'Business Intelligence Offshore Wind'

‘Business Intelligence Offshore Wind’ Een studie in opdracht van ECN naar trends en kostenontwikkeling van offshore wind technologie in Europa

P.F. van den Oosterkamp A. Curvers S. Dijkstra S.M. Lensink J. Gerdes

December 2012

ECN-E--10-006 1 Verantwoording Dit rapport is geschreven in opdracht van ECN. De financiering van dit project is afkomstig van een beschikbaar budget in relatie van extra EZS ten gevolge van loon & prijsbijstelling in 2011.

2 ECN-E--10-006 Inhoud

Lijst van tabellen 4 Lijst van figuren 4 Samenvatting 5 1. Inleiding 6 2. Probleemstelling 7 3. Onderzoeksvragen 8 3.1 Centrale onderzoeksvraag 8 3.2 Deelvragen 8 4. Opzet van de studie 9 4.1 Type onderzoek 9 4.2 Gegevensverzameling en methodologie 9 4.3 Gegevensverwerking 9 5. Afbakening en beperking van de studie 10 6. Resultaten van het onderzoek 11 6.1 De offshore wind industrie in Europa 11 6.1.1 Algemeen 11 6.1.2 Geïnstalleerd vermogen aan offshore wind in Europa in 2011 11 6.1.3 Gepland vermogen aan offshore wind in Europa 12 6.1.4 Relatie van geïnstalleerd vermogen en NREAP’s 13 6.1.5 Windaanbod, kustafstand en diepte in de geïdentificeerde locaties 15 6.1.6 Spelers in offshore wind technologie 16 6.1.7 Kostenprofiel en financiering van offshore wind parken 16 6.2 Technologieontwikkelingen offshore wind in de komende 20 jaar 25 6.3 Kosten en leereffecten van offshore windtechnologie 32 6.3.1 Leereffecten van offshore wind energie 32 6.3.2 Inschatting van kostprijs elektriciteit 34 6.3.2.1 Het ECN kosten model voor offshore wind 34 6.3.3 Inschatting van kostprijs elektriciteit in betrokken projecten 38 6.4 Europees beleid t.a.v. offshore wind technologie 40 6.4.1 Algemeen 40 6.4.2 Vigerend beleid in de bepalende landen 40 6.4.3 Leereffecten in de geïdentificeerde projecten 41 7. Aanbevelingen voor ECN in het licht van de resultaten van dit onderzoek 46 8. Conclusies 47 Referenties 48 A. Geïnstalleerd vermogen offshore wind Europa 50 B. Geïnstalleerd vermogen offshore wind Europa incl. afstand 53 C. Gepland vermogen offshore wind Europa 56 D. Windaanbod geïdentificeerde projecten Europa 67 E. Turbineleveranciers in grootste projecten Europa 71 F. Voorbeelden financieringsvormen 75

ECN-E--10-006 3 Lijst van tabellen

Tabel 6-1 Beoogde realiteit wind op zee in 2020 volgens actieplannen ...... 14 Tabel 6-2 Geïnstalleerd aantal offshore wind turbines per 31 december 2009 (KPMG, 2010) aangevuld met cijfers 2010 en 2011 uit Bijlage D ...... 16 Tabel 6-3 Kostenelementen van offshore windprojecten (KPMG, 2010; PWC, 2011) ...... 17 Tabel 6-4 Karakteristieken van een typisch Duits offshore windpark ...... 19 Tabel 6-5 Investeringsresultaten van een typisch Duits offshore windproject (KPMG, 2010) ...... 19 Tabel 6-6 Overzicht van de top 10 offshore wind farm operators einde 2010, waarvan 8 E-bedrijven en 2 investeerders. Zie (BTM Consult 2010) ...... 26 Tabel 6-7 Trends in technische ontwikkeling van turbines...... 27 Tabel 6-8 Leeronderdelen van windprojecten op zee ...... 33 Tabel 6-9 Input parameters ECN cash flow model ...... 37 Tabel 6-10 Kostprijs van bestaande windparken, herberekening tegen actuele prijzen ...... 39 Tabel 6-11.Windpark gegevens voor het bepalen van leereffecten ...... 42

Lijst van figuren

Figuur 6.1 Geografische indeling van geïnstalleerd vermogen offshore wind ...... 11 Figuur 6.2 Cumulatief geïnstalleerd vermogen in Europa ...... 12 Figuur 6.3 Geografische indeling van gepland (‘aangekondigd’) geïnstalleerd vermogen offshore wind (bron: Bloomberg) ...... 13 Figuur 6.4 Cumulatief ingepland vermogen in Europa (bron: Bloomberg) ...... 13 Figuur 6.5 Bestaand en gepland vermogen, afgezet tegen de 2020-doelstelling ...... 15 Figuur 6.6 Kostenverdeling (als percentage van LCOE) van een typisch 400 MWe offshore wind project (PWC, 2011) ...... 17 Figuur 6.7 Risico’s tijdens de ontwikkeling van offshore windparken ...... 21 Figuur 6.8 Ontwikkeling van financiering van offshore windprojecten ...... 23 Figuur 6.9 Verdeling van de investeringskosten CAPEX; voor een offshore project in Europa. Turbine is 41%, Fundatie en installatie is 34%, Elektriciteits- infrastructuur is 18% en overige is 7%. (bron: BTM Consult 2010)...... 28 Figuur 6.10 Ontwikkeling van vermogen en rotor diameters voor wind turbines...... 29 Figuur 6.11 Afname specifieke massa van turbineontwerpen ...... 30 Figuur 6.12 ECN-kostenmodel voor wind op zee (Lensink et al (2009) ...... 34 Figuur 6.13 Windsnelheden zoals gebruikt in de verificatie ...... 35 Figuur 6.14 Funderingskosten als functie van waterdiepte ...... 36 Figuur 6.15 Wake effecten windturbineparken op zee ...... 38 Figuur 6.16 Verschil in investeringskosten tussen ECN-kostenmodel en kostendatabase Bloomberg ...... 40 Figuur 6.17 Leereffect op basis van kosten per MW ...... 43 Figuur 6.18 Leereffect met correctie voor staalprijzen ...... 44 Figuur 6.19 Leereffect met correctie voor staalprijs en diepte ...... 44 Figuur 6.20 Leercurve voor kosten per MWeff, gecorrigeerd voor staalprijzen en diepte ...... 45

4 ECN-E--10-006 Samenvatting

In het voorliggende rapport is de hoofdvraag die is geanalyseerd :

“Wat zijn in de periode 2010-2020 de te verwachten ontwikkelingen in Europa op het gebied van offshore windtechnologie, de te verwachten kostendaling en welke marktkansen voor ECN zijn op grond van deze ontwikkelingen te verwachten?”

Met onder meer het NEF (New Energy Finance) database pakket van Bloomberg is een analyse gemaakt van alle gerealiseerde offshore wind projecten in Europa, alsmede alle geplande projecten. De markt voor offshore wind technologie in Europa laat in het laatste decennium een sterke groei zien van het cumulatief geïnstalleerde vermogen dat op 01-01-2012 ca. 2900 MW bedraagt. Het aangekondigde vermogen in 2012 bedraagt ruim 80,000 MW, waarvan het merendeel (3/4) betrekking heeft op het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. De Offshore wind markt wordt in Europa gedomineerd door de grote energiebedrijven. Bij de uitvoering is sprake van een conglomeraat van energiebedrijven, projectontwikkelaars en investeerders. Financie- ringsconstructies via partnerships en ‘special purpose vehicles’ worden vaak toegepast ter beperking van de financiële risico’s. De ontwikkeling van de technologie van offshore wind beweegt zich naar toepassing van steeds groter turbines, gedreven vanuit de filosofie gericht op het verlagen van operationele kosten (OPEX) bij gelijktijdige verhoging van productie in kWh.

Het leereffect van offshore wind technologie van de geïdentificeerde projecten ligt tussen 3 en 7 %. De hierbij behorende standaarddeviatie (R2) is echter laag. Dit laatste element duidt op een offshore wind industrie die tamelijk onvolwassen en heterogeen is (ieder offshore wind project is een project op zichzelf). De verwachting is dat de leereffecten bij een verdere ontwikkeling van een volwassen offshore wind industrie zullen toenemen en dat de bijbehorende statistiek zal verbeteren bij het vormen van een meer homogene markt.

Aansluiting van onderzoek van ECN ligt enerzijds in een rol bij de technologische trends, gedreven naar optimalisatie van de opbrengst van een totale wind farm en anderzijds bij een lei- dende rol bij het in kaart brengen van bijbehorende leereffecten.

ECN-E--10-006 5 1. Inleiding

De markt en technologie van offshore wind is één van de belangrijke technologieën (naast o.m. bio-energie en zonne-energie) die worden ingezet voor de transitie naar een duurzame gebaseer- de energie voorziening. De met offshore wind technologie opgewekte elektriciteit is anno 2011 nog betrekkelijk duur en ongeveer twee maal zo duur als windenergie op land. Het potentieel op zee is echter veel groter en met een verwachte kostendaling van offshore wind technologie zal de prijs van opgewekte elektriciteit met deze bron naar verwachting dalen.

Met dit Business Intelligence project willen we door middel van een marktanalyse proberen deze verwachte kostendaling te analyseren op juistheid. We maken hierbij gebruik van reeds beschikbare informatie bij ECN (met name binnen de units Wind en Beleidsstudies) en van informatie beschikbaar uit een commercieel database pakket van de firma Bloomberg.

Tevens worden de belangrijkste trends in technologie en markt die een relatie hebben met kostendaling in beeld gebracht.

Het project is uitgevoerd in de periode 1 november 2011- 31 januari 2012 met een team van medewerkers van Beleidsstudies ( Joost Gerdes, Sytse Dijkstra, Joost Gerdes, Sander Lensink en Paul van den Oosterkamp) en de unit Wind (Toine Curvers).

6 ECN-E--10-006 2. Probleemstelling

De probleemstelling van de studie ‘Business Intelligence Offshore Wind’ is als volgt te om- schrijven:

“Welke ontwikkelingen op de markt, technologie en beleid van offshore wind (OSW) in Europa dragen in de periode 2010 - 2020 bij aan kostenverlaging van door OSW geproduceerde elektriciteit en kan dit worden uitgedrukt in leereffecten? Hoe kan ECN aansluiten bij deze verwachte ontwikkelingen? “

ECN-E--10-006 7 3. Onderzoeksvragen

3.1 Centrale onderzoeksvraag De centrale onderzoeksvraag die bij de probleemstelling aansluit luidt:

“Wat zijn in de periode 2010-2020 de te verwachten ontwikkelingen in Europa op het gebied van offshore wind technologie de te verwachten kostendaling en welke marktkansen voor ECN zijn op grond van deze ontwikkelingen te verwachten?”

3.2 Deelvragen De deelvragen die bij de hoofdvraag horen zijn :  Waar is in Europa de OSW capaciteit (geïnstalleerd vermogen) opgesteld?  Wat is in Europa aan OSW wind capaciteit gepland?  Is er een relatie van geïnstalleerd en gepland vermogen in Europa en de nationale hernieuwbare energie actieplannen (NREAP’s)?  Wat is het windaanbod in deze locaties ?  Hoe zijn de projecten gelegen in termen van afstand tot kust (maat voor aansluitkosten) en diepte van de zee (relatie met investeringskosten)?  Welke spelers (eigenaars, financiers, leveranciers van technologie) zijn hierbij betrokken?  Om hoeveel investering gaat het in de betrokken projecten?  Hoe is de financiering van de geïdentificeerde projecten geregeld?  Kunnen we een inschatting maken van de kostprijs van elektriciteit in deze locaties?  Wat is het vigerende beleid (bv. subsidies) in de betrokken landen?  Wat zijn de te verwachten technische ontwikkelingen (materialen, turbine ontwerp, productie van turbines, procurement,….)?  Welke leereffecten zijn uit de marktgegevens te destilleren?  Zijn er ook andere factoren die van invloed zijn op de kostenontwikkeling?  Welke aanknopingspunten voor ECN op het gebied van OSW technologie & beleid zijn uit de marktanalyse te halen?

8 ECN-E--10-006 4. Opzet van de studie

4.1 Type onderzoek Het type onderzoek dat voor deze studie is toegepast is een desk studie met beschikbare interne en externe gegevens bronnen. Het onderzoek is deductief van aard: Er worden marktgegevens verzameld die worden getest met een hypothese. Hypotheses die worden getest zijn veronder- stellingen op het gebied van marktontwikkeling, technologieontwikkeling en leereffecten. Voor de opzet van de studie wordt gebruik gemaakt van Lancaster (2005).

4.2 Gegevensverzameling en methodologie De verzameling van gegevens is uit secundaire bron van zowel interne en externe data. Dit be- treffen interne ECN rapporten en gegevens, externe openbare publicaties ECN rapporten, rapporten van relevante stakeholders in dit gebied (bijvoorbeeld Technologie Platform Wind, EWEA, etc.). Daarnaast is name gebruik gemaakt van de Bloomberg database (www.bnef.com) waarvoor Beleidsstudies een licentie heeft.

4.3 Gegevensverwerking De gegevens uit deze secundaire bronnen worden vervolgens geanalyseerd op met name leereffecten. Daarnaast zijn ook marktontwikkelingen en technologieontwikkeling geanalyseerd. Met betrekking tot leereffecten wordt een model van Beleidsstudies gebruikt zoals beschreven door van der Zwaan et al (2011). Ten tweede zijn de gegevens uit deze secundaire bronnen gebruikt voor het berekenen van de kosten van elektriciteit. Ook hiervoor is een intern ECN (Beleidsstu- dies) model (Lensink et al (2009) gebruikt.

ECN-E--10-006 9 5. Afbakening en beperking van de studie

Gezien de beperkte doorlooptijd en budget van dit project zijn een aantal afbakeningen en beperkingen gemaakt:  We beperken ons in deze studie tot Europa.  We bekijken de periode tot 2020.  We kijken alleen naar offshore wind en beperken ons tot turbines die verankerd zijn op de zeebodem; drijvende turbines worden in deze studie niet meegenomen.

10 ECN-E--10-006 6. Resultaten van het onderzoek

6.1 De offshore wind industrie in Europa

6.1.1 Algemeen In deze paragraaf worden alle relevante aspecten van de offshore wind industrie in Europa uit- gewerkt. Naast geïnstalleerd en aangekondigd vermogen wordt ook het Europees beleid, de off shore wind sector en haar spelers en de financiering van offshore wind parken beschreven. Met de gegevens die dit oplevert, wordt in Paragraaf 6.2, 6.3 en 6.4 verder ingegaan op kosten en leereffecten van offshore wind energie.

6.1.2 Geïnstalleerd vermogen aan offshore wind in Europa in 2011 In december 2011 zijn 51 offshore wind projecten geïdentificeerd met de Bloomberg database (Bijlage A). Het gaat hier om in totaal 2218 MW aan geïnstalleerd vermogen. De projecten zijn geografisch weergeven in Figuur 6.1.

Figuur 6.1 Geografische indeling van geïnstalleerd vermogen offshore wind Bron: Bloomberg.

Denemarken en UK zijn op dit moment leidend in termen van geïnstalleerd vermogen. Volgens een recent rapport van EWEA zijn tot begin 2011 in Europa offshore windturbine parken gebouwd met een totale geïnstalleerd vermogen van 2,946 MW (EWEA 2011), een vermogen dat ruim 30 % hoger ligt dan de schatting van Bloomberg. Buiten Europa is deze activiteit nog bescheiden met een geïnstalleerd vermogen van 102 MW (EWEA 2011).

Het in de loop van de tijd opgebouwde cumulatief geïnstalleerd vermogen is weergegeven in Figuur 6.2.

ECN-E--10-006 11

Figuur 6.2 Cumulatief geïnstalleerd vermogen in Europa Bron: Bloomberg.

Met kan stellen dat de ontwikkeling van offshore wind in Europa rond 2000 van start is gegaan en met name de laatste jaren een sterke groei laat zien.

6.1.3 Gepland vermogen aan offshore wind in Europa In december 2011 is in totaal 89,681 MW aan geïnstalleerd offshore wind vermogen aangekondigd (Bijlage C). Een groot deel van deze projecten zijn in de fase van vergunningaanvraag en van deze projecten moet nog de financiering worden afgestemd. Volgens EWEA (2001) is op dit moment 6,000 MW aan offshore wind capaciteit in aanbouw (‘under construction’) en zijn er plannen voor 114,000 MW; dit laatste getal ligt in dezelfde orde van grootte als uit de Bloomberg database (89,681 MW).

In Figuur 6.3 is aangeven dat circa ¾ van dit geplande vermogen zich in Duistsland en het Ver- enigd Koninkrijk bevindt.

In Figuur 6.4 is het cumulatieve karakter van dit geplande vermogen weergegeven.

12 ECN-E--10-006

Figuur 6.3 Geografische indeling van gepland (‘aangekondigd’) geïnstalleerd vermogen offshore wind (bron: Bloomberg, december 2011.)

Figuur 6.4 Cumulatief ingepland vermogen in Europa (bron: Bloomberg)

Met name het hoge cumulatief ingepland vermogen in 2009 is opvallend.

6.1.4 Relatie van geïnstalleerd vermogen en NREAP’s Alle EU-lidstaten hebben volgens Richtlijn 2009/28/EG een actieplan (z.g. NREAP: National Renewable Energy Action Plan) moeten opstellen waarin de lidstaten onder andere aangeven met welke hernieuwbare-energiemix zij hun hernieuwbare-energiedoelstelling aan duurzame energie verwachten te halen. De projectie voor wind op zee dient in die actieplannen afzonder- lijk weergegeven te worden, zie Tabel 6.1.

ECN-E--10-006 13

Tabel 6.1 Beoogde realiteit wind op zee in 2020 volgens actieplannen Lidstaat Verwachte realisatie (MW) AT 0 BE 2000 BG 0 CY 0 CZ 0 DK 1339 EE 250 FI 900 FR 6000 DE 10000 GR 300 HU 0 IE 555 IT 680 LV 180 LT 0 LU 0 MT 95 NL 5178 PL 500 PT 75 RO 0 SK 0 SI 0 ES 3000 SE 182 UK 12990

In 2020 zal het opgesteld vermogen van wind op zee zich naar verwachting concentreren in enkele goed gesitueerde landen (>1000 MW): Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Neder- land, Spanje, België en Denemarken. Met de Bloomberg database kan een inschatting gemaakt worden in hoeverre de landen op koers liggen de wind-op-zee doelstellingen te halen. Met een doorlooptijd van projecten van tot meer dan 5 jaar, mag verwacht worden dat een groot deel van de parken die in 2020 het opgesteld vermogen moeten vormen, nu reeds bekend is – ook al is dat slechts op de tekentafel.

Figuur 6.5 toont het opgesteld vermogen en het gepland vermogen volgens de Bloomberg database en vergelijkt deze met de doelstelling volgens de nationale actieplan voor hernieuwbare energie. Hierdoor kunnen de landen ook enigszins gecategoriseerd worden:

Landen zonder doelstelling: Oostenrijk, Bulgarije, Cyprus, Tsjechië, Hongarije, Litouwen, Luxemburg, Roemenië, Slowakije en Slovenië. Deze landen hebben geen doelstelling en vijf van deze tien landen hebben ook geen kustlijn. Roemenië kent wel voor 150 MW aan plannen, maar heeft geen doelstelling. In deze landen valt weinig tot geen offshore activiteit te verwachten.

Landen met beperkte doelstelling (<500 MW): Estland, Letland, Griekenland, Polen, Portugal en Malta. In Estland, Polen en Malta zijn al voldoende initiatieven om de doelstelling te realiseren. In Letland, Griekenland en Portugal is slechts één nieuw initiatief toereikend om de doelstelling (<500MW) te halen.

Landen die de doelstelling al nagenoeg gehaald hebben: Denemarken, Zweden. In Denemarken zijn nog enkele parken (400 MW) nodig, maar gezien het opgesteld vermogen van circa 800

14 ECN-E--10-006 MW en voldoende plannen, oogt ontwikkeling vertrouwenwekkend. In Zweden zijn grootse plannen ontwikkeld, maar heeft men besloten om geen additionele stimulans voor wind op zee in te bouwen. Wind op zee dient in Zweden (via hun leveranciersverplichting) te concurreren met andere vormen van hernieuwbare energie. Het kan niet verwacht worden dat daardoor wind op zee in Zweden een substantiële ontwikkeling zal doormaken. Zweden heeft zijn raming gehaald.

50000 50000

5000 5000

Gepland vermogen

Bestaand vermogen Vermogen(MW) Doelstelling 2020 volgens Actieplan

500 500

50 50 AT BE BG CY CZ DK EE FI FR DE GR HU IE IT LV LT LU MT NL PL PT RO SK SI ES SE UK

Land

Figuur 6.5 Bestaand en gepland vermogen, afgezet tegen de 2020-doelstelling

Landen met grote doelstelling en voldoende initiatieven: Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Verenigd Koninkrijk. In deze landen is vooral zaak om de financiële rentabiliteit die de ondersteuningssystemen bieden in de gaten te houden, zie ook paragraaf 6.4. Er zijn voldoende plannen, maar de doelstelling zijn in absolute zin ambitieus (>500 MW). In alle landen dient er ook een substantiële ontwikkeling tussen nu en 2020 te volgen. De activiteit zal in deze landen groot zijn: initiatiefnemers zoeken naar mogelijkheden om de kosten te reduceren en op grond van de projectpijn mag verondersteld worden dat de initiatiefnemers ook vertrouwen hebben in een constructieve houding van de overheid. Voor ECN lijken die de interessantste landen te zijn om R&D te verkopen.

Landen met grote doelstelling, maar onvoldoende initiatieven: België en Nederland. Het gepland en bestaand vermogen telt bij België op tot 50% van de doelstelling, voor Nederland slechts tot 25%. België heeft beperkte ruimte om windparken op zee te realiseren en in te pas- sen. In Nederland ontbreekt een adequaat reguleringskader voor wind op zee. Niet alleen wordt onvoldoende financieel uitzicht geboden voor windparken op zee (door de budgetplafonds in de SDE+-regeling), maar ook geldt tot op heden een moratorium op vergunningverlening, waardoor vergunningaanvragen voor toekomstige windparken op zee niet in behandeling genomen worden. Het is zeer twijfelachtig of deze landen voor ECN interessant worden voor R&D op gebied van offshore wind.

6.1.5 Windaanbod, kustafstand en diepte in de geïdentificeerde locaties Voor de geïnstalleerde offshore wind parken (in totaal 52 projecten) is de zeediepte tussen 4 en 45m, de gemiddelde diepte bedraagt 11,5 m (Bijlage B). Het windaanbod varieert tussen 7.1 en

ECN-E--10-006 15 10.2 m/s. Voor de meeste parken is het wind aanbod geïdentificeerd. Hierbij is gebruik gemaakt van de windatlas voor de Noordzee (Donkers (2010)).

6.1.6 Spelers in offshore wind technologie De belangrijkste spelers in de uitvoering van offshore wind projecten zijn:  Turbine producenten.  Constructors / project developers.  Operators.  Service providers.

Turbine producenten De offshore wind turbine markt in Europa wordt nu gedomineerd door de fabrikanten Siemens en Vestas, met turbines van gemiddeld 2,0 tot 3,6 MWe; zie tabel 6.2.

Belangrijke spelers in de offshore wind turbine markt in Duitsland zijn RePower, Areva Wind en Bard, die turbines met een vermogen van 5,0 MWe en groter leveren; tot einde 2010 vond levering van grotere turbines nog op beperkte schaal plaats. De projecten die nog in de pijplijn staan voor 2012 worden gedomineerd door Siemens en RePower (Bijlage E). Producent Bard heeft hun activiteit on hold gezet, wachtend op nieuwe investeerders.

Tabel 6.2 Geïnstalleerd aantal offshore wind turbines per 31 december 2009 (KPMG, 2010) aangevuld met cijfers 2010 en 2011 uit Bijlage E Win- RE- Vestas Siemens GE Areva Nordex Bard Enercon Overig Totaal WinD power Totaal 407 339 18 14 14 6 2 1 1 32 834 2008 60 54 8 6 - - - 1 - - 129 2009 37 145 10 6 - 6 - - - - 204 2010 215 138 17 2011 72 Totaal 314 409 18 12 - 6 - 18 - - 333 ‘08/’11

Project ontwikkelaars De Britse offshore wind projecten worden gedomineerd door grote energiebedrijven (eigenaar van 72% van bestaande projecten). In Duitsland is dit aandeel 39%, en hebben kleinere onafhankelijke projectontwikkelaars een grotere rol (28% van bestaande projecten vs. 12% in UK). De offshore parken in de Nederlandse wateren zijn in handen van E-bedrijven Eneco en Vatten- fall.

De rol van verschillende partijen bij de financiering van offshore wind projecten wordt in Para- graaf 6.1.7 besproken.

6.1.7 Kostenprofiel en financiering van offshore wind parken We behandelen hier allereerst de verschillende kostenposten die een rol spelen bij de realisatie en exploitatie van een offshore windpark. Offshore wind projecten zijn kapitaalin- tensief. De totale kosten zijn per project typisch €1,0 tot €1,5 miljard. De gemiddelde kosten voor offshore wind projecten zijn € 3,7 miljoen per MWe aan geïnstalleerd vermogen. Tabel 6.3 toont de typische kostenposten (gerekend per MWe) van offshore wind projecten, alsmede de operationele kosten (gerekend per MWh) en Figuur 6.6 geeft de typische kostenverdeling (als percentage van de LCOE) van een offshore wind project.

16 ECN-E--10-006 Tabel 6.3 Kostenelementen van offshore windprojecten (KPMG, 2010; PWC, 2011) Kostenpost Beschrijving Typische omvang Ontwikkelingskosten Ontwerpstudies, milieueffectrapportage, € 30 - € 35 miljoen per project personeel, vergunningen etc. Investeringskosten Turbines, fundering, transformer, € 3,3 - € 3,8 miljoen per MWe netwerkaansluiting, etc. Operationele kosten Exploitatie, onderhoud, € 20,2 - €3 6,8 per MWh verzekeringspremies etc. Ontmantelingkosten Ontmanteling van de turbines aan het eind € 0,2 miljoen per MWe van de levensduur

Transmissie- Vergunningen en kabel (OPEX) voorbereiding 1% 1% Verzekeringen 8% Fundering 9%

Beheer en onderhoud Wind tubine 25% generatoren 27%

Transport en logistiek 12% Elektrische ontsluiting 10% Transmissie- kabel (CAPEX) 7%

Figuur 6.6 Kostenverdeling (als percentage van LCOE) van een typisch 400 MWe offshore wind project (PWC, 2011)

Ontwikkelingskosten omvatten alle kosten voor de opzet van het project, waaronder ontwerpstudies, milieueffectrapportages, personeel, vergunningskosten, etc. Met gemiddeld € 35 miljoen per offshore wind project vormen deze kosten een klein onderdeel van de totale kosten.

Investeringskosten zijn alle kosten voor de bouw en oplevering van een offshore windpark, waaronder de kosten van de turbines, de fundering, de transformer, netwerkaansluiting, etc. Vaak zetten projectontwikkelaars ook een reserve voor kostenoverschrijding opzij. Investe- ringskosten vertegenwoordigen het overgrote deel van de kosten, variërend tussen € 3,3mio en € 3,8mio per MWe, afhankelijk van de afstand tot de kust, de waterdiepte en het type en de grootte van de turbines. Het effect van de waterdiepte is relatief groot, omdat het de funderingskosten beïnvloedt. De effecten van de afstand tot de kust en de grootte van de turbine is beperkt (KPMG, 2010). Kleine turbines zijn marginaal duurder: voor 3,6 MWe turbines is de gemiddelde investering € 3,71 miljoen per MWe, tegen €3,66 miljoen per MWe voor 5 MWe turbines.

Operationele kosten bestaan uit de kosten tijdens exploitatie, inclusief onderhoudskosten en verzekeringspremies. Deze zijn onder te verdelen in vaste operationele kosten (per MWe geïn- stalleerd vermogen) en variabele operationele kosten (per MWh geproduceerde elektriciteit). De variabele kosten zijn gemiddeld € 25,50 per MWh geproduceerde elektriciteit. De turbineproducenten verzorgen meestal het onderhoud voor offshore windparken. Onderhoudscontracten wor-

ECN-E--10-006 17 den vaak vastgelegd voor de eerste vijf jaar voor een vaste prijs. Bij verlenging van onderhoudscontracten stijgen de kosten gemiddeld 11%.

Ontmanteling kosten dekken de ontmanteling van de turbines aan het eind van de levensduur. Deze zijn in de orde van grootte van €0,2 miljoen per MWe, en daarmee een beperkt deel van de totale kosten.

Inkomsten Offshore windparken hebben inkomsten uit twee bronnen:  Inkomsten van elektriciteitsverkoop  Inkomsten van overheidssteun.

De inkomsten van de elektriciteitsverkoop worden primair bepaald door de windsterkte op de windparklocatie. De capaciteitsfactor van operationele Europese offshore windparken is 41% tot 52%, rekening houdend met de technische beschikbaarheid, windschaduweffecten, en interne verliezen. Naast de windsterkte zijn de elektriciteitsinkomsten afhankelijk van de elektriciteitsprijzen vastgelegd in de Power Purchasing Agreement (PPA).

De inkomsten van overheidssteun omvatten zowel subsidies voor de bouw van windparken als subsidies voor de productie van hernieuwbare elektriciteit. Deze inkomsten hangen af van het lokale beleidskader, en verschillen dus per land. In Duitsland zijn de feed-in tarieven van de EEG de belangrijkste inkomstenbron van overheidssteun. Offshore windparken in Groot Brit- tannië worden ondersteund via Renewable Energy Certificates (ROCs) en Climate Change Levy Exemption Certificates (LECs).

Offshore windparken die gebruik maken van project financing kiezen vaak voor non-recourse financiering. Hierbij wordt de lening verstrekt op basis van de inkomsten van het project, en niet de kredietwaardigheid van de ontvangende partij. De inkomsten van de PPA en de overheidssteun dienen vaak als collateraal (bijkomstig).

Cashflow Tabel 6.4 toont de cashflow van een typisch offshore windproject in Duitsland.

18 ECN-E--10-006 Tabel 6.4 Karakteristieken van een typisch Duits offshore windpark Aannames (KPMG, 2010)1 (PWC, 2011)2 Algemeen Locatie Duitsland Nederland Aantal turbines 80 na Turbinevermogen [MWe] 5,0 na Afstand tot de kust [km] 40,0 60,0 Waterdiepte [m] 28,0 na Bouw Ontwikkelingskosten [M€] 35 30 Totale investering [M€] 1.464 1,550 waarvan reserve [M€] 133 - Oplevering 2013 - Duur van voorbereiding & bouw [jaar] 3 4 Exploitatie Eerste productiejaar 2014 - Capaciteitsfactor 44% 42% Operationele kosten [€/MWh] 25,5 36,8 jaarlijkse toename 2% - Elektriciteitsopbrengst [€/MWh] - 66 Levensduur [jaar] 20 18 Ontmanteling kosten [M€/MWe] 0,2 -

In de analyse van KPMG (2010) zijn twee financieringsmodellen vergeleken: financiering uit eigen kapitaal (equity finance of on-balance sheet finance), en financiering gebruik makend van vreemd kapitaal (project finance). Bij gebruik van vreemd kapitaal is nog steeds een 35% - 40% inbreng van eigen kapitaal vereist. Financiering uit eigen kapitaal is goedkoper en flexibeler. Verder zijn twee beleidsvarianten onderzocht: het feed-in tarief van de EEG in 2009, en een versnelde EEG, waarbij de periode van subsidiering verkort wordt maar het tarief verhoogd, zodat het subsidievolume gelijk blijft. Tabel 6.5 toont de resultaten.

Tabel 6.5 Investeringsresultaten van een typisch Duits offshore windproject (KPMG, 2010) Financiering uit eigen kapitaal IRR* 2009 EEG 7,1% Versnelde EEG 80% subsidieperiode 9,7% 67% subsidieperiode 12% Financiering uit vreemd kapitaal DSCR** (en 35% eigen kapitaal) 2009 EEG 1,15x Versnelde EEG 80% subsidieperiode 1,23x 67% subsidieperiode 1,26x * IRR = Internal Rate of Return ** DSCR = Debt Servicing Capacity Ratio, i.e. de verhouding tussen de cashflow van het project beschikbaar voor afbetaling van de lening en de hoogte van de normale afbetaling.

In beide situaties zijn de investeringsresultaten onvoldoende voor private partijen, gezien de hoge risicoperceptie van offshore wind. In Groot Brittannië wordt 10% IRR gebruikt als bench- mark voor een financierbaar project. Bankiers in Duitsland verwachten een DSCR van 1,35x tot 1,40x. Dit kan bereikt worden door het aandeel eigen vermogen te vergroten naar minimaal 44% voor de 2009 EEG case, en minimaal 40% voor de 67% versnelde EEG case.

1 De belastingtechnische aannames zijn conform de Duitse regulering (zie ook KPMG, 2010). 2 De belastingtechnische aannames zijn conform de Nederlandse regulering (zie ook PWC, 2011).

ECN-E--10-006 19

Het verkorten van de subsidieperiode verbetert het financiële resultaat, doordat de inkomsten eerder in het project gerealiseerd worden. Het resulterende positieve rente-effect leidt tot grotere totale subsidie-inkomsten over de levensduur van het project. Een bijkomend voordeel is dat dit de terugverdientijd van de investering verkort, waardoor het investeringsrisico afneemt. Dit maakt het financiering uit eigen kapitaal goedkoper, en kan de bereidheid van banken om financiering te verstrekken vergroten.

Beschikbaarheid van financiering De financiering die nodig is voor het realiseren van de ambities voor offshore wind in Europa worden geschat op €65 tot €120 miljard in de periode tot 2020 (PWC, 2011). Drie factoren be- moeilijken het aantrekken van deze financiering:

 Beperkte financieringscapaciteit bij initiatiefnemers van offshore wind projecten. Grote Eu- ropese energiebedrijven kunnen offshore wind op de eigen balans financieren, maar de financieringscapaciteit is beperkt en moet gedeeld worden met andere projecten. Andere ontwikkelaars van offshore wind projecten zijn in grote mate afhankelijk van project financing. De liquiditeit van de project financing markt is laag, en striktere regelgeving met betrekking tot capital-asset ratio van banken beperkt de financiering beschikbaar.  Offshore windprojecten concurreren met andere grote infrastructuurprojecten voor financiering. Daarnaast bestaat concurrentie tussen landen op basis van de subsidieverstrekking, de regulering, en belastingtechnische omstandigheden.  Hoog risicoprofiel van offshore wind projecten. Ervaring met de bouw en exploitatie van offshore wind parken is nog beperkt, vooral voor grote turbines en op grotere afstand van de kust. Investeerders zien offshore wind daarom als relatief high-risk. Turbines groter dan 5 MWe worden door financiers gezien als non-proven technologies, zodat ze niet in aanmerking komen voor traditionele non-recourse financing3.

Het verwachte economisch resultaat van een offshore wind project is de primaire factor die de mogelijkheden voor financiering bepaalt. De investeerder moet het vertrouwen hebben dat het de investering binnen redelijke tijd met een goed rendement terugverdient. Dit hangt af van de debt capacity van het project, ofwel het vermogen om de lening terug te betalen op basis van de verwachte inkomsten. Dit wordt onder anderen beïnvloed door de windopbrengst, de grootte van de investering, de operationele kosten en de subsidiering. De debt capacity bepaalt ook de verwachte terugbetaaltijd van de lening. De bereidheid van banken om lange termijn leningen te verstrekken is in de huidige markt beperkt, dus projecten met een korte terugbetaaltijd zijn makkelijker te financieren.

3 Een non-recourse lening wordt verstrekt in ruil voor collateral waarvoor de ontvanger van de lening niet persoon- lijk aansprakelijk is. Voor offshore wind projecten kan dit bestaan uit een Power Purchasing Agreement (PPA) of de inkomsten van overheidssteun. Als de ontvanger de lening niet terug kan betalen kan de verstrekker beschik- king nemen over het collateral, maar heeft geen recht op andere eigendommen van de ontvanger. Het verschil tussen de waarde van het collateral en de waarde van de lening vertegenwoordigt een mogelijk verlies voor de verstrekker. Non-recourse financiering is daarom in het algemeen beperkt tot 50-60% van de volledige projectwaar- de.

20 ECN-E--10-006 Verder is het risicoprofiel van het project belangrijk, vooral gezien het hoge risico perceptie van offshore wind. Figuur 6.7 toont de risico’s tijdens de implementatie van een offshore wind project.

Voorbereiding Bouw Exploitatie Ontmanteling

Risico’s mbt: Risico’s mbt: Risico’s mbt: Risico’s mbt: • Vergunningen • Supply-chain • Betrouwbaarheid • Restwaarde • Ontwerp • Weersomstandig- van de technologie • Materiaalprijzen heden • Windvolume • Materiaalprijzen • Elektriciteitsprijzen • Netwerkaansluiting • Netwerktoegang

Beleidsrisico

Counter-party risico

Figuur 6.7 Risico’s tijdens de ontwikkeling van offshore windparken

Investeerders wegen vooral de prijsrisico’s, technologierisico’s, bouwrisico’s en beleidsrisico’s zwaar. De meeste investeerders zijn niet bereid prijsrisico’s op zich te nemen. Om de technologie- en bouwrisico’s te verkleinen geven investeerders de voorkeur aan proven technology van Siemens, Vestas en RePower omdat hier veel ervaring mee is en de producenten ervaren en financieel sterk zijn. Beleidsrisico’s staan buiten de controle van initiatiefnemers, maar een sta- biel beleid en betrouwbare overheid zijn essentieel om financiering aan te trekken.

Garanties van (semi-)publieke instellingen (bijvoorbeeld EIB, EFK) kunnen financiering facili- teren door de lening te onderschrijven, bepaalde risico’s op zich te nemen, of cofinanciering te verstrekken.

Spelers bij financiering Verschillende partijen kunnen betrokken zijn bij de financiering van offshore wind projecten:  Grote Europese energiebedrijven  Lokale energiebedrijven (Stadtwerke)  Onafhankelijke projectontwikkelaars  Industriële conglomeraten  Investeerders (bijvoorbeeld banken).

We bespreken deze spelers hierna kort.

Grote Europese energiebedrijven Grote energiebedrijven hebben de eerste fase van offshore wind ontwikkeling in Europa geleid.

In Groot Brittannië zijn het vooral de grote Europese energiebedrijven zelf die offshore wind projecten financieren, al dan niet met deelname van andere partijen. Ze kunnen partneren met andere energiebedrijven of met investeerders.

De spelers in de Duitse offshore wind markt zijn gemiddeld kleiner, en daarom meer afhankelijk van project finance. Deze situatie wordt versterkt door de focus op 5,0-6,0 MWe turbines in Duitsland, terwijl projecten in andere landen meestal turbines van 2,0-3,6 MWe gebruiken. Gro- te Europese energiebedrijven spelen echter ook een grote rol in de ontwikkeling en financiering van Duitse offshore wind projecten.

ECN-E--10-006 21 Lokale energiebedrijven (in Duitsland : Stadtwerke) Duitse Stadtwerke zijn in toenemende mate betrokken bij de ontwikkeling van offshore wind projecten. Zij vinden dit aantrekkelijk als mogelijkheid om hun productieportfolio uit te breiden met hernieuwbaar vermogen. Ook kunnen zij vaak gebruik maken van subsidies van de Duitse Länder. Hun ervaring met projectontwikkeling en financiering is echter beperkt, en ze hebben meestal onvoldoende middelen om offshore wind projecten volledig zelf te financieren, waardoor ze afhankelijk zijn van project financing markten, zelfs als ze een partnership vormen met de grote energiebedrijven.

Onafhankelijke projectontwikkelaars In Duitsland zijn ook onafhankelijke projectontwikkelaars actief, vaak samenwerkend met grote energiebedrijven, omdat ze onvoldoende middelen hebben om projecten inclusief netwerkaansluiting te financieren. In tabel 6.6, (weergegeven in de volgende paragraaf 6.2) zijn de belangrijkste projectontwikkelaars weergegeven.

Industriële conglomeraten Internationale industriële conglomeraten nemen nog nauwelijks deel in projectontwikkeling, maar Aziatische bedrijven, waaronder Mitsui en Samsung, hebben joint ventures met Europese bedrijven opgezet voor R&D in offshore wind.

Investeerders (bijvoorbeeld banken) Investeerders zijn belangrijk voor het beschikbaar maken van financiering, maar zijn daarnaast nauwelijks actief in de offshore wind markt. Zij beschouwen de technische risico’s van offshore wind nog te groot en de verwachtte return on investment te laag. Blackstone vormt een uitzon- dering, en is eigenaar van een holding in de Meerwind Süd en Meerwind Ost projecten.

Tien tot veertien banken zijn op het moment betrokken bij de financiering van offshore wind projecten. Gemiddeld verstrekken zij €50 miljoen per bank. Voorwaarde daarbij is dat andere partijen het grootste deel van de technische en constructierisico’s al op zich genomen hebben.

Als gevolg van de financiële crisis van 2008 hebben veel banken het verschaffen van leningen teruggeschroefd. Kapitaalintensieve projecten, waaronder offshore wind parken, zijn hierdoor vaak alleen financierbaar door groepen van banken, zogenaamde bank clubs. Bijvoorbeeld, uitgaande van de gemiddeld bijdrage per bank van €50 miljoen zijn 20 tot 30 banken nodig voor de typische €1,0 tot 1,5 miljard investering in een offshore wind park. In bank clubs draagt elke bank een deel van de lening. Deze constructie vereist meer organisatie en onderhandeling door de projectontwikkelaar.

Door nieuwe regulering zullen banken in de toekomst een credit commitment fee voor te verschaffen leningen in hun boeken moeten houden totdat een windpark volledig operationeel is. Hierdoor wordt het belangrijker dat de projectontwikkelaar en turbineproducent betrouwbare en financieel gezonde partijen zijn. Risico analyse krijgt daardoor een grotere rol.

Door de beperkingen in financieringsmogelijkheden van banken, vooral sinds 2008, hebben publieke verstrekkers van financiering een belangrijke rol gekregen. Zij kunnen een deel van het risico op zich nemen, garanties verstrekken, en/of zelf een deel van de financiering verstrekken. De EIB en de EKF zijn de grootste publieke partijen actief in offshore projectontwikkeling. De EKF financiert projecten die bijdragen aan Deense export, en waarbij Vestas of Siemens turbines gebruikt worden. Euler Hermes zou een vergelijkbare rol kunnen spelen voor de export van Duitse offshore wind technologie, maar aangezien Duitse turbineproducenten zich nu nog op de eigen markt richten is Euler Hermes nog niet actief op dit gebied. De Kreditanstalt für Wie- deraufbau Bankengruppe (KfW) verstrekt wel leningen en garanties voor Duitse windprojecten waarvan het merendeel in private handen is.

22 ECN-E--10-006 De publieke verstrekkers van financiering functioneren in de regel als facilitator voor de financiering; banken of andere partijen moeten daarom altijd nog een deel van de financiering leveren (typisch 37,5% voor projecten met turbines groter dan 5 MWe en 14,8% voor projecten met turbines van 3,6 MWe.

Financieringsvormen Betrokken partijen EIB, EKF, KfW Garantstelling & financiering Stadtwerke Projectonwikkelaars Banken / Project finance market Energiebedrijven Investeerders

On-balance sheet

2006 2008 Prinses Amalia Financiële windpark crisis

Figuur 6.8 Ontwikkeling van financiering van offshore windprojecten

On-balance sheet financing Grote energiebedrijven kunnen offshore wind projecten vaak op hun balans financieren. Dit is aantrekkelijk omdat het goedkoper en flexibeler is dan project financing. De eerste projecten in Denemarken, Nederland en Groot Brittannië zijn hoofdzakelijk gefinancierd via on-balance- sheet financing van grote energiebedrijven. Voorbeelden zijn Horns Rev 2 windpark in Dene- marken (Dong Energy), en de Thanet en Kentish Flats windparken in Groot Brittannië (Vatten- fall). Verschillende projecten waarvan de constructie van de balans gefinancierd werden zijn na oplevering geherfinancierd voor de operationele fase. Voorbeelden zijn het North Hoyle windpark (UK) van RWE en de Lynn en Inner Dowsing windparken (UK) van Centrica.

Door verslechtering van de financiële situatie van energiebedrijven wordt het ook voor deze grote partijen echter steeds lastiger om projecten volledig van de balans te financieren. Boven- dien nemen de gemiddelde kosten per project toe door de trend naar grotere turbines en grotere parken. Energiebedrijven zijn daardoor in toenemende mate afhankelijk van aanvullende financiering. De vraag voor korte-termijn financiering zal vooral groot zijn in Groot Brittannië, waar 38 GWe gepland staat voor de derde ontwikkelingsronde. Dit heeft geleid tot nieuwe financieringsmodellen voor grote projecten. Bijvoorbeeld:  Partnerships tussen energiebedrijven: - Horns Rev 1 (DK): Vattenfall (60%) en Dong (40%) - Sheringham Shoal (UK): Statoil Hydro (50%) en Statkraft (50%) - Walney (UK): Dong (74,9%) en Scottish and Southern Energy (25,1%).  Partnerships tussen energiebedrijven en andere partijen, zoals onafhankelijke investeerders of turbineproducenten: - Greater Gabbard (UK): joint venture van Scottish and Southern Energy en Fluor. Fluor’s aandeel is later verkocht aan RWE Innogy. - Lynn & Inner Dowsing (UK): 50% Centrica en 50% Amerikaans investeerder TCW. - London Array (UK): joint venture tussen E.ON (50%), Dong (30%) en UAE investeerder Masdar (20%). - Linc (UK): joint venture tussen Centrica (50%), Dong (25%) en Siemens Project Ventu- res (25%).

Bijlage F toont voorbeelden van verschillende financieringsvormen.

ECN-E--10-006 23 Partnerships Partnerships worden meestal juridisch opgezet als ofwel een onafhankelijk project bedrijf ofwel een unincorporated joint venture. Beide constructies staan los van de betrokken partijen, zodat de investering niet direct op de balans verschijnt en de partijen geen directe aansprakelijkheid dragen. De betrokken partijen financieren partnership constructies ofwel via equity ofwel via leningen van aandeelhouders. De keuze van juridische structuur wordt in sterke mate bepaald door de financiële situatie en company rating van de betrokken partijen. Belastingtechnische overwegingen zijn ook belangrijk.

Bij recente projecten zoeken (partnerships van) energiebedrijven zoeken vaak aanvullende bronnen van financiering. Vattenfall heeft in februari 2010 bijvoorbeeld toezegging voor financiering van het Thanet windpark door de EIB verkregen. Centrica probeerde in 2009 eerst cofinanciering voor Boreas op het Linc windpark te verkrijgen, maar verkocht in november van dat jaar 50% van de aandelen aan Dong Energy en Siemens Project Ventures. De EIB en EKF verstrekken financiële ondersteuning in deze constructie.

Special-purpose vehicles4 RWE en Zephyr Investment Ltd. hebben in 2004 als eerste een special purpose vehicle (SPV) gecreëerd voor de herfinanciering van offshore windparken bij oplevering. Centrica volgde in 2009 met het opzetten van SPV Boreas. Boreas is gefinancierd met £341 miljoen non-recourse debt en de verkoop van een 50% aandeel aan Amerikaans investeerder TCW. De lange-termijn Purchase Power Agreement (PPA), (UK) Climate Change Levy Exemption Certificates (LECs) en 50% van de (UK) Renewable Obligation Certificates (ROCs) dienden als collateral voor de non-recourse debt.

Project financing Voor de financiële crisis van 2010 werd project financing gekarakteriseerd door:  Multi-contracting met drie tot vier leveranciers van essentiële onderdelen om technologische en constructierisico’s te verkleinen.  Letters of Credit voor leveranciers als onderdeel van de financiering.  Betrokkenheid van export credit agencies5 indien mogelijk.  Reservefinanciering voor kostenoverschrijding verstrekt door de verstrekkers en ontvan- gers van leningen.  Leningscapaciteit bepaald op basis van een P90 windopbrengst6.  Inkomsten gegarandeerd via lange-termijn PPA’s met energiebedrijven en groencertificaten of feed-in tarieven.  Sterke garanties omtrent beschikbaarheid van turbineproducenten.  Medium tot lange-termijn onderhoudscontracten met turbineproducenten en/of onder- houdsbedrijven.  Uitgebreid medium tot lange-termijn verzekeringspakket.  Afstemming van de leningsvoorwaarden met de voorwaarden van de PPA en onderhoudscontracten.

De crisis van 2008 verkleinde de bereidheid van banken en investeerders om risicovolle projecten (zoals offshore wind gezien wordt) te financieren. Hierdoor werd het belangrijk om garanties voor de financiering te krijgen. De European Investment Bank (EIB) en de Eksport Kre- dit Fonden (EFK), een kredietverzekeraar van de Deense staat, leveren dergelijke garanties, en spelen sinds 2008 een essentiële rol bij de financiering van offshore wind. EFK levert alleen ga-

4 Een special purpose vehicle is een juridische entiteit gecreëerd voor een specifiek project of doel. Ze worden vooral toegepast om de betrokken bedrijven te isoleren van de financiële risico’s van het project. 5 Export credit agencies zijn private of quasi-publieke organisaties die handelen als tussenpersoon tussen overheden en exporteurs door verstrekking van export financiering. 6 Gelijk aan de opbrengst uitgaande van het 90% percentiel van de waarschijnlijkheidsverdeling van de windsterkte.

24 ECN-E--10-006 ranties voor projecten met betrokkenheid van Deense bedrijven buiten Denemarken, en activiteiten beperken zich tot turbines van Vestas en Siemens turbines.

Het Prinses Amalia windpark (2006) was het eerste offshore wind park gefinancierd via de project finance market. Daarna is in toenemende mate gebruikt gemaakt van project financing verstrekt door banken of grote beleggers. Tien offshore wind parken in Duitsland hebben gebruikt gemaakt van project financing. Deze waren afhankelijk van de EIB voor cofinanciering en risk- sharing om de terughoudendheid van banken te overkomen. Het Belwind-1 project (BE) is het enige offshore wind project waarvoor een financieringsovereenkomst bereikt is sinds de crisis. Dit was mogelijk doordat de constructierisico’s werden gedragen door de EIB en de EKF.

6.2 Technologieontwikkelingen offshore wind in de komende 20 jaar Bestaande situatie Tot begin 2011 zijn er in Europa offshore windturbine parken gebouwd met een totale geïnstal- leerd vermogen van 2,946 MW (EWEA 2011). Buiten Europa is deze activiteit nog bescheiden met een geïnstalleerd vermogen van 102 MW. De meeste activiteit heeft tot dan toe in plaatsge- vonden in UK: 52% van het vermogen is daar geplaatst. Daarna Denemarken, België en Duits- land.

De turbines die in deze parken zijn gebruikt zijn geleverd door Siemens SWT 3.6-107, Vestas V80 en V90, RePower 5M (zie Bijlage E). Dit zijn turbines die nu als proven technology te boek staan. Het zijn allemaal turbines met drie rotorbladen, tandwielkast-overbrenging en een DFIG (Doubly Fed Electric Generator) generator systeem. De turbines hebben een rotortoeren- tal bladhoek regeling. De ontwerpen zijn afkomstig van de land-based technology. De turbines zijn in de meeste gevallen geplaatst op een monopile fundaties (ca. 75 %) ; daarnaast zijn betonnen constructies (17%) (Thortonbank (fase 1) en Middelgrunden nabij Kopen- hagen DK) of Jacket constructies (8%) (Alpha Ventus, fase 2 Thortonbank) toegepast. Ook de parken die nu in aanbouw zijn kennen dezelfde technologie voor turbines en ondersteu- ningen.

ECN-E--10-006 25 Tabel 6.6 Overzicht van de top 10 offshore wind farm operators einde 2010, waarvan 8 E-bedrijven en 2 investeerders. Zie (BTM Consult 2010)

Source: BTM Consult ApS – November 2010

Tabel 6.6 geeft is een overzicht van de Top 10 windfarm operators einde 2010. Deze 10 bedrijven bezitten een marktaandeel van 85%. De eerste drie bedrijven in deze tabel hadden zelfs 55% van de markt in handen.

Trends voor de komende 10 jaren De windturbine industrie heeft de afgelopen jaren gewerkt aan een nieuwe generatie turbines specifiek ontworpen voor offshore condities en toepassing. Hierbij wordt een duidelijke stap gemaakt naar groter, massaproductie en meer toepassing van turbines in grote wind power plants, zie Tabel 6.7.

26 ECN-E--10-006 Tabel 6.7 Trends in technische ontwikkeling van turbines7. Brand turbine type Rotor Installed Drive train Rotor Specific diameter power type swept area power [m] [kW] [m2] [W/m2] Siemens SWT 2.3-93 93 2.300 gearbox 6.793 338,6 Gamesa G128-5.0MW 128 5.000 DD 12.868 388,6 Siemens SWT 3.6-107 107 3.600 gearbox 8.992 400,4 Bard Bard 5.0 122 5.000 gearbox 11.690 427,7 Vestas V90 90 3.000 gearbox 6.362 471,6 Acciona AW 119-3000 90 3.000 gearbox 6.362 471,6 Areva M5000-116 116 5.000 hybride 10.568 473,1 Enercon E-127 127 7.500 DD 12.668 592,1

Vestas V112 offshore 112 3.000 gearbox 9.852 304,5 Siemens SWT 3.6-120 120 3.600 gearbox 11.310 318,3 Siemens SWT 6.0-154 154 6.000 DD 18.626 322,1 Mitsubishi 7.0M 165 7.000 gearbox 21.382 327,4 Vestas V164-7.0 164 7.000 gearbox 21.124 331,4 Alstom Pure Torque 150 6.000 DD 17.671 339,5 Nordex N150/6000 150 6.000 DD 17.671 339,5 Areva M5000-135 135 5.000 hybride 14.314 349,3 GE 4.1-113 113 4.100 DD 10.029 408,8 Sinovel SL6000 128 6.000 gearbox 12.868 466,3 XEMC-Darwind X115 115 5.000 DD 10.387 481,4 Repower 6M 126 6.150 gearbox 12.469 493,2

De technologietrends die in deze offshore turbine ontwikkeling duidelijk naar voren komen zijn:  Geïnstalleerd vermogen is toegenomen naar 5 – 7 MW; turbines worden groter.  Diameter van de rotor is flink toegenomen ten opzichte van het geïnstalleerd vermogen, het specifieke vermogen is gedaald naar iets boven de 300 W/m2.  Direct Drive transmissiesysteem op basis van Permanent Magneet Generatoren gaat de over- hand krijgen.  Design driver is de Cost of Energy (COE) van het windpark als geheel.

Windturbines worden tegenwoordig als offshore machines ontworpen, en daarbij wordt er gekeken naar het park als geheel; de turbine is onderdeel van een power plant. In dit geheel zijn de turbinekosten (deel boven water) circa 1/3 van de totale COE ongeveer 40% van de investeringskosten (zie Figuur 6.9).

7 Deze tabel bestaat uit twee delen. De bovenste helft geeft de bestaande (2011) turbines weer. De turbines van Enercon, Gamesa en Acciona zijn nog niet offshore toegepast. De onderste helft zijn nieuwe types die de einde 2011 zijn aangekondigd met de mededeling dat deze in 2012 of 2013 als prototype zullen worden gebouwd en in 2014 en 2015 op de markt zullen komen. De turbines zijn gerangschikt naar specific power

ECN-E--10-006 27

Figuur 6.9 Verdeling van de investeringskosten CAPEX; voor een offshore project in Europa. Turbine is 41%, Fundatie en installatie is 34%, Elektriciteits-infrastructuur is 18% en overige is 7%. (bron: BTM Consult 2010).

De COE is de belangrijkste parameter bij het ontwerp en is gedefinieerd als: de jaarlijkse kosten voor CAPEX + OPEX gedeeld door het aantal kWh-en dat in die periode wordt geproduceerd. Om deze COE omlaag te krijgen wordt met deze technologieontwikkeling vooral gefocust op de verlaging van de OPEX en het verhogen van het aantal kWh.

Om de OPEX te laten dalen is/wordt bij de nieuwe ontwerpen vooral gekeken naar de betrouw- barheid van de machine. Betrouwbaarheid moet het aantal storingen verminderen en daarmee het niet geplande onderhoud. Verlaging van de OPEX wordt door de turbinefabrikanten als een must gezien. Daarnaast moet het hele onderhoudsmanagement geoptimaliseerd worden, waarbij monitoring een belangrijke rol speelt.

De verhoging van het aantal kWh-en wordt gerealiseerd door de turbinerotoren te vergroten bij een gelijkblijvende generatorcapaciteit; en dus gelijkblijvende elektrische capaciteit van het park. De grootte van het door de rotor bestreken oppervlak is namelijk de bepalende factor voor de windenergieproductie. Echter een grotere rotor zorgt weer voor een zwaardere constructie. Door de elektrische capaciteit gelijk te houden wordt niet meer vermogen maar wel meer energie door de elektrische infrastructuur geleid; waardoor de efficiency van dit onderdeel wordt verhoogd.

Het perspectief van de windenergieproductie wordt nu bekeken vanuit de gehele wind power plant, waarbij het elektrisch vermogen, rotordiameter, aantal turbines, rotorashoogte, waterdiepte, afstand tot de kust, kosten van ondersteuningsconstructie plus de installatie daarvan, elektrische infrastructuur, etc. Optimalisatie van dit geheel naar minimale CoE (Andersen 2011) resulteert erin dat turbines met een laag specifiek vermogen hierbij de beste resultaten geeft.

Deze analyse is blijkbaar door meerdere fabrikanten gemaakt zoals te zien is Figuur 6.10, waaruit blijkt dat het specifiek geïnstalleerd vermogen van de komende generatie offshore turbines duidelijk is afgenomen. Zie ook Tabel 6.7 hiervoor.

28 ECN-E--10-006 development in power and rotor diameter of offshore wind turbines

Installed power [kW] Specific power [W/m2]

Lineair (Installed power [kW]) Lineair (Specific power [W/m2]) ] 8.000 700,0 2

7.000 600,0 6.000 500,0 5.000 400,0 4.000 300,0 3.000 200,0 2.000

100,0 installed ific power [W/m installed installed power [kW] installed installed power [kW] 1.000

0 0,0 Spec 80 100 120 140 160 180 Rotor diameter [m]

Figuur 6.10 Ontwikkeling van vermogen en rotor diameters voor wind turbines.

In Figuur 6.10 zijn de turbines van Tabel 6.7 en gedifferentieerd naar geïnstalleerd vermogen (in kW) en specifiek geïnstalleerd vermogen (in W/m2) rotoroppervlak. Duidelijk is zichtbaar dat in de nieuwe turbines een steeds lager specifiek vermogen is geïnstalleerd. Deze nieuwe turbines worden, naar verwachting, in de tweede helft van dit decennium in offshore parken geïn- stalleerd.

In een studie van Vestas (Andersen 2011) is verondersteld dat de toekomstige ondersteuningsconstructie van deze zeer grote turbines waarschijnlijk een Jacket zal zijn. Uit o.a. (Beurskens 2011) blijkt dat de kosten voor de jacket ondersteuningsconstructies minder toenemen met de turbinegrootte dan voor monopiles. Andere trends in de technologieontwikkeling zijn :

Direct drive generatoren De nieuwe generatie turbines worden ook in de meeste gevallen uitgerust met permanent magneet Direct Drive generatoren. Dit type generator is gekozen vanwege zijn intrinsieke robuuste technologie, weinig onderhoud en relatief laag gewicht. Verlaging van het totale gondelgewicht is nl essentieel om de belastingen op de draagconstructie te reduceren.

Hybride transmissie De huidige generatie turbines kent één ontwerp waarin een hybride transmissie wordt toegepast: de z.g. Multibrid transmissie van Areva. Hierin zit een tandwielkast met beperkte overzetverhouding plus een permanent magneet generator. Voordeel van dit aandrijfconcept is de toepassing van een generator met een relatief laag toerental (circa 500 rpm) dat direct tegen de tandwielkast, met beperkte overzetverhouding, is gemonteerd.

Voordeel van een degelijk transmissie is het hogere (deellast-)rendement ten opzichte van de Direct Drive generator en het lagere gewicht van de gondel als geheel (top mass); (Andreas Vath, 2011).

ECN-E--10-006 29

Figuur 6.11 Afname specifieke massa van turbineontwerpen

Specifieke turbinemassa Zeer belangrijk bij de toekomstige ontwikkeling is het efficiënter gebruik van materialen in de turbines. De specifieke massa (kg/(MW*m2) neemt af zoals in Figuur 6.11 is geïllustreerd (EWEA 2011). Deze relatieve gewichtsreductie wordt gerealiseerd door:  Verdere optimalisatie van belastingen door toepassing van de nieuwste regelstrategieën. Dit leidt tot lichtere constructies; inclusief de offshore ondersteuningsconstructies.  Toepassing van lichtere materialen, zoals carbon fiber.  Nieuwe concepten: Hybride of direct drive met permanent magneet generatoren.

Substructures De toekomstige beweging naar grote turbines in dieper water zal de toepassing van ‘space- frame’ constructies doen toenemen. De verwachting voor 2012 is dat deze categorie van ondersteuningsconstructies een marktaandeel van circa 25% zal innemen (EWEA, 2011). Hieronder vallen jacket- en tri-pileconstructies (Bard).

Monopiles worden nu nog het meest toegepast en onderzoek naar betere stabiliteit in dieper water moet ertoe leiden dat deze ‘simpele’ constructie voorlopig nog breed wordt gebruikt (EWEA 2011).

Ontwikkeling 10 MW en verder De afgelopen jaren is de stap naar zeer grote offshore turbines (>10MW) ingezet. Enkele voorbeelden volgens [BTM Consult 2010]: 1. Het Brittania project van Clipper, gebaseerd op de conventionele technologie. Deze ontwikkeling is in 2011 voorlopig stilgelegd. 2. De SWAY turbine. Het ontwerp is gericht op een 10 MW offshore turbine, een schaalmodel is onlangs in een Noorse fjord geplaatst. Helaas bij de een storm omgeslagen. Verdere ontwikkeling is niet bekend.

30 ECN-E--10-006 3. American Superconductor AMSC heeft een 10 MW ‘SeaTitan’ aangekondigd. De innovatie in dit ontwerp is de HTS generator (high temperature super conducting). Hiermee hoopt AMSC een grote stap te kunnen zetten in de verlaging van het gewicht van de gondel. Te- vens kan met een dergelijke generator het ‘rare-earth material’ probleem van de permanent magneet generatoren worden omzeild.

Het is nu niet duidelijk wanneer deze turbines offshore zullen worden toegepast, maar de ontwikkeling hiervan zal nog een groot deel van dit decennium vragen.

Binnen het Europese UPWIND project (UPWIND 2011) is een uitgebreide verkenning gedaan naar de opschaling van de huidige technologie naar turbines van 20 MW. Hierbij is de drijfveer om de huidige kostenstructuur van offshore windenergie de CoE duidelijk te verlagen. Volgens de industrie kan dat langs twee wegen: 1. Toenemende innovaties door schaalvergroting, massaproductie en verbetering van installa- tiemethoden. 2. Creëren van baanbrekende innovatieve producten, inclusief offshore turbines.

Het 4 jaar durende onderzoek resulteerde in de conclusie dat een 20MW/Ø250m turbine mogelijk is, en dat er geen fundamentele beperkingen hiervoor zijn. Dit geldt met als uitgangspunt dat op het gebied van materiaalonderzoek de benodigde specificaties van gewicht - sterkte verhou- dingen zonder grote kostenstijgingen kunnen worden gerealiseerd. De European Wind Initiative EWI heeft deze punten in hun onderzoekagenda opgenomen.

European Wind Initiative (EWI) Dit instituut heeft noodzakelijke activiteiten gerapporteerd omtrent welk vervolgonderzoek nodig is met betrekking tot materialen die nodig zijn om toekomstige zeer grote offshore winturbi- nes te kunnen ontwerpen en produceren. Hierbij worden de mogelijkheden onderzocht voor tur- bineconcepten tot 20 MW vermogen. (Janssen 2011). De volgende materiaalaspecten zijn hierbij onderzocht:

Blad materialen De grootste uitdagingen voor de toekomstige materialen waarvan rotorbladen worden ontworpen zijn stijfheidoptimalisatie, vermoeiingslevensduur en methoden om schades te voorspellen. Dit is nodig om in de toekomst lichtgewicht bladen met hoge opbrengst te realiseren.

Materialen voor torens en ondersteuningsconstructies Hierbij is de integrale ontwerp aanpak van groot belang, waarbij de turbine industrie samen- werkt met de staalindustrie en de ontwikkelaars van lichtgewicht constructies. Materiaaleigen- schappen moeten worden gegenereerd op basis van door de industrie vastgestelde specificaties. In deze componenten wordt zeer veel staal toegepast. Onder andere de ontwikkeling van staal met hoogwaardig sterkte en zeer goede eigenschappen voor lassen is nodig.

Daarnaast is de ontwikkeling van speciaal voorgespannen beton gewenst ten behoeve van ‘gravity-based’ ondersteunings-constructies.

Andere componenten In dit onderzoeksprogramma wordt ook aandacht besteed aan materialen voor drive train componenten (lagers, assen, generatoren). Met betrekking tot generatoren ligt de uitdaging om ade- quate vervangers te vinden voor de nu gebruikte ‘rare earth’ elementen in permanent magneten. Tevens wordt aandacht gevraagd voor de ontwikkeling van HTS (High Temperature Supercon- ducting) generatoren en de materiaaleisen die daarin een rol spelen (EU 2011). HTS generatoren hebben de aandacht om hun lage gewicht bij een hoge vermogensdichtheid. Toepassing van deze generatoren in offshore windturbines wordt in het volgende decennium verwacht.

ECN-E--10-006 31 6.3 Kosten en leereffecten van offshore windtechnologie

6.3.1 Leereffecten van offshore wind energie Voor de berekening van kosten van offshore wind wordt gebruik gemaakt van zogenaamde leereffecten die een invloed uitoefenen op de prijs van offshore windenergie. In dit hoofdstuk wordt om deze reden het principe van leercurven beschreven, waarna de specifieke informatie ten aanzien van wind op zee wordt samengevat.

Leercurvemethodiek De leercurvebenadering gaat uit van de inschatting dat de kosten van nieuwe technologie afnemen als functie van het cumulatief geproduceerde volume (OECD/IEA,2000; Schoots, 2009). Leercurven zijn meestal gebaseerd op kosten die op mondiale of continentale (Europa, Noord Amerika) schaal bepaald worden. De leersnelheid (leerratio8) geeft aan met hoeveel procent de kosten van een technologie dalen bij iedere verdubbeling van de cumulatieve productiecapaci- teit. Gemiddeld ligt deze leersnelheid voor de ontwikkeling van wind turbine technologie op 18 procent (Neij, 1997; OECD/IEA, 2000), maar deze waarde is afhankelijk van de mate van ontwikkeling van een technologisch concept is, ontwikkelingen van verschillende onderdelen zoals rotorontwerp, generatortechnologie en markteffecten.

Leercurven kunnen gebruikt worden voor het schatten van de hoeveelheid en het verloop van de investeringen die over de langere termijn nodig zijn om duurzame energie technologieën markt- rijp te maken (Schoots en Jeeninga, 2008). Deze leerinvestering wordt gedefinieerd als het oppervlak tussen de leercurve en de kosten van de conventionele technologie. Met deze kennis kunnen uitgaven aan stimuleringsmaatregelen in kaart worden gebracht en, in combinatie met monitoring, beheersbaar gehouden worden. In combinatie met de potentiëlen van diverse ener- gietechnologieën kan worden beoordeeld welke investeringen het meeste effect hebben in termen van bijvoorbeeld aandeel duurzaam en energiebesparing.

Voor veel energietechnologieën geldt dat de ontwikkeling van de kosten mondiaal bepaald worden. De kosten van een energietechnologie zijn opgebouwd uit meerdere componenten. Van sommige van deze componenten worden de leerinvesteringen mondiaal gedragen en is het erg lastig kostenontwikkeling vanuit Nederland te sturen. Voor deze kostencomponenten kan er ook meegelift worden op ontwikkelingen die elders gewoon doorgaan. Daarentegen zijn kostencomponenten die leunen op lokale leereffecten, bijvoorbeeld installatiekosten, wel binnenlands te sturen. Het meeliften op mondiale ontwikkelingen gaat daarom niet op voor de lokaal lerende kosten.

Ondanks het feit dat leercurven de cumulatieve capaciteit als basis hebben, speelt tijd een belangrijke rol. Innovaties hebben tijd nodig om in de productieketen geïntegreerd te raken. Als uitrol te snel verloopt, worden oude productiemethoden simpelweg gekopieerd zonder de ‘ge- leerde’ verbeteringen op te nemen. Kostenreducties uit leereffecten vinden dan niet meer plaats. Hoe verder een technologie is uitontwikkeld, bijvoorbeeld door ouderdom of zeer intensieve R&D, hoe minder mogelijkheden er over zijn om kosten nog verder te reduceren. Aan de andere kant kan langzamere stimulering ook kansen bieden. Er is dan meer tijd beschikbaar om innovaties uit andere technologieën/sectoren over te nemen. Het ligt in de lijn der verwachting dat deze spill-overs tot betere kostenreducties kunnen leiden, dan men op basis van de opbouw van cumulatieve capaciteit en de leerratio zou verwachten. Dit effect van terughoudendheid bij uitrol is echter nog niet eerder onderzocht en dus allerminst zeker.

8 Er is een verschil tussen het getal dat de kostenverandering bij verdubbelde productie aangeeft en het getal b in de gefitte functie y=a*x^b. De leerratio zoals beschreven in de tekst is 1-2^b. b zelf wordt ook wel gebruikt, maar die heet kostenelasticiteit van een experience curve in plaats van een learning curve (zie http://en.wikipedia.org/wiki/Learning_curves

32 ECN-E--10-006 Beperkingen van leercurven  Welke onzekerheden zijn er rond de geschatte leercurves? In hoeverre is er een risico dat de kosten de komende jaren op een hoger niveau liggen dan eerder verwacht (zie bijvoorbeeld de opwaartse bijstelling van de kosten voor wind op zee en in mindere mate wind op land).

Leercurven kunnen alleen worden toegepast op die technologieën die uit het research-, ontwik- kelings- (development) en demonstratie- (RD&D) traject zijn en zich tenminste in de vroege commercialisatiefase bevinden (OECD/IEA, 2008). In het RD&D traject ondergaat de technologie nog te grote veranderingen, waardoor kosten sterk kunnen fluctueren en waardoor er nog weinig ervaring wordt opgedaan. Daarnaast is een technologie dan nog zo aan veranderingen onderhevig, dat geen goede inschatting van de kosten kan worden gemaakt.

De prijzen van bijvoorbeeld grond- en brandstoffen die een fabrikant of de gebruiker van een technologie op de markt moeten aankopen, worden meer bepaald door vraag- en aanbodmecha- nismen dan door leereffecten. De leerratio wordt kleiner als grondstof- en brandstofkosten de totale kosten van een technologie of het gebruik ervan gaan overheersen (Ferioli et al, 2009). Ondanks het feit dat leereffecten in dit geval een ondergeschikte rol spelen kunnen er nog steeds kostenreducties plaatsvinden, maar dan via andere mechanismen zoals schaaleffecten (economy-of-scale).

De kans dat de leerratio afwijkt wordt dus groter naarmate de tijd vordert (Ferioli & Van der Zwaan, 2009). Voor het in de hand houden van de kosten is het zeer belangrijk de voortgang van kostenreducties te monitoren. Een kleine afwijking in de leerratio, die een maat is voor de snelheid waarmee kosten dalen, kan een grote afwijking veroorzaken in de totale investering die nodig is om een nieuwe technologie competitief te krijgen. Een afname in de leerratio van 2% verdubbelt de maximale jaarlijkse meer-investering en vervijfvoudigt de cumulatieve meer- investering over het gehele traject van de marktintroductie totdat de technologie competitief is. Aan de andere kant heeft een toename in de leerratio hetzelfde effect maar dan in positieve zin (een halvering van de jaarlijkse meer-investering en 80% reductie van de cumulatieve meer investering).

Er zijn diverse redenen waarom een leerratio voor energieproductie slechter kan worden. Voor- beelden zijn staalprijzen, brandstofkosten of CO2-prijzen die de productiekosten kunnen gaan overheersen. Dit soort kosten volgen geen leermechanismen, maar worden meer beïnvloed door markteffecten. Leercurven geven dus slechts een beperkt beeld van het werkelijke kostenver- loop van een technologie.

Voor wind op zee wordt onderscheid gemaakt in staal gebonden kosten, turbinekosten, snel lerende offshore componenten en langzaam lerende offshore componenten. Zie Tabel 6.8 voor de leeronderdelen. De PR van de snel lerende offshore componenten bedraagt 93,5% (90%-97%), (Junginger et al, 2008). In deze tabel is aangenomen is dat het referentiepark 3500 vollasturen kent.

Tabel 6.8 Leeronderdelen van windprojecten op zee Leeronderdeel Leermarkt Leerdeel Leersnelheid [€/kW] [%] Turbine, niet-staalgebonden kosten Mondiaal leren, alle wind 640 PR=88,5 (85-94) Turbine, staalgebonden kosten Grondstofprijzen 210 Δ=0 (min: -33) Turbine, offshore componenten Regionaal leren, offshore 250 PR=93,5 (90-97) Ontwikkelingsmarges op turbines Verdwijnt 150 Δ=100 (max: 0) Snel lerende componenten Regionaal leren, offshore 600 PR=93,5(90-97) Langzaam lerende componenten n.v.t. 1025 PR=100 Bron: Lensink, Van Tilburg, 2009.

ECN-E--10-006 33 Volgens Tabel 6.8 komen de investeringskosten per kW uit op 1235 + 640*leereffectmondiaal + 850*leereffectoffshore, uitgedrukt in Euro’s 2008 (merk op dat ongeacht de leereffecten de turbinekosten met € 150 afnemen vanwege het verdwijnen van risico- of ontwikkelingsmarges bij turbines, zoals boven beschreven). Diverse bronnen maken melding van de notie dat het lastig is om een progress ratio van 0,90 gedurende lange tijd te handhaven (Beurskens, Wakker (2007); GWEC, (2006).

Belangrijk is te vermelden dat de getallen in Tabel 6.8 in absolute zin nog gebaseerd zijn op kosteninschattingen van begin 2008. In de volgende Paragraaf 6.3.2 zijn kosten opgenomen die zijn gebaseerd op de meest recente kostenschattingen van ECN van eind 2009.

6.3.2 Inschatting van kostprijs elektriciteit

6.3.2.1 Het ECN kosten model voor offshore wind Het ECN-kostenmodel is schematisch weergegeven in Figuur 6.12. Het ECN-kostenmodel berekent, met input van een bepaalde locatie voor een windturbinepark, de investeringskosten (CAPEX) en de operationele kosten inclusief onderhoud (OPEX). Deze kosten worden, samen met de gegevens van elektriciteitsproductie, vervolgens aan het ECN-cashflowmodel gevoed. Dit model berekent de kasstromen over de levensduur van het windturbinepark.

E-production [MWh]

Wind offshore kosten model CAPEX Cash flow model OPEX  Wind snelheid  Water diepte  Afstand naar El. Net en haven Levelized costs  Capaciteit [MW] [€/MWh]  (Hoogte van golven)

Figuur 6.12 ECN-kostenmodel voor wind op zee (Lensink et al (2009)

Modelvalidatie Het ECN-kostenmodel bevat generieke relaties tussen fysieke karakteristieken van een park en de productiekosten (elektriciteitsproductie, CAPEX en OPEX). Deze relaties zijn gebaseerd op eerder onderzoek van de TU Delft, uit het IEE WINDSPEED-project en qua architectuur voort- bouwend op het OWECOP-model van de unit WIND. Het ECN-kostenmodel is gevalideerd binnen bepaalde marges van de inputparameters. In beginsel is het model niet ontwikkeld voor locaties in binnenmeren, voor locaties met extreem grote waterdiepte of met een lage windsnelheid (vanwege de voorgeprogrammeerde turbinekeuzes).

Modelverificatie Het model is geverifieerd (geijkt) in 2009 aan de hand van de parken die zich gekwalificeerd hadden voor deelname aan de 950 MW-tender van de SDE-regeling. Het model is dus enkel geverifieerd voor Nederlandse condities.

34 ECN-E--10-006

 Windsnelheden zoals gebruikt in het ECN model zijn bepaald met behulp van de windatlas, voor de Noordzee (Nederlands deel), van ECN, Figuur 6.13. De resolutie hiervoor is hoog genoeg voor dit doel.

Figuur 6.13 Windsnelheden zoals gebruikt in de verificatie Bron: Brand en Hegberg, 2005.

Waterdieptes zijn bepaald met behulp van kaarten van RWS. Ondanks dat we van sommige locaties (vergunde parken) kaarten hebben met een hogere resolutie zijn deze niet voor de verificatie gebruikt, dit om consistent te zijn. Voor de vergunde parken zijn de kabellengtes en af- standen tot de haven van RWS verkregen (Rijkswaterstaat, Dienst Noordzee (2009). De afstan- den voor andere gebieden zijn met behulp van deze gegevens afgeschat.

Het ECN-kostenmodel bevat een aantal specifieke kenmerken, die begrenzend zijn voor de re- presentativiteit van een doorrekening van het model voor parken in andere condities:  Het model bevat gegevens (vermogen als functie van windsnelheid) van drie type turbines (respectievelijk 3,0, 3,6 en 5,0 MW), Gebruik maken van de zogenaamde Weibull-distributie voor de verdeling van windsnelheden en de gemiddelde jaarlijkse windsnelheid zoals volgt uit de windatlas kan hiermee de bruto jaarlijkse productie voor een turbine respectievelijk een windturbinepark worden uitgerekend. Dit zijn turbines voor grotere windsnelheden (> 8,5 m/s op hub hoogte).  Binnen een park wordt er uitgegaan van een zog verlies of parkverlies van 5,5%. Dit is vali- de voor geïsoleerde parken van 100 à 300 MW.

ECN-E--10-006 35  Het model bevat een drietal typen fundering: monopile, jacket en tripod. De TU Delft heeft een model om de kosten voor funderingen in te schatten. Deze kosten zijn in het ECN- kostenmodel verwerkt (Figuur 6.14). Deze funderingen hebben – in kosten en in mogelijkheden om in grotere waterdieptes gebruikt te worden – grote vorderingen gemaakt in de afgelopen jaren.

Foundation costs as function of water depth

1800

1600

1400

1200

1000 Monopile 800 Tripod Jacket

600 Cost [Euro/kW] Cost 400

200

0 0 10 20 30 40 50 60 Water depth [m]

Figuur 6.14 Funderingskosten als functie van waterdiepte

 Het model bevat relaties voor kabelverliezen, deze zijn afstandsafhankelijk. Kabelverliezen bedragen gemiddeld 2,5 - 4%, maar zijn sterk afhankelijk van de afstand tot het net.  Het model bevat kosten die samenhangen met transport en installatiekosten. Hierbij is gebruik gemaakt van een rapport van het WindSpeed project (Spatial Deployment of offshore WIND Energy in Europe), Jacquemin et al (2009).  Operationele kosten (OPEX) zijn kosten die samenhangen met de bedrijfsvoering en het onderhoud van installaties. De OPEX kosten in het ECN kostenmodel zijn vooral gebaseerd op een vertrouwelijk rapport van de unit wind van ECN (Rademakers (2009), dat een geavan- ceerd model bevat voor het schatten van dergelijke kosten. In het ECN kostenmodel worden deze kosten weer in relatie gebracht tot de afstand tot de haven.  Turbines zijn niet 100% beschikbaar, de beschikbaarheid is ook afstandsafhankelijk. De beschikbaarheid ligt tussen 85 en 95%, afhankelijk van de afstand tot de haven en het type turbine. Naar verwachting zal de beschikbaarheid in de periode tot 2020 toenemen en gaan we er vanuit de beschikbaarheid iets hoger wordt. De gegevens hiervan komen uit een vertrouwelijk rapport van de unit Wind van ECN. Bron: Rademakers (2009).  Er wordt gebruik gemaakt van ‘economy of scale’: des te groter een windturbinepark, des te goedkoper per MW. Aangezien er vanuit is gegaan dat een park van een ontwikkelaar niet groter wordt dan 500 MW is dit effect echter beperkt.  Voor de input parameters van het cashflowmodel worden een aantal parameters gedefinieerd zie Tabel 6.9.

36 ECN-E--10-006 Tabel 6.9 Input parameters ECN cash flow model Unit grootte Unit grootte elektriciteitsdeel Bedrijfstijd/vollasturen Economische levensduur Elektrisch rendement Thermisch rendement WKK Referentierendement WKK Besparing op BSB voor WKK Investeringskosten Onderhoudskosten vast Onderhoudskosten variabel Overige operationele kosten Energie inhoud secundaire brandstof Effectiviteit brandstofsubstitutie E-inhoud te vervangen brandstof Marktprijs stroom Kosten van onbalans EIA van toepassing EIA EIA max EIA max Gedeelte van de investering in aanmerking EIA Gedeelte van de investering met EIA Inflatie Rente lening Vereiste return on equity Equity share in investering incl. EIA effect Debt share in investering incl. EIA effect Vennootschapsbelasting Termijn lening Afschrijvingstermijn Beleidsperiode

 In de berekeningen is er vanuit gegaan dat, naast het zogeffect (ook wel wake effect ge- noemd) in het park (5-8 %), de aanwezigheid van andere parken in de nabijheid (meestal uitgedrukt als ‘wake effect’) ook tot extra verlies leidt. Dit effect is moeilijk exact uit te reke- nen. In het ECN-kostenmodel wordt uitgegaan van schattingen, zoals gepubliceerd door Henderson et al (2009), zie Figuur 6.15.

ECN-E--10-006 37

Figuur 6.15 Wake effecten windturbineparken op zee Bron: Henderson, et al. EWEC 2009 Conference.

Ten gevolge van het wake effect is de kostprijs van sommige parken ook afhankelijk van het scenario waarin de realisatie van wind op zee wordt geschat. Verder is het voor het wake effect van belang is om te kijken naar de hoofd windrichting; deze is zuidwestelijk. Hierdoor staan parken binnen de 12 nautische mijlen (1 nmi = 1852 meter) zone soms in de luwte van het land, waardoor ze een verlies van 8%-10% kunnen hebben.

De hoeveelheid effectieve vollasturen is naast de generator afhankelijk van de windsnelheid, kabelverliezen, enz. Gemiddeld liggen de vollasturen tussen 3.100 en 4.000 uren/per jaar. Nadat de nieuwe generatie turbines met een laag specifiek vermogen (300 W/m2) zullen worden toegepast zal het aantal vollasturen verder met circa 10% toenemen.

6.3.3 Inschatting van kostprijs elektriciteit in betrokken projecten Met het ECN-kostenmodel zijn de gerealiseerde parken, zoals gevonden in de Bloomberg database, herberekend. Hierin zijn de locatie specifieke parameters van waterdiepte, windsnelheid, afstand tot de haven, afstand tot het net en parkvermogen als inputparameters gebruikt. De uit- komsten tonen dus wat een park zou kosten als het nu tegen huidige prijzen en met de huidige techniek gerealiseerd zouden worden. Omdat het ECN-kostenmodel gevalideerd is voor Noord- zeeomstandigheden en geverifieerd voor de Nederlandse zoekgebieden, konden niet alle parken doorgerekend worden, zie Tabel 6.10.

38 ECN-E--10-006 Tabel 6.10 Kostprijs van bestaande windparken, herberekening tegen actuele prijzen Berekende Naam windpark productiekosten Controle [€/MWh] Blyth Offshore Wind Farm 692 fout: diverse parameters Tunø Knob Offshore Wind Farm 590 fout: diverse parameters Vindeby Offshore Wind Farm 573 fout: diverse parameters Beatrice Offshore Wind Farm 476 fout: diverse parameters Yttre Stengrund Offshore Wind Farm 429 fout: diverse parameters Utgrunden Offshore Wind Farm 312 fout: diverse parameters Samsø Offshore Wind Farm 300 fout: te lage windsnelheid Vänern Offshore Wind Farm 248 fout: te lage windsnelheid Middelgrunden Offshore Wind Farm 222 fout: te lage windsnelheid Thornton Bank Offshore Wind Farm Phase I 212 ok Alpha Ventus Offshore Wind Farm 207 ok Arklow Bank Offshore Wind Farm 201 ok Baltic I Offshore Wind Farm 185 ok Egmond aan Zee Offshore Wind Farm 172 ok Barrow Offshore Wind Farm 165 ok Scroby Sands Offshore Wind Farm 158 ok Belwind Offshore Wind Farm Phase I 157 ok Lillgrund Oresund Offshore Wind Farm 150 ok Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase II 149 ok Kentish Flats Offshore Wind Farm 147 ok Horns Rev Offshore Wind Farm Expansion 143 ok Burbo Bank Offshore Wind Farm 142 ok Rhyl Flats Constable Bank Offshore Wind Farm 135 ok Thanet Offshore Wind Farm 133 ok Walney Island Offshore Wind Farm Phase I 133 ok Horns Rev Offshore Wind Farm 129 ok Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase I 127 ok Robin Rigg Offshore Wind Farm 125 ok

Tabel 6.10 toont niet alle gerealiseerde parken in Europa, maar enkel die parken waarvoor de inputparameters beschikbaar waren. Een voorbehoud dient verder gemaakt te worden voor mogelijk inconsistentie in de dataset. Zo is bij de windsnelheid niet altijd duidelijk op welke hoogte (hub hoogte of 100 meter) de waarde van toepassing is. Ook is soms sprake van een berekende windsnelheid op basis van een windatlas, terwijl in andere gevallen een gemeten dataset gebruikt is. Tot slot is bij gebrek aan data aangenomen dat de lengte van de exportkabel gelijk is aan de afstand tot de haven en gelijk aan de afstand tot de kust. Dit is – zeker voor oude parken nabij de kustlijn – een grove vereenvoudiging.

Alle voorbehouden daargelaten, is een grote spreiding in productiekosten te zien: tussen de 12,5 €ct/kWh en 21,2 €ct/kWh. Dit verschil kan slechts voor een deel verklaard worden uit verschillen in windsnelheid. Een belangrijke andere factor zijn andere investeringskosten.

ECN-E--10-006 39 1500

1000

500

/kW)

€ (

0 2002 2004 2005 2006 2007 2007 2008 2009 2009 2009 2009 2010 2010 2010

-500 Verschil tussen berekende CAPEX en gerapporteerde CAPEX gerapporteerde en CAPEX berekende tussen Verschil

-1000 Jaar van ingebruikname

Figuur 6.16 Verschil in investeringskosten tussen ECN-kostenmodel en kostendatabase Bloomberg

Uit Figuur 6.16 blijkt dat het ECN-kostenmodel voor projecten uit de jaren 2002-2009 hogere investeringskosten berekent dan gerapporteerd is in de Bloomberg database. De achtergrond is meervoudig: andere grondstofprijzen, andere locaties en andere techniek. Voor 2010 liggen de gerapporteerde waarden juist lager dan het ECN-kostenmodel. Opmerkelijk genoeg is het kostenmodel eind 2009 geverifieerd en toegepast (ECN-BS--09-037). Hoewel het directe verband in de tijd tussen model- en literatuurkosten niet eenduidig is, lijkt er wel sprake te zijn van een dalende lijn. De implicatie van deze analyse is, dat een leereffect niet berekend kan worden uit de kale investeringskosten, omdat daarmee een onderschatting van het leereffect (te gering leereffect) berekend zou worden.

6.4 Europees beleid t.a.v. offshore wind technologie

6.4.1 Algemeen In Paragraaf 6.1.4 is al aangegeven dat de nationale actieplannen op het gebied van hernieuwbare energie (NREAP’s) een belangrijk element vormen in het Europees beleid. Hierna wordt ingegaan op specifieke beleid ten aanzien van offshore wind energie

6.4.2 Vigerend beleid in de bepalende landen In Paragraaf 6.1.4 is aangegeven dat interessante landen ten aanzien hernieuwbare energie zijn: Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Finland, Ierland en Italië. Andere landen waar signi- ficante activiteit te verwachten is op basis van de nationale actieplannen voor hernieuwbare energie zijn Denemarken, Nederland en België.

Op hoofdlijnen kan onderscheid gemaakt worden in drie ondersteuning systemen: feed-in tarieven, feed-in premies en certificaten. Het verschil tussen feed-in tarief en –premie is enkel dat in een premiesysteem een vergoeding wordt ontvangen bovenop de marktvergoeding, terwijl in

40 ECN-E--10-006 een feed-in tarief de geproduceerde elektriciteit niet meer door de producent zelf verkocht mag worden op de markt.

Certificaatsystemen worden gehanteerd in Italië, het Verenigd Koninkrijk en België. In België heeft een certificaat een minimumwaarde van 10,9 €ct/kWh. In het Verenigd Koninkrijk ontvangt men 2 ROC’s (certificaten) per MWh, wat neerkomt op een certificaatwaarde van 2x6 €ct/kWh. Italië kent weliswaar tot en met 2012 een certificaatsysteem, maar dit wordt beëin- digd. Het is nog niet besloten welk systeem vanaf 2013 van kracht wordt.

Feed-in premie systemen worden gebruikt in Finland, Denemarken en Nederland. Finland kent een basisbedrag van 8,35 €ct/kWh, Denemarken circa 14 €ct/kWh en Nederland ten hoogste 18 €ct/kWh. Denemarken en Nederland hanteerden daarbij in het verleden een tendersysteem, waardoor toekomstige vergoeding kunnen afwijken. Momenteel kent Nederland een SDE+- systeem met een budgetplafond. Dit budgetplafond is toereikend voor circa 230 MW bij een basisbedrag van 15 €ct/kWh. Voor dit budget dient echter geconcurreerd te worden met andere (goedkopere) opties, waardoor de SDE+ effectief niet bruikbaar is voor wind op zee.

Feed-in tarieven worden gebruikt in Duitsland en Frankrijk. In Duitsland ligt het tarief op 15 €ct/kWh (of 19 €ct/kWh bij versnelde uitbetaling). Frankrijk hanteert een tendersysteem, waarbij voor de Atlantische kust een maximum geldt van 20,0 €ct/kWh en voor het Kanaal een maximum van 17,5 €ct/kWh. Buiten deze gebieden (dus Middellandse-zeekust) ontvangt wind op zee geen ondersteuning.

Tot slot heeft Ierland geen ondersteuning beleid voor wind op zee.

Meer, en actuele, informatie is te vinden op www.res-legal.eu. Concluderend is te stellen dat interessante landen tot nu toe waren: het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italië, Ier- land en Finland. Daarnaast waren Nederland, België en Denemarken landen om in de gaten te houden (zie Paragraaf 6.1.4). Van deze groep vallen enkele landen af vanwege een ontoereikend financieel ondersteuningskader: Italië, Ierland, Finland en Nederland.

De meeste activiteit van wind op zee zal naar verwachting daarom zich gaan afspelen in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk, waarbij daarnaast enige activiteit te verwachten is in Denemarken en België.

6.4.3 Leereffecten in de geïdentificeerde projecten

Voor het bepalen van het leereffect zijn gegevens van windparken verzameld met monopile fundering en “gravity based” funderingen. De periode waaruit de gegevens afkomstig zijn om- vat 1991 tot en met 2010. De gebruikte parkgegevens zijn de capaciteit in MW, de capaciteitsfactor, de gemiddelde waterdiepte en de prijs.

ECN-E--10-006 41 Tabel 6.11.Windpark gegevens voor het bepalen van leereffecten coun- name Year Installed Capacity Average Mono- Cur- try capacity factor water pile park rency [MW] depth costs in [m] current prices [M] DK Vindeby 1991 5 0,26 4 7,18 M€ NL Lely 1994 2 0,34 7,5 4,4 M₤ SW Bockstigen 1998 2,75 0,34 6 4 M€ SW Utgrunden I 2000 10,5 0,41 7 15 M₤ UK Blyth 2000 4 0,3 8 4 M₤ SW Yttre Stengrund 2001 10 0,34 8 13 M€ DK Middelgrunden 2001 40 0,29 5 47 M€ DK Horns Rev 2002 160 0,4 9 272 M€ UK North Hoyle 2003 60 0,38 9 80 M€ DK Samso 2003 23 0,35 14,5 30 M€ DK Nysted 2003 165,6 0,34 8 248 M€ UK Scroby Sands 2004 60 0,3 4 75,54 M₤ UK Kentish Flats 2005 90 0,36 5 121,5 M₤ UK Barrow 2006 90 0,39 23 139,5 M₤ UK Beatrice 2007 10 0,45 45 41 M€ UK Burbo bank 2007 90 0,4 6 181 M€ SW Lillgrund 2007 110 0,34 7 197 M€ NL Windpark Egmond 2008 108 0,33 20 200 M€ aan zee NL Prinses Amalia- 2008 120 0,41 21,5 350 M€ windpark DK Horns rev 2 2009 209 0,47 15 470 M€ UK Inner Dowsing 2009 97,2 0,35 10 300 M₤ BE Thornton Bank 2009 30 0,35 25 150 M€ phase1 UK Rhyl Flats 2009 90 0,35 10 198 M₤ UK Lynn 2009 97,2 0,35 10 300 M₤ DK Tuno Knob 2009 5 0 4 9,75 M₤ UK Gunfleet Sands 2009 173 0,38 8 297,5 M₤ UK Robin Rigg 2010 180 0,35 6 396 M₤ DK Rodsand II 2010 207 0,29 12 400 M€ UK Thanet 2010 300 0,37 22,5 900 M₤ SW Vindpark Vanern 2010 30 0,34 7 76 M$ BE Belwind phase 1 2010 165 0,38 28 620 M€ UK Walney Phase 1 2011 184 0,35 15 549 M₤

Met leereffect wordt hier het getal b in de gefitte functie y=a*xb bedoeld. Er is een verschil tussen dit getal en het getal dat de kostenverandering bij verdubbelde productie aangeeft. De leerratio bij verdubbeling van de productie is 2b en het leerpercentage is 1-2b. -b heet eigenlijk de kostenelasticiteit van een experience curve in plaats van het leereffect van een leercurve.

42 ECN-E--10-006 In eerste instantie is de prijs per MW alleen gecorrigeerd voor inflatie en indien van toepassing voor de wisselkoers. Deze methode resulteert in een negatieve kostenelasticiteit van 0,0165, zoals te zien is in Figuur 6.17. Dit komt overeen met een negatief leereffect van 1,2%. De R2- waarde is extreem laag.

10000

y = 2119,6x0,0165

R² = 0,0207

1000 Euro(2010)/kW

100 1 10 100 1000 10000

Cumulative capacity (Park), MW

Figuur 6.17 Leereffect op basis van kosten per kW

Het vinden van een negatief leereffect is ongebruikelijk/onverwacht. Er zijn echter meer invloe- den op de prijs dan alleen de inflatie en de wisselkoersen. Een eerste effect is de staalprijs. Als wordt aangenomen dat 30% van de kosten afhankelijk zijn van de staalprijs, dan volgt een kostenelasticiteit van -0,026 en een leereffect van 1,8% (zie Figuur 6.18). De R2-waarde neemt ook iets toe, maar blijft nog steeds zeer laag.

ECN-E--10-006 43 10000

y = 3184,4x-0,026

R² = 0,0706

1000 Euro(2010)/kW

100 1 10 100 1000 10000

Cumulative capacity (Park), MW

Figuur 6.18 Leereffect met correctie voor staalprijzen

Als bovendien wordt aangenomen dat de kosten voor 20% lineair afhankelijk zijn van de diepte, dan stijgt de kostenelasticiteit verder tot 0,037 en het leereffect tot 2,5%.

10000

y = 2944,4x-0,037

R² = 0,1556

1000 Euro(2010)/kW

100 1 10 100 1000 10000

Cumulative capacity (Park), MW

Figuur 6.19 Leereffect met correctie voor staalprijs en diepte

44 ECN-E--10-006 Een laatste bepaling van het leereffect gaat niet uit van de kosten per kW, maar houdt ook rekening met de capaciteitsfactor. De kosten per kW worden hierbij omgerekend in kosten per MWeff door de kosten per geïnstalleerd vermogen (in MW) te delen door de capaciteitsfactor. Dit komt neer op het uitrekenen van het leereffect als functie van de cumulatief geproduceerde MWh elektriciteit. De hypothese is dat hogere investeringskosten gerechtvaardigd worden door een hogere capaciteitsfactor. De leercurve voor kosten per MWeff, met correctie voor de staalprijs en de diepte zijn afgebeeld in Figuur 6.20. De kostenelasticiteit stijgt nu tot 0,071 en het leereffect tot 4,8%, en de R2-waarde neemt aanzienlijk toe, hoewel die nog steeds erg laag blijft. Ter vergelijking, het Rabobank/Bloomberg rapport (2011) vermeldt een leereffect van 8,2 % (overigens zonder vermelding van de daarbij behorende statistiek).

20000

eff

y = 9635,3x-0,071

R² = 0,4017 Euro(2010)/kW

2000 1,0 10,0 100,0 1000,0 10000,0

Cumulative capacity (Park), MW

Figuur 6.20 Leercurve voor kosten per kWeff, gecorrigeerd voor staalprijzen en diepte

Geconcludeerd kan worden dat er geen groot leereffect is voor de kosten per MW. Het leereffect wordt duidelijk groter als rekening wordt gehouden met de capaciteitsfactor. De vraag is of de dataverzameling al groot genoeg is om een leereffect goed te kunnen bepalen, en bovendien of er in de huidige omstandigheden wel sprake is van een leereffect of dat er nog teveel veranderingen optreden op allerlei vlakken om al een leereffect aan te kunnen treffen.

ECN-E--10-006 45 7. Aanbevelingen voor ECN in het licht van de resultaten van dit onderzoek

De resultaten van dit onderzoek geven een aantal richtingen aan voor het onderzoek van ECN in de komende jaren. Meer onderzoek naar de effecten van verschillende variabelen op de kosten van windparken is daarbij waardevol. Voorbeelden: waterdiepte, capaciteitsfactor, grondstofprijzen, kosten die worden beïnvloed door leren dan wel grondstofprijzen, of kosten die hier juist niet door beïnvloed worden. In het verlengde hiervan is het zinvol om leercurves te bepalen van offshore windprojecten, om mede duiding te geven aan een prijsontwikkeling van elektriciteit uit offshore windenergie die windenergie die in toenemende mate competitief is met elektriciteit uit fossiele bronnen.

Als onderdeel hiervan is de ontwikkeling van de technologische componenten die bijdragen aan lagere LCOE van belang. Voor ECN kan dit samenhangen met inzicht in de eigenschappen van steeds grotere turbines met toepassing van lichtere materialen en de daarbij horende specifieke eigenschappen die invloed hebben op turbine ontwerp. Het modelleren van grote turbines in een offshore windpark ter optimalisatie van de opbrengst is eveneens een aspect dat bijdraagt aan lagere kosten per kWh. Andere funderingsconstructies of drijvende turbines hebben mogelijk ook een aandeel in deze doelstelling van kosten optimalisatie. ECN kan verkennen onder welke omstandigheden, met waarschijnlijk waterdiepte en grootte van de turbine als bepalende factoren, deze ontwikkelingen bijdragen aan lagere kosten van windenergie.

46 ECN-E--10-006 8. Conclusies

 Het cumulatief geïnstalleerde vermogen in Europa voor offshore wind technologie per 01- 01-2012 bedraagt ca. 2900 MW volgens de NEF database van Bloomberg.  EWEA rapporteert 4336 MW geïnstalleerd vermogen per 30 juni 2012 (in Europa)  Het aangekondigde vermogen in 2012 bedraagt ruim 80,000 MW, waarvan het merendeel (3/4) betrekking heeft op het Verenigd Koninkrijk en Duitsland.  Bij de uitvoering van offshore wind parken is sprake van een conglomeraat van energiebedrijven, projectontwikkelaars en investeerders.  Financieringsconstructies via partnerships en ‘special purpose vehicles’ worden vaak toegepast ter beperking van de financiële risico’s.  De ontwikkeling van de technologie van offshore wind beweegt zich naar toepassing van steeds grotere turbines, gedreven vanuit de filosofie gericht op het verlagen van operationele kosten (OPEX) bij gelijktijdige verhoging van productie.  Het leereffect van offshore wind technologie van de geïdentificeerde projecten ligt tussen 1 en 5 %. De hierbij behorende R2-waarde is echter laag (max. 0,4).  De matige statistiek van de leercurves duidt op een offshore wind industrie die nog tamelijk onvolwassen en heterogeen is.  Voor ECN zijn er diverse aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling van technologie en parkontwerp, alsmede in het analyseren van leercurves die de kostenontwikkeling van offshore wind onderbouwen: o Technologieontwikkeling moet worden afgestemd op kostenoptimalistie van een totaal windpark. Een ondersteunend kostenmodel dat zowel CAPEX als OPEX goed kan in- schatten is hierbij een noodzakelijk hulpmiddel. o Verdere verfijning van leercurves op basis van windparkdata die in de komende jaren beschikbaar komen, is nodig om een hogere mate van statistische betrouwbaarheid te realiseren  De samenwerking van de units Beleidsstudies en Windenergie op dit terrein is nuttig, omdat er sprake is van relatief veel synergie. Deze samenwerking kan concreet worden ingevuld door het gezamenlijk ontwikkelen van een gedetailleerder kostenmodel.

ECN-E--10-006 47 Referenties

Andersen, Anders Bach (2011), Vestas Wind Systems DK, Big is beautiful….Why larger wind turbines improve Cost of Energy for offshore wind, Paper presented at the Offshore 2011 Conference, Amsterdam, 29 Nov – 1 Dec 2011. Andreas, Vath (2011); e.a., Design of reliable drive trains for large offshore wind turbines, Paper presented at the Offshore 2011 Conference, Amsterdam, 29 Nov – 1 Dec 2011. Beurskens, Jos (2011), Converting Offshore Wind into Electricity; The Netherlands’ contribution to offshore wind energy knowledge, We@Sea research programme 2004 - 2010, ISBN 978-90-5972-583-6. BTM Consult (2010): International Wind Energy Development; Offshore Report 2010, November 2010. ISBN 978-87-991869-9-0. Donkers, S.J.A.J., Update offshore wind atlas, ECN-M-10-103. EU (2011): Commission Staff Working Paper; Materials Roadmap Enabling Low Carbon Energy Technologies, European Commission SEC(2011) 1609 final draft, December 2011. EWEA (2011): Wind in our sails; The coming of Europe’s offshore wind energy industry, an EWEA report; November 2011. EWEA(2012) : The European offshore wind industry- key trends and statistics 1st half 2012. An EWEA report, available from : http://www.ewea.org/fileadmin/files/library/publications/statistics/EWEA_OffshoreStats_ July2012.pdf Ferioli & Van der Zwaan, 2009 : Learning in Times of Change : a Dynamic Explanation for Technological Progress. Environmental Science and Technology, 43(11), 4002-4008 Guillet, J. (2008): Offshore wind. Options for non-recourse financing. Presentation at ASPO 7 Conference in Barcelona. Dexia Bank. October 2008. Henderson, et al. (2009): Conference paper at EWEC 2009. Jacquemin, J., D. Butterworth, C. Garret, N. Baldock, A. Henderson (2009): ‘Inventory of location specific wind energy costs’, WP2 report D2.2 of the Windspeed project’, EIE/07/759/512.499460. Janssen (2011) Chapter on Wind Energy; For the Road-mapping exercise on Materials for the European Strategic Energy Technology Plan; Report to be issued. KPMG (2010): Offshore wind energy. 2010 Market Report. KPMG Wirtschaftprüfungs- gesellschaft ( 2010). Lancaster, G. Research methods in management, Elsevier (2005). Lensink, S., J. van Stralen, A. Wakker (2009): Subsidieaanvragen 950 MW tender, ECN-BS-09- 037. Neij, L., (1997): Use of experience curves to analyze the prospects of diffusion and adoption of renewable energy technology, Energy Policy 23(13), 1099-1107. OECD/IEA (2000): Experience curves for energy technology policy. Paris, France. PWC (2011): Windenergie op zee. Een vergelijking van verschillende PPS constructies voor windenergie op zee. 2011-0731/FK/hyo/ns. April 2011.

48 ECN-E--10-006 Rabobank / Bloomberg New Energy Finance (2011): Off-shore wind: Foundations for growth. Beschikbaar via www.rabobank.com. Rademakers K. N. van Gorp, F. de Jong (2009): Analyse Marktontwikkelingen wind op zee, beschikbaar via www.ecorys.nl Schoots, K. (2009): ; Innovatie en leercurven- rapportage naar aanleiding van kennisvragen van werkgroep Energie en Klimaat. Schoots, K. en H. Jeeninga (2008): Innovaties succesvol introduceren. ESB 93(4536), 338-341 UPWIND (2011) UPWIND; Design limits and solutions for very large wind turbines, EWEA March 2011. Van der Zwaan, B.C.C., R. Rivera-Tinoco, S. Lensink, P. van den Oosterkamp, “Cost Reduc- tions for Offshore Wind Power: Exploring the Balance between Scaling, Learning and R&D”, Renewable Energy, 41, 2012, pp.389-393.

ECN-E--10-006 49 A. Geïnstalleerd vermogen offshore wind Europa

Bloomberg NEW ENERGY FINANCE

DATE 30 November 2011 EXPORTED BY Mr. Paul van den Oosterkamp - Energy Research Centre of the Netherlands/The SOURCE Bloomberg New Energy Finance Subject to terms and conditions

Renew able Project ID Project Name Abstract Installed capacity (MW) Country Current Owner Operation/Commissioning Date Original Developer Sector Status Subsector Capacity - total (MWe) 276 Alpha Ventus Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located 45km north of 60 Germany EWE AG ; Vattenfall Europe AG ; E.ON Climate & 2010-04-27 PROKON Nord Energiesysteme GmbH ; Enertrag AG Wind Commissioned Offshore 60 Borkum, Low er Saxony, Germany and originally Renew ables GmbH developed by Prokon Nord & Enertag.

1675 Arklow Bank Offshore Wind Farm 25.2MW pilot offshore w ind project located 10km 25.2 Ireland SSE Renew ables Holdings UK Ltd 2004-12-31 SSE Renew ables Holdings UK Ltd ; GE Wind Energy Wind Commissioned Offshore 25,2 off the coast of Arklow on the Arklow Bank in LLC Ireland and developed jointly by GE Wind Energy and Airtricity. 1226 Baltic I Offshore Wind Farm 48.3MW offshore w ind farm located approximately 48.3 Germany EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG 2011-03-04 Offshore Ostsee Wind AG Wind Commissioned Offshore 48,3 16 km north of the Darss/Zingst peninsula in the Baltic Sea, Germany and originally developed by Offshore Ostsee Wind AG. 15772 BARD Hooksiel Offshore Wind Demonstration 5MW offshore w ind project developed 500 metres 5 Germany Bard Engineering GmbH 2008-10-24 Bard Engineering GmbH Wind Commissioned Offshore 5 Project off the coast of Wilhelmshaven, Germany, by BARD Engineering GmbH.

775 Beatrice Offshore Wind Farm 10MW offshore w ind farm located in Beatrice, 10 United Kingdom Talisman Energy UK Ltd ; SSE PLC 2007-11-30 Talisman Energy UK Ltd ; SSE PLC Wind Commissioned Offshore 10 Scotland, UK and co-developed by Scottish and Southern Energy (SSE) and Talisman Energy.

3789 Belw ind Offshore Wind Farm Phase I 165MW offshore w ind farm located on Bligh Bank, 165 Belgium Rabobank International ; SHV Holdings NV ; 2010-12-09 Evelop International BV Wind Commissioned Offshore 165 Zeebrugge, Belgium, originally developed by Evelop, ParticipatieMaatschappij Vlaanderen NV ; Colruyt a subsidiary of Econcern. Phase I of the 330MW SA ; Meew ind NV Belw ind Offshore Wind Farm. 6066 Bockstigen Offshore Wind Farm 2.75 MW pilot offshore w ind farm in Sw eden. 2.75 Sw eden Vindkompaniet AB 1997-06-01 Seacore Ltd Wind Commissioned Offshore 2,75

137 BOW Barrow Offshore Wind Farm 90MW w ind farm 7km offshore from Barrow -in- 90 United Kingdom DONG Energy A/S ; Centrica Renew able Energy Ltd 2006-09-22 Warw ick Energy Ltd/United Kingdom Wind Commissioned Offshore 90 Furness, Cumbria County, UK and originally developed by Warw ick Energy.

141 Burbo Bank Offshore Wind Farm 90MW offshore w ind farm located near Burbo 90 United Kingdom Elsam A/S 2007-10-31 Dong Energy Burbo UK Ltd Wind Commissioned Offshore 90 Bank, Liverpool, UK and originally developed by SeaScape Energy Ltd.

30643 DEWI Wilhelmshaven Offshore Test Field 5MW offshore w ind farm located near 5 Germany DEWI GmbH 2008-12-31 DEWI GmbH ; Bard Engineering GmbH Wind Commissioned Offshore 5 Wilhelmshaven, Low er Saxony, Germany and developed by DEWI GmbH.

6067 Dronten offshore w ind farm 16.8 MW offshore w ind farm off the coast of 16.8 Netherlands Nuon Energy NV 1996-12-31 Nuon Energy NV Wind Commissioned Offshore 16,8 Netherlands developed by Nuon.

15075 Dynaw ind Vanern Offshore Wind Farm 30MW offshore w ind farm located on Vanern Lake, 30 Sw eden Morphic Technologies AB 2010-05-18 DynaWind AB Wind Commissioned Offshore 30 7km south of Gasslingegrund, Karlstad Kommun, Sw eden, and developed by Dynaw ind.

136 E. ON Nysted Rodsand I Offshore Wind Farm 165.6MW offshore w ind farm located off the island 165.6 Denmark DONG Energy A/S ; PensionDanmark A/S ; 2004-01-09 Seas NVE Wind Commissioned Offshore 165,6 of Lolland in south-east Denmark and orginally Stadtw erke Luebeck GmbH developed by Dong, Energi E2 and E.on.

2326 E.ON Blyth Offshore Wind Farm 4MW offshore w ind farm located off the coast of 4 United Kingdom E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd 2000-12-07 Blyth Offshore Wind Ltd Wind Commissioned Offshore 4 Blyth in Northumberland, UK and developed by Blythe Offshore Wind Ltd.

184 E.On Robin Rigg Offshore Wind Farm 180MW offshore w ind farm located 12km offshore 180 United Kingdom E.ON UK PLC 2010-09-16 Energy Future Holdings Corp Wind Commissioned Offshore 180 Cumbria County, UK and originally developed by Energy Future Holdings (formerly TXU Corp).

147 Edison Mission Energy & RDC Rhyl Flats Constable 90MW offshore w ind farm located off the North 90 United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2009-12-02 Renew able Development Co Ltd ; Edison Mission Wind Commissioned Offshore 90 Bank Offshore Wind Farm Wales coast, United Kingdom originally co- Group Inc developed by Edison Mission Energy and the Renew able Development Company (RDC). 50 ECN-E--10-006 275 Egmond aan Zee Offshore Wind Farm 108MW offshore w ind farm located byb Egmond 108 Netherlands NoordzeeWind BV 2007-01-01 NoordzeeWind BV Wind Commissioned Offshore 108 aan Zee, Netherlands and developed by North Sea Wind.

65 Elsam Blavands Huk Horns Rev Offshore Wind 160MW offshore w ind farm located in Blavands 160 Denmark Elsam A/S ; Vattenfall AB 2002-07-01 Elsam A/S Wind Commissioned Offshore 160 Farm Huk, Denmark and developed by Elsam.

1027 Enova Ems-Emden Nearshore Wind Farm 4.5MW semi-offshore w ind farm developed by 4.5 Germany EWE AG ; Enercon GmbH ; ENOVA Energiesysteme 2004-10-20 ENOVA Energiesysteme GmbH & Co KG Wind Commissioned Offshore 4,5 Enova GmbH and located off the South quay of the GmbH & Co KG city Emden, Germany.

187 Evelop Princess Amalia Offshore Wind Farm 120MW offshore w ind farm located 23km off the 120 Netherlands Econcern NV ; Energy Investment Holdings BV ; ING 2008-06-04 Evelop International BV Wind Commissioned Offshore 120 coast of IJmuiden, Netherlands, and developed by European Infrastructure Fund Econcern's subsidiary, Evelop.

29316 Flughland Wind Farm 9.2MW w ind farm located 5km w est of Quigley’s 9.2 Ireland SWS Energy 2009-06-30 SWS Energy Wind Commissioned Offshore 9,2 Point on the Inishow en Peninsula, Co. Donegal, Ireland and developed by SWS Energy.

278 Frederikshavn Offshore Wind Farm I 7.6MW offshore w ind farm located at 7.6 Denmark Elsam A/S 2003-06-20 Elsam A/S Wind Commissioned Offshore 7,6 Frederikshavn, Denmark and developed by Elsam AS.

34 Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase I 108MW offshore w ind farm located 7km off the 108 United Kingdom Marubeni Corp ; DONG Energy A/S 2010-06-15 GE Wind Energy LLC Wind Commissioned Offshore 108 coast of Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE Wind Energy. Phase I of the 172MW Gunfleet Sands Offshore Wind Farm. 42 Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase II 64MW offshore w ind farm located 7km off the United Kingdom Marubeni Corp ; DONG Energy A/S 2010-06-15 DONG Energy A/S Wind Commissioned Offshore 64 coast from Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE Wind Energy. Phase 2 of the 172MW Gunfleet Sands Offshore Wind Farm. 1470 Horns Rev Offshore Wind Farm Expansion 209MW offshore w ind farm off the coast of 209 Denmark DONG Energy A/S ; Vattenfall AB 2009-09-17 ENERGI E2 AS Wind Commissioned Offshore 209 Denmark, developed by Dong Energy and Vattenfall.

150 Inner Dow sing Offshore Wind Farm 97.2MW offshore w ind farm located off the coast 97.2 United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd ; TCW Asset 2009-03-31 Offshore Wind Pow er Ltd Wind Commissioned Offshore 97,2 of Lincolnshire, England, UK and orginally Management Co developed by Offshore Wind Pow er.

182 Kentish Flats Offshore Wind Farm 90MW offshore w ind farm located in Norfolk, UK 90 United Kingdom Vattenfall AB 2005-09-30 Global Renew able Energy Partners AS Wind Commissioned Offshore 90 and originally developed by Global Renew able Energy Partners (GREP).

6070 Lely Offshore Wind Farm 2MW pilot offshore project in Netherlands. Netherlands 1994-06-01 Wind Commissioned Offshore 2

1471 Lillgrund Oresund Offshore Wind Farm 110MW offshore w ind farm located in Malmo, 110 Sw eden Vattenfall AB 2008-06-03 Vattenfall AB Wind Commissioned Offshore 110 Sw eden, and developed by Vattenfall.

148 Lynn Offshore Wind Farm 97.2MW offshore w ind farm off the coast of 97.2 United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd ; TCW Asset 2009-03-31 AMEC PLC Wind Commissioned Offshore 97,2 Lincolnshire, England, UK, originally developed by Management Co AMEC.

498 Middelgrunden Offshore Wind Farm The Middelgrunden Wind Cooperative and 40 Denmark DONG Energy A/S ; Middelgrunden Wind Turbine 2001-05-06 Middelgrunden Wind Turbine Cooperative IS ; Wind Commissioned Offshore 40 Copenhagen Energy built a local offshore w ind farm Cooperative IS Kopenhavns Energi w ith a capacity of 40MW.

31287 N.prior Bremerhaven I Offshore Wind Farm 5MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, 5 Germany Private Investor 2004-12-31 PROKON Nord Energiesysteme GmbH Wind Commissioned Offshore 5 Germany developed by N.prior energy.

31292 N.prior Bremerhaven II Offshore Wind Farm 5MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, 5 Germany Private Investor 2006-12-31 PROKON Nord Energiesysteme GmbH Wind Commissioned Offshore 5 Germany developed by N.prior energy.

31293 N.prior Bremerhaven III Offshore Wind Farm 10MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, 5 Germany Private Investor 2008-12-31 PROKON Nord Energiesysteme GmbH Wind Commissioned Offshore 10 Germany developed by N.prior energy.

20 North Hoyle Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located betw een Rhyl 60 United Kingdom Beaufort Wind Co 2003-11-21 RWE NPow er Renew ables Ltd Wind Commissioned Offshore 60 and Prestatyn, 4-5 miles off the North Wales coast, UK and developed by Npow er Renew ables.

16264 PVO Kemi Ajos Wind Farm Phase II 15MW offshore w ind farm located in Ajos Harbour, 15 Finland Pohjolan Voima Oy 2009-12-30 Pohjolan Voima Oy Wind Commissioned Offshore 15 Kemi Ajos in Northern Finland and developed by Pohjolan Voima Oy.

455 Rodsand II Offshore Wind Farm 207MW offshore w ind farm developed by Dong Denmark E.ON Sverige AB 2010-10-07 E.ON Sverige AB ; DONG Energy A/S ; PER Aarsleff Wind Commissioned Offshore 207 Energy, located south of the Danish island of A/S Lolland in the Baltic Sea.

6064 Ronland Offshore Wind Farm 17.2MW offshore w ind farm located at Lemvig, 17.2 Denmark Ronland Community Investors 2003-01-31 Ronland Community Investors Wind Commissioned Offshore 17,2 ECN-E--10-006 Denmark and developed by the Ronland Community 51 Investors.

13863 Rostock Demonstration Offshore Wind Farm 2.5MW w ind farm located off the quay of Rostock, 2.5 Germany Nordex SE ; WIND projekt Ingenieur und 2006-12-31 Nordex SE ; WIND projekt Ingenieur und Wind Commissioned Offshore 2,5 Mecklenburg-Western Pomerania, developed by Projektentw icklungs GmbH Projektentw icklungs GmbH WIND-projekt.

499 Samsoe Offshore Wind Farm 23MW offshore w ind farm located south of Samso 23 Denmark Seas NVE 2003-02-08 Seas NVE Wind Commissioned Offshore 23 Island, Denmark and developed by Seas NVE.

135 Scroby Sands Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located 2.5km off the 60 United Kingdom E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd 2004-12-13 E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd Wind Commissioned Offshore 60 coast of Great Yarmouth, England, UK and developed by E.ON UK Renew ables Holdings Ltd.

20394 Sprogo Offshore Wind Farm 21MW offshore w ind farm located north of Sprogo, 21 Denmark Sund & Baelt Holding A/S 2009-12-04 Sund & Baelt Holding A/S Wind Commissioned Offshore 21 Denmark and developed by Sund & Baelt A/S.

12196 StatoilHydro Hyw ind Offshore Pilot Wind Turbine 2.3MW floating offshore w ind turbine located 10km 2.3 Norw ay Statoil ASA 2009-09-09 Statoil ASA Wind Commissioned Offshore 2,3 off the Norw egian coast, near Karmoy, Norw ay and developed by Statoilhydro.

28800 Suomen Meri Pori Wind Farm Phase II 2.3MW w ind farm located in Pori, Finland and 2.3 Finland Suomen Hyotytuuli Oy 2010-09-30 Suomen Hyotytuuli Oy Wind Commissioned Offshore 2,3 developed and operated by Suomen Hyotytuuli Oy. Phase I of the 12.3MW Suomen Meri Pori Wind Farm.

52 Thanet Offshore Wind Farm 300MW offshore w ind farm located off the coast of 300 United Kingdom Vattenfall AB 2010-09-30 Warw ick Energy Ltd/United Kingdom Wind Commissioned Offshore 300 Kent county, UK and originally developed by Warw ick Energy.

14 Thornton Bank Offshore Wind Farm Phase I 30MW offshore w ind farm located near Thornton 30 Belgium C-Pow er NV 2009-06-24 C-Pow er NV Wind Commissioned Offshore 30 Bank, North Sea, Belgium and developed by C- Pow er NV. Phase I of the 325MW Thornton Bank Offshore Wind Farm. 6069 Tuno Knob Offshore Wind Farm 5MW offshore w ind farm off the coast of Tuno 5 Denmark DONG Energy A/S 1995-06-01 DONG Energy A/S Wind Commissioned Offshore 5 Knob and developed by Dong Energy.

1300 Utgrunden Offshore Wind Farm 10.5MW w ind farm located in in Kalmarsund, 10.5 Sw eden Vattenfall AB 2000-12-30 GE Wind Energy LLC Wind Commissioned Offshore 10,5 Sw eden developed by Enron (now GE) Wind.

6065 Vindeby Offshore Wind Farm 5MW offshore w ind farm developed by SEAS-NVE 5 Denmark Seas NVE 1991-06-06 Seas NVE Wind Commissioned Offshore 5 located off the coast of Denmark.

43 Walney Island Offshore Wind Farm Phase I 183.6MW w ind farm located 15km off the shore of 183.6 United Kingdom DONG Energy A/S ; SSE PLC ; PGGM NV ; Triodos 2011-05-11 DONG Energy A/S Wind Commissioned Offshore 183,6 Cumbria County, UK and developed by Dong Investment Management BV Energy. Phase I of 367.2MW Walney Island Wind Farm. 1134 Yttre Stengrund Offshore Wind Farm 10MW w ind farm located in Kalmarsund, Kalmar and 10 Sw eden Vattenfall AB 2001-12-31 AMEC PLC Wind Commissioned Offshore 10 developed by Vattenfall AB.

6064 Ronland Offshore Wind Farm 17.2MW offshore w ind farm located at Lemvig, 17.2 Denmark Ronland Community Investors 2003-01-31 Ronland Community Investors Wind Commissioned Offshore 17,2 Denmark and developed by the Ronland Community Investors.

499 Samsoe Offshore Wind Farm 23MW offshore w ind farm located south of Samso 23 Denmark Seas NVE 2003-02-08 Seas NVE Wind Commissioned Offshore 23 Island, Denmark and developed by Seas NVE.

6065 Vindeby Offshore Wind Farm 5MW offshore w ind farm developed by SEAS-NVE 5 Denmark Seas NVE 1991-06-06 Seas NVE Wind Commissioned Offshore 5 located off the coast of Denmark.

2218

52 ECN-E--10-006 B. Geïnstalleerd vermogen offshore wind Europa incl. afstand

Bloomberg NEW ENERGY FINANCE

DATE 19 December 2011 EXPORTED Mr. Paul van den Oosterkamp - Energy Research Centre of the Netherlands/The BY SOURCE Bloomberg New Energy Finance Subject to terms and conditions

Operation/Com Average Water Distance From Distance From Wind Renew able Distance to Project Name Abstract Country Current Owner missioning Original Developer Status Depth at Project Landfall to Grid Substation to Project ID Construction Port (km) speed Date Site (m) Connection (km) Landfall (km) (m/s) 276 Alpha Ventus Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located 45km north of Germany EWE AG ; Vattenfall Europe AG ; E.ON Climate & 2010-04-27 PROKON Nord Energiesysteme Commissioned 42 45 Borkum, Low er Saxony, Germany and originally Renew ables GmbH GmbH ; Enertrag AG developed by Prokon Nord & Enertag.

1675 Arklow Bank Offshore Wind Farm 25.2MW pilot offshore w ind project located 10km Ireland SSE Renew ables Holdings UK Ltd 2004-12-31 SSE Renew ables Holdings UK Commissioned 3,5 10 off the coast of Arklow on the Arklow Bank in Ltd ; GE Wind Energy LLC Ireland and developed jointly by GE Wind Energy and Airtricity. 1226 Baltic I Offshore Wind Farm 48.3MW offshore w ind farm located approximately Germany EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG 2011-03-04 Offshore Ostsee Wind AG Commissioned 18 16 16 km north of the Darss/Zingst peninsula in the Baltic Sea, Germany and originally developed by Offshore Ostsee Wind AG. 15772 BARD Hooksiel Offshore Wind Demonstration 5MW offshore w ind project developed 500 metres Germany Bard Engineering GmbH 2008-10-24 Bard Engineering GmbH Commissioned 5 0,4 Project off the coast of Wilhelmshaven, Germany, by BARD Engineering GmbH.

775 Beatrice Offshore Wind Farm 10MW offshore w ind farm located in Beatrice, United Kingdom Talisman Energy UK Ltd ; SSE PLC 2007-11-30 Talisman Energy UK Ltd ; SSE Commissioned 45 25 Scotland, UK and co-developed by Scottish and PLC Southern Energy (SSE) and Talisman Energy.

3789 Belw ind Offshore Wind Farm Phase I 165MW offshore w ind farm located on Bligh Bank, Belgium Rabobank International ; SHV Holdings NV ; 2010-12-09 Evelop International BV Commissioned 28 46 Zeebrugge, Belgium, originally developed by Evelop, ParticipatieMaatschappij Vlaanderen NV ; Colruyt a subsidiary of Econcern. Phase I of the 330MW SA ; Meew ind NV Belw ind Offshore Wind Farm. 6066 Bockstigen Offshore Wind Farm 2.75 MW pilot offshore w ind farm in Sw eden. Sw eden Vindkompaniet AB 1997-06-01 Seacore Ltd Commissioned 6 4

137 BOW Barrow Offshore Wind Farm 90MW w ind farm 7km offshore from Barrow -in- United Kingdom DONG Energy A/S ; Centrica Renew able Energy Ltd 2006-09-22 Warw ick Energy Ltd/United Commissioned 23 27 7,5 Furness, Cumbria County, UK and originally Kingdom developed by Warw ick Energy.

141 Burbo Bank Offshore Wind Farm 90MW offshore w ind farm located near Burbo United Kingdom Elsam A/S 2007-10-31 Dong Energy Burbo UK Ltd Commissioned 6 6,4 Bank, Liverpool, UK and originally developed by SeaScape Energy Ltd.

30643 DEWI Wilhelmshaven Offshore Test Field 5MW offshore w ind farm located near Germany DEWI GmbH 2008-12-31 DEWI GmbH ; Bard Engineering Commissioned Wilhelmshaven, Low er Saxony, Germany and GmbH developed by DEWI GmbH.

6067 Dronten offshore w ind farm 16.8 MW offshore w ind farm off the coast of Netherlands Nuon Energy NV 1996-12-31 Nuon Energy NV Commissioned 2 0,02 Netherlands developed by Nuon.

15075 Dynaw ind Vanern Offshore Wind Farm 30MW offshore w ind farm located on Vanern Lake, Sw eden Morphic Technologies AB 2010-05-18 DynaWind AB Commissioned 7 7 7km south of Gasslingegrund, Karlstad Kommun, Sw eden, and developed by Dynaw ind.

136 E. ON Nysted Rodsand I Offshore Wind Farm 165.6MW offshore w ind farm located off the island Denmark DONG Energy A/S ; PensionDanmark A/S ; 2004-01-09 Seas NVE Commissioned 8 10 of Lolland in south-east Denmark and orginally Stadtw erke Luebeck GmbH developed by Dong, Energi E2 and E.on.

ECN-E--10-006 53 2326 E.ON Blyth Offshore Wind Farm 4MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd 2000-12-07 Blyth Offshore Wind Ltd Commissioned 8 1 Blyth in Northumberland, UK and developed by Blythe Offshore Wind Ltd.

184 E.On Robin Rigg Offshore Wind Farm 180MW offshore w ind farm located 12km offshore United Kingdom E.ON UK PLC 2010-09-16 Energy Future Holdings Corp Commissioned 6 12 Cumbria County, UK and originally developed by Energy Future Holdings (formerly TXU Corp).

147 Edison Mission Energy & RDC Rhyl Flats Constable 90MW offshore w ind farm located off the North United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2009-12-02 Renew able Development Co Ltd ; Commissioned 10 8 Bank Offshore Wind Farm Wales coast, United Kingdom originally co- Edison Mission Group Inc developed by Edison Mission Energy and the Renew able Development Company (RDC). 275 Egmond aan Zee Offshore Wind Farm 108MW offshore w ind farm located byb Egmond Netherlands NoordzeeWind BV 2007-01-01 NoordzeeWind BV Commissioned 20 18 aan Zee, Netherlands and developed by North Sea Wind.

65 Elsam Blavands Huk Horns Rev Offshore Wind 160MW offshore w ind farm located in Blavands Denmark Elsam A/S ; Vattenfall AB 2002-07-01 Elsam A/S Commissioned 9 20 Farm Huk, Denmark and developed by Elsam.

1027 Enova Ems-Emden Nearshore Wind Farm 4.5MW semi-offshore w ind farm developed by Germany EWE AG ; Enercon GmbH ; ENOVA Energiesysteme 2004-10-20 ENOVA Energiesysteme GmbH & Commissioned 3 10 Enova GmbH and located off the South quay of the GmbH & Co KG Co KG city Emden, Germany.

187 Evelop Princess Amalia Offshore Wind Farm 120MW offshore w ind farm located 23km off the Netherlands Econcern NV ; Energy Investment Holdings BV ; ING 2008-06-04 Evelop International BV Commissioned 21,5 23 coast of IJmuiden, Netherlands, and developed by European Infrastructure Fund Econcern's subsidiary, Evelop.

26731 Floating Pow er Poseidon 37 Offshore Wind Farm Floating Pow er has commissioned their sub-MW Denmark Floating Pow er Plant A/S 2010-06-14 Floating Pow er Plant A/S Commissioned floating w ave and w ind energy device near Onsevig in the southern Denmark.

278 Frederikshavn Offshore Wind Farm I 7.6MW offshore w ind farm located at Denmark Elsam A/S 2003-06-20 Elsam A/S Commissioned 20 4,5 Frederikshavn, Denmark and developed by Elsam AS.

34 Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase I 108MW offshore w ind farm located 7km off the United Kingdom Marubeni Corp ; DONG Energy A/S 2010-06-15 GE Wind Energy LLC Commissioned 8 7 coast of Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE Wind Energy. Phase I of the 172MW Gunfleet Sands Offshore Wind Farm. 42 Gunfleet Sands Offshore Wind Farm Phase II 64MW offshore w ind farm located 7km off the United Kingdom Marubeni Corp ; DONG Energy A/S 2010-06-15 DONG Energy A/S Commissioned 15 7 coast from Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE Wind Energy. Phase 2 of the 172MW Gunfleet Sands Offshore Wind Farm. 1470 Horns Rev Offshore Wind Farm Expansion 209MW offshore w ind farm off the coast of Denmark DONG Energy A/S ; Vattenfall AB 2009-09-17 ENERGI E2 AS Commissioned 15 30 60 Denmark, developed by Dong Energy and Vattenfall.

150 Inner Dow sing Offshore Wind Farm 97.2MW offshore w ind farm located off the coast United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd ; TCW Asset 2009-03-31 Offshore Wind Pow er Ltd Commissioned 10 of Lincolnshire, England, UK and orginally Management Co developed by Offshore Wind Pow er.

182 Kentish Flats Offshore Wind Farm 90MW offshore w ind farm located in Norfolk, UK United Kingdom Vattenfall AB 2005-09-30 Global Renew able Energy Commissioned 5 8,5 and originally developed by Global Renew able Partners AS Energy Partners (GREP).

6070 Lely Offshore Wind Farm 2MW pilot offshore project in Netherlands. Netherlands 1994-06-01 Commissioned 7,5 0,75

1471 Lillgrund Oresund Offshore Wind Farm 110MW offshore w ind farm located in Malmo, Sw eden Vattenfall AB 2008-06-03 Vattenfall AB Commissioned 7 10 Sw eden, and developed by Vattenfall.

148 Lynn Offshore Wind Farm 97.2MW offshore w ind farm off the coast of United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd ; TCW Asset 2009-03-31 AMEC PLC Commissioned 10 Lincolnshire, England, UK, originally developed by Management Co AMEC.

498 Middelgrunden Offshore Wind Farm The Middelgrunden Wind Cooperative and Denmark DONG Energy A/S ; Middelgrunden Wind Turbine 2001-05-06 Middelgrunden Wind Turbine Commissioned 5 3 Copenhagen Energy built a local offshore w ind farm Cooperative IS Cooperative IS ; Kopenhavns w ith a capacity of 40MW. Energi

31287 N.prior Bremerhaven I Offshore Wind Farm 5MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, Germany Private Investor 2004-12-31 PROKON Nord Energiesysteme Commissioned Germany developed by N.prior energy. GmbH

31292 N.prior Bremerhaven II Offshore Wind Farm 5MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, Germany Private Investor 2006-12-31 PROKON Nord Energiesysteme Commissioned 54 Germany developed by N.prior energy. GmbH ECN-E--10-006

31293 N.prior Bremerhaven III Offshore Wind Farm 10MW w ind farm located in Bremerhaven, Bremen, Germany Private Investor 2008-12-31 PROKON Nord Energiesysteme Commissioned Germany developed by N.prior energy. GmbH

20 North Hoyle Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located betw een Rhyl United Kingdom Beaufort Wind Co 2003-11-21 RWE NPow er Renew ables Ltd Commissioned 9 7 and Prestatyn, 4-5 miles off the North Wales coast, UK and developed by Npow er Renew ables.

16264 PVO Kemi Ajos Wind Farm Phase II 15MW offshore w ind farm located in Ajos Harbour, Finland Pohjolan Voima Oy 2009-12-30 Pohjolan Voima Oy Commissioned 3 1 Kemi Ajos in Northern Finland and developed by Pohjolan Voima Oy.

455 Rodsand II Offshore Wind Farm 207MW offshore w ind farm developed by Dong Denmark E.ON Sverige AB 2010-10-07 E.ON Sverige AB ; DONG Energy Commissioned 12 23 Energy, located south of the Danish island of A/S ; PER Aarsleff A/S Lolland in the Baltic Sea.

6064 Ronland Offshore Wind Farm 17.2MW offshore w ind farm located at Lemvig, Denmark Ronland Community Investors 2003-01-31 Ronland Community Investors Commissioned 1 0,2 Denmark and developed by the Ronland Community Investors.

13863 Rostock Demonstration Offshore Wind Farm 2.5MW w ind farm located off the quay of Rostock, Germany Nordex SE ; WIND projekt Ingenieur und 2006-12-31 Nordex SE ; WIND projekt Commissioned 2 0,5 Mecklenburg-Western Pomerania, developed by Projektentw icklungs GmbH Ingenieur und WIND-projekt. Projektentw icklungs GmbH

499 Samsoe Offshore Wind Farm 23MW offshore w ind farm located south of Samso Denmark Seas NVE 2003-02-08 Seas NVE Commissioned 14,5 3,5 Island, Denmark and developed by Seas NVE.

135 Scroby Sands Offshore Wind Farm 60MW offshore w ind farm located 2.5km off the United Kingdom E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd 2004-12-13 E On Climate & Renew ables UK Commissioned 4 2,3 coast of Great Yarmouth, England, UK and Blyth Ltd developed by E.ON UK Renew ables Holdings Ltd.

20394 Sprogo Offshore Wind Farm 21MW offshore w ind farm located north of Sprogo, Denmark Sund & Baelt Holding A/S 2009-12-04 Sund & Baelt Holding A/S Commissioned 10 10,6 Denmark and developed by Sund & Baelt A/S.

12196 StatoilHydro Hyw ind Offshore Pilot Wind Turbine 2.3MW floating offshore w ind turbine located 10km Norw ay Statoil ASA 2009-09-09 Statoil ASA Commissioned 10 off the Norw egian coast, near Karmoy, Norw ay and developed by Statoilhydro.

28800 Suomen Meri Pori Wind Farm Phase II 2.3MW w ind farm located in Pori, Finland and Finland Suomen Hyotytuuli Oy 2010-09-30 Suomen Hyotytuuli Oy Commissioned developed and operated by Suomen Hyotytuuli Oy. Phase I of the 12.3MW Suomen Meri Pori Wind Farm.

52 Thanet Offshore Wind Farm 300MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom Vattenfall AB 2010-09-30 Warw ick Energy Ltd/United Commissioned 22,5 11,3 Kent county, UK and originally developed by Kingdom Warw ick Energy.

14 Thornton Bank Offshore Wind Farm Phase I 30MW offshore w ind farm located near Thornton Belgium C-Pow er NV 2009-06-24 C-Pow er NV Commissioned 25 28,2 Bank, North Sea, Belgium and developed by C- Pow er NV. Phase I of the 325MW Thornton Bank Offshore Wind Farm. 6069 Tuno Knob Offshore Wind Farm 5MW offshore w ind farm off the coast of Tuno Denmark DONG Energy A/S 1995-06-01 DONG Energy A/S Commissioned 4 Knob and developed by Dong Energy.

1300 Utgrunden Offshore Wind Farm 10.5MW w ind farm located in in Kalmarsund, Sw eden Vattenfall AB 2000-12-30 GE Wind Energy LLC Commissioned 7 12,5 Sw eden developed by Enron (now GE) Wind.

6065 Vindeby Offshore Wind Farm 5MW offshore w ind farm developed by SEAS-NVE Denmark Seas NVE 1991-06-06 Seas NVE Commissioned 4 2,5 located off the coast of Denmark.

43 Walney Island Offshore Wind Farm Phase I 183.6MW w ind farm located 15km off the shore of United Kingdom DONG Energy A/S ; SSE PLC ; PGGM NV ; Triodos 2011-05-11 DONG Energy A/S Commissioned 15 29 15 Cumbria County, UK and developed by Dong Investment Management BV Energy. Phase I of 367.2MW Walney Island Wind Farm. 1134 Yttre Stengrund Offshore Wind Farm 10MW w ind farm located in Kalmarsund, Kalmar and Sw eden Vattenfall AB 2001-12-31 AMEC PLC Commissioned 8 5 developed by Vattenfall AB.

ECN-E--10-006 55 C. Gepland vermogen offshore wind Europa

Bloomb NEW ENERGY FINANCE

DATE 19 December 2011 Mr. Paul van den Oosterkamp - Energy Research EXPORTED BY Centre of the Netherlands/The SOURCE Bloomberg New Energy Finance Subject to terms and conditions

Operation/Commi Renew able Project ID Project Name Abstract Country Current Owner Original Developer Sector Status Capacity - total (MWe) Announcement Date ssioning Date

871 Aberdeen Offshore Wind Farm 115MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom Vattenfall AB ; Aberdeen Renew able Energy Group 2013-06-07 Vattenfall AB ; Aberdeen Renew able Energy Group Wind Announced / planning begun 115 2005-03-14 Aberdeen, Scotland, United Kingdom and being developed by Vattenfall and the Aberdeen Renew able Energy Group (AREG). 11890 Air Energy North Sea Pow er Phase I 360MW offshore w ind farm to be developed by Air Belgium Air Energy SA 2015-06-19 Air Energy SA Wind Announced / planning begun 360 2008-04-22 Energy as phase I of a 630MW project located betw een 22- 30km off the Belgian coast.

24374 Airtricity AreaC I Offshore Wind Farm Airtricity is developing a 400MW w ind farm in the Germany SSE PLC SSE Renew ables Holdings UK Ltd Wind Announced / planning begun 400 2009-12-15 North Sea.

24376 Airtricity Baltic Eagle Offshore Wind Farm A 400MW offshore w ind farm under development in Germany SSE PLC SSE Renew ables Holdings UK Ltd Wind Announced / planning begun 400 2009-12-23 the Baltic Sea off Germany.

24373 Airtricity BightPow er II Offshore Wind Farm A 400MW development announced by Airtricity Germany SSE PLC SSE Renew ables Holdings UK Ltd Wind Announced / planning begun 400 2009-11-09 Germany Developments GmbH. The project is currently undergoing licensing procedures.

1078 Airtricity Dundalk Oriel Wind Farm Offshore w ind farm in the Irish Sea under Ireland SSE Renew ables Holdings UK Ltd 2015-07-09 SSE Renew ables Holdings UK Ltd Wind Announced / planning begun 330 2000-01-01 development by Airtricity

18305 Airtricity Islay Offshore Wind Farm Scottish 680MW offshore w ind farm to be developed by United Kingdom SSE Renew ables Holdings UK Ltd 2013-07-03 SSE Renew ables Holdings UK Ltd Wind Announced / planning begun 680 2009-02-16 Territorial Airtricity Holdings (UK) Ltd near Argyll and Bute in Scotland.

10164 Apulia II Offshore Wind Farm A second offshore w ind farm being developed by Italy Enel SpA Enel SpA Wind Announced / planning begun 2003-09-16 Enel in the Apulia region. This project is in its very early stages.

10163 Apulia Offshore Wind Farm Proposed offshore w ind farm near the region of Italy Enel SpA Enel SpA Wind Announced / planning begun 2005-08-18 Apulia, being developed by Enel.

25791 Arcadis Ost I Offshore Wind Farm 300MW offshore w ind farm located north east of Germany Nordex SE ; WV Energie AG WV Energie AG Wind Announced / planning begun 300 2007-06-01 Rugen Island, Baltic Sea, Germany to be developed by WV Energie.

18300 Argyll Array Offshore Wind Farm 1800MW offshore w ind farm located in Argyll United Kingdom ScottishPow er Renew able Energy Holdings Ltd 2018-12-31 ScottishPow er Renew able Energy Holdings Ltd Wind Announced / planning begun 1800 2009-02-28 Array, Scotland, UK and developed by ScottishPow er Renew able Energy Holdings Ltd.

56 ECN-E--10-006 16696 Arklow Bank Phase 2 Wind Farm 118.8MW w ind farm being developed by Airtricity Ireland 2016-06-17 SSE Renew ables Holdings UK Ltd ; Acciona Energia Wind Announced / planning begun 118,8 2007-10-04 and GE Energy. SA ; GE Energy LLC

5732 Atlantic Array Offshore Wind Farm Phase I 500MW offshore w ind farm located in the Bristol United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2015-12-31 Farm Energy/UK Wind Announced / planning begun 500 2007-05-17 Channel, England, UK and originally developed by Farm Energy.

11231 Atlantic Array Offshore Wind Farm Phase II 500MW offshore w ind farm located in the Bristol United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2015-12-31 Farm Energy/UK Wind Announced / planning begun 500 2007-05-17 Channel, England, UK and originally developed by Farm Energy.

11232 Atlantic Array Offshore Wind Farm Phase III 500MW offshore w ind farm located in the Bristol United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2015-12-31 Farm Energy/UK Wind Announced / planning begun 500 2007-05-17 Channel, England, UK and originally developed by Farm Energy.

19798 BARD Aquamarin Offshore Wind 400MW offshore w ind farm in the North Sea. Germany 2017-06-17 Bard Engineering GmbH Wind Announced / planning begun 400 2008-03-07

19796 BARD Austerngrund Offshore Wind 400MW offshore w ind farm in the North Sea. Germany 2016-06-17 Bard Engineering GmbH Wind Announced / planning begun 400 2008-03-07

19799 BARD Bernstein Offshore Wind 400MW offshore w ind farm in the North Sea. Germany 2018-10-11 Bard Engineering GmbH Wind Announced / planning begun 400 2008-03-07

19850 BARD Citrin Offshore Wind 400MW project in the North Sea. Germany 2016-07-13 Bard Engineering GmbH Wind Announced / planning begun 400 2008-04-24

19795 BARD Diamant Offshore Wind 400MW offshore w ind project in the German North Germany 2017-08-15 Bard Engineering GmbH Wind Announced / planning begun 400 2008-03-07 Sea.

1090 Barseback offshore w ind farm 110 MW Offshore w ind farm in under development Sw eden E.ON Vind Sverige AB 2015-06-18 E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 110 2001-00-00 by Airicole

18306 Beatrice Cape Offshore Wind Farm 920MW offshore w ind farm located in Beatrice, United Kingdom Airtricity Developments Scotland Ltd ; SeaEnergy 2015-06-19 Airtricity Developments Scotland Ltd ; SeaEnergy Wind Announced / planning begun 920 2009-02-16 Scotland, UK to be co-developed by Airtricity and Renew ables Ltd Renew ables Ltd SeaEnergy.

1054 Beltsee Offshore Wind Farm 415MW offshore pilot w ind farm under development Germany PNE Wind AG 2014-06-11 PNE Wind AG Wind Announced / planning begun 415 2002-01-01 by PNE Wind (formerly Plambeck Neue Energien AG).

1072 Blackw ater Bank II offshore w ind farm Offshore w ind farm under development by Fred. Ireland Fred Olsen Renew ables Ltd 2014-06-12 Fred Olsen Renew ables Ltd Wind Announced / planning begun 2001-01-01 Olsen Renew ables Ltd.

1088 Blekinge Offshore Wind Farm 2500MW offshore w ind farm located approximately Sw eden E.ON Vind Sverige AB 2019-01-01 E.ON Vind Sverige AB ; Eolus Vind AB ; Vingkraft Wind Announced / planning begun 2500 2001-01-01 12km off Hano Bay, in the south eastern corner of AB Sw eden and developed by Blekinge Offshore AB.

18225 Blue H Brittany Offshore Wind Project 3.5MW offshore w ind farm to be developed by Blue France Blue H Technologies BV Blue H Technologies BV Wind Announced / planning begun 3,5 2008-10-15 H off the coast of Brittany

14229 Blue4Pow er I Offshore Wind Project Proposed offshore w ind project to be developed by Belgium Electrabel SA ; Jan De Nul NV 2012-01-01 Electrabel SA ; Jan De Nul NV Wind Announced / planning begun 2008-08-27 Electrabel and Jan De Nul located located north of the Bligh Bank project in the North Sea.

1674 Borkum Riffgrund Offshore Wind Farm Phase II 349MW second phase of the Borkum Riffgund Germany DONG Energy A/S 2013-01-11 ENERGI E2 AS ; PNE Wind AG Wind Announced / planning begun 350 2003-10-28 offshore w ind farm off the German North Sea coast.

19872 Bristol Channel Round 3 EA 1500MW offshore w ind farm to be developed in the United Kingdom RWE Npow er PLC 2018-06-20 Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 1500 2009-06-01 Bristol Channel, UK.

25816 Burbo Bank Offshore Wind Farm Extension 234MW offshore w ind farm located near Burbo United Kingdom DONG Energy A/S 2016-12-31 DONG Energy A/S Wind Announced / planning begun 234 2010-05-11 Bank, Liverpool, UK to be developed by Dong Energy.

1808 Capital Energy Castellon Offshore Wind Project 384MW offshore w ind project to be developed by Spain Capital Energy Offshore SA Capital Energy SA Wind Announced / planning begun 384 2004-11-15 Capital Energy located near the tow n of Vinaros, Spain.

1807 Capital Energy Chiclana Offshore Wind Farm 140MW offshore w ind farm to be developed by Spain Capital Energy Offshore SA Capital Energy SA Wind Announced / planning begun 140 2005-07-14 Capital Energy located near Chiclana, Andalusia, ECN-E--10-006 Spain. 57

1811 Capital Energy Ebro delta Offshore Wind Farm 432MW offshore w ind project to be developed by Spain Capital Energy Offshore SA Capital Energy SA Wind Announced / planning begun 432 2004-11-15 Capital Energy located near Delta del Ebro national park.

32619 Courseulles-sur-Mer Offshore Wind Farm 500MW offshore w ind farm located off the coast of France French Republic French Republic Wind Announced / planning begun 500 2010-08-24 Courseulles-sur-Mer, France and initiated by the French Republic.

19467 Dan Tysk Offshore Wind Farm Phase II 1100MW offshore w ind farm located off the island Germany Vattenfall AB ; Stadtw erke Muenchen GmbH 2017-07-12 Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH Wind Announced / planning begun 1100 2005-08-23 of Sylt, Germany and originally developed by Geo mbH.

33 Docking Shoal Offshore Wind Farm 540MW offshore w ind farm to be developed by United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd 2015-06-16 AMEC PLC ; Centrica Renew able Energy Ltd Wind Announced / planning begun 540 2003-12-18 Centrica and AMEC in the Greater Wash, off the coast of the UK.

186 Dublin Array Offshore Wind Farm 520 MW offshore w ind farm located in the Irish Sea Ireland Saorgus Energy Ltd ESB International ; Saorgus Energy Ltd ; Pow ergen Wind Announced / planning begun 520 1998-01-01 off the coast of Dublin, County Dublin, Ireland, and Renew ables Holdings Ltd developed by Saorgus Energy Ltd.

53 Dudgeon East Offshore Wind Farm 560MW offshore w ind farm off the coast Norfolk United Kingdom Warw ick Energy Ltd/United Kingdom 2013-12-31 Warw ick Energy Ltd/United Kingdom Wind Announced / planning begun 560 2003-12-18 under development by Warw ick Energy.

25819 Dudgeon East Offshore Wind Farm Extension 260MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom Warw ick Energy Ltd/United Kingdom 2016-12-31 Warw ick Energy Ltd/United Kingdom Wind Announced / planning begun 260 2010-05-11 Norfolk, England, UK to be developed by Warw ick Energy.

5930 Dunkirk Offshore Wind Farm Proposed 120MW offshore w ind farm. France Iberdrola Energies Renouveables SAS Total SA ; Shell Wind Energy Inc Wind Announced / planning begun 120 2007-06-30

19870 E.ON Rampion Offshore Wind Farm 650MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom E.ON Climate & Renew ables GmbH 2016-07-07 Crow n Estate Ltd/THE ; E.ON Climate & Renew ables Wind Announced / planning begun 650 2009-06-01 Sussex, England, UK and developed by E.ON GmbH Climate and Renew ables.

19863 East Anglia Array Offshore Wind Farm Round 3 1.2GW offshore w ind farm located in the Norfolk United Kingdom Vattenfall AB ; ScottishPow er Renew able Energy 2019-06-15 Vattenfall AB ; ScottishPow er Renew able Energy Wind Announced / planning begun 1200 2009-06-01 Phase I Bank Zone, East of England, UK and being co- Holdings Ltd Holdings Ltd ; Crow n Estate Ltd/THE developed by Scottish Pow er Renew ables and Vattenfall as Phase I of the larger 7.2GW w ind farm. 18580 EDP and Principle Pow er Wind Pilot Project 5MW offshore floating w ind turbine to be installed Portugal EDP - Energias de Portugal SA ; Principle Pow er Inc EDP - Energias de Portugal SA ; Principle Pow er Inc Wind Announced / planning begun 5 2009-02-18 by EDP and Principle Pow er 15km off the coast of Portugal as the test phase of a three phase offshore w ind project in Portugal. 24369 EnBW Nordsee Offshore Wind Farm Phase I 500MW offshore w ind farm located north of the Germany EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG 2015-12-31 EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG Wind Announced / planning begun 500 2010-02-08 Island of Borkum, Germany and to be developed by EnBW Energie Baden-Wurttemberg AG.

24370 EnBW Nordsee Offshore Wind Farm Phase II 700MW offshore w ind farm located north of the Germany EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG 2015-12-31 EnBW Energie Baden-Wuerttemberg AG Wind Announced / planning begun 700 2010-02-08 Island of Borkum, Germany and to be developed by EnBW Energie Baden-Wurttemberg AG.

19871 Eneco Isle of Wight Wind Farm Offshore 900MW offshore w ind farm w est of the Isle of United Kingdom Eneco Wind UK Ltd 2018-12-31 Eneco Wind UK Ltd Wind Announced / planning begun 900 2009-06-01 Wight in England, UK and developed by Eneco.

17747 Eole-Res Les Grunes Offshore Wind Farm Proposed 100MW offshore w ind farm to be United Kingdom EOLE-RES SA EOLE-RES SA Wind Announced / planning begun 100 2009-01-23 developed in the English Channel, off the coast of Portbail by Eole-RES.

32624 Fecamp Offshore Wind Farm 500MW offshore w ind farm located off the coast of France French Republic French Republic Wind Announced / planning begun 500 2010-08-24 Fecamp, Seine-Maritime, Upper Normandy, France and initiated by the French Republic.

21113 Finngrunden Offshore Wind Farm 1500MW offshore w ind farm located approximately Sw eden WPD Scandinavia AB WPD Scandinavia AB Wind Announced / planning begun 1500 2009-09-15 40km from the Sw edish mainland in the Baltic Sea, northeast of Gavle and developed by WPD Scandinavia AB. 20645 FLOW Offshore Wind Farm 100MW - 300MW demonstration w ind farm in the Netherlands Mammoet Van Oord BV ; Ballast Nedam ; Eneco Wind Announced / planning begun 300 2009-09-01 Netherlands. Energia SpA ; TenneT Holding BV ; RWE Innogy GmbH ; Eneco Energy Trade BV ; 2B Interactive BV ; IHC Merw ede BV ; XEMC Darw ind BV 19853 Forew ind Dogger Bank H1 Offshore Wind Farm 1237.5MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2018-12-31 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1237,5 2009-06-08 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm.

58 ECN-E--10-006 19856 Forew ind Dogger Bank H2 Offshore Wind Farm 1237.5MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2020-07-15 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1237,5 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19854 Forew ind Dogger Bank H3 Offshore Wind Farm 1237.5MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2018-07-12 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1237,5 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19857 Forew ind Dogger Bank H4 Offshore Wind Farm 1237.5MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2021-07-07 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1237,5 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19858 Forew ind Dogger Bank H5 Offshore Wind Farm 1237.5MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2019-07-08 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1237,5 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19859 Forew ind Dogger Bank I1 Offshore Wind Farm 1240MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2020-06-12 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1240 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19860 Forew ind Dogger Bank I2 Offshore Wind Farm 1240MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2021-06-02 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1240 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed by Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA Forew ind. The w ind farm forms part of the 9GW- 13GW Dogger Bank Wind Farm. 19855 Forew ind Dogger Bank J Offshore Wind Farm 1240MW offshore w ind farm located in Dogger United Kingdom RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; 2019-06-20 RWE Npow er PLC ; SSE PLC ; Statkraft Vind AS ; Wind Announced / planning begun 1240 2009-06-01 Phase III Bank, England, UK and being developed Forew ind. Statoil ASA Crow n Estate Ltd/THE ; Statoil ASA The w ind farm forms part of the 9GW-13GW Dogger Bank Wind Farm. 1123 Forsmark offshore w ind farm 28 MW offshore w ind farm under development of Sw eden 2012-06-15 Vindkompaniet AB Wind Announced / planning begun 28 2001-01-01 Vindkompaniet AB

13238 Fortum Maakrunni Wind Project 400MW offshore w ind farm to be developed by Finland Fortum OYJ 2016-06-17 Fortum OYJ Wind Announced / planning begun 400 2008-06-17 Fortum in the Bay of Bothnia near Oulu, Finland.

13237 Fortum Pitkamatala Offshore Wind Project 900MW offshore w ind farm to be developed by Finland Fortum OYJ Fortum OYJ Wind Announced / planning begun 900 2008-06-17 Fortum in the Bay of Bothnia near Oulu, Finland.

1069 Fred Olsen Codling Bank Offshore Wind Farm 1100MW offshore w ind farm located near Codling Ireland 2015-06-18 Fred Olsen Production ASA ; Codling w indpark Ltd Wind Announced / planning begun 1100 2001-01-01 Bank, Ireland and developed by Fred Olsen Production ASA and Codling Bank Wind Park Ltd.

18304 Fred Olsen Forth Array Offshore Wind Farm 415MW Forth Array offshore w ind farm to be United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd ; Fluor Corp ; Fred 2013-05-08 Fred Olsen Production ASA Wind Announced / planning begun 415 2009-02-16 Scottish Territorial developed by Fred Olsen Renew ables Ltd in the Olsen Production ASA ; Airtricity Developments Scottish w aters. Scotland Ltd ; Mainstream Renew able Pow er Ltd ; SeaEnergy Renew ables Ltd 31575 Fuinneamh Sceirde Teoranta Skerd Rocks Offshore 100MW offshore w ind farm located at Skerd Rocks, Ireland Fuinneamh Sceirde Teoranta Fuinneamh Sceirde Teoranta Wind Announced / planning begun 100 2008-05-16 Wind Farm 5km off the coast of County Galw ay, and developed by Fuinneamh Sceirde Teoranta

25810 Galloper Offshore Wind Farm 504MW offshore w ind farm located off the Suffolk United Kingdom SSE Renew ables Holdings UK Ltd ; RWE NPow er 2016-12-31 SSE Renew ables Holdings UK Ltd ; RWE NPow er Wind Announced / planning begun 504 2010-05-11 coast, UK and developed by SSE Renew ables and Renew ables Ltd Renew ables Ltd RWE Npow er Renew ables.

4214 Gamesa Puglia Offshore Wind Farm 300MW off-shore w ind farm is being developed by Italy Gamesa Energia SA Gamesa Energia SA Wind Announced / planning begun 300 2006-09-03 Gamesa and is to be located off the coast of Puglia, in the south of Italy.

31732 Global Tech II Offshore Wind Farm 380MW offshore w ind farm in the North German Germany Norderland Projekt GmbH ; Windreich AG Strabag SE ; Norderland Projekt GmbH Wind Announced / planning begun 380 2009-09-23 Sea, Germany, and developed by Norderland Projekt GmbH and Strabag SE.

ECN-E--10-006 59 29806 Gode Wind III Offshore Wind Farm 90MW offshore w ind farm located off the coast of Germany Wind Announced / planning begun 90 2011-03-15 Noderney, Germany and developed by Plambeck Neue Energien AG (PNE). Phase III of a larger 573MW project. 1038 H2-20 offshore w ind farm 400MW offshore w ind farm under development by Germany 2015-09-16 Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH Wind Announced / planning begun 400 2002-01-01 Geo mbH

1126 Hakefjorden offshore w ind farm 44 MW offshore w ind farm under development of Sw eden Vindkompaniet AB Wind Announced / planning begun 44 2001-01-01 Vindkompaniet AB

18736 Hastings Zone Offshore Wind Farm Proposed 1,350MW offshore w ind farm located in United Kingdom E.ON Climate & Renew ables GmbH 2018-06-15 Crow n Estate Ltd/THE ; E.ON Climate & Renew ables Wind Announced / planning begun 1350 2009-03-03 the Hastings Zone, south of brighton at the GmbH southeast coast of the UK, and being developed by UK Crow n Estate. 1246 Havsul Offshore Wind Farm Phase II 800MW w ind farm of a 1500MW w ind project in the Norw ay Havgul AS ; Tafjord Kraftselskap 2015-07-19 Havgul AS Wind Announced / planning begun 800 2005-01-13 municipality of Sandoy, Møre og Romsdal County, Norw ay and being developed by Tafjord Kraft AS and Havgul. 21126 Havsul Offshore Wind Farm Phase IV 350MW w ind farm of a 1500MW w ind project in the Norw ay Havgul AS 2015-07-19 Havgul AS Wind Announced / planning begun 350 2005-01-13 municipality of Sandoy, Møre og Romsdal County, Norw ay and being developed by Havgul Clean Energy. 13240 Helsinki Raasepori Inkoo Wind Farm 210MW offshore w ind farm to be co-developed by Finland EPV Energy Oy ; Helsingin Energia EPV Energy Oy ; Helsingin Energia Wind Announced / planning begun 210 2008-06-17 Helsinki Energy and Etela-Pohjanmaan in the Gulf of Finland.

13239 Helsinki Siipyy Offshore Wind Farm 280MW offshore w ind farm to be co-developed by Finland EPV Energy Oy ; Helsingin Energia EPV Energy Oy ; Helsingin Energia Wind Announced / planning begun 280 2008-06-17 Helsinki Energy and Etela-Pohjanmaan in the Gulf of Bothnia.

10059 Hiiuma Offshore Wind Farm 600MW offshore w ind farm to be developed off the Estonia Nelja Energia OU Nelja Energia OU Wind Announced / planning begun 600 2007-11-09 coast of Estonia by Estonian developer 4 Energia.

19808 Hochsee Windpark Nordsee Offshore Wind Farm- A 1500MW extension to the original North Sea site. Germany 2020-11-20 InnoVent GmbH Wind Announced / planning begun 1500 2006-04-06 Extension

1124 Hogo offshore w ind farm 35 MW offshore w ind farm under development of Sw eden Vindkompaniet AB Wind Announced / planning begun 35 2001-01-01 Vindkompaniet AB

1128 Holmsund Offshore Wind Farm 45MW offshore w ind farm under development of Sw eden Vindkompaniet AB Wind Announced / planning begun 45 2001-01-01 Vindkompaniet AB.

19802 Horizont Offshore Wind 400MW offshore w ind farm located 125km north of Germany 2018-09-13 Mainstream Renew able Pow er Ltd Wind Announced / planning begun 400 2008-07-18 Borkum.

19803 Horizont Ost Offshore Wind 400MW w ind farm 121 km north of Borkum. Germany 2018-09-13 Mainstream Renew able Pow er Ltd Wind Announced / planning begun 400 2008-07-11

18301 Inch Cape Offshore Wind Farm 905MW offshore w ind farm located off the Angus United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd ; SeaEnergy RWE NPow er Renew ables Ltd ; SeaEnergy Wind Announced / planning begun 905 2009-02-16 coastline, Scotland, UK and originally co-developed Renew ables Ltd Renew ables Ltd by RWE NPow er Renew ables and SeaEnergy.

19866 Irish Sea Round 3 IA 1050MW w ind farm to be developed as part of a United Kingdom Centrica PLC 2017-07-20 Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 1050 2009-06-01 4.2GW four phase w ind farm and located 15km off the coast of Anglesey, Wales, UK.

19873 Irish Sea Round 3 JA 1050MW w ind farm to be developed as part of a United Kingdom Centrica PLC 2018-11-16 Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 1050 2009-06-01 4.2GW four phase w ind farm and located 15km off the coast of Anglesey, Wales, UK.

60 ECN-E--10-006 19867 Irish Sea Round 3 LA 1050MW w ind farm to be developed as part of a United Kingdom Centrica PLC 2018-10-25 Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 1050 2009-06-01 4.2GW four phase w ind farm and located 15km off the coast of Anglesey, Wales, UK..

19868 Irish Sea Round 3 NA 1050MW w ind farm to be developed as part of a United Kingdom Centrica PLC 2018-06-15 Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 1050 2009-06-01 4.2GW four phase w ind farm and located 15km off the coast of Anglesey, Wales, UK..

1261 Kaliningrad Offshore Wind Farm Proposed 50MW w ind farm off the Kaliningrad Russian Federation Wind Announced / planning begun 50 2001-00-00 coast, near Baltiysk and Cape Taran.

13858 Kaskasi Offshore 400MW project under development by Essent off Germany Deutsche Essent GmbH Deutsche Essent GmbH Wind Announced / planning begun 400 2006-06-07 the North Sea coast of Germany.

25812 Kentish Flats Offshore Wind Farm Extension 51MW offshore w ind farm located in Norfolk, UK to United Kingdom Vattenfall AB 2016-12-31 Vattenfall AB Wind Announced / planning begun 51 2010-05-11 be developed by Vattenfall.

1127 Klasarden offshore w ind farm 44 MW offshore w ind farm under development by Sw eden Vindkompaniet AB Wind Announced / planning begun 44 2001-01-01 Vindkompaniet AB near Gotland.

4209 Kriegers Flak Denmark Offshore Wind Farm III 400MW offshore w ind farm being developed by Denmark WPD AG ; WIND projekt Ingenieur und 2015-08-14 WPD AG ; WIND projekt Ingenieur und Wind Announced / planning begun 400 2006-09-01 WPD and Wind-projekt GmbH. Projektentw icklungs GmbH Projektentw icklungs GmbH

1604 Kriegers Flak Sw eden Offshore Wind Farm II 640MW offshore w ind farm in the Baltic Sea Sw eden Vattenfall AB 2014-10-02 Fred Olsen Production ASA ; WIND projekt Ingenieur Wind Announced / planning begun 640 2004-12-20 betw een Sw eden and Germany and originally und Projektentw icklungs GmbH ; WPD Scandinavia developed by WPD Scandinavia AB, Wind-Projekt AB and Fred Olsen Renew ables. 13657 Kristiina Offshore Wind Farm 240MW offshore w ind farm to be developed by Finland Pohjolan Voima Oy Pohjolan Voima Oy Wind Announced / planning begun 240 2008-07-10 Pohjolan Voima located near Kristiinankaupunki, Finland.

10165 Lake Peipsi Offshore Wind Farm Offshore w ind park planned to be developed by Estonia Eesti Energia AS Eesti Energia AS Wind Announced / planning begun 900 2007-11-10 Estonian utility Eesti Energia in Lake Peipsi, Estona w ith an estimated size of up to 900MW.

27033 Le Treport Offshore Wind Farm 750MW offshore w ind farm located 14km off the France French Republic French Republic Wind Announced / planning begun 750 2010-08-24 coast of Le Treport in northern France and initiated by the Government of France.

14573 Maia Eolis Calvados Offshore Wind Project 250MW w ind farm to be developed by Maia Eolis France Maia Eolis SA Maia Eolis SA Wind Announced / planning begun 250 2008-09-15 located 12 km from the coast of Calvados, Normandy. Expected commissioning 2013.

18281 Mainstream Neart na Gaoithe Scottish Territorial 450MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd ; Fluor Corp ; Fred Mainstream Renew able Pow er Ltd Wind Announced / planning begun 450 2009-02-16 Offshore Wind Farm Scotland, UK, developed by Mainstream Renew able Olsen Production ASA ; Airtricity Developments Pow er Ltd. Scotland Ltd ; Mainstream Renew able Pow er Ltd ; SeaEnergy Renew ables Ltd 31 Mar de Trafalgar Offshore Wind Farm 982MW offshore w ind project to be developed by Spain Acciona Energia SA Acciona Energia SA Wind Announced / planning begun 982 2004-01-01 Acciona SA off the coast of Cape Trafalgar near Cadiz, Spain.

10162 Moncada & Enel Gulf of Gela Wind Farm 575MW w ind farm to be developed by Enel in the Italy Enel SpA ; Moncada Energy Group Srl Enel SpA ; Moncada Energy Group Srl Wind Announced / planning begun 575 2008-07-10 Gulf of Gela off the Sicilian coast.

35710 Monsson Pantelimon Offshore Wind Farm 150MW offshore w ind farm located off the coast of Romania Monsson Alma Srl Monsson Alma Srl Wind Announced / planning begun 150 2011-09-08 the county of Constanta, Roamani and developed by Monsson Alma Srl.

ECN-E--10-006 61

19851 Moray Firth Offshore Wind Farm 1300MW offshore w ind farm located in the Moray United Kingdom Crow n Estate Ltd/THE ; EDP Renovaveis SA ; Crow n Estate Ltd/THE ; EDP Renovaveis SA ; Wind Announced / planning begun 1300 2009-06-03 Firth zone w hich lies in the Highland council area of SeaEnergy Renew ables Ltd SeaEnergy Renew ables Ltd Scotland, UK, co-developed by EDP Renovaveis and SeaEnergy. 24181 Nass & Wind Croisic Offshore Wind Farm 300MW-400MW offshore w ind farm located 12km France Nass & Wind Group 2015-01-01 Nass & Wind Group Wind Announced / planning begun 400 2009-10-09 off the coast of Croisic, Pays de la Loire, France, developed by Nass & Wind.

24185 Nass & Wind St-Brieuc Offshore Wind Farm 240MW offshore w ind farm located in the Bay of France Nass & Wind Group Nass & Wind Group Wind Announced / planning begun 240 2009-10-09 Saint-Brieuc, Bretagne, France, developed by Nass & Wind.

24188 Nass & Wind Winflo Offshore Wind Project 2.5MW-3.5MW offshore w ind farm located off the France Saipem SA ; DCNS SA ; Nass & Wind Group Saipem SA ; DCNS SA ; Nass & Wind Group Wind Announced / planning begun 3,5 2008-11-30 coast of Bretagne, France, developed by a consortium led by Nass & Wind.

1082 NEK Cabo de Trafalgar Offshore Wind Farm 250 MW Offshore w ind farm in Cape Trafalgar to be Spain NEK Umw elttechnik AG NEK Umw elttechnik AG Wind Announced / planning begun 250 2001-01-01 developed by NEK Umw elttechnik of Sw itzerland and NEK Eolica SL.

28679 Neoen Cotenin Offshore Wind Farm 100MW offshore w ind farm in Cotentin, France and France Neoen SA Wind Announced / planning begun 100 2010-07-15 developed by Neoen

28681 Neoen Somme Offshore Wind Farm 250MW offshore w ind farm in Somme, France and France Neoen SA Wind Announced / planning begun 250 2010-07-15 developed by Neoen

28680 Neoen St-Malo Offshore Wind Farm 250MW offshore w ind farm in Saint-Malo, France France Neoen SA Wind Announced / planning begun 250 2010-07-15 and developed by Neoen

32354 Noordoostpolder Urk Offshore Wind Farm 172.8MW offshore w ind farm located in the Netherlands Koepel Windenergie Noordoostpolder Koepel Windenergie Noordoostpolder Wind Announced / planning begun 172,8 2011-01-06 Ijsselmeer sea, near Urk tow n, Netherlands and developed by Koepel Windenergie Noordoostpolder.

19807 Nordlicher Grund Offshore Wind Farm-Extension 1800MW extension to Nordlicher Grund Offshore Germany 2019-06-05 Global Renew able Energy Partners AS ; Eolia Wind Announced / planning begun 1800 2008-06-04 Wind Farm 100km from Helgoland, Germany Renovables SA ; Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH

1087 Northeast Oland offshore w ind farm 84 MW Offshore w ind farm in under development Sw eden E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 84 2001-01-01 by Airicole

32315 Norther Offshore Wind Farm 450MW w ind farm located in the North Sea, Belgium Belgium Electraw inds NV ; Air Energy SA 2015-12-31 Air Energy SA Wind Announced / planning begun 450 2009-06-30 developed by Air Energy SA.

1092 Northern Midsjobanken Offshore Wind Farm 280MW Offshore w ind farm under development by Sw eden E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 280 2001-01-01 Airicole.

15653 Northw ester North Sea Offshore Wind Project 600MW offshore w ind project to be developed Netherlands Evelop International BV ; Blue H Technologies BV ; Evelop International BV ; Blue H Technologies BV ; Wind Announced / planning begun 600 2008-10-23 north of Bligh bank in the North Sea, by the NPM/CNP ; Wagram Invest SA NPM/CNP ; Wagram Invest SA Northw ester Consortium.

48 Npow er Triton Knoll Offshore Wind Farm Phase I Proposed 400MW w ind farm to be developed as United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2014-07-17 RWE NPow er Renew ables Ltd Wind Announced / planning begun 400 2003-12-18 phase I of the 1200MW offshore w ind project by npow er renew ables in The Greater Wash, off the coast of England w here Norfolk meets Lincolnshire.

62 ECN-E--10-006 11233 Npow er Triton Knoll Offshore Wind Farm Phase II Proposed 400MW w ind farm to be developed as United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2015-07-09 RWE NPow er Renew ables Ltd Wind Announced / planning begun 400 2003-12-18 phase II of the 1200MW offshore w ind project by npow er renew ables in The Greater Wash, off the coast of England w here Norfolk meets Lincolnshire. 11234 Npow er Triton Knoll Offshore Wind Farm Phase III Proposed 400MW w ind farm to be developed as United Kingdom RWE NPow er Renew ables Ltd 2016-08-19 RWE NPow er Renew ables Ltd Wind Announced / planning begun 400 2003-12-18 phase II of the 1200MW offshore w ind project by npow er renew ables in The Greater Wash, off the coast of England w here Norfolk meets Lincolnshire. 16227 OceanWind Aegir Offshore Wind Farm The Aegir w ind farm is situated in the southern Norw ay OceanWind AS 2015-06-18 OceanWind AS Wind Announced / planning begun 1000 2008-11-18 Norw egian sector of the North Sea, and is dimensioned for 1,000MW installed capacity.

467 Oriel Windfarm Dundalk Offshore Wind Farm 330MW offshore w ind farm located in the North Ireland Oriel Windfarm Ltd Oriel Windfarm Ltd Wind Announced / planning begun 330 2001-06-01 West Irish Sea, off the coast of Dundalk, County Louth, Ireland, and developed by Oriel Windfarm Limited. 10551 OWP West Offshore Wind Farm 400MW offshore w ind farm to be located 58km Germany Evelop International BV ; Norderland Projekt GmbH ; 2016-10-13 LCO Nature GmbH ; Strabag SE ; Norderland Projekt Wind Announced / planning begun 400 2007-12-06 northw est of the North Sea island of Borkum, and Windreich AG GmbH developed by Evelop BV.

13656 Pohjolan Voima Offshore Wind Project 810MW offshore w ind farm to be developed by Finland Pohjolan Voima Oy Pohjolan Voima Oy Wind Announced / planning begun 810 2008-07-10 Pohjolan Voima located in Hoikkahiue-Luodeleton and Nimettömänmatalan, Finland.

11511 Polish Wind Energy Association Baltic Sea Wind A 300-turbine w ind farm to be developed by the Poland Polskie Tow arzystw o Energetyki Wiatrow ej Polskie Tow arzystw o Energetyki Wiatrow ej Wind Announced / planning begun 250 2008-02-25 Farm Polish Wind Energy Association, in the Baltic Sea offshore from Poland.

1059 Pommersche Bucht Offshore Wind Farm 1000MW offshore pilot w ind farm under Germany Winkra-Energie GmbH 2017-06-08 Winkra-Energie GmbH Wind Announced / planning begun 1000 2001-01-01 development by Winkra Energie.

16266 Pori Offshore Wind Farm Phase 1 36MW offshore w ind farm scheduled to come Finland 2014-02-14 Wind Announced / planning begun 36 2006-12-01 online in 2014.

16267 Pori Offshore Wind Farm Phase 2 30MW offshore w ind farm scheduled to come Finland 2014-11-15 Wind Announced / planning begun 30 2006-12-01 online in 2014.

12113 Pow eo Brittany Offshore Wind Project 200MW offshore w ind farm to be developed by France Pow eo Pow eo Wind Announced / planning begun 200 2008-05-16 Pow eo located off the coast of Brittany, France.

22098 Principle Pow er Portugal Offshore Wind Farm Phase 2MW phase I of the 150MW offshore w ind farm Portugal EDP - Energias de Portugal SA ; Principle Pow er Inc 2011-01-01 EDP - Energias de Portugal SA ; Principle Pow er Inc Wind Announced / planning begun 2 2008-10-21 I located off the coast of Portugal, developed by Principle Pow er and Energias de Portugal (EDP).

11235 Race Bank Offshore Wind Farm 540MW offshore w ind farm located in the Greater United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd AMEC PLC ; Centrica Renew able Energy Ltd Wind Announced / planning begun 540 2003-12-18 Wash region, off the coast of the UK being developed by Centrica and AMEC. Part of the 620MW Race Bank Offshore Wind project. 25818 Race Bank Offshore Wind Farm Extension 80MW offshore w ind farm located in the Greater United Kingdom Centrica Renew able Energy Ltd 2016-12-31 Centrica Renew able Energy Ltd Wind Announced / planning begun 80 2010-05-11 Wash region, off the coast of the UK, to be developed by Centrica. Extension of the 620MW Race Bank Offshore Wind project. 10159 San Michele Offshore Wind Farm 162MW offshore w ind farm under development by Italy Effeventi Srl 2014-06-01 Effeventi Srl Wind Announced / planning begun 162 2005-07-01 Effeventi. Located off the coast of the Moloise region in Italy. It is 9km from Termoli and 13km from Vasto. 19805 Sandbank 24 Offshore Wind Farm Phase II 240MW w ind farm located off the coast of Sylt Germany Vattenfall AB 2019-06-20 Projekt GmbH Wind Announced / planning begun 240 2006-05-17 Island, North Sea, Germany and developed by Projekt GmbH. Phase II of a 816MW w ind farm.

ECN-E--10-006 63

10744 Selvaer Offshore Wind Farm 450MW offshore w ind farm located off the island of Norw ay Nord-Norsk Vindkraft AS 2016-06-10 Nord-Norsk Vindkraft AS Wind Announced / planning begun 450 2007-12-28 Selvaer near Traena in the North of Norw ay, is being developed by Nord-Norsk Vindkraft.

26842 Sikka l-Bajda Offshore Wind Farm 95MW offshore w ind farm located off the coast of Malta Malta Ministry for Resources and Infrastructure Malta Ministry for Resources and Infrastructure Wind Announced / planning begun 95 2010-07-22 Mellieha, Malta and initiated by Malta Ministry for Resources & Infrastructure.

27320 Skreifjella Offshore Wind Farm 140MW offshore w ind farm located 70miles north of Norw ay Havgul AS Havgul AS Wind Announced / planning begun 140 2010-08-31 Oslo, Norw ay and to be developed by Havgul Clean Energy AS.

1045 Sky2000 Offshore Wind Farm 150MW offshore pilot w ind farm developed by Geo Germany Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH ; E.ON Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH ; E.ON Wind Announced / planning begun 150 2001-05-09 mbH and E.ON located in the Mecklenburg Bay Climate & Renew ables GmbH Climate & Renew ables GmbH (Bucht) of the Baltic Sea.

7169 Slupsk Offshore Wind Farm 240 MW offshore w ind farm near the Slupsk region Poland Continental Wind Poland Sp Zoo Continental Wind Poland Sp Zoo Wind Announced / planning begun 240 2007-05-17 of Poland to be developed by PS Wind Management

1231 Slupsk Shoals Offshore Wind Project Proposed 100-turbine, 250MW offshore w ind farm, Poland Morskie Elektrow nie Wiatrow e SA Wind Announced / planning begun 250 2003-09-12 near Slupsk in Poland.

1089 Smygehamn Offshore Wind Farm 100 MW Offshore w ind farm in under development Sw eden E.ON Vind Sverige AB E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 100 2001-01-01 by Airicole

18297 Solw ay Firth Offshore Wind Farm 300MW offshore w ind farm located 30km south- United Kingdom E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd E On Climate & Renew ables UK Blyth Ltd Wind Announced / planning begun 300 2009-02-16 w est of Solw ay Firth, in the Scottish territorial w aters and developed by E.ON Climate & Renew ables UK Developments. 1084 Southeast Oland offshore Wind Farm 181MW Offshore w ind farm under development by Sw eden E.ON Vind Sverige AB E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 181 2002-01-01 Airicole near the island of Oland.

1093 Southern Midsjobanken Offshore Wind Farm 820MW Offshore w ind farm in under development Sw eden E.ON Vind Sverige AB E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 820 2001-01-01 by Airicole.

1091 Southern Oland offshore w ind farm 180MW Offshore w ind farm in under development Sw eden E.ON Vind Sverige AB E.ON Vind Sverige AB Wind Announced / planning begun 180 2001-01-01 by Airicole near the island of Oland, separate from the Southeast Oland project but located near to the 10MW Ytte Stengrund offshore project. 19852 SSE Renew ables and Fluor Firth of Forth Offshore 3500MW offshore w ind farm located in Firth of United Kingdom SSE PLC ; Fluor Corp 2016-08-11 SSE PLC ; Fluor Corp ; Crow n Estate Ltd/THE Wind Announced / planning begun 3500 2009-06-02 Wind Farm Phase III Forth, Scotland and being developed by SSE Renew ables and Fluor.

32309 St-Brieuc Offshore Wind Farm 500MW offshore w ind farm located off the coast of France French Republic French Republic Wind Announced / planning begun 500 2011-06-29 Saint-Brieuc, Region of Brittany, France and being developed by the French Republic.

32310 St-Nazaire Offshore Wind Farm 750MW w ind farm located off the coast of Saint- France French Republic French Republic Wind Announced / planning begun 750 2011-06-29 Nazaire, Region of Pays de la Loire, France and being developed by the French Republic.

12235 Suez Seine-Maritime Wind Farm 750MW offshore w ind farm to be developed by France GDF Suez 2017-06-09 GDF Suez Wind Announced / planning begun 750 2008-06-02 Suez located in the Seine-Maritime region of northern France.

64 ECN-E--10-006

10133 Taggen Offshore Wind Farm 300 MW offshore w ind farm to be developed by Sw eden Vattenfall AB Vattenfall AB Wind Announced / planning begun 300 2007-11-15 Vattenfall off the east coast of Sw eden.

29188 Terna Energy Agios Efstratios Offshore Wind Farm 98MW offshore w ind farm located in Nissia Egou, Greece Terna Energy SA Terna Energy SA Wind Announced / planning begun 98 2010-12-17 Greece being developed by Terna Energy S.A

10134 Trolleboda Offshore Wind Farm 150 MW offshore w ind farm to be developed by Sw eden Vattenfall AB Vattenfall AB Wind Announced / planning begun 150 2007-11-15 Vattenfall off the east coast of Sw eden.

18192 Troms Kraft Vannoya Havkraftverk Wind Farm Proposed 775MW offshore w ind farm to be Norw ay Troms Kraft AS 2017-01-01 Troms Kraft AS Wind Announced / planning begun 775 2009-02-08 developed by Troms Kraft located north of Norw egian city Tromso.

462 Tunes Plateau Offshore Wind Farm 250MW offshore w ind farm proposed by B9 Energy United Kingdom Renew able Energy Systems Ltd ; B9 Energy 2013-08-21 Renew able Energy Systems Ltd ; B9 Energy Wind Announced / planning begun 250 2003-05-21 and Airtricity to be locatedbetw een 5km and 10km off the north coast of Northern Ireland and Inishow en peninsula. 1037 Uthland Offshore Wind Farm 400 MW offshore w ind farm under development by Germany Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH 2018-06-08 Gesellschaft fur Energie und Oekologie mbH Wind Announced / planning begun 400 2001-01-01 Geo mbH in the North Sea.

19804 Vattenfall Nordpassage Offshore Wind Farm 480MW proposed project in Germany's North Sea. Germany 2018-06-09 Vattenfall AB Wind Announced / planning begun 480 2008-05-07

979 Vlakte van de Raan Offshore Wind Farm 100MW offshore w ind farm proposed by Electrabel. Belgium Electrabel SA Electrabel SA Wind Announced / planning begun 100 2002-06-25

25817 Walney Island Offshore Wind Farm Extension 750MW offshore w ind farm located off the coast of United Kingdom DONG Energy A/S 2016-12-31 DONG Energy A/S Wind Announced / planning begun 750 2010-05-11 Cumbria County, England, UK and to be developed by Dong Energy.

1024 Weisse Bank Offshore Wind Farm 600MW offshore w ind farm under development by Germany Energiekontor AG 2017-06-08 Energiekontor AG Wind Announced / planning begun 600 2005-01-01 Energiekontor AG.

51 Westermost Rough Wind Pow er Project Proposed 240MW offshore w ind farm to be United Kingdom DONG Energy A/S 2014-07-01 DONG Energy A/S Wind Announced / planning begun 240 2003-12-18 developed in the Greater Wash strategic area by Dong Energy.

14992 Wiatropol Pomorze Offshore Wind Farm 99MW offshore w ind farm to be developed 4km to Poland Greentech Energy Systems Polska Sp zoo Greentech Energy Systems Polska Sp zoo Wind Announced / planning begun 99 1999-01-01 7km from the beaches of the Krokow a district, Poland by Wiatropol International.

18298 Wigtow n Bay Offshore Wind Farm 280MW offshore w ind farm located 20km south- United Kingdom DONG Energy A/S DONG Energy A/S Wind Announced / planning begun 280 2009-02-16 east of the Wigtow n, in the Scottish territorial w aters and developed by Dong Wind (UK) Ltd.

13857 WPD AG Kaikas Offshore Wind Farm 660MW project under development by WPD off the Germany WPD AG 2018-06-15 WPD AG Wind Announced / planning begun 660 2007-06-05 North Sea coast of Germany.

21679 WPD Aiolos Offshore Wind Farm 930MW w ind farm to be developed by WPD and Germany WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 930 2008-12-31 located in the Nordsee in Germany.

ECN-E--10-006 65

21693 WPD Baci Margherita Offshore Wind Farm 720MW w ind farm to be developed by WPD and Italy WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 720 2009-09-15 located in the Adriatic Sea off the shores of Baci, Italy.

11006 WPD Calvados Offshore Wind Project 250MW offshore w ind farm located off the coast of France WPD AG 2013-01-01 WPD AG Wind Announced / planning begun 250 2008-01-28 Calvados, Normandy and to be developed by WPD AG.

14571 WPD Fecamp Offshore Wind Farm 300MW w ind farm to be developed by WPD located France WPD AG 2013-01-01 WPD AG Wind Announced / planning begun 300 2008-09-15 near Fecamp, Upper Normandy. Expected commissioning 2013.

21692 WPD Gargano North Offshore Wind Farm 680MW w ind farm to be developed by WPD and Italy WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 680 2009-09-15 located in the Adriatic Sea off the shores of Baci, Italy.

13856 WPD He Dreit II 400MW project under development by WPD AG Germany WPD AG 2018-06-15 WPD AG Wind Announced / planning begun 400 2007-06-25 located off the North Sea coast of Germany.

21686 WPD Korsnas Wind Farm 600MW offshore w ind farm to be developed by Finland WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 600 2008-04-30 WPD in the Gulf of Bothnia, Finland.

13862 WPD Notos Offshore Wind Farm 145MW offshore w ind project that is being planned Germany WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 145 2007-06-05 by WPD in Germany.

14683 WPD Nynashamn Offshore Wind Project 180MW offshore w ind farm located near Sw eden WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 180 2008-07-31 Nynashamn, Oja province, Sw eden and developed by WPD AG.

16268 WPD Suurhiekka Offshore Wind Farm 400MW offshore w ind farm w est of the Oulo region Finland WPD AG 2015-06-10 WPD AG Wind Announced / planning begun 400 2008-05-01 in the Gulf of Bothnia, Finland and being developed by WPD.

14569 WPD Vendee Offshore Wind Farm 600MW w ind farm to be developed by WPD located France WPD AG 2015-01-15 WPD AG Wind Announced / planning begun 600 2008-09-15 off the coast of Vendee. Expected commissioning 2015.

21694 WPD XYZ w ind Portfolio 1450MW w ind farm to be developed by WPD and France WPD AG WPD AG Wind Announced / planning begun 1450 2009-09-15 located in France.

89681

66 ECN-E--10-006 D. Windaanbod geïdentificeerde projecten Europa

Average Distance From Number Distance Operation / Turbine Turbine Installed Hub Centre Centre Water Landfall to Distance to Wind Annual Stated Renew able of From Capacity Project Name Abstract Country Current Owner Commissionin Original Developer Status diameter capacity Capacity height latitude longitude Lay-out Depth at Grid Constructio speed generation Project Source Internet sources Project ID turbine Substation to factor [-] g Date [m] [MW] [MW] [m] ['North] ['East] Project Site Connection n Port (km) [m/s] [GWh] Cost [M€] s Landfall [km] [m] [km] 276 Alpha Ventus 60MW offshore w ind farm Germany EWE AG ; Vattenfall 2010-04-27 PROKON Nord Commissioned 116/126 5 12 60 90/92 54,013 6,605 Four row s 42/33 .. 45 45 9,92 220 0,42 250 Prässler and http://w w w .alpha- Offshore Wind located 45km north of Europe AG ; E.ON Energiesysteme GmbH ; Schächtele, ventus.de/fileadmin/user_upload/a Farm Borkum, Low er Saxony, Climate & Renew ables Enertrag AG 2012 v_Factsheet_en_May_2011.pdf Germany and originally GmbH (forthcoming) developed by Prokon Nord & Enertag. 1675 Arklow Bank 25.2MW pilot offshore w ind Ireland SSE Renew ables 2004-12-31 SSE Renew ables Holdings Commissioned 103 3,6 7 25,2 74 52,789 -5,949 3.5/5 10 9,0 95,0 0,43 http://w w w .pow eredgenerators.c Offshore Wind project located 10km off the Holdings UK Ltd UK Ltd ; GE Wind Energy om/w ind/offshore/arklow - Farm coast of Arklow on the LLC bank.php Arklow Bank in Ireland and developed jointly by GE Wind Energy and Airtricity.

1226 Baltic I Offshore 48.3MW offshore w ind Germany EnBW Energie Baden- 2011-03-04 Offshore Ostsee Wind AG Commissioned 93 2,3 21 48,3 67 54,609 12,651 18/16 .. 19 16 8,95 185 0,44 200 Prässler and http://w w w .offshorew ind.biz/201 Wind Farm farm located approximately Wuerttemberg AG Schächtele, 1/05/02/enbw -officially-opens- 16 km north of the 2012 baltic-1-offshore-w ind-farm- Darss/Zingst peninsula in (forthcoming) germany/ the Baltic Sea, Germany 15772 BARD Hooksiel 5MW offshore w ind project Germany Bard Engineering 2008-10-24 Bard Engineering GmbH Commissioned 122 5 1 5,0 90 53,6374 8,104 5/16 .. 19 0,4 N/A N/A N/A Offshore Wind developed 500 metres off GmbH Demonstration the coast of Project Wilhelmshaven, Germany, by BARD Engineering 775 Beatrice Offshore 10MW offshore w ind farm United Talisman Energy UK 2007-11-30 Talisman Energy UK Ltd ; Commissioned 126 5,08 2 10,2 107 59,098 -3,078 45/44 25 10,5 40 0,45 51 Wind Farm located in Beatrice, Kingdom Ltd ; SSE PLC SSE PLC Scotland, UK and co- developed by Scottish and Southern Energy (SSE) and 3789 Belw ind Offshore 165MW offshore w ind farm Belgium Rabobank International 2010-12-09 Evelop International BV Commissioned 90 3 55 165,0 72 51,670 2,802 28/20 .. 37 46 10,16 550 0,38 614 Prässler and http://belw ind.eu/en/facts-and- Wind Farm Phase I located on Bligh Bank, ; SHV Holdings NV ; Schächtele, figures/ Zeebrugge, Belgium, ParticipatieMaatschapp 2012 originally developed by ij Vlaanderen NV ; (forthcoming) Evelop, a subsidiary of Colruyt SA ; Meew ind 6066 Bockstigen 2.75 MW pilot offshore Sw eden Vindkompaniet AB 1997-06-01 Seacore Ltd Commissioned 37 0,55 5 2,8 40,5 57,036 18,150 Cluster 6/5.5 .. 6.5 4 N/A 8,3 0,34 4 http://w w w .energiemeteorologie.d Offshore Wind w ind farm in Sw eden. e/publications/w ind/conference/1 Farm 999/ew ec_nice/Offshore_w ind_f arm_bockstigen_installation_and_ operation_experience.pdf 137 BOW Barrow 90MW w ind farm 7km United DONG Energy A/S ; 2006-09-22 Warw ick Energy Ltd/United Commissioned 90 3 30 90 75 53,988 -3,270 Four row s 23/15 .. 20 27 7,5 9 305 0,39 205 http://w w w .bow ind.co.uk/keyfact Offshore Wind offshore from Barrow -in- Kingdom Centrica Renew able Kingdom s.shtml Farm Furness, Cumbria County, Energy Ltd UK and originally developed by Warw ick Energy. 141 Burbo Bank 90MW offshore w ind farm United Elsam A/S 2007-10-31 Dong Energy Burbo UK Ltd Commissioned 107 3,6 25 90 84 53,483 -3,176 Three row s 6/2 .. 8 6,4 9 315 0,40 181 http://w w w .pow er- Offshore Wind located near Burbo Bank, Kingdom technology.com/projects/burbow i Farm Liverpool, UK and originally nd/ developed by SeaScape Energy Ltd. 30643 DEWI 5MW offshore w ind farm Germany DEWI GmbH 2008-12-31 DEWI GmbH ; Bard Commissioned Wilhelmshaven located near Engineering GmbH Offshore Test Wilhelmshaven, Low er Field Saxony, Germany and developed by DEWI GmbH.

6067 Dronten offshore 16.8 MW offshore w ind Netherlands Nuon Energy NV 1996-12-31 Nuon Energy NV Commissioned 43 0,6 28 16,8 50 52,598 5,589 2/2 .. 3 0,02 N/A 51,3 0,35 http://w w w .w ind-energy-the- w ind farm farm off the coast of facts.org/en/part-3-economics-of- Netherlands developed by w ind-pow er/chapter-2-offshore- Nuon. developments/

15075 Dynaw ind Vänern 30MW offshore w ind farm Sw eden Morphic Technologies 2010-05-18 DynaWind AB Commissioned 100 3 10 30 90 59,262 13,387 7/3 .. 13 7 7,4 90 0,34 51 Offshore Wind located on Vänern Lake, AB Farm 7km south of Gasslingegrund, Karlstad Kommun, Sw eden, and 136 E.ON Nysted 165.6MW offshore w ind Denmark DONG Energy A/S ; 2004-01-09 Seas NVE Commissioned 82,4 2,3 72 165,6 69 54,549 11,714 Carré 8/6 .. 10 10 N/A 489 0,34 268 http://w w w .dongenergy.com/Site Rodsand I farm located off the island PensionDanmark A/S ; CollectionDocuments/NEW%20Cor Offshore Wind of Lolland in south-east Stadtw erke Luebeck porate/Nysted/WEB_NYSTED_UK. Farm Denmark and orginally GmbH pdf developed by Dong, Energi 2326 E.ON Blyth 4MW offshore w ind farm United E On Climate & 2000-12-07 Blyth Offshore Wind Ltd Commissioned 66 2 2 4,0 62 55,1361 -1,4899 8/6 .. 11 1 7,2 10,5 0,30 6,6 Offshore Wind located off the coast of Kingdom Renew ables UK Blyth Farm Blyth in Northumberland, UK Ltd and developed by Blythe Offshore Wind Ltd.

ECN-E--10-006 67 184 E.On Robin Rigg 180MW offshore w ind farm United E.ON UK PLC 2010-09-16 Energy Future Holdings Corp Commissioned 90 3 60 180 84 54,760 -3,710 6/4 .. 13 12 Offshore Wind located 12km offshore Kingdom Farm Cumbria County, UK and originally developed by Energy Future Holdings 147 Edison Mission 90MW offshore w ind farm United RWE NPow er 2009-12-02 Renew able Development Co Commissioned 107 3,6 25 90 80 53,380 -3,644 10/6.5 .. 12 8 Energy & RDC located off the North Wales Kingdom Renew ables Ltd Ltd ; Edison Mission Group Rhyl Flats coast, United Kingdom Inc Constable Bank originally co-developed by Offshore Wind Edison Mission Energy and 275 Egmond aan Zee 108MW offshore w ind farm Netherlands NoordzeeWind BV 2007-01-01 NoordzeeWind BV Commissioned 90 3 36 108 70 52,606 4,421 20/18 .. 20 18 Offshore Wind located at Egmond aan Zee, Farm Netherlands and developed by North Sea Wind. 65 Elsam Blavands 160MW offshore w ind farm Denmark Elsam A/S ; Vattenfall 2002-07-01 Elsam A/S Commissioned 80 2 80 160 70 55,486 7,840 Carré 9/6 .. 14 20 Huk Horns Rev located in Blavands Huk, AB Offshore Wind Denmark and developed by Farm Elsam. 1027 Enova Ems-Emden 4.5MW semi-offshore w ind Germany EWE AG ; Enercon 2004-10-20 ENOVA Energiesysteme Commissioned 4,5 1 4,5 100 3 10 Nearshore Wind farm developed by Enova GmbH ; ENOVA GmbH & Co KG Farm GmbH and located off the Energiesysteme GmbH South quay of the city & Co KG Emden, Germany. 187 Evelop Princess 120MW offshore w ind farm Netherlands Econcern NV ; Energy 2008-06-04 Evelop International BV Commissioned 80 2 60 120 59 52,589 4,223 21.5/19 .. 24 23 Amalia Offshore located 23km off the coast Investment Holdings Wind Farm of IJmuiden, Netherlands, BV ; ING European and developed by Infrastructure Fund Econcern's subsidiary, 26731 Floating Pow er Floating Pow er has Denmark Floating Pow er Plant 2010-06-14 Floating Pow er Plant A/S Commissioned Poseidon 37 commissioned their sub-MW A/S Offshore Wind floating w ave and w ind Farm energy device near Onsevig in the southern 278 Frederikshavn 7.6MW offshore w ind farm Denmark Elsam A/S 2003-06-20 Elsam A/S Commissioned 90/82/90 2,533 3 7,6 80 57,443 10,564 20/1 .. 4 4,5 Offshore Wind located at Frederikshavn, Farm I Denmark and developed by Elsam AS. 34 Gunfleet Sands 108MW offshore w ind farm United Marubeni Corp ; DONG 2010-06-15 GE Wind Energy LLC Commissioned 107 3,6 30 108 75,5 51,730 1,238 8/2 .. 15 7 Offshore Wind located 7km off the coast of Kingdom Energy A/S Farm Phase I Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE Wind 42 Gunfleet Sands 64MW offshore w ind farm United Marubeni Corp ; DONG 2010-06-15 DONG Energy A/S Commissioned 107 3,6 18 64,8 75,5 51,730 1,238 15/2 .. 15 7 Offshore Wind located 7km off the coast Kingdom Energy A/S Farm Phase II from Clacton-on-Sea, Essex County, UK and originally developed by GE 1470 Horns Rev 209MW offshore w ind farm Denmark DONG Energy A/S ; 2009-09-17 ENERGI E2 AS Commissioned 93 2,3 91 209,3 68 55,601 7,583 15/6 .. 14 30 Offshore Wind off the coast of Denmark, Vattenfall AB Farm Expansion developed by Dong Energy and Vattenfall.

68 ECN-E--10-006

150 Inner Dow sing 97.2MW offshore w ind United Centrica Renew able 2009-03-31 Offshore Wind Pow er Ltd Commissioned 107 3,6 27 97,2 80 53,192 0,447 10/6 .. 13 5 N/A 297 0,35 337 http://w w w .centrica.com/files/pdf Offshore Wind farm located off the coast Kingdom Energy Ltd ; TCW /centrica_energy/lynn_and_inner_ Farm of Lincolnshire, England, UK Asset Management Co dow sing_new sletter.pdf and orginally developed by Offshore Wind Pow er. 182 Kentish Flats 90MW offshore w ind farm United Vattenfall AB 2005-09-30 Global Renew able Energy Commissioned 90 3 30 90 70 51,462 1,093 Five row s 5 8,5 8,7 285 0,36 154 http://w w w .vattenfall.co.uk/en/ke Offshore Wind located in Norfolk, UK and Kingdom Partners AS ntish-flats.htm Farm originally developed by Global Renew able Energy Partners (GREP). 6070 Lely Offshore 2MW pilot offshore project Netherlands 1994-06-01 Commissioned 40 0,5 4 2,0 39 52,797 5,119 Single line 7.5/4 .. 5 0,75 7,7 4,0 0,34 Wind Farm in Netherlands.

1471 Lillgrund Oresund 110MW offshore w ind farm Sw eden Vattenfall AB 2008-06-03 Vattenfall AB Commissioned 93 2,3 48 110,4 68 55,511 12,779 7/4 .. 10 10 8,5 330 0,34 197 http://pow erplants.vattenfall.com/ Offshore Wind located in Malmo, Sw eden, pow erplant/lillgrund Farm and developed by Vattenfall.

148 Lynn Offshore 97.2MW offshore w ind United Centrica Renew able 2009-03-31 AMEC PLC Commissioned 107 3,6 27 97,2 80 53,137 0,459 10/6 .. 13 5 N/A 297 0,35 337 Wind Farm farm off the coast of Kingdom Energy Ltd ; TCW Lincolnshire, England, UK, Asset Management Co originally developed by AMEC. 498 Middelgrunden The Middelgrunden Wind Denmark DONG Energy A/S ; 2001-05-06 Middelgrunden Wind Turbine Commissioned 76 2 20 40 64 55,691 12,671 Curved line 5/2 .. 6 3/3 .. 5 7,4 100 0,29 47 http://w w w .ontario- Offshore Wind Cooperative and Middelgrunden Wind Cooperative IS ; Kopenhavns sea.org/Storage/29/2118_doc1.pd Farm Copenhagen Energy built a Turbine Cooperative IS Energi f local offshore w ind farm w ith a capacity of 40MW. 31287 N.prior 5MW w ind farm located in Germany Private Investor 2004-12-31 PROKON Nord Commissioned Bremerhaven I Bremerhaven, Bremen, Energiesysteme GmbH Offshore Wind Germany developed by Farm N.prior energy. 31292 N.prior 5MW w ind farm located in Germany Private Investor 2006-12-31 PROKON Nord Commissioned Bremerhaven II Bremerhaven, Bremen, Energiesysteme GmbH Offshore Wind Germany developed by Farm N.prior energy. 31293 N.prior 10MW w ind farm located in Germany Private Investor 2008-12-31 PROKON Nord Commissioned Bremerhaven III Bremerhaven, Bremen, Energiesysteme GmbH Offshore Wind Germany developed by Farm N.prior energy. 20 North Hoyle 60MW offshore w ind farm United Beaufort Wind Co 2003-11-21 RWE NPow er Renew ables Commissioned 80 2 30 60 67 53,418 -3,448 Five row s 9/7 .. 11 7 N/A 197,4 0,38 118 Offshore Wind located betw een Rhyl and Kingdom Ltd Farm Prestatyn, 4-5 miles off the North Wales coast, UK and developed by Npow er 16264 PVO Kemi Ajos 15MW offshore w ind farm Finland Pohjolan Voima Oy 2009-12-30 Pohjolan Voima Oy Commissioned 100 3 5 15 90 65,655 24,531 3/3 .. 8 2,6 N/A 80 0,61 50 http://w w w .pohjolanvoima.fi/fileba Wind Farm Phase located in Ajos Harbour, nk/22409- II Kemi Ajos in Northern Kemi_w ind_farm_09_eng.pdf Finland and developed by Pohjolan Voima Oy. 455 Rodsand II 207MW offshore w ind farm Denmark E.ON Sverige AB 2010-10-07 E.ON Sverige AB ; DONG Commissioned 93 2,3 90 207 68,5 54,556 11,547 Five row s 12/7.5 .. 12.5 9 N/A 517 0,29 400 http://w w w .thew indpow er.net/w i Offshore Wind developed by Dong Energy, Energy A/S ; PER Aarsleff ndfarm_en_7400_rodsand-ii.php Farm located south of the Danish A/S island of Lolland in the Baltic Sea. 6064 Ronland Offshore 17.2MW offshore w ind Denmark Ronland Community 2003-01-31 Ronland Community Commissioned 80/82.4 2,15 8 17,2 78/79 56,663 8,220 1 0,2 N/A 43 0,29 http://w w w .thew indpow er.net/w i Wind Farm farm located at Lemvig, Investors Investors ndfarm_en_7393_ronland.php Denmark and developed by the Ronland Community Investors. 13863 Rostock 2.5MW w ind farm located Germany Nordex SE ; WIND 2006-12-31 Nordex SE ; WIND projekt Commissioned 90 2,5 1 2,5 80 2 0,5 N/A Demonstration off the quay of Rostock, projekt Ingenieur und Ingenieur und Offshore Wind Mecklenburg-Western Projektentw icklungs Projektentw icklungs GmbH Farm Pomerania, developed by GmbH WIND-projekt. 499 Samsø Offshore 23MW offshore w ind farm Denmark Seas NVE 2003-02-08 Seas NVE Commissioned 82,4 2,3 10 23 61,2 55,723 10,584 Line 14.5/11 .. 18 3,5 7,1 70,3 0,35 30 http://w ind.nrel.gov/public/SeaCon Wind Farm located south of Samsø /Proceedings/Copenhagen.Offsho Island, Denmark and re.Wind.2005/documents/papers/ developed by Seas NVE. Cases/H.Bjerregaard_Samsoe_off shore_w ind_park_2_years_statu 135 Scroby Sands 60MW offshore w ind farm United E On Climate & 2004-12-13 E On Climate & Renew ables Commissioned 80 2 30 60 68 52,646 1,788 Three row s 4/2 .. 10 2,3 8,6 158 0,30 111 http://w w w .decc.gov.uk/assets/d Offshore Wind located 2.5km off the coast Kingdom Renew ables UK Blyth UK Blyth Ltd ecc/w hat%20w e%20do/lc_uk/ic_ Farm of Great Yarmouth, Ltd business/env_trans_fund/w ind_g England, UK and developed rants/file46398.pdf by E.ON UK Renew ables

ECN-E--10-006 69

20394 Sprogø Offshore 21MW offshore w ind farm Denmark Sund & Baelt Holding 2009-12-04 Sund & Baelt Holding A/S Commissioned 90 3 7 21 70 55,343 10,958 10/6 .. 15 1 66 0,36 http://w w w .sundogbaelt.dk/gamm Wind Farm located north of Sprogø, A/S el/Menu/Storeb%C3%A6lt/Vindm Denmark and developed by %C3%B8ller/Havpattedyr Sund & Baelt A/S. 12196 StatoilHydro 2.3MW floating offshore Norw ay Statoil ASA 2009-09-09 Statoil ASA Commissioned 10 Hyw ind Offshore w ind turbine located 10km Pilot Wind Turbine off the Norw egian coast, near Karmoy, Norw ay and developed by Statoilhydro. 28800 Suomen Meri Pori 2.3MW w ind farm located in Finland Suomen Hyotytuuli Oy 2010-09-30 Suomen Hyotytuuli Oy Commissioned Wind Farm Phase Pori, Finland and developed II and operated by Suomen Hyotytuuli Oy. Phase I of the 12.3MW Suomen Meri 52 Thanet Offshore 300MW offshore w ind farm United Vattenfall AB 2010-09-30 Warw ick Energy Ltd/United Commissioned 90 3 100 300 70 51,431 1,633 22.5/14 .. 23 12 10,06 960 0,37 1049 Prässler and http://w w w .eib.org/attachments/g Wind Farm located off the coast of Kingdom Kingdom Schächtele, eneral/events/bei_hamburg_2011 Kent county, UK and 2012 1006_friedrichs.pdf originally developed by (forthcoming) Warw ick Energy. 14 Thornton Bank 30MW offshore w ind farm Belgium C-Pow er NV 2009-06-24 C-Pow er NV Commissioned 126 5 6 30 59 51,544 2,938 25/12 .. 28 28,2 10,20 92 0,35 152,8 Prässler and http://w w w .c- Offshore Wind located near Thornton Schächtele, pow er.be/index_en.html Farm Phase I Bank, North Sea, Belgium 2012 and developed by C-Pow er (forthcoming) NV. Phase I of the 325MW 6069 Tunø Knob 5MWThornton offshore Bank wOffshore ind farm Denmark DONG Energy A/S 1995-06-01 DONG Energy A/S Commissioned 39 0,5 10 5,0 40,5 55,968 10,355 Tw o row s 4/3 .. 5 6 7,4 13,4 0,31 Offshore Wind off the coast of Tunø Knob Farm and developed by Dong Energy. 1300 Utgrunden 10.5MW w ind farm located Sw eden Vattenfall AB 2000-12-30 GE Wind Energy LLC Commissioned 70 1,5 7 10,5 65 56,344 16,280 Cluster 7/7 .. 10 12,5 8,5 38 0,41 Offshore Wind in in Kalmarsund, Sw eden Farm developed by Enron (now GE) Wind. 6065 Vindeby Offshore 5MW offshore w ind farm Denmark Seas NVE 1991-06-06 Seas NVE Commissioned 35 0,45 11 5,0 37,5 54,969 11,129 Tw o row s 4/2.5 .. 5 2,5 7,5 11 0,26 10 Wind Farm developed by SEAS-NVE located off the coast of Denmark. 43 Walney Island 183.6MW w ind farm located United DONG Energy A/S ; 2011-05-11 DONG Energy A/S Commissioned 107 3,6 51 183,6 83,5 54,045 -3,502 15/21 .. 26 29 15 9,78 561 0,35 933 Prässler and http://w w w .dongenergy.com/Site Offshore Wind 15km off the shore of Kingdom SSE PLC ; PGGM NV ; Schächtele, CollectionDocuments/w ind/w alney Farm Phase I Cumbria County, UK and Triodos Investment 2012 /Walney_Offshore_Windfarm.pdf developed by Dong Energy. Management BV (forthcoming) Phase I of 367.2MW Walney 1134 Yttre Stengrund 10MWIsland Windw ind Farm.farm located in Sw eden Vattenfall AB 2001-12-31 AMEC PLC Commissioned 72 2 5 10,0 60 56,167 16,021 Line 8/6 .. 8 4 7,1 30 0,34 13 Offshore Wind Kalmarsund, Kalmar and Farm developed by Vattenfall AB.

462,87 11,2895122

70 ECN-E--10-006 E. Turbineleveranciers in grootste projecten Europa

The 25 largest operational offshore wind farms

The locations of 22 of the 25 largest operational offshore wind farms This is a list of the top 25 offshore wind farms that are currently operational, rated by nameplate capacity. In the case of a tied bottom place in the table, the wind farm with the earliest commissioning date is used.

Capacity Commis-

Wind farm Country Coordinates Turbines and model

(MW) sioned

United

Thanet 300 01°38′E 100 × Vestas V90-3MW 2010 Kingdom 51°26′N

Horns Rev II 209 Denmark 55°36′00″N7°35′24″ 91 × Siemens 2.3-93 2009

Rødsand II 207 Denmark 90 × Siemens 2.3-93 2010

54°33′0″N11°42′36″E

Lynn and In- United 194 53°07′39″N00°26′10″ 54 × Siemens 3.6-107 2008 ner Dowsing Kingdom

United 51 × Siemens SWT-3.6-

Walney 1 184 54°02′38″N3°31′19″ 2011 Kingdom 107

Robin Rigg United

180 54°45′N 3°43′W 60 × Vestas V90-3MW 2010 (Solway Firth) Kingdom

Gunfleet United 172 51°43′16″N1°17′31″ 48 × Siemens 3.6-107 2010

Sands Kingdom

Nysted 166 Denmark 72 × Siemens 2.3 2003

(Rødsand I) 54°33′0″N11°42′36″E

ECN-E--10-006 71 Capacity Commis-

Wind farm Country Coordinates Turbines and model

(MW) sioned

Bligh Bank 165 Belgium 55 × Vestas V90-3MW 2010

(Belwind) 51°39′36″N2°48′0″E

Horns Rev I 160 Denmark 55°31′47″N7°54′22″ 80 × Vestas V80-2MW 2002

Princess Ama- Netherlan 120 52°35′24″N4°13′12″ 60 × Vestas V80-2MW 2008 lia ds

Lillgrund 110 Sweden 55°31′N 12°47′E 48 × Siemens 2.3-93 2007

Egmond aan Netherlan 108 36 × Vestas V90-3MW 2006

Zee ds

Donghai Brid- 102 China 30°46′12″N121°59′3 34 × Sinovel SL3000/90 2010 ge

8″E

United

Kentish Flats 90 30 × Vestas V90-3MW 2005

Kingdom 51°27′36″N1°5′24″E

United

Barrow 90 3°17′W 30 × Vestas V90-3MW 2006 Kingdom 53°59′N

United

Burbo Bank 90 03°10′W 25 × Siemens 3.6-107 2007 Kingdom 53°29′N

United

Rhyl Flats 90 03°39′W 25 × Siemens 3.6-107 2009 Kingdom 53°22′N

United

North Hoyle 60 3°24′W 30 × Vestas V80-2MW 2003 Kingdom 53°26′N

United

Scroby Sands 60 52°38′56″N1°47′25″ 30 × Vestas V80-2MW 2004 Kingdom

6 × REpower 5M,

Alpha Ventus 60 Germany 6°36′E 6 × AREVA Wind 2009 54°1′N M5000-5M

Baltic 1 48 Germany 54°36′36″N12°39′0″ 21 × Siemens 2.3-93 2011

20 × Bonus (Siemens)

Middelgrunden 40 Denmark 55°41′27″N12°40′13″ 2001 2MW

Jiangsu Ru- 2 × 3 MW, 2 × 2.5 MW, 32 China 2010 dong Wind 6 × 2 MW, 6 × 1.5 MW

72 ECN-E--10-006 Capacity Commis-

Wind farm Country Coordinates Turbines and model

(MW) sioned

Farm

Kemi Ajos I + 30 Finland 10 × WinWinD 3MW 2008 II

ECN-E--10-006 73 Top 10 under construction This is a list of the 10 largest offshore wind farms currently under construction.

Wind Capaci- Country Coordinates Turbines and model Completion

farm ty (MW)

London Ar- United ray 630 51°38′38″N 01°33′ 175 × Siemens 3.6-120 2012 Kingdom

(Phase I) 13″E

Greater United 504 51°52′48″N 1°56′2 140 × Siemens 3.6-107 2012

Gabbard Kingdom

4″E

Trianel Bor- German 80 × Areva Multibrid 2012 (Phase 1) / 400

kum West II y M5000 2015 (Phase 2)

BARD Off- German

400 54°22′N 5°59′E 80 × BARD 5.0 2012 shore 1 y

Sheringham United

315 53°7′N 1°8′E 88 × Siemens 3.6-107 2012 Shoal Kingdom

United

Lincs 270 53°11′00″N 00°29′ 75 x 3.6MW 2012 Kingdom

00″E

Walney United 183.6 51 x Siemens 3.6 2012 Kingdom Phase 2

United

Ormonde 150 3°24′W 30 × REpower 5M 2012 Kingdom 54°6′N

Thornton- bank Phase 147.6 Belgium 24 x REpower 6M 2013 2

Datang 49.5 China 33 x 1.5 MW 2011

Laizhou III

74 ECN-E--10-006 F. Voorbeelden financieringsvormen

Deze bijlage toont een aantal voorbeelden van de financiering van offshore wind projecten, waarbij verschillende combinaties van financiering aan bod komen. De informatie komt uit de Bloomberg New Energy Finance database.

Financiering van de balans door energiebedrijven Walney Island Offshore Wind Farm has a planned capacity of 367.2 MW located 15km off the shore of Cumbria County, UK and developed by Dong Energy and Scottish and Southern Ener- gy (SSE). A group of investors obtained 24,8% ownership 6 months before commissioning.

 In November 2007, the UK Department for Business, Enterprise and Regulatory Re- form granted approval for the wind farm, expecting commercial operation in 2010.  Dong Energy acquired a 25.1% stake in the project in December 2009 (£17m (USD 27.2m) subject to operational performance), and SSE agreed to paying a prorated share of construction costs. SSE had invested a further £60m (USD 91.4m) in Phase I by 31 March 2010.  In December 2010, a consortium consisting of PGGM and Dutch Ampere Equity Fund, managed by Triodos Investment Management, acquired a 24.8% stake in the full 367 MW wind farm. They refinanced a £200m (USD 326m) loan from Dong for their ownership share in April 2011.  The project was commissioned on 11 May 2011.  The European Investment Bank (EIB) provided £52m (USD 83.16m) in debt funding for the acquisition of the project's offshore transmission link, which cost £105.4m (USD 168.56m). The remainder was equity-funded.

Financiering van de balans door energiebedrijf met publieke lening Rodsand II Offshore Wind Farm’s 207 MW capacity is located south of the Danish island of Lolland in the Baltic Sea. Financing was through a combination of equity from the owner E.ON and a public loan from the Nordic Investment Bank (NIB).

 Developed by Dong Energy, owning 80% of the project.  On 22 May 2007, Dong withdrew from the project, and E.ON Sverige obtained control of 100%.  On 19 December 2008, the NIB provided a €100m (USD 144.4m) loan to the project. E.ON funded the remainder of the project cost off its balance sheet.  In July 2010, the offshore wind farm was completed and commissioned officially in autumn of that year.

ECN-E--10-006 75 Financiering met project finance The Princess Amalia Offshore Wind Farm (120 MW)is located 23km off the coast of IJmuiden, Netherlands, and was developed by Econcern's subsidiary, Evelop. In 2006, it was the first offshore wind project to be built using project finance.

 In February 2002 permission to construct and operate the plant was issued. Construction work started in early 2005.  Eneco obtained a 50% stake in the Princess Amalia in July 2006.  In October 2006, Evelop secured €219m (USD 274.8m) in project finance, from Dexia and Rabobank. The equity contribution was not disclosed.  In May 2008 ING European Infrastructure Fund acquired a 24.9% stake in the project. On 4 June 2008, Princess Amalia was commissioned.  In June 2009, Econcern was announced bankrupt.

Financiering met project finance en publieke lening Thornton Bank Offshore Wind Farm was developed by C-Power NV near Thornton Bank, North Sea, Belgium. Phase I had a capacity of 30 MW, I of the total 325 MW. It was debt- financed, backed by financial support from the EU recovery plan.

 Construction on Thornton Bank wind farm started in May 2007, after C-Power secured €207m (USD 278m) in debt financing for the project.  On 3 August 2010, the expected total project cost of Phase I,II & III was €1.25bn (USD 1.65bn), including phase I refinancing. The costs of Phase I were €152.8m (USD 214.6m).  In January 2009, the wind farm received €10m (USD 13.2m) as part the EU recovery plan.  Phase I was commissioned on 24 June 2009.  On 25 November 2010, C-Power had closed on a €1,007m (USD 1,346.5m) refinancing for phases II and III with a group of seven commercial lenders.

Belwind is a 330 MW offshore wind project on Bligh Bank, Zeebrugge, Belgium, originally developed by Evelop, a subsidiary of Econcern. Phase I represented 165 MW of the total 330MW.

 Evelop received the concession to develop the location in June 2007. Evelop planned to begin construction in 2009 and commission in 2010. Financial closure was achieved in July 2008.  Total project costs were estimated at €500m (USD 648m), up from previous estimates of EUR 450m (USD 583m). Phase I costs were in the range of €200m (USD 285.1m) to €250m (USD 356.3m).  On 24 July 2009, the EIB agreed to lend €300m (USD 426.7m) towards a €482.5m (USD 686.3m), 15-year debt package for Belwind's 165MW first phase. ASN Bank, Dexia Bank Belgium, Dexia Credit Local and Rabobank International provided the remaining €182.5m (USD 249.6m) of the long-term debt.  Following Econcern filing for suspension of payment in May 2009, it solds its equity stake in Belwind for an undisclosed price to a consortium of Dutch and Belgian investors including PMW, Meewind, Rabo Project Equity, Seewind, SHV Holdings and the Col- ruyt Group. PMV obtained a 20.8% equity stake for €10m (USD 14.2m), and intended to supply separate mezzanine finance to the first phase of the project. The new owners also agreed to inject fresh equity finance into the project.  The project revenues that underwrote the financing comprised two elements, the fixed price sale of green certificates to Belgian grid operator, Elia, for €107/MWh (USD 151/MWh) for 20-years, and a 15-year power purchase agreement with Electrabel.

76 ECN-E--10-006  The wind farm became operation as of 9 December 2010.

Financiering door project finance en van de balans door energiebedrijf Thanet Offshore Wind Farm is a 300 MW offshore wind farm located off the coast of Kent county, UK and originally developed by Warwick Energy. Project developers using project finance initiated the project, but it was later obtained by Vattenfall.

 In December 2006, permission was granted for both the offshore and onshore works, with total project cost an estimated £500m (USD 985m), up from original estimates of £300m (USD 520m).  Investec was mandated exclusively to arrange a £150m (USD 295.9) mezzanine subordinat- ed debt facility for the project, with HSH Nordbank and Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ mandated to provide an disclosed amount of senior debt. The financial details were not disclosed.  On 10 September 2007, Christofferson Robb & Company (CRC) acquired 100% of the Thanet offshore wind farm for an undisclosed amount. In August 2008, CRC was in talks with utilities and financial buyers to sell the project the £800m (USD 1493m), with CRC expected to make up to £80m (USD 149.31m) from the sale.  On 10 November 2008, Vattenfall announced that they had acquired the wind farm from CRC for £35m (USD 55m). Vatenfall estimates the total project investment to be £780m (USD 1.2bn). CRC cancelled their mandate with Investec to arrange mezzanine debt.  In September 2010, Thanet wind farm was commissioned and started supplying electricity.

Nysted Rodsand I Offshore Wind Farm (165.6 MW) is located off the island of Lolland in south-east Denmark. It was originally developed by Dong, Energi E2 and E.ON, but the ownership changed repeatedly afterwards.

 At the start in 2001, the project was share between Energi E2 (50%), Dong (30%) and E.on (20%). When Energi E2 became a subsidiary of Dong, Dong's stake increased to 80%.  Construction was completed within the budget of DKK 1.5bn (USD 268m), of which DONG invested approximately DKK 500m (USD 83.75m) and the European Investment Bank provided €72.8m (USD 94.6m).  In January 2004, the wind farm became operational.  In September 2010, PensionDanmark bought 30% of the wind farm from DONG for DKK 400m (USD 68.57m), and Dong bought E.ON's 20% ownership interest and resold it to Pen- sionDanmark at a price of DKK 300m (USD 51.43m), estimating the value of the park between DKK 1,3b and 1,5b. Stadtwerke Luebeck acquired a 7.25% share from Dong Energy Nysted A/S in exchange for a 25.1% holding in Dong Energy Sales GmbH. The resulting ownership structure is: Stadtwerke Luebeck (7.25%), Dong Energy (42.75%) and Pen- sionDanmark (50%).

Financiering via een Special Purpose Vehicle Rhyl Flats Constable Bank Offshore Wind Farm has a capacity of 90 MW, located off the North Wales coast. It was originally co-developed by Edison Mission Energy and the Renewable De- velopment Company (RDC). It was financed through a Special Purpose Vehicle fully equity- funded by the developers.

 Edison Mission Energy and the Renewable Development Company (RDC) established Celtic Offshore Wind Limited (COWL), a Special Purpose Vehicle, to develop the wind farm.  On 13 January 2003, National Wind Power (now Npower Renewables) acquired the wind farm from COWL. Financial details were not disclosed.  Total construction cost were £218m (USD 358m), with no external financing being sought.  On 2 December 2009, the offshore wind farm was commissioned.

ECN-E--10-006 77