Het Kromme-Rijngebied T I J D S C H R I F T V a N D E H I S T Orische Kring ‘Tussen R Ijn En Lek’
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
HET KROMME-RIJNGEBIED TIJDSCHRIF T V A N D E H IS T ORISCHE KRING ‘TUSSEN R IJN EN LEK’ > ‘Tot gemeentelijke bloei en welvaart’ > Huwelijken van Krommerijners vóór 1650 in Utrecht 2012 | 46 | NR 4 INHOUD December 2012 (46-4) ARTIKELEN Op het omslag Sinds maart 2012 her- K. Strengers-Olde Kalter 1 bouwen vrijwilligers in ‘Tot gemeentelijke bloei en welvaart’: Wijk bij Duurstede, onder De geschiedenis van weg en water in de auspiciën van de Stichting Kromme-Rijnstreek rond Bunnik en Odijk Wijkse projecten, een zo- tussen 1813 en 1930 genaamde Krommerijnder. Architectenbureau Dergelijke open trekschui- Peter de Wit ten speelden tot ongeveer R.J. TOP TEKENBUREAU T.F. Verhoef 16 1930 een belangrijke rol in BOUWKUNDIG TEKENBUREAU Huwelijken van Krommerijners vóór 1650 het vervoer over het water Ontwerpen en adviezen in: van de Kromme Rijn. in Utrecht: BOUWKUNDIG TEKENWERK VOOR: restauratie De betekenis van Utrechtse bronnen voor Zie voor meer informatie over het project: nieuwbouw, restauratie, renovatie genealogisch onderzoek in het Kromme- www.krommerijnder.nl renovatie, verbouwingen nieuwbouw in beschermde Rijngebied (deel 1. Huwelijken 1586-1615) (foto W.R. Leeman, ook voor particulieren 6 december 2012) stads- en dorpsgezichten meerjaren-onderhoudsplannen R.J. Top Tekenbureau VARIA subsidie-aanvragen Albert Einsteinweg 57 3731 CX De Bilt Twee nieuwe boeken in de 26 Sint Nicolaaslaan 4 Historische Reeks Tel. 030-2200372 Fax 030-2200133 3984 JB Odijk [email protected] www.toptekenbureau.nl M.A. van der Eerden-Vonk tel. 030-6567087 Tarieven en pachtcondities van het 27 Wijkse veer in 1704 C.A. van Burik Rectificatie 28 Redactie Lidmaatschap van de vereniging, C.A. van Burik, Utrecht; tevens abonnement op dit tijdschrift: € ORISCHE KR JN EN LEK drs M.A. van der Eerden-Vonk, 25,- per jaar (studenten en IST ING RI H TUSSEN Wijk bij Duurstede; scholieren: € 12,50) over te maken drs S.G. van Ginkel-Meester, Zeist; op rekeningnummer 32.98.07.498 ten P.J.W. Koch, Houten; name van de Historische Kring ‘Tussen Historische reeks Kromme-Rijngebied O.J. Wttewaall, ’t Goy. Rijn en Lek’ bij de Rabobank te Houten. Losse nummers: € 7,50. 1 R. J. Butterman 6 J.C. Kort 12 W. Thoomes Deel 6, 8 en 9 zijn te koop Het Kromme-Rijngebied Redactiesecretariaat Secretariaat: J. van Geest, Het stadsbestuur van Wijk bij Repertorium op de lenen van Leven met de Lekdijk bij Uitgeverij Verloren te Voorheen Tussen Rijn en Lek M.A. van der Eerden-Vonk, Maria van Boechoutlaan 23, Duurstede in de tweede helft Gaasbeek • Prijs: e 9,00 De boerengemeenschappen Hilversum (035-6859856) of in Tijdschrift van de Historische Kring Postbus 64, 3960 BB Wijk bij Duurstede, 3984 PE Odijk, tel 030-6562057. van de zeventiende eeuw Tull en ’t Waal in de 17de en de boekhandel en deel 7 via ‘Tussen Rijn en Lek’. tel 0343-595516, fax 0343-595599, Ledenadministratie: H.J.J. Steenman, 7 Ad van Bemmel en Prijs: e 4,50 18de eeuw • Prijs: e 12,50 www.petrusenpauluscothen.nl e-mail [email protected] Kalverhoeve 18, 3992 NZ Houten, Kees Vernooy Deel 1, 3, 5, 12 en 13 zijn te ISSN-nr 1382-3140 (voor kopij, correspondentie, tel 030-6342644. 3 L.M.J. de Keijzer Acht eeuwen katholiek Cothen 13 Ad van Bemmel bestellen bij het secretariaat boekbesprekingen en aanwijzingen www.tussenrijnenlek.nl De kerk van Herlulf als en honderd jaar H.H. Petrus Het Delliusfonds (1740-2012) Het Kromme-Rijngebied omvat auteurs). van de Historische Kring middelpunt van het Oude en Pauluskerk • Prijs: e 15,00 De nalatenschap van Bunnik, Cothen, ’t Goy, Houten, Ereleden: Prof. dr C. Dekker, Odijk; (030-6562057) of het Dorp Houten • Prijs: e 8,90 predikanten in Cothen, New Langbroek, Odijk, Schalkwijk, Overname uit dit tijdschrift is alleen A. Graafhuis, Utrecht; dr G. de Nie, 8 C. van Schaik redactiesecretariaat † York, Halsteren en Culemborg Tull en ’t Waal, Vechten, Werkhoven geoorloofd onder voorwaarde van Schalkwijk; L.M.J. de Keijzer ; 5 P.M. Heijmink Liesert Overlangbroek op de kaart (0343-595516) en door en Wijk bij Duurstede. bronvermelding en na schriftelijke P.S.A. de Wit, Odijk. Prijs: e 14,95 ’n Haonderik vol ruggemeters gezet • Prijs: e 25,00 storting van het bedrag op toestemming van de redactie en/of Prijs: e 6,80 De delen 2, 4, 10 en 11 zijn rek. nr. 3298.07.498 t.n.v. de Verschijnt 4x per jaar. auteur. Advertentietarieven: 9 A.A.B. van Bemmel uitverkocht. Historische Kring ‘Tussen Rijn € 50 voor ¼ pagina, € 100 voor De Lekdijk van Amerongen € en Lek’ o.v.v. ‘publicatie’. Vormgeving: Peter Koch. ½ pagina, 200 voor 1 pagina, naar Vreeswijk • Prijs: e 29,00 Druk: Libertas, Bunnik. € 250 voor de achterpagina (steeds Oplage: 630 exemplaren. per jaar). KARIN STRENGERS-OLDE KALTER* ‘Tot gemeentelijke bloei en welvaart’: De geschiedenis van weg en water in de Kromme-Rijnstreek rond Bunnik en Odijk tussen 1813 en 1930 die wegen en de ontwikkeling daarvan aan De geschiedenis van de infrastructuur in bod. Profiteerde de economie van de ontwik- de provincie Utrecht kelingen? Nam de bevolking toe? Daarna is er aandacht voor de veiligheid. Wie hield zich Landschap Erfgoed Utrecht heeft in opdracht daarmee bezig en wat achtte men voor het ver- van de provincie Utrecht een lijst opge- keer van belang als het om veiligheid ging? steld met onderwerpen waar nog nauwelijks In dit artikel wordt de ontwikkeling van de onderzoek naar is gedaan. In het kader van infrastructuur en de invloed daarvan op de het project Waard om te weten wordt in 2012 welvaart en de veiligheid in een deel van de en 2013 op lokaal niveau onderzoek gedaan Kromme-Rijnstreek gedurende ruim een eeuw, naar de geschiedenis van de infrastructuur. vanaf 1813 tot 1930, beschreven. In 1813 De resultaten van de plaatselijke onderzoeken verlieten de Fransen Nederland. Zij hadden zullen vervolgens met elkaar worden vergele- in de jaren daarvoor een begin gemaakt met ken, zodat een provinciebreed beeld ontstaat. een meer georganiseerde wegenaanleg. 1930 Hieronder treft u een beschrijving aan van de markeert het einde van de periode omdat toen geschiedenis van weg en water in een gedeelte de economische functie van de Kromme Rijn van de Kromme-Rijnstreek. voorgoed voorbij was. De wegen, aanleg en onderhoud Twee jaar na opening van de spoorweghalte in Bunnik in 1884 meldde de burgemeester dat de Na 1815 ging men onder koning Willem I voort nieuwe reisgelegenheid een van de belangrijk- op de wijze van wegenaanleg en –onderhoud, ste factoren ‘tot gemeentelijke bloei en wel- zoals men daarmee in de Franse tijd was begon- vaart was’.1 Welvaart werd in de 19de-eeuwse nen. Voorlopig kregen slechts doorgaande rijks- overheidscorrespondentie vaker genoemd in wegen bestrating. Belangrijke regionale wegen samenhang met het verkeer en vervoer. Vanaf werden, voor rekening van de provincie, veelal de tweede helft van de eeuw komt er als het met zand en puin bedekt. De aanleg in 1628 om vervoer en verkeer gaat een nieuwe term van de provinciale zandweg door de Kromme- bij, namelijk de veiligheid. In gemeenteregle- Rijnstreek had Vechten, Bunnik, Odijk, Werk- menten worden dan om reden van veiligheid hoven en Cothen ontsloten. Deze weg was van allerlei verboden ingesteld. belang als verbinding tussen en van deze dor- De factoren welvaart en veiligheid waren dus pen met Utrecht en Wijk bij Duurstede, waar de van belang voor het vervoer en verkeer. De vraag is of dat belang te herkennen is in de ontwikkeling van de infrastructuur. Was er een * Karin Strengers-Olde Kalter (1953) studeerde samenhang tussen een verbeterde infrastruc- geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. Zij was tuur en welvaart en veiligheid? twaalf jaar werkzaam als conservator van museum Om die vraag te kunnen beantwoorden, wordt Het Hogeland in Groningen, daarna werkte zij in eerst een beeld gegeven van de infrastructuur Utrecht als studiebegeleider. Zij heeft verschillende in de Kromme-Rijnstreek rond Bunnik en cultuurhistorische publicaties op haar naam staan, Odijk in de 19de eeuw. Hoe zagen de wegen waarvan de meest recente de provincie Utrecht eruit en welke verandering is daarin te zien? betreffen. Vervolgens komt het verkeer en vervoer op 46 | 4 | 2012 HET KROMME-RIJNGEBIED 1 2 HET KROMME-RIJNGEBIED Drie kaartjes van de toen- malige gemeenten Bunnik, Odijk en Werkhoven uit 1867. Op deze gemeente- kaartjes wordt onderscheid gemaakt tussen: Straat- en Kunstwegen, Gewone wegen en Voetpaden. Ook de Spoorweg staat er natuurlijk op (RHCZOU, Bibli- otheek KNGGW, Gemeente- atlas van Nederland, dl 6, Utrecht, Leeuwarden, z.j) gezondheid en de politie kwam ook de toestand van de wegen aan bod. Er werd ondermeer geïnformeerd of er ver- beteringen nodig waren en of er ‘genoegzame gelegenheid tot vervoer van personen of goede- ren’ was. ‘Straten zijn hier niet aanwezig’ Veel wegen die oorspron- kelijk van klei waren, werden in het begin van de 19de eeuw tot zand- wegen gemaakt. Op de oorspronkelijke kleilaag werd een laag van onge- weekmarkten waren. Tot dan toe was er alleen veer 15 cm grof zand gelegd. Voor de aanleg en een oude landweg van Wijk naar Utrecht, de het onderhoud ervan waren de bewoners die Trechtweg of Achterdijk.2 Zo ontstond er een aan de weg woonden zelf verantwoordelijk. Na wegennet in een langgerekt patroon. 1850, met de invoering van de nieuwe gemeen- De gemeenten waren verantwoordelijk voor tewet, werd er in de gemeentebegroting steeds de ‘binnenwegen en voetpaden’. De wegen vaker geld voor wegenonderhoud gereserveerd die van de provinciale weg afbogen naar de Vanaf dat jaar werden veel wegen met grind dorpskernen waren ‘binnenwegen’. De brink belegd, zo zelfs dat Nederland in de periode van en de meent vormden een kruispunt van de 1850 tot 1880 een ‘land van grindwegen’ kan binnenwegen.