vllljj~ ScheepswerfDe Vlijt in Gaastmeer in de schijnwerper Tekst: Dirk Huizinga (maritiem publicist en schilder, www.dirk-advies.com) Vorig jaar, om precies te zijn op 28 juni 2008, organiseerde Gaast- Gaastmeer, 2008. [ollen en skiusjes van Wild- schut tijdens de open daq. In het haventje niet me er zijn eerste 'open dag'. Een dag waarop het dorp zich pre- alleen 'gewone' Staverse jollen, maar ook het witte, stalenjacht dat Wildschut in I930 senteert aan bezoekers. Gaastmeer, een dorpje even ten zuid- qebouurd heeft als 'iollenkruiser', westen van Heeg met minder dan 300 inwoners, mobiliseerde Opqerichi door en voor de palinqhandel wel 3I bedrijven en 15 verenigingen en stichtingen in het dorp Als je de plek ziet waar vanaf 1857 de werf De Vlijt gesitueerd was, dan kan je je afvragen om deze dag tot een succes te maken. Voor liefhebbers van oude wat iemand daar moet met een scheepswerf. Gaastmeer is in die tijd over land immers schepen was de dag bijzonder, omdat de voormalige scheepswerf onbereikbaar. [e hebt er ook weinig te zoeken. [e moet vanuit Heeg ruim een uur door dras- van de gebroeders Wildschut een centrale plaats had gekregen. sige velden lop en om er te komen en er woont vrijwel niemand. Vervoer gaat in die tijd over Eigenaren van schepen die in het verleden bij Wildschut het water. Gaastmeer bestaat midden 1800 uit een kerkje, een paar boerderijen en twee gebouwd zijn, waren met hun schepen uitgenodigd elkaar te ont- woningen van vishandelaren. Het zijn die twee vishandelaren, die belang hebben bij een moeten bij de voormalige werf. Dat zorgde voor een uniek beeld werfje in Gaastmeer. Zij laten in het midden van de 1ge eeuw een werfje bouwen in Gaast- van wat deze werf in bijna honderd jaar gepresteerd heeft. me er. SPIEGEL DER ZEILVAART 200915 33 AIs wij op dit moment de situatie in Gaast- drie scheepswerven. De werf van Sikke Gosse meer overzien, kunnen we ons nauwelijks Palsma en iets oostelijker die van [ouke Gos- voorstellen dat hier r 50 jaar geleden, to en er ses Palsma. Beide aan de noordoever van de nog bijna niemand woonde, een uitgebreide Vlaar, het vaarwater van Heeg naar het oos- in terna tionale handel in verse aal werd gedre- ten, dat nu de [eltesloot he et. En een in het cen- yen. Van die drie firma's was de positie van trum van Heeg, aan de Syl, van [aitse Mein- Wigle en Anne Visser & Zn. in Heeg het sterk- derts Palsma en me de Eigenaren. Rond r8so ste.Deze familie van succesvolle kooplui worden de twee werven aan de Vlaar opge- bezat rand r8so bijna de helft van alle onroe- doekt. In r8s 7overlijdt ook de laatste scheeps- rend goed in Heeg inclusief de scheepswerf. bouwer Palsma, van de werf aan de Syl. De fa. In r896 wordt de palinghandel in Gaastmeer Visser heeft als eigenaar van de werf belang overgenomen door deze machtige firma bij het voortbestaan van hellingcapaciteit in Gaastmeer, IB32. De kavels I en 2 zijn van de Wigle en Anne Visser & Zonen uit Heeg. Die Heeg en verhuurt de werf uiteindelijk aan palinqhandelaren Wieger Wiegers Yisser ti) en overname heeft gevolgen voor de werkzaam- Hendrik de Tong. [an Rintjes Visser (2). Locatie 3 is de plek waar heden op de scheepswerf in Gaastmeer. de palinqhandelaren in IBS7 een werfje laten Roelof Ages Wildschut, in Heeg geboren in bouwen, waar Roelof Ages Wildschut hellinq- In r88I overIijdt de burgemeester van Wor- r800, is evenals De Tong als scheepstimmer- baas wordt. (Kaart: www.hisgis.nl) kum, Rintje Tans Visser (r827-r88r), die knecht werkzaam bij deze werven van Pals- tevens palinghandelaar is. Hij is de zoon en ma. AIs de laatste werfbaas in r8S7 overlijdt, In de rge eeuwwordt de palinghandel in Fries- opvolger van Tan Rintsjes Visser die in r844 blijft hij niet in Heeg rondhangen, maar ver- land gedomineerd vanuit drie plaatsen: Wor- zijn palinghandel naar Workum verplaatste. huist hij met zijn gezin naar Gaastmeer, waar kum, Gaastmeer en Heeg. De aalvangsten van Rintsje Tans Visser heeft geen kinderen. Zijn hij werfbaas kan worden op het nieuwe werf- vissers uit de wijde omgeving, tot in de Kop bedrijf gaat eerst over op de fa. TanHaagsma je dat de gebroeders Wieger, Sippe en TanWie- van Overijssel toe, worden opgekocht en met en later, in r 907, wordt deze palinghandel ver- gers Visser er hebben laten bouwen. Deze aakjes ("ielbusen" of "aalboeiers") naar Gaast- kocht aan de Gebroeders Lankhorst uit Heeg, palinghandelaren hebben belang bij een meer gebracht, waar de vis levend wordt die overigens familie zijn van Rintje Visser. onderhoudswerf in Gaastmeer. Voor de sche- bewaard in 'leggers', grate kisten met gaatjes Dan is de palinghandel dus geheel geconcen- pen, maar ook aan de leggers die in grote getale die in het water dreven. Ook wordt er paling treerd in Heeg. Het stoombootje dat Lank- in Gaastmeer in het water liggen. Alle paling- opgekocht uit Denemarken. Vervolgens bren- horst laat varen om de paling bij de vissers op gen de grate Heger palingaken deze aal met te halen, met de naam De Palinqhande", blijft Workum, I907. Het stoombootje "De Palinqhan- enige regelmaat naar Londen, naar de eigen de Workumers nog jaren herinneren aan deze del" (WK 69) van defa. Lankhorst uit Heeq. tolvrije ligplaats bij Billingsgate Market, waar handel. Dertig jaren later is het echter voorbij (Foto: Tresoar) ze als levende vis verhandeld wordt met met deze eeuwen oude handel op Londen. De Engelse firma's. Friezen verliezen geleidelijk terrein aan de Deze palinghandel kent z'n oorsprong in Denen en in r938 gaat de palinghandel op Gaastmeer, waar in de r 7e eeuw Wieger Londen ter ziele. Anneszoon Visser palinghandel drijft. Diens In Heeg zijn in het midden van de rge eeuw zoon Tanzet de handel in Gaastmeer voort en zijn zoon Anne doet dat vervolgens in Heeg. Heeq, begin I900. Bij de werf met het uierfhuis uit I699 vlnr een 'ielbiis', een roefscheepje en een tjalk. Deze Anne Wiegers Visser wordt opgevolgd De dames in het bakje maken qebruik van de overzet van en naar 'It Eiliin', waar de 'kapiteinsuro- door zijn zoons Wigle en Anne. De zaak gaat ninq' van palinqhandelaar W. en A. Visser Er Zn. is. (Foto: Tresoar) van vader op zoon over. Er bestaan in de rge eeuw twee palinghandels op Londen, een in HEEG. DE WERF Gaastmeer en een in Heeg.In r844 verdelen de handelaren in Gaastmeer, Tan Rintjes Vis- ser en Wieger Wiegers Visser, de zaak onder elkaar. Tan Visser vestigt zich vervolgens in Workum. Vanaf r844 bestaan er dus drie fir- ma's Visser die ieder voor zich eigen klanten in Londen bedienen. Voor deze vishandelaren is het belangrijk de aal zo te bewaren, dat de vis vers en smakelijk blijft. Dat kan het beste in Gaastmeer, waar het water schoon is en waar de straming (door op- en afwaaien) een gunstige uitwerking heeft op de waterkwaliteit. Gaastmeer is daarom het centrum van de aalopslag in leggers. De aal die in de herfst wordt gevangen, blijft er de gehe- le winter bewaard in de drijvende pakhuizen. 34 200915 SPIEGEL DER ZEILVAART aken komen hun lading halen in Gaastmeer schuiten weg en moet hij nieuwe klanten zien schakelt Jetze over op de bouw van jachtjes. en het is handig als deze schippers daar oak te vinden voor zijn werf. Dat is een omscha- wat onderhoud en kleine reparaties kunnen keling. Hij bouwt die eerste jaren vooral eiken Scheepstimmerknecht Roelof Wildschut laten uitvoeren. Dan hoeven ze daarvoor niet Staverse jolIen voor vissers in Workum, Hin- wordt in 1857 werfbaas in Gaastmeer. Hij naar de werf van de Jong in Heeg of naar die deloopen, Molkwerum, Stavoren en Laak- overlijdt 5 jaar later en zijn zoon Lourens van Eeltsjebaes in [cure. Nieuwbouw is in sum. Die gebruiken de jolIen in het voorjaar neemt in 1862 de werf over. In 1876 koopt hij Gaastmeer niet nodig.Nieuwe palingaken en voor de vangst van haring en ansjovis en in de werf. Lourens en Aukje krijgen 5 zoons en aalboeiers warden in Heeg gebouwd bij De het najaar voor de vangst van paling. De jol- 4 dochters. De 5 zoons zijn alIen betrokken bij Jong (voor de fa. W. en A.Visser & Zn., de eige- len die hij bouwt, krijgen een herkenbare het reilen en zeilen van de werf tussen 1886 naar van de wer£) en in [oure bij Eeltje Holt- eigen vormgeving, net ietsje anders dan de jol- en 1953, na het overlijden van Lourens in rap van der Zee (voor de gebraeders Visser uit len uit Stavoren. Bovendien schakelt Wild- 1886. Gaastmeer). Rintsje Visser uit Workum laat schut in 1904 over op de ijzerbouw. OpvalIend Roelof wordt als oudste zoon in 1886 werf- oak aken bouwen in Workum. is, dat hij gedurende de periode van ijzerbouw baas. Tjipke komt bij hem werken. Als Tjipke in 1901 overlijdt, zet Roelof de werf voort met Vastigheden te Gaastmeer. zijn drie andere broers. Na jarenlange one- Notaris HA.AOSMA te Sneek zu op W oens- I"zerwerkera nigheid over de leiding stopt Roelof ermee in bg 8 November 1816 ~ '8 namiddaj:a half twee gevraaad door R. WlLDSCHUT, UzerenScheept. ~ur ten huize van cen htel.m Niidam te bouw t. Oaaslmeer." " 1909 en wordt hij boer in Wijckel. ~tmeer, provieioneel 'feilen: Age, Jelle en [etze nemen in 1909 het raer 1. Eene Woning met ten noorden s . oosten en suiden geleg<ln Grond te Gasetmeer, LeeuwarderCourant, I2 april I905 over, maar ondanks de goede klandizie van de in huur by S.P. Meinema. 2 Eone dito met ten noorden en zuiden werf nemen de onderlinge twisten niet af.Als .