het libretto. op die omschrijving – de ‘derde’ wereld. De vraag of verwerken. van de barokke wereld verwerkte hij geraffineerd decor. De copieuze lunch die in de eerste scène is hoe lang dit houdbaar is. Ook leidt het direct in zijn libretto. De eerste teksten staan in een metri- wordt geserveerd is deels door hen vervaardigd, Het was frappant dat vlak voor de voltooiing van of indirect tot volksverhuizingen naar het ‘paleis Voordat we onze keuze konden maken uit Vivaldi’s sche vorm. Maar het metrum valt langzamerhand en ziet er daardoor elke avond anders uit. ons libretto de #metoo-discussie losbarstte, die Europa’. En ook binnen de grenzen van de rijke lan- muziek hadden we ook de stemsoorten van de vijf uit elkaar. Aan het eind van de opera klinkt alleen Ook voor de interpretatie van Vivaldi’s muziek start- vanuit seksueel wangedrag binnen werksituaties den groeien de spanningen en klinkt de roep om de hoofdrollen bepaald. Direct was voor ons duidelijk nog maar spreektaal. ten de voorbereidingen al vroeg. Muzikaal leider zich al snel uitbreidde naar de overschrijding van ’elite’ weg te jagen. Gele hesjes of anti-globalisten dat Merteuil een alt moest zijn. Vivaldi schreef een Hernán Schvartzman wilde met de Nederlandse seksuele grenzen in bredere zin. Op zo veel manie- laten van zich horen. Bij recente verkiezingen op reeks meesterlijke aria’s voor wat we een ‘colora- Vanni Moretto maakte van onze pasticcio een Bachvereniging en artistiek leider Shunske Sato ren bleek die discussie verwant met ons verhaal. meerdere continenten was de vrees voor (of hoop tuuralt’ kunnen noemen. Alle boosaardige en doorgecomponeerde opera, op basis van het een vervolgstap zetten in het experimenteren met Merteuil en Valmont zijn een voorbeeld van de op) een revolutie heel wezenlijk. geraffineerde karaktereigenschappen van Merteuil libretto en de muziekselectie. Hij was barokcon- een uitvoeringspraktijk die mede is gebaseerd op boosdoeners, Cécile en Danceny van de slachtof- vind je in die stukken terug, met bovendien een trabassist in het ensemble Il Giardino Armonico, vroegtwintigste-eeuwse opnames. Daarmee was fers. Omdat Merteuil een dader is, toont de roman DE CREATIE IN CLOSE-UP haast mannelijke kracht en klank. Voor Valmont dat baanbrekende opnames maakte van Vivaldi’s OPERA2DAY al gestart in Dr. Miracle’s last illusion en een omkering van de man-vrouw-verhouding in Toen de uitgangspunten en het verhaal vastston- wilden we het echte barokke geluid horen van de muziek. Hij is ook werkzaam als dirigent. Als musi- Hamlet. Hoewel die historische opnamen ruim 150 deze discussie. Maar de literaire fantasie van die den, konden de voorbereidingen beginnen om countertenor. De hoge klank was toen een sym- coloog en muziekredacteur werkte hij voor de jaar na Vivaldi’s dood tot stand zijn gekomen, is daarin omkering is afkomstig van een mannelijke auteur. van Les Liaisons Dangereuses een Vivaldi-opera bool van ultieme verfijning, een raffinement dat Italiaanse uitgever Ricordi. Hij kent de muziek van veel terug te horen waarover in achttiende-eeuwse Wat zegt dat weer? te maken. Dat was een ongewoon intensief proces. bij hem past. Voor mezzosopraan schreef Vivaldi Vivaldi als geen ander. Tegelijkertijd componeert bronnen al wordt geschreven. In een later artikel zowel opera-aria’s als religieuze aria’s die uitste- hij eigentijdse muziek, waaronder ook opera’s en wordt daar dieper op ingegaan. Deze aanpak sluit EEN PORTRET VAN EEN EEUW We moesten vier elementen met elkaar in balans kend passen bij de ogenschijnlijk kuise Tourvel, vocale muziek, waarin hij soms een geraffineerd aan bij ons streven om de muziek van Vivaldi uit te Tot slot vonden we in Les Liaisons Dangereuses brengen: ons dramaturgische concept, de struc- die onderhuids een rijk gevoelsleven verborgen spel speelt met de conventies van barokmuziek. voeren met de inspiratie van het moment, waarbij een kans om een portret te geven van de acht - tuur van onze ‘nieuwe’ opera, de verhaallijnen houdt, als een ware Madame Bovary. De jeugdige Voor de stijl van onze opera overwogen we meer- het voelt alsof de noten pas diezelfde ochtend zijn tiende eeuw. Die eeuw startte, dankzij de ‘gou- in de romans van Choderlos de Laclos en Hella Cécile de Volange kon niet anders dan een sopraan dere mogelijkheden: van recitatieven in de stijl gecomponeerd. den’ eeuw die eraan voorafging, met ongekende Haasse, en de muziek van Vivaldi. In de eerste zijn en de wat pedante jonge Danceny werd een van Vivaldi tot moderne alternatieven. Om het welvaart voor een kleine groep. Absolute vorsten plaats stelden we het dramaturgische uitgangspunt sopranist, een hogere counterstem. Allemaal hoge drama goed te begrijpen werd tweemaal een week Onze productie trok al tijdens de voorbereidingen veroverden de wereld en bouwden megalomane vast: de instortende wereld van de protagonisten, stemmen dus, zoals in bijna alle opera’s van Vivaldi. besteed aan het doorspreken en acteren van de ook buiten Nederland de aandacht. In 2020 zul- paleizen. De wereld van de elite moest overeind met Merteuil voorop, symboliseert het verval van scènes, voordat hij ging componeren. Moretto ont- len we de opera ook ensceneren in Zwitserland, worden gehouden door een omvangrijke kaste van de achttiende-eeuwse elite die lang onaantastbaar VAN PARIJS NAAR VENETIË wikkelde uiteindelijk een muzikale taal die sterk is in samenwerking met het Theater Orchester Biel bedienden, in steden zo’n twintig procent van de leek. Daarna bepaalden we de structuur van het Toen het scenario was voltooid, kon het libretto geïnspireerd door Vivaldi’s muziek, maar toch een Solothurn. Vivaldi – Dangerous Liaisons is de eer- werkende bevolking. Dat betrof vaak mensen zon- stuk: een opera in zeven scènes. Vervolgens heb- worden geschreven. De muziek van Vivaldi, die is onmiskenbaar eigen karakter heeft. Een taal die ste Europese coproductie van OPERA2DAY. der enige sociale status, die vanuit de verarmde ben we per scène de relevante passages uit de gecomponeerd op Italiaanse libretti en de cadans vooropstelt dat het verhaal en de emoties van de provincie naar de stad waren getrokken om te romans verzameld. Tegelijkertijd hebben we uit van die taal, vroeg uiteraard om een Italiaanse karakters ons moeten raken. Bovendien maakt ook DE REVIVAL COMPLEET? overleven. Het contrast tussen arm en rijk werd het oeuvre van Vivaldi een longlist opgesteld met tekst. Het verhaal hebben we daarom verplaatst zijn muziek duidelijk dat de barokwereld langzaam Met Vivaldi – Dangerous Liaisons presenteren schrijnender. De elite leek stevig in het zadel te niet minder dan 490 (!) aria’s, ensembles en instru- van Parijs naar Venetië. Dat leverde inhoudelijk uit elkaar valt. Aan het begin klinken aria’s en reci- we een ‘nieuwe’ Vivaldi-opera, met 26 uitvoe - zitten. Maar in de achttiende eeuw zette het ver- mentale stukken die ons bruikbaar leken: in totaal geen problemen op. De elitecultuur was Europees tatieven. Aan het einde beluisteren we een spre- ringen in Nederland en België. Het toeval wil val in. Het Venetië van Vivaldi’s tijd raakte steeds 28 uur muziek. van aard. Een relatief kleine groep families trouwde kende Merteuil met nog slechts flarden Vivaldi. dat in dezelfde tijd in Nederland ook anderen verder zijn economische basis en politieke machts- Daarna konden de elementen met elkaar een met elkaar over de landsgrenzen heen. Bovendien de schijnwerpers richten op Vivaldi als opera positie kwijt. Bovendien werd de decadentie chemische reactie aangaan. De complexe puzzel was het carnaval van Venetië (dat toen een half Met de regie voegen we een volgende laag toe. componist. Kort voor onze première presen - steeds obscener. Barok werd nog rijker versierde werd tijdens de zomer van 2017 met name door jaar duurde!) een ideaal symbool voor de deca - Scenograaf Herbert Janse, lichtontwerper Marc teerde Cecilia Bartoli een nieuwe Vivaldi-CD met rococo. Het is niet verwonderlijk dat aan het einde ondergetekende gelegd, in samenspraak met dente maatschappij die we wilden portretteerden. Heinz en technisch producent Ronald Tebra geven opera-aria’s in het Concertgebouw. Een week
De muziek van Antonio Vivaldi (4 maart 1678 – de opera Siroe wordt in Ferrara zo slecht ontvan- componist Giuseppe Torelli in de leer is gegaan, van de chalumeau klinkt, een voorloper van de 28 juli 1741) staat centraal in de nieuwe opera die gen, dat de nieuwe versie van Farnace daar niet maar ook voor deze stelling ontbreekt ieder bewijs. klarinet. Ze leest een brief van Valmont die haar eens meer op de planken komt. ‘Gevaarlijke ver- aanbidt. Het is aan de luisteraar om uit te maken OPERA2DAY en de Nederlandse Bachvereniging houdingen’ met de macht en – vermeend – in de Hoe het ook zij, vanaf 1703 maakt Antonio een of de muziek vooral Tourvels verering van Valmont presenteren. Aan de hand van de stukken die in de liefde dragen bij aan de neergang van de carrière stormachtige ontwikkeling door. Mogelijk nog uitdrukt, of ook al enige vervoering bij haar. opera zijn samengebracht geven we een overzicht van de Venetiaanse componist. in datzelfde jaar, maar in ieder geval niet later dan in 1705, verschijnt zijn opus 1: een bun - DE JAREN 1713-1725 van de carrière van de componerende priester uit VIVALDI’S ENTREE IN DE WERELD VAN del met twaalf triosonates. De twaalfde sonate Hoewel wij niet weten hoe Ottone in villa in Venetië. We ontdekken dat Vivaldi in gevaarlijke DE OPERA bestaat uit een reeks variaties op La follia, een Vicenza is ontvangen, kunnen wij veronderstel- verhoudingen leefde met de kerk en de hogere Hoe was de priester Antonio Vivaldi verzeild populaire akkoordenreeks. Arcangelo Corelli had len dat het geen flop is geweest. In de seizoenen geraakt in de wereld van de opera, die wereld vol eerder een beroemde variatiereeks op La follia 1713-14 en 1714-15 heeft Antonio met zijn vader adel, en hoe een vermeend ‘liaison dangereuse’ in intriges en losse zeden? Die vraag is niet eenvou- gepubliceerd en Antonio wilde enerzijds de oude de leiding over het Teatro Sant’Angelo in Venetië. de liefde mogelijk heeft bijgedragen aan de neer- dig te beantwoorden, omdat over Vivaldi’s jeugd meester eren, anderzijds zich met hem meten. Hij kan zich volop bekwamen in het tot stand gang in zijn loopbaan. en opleiding frustrerend weinig bekend is. In 1703 Wat Antonio’s variaties missen aan Corelliaanse brengen van opera’s. Omdat dit theater kleiner en wordt hij tot priester gewijd. Vanaf dat moment verfijning maken zij weer goed door de rauwe minder prestigieus is dan het Teatro San Giovanni staat hij bekend als ‘il prete rosso’, ‘de rode pries- energie en de speelvreugde waartoe de musici Grisostomo, kan Vivaldi tot in de kleinste details ter’, een bijnaam die hij te danken heeft aan zijn worden verleid. Dit vroege stuk van Vivaldi dient alles zelf bepalen: de keuze van het repertoire, de vuurrode haren. Dat hij actief was als priester, als finale van de nieuwe opera Vivaldi - Dangerous zangers, decorontwerpers, libretti, enzovoorts. EEN OPERACARRIÈRE LOOPT TEN EINDE staat buiten kijf. De noodzakelijke stappen en wij- Liaisons, in een orkestratie van Vanni Moretto. Die artistieke vrijheid wordt hem in de belangrijk- Zaterdag 16 november 1737 is voor de priester, dingen die voorafgaan aan het priesterschap, zijn ste Italiaanse theaters niet gegund. componist en violist Antonio Vivaldi een drama- in de Venetiaanse archieven gedocumenteerd. Speelde Vivaldi in die tijd al regelmatig mee in In die twee seizoenen in Teatro Sant’Angelo bren- tische dag. De aartsbisschop van Ferrara heeft Maar hoe zit het met zijn muzikale opleiding? operaproducties? Het is meer dan waarschijn - gen de Vivaldi’s vijf opera’s (waarvan één in twee hem verboden naar Ferrara te reizen om daar een Eveneens in 1703 wordt Antonio aangesteld als lijk. Venetië is het Las Vegas van de achttiende versies) op de planken. De eerste en meest succes- van zijn opera’s uit te voeren. Ten eerste schiet vioolleraar aan het Ospedale della Pietà, een eeuw, waar verschillende theaters vaak gelijktijdig volle opera is Orlando furioso, op tekst van Grazio Vivaldi in zijn priesterlijke taken tekort. Ten tweede opvangtehuis voor vondelingen, waar de jongens nieuwe opera’s aanbieden, die door Venetianen en Braccioli en op muziek gezet door Giovanni Alberto OPERA is Vivaldi’s ‘vriendschap’ met de zangeres Anna een vak leren, zodat ze vanaf hun achttiende op tal van toeristen worden bijgewoond. Voor free Ristori. Een jaar later waagt Vivaldi zich aan een Girò de hoge geestelijke een doorn in het oog (hij eigen benen kunnen staan, maar waar de meisjes lance-musici is er volop werk. Zijn eerste stappen eigen zetting van Orlando finto pazzo, waarvoor gebruikt het woord ‘amicizia’, zonder twijfel als hun leven lang verblijven, tenzij een huwelijks- op operagebied zet Vivaldi als ghostwriter met Braccioli opnieuw de tekst levert. Omdat zijn eigen eufisme voor relatie). kandidaat zich aandient. Om die reden krijgen bijdragen aan opera’s van andere componisten, opera geen succes is, valt Vivaldi terug op het kas- EN DRAMA In een brief aan de Ferrarese markies Guido alleen de meisjes muziekonderwijs. In het wees- zoals Girolamo Polan. Zijn officiële debuut als oper- succes van Ristori, maar niet zonder er een flinke Bentivoglio d’Aragona verdedigt Vivaldi zich met huis klinkt veel muziek. In de kapel speelt tijdens acomponist maakt Vivaldi pas in mei 1713: in de scheut eigen muziek aan toe te voegen. Pas in 1727 de hem kenmerkende felheid. Opmerkelijk genoeg de eredienst een koor en orkest van ongeveer provinciestad Vicenza komt Ottone in villa op de durft Vivaldi het aan zijn eigen operaversie van onderstreept Vivaldi eerst de zakelijke risico’s: hij veertig meisjes en vrouwen. Ook geven zij regel- planken. In Vivaldi – Dangerous Liaisons bezingt Orlando furioso te presenteren. Deze opera is – in IN DE heeft voor 6000 dukaten aan contracten afgesloten matig concerten, die door buitenlandse bezoe- de waanzinnig geworden Tourvel in het klooster een ingekort en bewerkte versie – opnieuw opge- en al veel onkosten moeten maken. (Ter vergelij- kers de hemel in worden geprezen. Vivaldi moet haar leed op de muziek van de aria L’ombre, l’aure voerd in november 1980 in Dallas en geldt sinds- king: Vivaldi’s huis aan het Canal Grande kostte in 1703 bekend hebben gestaan als een vooraan- e ancora il rio uit deze vroege opera, waarin we als dien terecht als een van Vivaldi’s sterkste opera’s. 136 dukaten huur per jaar). Alles is vergeefs als hij staand talent, anders was hij niet voor een positie echo ook de stem horen van Cécile, die zojuist in Het is geen toeval dat voor Vivaldi - Dangerous LOOPBAAN niet zelf de uitvoering in Ferrara kan leiden, aldus aan de Pietà in aanmerking gekomen. dat klooster is ingetreden. Liaisons geen opera zo vaak de muziek levert als de componist, die eraan toevoegt dat hij zulke Orlando furioso, waaronder de introductie van de bedragen niet wil toevertrouwen aan een plaats- Maar wie heeft hem tot musicus opgeleid? Zijn Wanneer Vivaldi geestelijke vocale muziek is gaan twee belangrijkste protagonisten. Merteuil ver- vervanger. Pas daarna legt hij uit dat zijn slechte vader Giovanni Battista heeft ongetwijfeld een componeren is onduidelijk. Het diep ontroerende schijnt voor het eerst op toneel met de felle muziek VAN gezondheid hem al vele jaren geleden heeft belangrijke bijdrage geleverd. Hij is vanaf 1685 Stabat mater (in de slotscène van de pasticcio van van de aria Nel Profondo van Orlando, en Valmont gedwongen om te stoppen met het lezen van de werkzaam als violist in het orkest van de San Marco OPERA2DAY krijgt Merteuil één aria uit dit werk) met de subtiele aria Sol da te van Ruggiero. Maar mis, en dat hij met Anna Girò en haar zuster Paola al en in Venetiaanse reisgidsen van destijds wordt hij ontstaat in opdracht van de Oratorianen en klinkt ook uit de vroegere opera Orlando finto pazzo heb- vele reizen heeft gemaakt zonder enig schandaal. geroemd als een van de belangrijkste violisten van voor het eerst in 1712, in de Chiesa della Pace in ben we meerdere fragmenten gekozen. ANTONIO De prima donna heeft vanaf 1726 immers gezon- de stad. Het is aannemelijk dat Giovanni Battista Brescia. Vier jaar daarna schrijft Vivaldi voor de gen in tal van Vivaldi’s opera’s. ook heeft gecomponeerd, maar hard bewijs hier- Pietà Juditha triumphans, zijn enige bewaard geble- Wij zetten opnieuw een stap terug in de tijd. In Het is onmogelijk om hier alle ontwikkelingen in voor ontbreekt vooralsnog. De Italiaanse musico- ven oratorium. De kuise Présidente de Tourvel de jaren 1718-20 is Vivaldi verbonden aan het hof Ferrara te volgen. Het volstaat te vermelden dat loog Federico Sardelli heeft onlangs gesuggereerd wordt in Dangerous Liaisons geïntroduceerd met van de Habsburgse gouverneur van Mantua, Prins VIVALDI Vivaldi’s bange voorgevoelens zijn uitgekomen: dat Antonio in Bologna bij de beroemde violist en muziek uit dit oratorium, waarin de subtiele klank Philip van Hessen-Darmstadt. Hier is Vivaldi vooral verantwoordelijk voor de plaatselijke opera, die op muziek gezet door in Napels opgeleide com- Kärtnertortheater. Opnieuw slaat het noodlot In Vivaldi – Dangerous Liaisons PRELUDIO SCÈNE 5 zwaar wordt gesubsidieerd door het hof. Teuzzone ponisten. Met name in het grootste Venetiaanse toe: Karel VI overlijdt op 20 oktober 1740, met als zijn delen verwerkt uit opera’s, • Adagio e spiccato en Allegro uit Concerto in • Sonno, se pur sei sonno, aria van Manlio uit stamt uit deze jaren. De tragische arioso Antri cupi, theater, het Teatro San Giovanni Grisostomo, zijn gevolg dat de theaters een rouwperiode van een g-klein, RV 578 Tito Manlio, RV 738 (1719) infausti orrori, Vivaldi op z’n best, horen we aan de Napolitanen heer en meester. Voor autoch - jaar in acht moeten nemen. instrumentale werken, het oratorium • Anderò, volerò, griderò, aria van Orgille uit het begin van de zevende scène, met de gedesil- tone componisten als Vivaldi en Albinoni zijn de Juditha Triumphans en het Stabat Mater SCÈNE 1 Orlando, finto pazzo, RV 727 (1714) lusioneerde en getergde Merteuil. Maar Teuzzone gevolgen ingrijpend. Vivaldi moet zich aan de In de nacht van 27 op 28 juli 1741 overlijdt Vivaldi van Antonio Vivaldi. Hieronder vindt • Nel profondo, aria van Orlando uit Orlando is verder een onevenwichtig werk, net als meer nieuwe galante stijl uit Napels aanpassen, wil hij zelf. Het is een schrale troost dat zijn opera Furioso, RV 728 (1727) SCÈNE 6 opera’s van Vivaldi, zoals Tito Manlio uit dezelfde als operacomponist succesvol blijven. Het lukt de L’oracolo in Messenia alsnog begin 1742 in het u het overzicht met de herkomst van • Sol da te, aria van Ruggiero uit • Introductie van Cum dederit dilectis uit Nisi periode, die de componist naar eigen zeggen in rode priester met zijn krachtige eigen stijl maar Kärtnertortheater wordt opgevoerd. Dat was voor alle composities. Vanni Moretto was Orlando Furioso, RV 728 (1727) Dominus, RV 608 (circa 1739– 45) slechts vijf dagen zou hebben geschreven! De ten dele. In de late jaren dertig moet hij dan ook zover wij weten de laatste uitvoering van een vol- verantwoordelijk voor het muzikale • Sposa, son disprezzata, aria van Irene uit aria Tu dormi in tante pene, wordt in Dangerous steeds meer zijn heil zoeken in de provincie of ope- ledige opera van Vivaldi tot 1939, toen in Siena SCÈNE 2 de opera pasticcio Bajazet, RV 703 (1735). Liaisons in de twee slaapkamerscenes verdeeld ra’s en pasticcio’s componeren die voor een deel in het kader van een aan Vivaldi gewijd festival geheel en de nieuwgecomponeerde • Introductie van het trio Aure placide, Vivaldi baseerde zich voor deze aria op de aria over vier zangers, die dezelfde brief dicteren, bestaan uit muziek van de nieuwe modieuze com- L’Olimpiade tot klinken kwam. scènes. Daarbij heeft hij ook enkele e serene uit La verità in cimento, Sposa non mi conosci uit de opera Merope opschrijven of teruglezen. ponisten. De première van de pastoraal-heroïsche composities van Vivaldi opnieuw RV 739 (1720) van Giacomelli opera La fida ninfa op 6 januari 1732 in Verona Na de dood van de componist keert Anna Girò terug • Qual demone, qual furia, recitativo • Anderò, volerò, griderò, da capo uit de aria De individualistische Antonio is in hofdienst niet (Cécile’s eerst aria waarin ze een brief van Danceny naar Venetië, waar zij haar zangcarrière nog een georkestreerd en bewerkt, vooral in accompagnato van Eudossa uit L’Atenaide, van Orgille uit Orlando, finto pazzo, gelukkig. In maart 1720 is hij alweer terug in voorleest aan Merteuil is eruit afkomstig) is vol- aantal jaren weet voort te zetten. Na haar geheime de zevende scène. RV 702-A (1728) RV 727 (1714) Venetië. Eind oktober 1720 gaat de opera La verità gens de Gazzetta di Mantova een groot succes, huwelijk met Graaf Antonio Maria Zanardi in juli • Dite, oimè! Ditelo, al fine, aria van Morasto uit in cimento in première in het Teatro Sant’Angelo. zowel vanwege de muziek als vanwege de cast. 1748 verdwijnt zij letterlijk en figuurlijk van het La fida ninfa, RV 728 (1732) da capo bewerkt SCÈNE 7 Aan deze opera besteedt de componist ongebrui- Alle muziek in La fida ninfa is van Vivaldi’s hand, toneel. Zo ging dat in de decadente wereld van het tot duet door Vanni Moretto • Adagio e spiccato uit Concerto in g-klein, kelijk veel zorg, maar dat kan niet voorkomen dat maar eigenlijk is Vivaldi als componist tweede keus. ancien régime, een wereld waarvan de teloorgang • Aure placide, e serene, trio van Rosane, RV 578 Vivaldi twee maanden later venijnig op de hak Hij komt pas in beeld, nadat de Florentijnse compo- in Les Liaisons Dangereuses van Choderlos de Zelim en Melindo uit La verità in cimento, • Antri cupi, infausti orrori, arioso van Teuzzone wordt genomen in de satire Il Teatro alla moda nist Giuseppe Orlandini (1675-1750) de opdracht Laclos zo indrukwekkend voelbaar wordt gemaakt. RV 739 (1720) bewerkt tot kwartet door Vanni uit Teuzzone, RV 736 (1719) van de edelman-componist Benedetto Marcello. niet kan vervullen. Vivaldi komt steeds meer onder D E Moretto • Scendi nel tartaro, aria van Orlando uit Hij is niet de enige Venetiaanse edelman die Vivaldi druk te staan om in zijn opera’s aria’s van jonge Met dank aan Kees Vlaardingerbroek die • Sorge l’irato nembo, aria van Orlando uit Orlando Furioso, RV 728 (1727) geringschattend bejegent. Vivaldi mag dan wel componisten op te nemen. Zijn frustratie daar- Vivaldi’s carriére als operacomponist voor ons Orlando Furioso, RV 728 (1727) • Lo stridor, l’orror, aria van Ersilia uit Orlando, priester zijn, hij is afkomstig uit de laagste klasse, over is in sommige van zijn brieven te lezen. In de uitgebreid uit de doeken deed. MUZIKALE finto pazzo, RV 727 (1714) uit een familie die bekend staat als opvliegend en voor Verona geschreven pasticcio Bajazet (1735) SCÈNE 3 • Cuius anima gementem, aria uit Stabat Mater, onaangepast. In Rome zien de paus en de adel neemt Vivaldi aria’s op van onder anderen Hasse, • Veni, me sequera fida, aria van Giuditta uit RV 621 (1712) dat gelukkig niet als een barrière: in de jaren 1723 Broschi, Porpora en Giacomelli. De beroemdste BRONNEN Juditha Triumphans, RV 644 (1716) • Quanto fracasso, recitativo accompagnato van en 1724 viert Vivaldi er enkele van zijn grootste aria Sposa, son disprezzata, is ontleend aan de • Gemo in un punto e fremo, aria van Licida uit Orlando uit Orlando Furioso, RV 728 (1727) operasuccessen. Volgens de Duitse fluitist en the- aria Sposa, non mi conosci uit de opera Merope L’Olimpiade, RV 725 (1734) • Il mio amor diventa furore, aria van oreticus Johann Joachim Quantz wil de Eeuwige (Venetië, 1732) van Giacomo Giacomelli. Ook in • Introductie van Transit aetas, aria van Giuditta Varane uit L’Atenaide, RV 702-A (1728) Stad in die jaren niets horen wat niet is geschre - Dangerous Liaisons keert deze aria terug, opnieuw uit Juditha Triumphans, • L’ombre, l’aure e ancora il rio, aria van Caio ven in Vivaldi’s ‘Lombardische stijl’. Vivaldi staat met een nieuwe tekst, als het gebed van Tourvel RV 644 (1716) Tullio uit Ottone in villa, op het hoogtepunt van zijn carrière en is in heel in de kerk in de zesde scène. RV 729 (1723) Europa beroemd. Uit La verità in cimento klinkt SCÈNE 4 • Adagio molto della Sinfonia al santo sepolcro in de muzieksalon van de tweede scène een trio, • Introductie van Nel suo carcere ristretto, aria in b-klein, RV 169 gezongen als kwartet. HET EINDE van Cino uit Teuzzone, • Fragmenten uit de sonate opus 1/12 Een Franse bezoeker die Vivaldi enige jaren later RV 736 (1719) ‘La follia’ in een orkestratie van Vanni TOPPUNT VAN ROEM EN GELEIDELIJKE in Venetië opzoekt, schrijft dat de componist in • Nel suo carcere ristretto, aria van Cino uit Moretto. NEERGANG eigen land niet meer de erkenning krijgt die hij Teuzzone, RV 736 (1719) Terug in Venetië komt Vivaldi al snel tot de ontdek- verdient. In mei 1740 verlaat Vivaldi voor de laat- • Tu dormi in tante pene, aria van Servilia uit king dat jonge, in Napels opgeleide componisten ste keer zijn geliefde Venetië en vertrekt naar Tito Manlio, RV 738 (1719). als Leo, Vinci, Porpora en Hasse als bij bliksemslag Wenen. Prima donna Anna Girò vergezelt hem • Sperai la pace qual usignolo, aria van Ersilia uit de Venetiaanse theaters veroveren. Tussen 1707 en opnieuw, samen met haar zuster Paola. Lange tijd Orlando, finto pazzo, 1720 is in de Venetiaanse theaters nog geen enkel is gedacht dat Vivaldi een aanstelling hoopte te RV 727 (1714) dramma per musica van Napolitaanse oorsprong te krijgen aan het hof van zijn bewonderaar Keizer zien. Van de 78 opera’s die tussen 1721 en 1736 in Karel VI. Tegenwoordig weten wij dat Vivaldi zijn Venetië worden vertoond, zijn er maar liefst dertig operacarrière wilde voortzetten aan het Weense Aan de muur prijkt een gesigneerde De spaarzame informatie in historische verhande- foto van Jascha Heifetz naast een lingen over het musiceren is vergelijkbaar met de partituren van Vivaldi. Alleen het meest noodzake- negentiende-eeeuwse poster voor lijke staat daarin genoteerd. Sato: “Vivaldi vond in een concert van Paganini. De Haagse zijn muziek een geweldige balans tussen eenvoud studio van Shunske Sato, sinds 2018 en complexiteit. Zijn harmonieën zijn eenvoudig – hij wisselde bewust niet te vaak van harmonie, artistiek leider en concertmeester omdat zijn muziek meestal klonk in ruimtes met van de Nederlandse Bachvereniging, veel galm. Op andere vlakken was hij inventief en toont dat zijn muzikale horizon niet bij super eigenzinnig. Waar de meeste van zijn tijd- genoten werkten met frases van vier maten, intro- 1800 stopt. Hij noemt zichzelf daarom duceerde hij frases van drie maten of voegde hij liever geen barokviolist. Die brede er ineens anderhalve maat aan toe. Zijn melodieën interesse deelt hij met dirigent Hernán werden door zangers en solisten bovendien met versieringen verrijkt.” Schvartzman, de muzikaal leider van OPERA2DAY. Al maanden wisselen ze RUIMTE VOOR VRIJHEID van gedachten over de muzikale aan- Schvartzman: “Vivaldi gaf zijn zangers en musici volop ruimte voor eigen inbreng. Dat werd van pak voor Vivaldi – Dangerous Liaisons. componisten en dirigenten verwacht. Leopold DE Het is praktisch dat ze op vijf minuten Mozart schreef dat alleen een dilettant een solist loopafstand van elkaar wonen. in zijn of haar rubato op de voet volgt. Een pro - fessionele dirigent geeft een solist ruimte voor VOLDOE- vrijheid. Dat gaat ook op voor Vivaldi. Maar om EEN ONONDERBROKEN TRADITIE Vivaldi goed uit te voeren, heb je wel eersteklas Ze hebben voor de opera naar ruim honderd jaar zangers en musici nodig. Het is te vergelijken met NING oude opnames geluisterd. Dat lijkt verrassend. Italiaanse gerechten als Pasta al pesto of Insalata De eerste 78-toerenplaten zijn pas anderhalve caprese. Het zijn eenvoudige gerechten, maar als eeuw na Vivaldi’s dood geperst en op die platen de ingrediënten niet eersteklas zijn, blijft er niets V A N klinkt nog geen noot Vivaldi. Maar voor Shunske van over.” Sato is het vanzelfsprekend. “Tussen de barok en “Het is voor een dirigent meestal gecompliceerd de vroege twintigste eeuw is een ononderbroken om in een opera alles goed te coördineren. Maar VRIJHEID muzikale traditie. Als je luistert naar die opnames, als je de zangers vrijheid geeft, verdwijnt dat pro- kun je echt tijdreizen. Je hoort erin terug wat je bleem. Het stimuleert om beter naar elkaar te luis- leest in zeventiende- en achttiende-eeuwse trak- teren en het is veel inspirerender om samen muziek taten. Neem de manier waarop zangers het tempo te maken.” Sato: ”De muziek is dan elke avond laten fluctueren om een tekst beter tot zijn recht te weer een beetje anders. Dat geeft zoveel meer laten komen. Over die manier van zingen schrijft voldoening dan wanneer je elke avond hetzelfde al de Franse muziektheoreticus Étienne Loulié.” doet. Dan wordt een voorstelling kantoorwerk.“ Hernán Schvartzman valt hem bij: “De opnames Vivaldi heeft bij sommigen een twijfelachtige repu- zijn een onmisbare aanvulling op de geschreven tatie. Frans Brüggen schreef zijn werk zelfs af als bronnen. De sopraan Claron McFadden stelde tij- muziek uit de kraan. Sato: “Geen enkele tijdgenoot dens een masterclass eens een gedachte-experi- heeft Bach zo diepgaand beïnvloed als Vivaldi. ment voor. Bedenk dat je Michael Jacksons manier Dat zegt voor mij genoeg. Ook op Paganini wordt van zingen alleen met woorden kunt omschrijven neergekeken, terwijl zijn invloed enorm was op en tweehonderd jaar later iemand aan de hand van componisten als Chopin, Schumann en Liszt en jouw tekst moet zingen als Michael Jackson. Dat is Schubert door Paganini’s vioolspel tot in het diepst onmogelijk. Dan besef je dat geschreven bronnen van zijn ziel werd geraakt.” Schvartzman: “Vivaldi’s over uitvoeringspraktijk maar een fractie kunnen muziek is heel rijk en gevarieerd. Net als Rossini onthullen over hoe het ooit daadwerkelijk klonk.” kon hij zowel luchthartig als diepzinnig zijn.” Een nieuwe Vivaldi-opera voor deze tekst bepaalde, ongeacht de inhoud, vind ik het tijd. Dat stond ons voor ogen toen we essentieel om nu als librettist te zoeken naar een samenhang tussen vorm en inhoud, zoals in Vivaldi gingen samenwerken met de Italiaanse – Dangerous Liaisons. schrijver en librettist Stefano Simone Pintor. Met Vivaldi – Dangerous WE ZIJN WAT WE ZEGGEN Een groot deel van het libretto heb ik geschreven Liaisons, zijn achtste operalibretto, in metrische verzen, niet omdat we Vivaldi’s aria’s sloeg hij een nieuwe weg in. Hij schrijft wilden herschrijven en de bestaande muziek wil- over de totstandkoming van het libretto. den voorzien van nieuwe teksten (meestal gebeurt bij het creëren van een opera precies het tegen - overgestelde en wordt de muziek geschreven op EEN SPIEGEL VAN ONZE TIJD een bestaande tekst). De keuze voor metrische Als ik kort het verschil moet omschrijven tussen verzen is vooral gemotiveerd omdat we het com- een libretto van een traditionele en een heden - plexe verhaal wilden vertellen van Choderlos de daagse opera, zou ik zeggen dat vooral de vorm Laclos’ personages, die voortdurend hun wezen- is veranderd. Een kunstwerk is natuurlijk vaak lijke zelf verschuilen achter verleidelijke maskers DE TAAL een afspiegeling van de tijd waarin het is ontstaan en mooie kostuums die ze nodig hebben voor het en daarom komen in veel hedendaagse opera’s opdoffen van hun ellendige, egoïstische, slechte actuele problemen aan bod. Dat niet alleen de en verveelde zielen. Met de metrische verzen ALS inhoud, maar vooral de totstandkoming van een wordt ook de taal waarin ze zich uitdrukken een libretto fundamenteel is veranderd, is te begrijpen. sluw, bedrieglijk masker waar ze zich achter kun- Toen Gluck, Mozart, Wagner en Janácek de opera nen verschuilen; hoe meer hun wereld ten einde SPIEGEL probeerden te hervormen, zijn ze allereerst de loopt, hoe meer hun taal zijn metrum verliest en stijl van de tekst gaan vernieuwen. Later bracht overgaat in een moderner en gefragmenteerder de twintigste eeuw ons zelfs de ontmanteling en proza. VAN DE fragmentatie van het libretto. Onze wereld is pluri- Een veelzeggend voorbeeld is te vinden in de scène former, multimedialer en sneller geworden en onze tussen Valmont en Tourvel, voor mij een keerpunt kunsten weerspiegelen dat. in de opera. In deze scène smeekt Tourvel, die haar ZIEL liefde niet meer in toom kan houden, Valmont om Vivaldi – Dangerous Liaisons is mijn achtste libretto. haar niet meer zo hartstochtelijk toe te spreken. Omdat ook ik een kind ben van onze snel veran - Valmont verandert abrupt zijn gebruikelijke geaffec- OF ALS derende tijd, lijken mijn libretti niet op elkaar, qua teerde spreekstijl: “Goed. / Ik zal niet meer spreken inhoud noch qua stijl. Ik heb libretti geschreven zoals ik eerder deed. / Ik neem ieder masker voor in proza of metrische verzen, als een lineair of mijn woorden weg.” Vanaf dat moment wordt de MASKER niet-chronologisch verhaal, zelfs met of zonder tekst steeds meer een draaikolk van verschillende woorden. stijlen, ritmes en brokstukken. De samenhang wordt zichtbaar tussen de diepste gevoelens van Toen ik het aanbod kreeg om het libretto voor de personages en de manier waarop ze zich uit- Dangerous Liaisons te schrijven, merkte ik meteen drukken: wie ze zijn en wat ze van zichzelf laten dat we iets nieuws gingen maken. Het was ons zien. Misschien is dit wel de belangrijkste bood- uitgangspunt om het door Vivaldi geliefde pastic- schap die ik het publiek wil meegeven: in een cio-genre te laten herleven, maar wel met het doel wereld van steeds kortere en simpelere slogans om verder te gaan en de pasticcio-vorm beetje bij verliezen we misschien het besef dat het de taal beetje te laten desintegreren, zoals in het verhaal is geweest die de mensheid altijd het sterkst heeft de personages hun ondergang tegemoet gaan, wat gevormd. George Orwell zei: “als het denken de samenvalt met het naderende einde van hun aristo- taal corrumpeert, kan taal ook het denken corrum- cratische wereld. Dat maakt het schrijven van peren”. Het is niet alleen een kwestie van een stel teksten voor mij zo waardevol: ondanks de opera- woorden: we zijn wat we zeggen. traditie, waarin het metrum altijd de vorm van de Voor de componist Vanni Moretto was DE BAROKKE STRUCTUUR VERWOEST Dangerous Liaisons een “intensieve Het was voor Vanni Moretto de grootste uitdaging om het verval van de barokke wereld hoorbaar te opdracht”. Het was de doelstelling maken in zijn muziek die klinkt naast de stukken om een volwaardige nieuwe opera af van Vivaldi. “Voor de eerste drie scènes schreef te leveren, waarin muziek van Vivaldi ik muziek die niet botst met de stijl van Vivaldi, waarin alleen nu en dan bizarre momenten de organisch zou opgaan. Bovendien kleine barstjes tonen in de nog vrijwel wolkenloze moest hoorbaar worden hoe de wereld van Valmont en Merteuil. In de vierde tot en barokke wereld van de hoofdpersonen met de zesde sène verandert mijn muziek van stijl en worden de zaden voor de rampspoed gezaaid. geleidelijk desintegreert. Hij werkte er De muziek doet dienst als een dubbele laag: een vol jaar aan. “Ik ben er veranderd je hoort dat de hoofdpersonen iets anders voelen uitgekomen.” dan wat ze zeggen. In de slotscène is de muziek een gezwel dat de barokke structuur verwoest. Na Merteuil gaan de personages één voor één over ONVERSCHROKKEN DR. FRANKENSTEINS van zingen naar spreken. Hun maskers vallen af.” Vanni Moretto kwam in beeld als een droom- kandidaat. Hij is zowel musicoloog, dirigent als “Met mijn muziek probeer ik bovendien de ver- componist. Als contrabassist speelde hij jarenlang schillende karakters van de hoofdpersonen te VERRIJKT in het barokorkest Il Giardino Armonico dat furore verklanken: de naïeve hypocrisie van Cécile en maakt met baanbrekende Vivaldi-interpretaties. Dancenny, de passieve agressie van Tourvel, de Hij leerde Vivaldi’s muziek van binnenuit kennen. destructieve energie van Mertueil en de cynische DOOR DE oprechtheid van Valmont – ik zie hem als de enige Toen hij aan Dangerous Liaisons begon, ver- oprechte figuur. Het stuk heeft mij enorm verrijkt. wachtte hij een conventioneel creatief proces. “Ik Ik hoop dat ook het publiek dat zo ervaart als ze na GRILLEN dacht dat de opera tot stand zou komen in over - Dangerous Liaisons het theater verlaten.” zichtelijke fases. Dat librettist Stefano Pintor de roman van Laclos zou omwerken tot libretto, dat VAN HET ikzelf de muziek zou componeren en dat Serge van Veggel het eindresultaat op de planken zou brengen. Dat pakte totaal anders uit. Achter het MONSTER comfortabele masker van de pasticcio bleek een nieuwe vorm van theater schuil te gaan, waarbij het libretto, de muziek en de regie rond één krachtige kern samen moesten groeien.”
“Als drie onverschrokken Dr. Frankensteins heb- ben Serge, Stefano en ik een monster gecreëerd; we gunden ons geen rust totdat we het levens - licht in zijn ogen zagen verschijnen. Net als Frankenstein, moesten we soms de grillen van het monster ondergaan. We schonken hem met leven en bewustzijn ook een eigen wil. We moesten niet alleen rekening houden met de regels van het crea- tieve proces, maar ook luisteren naar wat de opera zelf ons te zeggen had. Net als een puber die zijn ouders hun opvoedkundige keuzes laat herzien, zo accepteerde of weigerde Dangerous Liaisons onze creatieve ingrepen.”
Les Liaisons Dangereuses verschijnt in afgeserveerd als onbeduidend, het libretto als res- 1782 als een bundel met vier elegant pectloos tegenover het boek. Marie Antoinette drijft openlijk de spot met het stuk, dat na de première gebonden boekjes. De Parijse uitge- gelijk van het speelplan verdwijnt. ver Durand heeft met opzet voor die Laclos revancheert zich vijf jaar later met Les vorm gekozen. De briefroman van zijn Liaisons Dangereuses waarin hij zowel de senti- mentele roman als de adel op de korrel neemt. auteur Choderlos de Laclos is dusdanig De roman oogst een storm van kritiek. Critici schrij- pikant uitgevallen dat lezers gebaat zijn ven dat het lezen van de roman gevaarlijker is dan bij de boekjes waarin je onopgemerkt het aangaan van riskante liefdesrelaties. Tegenover de perfide slechtheid van de hoofdpersonen staat kunt lezen. Een slimme zet. De eerste geen ontknoping die de moraal in ere herstelt. oplage van 2000 exemplaren – toen Hoe Laclos de kritiek pareert kunnen we terug- een duizelingwekkend aantal – vliegt lezen in zijn briefwisseling met Mademoiselle Riccoboni, dezelfde schrijfster die hem de stof de winkels uit. Met het uitkomen van voor zijn operalibretto had geleverd. Zij verwijt de tweede oplage raakt de markt met Laclos dat hij zowel de Franse natie als de Franse roofdrukken overspoeld. vrouw heeft bezoedeld. Hij heeft van Merteuil een te intelligent en aantrekkelijk personage gemaakt. Laclos antwoordt dat hij zijn karakters naar het DE ROMAN GEEN OORDEEL OVER GOED EN KWAAD leven heeft geportretteerd om een waarschuwing De scandaleuze intriges in de roman trekken alom af te geven. Merteuil gaat onmiskenbaar ten onder. de aandacht. Vermoedelijk waarderen weinig En dat strekt deugdzame vrouwen juist tot eer. L E S lezers de baanbrekende vorm van Laclos’ meester- werk. Hij voert geen alwetende verteller op die OP DE ZWARTE LIJST oordeelt over goed en kwaad, maar laat de zeven Zijn repliek mag niet baten. De roman blijft contro- LIAISONS hoofdpersonen in hun brieven zelf aan het woord. versieel en verschijnt tot ver in de negentiende Het verhaal wordt vanuit verschillende perspectie- eeuw op zwarte lijsten met verboden boeken. ven verteld. Zo geeft hij een inkijk in de psycholo- Pas wanneer schrijvers als Charles Baudelaire de DANGER- gie van zijn karakters. Laclos opent de deur voor roman prijzen, groeit de openlijke waardering, ook de realistische roman. buiten Frankrijk. In de twintigste eeuw komen tal- Op literair gebied kan Laclos makkelijk grenzen loze vertalingen uit. In Nederland verschijnt de EUSES verleggen. Hij werkt als officier in het leger en is roman als Gevaarlijk spel met de liefde (1954), als schrijver een amateur. Niet gebonden aan con- Gevaarlijke liefde (1966), Gevaarlijke hartstoch- venties kan hij zonder scrupules zijn missie vervul- ten (1972) en als Riskante relaties (2017). len om “met een buitengewoon werk veel lawaai De roman komt in onze tijd ook onder de aan - te maken.” dacht dankzij de verfilming van Stephen Frears – Voor de publicatie van Liaisons Dangereuses dicht Dangerous Liaisons (1988) met John Malkovich en Laclos in zijn vrije tijd al poëzie en theaterteksten. Glenn Close – en Valmont (1989) van Amadeus- Die zijn goed genoeg om in de smaak te vallen bij regisseur Milos Forman. Les Liaisons Dangereuses Chevalier de Saint-Georges. De uit Guadeloupe is ook te zien als ballet, theaterstuk en musical. afkomstige componist zou in Parijs furore gaan Operaversies komen in het theater dankzij de maken als ‘de zwarte Mozart’. Ze besluiten een componisten Conrad Susa (1994) en Piet Swerts opera te maken van de roman Ernestine. Deze (1996). Luca Francesconi maakt in 2011 een opera lichtvoetige en sentimentele draak van de schrijf- van Heiner Müllers Quartett, een vrije theaterbe- ster Mademoiselle Riccoboni is een favoriet boek werking van de roman. Maar van een barokopera van koningin Marie Antoinette. Het lukt de opera was het nog niet gekomen. Daar brengen wij ver- onder haar aandacht te krijgen. De koningin en andering in, in de geest van Laclos. Die schreef haar gevolg voegen zich op 11 juli 1777 bij het in zijn roman: “verzuchtingen over de liefde zijn vijftienhonderdkoppige premièrepubliek in het alleen interessant om aan te horen in dramatische Theâtre Italienne. De opera flopt: de muziek wordt recitatieven of grootse aria’s.” Ze trekken de aandacht op menig schilderij van een Venetiaans gemas- De achttiende-eeuwse adel leefde in kwamen veel bastaardkinderen voort. Voor hen onwaarschijnlijke weelde. Ze konden was meestal alleen een bediendenbestaan wegge- kerd bal. De zwarte ovalen maskers legd. Zo ontstond een vicieuze cirkel die eeuwen die voor de gezichten van de vrouwen hun stand hooghouden dankzij de kon voortduren. lijken te zweven, van voorhoofd tot vele bedienden die voortdurend voor Ook buiten hun werkomgeving was voor bedien- hen klaarstonden. In Frankrijk had den het leven moeizaam. Ze waren in de steden kin. Het masker stond bekend als prominente blikvangers. Hun opzichtige livreien, moretta, vanwege de zwarte kleur. een Grand seigneur 36, een Dame vaak in felle kleuren en voorzien van een familiewa- Een vrouw hield het fluwelen of leren de qualité 14 persoonlijke bedienden. pen, weerspiegelden de jaloersmakende welstand De adel steunde op dusdanig veel van hun werkgevers. Daardoor werden bedienden ovaal op zijn plaats door de knoop aan met achterdocht bejegend. De mannelijke bedien- de achterzijde tussen haar tanden te mankracht, dat de bedienden in veel den gingen door voor nietsnutten, die slechts uren klemmen. Omdat spreken daarbij niet Europese landen een waar legioen bij een deur stonden te wachten, terwijl anderen vormden, in sommige steden zelfs een moesten zwoegen. Vrouwelijke bedienden wer- meer mogelijk was, werd het masker den beschouwd als lichtzinnig – ze woonden ook wel de ‘muta’ genoemd. vijfde van de beroepsbevolking. ongetrouwd in het huis van hun meester. In toneel- stukken en opera’s van destijds is het een vaak Arbeidskrachten waren ruim voorhanden. In de terugkerend thema. Maar de dappere bedienden DE MACHT VAN DE MORETTA achttiende eeuw was de bevolkingsgroei enorm, uit die stukken, die verkleed als hun meester het Volgens de maatstaven van nu lijkt de moretta een zeker vergeleken met de door pest en hongers- verhaal ten goede weten te keren, lijken toch eer- GETEKEND onaangenaam en vrouwonvriendelijk attribuut. BEDIENDEN nood geteisterde eeuw die eraan voorafging. der een literaire fantasie of een statement over de Maar de moretta gaf de Venetiaanse vrouw juist Op het platteland was de werkeloosheid uitzicht- duistere werkelijkheid van het bediendenbestaan. macht. Met haar gezicht bedekt en gehuld in stil- loos. Vooral de meisjes hadden het zwaar: in fami- DOOR EEN zwijgen, waren haar intenties niet te ontcijferen. IN DE lies ging de erfenis meestal naar de oudste zoon, Ze kon zelf bepalen aan wie ze zich onthulde en de dochters moesten zelf hun uitzet en bruidsschat BETREFFENDE HET GEDRAG voor wie ze anoniem bleef. bekostigen. De jonge vrouwen en mannen, die niet VAN BEDIENDEN ZWART ACHTTIENDE alleen de armoede maar ook hun dienstplicht ont- De moretta is een treffend symbool voor de wereld vluchtten, trokken naar de stad om werk te vinden, Een bediende heeft in zijn hoofd maar van onze intrigante Merteuil. In de beroemde brief vaak bij de adel. Het doet sterk denken aan de één mantra: ik ben er niet. Zijn doel is om MASKER 81 uit Les Liaisons Dangereuses vertelt zij hoe ze EEUW migratiestromen in onze tijd. onzichtbaar te zijn. Alles is voorbereid, niets zich in haar jeugd een masker voor het leven aan- Wie een beter leven verwachtte, kwam vaak bedro- overgelaten aan het toeval. In een huishouden mat. Het gemaskerde bestaan, waarin je altijd je gen uit. De bedienden leidden zonder arbeids- laten de bedienden dit leven rimpelloos ware intenties verbergt, heeft haar onafhankelijk- contracten een rechteloos bestaan. Omdat voor verlopen. Bedienden die slecht werk leveren heid gegeven, maar ook oprechtheid onmogelijk hen geen broederschappen of gilden beston - veroorzaken rimpelingen in de vijver, wat gemaakt. Dat wordt dan ook haar ondergang. den, moesten ze zich onderwerpen aan de regels wordt beschouwd als zeer aanstootgevend. Het duister van het masker vreet haar steeds meer en grillen van hun meesters. De loyaliteit kwam Zij zullen worden vervangen. aan. In het boek gebeurt dat zelfs letterlijk: na de eerder voort uit noodzaak dan uit een bewuste feitelijke vertelling wordt Merteuil getroffen door keuze. Een baan bij de adel bracht kost en inwo - Om onzichtbaar te zijn, staan bedienden de pokken, die haar een gezicht vol zwarte litte - ning. Maar een veilig thuis kregen de bedienden altijd te wachten om iets te kunnen doen. kens bezorgen. ‘Haar ziel staat op haar gezicht te meestal niet. Ze kregen vaak te maken met geweld, Hun handen moeten altijd paraat zijn voor lezen’ noteert de moeder van Cécile. Het is als een dat was toegestaan mits ‘educatief en niet uit actie. Uit hun houding moet alertheid blijvende afdruk van dat uitzonderlijke Venetiaanse humeur’ ingezet. Verkrachtingen van vrouwelijke spreken, hun ogen zijn nooit op iets anders masker. bedienden waren niet ongewoon in deze huizen gericht dan ‘het werk’ (dat wil zeggen: wat je waar een constante stroom van vrienden, bezoe- geacht wordt te doen). Een bediende vertoont kers en handelaren over de vloer kwam. Het lijkt geen reactie of reageert niet op wat een voor ons frappant dat de vrouwen meestal toe - meester doet of zegt. Het is niet hun plaats gaven uit vrije wil te hebben gehandeld of her - om actief deel uit te maken van de wereld haling toestonden. Maar als een relatie ontstond, van hun meesters. kwam een huwelijk in zicht: de enige uitweg naar een alternatief bestaan. Uit deze verkrachtingen Uit The Footman’s Directory (1825) Beste mevrouw, Den Haag, Januari 2019
Er liggen meer dan twee eeuwen tussen uw verschijning in het beruchte brievenboek Les Liaisons Dangereuses en uw optreden in de opera die wij op de roman hebben gebaseerd. Er is in de tus - sentijd maatschappelijk het een en ander veranderd op het gebied van zowel sekse als klasse. Sta mij toe in vogelvlucht enkele ontwikkelingen voor u te belichten. Allereerst zal het u, aristocrate tenslotte, wellicht verba - zen dat u wordt aangesproken door de zoon van een Arabische man die geboren werd als tweederangsburger in een Franse kolonie, en de kleinzoon van een Nederlandse vrouw die, jong meisje nog, werkte als dienstbode bij een rijke familie aan een Amsterdamse gracht. Maar wie en vooral wat je (voor)ouders waren, doet er al lang niet meer toe. De waardigheid en zelfstandigheid van ieder mens worden tegenwoordig door de wet gewaar - borgd, zonder aanzien des persoons. En zijn zelfs de zorg van een overheid die we ook verantwoordelijk hebben gemaakt voor de gezondheid, huisvesting en onderwijs van al haar burgers.
Een uitvinding die deze – voor u vast revolutionaire – veranderingen mede teweeg heeft gebracht, is de stoommachine. Deze werd in uw tijd ontwikkeld, maar pas een eeuw later op grote schaal toe- gepast in het arbeidsproces. Het getemde vuur kon heel wat man- en paardenkracht bundelen en maakte uiteindelijk een grote welvaarts- en welzijnssprong mogelijk voor de enorme groep mensen die tot dan toe, van generatie op generatie, leefden aan de onderkant van de samenleving. Aanvankelijk waren de omstandigheden in de nieuwe fabrieken en de steden, die in de negentiende eeuw ongelooflijk groeiden, niet ideaal. Verre van, er was sprake van sociale misère op grote schaal. Dit vraagstuk werd zo onbeheersbaar en dreigde de samenleving zozeer te ondermijnen, dat politieke hervormingen onvermijdelijk werden. Dat ging niet van de ene dag op de andere. Strijd en crises gingen daaraan vooraf en zo duurde het nog een eeuw voordat het algemeen kiesrecht werd ingevoerd. Niet langer was het aan uw kleine bevoorrechte groep aristocraten en patriciërs voorbehouden te bepalen wat het beste voor een land en zijn bevolking was. Iedereen kreeg een gelijke stem bij de inrichting van de maatschappij.
Nou ja, iedereen – eerst de mannen, in tweede instantie pas de vrouwen. Dat zal u, feministe avant-la-lettre, nu weer niet verbazen. In Zwitserland, een van de rijkste naties van Europa, zou de vrouw zelfs pas vanaf 1971 kiesrecht krijgen. De intrede van de vrouw in het openbare leven is misschien wel de grootste revolutie van onze vorige eeuw. Maar deze bevochten vrijheid is voor sommigen nog altijd geen vanzelfsprekendheid en we zien op dit moment wereldwijd een herlevend religieus fundamentalisme dat, in de eerste en de laatste plaats, vooral een ideologie is erop gericht om de man de controle terug te geven over het hoofd, hart en (onder)lichaam van de vrouw.
Het zal u trouwens bevreemden hoe open de mens tegenwoordig is over zijn seksualiteit. Zeker voor een vrouw betekende in uw tijd blootstelling van haar vrije liefdesleven aan het publieke oog maat - schappelijke zelfmoord. Dat heeft u als geen ander ervaren. Maar niet langer hoeven onze intieme verlangens onze maatschappelijke achilleshiel te zijn. Integendeel, in veel Europese landen beschermt de wet ons tegen de bekrompenheid van geest. Zo is het huwelijk tegenwoordig opengesteld voor mensen van hetzelfde geslacht. Maar ook in andere sferen dan de politieke is onze samenleving verregaand geërotiseerd. Niet in de laatste plaats in de wereld van handel en commercie. De schoonheid van het menselijk lichaam en het etaleren van intimiteit, daarmee word je in onze consumptiemaatschappij voortdurend verleid (of lastiggevallen, zo u wilt) om spullen aan te schaffen die bevrediging beloven te schenken.
En in het tussengebied van openbaar en privé, ons werk, daar woedt op dit moment een interessante strijd om een aloude mannelijke reflex uit te bannen; ik heb het over de baas die zich seksueel opdringt aan zijn ondergeschikte, in een hedendaagse variant op het achttiende-eeuwse droit de seigneur. Onder de noemer metoo verenigen vrouwen zich om grensoverschrijdend gedrag aan te kaarten – door open - baarmaking. Tekenend is wel dat de beweging pas bekendheid kreeg toen jonge, mooie actrices zich gingen uitspreken, terwijl deze al meer dan tien jaar bestond, opgericht door de zwarte Amerikaanse vrouw Tarana Burke. Al die tijd vroeg zij tevergeefs aandacht voor het wijdverbreide seksuele wangedrag aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Daar doen vrouwen nog altijd, veelal onbeschermd door de wet want illegaal, het zware, ondankbare werk. Net zoals de bedienden in de huizen van u en de uwen en waarvoor u, als vertegenwoordiger van uw klasse en gevangene van uw tijd, geen oog had. Jullie zagen en behandelden hen niet als gelijkwaardige medemensen met een eigen innerlijk leven vol volwassen verlangens, maar in het beste geval als onmondige kinderen die dienden te gehoorzamen.
Mevrouw, ik groet u dan ook met een mengeling van bewondering en huiver. Bewondering voor het feit dat u als vrouw in een mannenwereld geen enkel talent had voor ondergeschiktheid. Maar toch vooral huiver, omdat u zo onverschillig was voor het lijden van anderen. Lijden dat u hen zelf in hoge mate aandeed.
Was getekend,
Karim Ameur, dramaturg Venetië van het rococo, van het ‘Settecento’! geniale toneelschrijvers als Goldoni en de Gozzi’s. OPERA2DAY is een opera- en muziek- Al sinds 1921 presenteren de zan- Theater Orchester Biel Solothurn Menigeen kent, door de schilderijen van Longhi Anders gezegd, de meer dan duizend jaren oude theatergezelschap dat sinds 2007 N gers en musici van de Nederlandse (TOBS) is een Zwitsers theater- en Guardi, nauwelijks een ànder Venetië dan het Serenissima is wel in uitgeteerde glorie maar opereert vanuit Den Haag. Het wil Bachvereniging Bachs Matthäus- gezelschap en orkest dat opera, achttiende-eeuwse. En toch is dit een Venetië dat toch wat men noemt ‘in schoonheid’ gestorven. de 400 jaar oude traditie van opera en E Passion in de Grote Kerk in Naarden. toneelstukken en concerten bijna niets meer heeft van de machtige, dominante Gestorven? Eigenlijk hebben maar weinigen iets muziektheater een plaats geven in deze Het gezelschap beperkt zich niet tot presenteert in de steden Biel en stad aan de Adriatische Zee van weleer, maar dat van haar doodstrijd bemerkt. Heel Europa, van tijd met vernieuwende voorstellingen D dit jaarlijkse hoogtepunt, maar speelt Solothurn. Met meer dan 60.000 een heerlijkheid is in verval, een genotzieke samen- Rousseau tot Goethe, is haar zijn hulde komen die het publiek van nu kunnen raken. in binnen- en buitenland ook Bachs bezoekers en meer dan 250 voor- leving met één been al in het graf. brengen en noemde haar, zoals de grootsten in Hiermee hoopt OPERA2DAY de harten E overige werken, naast composities stellingen en evenementen per jaar Merkwaardig is, dat terwijl alle rijkdom vervalt, de vroegere eeuwen hadden gedaan, ‘de glimlach van een breed publiek te openen voor van tijdgenoten en geestverwanten. is TOBS in die regio de belangrijk- luxe stijgt. Wie nog iets bezit leeft boven zijn mid- der wereld’. opera en muziektheater. Het gezelschap R In het bijna honderdjarige bestaan ste en meest productieve culturele delen. Er schijnt altijd nog genoeg te zijn om te In 1797 sloeg dan toch het laatste uur voor de laat zich graag inspireren door de cultu- is de Bachvereniging geleid door speler. Daarnaast toert Theater bewijzen dat men zich recepties, bals, gelivreide Serenissima, de Doorluchte Republiek. In de rele historie en heeft ook veel aandacht L Johan Schoonderbeek, Evert Cornelis, Orchester Biel Solothurn door heel gondeliers en losse verhoudingen met actrices vroege ochtend van de vijftiende mei doken voor een historisch geïnformeerde uit- Anthon van der Horst, Charles de Wolff Zwitserland, van de Alpenregio’s kan veroorloven. De vrouwen, de echtgenotes, Bonaparte’s krijgers op aan de Rialtobrug en een voering van de muziek, wat meestal leidt A en Jos van Veldhoven. Van Veldhoven tot Zürich, Basel en Genève. TOBS believen dat niet werkeloos aan te zien. Menen paar honderd revolutiesoldaten, zwart van de kruit- tot een verfrissend nieuw klankbeeld. transformeerde de Bachvereniging tot wordt geleid door Dieter Kaegi. zij het ernstig dan proberen zij nog wat late brok- damp, bezetten het San Marcoplein. Nog diezelfde In de voorstellingen worden vaak N een toonaangevend vocaal-instrumen- Vivaldi – Dangerous Liaisons is een jes welstand te redden. In het tegenovergestelde nacht, tot tegen drieën, hadden de Venetianen meerdere genres en disciplines op taal barokensemble. coproductie met Theater Orchester geval wensen zij evenzeer hún deel aan het grote feest gevierd, met gegondel en met vioolmu - een nieuwe manier verweven, ook D Biel Solthurn. In 2020 zal het stuk GROOT potverteren, aan plezier en genot te hebben. Het ziekjes en de vrouwen zowaar nog met de beto - O op locaties buiten het theater of met Vanaf seizoen 2018-2019 staat de in een bewerkte enscenering daar leven, zowel politiek als literair als artistiek, begint verende zwarte halfmaskertjes voor. Net als heel een bijzonder gebruik van het theater. S Bachvereniging onder leiding van de opnieuw in première gaan. zich op de salons te concentreren en krijgt daar- Europa, als alle vorsten en rijken, gaat ook Venetië P De producties worden warm ontvan- violist Shunske Sato. Hij was de afge- DÉMASQUÉ mee een heel specifieke trek. In de politiek wordt te gronde, machteloos ja, maar anders dan iedere gen door pers en publiek. La troupe E lopen jaren concertmeester onder Jos In samenwerking met de Zwitserse vrouweninvloed doorslaggevend, in de letteren andere staat: niet sidderend, behalve van liefdes- E d’Orphée werd door professionals van Veldhoven en gaat verschillende Opera Studio (Bern University of overheerst het esprit, met opoffering van al het verlangen, niet bevend of alleen van het gespan- genomineerd voor, en door het publiek producties leiden vanaf de eerste les- T the Arts) leidt TOBS jonge zangers IN VENETIË, andere. Goldoni zelf laat zijn Pantalone verklaren, nen wachten op het demasqué. En dit was wer - R uitgeroepen tot “Opera van het jaar B senaar. Een van zijn speerpunten is het op en werkt het gezelschap samen dat wie een ambt of gunst begeert, de voorspraak kelijk het grootste demasqué dat de Lagunestad 2014”. Over Mariken in de tuin der plaatsen van Bach en zijn werk in con- O met acteurs van de Hochschulen van een vrouw nodig heeft. De mooie vrouw leidt ooit had beleefd. A lusten schreef NRC: “Een begeesterde, A text. De komende jaren komen meer der Künste in Zürich en Bern. DE NADAGEN in dat achttiende-eeuwse Venetië meer dan ooit de “Men kan niet altijd lachen”, schrijft Carlo Gozzi bij vlagen grandioze voorstelling.” werken van tijdgenoten van Bach op de B De podia in Biel en Solothurn man aan de lijn, als een getemde beer. die dag sarcastisch in het laatste deel van zijn 2 De Volkskrant kopte over de produc- C lessenaars te staan. Ook gastdirigen- waren al voor vele gerenommeerde Een ware cultus van verleiding bloeit. Dames van memoires. tie van 2017: “Dr. Miracle last illusion ten werken regelmatig samen met de S artiesten de springplank naar een VAN DE stand laten visitekaartjes maken met zodanig plasti- D is artistieke fusion op hoog niveau.” Bachvereniging. Te gast waren onder internationale carrière. sche, mythologische liefdesscènes erop afgebeeld, Hamlet, in 2018 gespeeld, werd ook H anderen Peter Dijkstra, Iván Fischer, dat de courtisanes zich in vroeger tijden wel twee- (H. ten Berghe, Pruiken schelmen en koketten, A internationaal geprezen: “een op alle V Lars Ulrik Mortensen, Hans Christoph REPUBLIEK maal hadden bedacht voor zij zoiets in een vreemd Italië in de 18e eeuw) fronten geslaagde productie” volgens Rademann, Ed Spanjaard, Masaaki huis zouden achterlaten. Y de Duitse pers en “a remarkable rein- Suzuki en Gustav Leonhardt. Het was trouwens of de liefde zelf van karakter vention of the piece” volgens het E was veranderd. De vrouw begeerde in het geheel Engelse Opera Now. Op 2 mei 2014 startte de Nederlandse niet meer de trouw-voor-het-leven, welnee, louter R Bachvereniging met het project All of het behagen. De mannen zijn met haar vergeleken Bach: het uitvoeren en opnemen van weinig waard, zijn amper levend, met hun Franse E alle werken van Bach, die als online- modes en hun speelgoed-degentjes. video’s worden gepubliceerd op En toch, laten wij het herhalen, toch is Venetië het N allofbach.com. uitverkoren schouwtoneel voor de ontplooiing van alle karakteristieken van dat verwonderlijk rococo I – deze altijd dampige, wazig-doorlichte stad, die tot kunstzinnige dromen lokt. Nergens in Europa G heeft het rococo zó feestelijk aangedaan als hier. Vergeten wij niet: dit ‘stervende’ Venetië had nog I de kracht om schilders voort te brengen, naast de twee die wij al noemden, Tiepolo en Canaletto en N G CANDIDA GUIDA Christopher Hogwood, Michael ging toeleggen op klassieke STEFANIE TRUE EMMA LINSSEN FABIAN SMIT (European Opera Directing Prize van La troupe d’Orphée rond repertoire MARQUISE DE MERTEUIL Hofstetter en Alessandro De zang. Ze volgde lessen bij Paula CÉCILE DE VOLANGE VICTOIRE LAHAYE Camerata Nuova, La Biennale Music van Charpentier, Dolhuys Kermis Candida Guida studeerde Marchi. Hij vertolkte meerdere de Wit en Elène Golgevit in De in Canada geboren Stefanie Emma Linssen studeerde in (BUTLER MERTEUIL / VERPLEGER) of Venice, Opera Oggi International met een verzameling lamenti in aan de conservatoria van hoofdrollen in barokopera’s, Parijs. Ingeborg werkte samen True treedt wereldwijd op en 2017 af aan de De Amsterdamse Fabian Smit studeerde Docent Drama Contest, Fabbrica Young Artist een nieuwe context en de recente Salerno, Modena en Napels. zoals de titelrollen in Händels met de regisseurs Pierre Audi en voelt zich thuis in het opera- Toneelschool & Kleinkunst aan de Hogeschool voor de Kunsten Program bij de Opera van Rome), pasticcio Dr. Miracles last illusion. Masterclasses volgde zij bij Ezio, Riccardo Primo en Siroe, Sjaron Minailo, en de dirigen- theater en de concertzaal. Academie. Na haar opleiding in Arnhem. Als acteur speelde hij in zodat hij verschillende nieuwe suc- Hij regisseerde daarnaast titels uit Marjana Lipovsek, Sara Mingardo Tamerlano in Vivaldi’s Bajazet ten Reinbert de Leeuw, Andrea In het seizoen 2017/18 zong speelde zij onder andere in De diverse theaterproducties: in Hamlet, cesvolle werken voor belangrijke het repertoire als The Fairy Queen, en Raina Kabaivanska. Zij zong in en Pompeo in Vivaldi’s Farnace. Marcon, Kenneth Montgomery zij Celia in Händels opera Lucio Vader van Senf en Kick producties One flew over the cuckoo’s nest operahuizen in Italië en in het buiten- La Giuditta (Alessandro Scarlatti), de opera’s van Napels, Florence, Hij nam deel aan diverse CD- en en Boudewijn Jansen. Zij was te Silla tijdens de Internationale en in De Lorentzformule in Teylers (Dale Wasserman), Meer Volk Dan land kon schrijven en uitvoeren. Médée (Cherubini), Hamlet Palermo, Vicenza (Marcellina DVD-opnamen van onder andere horen in het Concertgebouw, Händel-Festspiele Göttingen en Museum onder regie van Rieks Gisteren (Herman Brusselmans) en (Thomas) en Carmina Burana (Orff), in Le nozze di Figaro), Piacenza Sony BMG en ARTHAUS. Château de Versailles (FR), Poppea in Händels Agrippina in Swarte. Daarnaast studeert zij filoso- in de korte films Bon Voyage! en VANNI MORETTO en concipieerde en regisseerde de (Isabella in Italiana in Algeri), BOZAR (BE) en de Walt Disney het Grange Festival. Ze ging op fie aan de Radboud Universiteit. Panacea. Daarnaast componeerde COMPOSITIE nieuwe opera Mariken in de tuin der Pisa en Livorno (Zita in Gianni BARBARA KOZELJ Concert Hall (VS). Op haar reper- tournee met Vox Luminis en zong hij muziek voor onder andere Ed Vanni Moretto is een veelzijdige lusten (Tsoupaki). Daarnaast maakte Schicchi). In 2018 zong Candida PRÉSIDENTE DE TOURVEL toire staan rollen en partijen in solo bij de Nieuwe Philharmonie MERIJN DE JONG Wubbe en Marco Goecke (Scapino componist. Zijn werk verschijnt bij hij een reeks kleinere muziekthea- de rol van Marta in Iolanta De veelzijdige Sloveense mez- werken van Charpentier, Bach Utrecht in Bachs Matthäus- AZOLAN (VALET VAN VALMONT / Ballet/NDT) en voor zijn eigen muzi- Ricordi, Sonzogno en Bèrben en tervoorstellingen en geënsceneerde van Tsjaikovski en Farnace in zosopraan Barbara Kozelj is en Händel tot Martin, Britten en Passion en Händels Messiah. ABT VAN KLOOSTER) kale concept The Fox and the Cat. In won verschillende internationale recitals binnen en buiten B Mitridate van Mozart in het de laatste jaren uitgegroeid Andriessen. Komend seizoen In 2011 won True de London Merijn de Jong debuteerde op 2014 richtte hij theatersyndicaat Het prijzen. Grote orkesten spelen zijn OPERA2DAY. Theater Biel-Solothurn. Volgend tot een internationale ster. maakt zij haar debuut bij het Handel Singing Competition. zijn negende in de musical Les Rotterdamsch Manifest op, waarmee werk, waaronder het Orchestra RAI I seizoen zingt zij ook in een pro- Na haar debuut bij het Koninklijk Orchestre National de Lille. Zij studeerde zang bij Catherine Misérables en speelde daarna in hij ‘prettig verontrustende’ thea- di Milano. Hij is als dirigent zeer HERNÁN SCHVARTZMAN ductie van Bizets Carmen in Concertgebouworkest in 2013 Robbin aan de York University A Midsummer Night’s Dream en tervoorstellingen maakt. Zijn vijfde actief en dirigeert regelmatig gere- MUZIKALE LEIDING O Korea, onder leiding van Zubin raakte haar carrière in een MAAYAN LICHT (Toronto) en in Den Haag bij Moses und Aron bij de Nationale productie BÄR (naar Tsjechov) gaat nommeerde ensembles en orkesten, De Argentijns-Nederlandse dirigent Mehta. Ook zal zij als solist te stroomversnelling. Onder Iván CHEVALIER DE DANCENY Barbara Pearson, Diane Forlano, Opera. In 2006 studeerde hij af aan in 2019 in première. Bij OPERA2DAY zoals Il Giardino Armonico en La Hernán Schvartzman werkte met G zien zijn in de Intermedi della Fischer zong zij in Carnegie Hall Maayan Licht sloot in 2018 Jill Feldman en Michael Chance. De Amsterdamse Toneelschool speelde hij als acteur eerder mee in Venexiana. Hij is de vaste gastdiri- ensembles als BBC Now, Gelders Pellegrina aan de Opera van Bachs Matthäus-Passion. De pers met een 10+ zijn studie zang Stefanie True was eerder te zijn & Kleinkunst Academie en was Mariken in de Tuin der Lusten en gent van het Milano Classica orkest Orkest, Asko|Schoenberg, New R Florence en in andere aan oude omschreef haar stem als “diep en oude muziek af aan het bij OPERA2DAY in The Fairy daarna te zien bij het Nationale Schubert in Scheveningen. en nam voor het label Dynamic European Ensemble, Cappella en nieuwe muziek gewijde en donker” en ”betoverend.” Conservatorium van Amsterdam, Queen, Agrippina en La troupe Toneel, Oostpool, Carver en Alex meerdere CD’s op. In 2004 richtte Amsterdam, Vox Luminis, het A projecten. Zij treedt op met befaamde waar Xenia Meijer en Maarten d’Orphée. d’Electrique. Hij werkte samen met LUCIAAN GROENIER hij het orkest Atalanta Fugiens op Nederlands Kamerkoor en Groot dirigenten en orkesten, zingt Koningsberger zijn docenten de regisseurs Susanne Kennedy, FAUBOURG (DIENSTBODE en initieerde hij het project Archivio Omroepkoor. Hij studeerde direc- F YOSEMEH ADJEI regelmatig met Iván Fischer en waren. Als sopraan excelleert EMMA FEKETE Gerardjan Rijnders, Jaap Spijkers MERTEUIL / VERPLEGER) della Sinfonia Milanese voor uit- tie bij Jac van Steen en Kenneth VICOMTE DE VALMONT zijn Budapest Festival Orkest en hij zowel in virtuoze operarollen CÉCILE DE VOLANGES en Gijs de Lange en was verbon- Van kinds af aan werd Luciaan gaves en CD-opnames van het Montgomery en specialiseerde zich I Yosemeh Adjei is een Duitse maakte in 2015 haar BBC Proms- als Franse barokrepertoire, dat (1/2&8/2) den het Noord Nederlands Toneel. Groenier met cultuur omringd, dank- 18de-eeuwse Milanese symfonische in historische uitvoeringspraktijk altus met Ghanese roots. Hij ver- debuut. Ook zong ze Penelope hij vertolkt met een rijk scala aan De Frans-Canadese sopraan Merijn werkte mee aan films en zij ouders die werkten in de kunst. repertoire. De CD’s verschijnen bij aan de oudemuziekafdeling van E scheen op gerenommeerde fes- in Monteverdi’s Il ritorno d’Ulisse expressieve nuances. Hij ging Emma Fekete studeert zang televisieseries: Moordvrouw, Flikken Hij studeerde Theater-, Film- en Sony BMG, de partituren bij Ricordi, het Koninklijk Conservatorium in tivals en podia als KKL Lucerne, in patria in de Barbican Hall in zich toeleggen op oude muziek, bij Don Marrazzo aan het Maastricht, Adam & E.V.A. en Dorst. Literatuurwetenschap, in combinatie onder redactie van een comité, waar Den Haag. Hij is medeoprichter van Ë Festspielhaus Baden-Baden, Londen met de Academy of nadat zijn Israëlische zangpeda- Conservatorium van Amsterdam. Hij speelde de titelrol in de film Nick. met Italiaanse taal- en letterkunde. Vanni Moretto deel van uit maakt. OPERA2DAY. Voor dit gezelschap Concertgebouw Amsterdam, Ancient Music en Richard Egarr. goge Vita Gurevich zijn talent Hiervoor ontving zij de Holland Na de afronding van zijn Master Hij doet daarnaast onderzoek naar dirigeerde hij in eerdere seizoe- N Auditorio Nacional de Música De pers prees haar voor “de op dat gebied had ontdekt. Hij Scholarship en de Talent Grant EMMA VAN MUISWINKEL Cultuurmanagement organiseert hij historische uitvoeringspraktijk en nen The Fairy Queen, Agrippina, in Madrid, Deutsche Oper am diepe expressiviteit waarmee ze won meerdere prijzen: de AICF van de Amsterdamse Hogeschool SERAFIA culturele evenementen en treedt hij doceert aan diverse conservatoria in La Giuditta, Médée, La troupe Rhein Düsseldorf, Sachsische Monteverdi zong.” Barbara geeft Scholarship wedstrijd in Barok voor de Kunsten. Emma heeft (DIENSTMEISJE MERTEUIL / NON) op als vertaler en acteur. Europa. d’Orphée, Mariken in de tuin der Staatsoper Dresden, Schleswig- liedrecitals met Julius Drake en (2014 - 2019) en Klassieke zang gewerkt met gerenommeerde Emma van Muiswinkel studeerde lusten, Dr. Miracles last illusion, Holstein Festival, het oude- hedendaagse componisten (2014 – 2017) en Publieksprijs zangers, pianisten en regisseurs, in 2016 af aan De Toneelschool & STEFANO SIMONE PINTOR SERGE VAN VEGGEL Hamlet en diverse coproducties van muziekfestival van Brugge, schrijven voor haar. in de Aviv Competitie (2015). zoals Margreet Honig, Charlotte Kleinkunstacademie in Amsterdam. LIBRETTO ARTISTIEKE LEIDING EN REGIE het gezelschap met het Argentijnse het Rheingau Musik Festival, Maayan Licht treedt veelvuldig Margiono, Xenia Meijer, Nelly Ze speelde in de muzikale kome- Stefano Simone Pintor is auteur, Serge van Veggel is een van de Juventus Lyrica. De Nederlandse Schwetzingen SWR Festival, INGEBORG BRÖCHELER op: in zijn geboorteland Israël, Miricioiu, Ann Murray, Jeff die We want more van Bos regisseur en multimediakunstenaar. oprichters van OPERA2DAY. In de regering beloonde Schvartzman Bachfest Leipzig, de Händel- PRÉSIDENTE DE TOURVEL in Nederland en daarbuiten. Van Cohen, Nathalie Doucet, Jan-Paul Theaterproducties, en de kerst- Na zijn muziek- en theateropleiding afgelopen jaren ontwikkelde hij er met een Huygens Scholarship. In festivals van Göttingen, Halle (13/2&21/2) 2013 tot 2015 studeerde hij aan Grijpink en Floris Visser. productie Loes en Marlie in de werkte hij als assistent-regisseur voor als artistiek leider en regisseur een 2011 werd hij benoemd tot cultureel en Karlsruhe. Yosemeh Adjei De Nederlandse alt Ingeborg het Koninklijk Conservatorium In Montreal was zij op het opera- Haarlemse Schouwburg. Op tv was verschillende operahuizen zoals La reeks voorstellingen van een zeer ambassadeur van de stad Den Haag. heeft gezongen onder bekende Bröcheler studeerde af aan de van Den Haag. In 2019 werkt podium te zien in Dido and ze te zien in Flikken Maastricht en Scala in Milaan en de Bolsjoi Opera divers karakter. Vaak kiest hij daarbij dirigenten als Helmuth Rilling, Vrije Universiteit als bestuurs- hij mee aan Orfeo, een produc- Aeneas (Purcell) en als Colette De kleine lettertjes. Momenteel in Moskou, en voor gerenommeerde een conceptuele aanpak, waarbij KARIM AMEUR Andrea Marcon, Denis Comtet, kundige en criminoloog, en tie van operagezelschap The Fat in L’ivrogne corrigé (Gluck). speelt ze verschillende voorstellin- regisseurs zoals Graham Vick en vanuit bestaand repertoire nieuwe DRAMATURGIE Laurence Cummings, Nicholas studeerde aan de Amsterdamse Lady. gen bij kindertheater De toverknol in Robert Carsen. Als regisseur en werken worden gecreëerd. Dit gold Karim Ameur is als dramaturg verbo- McGegan, Konrad Junghänel, Toneelschool, voordat ze zich Amsterdam, Haarlem en Utrecht. librettist won hij verschillende prijzen bijvoorbeeld voor den aan het Nationale Theater. Na zijn studie Theaterwetenschappen in Parijs en de Hochschule für Musik Metropolitan Opera in New York. in de Arena en GelreDome. De laat- in Utrecht werkte hij een seizoen als und Theater in München. Zijn docen- Toekomstige operaproducties met ste jaren is hij weer volledig terug regie- en dramaturgie-assistent bij ten waren Chin Kim, Dorothy DeLay, zijn licht zijn te zien in onder andere in het theater als technisch produ- de Nationale Opera, waarna hij aan Masao Kawasaki, Gérard Poulet, New York (The Met), San Francisco, cent. Voor OPERA2DAY de slag kon bij het Nationale Toneel Eiichi Chijiiwa en Mary Utiger. Tokyo, Seoul, Wenen, Stockholm, werkte hij eerder mee aan Médée, (sinds 2017 het Nationale Theater). Warschau, Kopenhagen, Valencia en La troupe d’Orphée, Mariken in Daar was hij verantwoordelijk HERBERT JANSE Turijn. In 2013, 2015, 2017 ontwierp de tuin der lusten, Dr. Miracle’s last voor de dramaturgie bij produc- SCENOGRAFIE hij de lichtshows voor de wereld- illusion en Hamlet. ties van Ger Thijs, Johan Doesburg, Decorontwerper Herbert Janse tournees van DJ Armin van Buuren. Erik Vos, Franz Marijnen, Dirk studeerde scenografie aan de Gerrit MIRJAM PATER Groeneveld, Casper Vandeputte, Rietveld Academie in Amsterdam ARNE BOCK KOSTUUMS Jürgen Gosch, Theu Boermans, en de Jan van Eyck Academie in GELUIDSONTWERP Mirjam Pater studeerde mode aan Eric de Vroedt, Daria Bukvic en Maastricht. Sinds 1985 heeft hij De Deense geluidstechnicus de Mode Academie Amsterdam. Jeroen de Man. Tevens vertaalde decors ontworpen voor onder meer Arne Bock wordt veel gevraagd Ze kwam in contact met theater via hij toneelteksten, waaronder De De avonden (Het Vervolg), Houdini voor live-geluid, systeemontwerp, de Peter Faber Show. Sinds 1990 gids van Botho Strauss, Tijdbom (Orkater), De methode Ribadier (het audio-opnames, audio-editing werkt ze als zelfstandig ontwerper. van Dejan Dukovski, Ondine van Nationale Toneel), Cloaca (Het Toneel en mixage. Hij heeft gewerkt Van 1992 tot 2008 was ze de Jean Giraudoux en Amadeus van Speelt), Sneeuwwit, een inktzwarte met de meeste grote orkesten en vaste ontwerper van Dirk Tanghe. Peter Shaffer. Met Serge van Veggel opera (Hummelinck Stuurman), ensembles in Nederland, waar- Ze werkt daarnaast voor vooraan- schreef hij het libretto voor de opera Hamlet (De Theatercompagnie), onder De Nationale Opera, Radio staande theatergezelschappen als Mariken in de tuin de lusten. Il barbiere di Siviglia, Le nozze di Filharmonisch Orkest, Nederlands het Nationale Toneel, De Appel, Figaro en La fille du régiment (Opera Philharmonisch Orkest, Nederlands Toneelgroep Amsterdam, het SHUNSKE SATO Zuid). Daarnaast geeft hij sinds 2006 Kamerorkest, Asko|Schönberg, Nederlands Danstheater en Orkater. ARTISTIEK LEIDER EN les op de Theaterschool Amsterdam Ensemble Klang, Ives Ensemble, Ook heeft ze meerdere malen mee- CONCERTMEESTER NEDERLANDSE en was hij als curator verantwoorde- New European Ensemble, gewerkt aan operavoorstellingen in BACHVERENIGING lijk voor de Nederlandse inzending OPERA2DAY en Holland Opera. het Festival Oude Muziek en was De violist Shunske Sato bespeelt van de Praagse Quadriennale in In het buitenland werkt hij geregeld ze voor De Nederlandse Reisopera zowel moderne als historische 2007 en 2011. Voor OPERA2DAY voor Columbia Artist Management, betrokken bij Lucia di Lammermoor instrumenten. Hij is artistiek leider en verzorgde hij eerder het decor Sound of Stockholm Festival, en Don Pasquale. Bij OPERA2DAY concertmeester van de Nederlandse bij La Giuditta, Médée, La troupe Norrbotten NEO Ensemble en verzorgde zij eerder de kostuums Bachvereniging, vaste concert- d’Orphée, Mariken in de tuin der Stockholm Chamber Orchestra. voor Mariken in de tuin der lusten, meester van Concerto Köln en voert lusten, Dr. Miracles last illusion, Bij OPERA2DAY werkte hij eerder Dr. Miracle’s last illusion en Hamlet. als gast ook andere prominente Hamlet en leidde hij het team van mee aan Mariken in de tuin der lus- ensembles aan, zoals het Freiburger scenografen in Dolhuys Kermis. ten, Dr. Miracle’s last illusion NIENKE ALGRA Barockorchester. Hij doceert viool en Hamlet. KAP EN GRIME en historische uitvoeringspraktijk MARC HEINZ Nienke Algra heeft in 1986 haar aan het Conservatorium van LICHTONTWERP RONALD TEBRA opleiding voor tv-, film- en thea- Amsterdam. Als solist trad hij op met Lichtontwerper Marc Heinz begon TECHNISCHE PRODUCTIE termake-up afgerond in Londen. vele orkesten, zoals het Orchestre zijn carrière in 1988 bij Toneelgroep Sinds 1990 is Ronald Tebra actief in Ze begon haar carrière bij Atelier Philharmonique de Radio France en Amsterdam. Na het winnen van het theater. Hij begon als lichttech- Didden en ging daarna als free- het National Symphony Orchestra. een prijs voor twee producties in nicus en werd daarna al snel eerste lancer aan de slag. Ze is vijftien Hij nam meerdere CD’s op, onder 1993 werd hij freelancer en werkte inspiciënt bij dansvoorstellingen. jaar verbonden geweest aan de andere met solowerken van Bach, hij voor vele theaters en festivals, Hij werkte samen met Dansgroep Paardenkathedraal in producties Telemann, Paganini en Ysaÿe. Zijn waaronder het Holland Festival. Amsterdam, Opus One, Karin met Dirk Tanghe. Afgelopen jaren recente CD met vioolconcerten van Sindsdien ontwierp hij licht voor Bloemen, de André van Duin heeft ze het ontwerp van pruiken en Bach gooide in de pers hoge ogen, opera’s, balletten, musicals, tv-pro- Revue en hielp ook verschillende make-up verzorgd van onder andere Als solist trad hij op met bekende ducties, museale tentoonstellin- operavoorstellingen op de planken producties van Orkater en Jakop dirigenten zoals Ivor Bolton, Richard gen en speciale evenementen. Hij brengen, waaronder Das Glass im Ahlbom en diverse fotoshoots. Egarr, Christopher Hogwood en ontwierp operaproducties voor Kopf, een productie van Jan Fabre. Ze heeft bij OPERA2DAY meege- Kent Naano. Sato studeerde aan theaters van Rotterdam tot Tokyo en Vanuit zijn eigen evenementen- werkt aan Mariken in de tuin der de Juilliard School in New York, het van Tel Aviv tot Sint-Petersburg. In organisatie produceerde hij ook lusten, Dr. Miracle’s last illusion Conservatoire National de Région 2015 debuteerde Marc Heinz in The zakelijke evenementen, waaronder en Hamlet. LIBRETTO ACTEURS, BEDIENDEN THEORBE/MANDOLINE COUPEUSE WORKSHOPDOCENT DECOR NEDERLANDSE Aad Buijs, Abke Geels, Ad Galiart, Blokker, Cick Pouw, Cil Broomans, Stefano Simone Pintor en Serge VICTOIRE (HOOFD HUISHOU- Mike Fentross/ Renske Kraakman Thomas Boudewijn BACHVERENIGING Ad van den Ende, Albert Beer, Cindy Prins, Clarie Dekker, Claudia van Veggel DING MERTEUIL) Wim Maeseele Marcella Hamelijnck Rosa van Goudoever ALGEMEEN DIRECTEUR Albert Lak, Alessandra Nona Olibet, Cleo van Weenen, Corien CONCEPT, SCENARIO EN Emma Linssen TRAVERSO KAP EN GRIME Willemijn Voerman Willemijn Mooij Parello, Alfred Groothuis, Alice Ottes, Corina de Groot, Cors van MUZIEKSAMENSTELLING AZOLAN (VALET VAN VALMONT Marten Root Marissa Coster DE MIDDELBARE SCHOLEN ARTISTIEK LEIDER Weemering, Alyssa Laibahas, den Brink, Dagmar Franken, Daisy Serge van Veggel / ABT VAN KLOOSTER) CHALUMEAU/HOBO/BLOKFLUIT Pilo Pilkes (pruiken) DIE MEEWERKEN AAN HET Shunske Sato Amarins Hielkema, Amber van Schindhelm, Dana Vermeulen, COMPOSITIE Merijn de Jong Diego Nadra Laura Overheid (stage) DECOR HOOFD MARKETING Bergeijk, An Aben, Andrea Fiege, Daniela Fasoglio, Daniëlle T Antonio Vivaldi en Vanni Moretto LAHAYE (BUTLER MERTEUIL / FAGOT/BLOKFLUIT Nina Huiben (stage) Alkwin Kollege Annelie Bulsing Angèle Wagelmans, Angelina van Meuleman, Danielle Wubbe, DRAMATURGIE VERPLEGER) Benny Aghassi/ Sheneequa Nash (stage) Beekdal Lyceum PRODUCTIE Brussel, Anisha Kluivert, Anita Daphne Fernhout, Daphne A Karim Ameur Fabian Smit Inga Klaucke Ishari Jaya Boedhoe (stage) Christelijk College De Populier Marco Meijdam Duits, Anita Kroonen, Anita Schellen, Debbie Heijne, Debby SERAFIA (DIENSTMEISJE Sanne van Almkerk (stage) Christelijk Lyceum Delft VOORBEREIDING PRODUCTIE Witteveen, Anja van de Steeg-de Scholten, Dedy Dijt, Dewi Sufferin, B ARTISTIEK TEAM MERTEUIL / NON) ONDERSTEUNING Sharon de Ruijsscher (stage) Citadel College Imke Deters Borst, Anja van der Linden, Anna Diana Dee Doeves, Diana Mulder, MUZIKALE LEIDING Emma van Muiswinkel ARTISTIEK TEAM Rebecca van Stam (stage) CSG Jan Arentsz ARTISTIEK MEDEWERKER Jager, Anna Maria Vos, Anna Dick de Vries, Dick Janson, Dick L Hernán Schvartzman FAUBOURG (DIENSTBODE REGIE ASSISTENT BOVENTITELING Dalton Voorburg Marloes Biermans Meeuwissen, Annabel te Hennepe, Verhaar, Doesjka Nederhof, Donna REGIE MERTEUIL / VERPLEGER) Femke Luyckx Matthias Konecny Ds. Pierson College BIBLIOTHECARIS Anne Roos van Belkom, Anne Broos, Doriene Wielsma, Eddy E Serge van Veggel Luciaan Groenier VOORSTELLINGSLEIDER Wim Goris GSG Leo Vroman Jan Hemmer Vaessen, Anne van Dokkum, Anne- Lezer, Edwin Edel, Edwin PROJECTONTWIKKELING EN VELE LAKEIEN Pomme van Vught Kees Brinkers Gymnasium Bernrode Fleur Jonker, Annebeau Sark, Suurenbroek, Eline de Graaf, Eline A Alice Gubler DUELCOACH Gymnasium Sorghvliet RAAD VAN TOEZICHT F Annejole Jacobs-de Jongh, Anneke Dewaele, Eline Geraerts, Eline ARTISTIEK LEIDER VOICE OVER SPREEKSTEM Jeroen Lopes Cardozo MARKETING & Het Stedelijk Lyceum (locatie Simon van Driel (voorzitter) Oostrink, Anneke van der Meer, Visser, Elisa Smits, Elisabeth U NEDERLANDSE VALMONT PIANIST CORREPETITIE COMMUNICATIE Kottenpark) Don Marazzo I Annelies Oudheusden, Annemarie Velthuizen, Elise Colen, Elle Voets, BACHVERENIGING Giacomo Della Marina Susan Ball COÖRDINATIE MARKETING Jeroen Bosch College Irma van Lierop Klaassen, Annemiek Voorpostel, Ellen Fliers, Ellen Smits, Ellen van Shunske Sato VOCALE UNDERSTUDIES Janko Duinker Lyceum Ypenburg Eveline Hartogs G Annemieke Hendriks, Annemieke der Hoeven, Ellie Strik, Ellis Sophia Patsi (Merteuil) PRODUCTIELEIDER PERSBENADERING Novalis College Margie van der Valk Jansen, Annemieke Louwerens, Elbersen, Elly de Boer, Elmar D SCENOGRAFIE Ingeborg Bröcheler (Valmont) Rodney Verhoeven Gerda Roest Picasso Lyceum U Annita Luijsterburg, Ans Rekers, Caspers, Els de Bakker, Els Herbert Janse Emma Fekete (Danceny) PRODUCTIE PROGRAMMABOEK EN TEKSTEN Praedinius Gymnasium MET DANK AAN Ansje Visser, Antoinette de Ruijter, Verwaijen, Els Wiekeraad, Elselies E LICHT Desiree Achterkamp Dimitri van der Werf Stedelijk Gymnasium Johan Het Nationale Theater R Anton Thijssen, Antonie Wolf, Arie Stevense, Eltjo Busschers, Elvira Marc Heinz NEDERLANDSE Victoria Khan (stage) VERTALINGEN van Oldenbarnevelt Remco van Rijn Kuijvenhoven, Arina Molenaar, Hillesum, Emma Doornik, Erica GELUIDSONTWERP BACHVERENIGING TECHNISCHE PRODUCTIE Agnes de Wit Udens College Uri Rapaport A Arina Stapper, Arjen de Jager, Arno Murck, Erik de Bruine, Erik-Jan Arne Bock EERSTE VIOOL Ronald Tebra FOTOGRAFIE Wateringse Veld College Kees Vlaardingerbroek Sent, Arwen Arnauts, Astrid Kamerbeek, Esther Hermans- L TECHNISCHE PRODUCTIE Shunske Sato (concertmeester) 1E INSPICIËNT CAMPAGNEBEELDEN Wolfert Dalton Bos Theater Producties N Kreijger, Astrid Souren, Babs Spijker, Esther Louwerse, Esther Ronald Tebra Sayuri Yamagata Bas Standaar Henk Bleeker Victor IJdens Matulessy, Bart Keijzer, Bart Teelen, Muijs, Esther Punte, Eva Koenders, A KOSTUUMS Annelies van der Vegt/ TECHNIEK SCÈNEFOTOGRAFIE FONDSENWERVING Naïve Records T Bas Kreijger, Bastian Fischer, Bea Eve Verbanck, Eveline Dokter, Mirjam Pater Pieter Affourtit/Lucia Giraudo Janusz Pawlak Ben van Duin B&D Funding: Spotify van Dillen, Ben Bilderbeek, Ben Eveline van Vliet, Everhard KAP EN GRIME TWEEDE VIOOL Gijs Brinkman TRAILER Dirk Evers Muziekweb.nl E Bulsink, Ben Damen, Bente Aalbers, Voorberg, Femke de Stigter, Fenena Nienke Algra Anneke van Haaften Mike Willemsen Margo Onnes Bas van den Bosch Harrie van de Louw Beppe Vermeent, Bert Elbersen, Stam, Ferdie Huissen, Fieke Flach, T ASSISTENT SCENOGRAFIE (aanvoerder) ASSISTENT LICHTONWERP Michiel Verhoeff Daniek Cappetijn (Theater de Vaillant) N Bert Lont, Bianca Roelofsen, Bianca Floor Jansen, Floor Noordam, Thomas Boudewijn Paulien Kostense Jasper Nijholt Arne Bock Ricky Middendorp van Etten, Biko van Deijck, Bo Floortje Vischer, Florentyna R Lucia Giraudo/ LICHTTECHNIEK GRAFISCH ONTWERP TOURNEEPLANNING (Laaktheater) Huisman, Bo Mulder, Bobbi Elderkamp, Floris Odding, Francisco ZANGERS Judith Verona Martin Peter Peereboom Kadre: Mark Holtmann Senf Theaterpartners: Merel Kaspers Vlaspolder, Bonny van der Burg, van der Biezen, Frank Dejong van O MARQUISE DE MERTEUIL ALTVIOOL Ilona Brink INLEIDINGEN Chris Bergwerff Katia Borghesi Boukje van der Heide, Caitlynn Erp, Frank Keijzer, Frank van Holten, Candida Guida Staas Swierstra Angelo Nannings (stage) Philip Ruitenberg Linda Terlaak De medewerkers van Weggeman, Camila Verhoeven, Frans Bello, Fred Neeleman, Freerk U VICOMTE DE VALMONT Jan Willem Vis GELUIDTECHNIEK RELATIEMANAGEMENT Huub van den Heuvel Theater aan de Schie Carina van der Spek, Carla Gervais, Jager, Frits Brouwers, Frits van Yosemeh Adjei CELLO Arne Bock Annemiek Arfman Jan Van den Bossche Carla Jockin, Carola Cillessen, Doorn, Frouke de Wijs, Frouke P PRÉSIDENTE DE TOURVEL Lucia Swarts Nina Kraszewska FINANCIEËN OPERA2DAY (tot 2017 Algemeen directeur Caroline Romeijn, Caroline Huttinga, Frouwkje Bruins, Gabrielle Barbara Kozelj Richte van der Meer/ Charley McNelly (stage) EDUCATIE & PARTICIPATIE FINANCIEEL MANAGEMENT van de Nederlandse Steenvoort, Casper Bijlaard, Casper Sauer, Geert Haven, Geertje E Ingeborg Bröcheler (13/2&21/2) Barbara Kernig TRANSPORT COÖRDINATIE EDUCATIE & Sophia France Bachvereniging en namens van Laerhoven, Catharine Schenkel, Stellingwerff, Geke van de Kamp, CHEVALIER DANCENY CONTRABAS Guido Schäfer PARTICIPATIE BOEKHOUDING het gezelschap initiatiefnemer Cecile de Morrée, Cecilia Grigo, George Holstein, Gerard Alma, Maayan Licht Robert Franenberg/ KLEEDSTER Mieke van der Ven Frank Wesstein voor Vivaldi – Dangerous Cees Casteleijn, Cees Marijnissen, Gerard Westerhof, Gerda van der CÉCILE DE VOLANGES Hen Goldsobel Judith van Ooijen WORKSHOPDOCENT THEATER Liaisons) Charelle Rosies, Charlotte van der Valk, Gerda van Ginneken, Gerda Stefanie True KLAVECIMBEL/ORGEL Ruby Lenos (1ste assistent) Willem van den Andel Boon, Charlotte van Wel, Christa Westinga, Gerdien Corsel, Gertjan Emma Fekete (1/2&8/2) Siebe Henstra/ Renée van Tol (2de assistent) Marrit Bausch Schep, Christel Claeys, Christel Kleinpaste, Giselle Monteiro Menno van Delft Niels van Laar Curfs, Christel Schimmel, Christiaan Tavares, Giulia Giacometti, Guus de Groot, Han Kerkhoven, Hanna Fennis, Koos van Leeuwen, Kristien Marsha Regensburg, Martha Stefelmanns-Takeyama, Sander Visser, Hanneke van Kesteren, de Ruiter, Kristine Wuyts, Ksenia Snoeren, Marthe van Oostveen, Beusen, Sandra Nevels, Sandra Hans Bastiaan, Hans Berkhout, Polishchuk, Larissa van Orselen, Martin Brakels, Martje Verhagen, Potten, Sandra Simonis, Sandra ZO 13 JAN 2019 – 15:00 UUR (TRY-OUT) WO 13 FEB 2019 – 20:00 UUR Hans Schepers, Hans Schrumpf, Laura Geels, Laura Hendrikx, Laura Maryel Nijstad, Masé Sutterland, Smeekes, Sanne Nijhof, Sanne THEATER AAN DE SCHIE, SCHIEDAM THEATER AAN DE PARADE, DEN BOSCH Hans van der Noordt, Hans van Minderaa, Laura Möller, Laura Post, Matteo Pasquini, Mia van Vandegaer, Sara van Rijt, Sarah van 010 – 246 74 67 0900 – 337 27 23 Hattum, Harry Ausems, Heleen Lauren de Lange - van Zoonen, Renswouw, Michelle van der Pal, den Brink, Saske Linssen, Saskia Florusse, Henk Achterkamp, Henk Lenneke Burghouts, Lennie Michiel Tuit, Mieke Clerinx, Mieke Hamel, Scott Reniers, Sean WO 16 JAN (VOORPREMIÈRE), VR 15 FEB 2019 – 20:00 UUR Hogeweg, Henk Zwijnenburg, Ouwens, Lenny van de Schoor, Leo van Schie, Mieke Verheugen, Mies Bartelse, Sebina Kadiric, Shirley DO 17 JAN (PREMIÈRE) THEATER KERKRADE Herman ter Beek, Herman Tjeenk Troost, Léon Mulder, Leoni Janssen, Olthuis, Mildred Villerius, Milou Bak, Shirley Fedder, Sietske WO 6, DO 7 FEB, DO 7 MRT, 045 – 571 66 07 Willink, Hermina Vianen, Hester Leontine Moen, Lex Rutgers, Lia van Marwijk, Mini van Bussel, Mandersloot, Sigrid van der Veen, VR 15 & ZA 16 MRT 2019 – 19:30 UUR Kuperus, Hilda de Jong, Hilde De Goedkoop, Libor Stichauer, Lida Mireille Catfolis, Miriam Pfortner, Simone Hoogstad, Simone Rook- KONINKLIJKE SCHOUWBURG, DEN HAAG DI 19 FEB 2019 – 20:00 UUR Man, Huib van Dongen, Huub van Prins-Leeuwenhoek, Lidia Glas, Mirjam Goudena-Zijderlaan, Snel, Sjoerd Nijmeijer, Sommer 0900 – 345 67 89 STADSSCHOUWBURG NIJMEGEN Lankvelt, Ilse Heyvaert, Ina Jansen, Lied Scheffer, Lieke Diks, Lieke Monique van Tetterode, Myrthe Verdonschot, Sonja Heijerman, 024 – 322 11 00 Ineke Poland, Ineke van der Kleinsmann, Lies van den Plas, Meers, Myrthe van der Leij, Nan Sophia France, Sophie Brands, ZA 19 JAN 2019 – 20:15 UUR Gaauw-Breur, Inge Brasz, Ingrid Liesbeth Lemmens, Liesbeth van Beers, Nancy Grootscholten, Nancy Sophie Verschoor, Stefan FLINT, AMERSFOORT DO 21 FEB 2019 – 20:15 UUR Broos, Ingrid Claes, Ingrid te Brake, Duijn, Lieske van de Seijp, Lieve Tiepel, Nathalia Bakker, Nellie Hageman, Stephan Marchant, 033 – 422 92 29 SCHOUWBURG KUNSTMIN, DORDRECHT Ingrid van Kesteren, Ira Querelle, van Isterdael, Lindsay Lopes, Lisa Bechtold, Nelly Lausberg van Os, Stephanie Hermans, Steven Koerts, 078 – 639 79 79 Irene Essenberg, Irene van der Wal, Fuchs, Lisa van Putten, Lisette Nico Scheerder, Nicole Beumers, Stijn van den Brand, Stijn WO 23 JAN 2019 – 20:15 UUR Irene van Staalduinen, Iris Spierings, Liu Zwiers, Liza van Eijck, Nienke Kattenberg, Nifessa Morsy, Weygaerts, Susanne Souren, Sylvia S STADSTHEATER, ARNHEM ZA 23 FEB 2019 – 20:00 UUR Hulleman, Iris Vaessen, Isa Laurens, Lizy van Eijk, Lizzy de Wilde, Loes Noortje van Steenis, Odette Swiers, Overtoom, Sylvia van der Sluys, 026 – 443 73 43 30CC, LEUVEN (BE) Isobel Mackie, Jaap van Dis, Jack Achten, Loes van Nieuwenhoven, Olivia Degen, Paul Braashove, Paul Tamara Trotman, Tanja Heijkoop, P (+)32 – (0)16 300 900 Delmaar, Jaco van Ree, Jacqueline Lois Welgraven, Lot Hooghiemstra, Dewijngaert, Paul Engelkamp, Paul Tanja Willems-Ploum, Ted van ZA 26 JAN 2019 – 20:15 UUR van Eerd, James Rosenau, Jan Lotte Kok, Louis van der Lichte, Slijpen, Paule Kok, Paulien te Brake, Angeren, Tes Verweij, Tess Kosters, E THEATERS TILBURG VR 25 JAN- 20:00 UUR Nieuwenhuis, Jan Ponsioen, Jan van Louise Berkhout, Louise van der Pauline Bruné, Pauline Crooijmans, Teunie Bastiaan, Thea Spek, 013 – 543 22 20 STADSSCHOUWBURG, UTRECHT Dalen, Jan van de Weerd, Jan van Horst, Luca Duyvendak, Lucy Pauline Schilder, Peggy Krupers, Thomas Bouwman, Tika Opdam, E 030-230 20 23 Leer, Janine Grievink, Janne van Loeven, Lyda Uiterwijk-Surig, Pelle Slavenburg, Peter de Poorter, Tineke de Waard, Tineke van DI 29 JAN 2019 – 20:00 UUR Dalen, Janneke Hagens, Janneke Maarten Carpay, Maarten Vaessen, Peter Oosterhof, Peter Zeinstra, Stipriaan, Tineke Weustenenk, Tiny L WILMINKTHEATER, ENSCHEDE WO 27 FEB 2019 – 20:15 UUR van Dijk, Jannita Roozenbeek, Maartje Kramer, Maartje van Petra Kasbergen, Petrina van Heijnens, Tiny van der Werf, Tom 053 – 485 85 00 THEATER ROTTERDAM SCHOUWBURG Jasperina Sietsma, Jay Kartaram, Lieshout, Machteld Oosterwelder, Engelenburg, Philomeen Doolaard- van Wanrooy, Ton Kersten, Ton L 030 – 230 20 23 Jeannette Tenback, Jeffrey Malini Klapper, Manon Brandt, Elias, Pieter Slabbekoorn, Pieternel Scholtes, Trudy Winkelman, Tum VR 1 FEB 2019 – 20:00 UUR Kwakernaat, Jenny Janik, Jessica Marc Oudshoff, Marc Remmers, Donze, Poul Gelderloos, Quintus Bemelmans, Ulrica de la Mar, IJ SCHOUWBURG AMSTELVEEN DI 5 MRT 2019 – 20:00 UUR Beghey, Jill Vlijter, Jilles Bodegom, Marcel Rutten, Marcel van der Marck, Quirien Koning, Ramon Vincent Doppenberg, Vonne 020 – 547 51 75 KONINKLIJK THEATER CARRÉ, Jim Reelick, Joanne van Drunen, Meer, Margot van den Bosch, Theunissen, Raquel Gelens, Raquel Schoonus, Wendy de Vries-Francis, S AMSTERDAM Johan Goederee, Johan Pols, Johan Margreet Rolink, Margreet Sas, Soares Mascarenhas, Raymond Wesley Hooijer, Wil Hendriks, ZA 2 FEB 2019 – 20:00 UUR 0900 – 252 52 55 Wanningen, Johanneke Klaassens, Margriet Muijs, Margriet Verlinden, Brugman, Rebecca Siebel, Remmy Willemien Seinhorst, Willy Kleeser, T DEVENTER SCHOUWBURG John den Exter, John Kateman, John Maria Cornelis, Marian Knops, de Hilster, Renda Blok, Rene Wilma Hendriks, Wim Geenen, 0900 – 300 02 00 DO 7 MRT 2019 – 19:30 UUR Piels, Jolan van den Ende, Jolanda Marian Prins, Marianne Grooten, Marquard, René Mulders, René Wim Houweling, Wim Loos, KONINKLIJKE SCHOUWBURG, DEN HAAG Logister, Jolanda Spinder, Jolien Marianne Jepkes, Marianne Lak- Roza, René Schiebergen, Renske Wouter Lucassen, Yaël Delaet, WO 6 & DO 7 FEB 2019 – 19:30 UUR 0900 – 345 67 89 Dejonckheere, Jolijn Stam, Jolly van Kaashoek, Marieke Morshuis, de Vries, Ria van der Wel, Ria Yvette van Engelenburg, Yvonne KONINKLIJKE SCHOUWBURG, DEN HAAG der Velden, Jonatas Wijnbergen, Marieke Scheppers, Marijke Vergunst, Ria Wesselink, Rianda Dekeling, Yvonne Janssen, Yvonne 0900 – 345 67 89 DI 12 MRT 2019 – 20:15 UUR Joos Michiels, Jordy Ruhl, Jose de Baburek, Marijke Hoff, Marijke van Ros, Rianne Mensink, Richard Straalman, Zaviera Schild STADSSCHOUWBURG GRONINGEN Goede, Jouke Osinga, Juan A. Doorn, Mario Bogers, Mariska de Bakker, Richard van Bueren, Riet de VR 8 FEB 2019 – 20:00 UUR 050 – 368 03 68 Brescoli, Julia Rozenberg, Julia van Vos, Mariska Schagen, Marith Graaf, Rietje van den Hengel, Rita – en andere figuranten die bij het DE GOUDSE SCHOUWBURG, GOUDA Berkel, Julie Peeters, Juliëtte Jonker, Elkheir, Marja Trumpi, Marjet van Hoek, Rob Keijzer, Rob Stinis, ter perse gaan van dit programma- 0182 – 513 750 DO 14 MRT 2019 – 20:00 UUR Jurjen Fransen, Jurrien Vroom, Kamstra, Marjet Kooij, Marjo van Rob van der Wiel, Rob van Katwijk, boek nog niet bekend waren. PARKTHEATER, EINDHOVEN Kamila Kozlowska, Karin García Gessel, Marjolein Miedems, Robert Heijnen, Robert Jan Peters, DI 12 FEB 2019 – 19:30 UUR 040 – 211 11 22 Sloff, Karin Reinderts, Karl Marjolein Rombouts, Marjolein van Roberta Liberato Alexander, Ron TAQA THEATER DE VEST, ALKMAAR Neumaier, Karlijn Sandorp, Käthy Keulen, Marjon Maasbommel, Bruinen, Ron Stam, Roos van der 072 – 548 98 88 VR 15 & ZA 16 MRT 2019 – 19:30 UUR Meijer, Khouloud Zaher, Kiek van Marjorie Wielkens, Mark Bergstra, laan, Rosina Majid, Rosine KONINKLIJKE SCHOUWBURG, DEN HAAG Loon, Kim Stiekema, Kim van Mark Willemsen, Marleen Berendsen, Roxanna van Gelderen, 0900 – 345 67 89 Zwietering, Kirsten Kobilsek, Kitty Weggemans, Marlene Boekestijn, Ruby Heinen, Rutger Nijhuis, van Breugel, Koen Mandonx, Koos Marloes Wackers, Marlou Berends, Sabine Jochems, Sanae
KLAPT U MET STEUN MEE MET DANK ONS OPERA2DAY? AAN
STEUN OPERA2DAY WORD VRIEND Al ruim tien jaar maakt OPERA2DAY eigenzinnige producties om opera Sluit u aan bij de Société des Claqueurs en steun OPERA2DAY. Als dank te delen met een breed publiek. Zonder de hulp van particuliere gevers nemen we u graag mee in onze wereld achter de schermen en geniet u zouden we deze opera’s niet kunnen maken. Onze voorstellingen speciale privileges. U kunt al vriend worden vanaf € 100,– per jaar. Fonds Henri Fock worden mede mogelijk gemaakt door particuliere fondsen, bedrijven Zijfers - de Jong Fonds en de Société des Claqueurs, de vrienden van OPERA2DAY. Samen Speciaal voor de Société des Claqueurs: financierden zij ongeveer 20% van Vivaldi – Dangerous Liaisons, waar- – Vriendenacties zoals vrijkaarten, korting en vriendenvoorverkoop. mee ze voor ons onmisbaar zijn. Help mee onze volgende voorstel- – Uitnodigingen voor kijkje achter de schermen. ling te realiseren en word vriend of bedrijfspartner van OPERA2DAY. – En u bent natuurlijk altijd als eerste op de hoogte van onze voorstellingen.
SOCIÉTÉ DES CLAQUEURS WORD BEDRIJFSPARTNER In de hoogtijdagen van de Franse opera, die ook in Den Haag Deelt u onze passie voor eigenzinnige en innovatieve opera? Als partner glorieerde, was er in de zaal bijna net zo veel spektakel als op het van OPERA2DAY bieden we u (en uw klanten, medewerkers, relaties) podium. In de zaal zaten groepjes betaalde bezoekers, die het applaus onvergetelijke ervaringen op unieke locaties en in prachtige theaters. aanwakkerden (zogenaamde ‘claqueurs’), tot lachen aanzetten We organiseren graag samen met u een speciale ontvangst, waarbij we u en (‘rieurs’), of tot huilen (‘pleureurs’, vooral dames met een zakdoekje), uw gasten persoonlijk ontvangen en onder het genot van een drankje voor - aangestuurd door de ‘chefs de claque’ (leider van het applaus). Succes stellen aan onze artiesten. U ontvangt bovendien vrijkaarten en speciale was uiteraard verzekerd bij deze opera’s, met zo’n enthousiaste ach- partneraanbiedingen zoals kortingen voor uw medewerkers of toegang tot terban. Met een stevige knipoog verwijst de Société des Claqueurs, priority kaartreservering. Uiteraard stellen we u ook voor aan ons publiek de vrienden van OPERA2DAY, naar deze traditie. door naamsvermelding op onze website en in onze programmaboeken.
MEER INFO Meer informatie over de Société des Claqueurs en bedrijfspartners vindt u op www.opera2day.nl/steun-ons en bij onze informatiestand in het theater. Voor vragen kunt u contact opnemen met Annemiek Arfman: e-mail: [email protected], telefoon: 06 – 4218 1877.
MR. PAUL DE GRUYTER STICHTING | STICHTING HET FRANSEN FONDS | STICHTING GEREFORMEERD FRANS VAN UDEN-HUIS | STICHTING DORODARTE VIVALDI DANGEROUS LIAISONS ZOEKT: DONATEURS (M/V) IEDERE MINNAAR HEEFT DE MACHT VOOR MAKEN DVD ANDERMANS HART TE VERNIETIGEN.
DE STERKSTE LIEFDE
ZAL OVERWINNEN…
LATEN WE STRIJDEN MET MOED!
TEKEN NU IN EN MAAK EEN PROFESSIONELE HOE WERKT HET? OPNAME MOGELIJK. Teken nu in! Als genoeg mensen de DVD steunen, kan de Het bezoeken van een nieuwe opera van Antonio Vivaldi was in opname van Vivaldi – Dangerous Liaisons doorgaan. Wanneer de baroktijd een happening. In 2019 presenteert OPERA2DAY u een donatie doet (dat kan vanaf €20 euro) krijgt u als eerste een spiksplinternieuwe barokopera met de meest opwindende toegang tot hoogwaardige kwaliteit streaming of ontvangt u de aria’s van de Venetiaanse meestercomponist. DVD. U kunt natuurlijk ook meer bijdragen! U ontvangt dan onder andere kaarten voor een volgende voorstelling of een Met uw hulp kunnen we deze gloednieuwe barokopera ook gesigneerd programmaboek. na de laatste voorstelling blijven delen met een breed publiek. Door onze crowdfundingactie op voordekunst.nl te steunen, maakt u een professionele opname van Vivaldi – Dangerous Liaisons mogelijk, die zal worden uitgebracht als HD-stream en Om te doneren gaat u naar de informatiebalie in het op DVD. Als dank ontvangt u uiteraard de DVD of toegang tot theater of de campagnepagina van OPERA2DAY hoogwaardige kwaliteit streaming. Vivaldi – Dangerous Liaisons op www.voordekunst.nl.
LA MARQUISE DE MERTEUIL SCENE 1
WWW.OPERA2DAY.NL