PDF Document
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GEMAALTJES ritseradeel /Vlaai-ten J. van Steinvoorn 11IIII lll|i Ui 11 nul Wie regelmatig door het Friese landschap dwaalt komt die aar- dige stramme zadeldakhuisjes J • 0 Ikm tegen. Het zijn elektrische ge- maaltjes, de opvolgers van de ^^•jyBoersma waterwindmolens. Aangezien / OIEGA V't er in de gemeente Wymbritse- ^»- - SAHflFiRFIFH A radeel talrijke fraaie voorbeel- ^SandflrcïSrr-*^' i Het flop / den zijn te vinden, hebben we De Band4|H ivan eter Meer Attema een selektie samengesteld op Patet^X WTSIZffl de route Heeg-Gaastmeer-Ou- Ringwiel dega-Heeg. Een fietstocht van Kerksloot enkele uren voert u langs 13 E1NE GAASTWSEEH Idzagaasterpoei ï gemaaltjes, waarvan 5 met de ,. Gaastmeer zo sfeerbepalende boven- grondse energietoevoer via c De 'telefoonpalen'. Deze ge- c yCAASTME il Wegsloot maaltjes staan op het punt te » verdwijnen uit het landschap. * hal Piol De Landinrichtingskommissie =• te Bolsward heeft een 'Ont- s 'y Heegermeer werpplan Ruilverkaveling Wymbritseradeel' samenge- steld die voorziet in 19 nieuwe gemaaltjes. We spraken met de sekretaris van de kommissie en eni- ge medewerkers van het Waterschap 'Middelsékrite' te Sneek. Naast een fietsroute zijn in dit ver- haal enige achtergronden opgenomen omtrent de waterhuishouding en het landschappelijke element van de gemaaltjes. Leidraad is de schoonheid van de bejaarde bouwwerkjes die nu nog zijn te bezichtigen. Route-informatie • Aantal beschreven gemaaltjes 13, de namen in dorpskernen rond de NH kerk te Heeg, Gaast- de tekst korresponderen met de namen op het meer, Sandfirden en Oudega. Open klokhuis • Startpunt Heeg, 10 km zuidelijk van Sneek, bijgevoegde kaartje, op grafheuvel te Idzega. Historische kapiteins- bereikbaar via Ulst of Hommerts-Jutrïjp. • Types, zadeldakkonstruktie, sommige dubbel huizen en oude helling te Heeg (palingvisserij • Lengte 20 a 25 km, fietsduur twee uren. met aanleunend transformatorhuisje, 5 stuks en handel naar Engeland). Diverse f iets- en • Trajekt vanuit Heeg-Gaastmeer, Kleine met bovengrondse energietoevoer via tele- voormalige kerkepaden. Gaastmeer, Idzega, Sandfirden, Oudega, foonpalen. Tocht voert langs Heegermeer, Idzegaaster Heeg. • Bezienswaardigheden: 18e, 19e eeuwse Poel, Ringwiel (Sandfirden), Schuttelpoel, * 34 é Spoorput, Palsepoel en Rintjepoel. Tevens met bed steedeurtjes) ligt een smalle hoge brug broed- en reservaatgebieden. ('tille') die overgestoken moet worden wanneer • Fauna: water- en weidevogels, te weten kievit, je binnendoor naar Workum fietst. Een smal grutto, waterhoen, tureluur, kemphaan, wulp, paadje voert naar de Inthiemasloot, waar boer eend, meerkoet, fuut, goudplevier, scholek- Bakker de overtocht per roeiboot verzorgt naar ster, kauw, reiger, meeuw, zwaluw en diverse de betonnen landbouwweg door het Heiden- zangvogels en kleine rietvogels (poelen). schap è raison van ƒ 1,25 per fiets. De karakte- Rovers komen veelvuldig voor, zomer 1991 ristieke loopbrug over het Piel wordt binnenkort zelfs de zeldzame wespendief. Van de trek- door een bredere vervangen, waarbij tevens het vogels moet de gans worden genoemd, de aansluitende fietspad wordt verbreed naar de rietgans overwintert in het poelengebied zelfs Inthiemasloot. in duizendtallen. We rijden door naar de NH kerk, gelegen aan • De komende ruilverkaveling zal speciale z.g. de Fiskersbuorren, met een windvaan op het dak relatienotagebieden, beheers- en reservaat- van deze Pieltsjerke in de vorm van een zeilende gebieden, natuurbouwstroken en een omvang- platbodem. Namen en attributen verwijzen naar rijke (55 ha) moerasbiotoop inrichten, met de vroegere funktie van het dorp als paling- name voor de gewenste terugkeer van de centrum. Door het dorp terug naar de Wieldyk bever. richting Kleine Gaastmeer. Van hieruit is Wor- We starten de gemaaltjes-route bij de Neder- kum eveneens binnendoor — over de Kaepwei — landse Hervormde kerk in Heeg. Tegenover de te befietsen, overzet met roeiboot over de Grons, kerk kunnen we eventueel bij de fa. Kooistra en naar Nijhuizum en Workum. Kuiper fietsen huren. Dicht buiten de bebouwde Langs de Feandyk gaan we naar het gemaaltje kom ligt links van de weg een vogelbroedreser- 'Van der Meer'op de hoek van de afslag naar vaat ('aaisykje ferbean'), aansluitend ligt achter Idzega. Halverwege de Feandyk kijken we even het polderdijkje de uitgestrektheid van het Hee- terug naar het gemaaltje 'Gaastmeer'dat vanuit germeer en rechts de camping 'De Watersport' deze positie een markante en horizonbepalende die aan het poelengebied ligt. We fietsen in feite plaats inneemt in het overigens vlakke land- om deze poelen heen die talrijke soorten water- schap. We slaan af richting Idzega waar aan het vogels een rustige broedperiode verzekeren. eind van de doodlopende weg (!) een klokke- Vooral de fuut, met in het voorjaar de jonge stoel (1980) de grafheuvel siert die grenst aan het vogels op de rug is een graag geziene gast. Gemaaltje De Burd Kerkehop, een uitloper van de Idzegaasterpoel. Een grafsteen uit 1591 verraadt de veilige char- me in dit weidse gebied tussen land en water. (5) deze huisjes ook zelfstandig, waardoor ver- We rijden terug over de Klokhüsdyk naar de Aqua architektuur wisseling van funktie (waterbeheersing en elek- Feandyk richting Oudega en treffen opnieuw een triciteitsaanvoer) kan optreden. dubbel gemaaltje 'de Band'aan, links van de Het eerste gemaaltje rechts na 1 km fietsen, 'de We fietsen nu vlak onder de Idzegaaster poel weg in de eerstvolgende bocht. Zoveel houten Wegsloot', is karakteristiek vormgegeven, de door, een gebied waarin veel reigers langs de hekwerk als hier het gemaaltje omringt vinden Leeuwarder Courant sprak eens van 'aqua slootkant geparkeerd staan. In de flauwe bocht we nergens. De opvoerhoogte tussen boezem- architektuur'. Smal en hoog op de polderdijk, naar Gaastmeer staat hoogverheven het ge- zadeldakjeen roede-raampje bepalen het maaltje 'Gaastmeer'. Vanaf deze plek kan een aanzicht. Daarvoor de tochtsloot die het water veilige blik geworpen worden op de bouw en aanvoert, het roosterwerk moet de vijzelschroef omgeving van een gemaaltje. Afstappen dus. Het beschermen tegen overtollig aangezogen water- verschil in waterstand tussen polder- en boezem- planten, met de zo sfeerbepalende bovengrond- water, de vloer en vleugels van het gemaaltje se aanvoer van elektriciteit via telefoonpalen. van gewapend beton, het houten hekwerk, het Het gebouwtje wordt omgeven door houten fantasievolle metselwerk en een duiker die onder hekwerk, de lijn aanhoudend van het ronde de weg door het water aanvoert, zijn van zeer polderdijkje. Voorgaande typering van het dichtbij te bezichtigen. gemaaltje staat nagenoeg model voor alle beschreven bouwwerkjes op onze route. Tussen het beschreven gemaaltje en de Friese Palingcentrum Jachtcentrale, annex zeilinstituut 'De Bird' ligt een handbediende brug 'de Swarte Brêge' die Bij de afslag richting Oudega kunnen we de toegang geeft tot de Pine-polder, in het ruilver- route over de Wieldyk vervolgen naar de Lytse kavelingsplan Wymbritseradeel voorbestemd tot Gaastmeer maar eerst gaan we even het dorpje reservaatgebied, grenzend aan de Jiskesleat, de Gaastmeer bezoeken dat herinnert aan de Rintje-, Palse- en Schutfelpoel. fameuze palinghandel. Vanuit Heeg en Gaast- Telefoonpalei ir gemaaltje Oudega We fietsen langs een drietal boerderijen, let op meer was er in de vorige eeuw een levendige de daar aanwezige Friese paarden, en vinden palinghandel naar Engeland. In Londen was een links van de weg een dubbel gemaaltje, 'de speciale steiger gereserveerd voor de 'ielaken' en polderwater bedraagt 2,50 m, doorgaans is Burd'. Er zijn een aantal dubbele gemaaltjes op uit Friesland. deze route die verbonden zijn met een aangren- dit niveauverschil 0,90-1,80 m. Volgens Klaas zend transformatorhuisje van de PEB (Provinciale In het zomerseizoen kun je in de plaatselijke Wtnd, 35 jaar in de buitendienst van het Water- Elektriciteitsbedrijven Friesland). Soms staan herberg 'de lelaak' de Heegermeerpaling ge- schap 'de Middelsékrite', woonachtig in Heeg, rookt of vers nuttigen. Voor de herberg (interieur heeft dit gemaaltje als schuilplaats gediend voor 2* 35 onderduikers in de WO-M. Aan de Wijde Wij- waarin tongen en hammen hingen ter opluiste- aanvoer, gebouwd in 1926. In 1927 verdween merts staat een gemaaltje 'de Wijmerts', even- ring van feestdagen, voorwaarde was wel dat er hier een watermolen, ditzelfde lot zal zich ook eens met een oorlogsverleden, daar waren hout, turf en briketten in de keukenkachel wer- voltrekken over dit gemaaltje, tenzij landschap- wapens van een verzetsgroep opgeslagen. We den gestookt. pelijke overwegingen voor behoud in aan- bevinden ons nu op de Tsjerkèwei en maken een Vanzelfsprekend loopt de Tsjerkèwei over het merking komen. Draaien we ons nu 180 graden uitstapje naar Sandfirden aan het Hop. Evenals brugje uit op de Pastorijestrjitte naast de kerk. om dan verschijnen de kermisattributen voor de NH kerkjes in Heeg. Gaastmeer en Oudega Wie evenwel geen verpozing zoekt bij Rein onze ogen, reuzenrad (40 meter hoog) en kata- meteen houten torenspits. Dit kerkje (1732) dient Kwast of zijn vrouw Baukje in het dorpscafé 'de pult, een snelheidsmaniak. Wie heeft nog oog Gerrit Terpstra, beeldend kunstenaar te Heeg, Trije Doarpen' slaat rechtsaf de Hagenadyk op voor de nietigheid van het gemaaltje aan de het winterseizoen als atelier. Het stichtings- richting Heeg. De vaart rechts van de weg is een kerksloot? Via de Syl met de historische kapi- bestuur heeft de kunstenaar toestemming gege- onderdeel van de kanoroute vanuit Heeg naar teinshuisjes