Galeria on – 25 Lat Twórczego Eksperymentu

ON gallery - 35 years of creative experiment

galeria ON - 35 lat twórczego eksperymentu

2 Redakcja Justyna Ryczek, Sławomir Sobczak

Archiwum dokumentujące historię galerii ON – 1977–2012 Sławomir Sobczak

Rozszerzenie publikacji stanowi witryna on-line www.galeriaon.pl

4 spis treści

Galeria ON - 35 lat twórczego eksperymentu 6 Wstęp Sławomir Sobczak

10 35 lat doświadczania sztuki. Przestrzeń i ludzie – możliwość eksperymentu Justyna Ryczek

26 Logotypy Galerii ON

28 Kalendarium Galerii ON – 1977–2012

90 ON: galeria dwóch pokoleń Grzegorz Dziamski

98 Galeria ON na tle ruchu galeryjnego w Polsce Łukasz Guzek

108 Minimalizm heroiczny – Galeria ON na tle innych galerii poznańskich Justyna Kowalska

116 Dokumentacja aktywności Galerii ON w latach 1980–2012

300 Indeks artystów uczestniczących w programie galerii ON

ON Gallery - 35 years of creative experiment english

308 35 years of experiencing art. Space and people – the possibility of an experiment Justyna Ryczek’s text abstract

310 ON: The Gallery of two generations Grzegorz Dziamski’s text abstract

312 ON Gallery from the perspective of art gallery movement in Poland Łukasz Guzek’s text abstract

314 Justyna Kowalska’s text abstract

6 Wstęp Sławomir Sobczak

Galeria ON nie była typową przestrzenią wystawienniczą. Wnętrze prowokowało do myślenia o nim w akcie tworzenia wystaw i determinowało rozwiązania kolejnych problemów artystycznych. Publikacja ta powstała z potrzeby udokumentowania 35-letniego Niemal wszyscy artyści wystawiający w ON-ie użyli jej charakterystyki, dorobku Galerii ON, która jako jedna z najważniejszych w Poznaniu była a przynajmniej nie stawali wobec niej obojętnie. Za sprawą szeregu również rozpoznawalna w całej Polsce. Od 1977 roku konsekwentnie wystaw w Galerii ON narodził się, początkowo złośliwie ukuty przez współtworzyła i wzbogacała fenomen poznańskiej ARTIST RUN SPACE. Łukasza Gorczycę, termin „poznańska szkoła instalacji”, który się jednak Nie sposób w jednotomowej książce zawrzeć wszystkich aktywności po czasie przyjął i – przeciwnie do założenia – zyskał bardzo pozytywną tej galerii. Podjęliśmy jednak próbę podsumowania najważniejszych konotację. aspektów wyróżniających Galerię ON na tle innych, patrząc na nią zarówno Poza prowadzącymi Galerię ON swoje piętno na kształcie z perspektywy poznańskiej, jak i ogólnopolskiej. Służą temu odpowiednio programowym wycisnęło kilkoro ważnych dla środowiska artystów. teksty Justyny Kowalskiej i Łukasza Guzka. Grzegorz Dziamski dookreślił W tym miejscu muszę wymienić choćby trzech, niestety już nieżyjących, specyfikę tego miejsca, odnosząc się przede wszystkim do aktywnych to jest Jana Berdyszaka, Mikołaja Smoczyńskiego i Antoniego ludzi dwóch pokoleń, którzy tworzyli program ON-u. Mikołajczyka. Później kolejne pokolenie artystów wywierało znaczący Najwięcej jednak o galerii mówi zgromadzona w książce dokumentacja wpływ na postrzeganie tego miejsca jako tworzącego charakterystyczny fotograficzna składająca się z ponad 1600 zdjęć oraz, wydawałoby się, artystyczny ferment. Bardziej szczegółowo tymi aspektami zajmuje nudne zestawienia, takie jak kalendarium aktywności czy indeks artystów się Justyna Ryczek w otwierającym książkę patchworkowym tekście, wystawiających w Galerii ON, zawierający 884 nazwiska wraz z latami, zawierającym liczne odnośniki do kolejnych artykułów. w których dani artyści czynnie uczestniczyli w życiu Galerii. Do tej liczby Ja sam chciałbym tym wprowadzeniem nakreślić jedynie pewien należy doliczyć liczne grono kuratorów, którzy nie zawsze byli artystami, znaczący wyróżnik i fenomen, a mianowicie to, że Galeria ON nie była jak choćby Monika Bakke, Izabela Kowalczyk czy trwająca na posterunku nigdy wyłącznie przestrzenią wystawienniczą. Stanowiła ona przede do samego końca Agata Rogoś. W tej statystyce niekwestionowaną wszystkim zbiorowość indywidualności artystycznych – i w takim liderką jest Izabella Gustowska. Z perspektywy czasu należy stwierdzić, pojęciu trwa nadal. Wykształcone między innymi na ON-nie środowisko że to ona wywarła największy wpływ na oryginalny profil galerii – nie przetrwało i wciąż aktywnie tworzy swój unikatowy system wartości tylko przez 15 lat swojego „szefowania”, ale także w okresie późniejszym. związanych ze sztuką, który raz po raz ujawnia swoje kolejne, nowe Wszystko ma swój początek, ale też i koniec. Prowadzącym Galerię ON oblicze. Być może, paradoksalnie, po wyzwoleniu się z zamkniętej determinacji wystarczyło na 35 lat bardzo aktywnej działalności. W tym strychowej przestrzeni jest to łatwiejsze? czasie Galeria zorganizowała 545 wystaw, zarówno w swojej siedzibie, Szkoda tylko, że młodzi artyści stracili to miejsce. Powinno ono jak i poza nią (korzystając z gościnności wielu placówek). Większość służyć do kultywowania idei twórczego eksperymentu, wdrażania stanowiły projekty indywidualne. Dużą rolę odgrywały również w tej kolejnych faz jej rozwoju. Galeria ON, w swoim wyjątkowym kształcie, aktywności wystawy organizowane przy współpracy z innymi, zarówno mogła się przysłużyć jeszcze niejednemu pokoleniu i niejednej koncepcji polskimi, jak i zagranicznymi galeriami i miejscami sztuki. artystycznej. Galeria przez cały czas swojego funkcjonowania działała w formule non profit. Zarówno artyści, kuratorzy, jak i prowadzący pracowali na rzecz galerii bez jakichkolwiek wynagrodzeń. Jest to ważne dla *** pełniejszego zrozumienia jej specyfiki. Osoby chcące poszerzyć swoją wiedzę na temat działalności Galerii Instytucjonalnie Galeria ON związana była pierwotnie ze stowarzy- ON odsyłamy do strony internetowej www.galeriaon.pl, gdzie można szeniami studenckimi, a później z poznańską uczelnią artystyczną znaleźć poza publikowanymi tu zdjęciami w większej skali i tekstami (PWSSP/ASP/UAP), będąc jednocześnie niezależną wobec nich placówką. także inne materiały archiwalne stanowiące własność publiczną. Galeria w pełni zaistniała na mapie kulturalnej Poznania w 1980 roku. Stało się tak za sprawą jednej z pierwszych w Polsce manifestacji sztuki feministycznej. Nurt ten co jakiś czas wybrzmiewał za sprawą kolejnych większych lub mniejszych wystaw sztuki kobiet. Kolejnym wyróżnikiem postrzegania aktywności galerii stała się rodząca się w Polsce w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych sztuka mediów.

8 Historyczna pieczęć galerii ON

10 35 lat doświadczania sztuki. Justyna Ryczek Przestrzeń i ludzie – możliwość eksperymentu młodych twórców z artystycznych pracowni, festiwal sztuki performance Odpryski (1998), projekt Poświaty (2001), forum polskich galerii Miejsca idei – idee miejsca_06, wystawy: Wobec Poznania (2002), Gdy chcemy przedstawić historię instytucji, możemy to zrobić na ONe-ONi czy projekt Coma w Galerii Sektor i w GCK w Katowicach. kilka sposobów. Gdy przywołujemy historię galerii, możemy wymienić Ważnym wydarzeniem dla Galerii ON był udział w międzynarodowych nazwiska prezentowanych tam artystów i artystek, możemy zrobić targach sztuki «Berliner Kunstsalon» (2005, 2006). Galeria ON brała dokładne kalendarium wystaw – oba odnajdziemy w publikacji. Możemy również udział w targach sztuki «Art Poznań» 2005. W 2012 roku już po również zwrócić uwagę na osoby odpowiedzialne za działanie instytucji zamknięciu przestrzeni galeryjnej odbyła się ostatnia wystawa w Galerii ON. i starać się wyróżnić jakieś charakterystyczne cechy konkretnego miejsca. Galeria ON funkcjonowała w strukturze PWSSP/ Akademii Sztuk Można również trochę osobiście przywołać ważne dla nas wydarzenia. Pięknych (obecnie UAP), ale pozostawała autonomicznym bytem, To wszystko będą różnorodne, chociaż splatające się opowieści, które który wytyczał indywidualne ścieżki wśród polskich galerii. Prowadziła w pewien sposób nakreślą wielowątkową działalność galerii, szczególnie aktywną i regularną działalność w oparciu o dwa równolegle realizowane tak aktywnie działającej jak Galeria ON, istniejąca od 1977 do 2011 roku. nurty. Pierwszy to promocja młodych artystów o wyraźnie zarysowanych Jednym ze sposobów, może najprostszym, jest skrócona wersja osobowościach twórczych, drugi to prezentacja artystów o uznanej już najważniejszych wydarzeń. Może to wyglądać tak: pozycji w sztuce. W ostatnich latach działalności to próba stworzenia miejsca jeszcze bardziej otwartego na wszechstronne zainteresowania „W lutym 1977 roku została otwarta pierwsza wystawa w Galerii widzów, w którym przybyli do galerii goście będą chcieli przebywać nie Olgierda Nowaka , pełną działalność natomiast rozpoczęła galeria, « » tylko w czasie wernisażu, ale też poza instytucjonalnie wyznaczonymi już w skróconej nazwie ON w 1978 roku. Galeria ON działała w swojej godzinami otwarcia wystaw. Galeria działała jako platforma wymiany strychowej siedzibie przez ponad trzydzieści lat, realizując wystawy zdań i analogii. i wydarzenia artystyczne, spotkania z artystami, koncerty, konferencje, pokazy filmów i performance. Od początku galeria miała charakter Galeria ON to nie tylko przestrzeń wystawiennicza. Galeria ON to autorski i prowadzona była przez artystów, chociaż Lech Dymarski, także, a może przede wszystkim ludzie – artyści, krytycy i uczestnicy który jako pierwszy prowadził galerię w 1977 roku, nie był artystą, wydarzeń”.1 Powyższy opis historycznej działalności Galerii ON Krystyna Piotrowska – 1978–83, Izabella Gustowska – 1979–94 (przy wymienia ważne wątki, jednocześnie zostawia wiele niedopowiedzeń, współpracy z Andrzejem Pepłońskim), od 1991 roku współpracuje, które chociaż w części będę chciała uzupełnić, zwracając uwagę na a od 1994 roku kieruje programem galerii Sławek Sobczak (od 1998 – przestrzeń, kuratorów i ich osobiste wypowiedzi oraz wybrane wystawy, 2001 przy współpracy z Hubertem Czerepokiem). Od roku 2003 galeria jakie odbywały się w Galerii, kreując jej niepowtarzalny charakter. zmienia swój status z galerii autorskiej na kuratorską. Podstawowe grono kuratorów programu galerii obok Sławka Sobczaka stanowią: Joanna Hoffmann, Agata Michowska i Anna Tyczyńska, współpracuje Strych na Zamku – miejsce wymagające, ale i inspirujące Marek Wasilewski, od 2008 roku prowadzenie galerii przejął Krzysztof Brian O’Doherty w klasycznej już pozycji pisanej w latach Łukomski i Agata Rogoś, jako duet OBSCURATORS, którzy przekazali siedemdziesiątych dotyczącej zmieniającej się przestrzeni galeryjnej galerię interdyscyplinarnej grupie studentów z poznańskich Uczelni (ASP, krótko scharakteryzował dobrą modernistyczną przestrzeń galeryjną – historia sztuki, antropologia i etnologia UAM). W tym okresie programem słynny white cube – biały sześcian. Pisał: „Galeria jest konstruowana według galerii zajmowali się: Magdalena Komborska (UAP), Krzysztof Łukomski, praw równie rygorystycznych jak dotyczące budowy średniowiecznego Jacek Zwierzyński & Natalia Pichłacz, koło naukowe studentów kościoła. Świat zewnętrzny nie powinien mieć tu wstępu, więc okna antropologii UAM, organizatorzy studia muzycznego i studia on, Joanna zazwyczaj są zasłonięte. Ściany pomalowane są na biało. Sufit staje się Tekla Woźniak oraz Kuba Woynarowski. źródłem światła. Drewniana podłoga jest polakierowana, więc twoje Od roku 2001 przez kilka lat kształt programowy galerii dopełniały kroki stukają klinicznie, lub też pokryta dywanem tak, że stawiasz je cykliczne pokazy galerii Start, prowadzonej przez Konrada Smoleńskiego bezdźwięcznie, pozwalając nogom spoczywać, kiedy oczy patrzą na i Sebastiana Grzesiaka. ścianę. Sztuka może, jak mówi powiedzenie, «mieć swoje własne życie». Dyskretne biurko może być tu jedynym meblem. W tym kontekście Na początku miejsce to było galerią grafiki, szybko jednak stojąca popielniczka staje się nieomal świętym obiektem, podobnie rozszerzyło swoje spektrum zainteresowań na inne aktualnie istniejące jak hydrant w nowoczesnym muzeum nie wygląda jak hydrant, ale jak na świecie dyscypliny artystyczne po nowe media włącznie. Pierwszy estetyczna zagadka. Modernistyczna transformacja percepcji – od etap działania poznańskiej Galerii ON kończy się wystawą Drobne życia do wartości formalnych – jest spełniona. Jest to, oczywiście jedna narracje (1994) zainicjowaną przez Izabellę Gustowską z okazji 15-lecia z nieuleczalnych chorób modernizmu”. 2 istnienia «instytucji». Aktywną działalność Galerii widać w projektach: Olgierd Nowak - XX lat później (odbywający się w latach 1998–2000 W Galerii ON właściwie nic się nie zgadzało, może poza jednym – w kilkunastu współpracujących galeriach w Polsce i w Niemczech), cykl brakiem okien wychodzących na zewnętrzny świat, tam po prostu prawie wystaw Pracownia od 1994, w których Galeria ON gościła interesujących nie było okien, małe zaraz przy wejściu, dwa w pierwszym pomieszczeniu,

12 które nie dawały za dużo światła, a pozostałe były przysłonięte ściankami. Strych galeryjny stał się laboratorium działań artystycznych, Galeria mieściła się na strychu Centrum Kultury Zamek, czyli w dawnym pozwalającym na niekonwencjonalne rozwiązania, swoiste poszukiwania zamku cesarskim, a dokładniej w starych budynkach stajni. Wchodziło niemożliwe w tradycyjnych, czystych wnętrzach innych galerii. Czasami się wąskimi, lekko skrzypiącymi i trochę niestabilnymi schodami, dalej pełnił również funkcję pracowni – Wasilewski tworzył tam swoje dwa pomieszczenia: jedno z widocznym odkrytym stropem, z wielkimi pierwsze ogromnych rozmiarów rysunki, ale przede wszystkim wcześniej dostojnymi belkami, drugie lekko klaustrofobiczne – długie i niskie, nad Andrzej Pepłoński przez kilka lat miał tam swoją pracownię, za którą nim bowiem mieściła się jeszcze antresola. (Zajrzyj do tekstu Justyny „odpłacał” się pilnowaniem wystaw. Ze strychu korzystały także różne Kowalskiej, w którym przywołuje ona swoje dziecięce wspomnienia, grupy muzyczne i teatralne, w tym Teatr Ósmego Dnia. zwracając uwagę na perspektywę wzroku małego dziecka).

Po kilku schodach przechodziło się do pomieszczeń służbowych – Wystawy – różnorodność, dotykanie aktualności biura i niby magazynu. Wcześniejsze miejsce dla wtajemniczonych, tych dopuszczonych do nieformalnych rozmów, spotkań powernisażowych, Przeglądając archiwum działalności Galerii ON, dostrzegamy kilka butelek niewypitego podczas wernisaży wina, w ostatnich latach wiodących tendencji. Przez cały czas starano się pokazywać to, co pod wodzą młodego teamu kuratorskiego zostało odremontowane najbardziej współczesne w sztuce, zatem program Galerii nieustannie się i udostępnione dla wszystkich i stanowiło ważny obszar wspólnych zmieniał. Ważny był indywidualny wybór poszczególnych osób, często działań. determinowany ich własnymi zainteresowaniami. Dlatego początkowo przeważały wystawy zogniskowane wokół poszukiwań graficznych Ta trudna i nieprzyjazna dla sztuki przestrzeń okazywała się bardzo (zajrzyj do tekstów Grzegorza Dziamskiego i Justyny Kowalskiej). Później często czynnikiem zapalnym realizacji. Do Galerii ON nie można było po nastąpiło otwarcie się na sztukę medialną, instalacje (warto zajrzeć do prostu przenieść wystawy z innego miejsca, właściwie każda realizacja tekstów Justyny Kowalskiej i Łukasza Guzka) aż po ostatni okres, w którym musiała powstawać tutaj. Artystki i artyści musieli brać pod uwagę skosy, punktem centralnym stały się interdyscyplinarne spotkania i projekty. belki, kiszkowate kształty i „niewieszalne” ściany. Ale paradoksalnie Zmiany programowe stanowiły naturalny proces, nie były sztucznie takie niewystawiennicze miejsce sprzyjało tworzeniu sztuki, wyzwalało obraną strategią, wraz ze zmieniającym się zespołem kuratorskim energię. Trudności przestrzenne wymuszały charakterystyczne formalne przeobrażał się program, ale pomimo tego możemy mówić o jego rozwiązania; przeszkadzając, pomagały w stworzeniu prezentacji spójności. ON-owe aktywności to zwykle eksperyment, wykorzystywanie obejmującej widza wieloaspektowo. „Strychowe wnętrze ON jest tak niekonwencjonalnych rozwiązań przestrzennych i zaangażowana specyficzne, że samo – przez lata – stało się obiektem wielu działań postawa. Zaangażowanie zawsze było po stronie prowadzących. ON artystycznych i być może to właśnie ono jest niejako «głównym nie tylko robił wystawy, ale także współorganizował spotkania galerii bohaterem» galerii. Wszystko, co tu się dzieje, może wydawać się nieco autorskich z Polski (Idea miejsca, miejsce idei), czynnie uczestniczył 3 inne, bo galeria uobecnia właśnie to, co nieobecne gdzie indziej”. w pionierskim projekcie targów sztuki w 2004 roku, a w 2005 Marek Wasilewski, związany przez długi czas z Galerią ON zarówno odpowiadał na nich za pokaz galerii niekomercyjnych, współwydawał jako artysta, jak i krytyk, w krótkim wspomnieniu tak podsumował jej publikacje poświęcone sztuce Poznania (Sztuka video, Poznań Art Now, eksperymentalne wnętrze: „Moja znajomość z Galerią ON rozpoczęła 2004), organizował festiwale performance (Odpryski, 1998; Na zimno się prawdopodobnie w roku 1987 lub 1988 na początku studiów na i na gorąco, 2000), dokumentował swoją działalność w rocznikach – PWSSP w Poznaniu. Na drugim roku wybrałem pracownię rysunku katalogach wydawanych od 1994 do 2007 roku. profesor Izabelli Gustowskiej i wtedy oglądanie wystaw w galerii było Oczywiście trzon działalności Galerii stanowiły jednak wystawy: już oczywistą częścią uczestnictwa w życiu pracowni. To było niezwykłe tematyczne, problemowe, zbiorowe i indywidualne. Tych ostatnich było miejsce, nie tylko ze względu na pokazywaną tam sztukę i ludzi, których zdecydowanie więcej. Lista artystów jest imponująca, dobrze oddaje to można było tam spotkać. Strych nad cesarskimi stajniami na tyłach ich alfabetyczny spis. Znajdują się na nim czołowe nazwiska ze sztuki poznańskiego zamku wydawał się w ogóle nie nadawać na galerię polskiej i bardzo wiele interesujących i ważnych nazwisk spoza Polski: sztuki. Całkowicie odbiegał od idei białego pudełka. Wszędzie skosy, Marcel Duchamp, Douglas Davis, Bill Viola, Paul Panhuysen. brak naturalnego światła, antresola, która zdecydowanie przecinała przestrzeń i dominowała nad nią wizualnie, stara zniszczona drewniana Ciekawymi prezentacjami były pokazy poszczególnych pracowni podłoga. Nadmiar rozpraszających drobnych szczegółów. Jednocześnie zarówno z poznańskiej, jak i innych uczelni, z Gdańska, Krakowa, miejsce z magią, tajemnicą i historią. Może właśnie dlatego, że miejsce Warszawy, Łodzi, Torunia, czy uczelni zagranicznych z Austrii czy Wielkiej to było tak dziwne, nadawało się doskonale do pokazywania sztuki, Brytanii. która na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych była Ważne były wystawy zbiorowe organizowane cyklicznie, takie jak istotna. Sztuka mediów, instalacja, prace powstające na miejscu i dla Obecność (1987, 1988, 1992) i wchodząca z nią w dialog czy stanowiąca tego specyficznego miejsca odnajdywały się tam najlepiej. Najgorzej swoiste dopełnienia poprzez zaprzeczenie Sztuka nieobecna (1992, wyglądały prace przyniesione z zewnątrz i powieszone w poprawny 1993). Pierwszy cykl pokazywał uznanych, dojrzałych artystów, drugi «galeryjny» sposób”.4 prezentował bardzo młodych twórców, czasami jeszcze studiujących,

14 często nieobecnych właśnie w szerszym obiegu sztuki. Wystawy relikwiarz. Pontus Hultén, znany szwedzki kurator w rozmowie z Hansem stanowiły pole zmierzenia się z własnym kształtem wypowiedzi, Ulrichem Obristem podkreślał rolę kolekcji, twierdził, że muzeum wpisaniem się w kontekst, wejściem w dialog z innymi artystami. Warto nie może istnieć bez kolekcji, że to ona pozwala instytucji przetrwać podkreślić, że jej poszczególne odsłony miały miejsce także w innych różne kryzysy, na przykład zwolnienie dyrektora.7 Galeria ON nigdy nie poznańskich galeriach, co świadczy o dobrej współpracy pomiędzy nimi. chciała stać się muzeum, pomimo że zbierała swoje charakterystyczne Spośród wielu wystaw zbiorowych zdecydowanie wyróżnić należy zbiory. „Galeria ON przez 23 lata swojej działalności zgromadziła sporą Sztukę kobiet w 1980 roku, istotny głos w kwestii gender sztuki, i specyficzną kolekcję« obiektów sztuki». Określić można ją mianem feminizmu, jak i późniejsze Obecność I z 1987 roku i Obecność III kolekcji fragmentów. Są to przede wszystkim elementy instalacji z 1992 roku; szczególnie ta ostatnia miała bardzo rozbudowany i obiektów prezentowanych w przestrzeniach Galerii ON. Swoisty charakter, z towarzyszącym sympozjum była obrazem feministycznej śmietnik uświęconych wcześniej mianem sztuki przedmiotów, a obecnie sztuki polskiej.5 (Zajrzyj do tekstu Łukasza Guzka, który podkreślając zbiór zdegradowanych odpadków. Szacunek do dzieła sztuki nakazuje pionierskie działanie, robi klamrę do czasów współczesnych). Izabella jednak pełną dbałość o przechowywanie tych przedmiotów. Co jakiś Gustowska również akcentuje powyższe działania, szczególnie wystawę czas przedmioty te przenosi się z miejsca na miejsce, szukając dla z 1980 roku, która wzmocniła jej współpracę z Krystyną Piotrowską: nich tego najlepszego. Czyści się je, pakuje, by za jakiś czas ponownie „Nie wiem dokładnie, Krystyna też nie pamięta, kiedy zdecydowałyśmy z mniej lub bardziej niejasnych przyczyn powtórzyć tę czynność. Zdarza się na współpracę. Niewątpliwie połączyła nas na zawsze Sztuka Kobiet się jednak, że coś ulega uszkodzeniu. Wtedy jakaś absurdalna siła (listopad 1980). To ważny moment, obie wiedziałyśmy, że w sztuce kobiet nakazuje nam uszkodzenia te naprawiać (o ile jest to możliwe). Są też dzieją się rzeczy ciekawe, ale często traktowane marginalnie, więc to był chwile wzruszających pożegnań z «obiektami sztuki», kiedy to na skutek taki pokoleniowy i solidarny akcent naszej współpracy, także do dzisiaj jakiegoś błędu lub po prostu mijającego czasu ulegają one absolutnej toczącej się przyjaźni z wieloma artystkami w Polsce i za granicą. Tak destrukcji, a co za tym idzie – degradacji. mogłabym powiedzieć, że tego właśnie chciałam i że pamiętam siebie Sami artyści także często zapominają o swoich płodach, nierzadko z tamtego okresu jako aktywną i szczęśliwą kobietę – artystkę, może też zaraz po zakończeniu ich ekspozycji. Wtedy wędrują one z przestrzeni feministkę (chociaż z dystansem)”. wystawowej do przestrzeni magazynowej, przyczyniając się do Galeria ON lubiła świętować swoje poszczególne jubileusze, robiła powiększenia swoistej kolekcji, i czekają tam w uświęceniu na...? to w najlepszy możliwy sposób – przygotowywała specjalne wystawy Są w galerii także takie artystyczne przedmioty, które z różnych pokazywane poza stałą siedzibą, w innych galeriach w Poznaniu przyczyn nie ujrzały nigdy światła dziennego. Należą do nich na przykład i w Polsce. Drobne narracje w 1994 roku odbyły się w poznańskim BWA prace nieudane lub nieskończone”.8 (Grzegorz Dziamski, który był współkuratorem wystawy, przywołuje Fragmenty realizacji ponad siedemdziesięciu artystów na jeden dzień kilkakrotnie jej doświadczenie w swoim tekście); ONe-ONi w 2003 roku stały się pełnoprawnymi obiektami sztuki, by następnie „podzielić los odwiedziły kilka miast w Polsce. Odbyły się także wystawy zagraniczne innych powszechnych odpadków”. Możemy zapytać o dzieło sztuki jako w Berlinie i Izraelu. obiekt, o materialność i konteksty, które decydują, że dany fragment Pokazy pod szyldem Galerii ON towarzyszyły ważnym wydarzeniom rzeczywistości stanie się zwykłą rzeczą, czy też obiektem sztuki. Ale w Polsce, przy okazji Łódź Biennale w 2004 roku pokazano wystawę Poznań Kolekcja przede wszystkim pokazała, co było największą wartością Art Now, entuzjastycznie opisywaną między innymi w „Art in Amerika”, poznańskiej placówki. Niczym bohater powieści Susan Sontag Miłośnik w 2006 roku przy kolejnej edycji Biennale odbyła się prezentacja Come wulkanów sporządza listę swych drogocennych zbiorów. Przepisuje ją na into my world. Polska sztuka wideo. Również poznańskie Mediations nowo, uzupełnia. Lista to kolekcja, dlatego najważniejszą kolekcję Galerii Biennale ma związki z Galerią ON – pomysłodawca Tomasz Wendland ON stanowi lista artystów z nią związanych i kryjąca się za tymi nazwiskami przez pewien okres był nieformalnie związany z Galerią, założone przez współpraca, a często nawet przyjaźnie. Taka sieć wspólnotowych niego CSW Inner Spaces Multimedia, później IF Museum stale z nią relacji obejmowała nie tylko artystów; jedna z wystaw pokazała, jak współpracowało, a pierwsza wystawa, która poprzedzała i zapowiadała ważne związki występują pomiędzy artystami a osobami wspierającymi Mediations Biennale – Asia-Europe Mediations w 2007 roku, powstała technicznie ich twórczość. Jednocześnie Machiny (2002) Karola przy współpracy Tomka Wendlanda i Sławka Sobczaka, wtedy kuratora Ciechanowskiego pozwalały ponownie zadać pytanie o przedmiot – dzieło Galerii ON.6 O ważnym miejscu Galerii ON w ogólnopolskim obiegu sztuki sztuki i jego autora/autorkę. Z technicznego wsparcia Ciechanowskiego świadczy zaproszenie jej w 1995 roku przez Angelikę Stepken (niezależną korzystali chyba wszyscy artyści i artystki poznańskiej Uczelni, używający badaczkę sztuki) do wystawy Unter einem Dach: Polnische Galerien zu w twórczości techniki lub mediów, a na wystawie mogliśmy zobaczyć Gast im Podewil, na której w berlińskim Podewilu prezentowane było właśnie techniczne części ich realizacji, przeróżne urządzenia wymyślone dziesięć najważniejszych miejsc sztuki w Polsce (nie tylko autorskich), przez niego. Ale co ważniejsze z dzisiejszej perspektywy, wystawa w tym ON. stanowiła zapowiedź wielu współczesnych praktyk artystycznych. Jak Największą ilościowo wystawą była zorganizowana w 2000 roku zauważyła Joanna Hoffmann-Dietrich, rozważając, czym dzisiaj mogłaby przez Sławka Sobczaka jednodniowa prezentacja KOLEKCJA, czyli być Galeria ON, która „zawsze szła z «duchem czasów» i, gdyby nadal

16 istniała, na pewno przeszłaby swoistą metamorfozę, włączając się rozwiązań i kształtują własne wypowiedzi twórcze. Obok działalności w najnowsze trendy współczesnej kultury. Nietrudno wyobrazić1 sobie, że artystycznej poświęcali swój czas, a przede wszystkim energię, by dać przy sprzyjających warunkach środowiskowych i finansowych przekształciłaby możliwość innym twórcom na zaprezentowanie efektów ich pracy, się w kreatywne centrum łączące UAP ze środowiskiem zewnętrznym. W jego a nam wszystkim – uczestnikom wydarzeń, umożliwić ich doświadczanie. ramach funkcjonowałby artystyczny FabLab, dający artystom dostęp do Galeria ON to swoista sztafeta pokoleń – program kształtowały różnych technologii oraz wspierający proces twórczej kreacji poprzez zawsze osoby młode, które po kilku latach przekazywały pałeczkę warsztaty, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem. Zapewne w ramach młodszym następcom. Wszyscy niezależni w swoich poszukiwaniach Galerii powstałaby artystyczna grupa złożona z kreatywnych ludzi artystycznych i kuratorskich powodowali, że Galeria ON była galerią o różnych umiejętnościach i predyspozycjach realizująca wspólne niezależną, niezależną programowo, ale także niezależną finansowo, projekty. W dzisiejszych czasach artyści coraz bardziej zdają sobie sprawę nie było bowiem jednego źródła finansowania, które pośrednio czy z tego, że aby tworzyć wartościowe i ambitne dzieła, muszą zrezygnować też bezpośrednio wpływało na jej działanie. (Zajrzyj do tekstu Łukasza z dotychczasowego modelu protagonisty, który w swoim studio zmaga Guzka, który skrótowo przywołuje różne typy galerii istniejących się samotnie z własnymi koncepcjami i warsztatem. Rzeczywistość Big w Polsce w tamtym czasie). Od początku Galeria była związana Data i rozwijające się technologie są po prostu zbyt skomplikowane, aby z Uniwersytetem Artystycznym (wcześniej PWSSP oraz ASP), ale nie było jedna osoba mogła sobie z nimi poradzić”. tu relacji podległości. W środowisku poznańskim sztuka zawsze rozwijała Galeria zostaje zamknięta w 2011 roku, historia wystaw w 2012 się i rozwija w powiązaniu z Uczelnią. Zatem osoby prowadzące Galerię roku. W dawnej Synagodze, która już wtedy miała zostać sprzedana były związane z Uczelnią jako jej absolwenci, a w większości przypadków na cele komercyjne, a do dzisiaj stoi opuszczona i zamknięta, odbyła także jej wykładowcy i wykładowczynie. Galeria pozyskiwała również się prezentacja specjalnie przygotowanych „autorskich dedykacji” fundusze z Urzędu Miasta, co dodatkowo zapewniało jej niezależność. twórców związanych z Galerią, symbolicznie zatytułowana Still on. Ta W czasach przed grantami, bez określonych projektów urzędnicy nostalgiczna symbolika w 2012 roku mogła jeszcze budzić nadzieję, przychylnie spoglądali na działalność ON-u; może fundusze nie były zbyt że obie instytucje odrodzą się w nowych ciekawych odsłonach. Dziś duże, ale w miarę regularne i bezproblemowo rozliczane. wiadomo, że Galerii ON nie będzie w przestrzeni Poznania, ale nie znaczy Dlaczego artystki i artyści decydowali się prowadzić galerię? to, że znikła z jego mapy. Pamięć o niej tkwi pośród wielu uczestników Motywacje były bardzo różne, nigdy jednak nie kryła się za tym chęć życia artystycznego, którzy i które swego czasu stanowili wierną zarabiania, praca w ON-ie bowiem nikomu nie przynosiła żadnej publiczność zamkowego strychu. Ta publikacja jest tego przykładem, finansowej gratyfikacji. będąc jak ostatnia wystawa nie laurką ku czci. Ale „Ów hommage nie ma jednak służyć samozadowoleniu współautorów Galerii ON, a raczej Krystyna Piotrowska tak uzasadnia swoją decyzję: „Kiedy wszystkim reprezentantom młodego pokolenia artystów i odbiorców ich zaproponowano mi prowadzenie galerii, byłam tuż po skończeniu działań, którzy tworzą dziś w zupełnie innych okolicznościach, a jednak studiów PWSSP w Poznaniu i po indywidualnej wystawie właśnie w podobnym duchu – nieskrępowani zewnętrznymi wymaganiami rynku w Galerii ON. Wcześniej prowadził ją Lech Dymarski, który na sztuce lub ironicznie doń nawiązującymi. Niech moc będzie z wami!”.9 się nie znał zupełnie, więc byłam na jego tle kandydatką profesjonalną i kompetentną. Lubiłam wyzwania i organizowanie wystaw, mając tylu W całym okresie trwania Galerii odbyło się w niej ponad 500 wystaw. przyjaciół artystów, nie wydawało mi się trudne”. Po roku samodzielnego „panowania” Piotrowska zaproponowała współpracę Izabelli Sztafeta pokoleń Gustowskiej, która następnie przez lata do pracy w Galerii wprowadzała wiele młodych osób, dla których, jak i dla niej, Galeria stałą się bardzo Gdy zajmujemy się sztuką, wiemy, że to nie przestrzeń, nie super ważnym miejscem. Dlaczego sama podjęła taką decyzję? wystawy są najważniejszym elementem gry. Sama przestrzeń może jedynie pomóc, a za wystawami zawsze stoją ludzie. Zatem gdy „Dlaczego??? opisujemy historię ON-u, nie można pominąć najważniejszego ogniwa – Może dlatego, że potrzebowaliśmy swojego miejsca, może dlatego, osób prowadzących Galerię. Przez 35 lat zawsze byli to artyści (oprócz że byliśmy w grupie i czuliśmy swoją siłę…? Ja chciałam po prostu być pierwszego roku oraz w ostatnim okresie wzmocnieni teoretykami), bliżej sztuki i ludzi, którzy ją robili. dlatego we wszystkich tekstach pojawia się określenie „Artist Run Space”. Czuliśmy głód kontaktów. Łukasz Guzek w swoim tekście zastępuje „Space” pojęciem „Initiatives”, które podkreśla aktywność, nie tylko kontekst samego miejsca. Z Galerią Pamiętaj, że listy szły długo, telefony nie wszyscy mieli. ON jako jej organizatorzy związani byli: Lech Dymarski, Krystyna Spotkania w Galerii ON i często potem u Krystyny i Grzegorza Gaudena Piotrowska, Izabella Gustowska, Sławek Sobczak, Joanna Hoffmann, (w wieżowcu lub pracowni Krystyny na osiedlu Wichrowe Wzgórze) były Agata Michowska, Anna Tyczyńska, Hubert Czerepok, Konrad Smoleński, po prostu niekończącymi się rozprawami o sztuce i próbami wybicia się Krzysztof Łukomski i Agata Rogoś (z szerszym zespołem). Tylko pierwszy na niezależność, i oczywiście fantastycznymi dowcipnymi kolacjami przy i ostatnia nie są artystami, reszta to czynni do dzisiaj artyści. Każdy/ bigosie i winie. Brylowali jak zawsze Grzegorz G. i Wojtek M. każda z nich ma swój bogaty biogram artystyczny. Poszukują własnych

18 Nie wiem dokładnie, Krystyna też nie pamięta, kiedy zdecydowałyśmy Obecność (materialność) miała w programie galerii kontrpropozycję się na współpracę. w Nieobecności (efemeryczności), aż do roku 1994, tj. wystawy Drobne Niewątpliwie połączyła nas na zawsze Sztuka Kobiet (listopad 1980). narracje (Galeria BWA Arsenał) z okazji 15-lecia Galerii, po której Iza […] Potem był stan wojenny, aresztowanie Grzegorza, Krysia została ostatecznie przekazała mi pałeczkę. Jednak nie zamierzałem rezygnować z małą Martą i nic już nie było takie wolne. z tradycji galerii i nadal oprócz coraz młodszych artystów zapraszałem do udziału w programie wielkie osobowości twórcze, takie jak choćby Tak myślę, że od wystawy Andrzeja Pepłońskiego w 1983 to już była Jan Berdyszak. Wydawało mi się to najlepszą drogą do promocji i swojego trochę więcej moja działalność, ale ciągle też wspólna z Krysią. Krystyna rodzaju nobilitacji młodej sztuki, co z perspektywy czasu uważam za wyjechała z Polski latem 1984, ja miałam coraz więcej kontaktów bardzo dobry pomysł. z artystami (także z racji aktywnej pracy w PWSSP) i wtedy uznałam, że Galeria ON jest ważna nie tylko dla środowiska poznańskich artystów, ale Niekiedy bywałem zmęczony prowadzeniem galerii z wszystkim, także dla rozwoju kontaktów w Polsce i poza krajem. Galeria stała się też co to niesie (od tworzenia programu, przez logistykę, budowlankę, po moim miejscem, taką trochę pracownią, trochę klubem przyjaciół, może rachunkowość) i wtedy z pomocą przychodzili przyjaciele/przyjaciółki nawet trochę domem. (m.in. Hubert Czerepok, Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Anna Tyczyńska) i moja żona, choć jest osobą z innej twórczej branży”. Poza tym ja to po prostu lubiłam, mimo że to czasami była trudna i żmudna praca, np. związana z montażami wystaw. Na szczęście Galeria ON bardzo mocno wpisywała się w życie studentów, była miałam zawsze wspaniałych kolegów wokół: Andrzeja Pepłońskiego, miejscem pierwszych ważnych doświadczeń, a czasami także miejscem Sławka Sobczaka, byłych studentów Marka Jakuszewskiego, Marka debiutów artystycznych. Kształtowała więzi towarzyskie i wzmacniała Wasilewskiego i aktywnego krytyka Grzegorza Dziamskiego. przyjaźnie, które wpływały na decyzję o współpracy. „W czasach kiedy studiowałam oraz tuż po moich studiach Galeria ON była bardzo ważnym Do Galerii przychodziło dużo ludzi, było aktywnie i twórczo; miejscem na mapie galeryjnej Poznania – mówi Anna Tyczyńska. – Była gdybym nie miała Galerii ON, zamknęłabym się bardziej w pracowni, nie miejscem, w którym się «bywało»; chodziło na wystawy, spotkania… poznałabym tylu wspaniałych artystów i nie miałabym tylu znajomych Wyróżnieniem było zostać zaproszonym przez prowadzącą wówczas i przyjaciół. Z perspektywy czasu uważam to za największą wartość ON prof. Gustowską do przygotowania wystawy (zresztą mam wrażenie, i sumę znaczących momentów w skali mojego życia”. że w tamtych czasach udział w wystawach przez studentów i młodych Wpływ Gustowskiej na późniejszą działalność ON-u był bardzo artystów nie miał miejsca na taką skalę jak to ma miejsce dzisiaj… duży, to dzięki niej przejście pomiędzy studiowaniem na uczelni a więc zaproszenie do zrobienia wystawy było naprawdę zaszczytem a pracą w galerii odbywało się w sposób płynny, a rozpoczynało się ;-)). A ja takie zaproszenie dostałam, będąc na V roku studiów… I poczułam jeszcze na studiach, jak w przypadku Sławka Sobczaka. „Wydawało się niezwykle wyróżniona i doceniona… Po raz pierwszy wówczas (był to to mi się zupełnie naturalną koleją rzeczy. Było to miejsce, z którym rok 1990) zmierzyłam się z wnętrzem i przestrzenią ON-u. Potem przyszły oswajałem się od początku studiów na PWSSP. Od drugiego roku (do kolejne zaproszenia i kolejne realizacje. ON stał się więc moją galerią, dyplomu) studiowałem w pracowni Izy Gustowskiej i działalność z którą się identyfikowałam i która była moim miejscem, tzn. galerią, z którą ON-u była jednym z pól naszych pracownianych działań, doświadczeń się utożsamiałam w sensie artystycznym oraz – w pewien sposób – która i zbierania intuicji twórczych. Trzeba dodać, iż galeria w tym czasie mnie reprezentowała. Ale to jeszcze nie wpłynęło na moją decyzję należała do nieformalnej grupy kilkunastu tego typu miejsc w Poznaniu, o prowadzeniu ON-u; w zasadzie to nawet nie ja taką decyzję podjęłam… z galeriami Akumulatory 2 i Wielką na czele. Ale właśnie w programie Nie pamiętam, od którego roku prowadzenie galerii przejął Sławek ON-u odnajdywałem najwięcej inspiracji dla siebie. […] Po zakończeniu Sobczak, ale na pewno w tym okresie przyjaźniliśmy się już bardzo. studiów zostałem asystentem w pracowni prowadzonej przez Izę Braliśmy udział we wspólnych projektach, warsztatach, wystawach, Gustowską i coraz częściej w galerii bywałem już nie tylko jako gość, spotykaliśmy się na stopie towarzyskiej… Ale wtedy chyba nawet nie ale także jej współpracownik, pomagając m.in. w montażach wystaw, marzyłam, by być kuratorką… albo… marzyłam, ale wydawało mi się to wysyłaniu zaproszeń czy rozwieszaniu plakatów. Obserwowałem pilnie takie nieosiągalne… Po jednym z naszych wyjazdów namawiałam Sławka pracę Izy, którą dziś można by z powodzeniem nazwać kuratorską (choć na zorganizowanie wystawy poznanemu podczas warsztatów artyście, wtedy ta terminologia jeszcze nie obowiązywała) i się uczyłem, w tym a Sławek zdziwiony zapytał, dlaczego w takim razie nie wykuratoruję także na jej i swoich niekiedy bolesnych błędach. To naprawdę była tej wystawy… Tak więc, w taki oto miękki sposób, przeszłam od pozycji doskonała szkoła. W roku 1990 Iza zaproponowała mi pierwszą wystawę artystki związanej z galerią do bycia kuratorką i wciągnięta zostałam indywidualną w ON-ie. Z czasem zacząłem ja proponować Izie swoje w myślenie o galerii: programie, planach, dyskusji o tym, jakie to miejsce pomysły na wystawy, które ona w większości akceptowała. W roku 1992 powinno być. Dopiero później podjęta została już bardziej formalna zorganizowałem (wspólnie z Małgorzatą Czaińską) ogólnopolski festiwal współpraca, można powiedzieć w «kolektywie» kuratorskim, w skład artystyczny Sztuka Nieobecna, który z jednej strony wzorował się na którego weszli: Sławek Sobczak, Agata Michowska, Joanna Hoffmann Obecności, a z drugiej zrywał z powagą i otwierał się na innego typu oraz ja”. eksperyment, mający swój rodowód w żywiole młodości. Od tego czasu

20 Podobne doświadczenie przywołuje Joanna Hoffmann: „Z galerią ON studyjnych, przyjaźni z artystami. Krótko mówiąc, zakochany w pewnych związałam się podczas studiów w Poznańskiej Akademii Sztuk Pięknych. utopiach, teologii «glokalności» i wraz ze wspaniałym zespołem Dla młodych, poszukujących artystów Galeria ON tworzyła naturalne współpracowników, postanowiłem je sprawdzić w praktyce”. Łukomski środowisko. Była nie tylko galerią promującą nową, eksperymentalną zaprosił do współpracy Agatę Rogoś (OBSCURATORS), a następnie kilkoro sztukę, ale także swoistym laboratorium, w którym sztuka ta mogła młodych osób. powstawać i dalej się rozwijać. Galeria ON pełniła rolę jednego z głównych W przywoływanych wypowiedziach zwraca uwagę pojawiająca węzłów bardzo dynamicznej wówczas sieci galerii i miejsc autorskich, się refleksja dotycząca własnej roli i pytań o formę kuratorstwa, czym prowadzonych często przez artystów, alternatywnej do państwowych ono jest. Jeżeli nawet bowiem nie funkcjonowało jeszcze to określenie, instytucji BWA i muzeów. Sieć ta, zasilana energią młodego pokolenia, wszyscy w pewien sposób odgrywali jego rolę. Kim jest kurator? Co działała na zasadzie naczyń połączonych, w których rodziły się i przez takiego należy do jego obowiązków? Jaką rolę gra wobec artysty? które przepływały nowe artystyczne idee i trendy.[…] Galeria ON miała Hans Ulrich Obrist przywołał różne funkcje kuratora: „Herald Szeemann jednocześnie demokratyczny charakter: wspierała raczej niż oceniała, kiedyś wymienił wszystkie funkcje Ausstellugsmachera i lista była darzyła zaufaniem artystów, a nie dokonywała arbitralnych selekcji. Stąd bardzo długa. Jest to administrator, amator, autor wstępu, bibliotekarz, artyści, którzy brali czynny udział w życiu Galerii, mieli poczucie nie tylko księgowy i menadżer, animator, konserwator, finansista i dyplomata. przynależności do szerszej kreatywnej społeczności, ale także tworzenia Tę listę można poszerzyć jeszcze o bycie strażnikiem, kierowcą, szczególnej wspólnej wartości. Dlatego kiedy nadszedł moment, gdy mediatorem i badaczem”.10 Patrząc na grupę osób związanych z Galerią ze względu na nadmiar obowiązków rodzinnych i zawodowych Sławek ON, można znaleźć potwierdzenie powyższych słów w ich rozbudowanej potrzebował organizacyjnego wsparcia, w zupełnie naturalny sposób i wszechstronnej działalności. znalazłam się w grupie osób prowadzących galerię obok Sławka, Ani Tyczyńskiej i Agaty Michowskiej”. Ale może jeszcze lepiej oddają ich postawę inne słowa wielkiego szwajcarskiego kuratora: „Cóż, kurator musi być przede wszystkim Powyższe wypowiedzi dopełnia jeszcze i wzmacnia towarzyską elastyczny. Czasem jest służącym, czasem asystentem; czasem podrzuca motywacją Agata Michowska: „Aktywność Galerii ON przypadała na czas, pomysły, jak pokazywać prace. Przy wystawach grupowych jest kiedy sztuka splatała się z życiem towarzyskim w sposób wyjątkowo koordynatorem, przy tematycznych – wynalazcą. Ale w kuratorstwie intensywny, dlatego pewne decyzje wynikające z czystej przyjaźni najważniejszy jest entuzjazm i miłość – i odrobina obsesji”.11 przekładały się na poczucie odpowiedzialności za Galerię. Tworzyliśmy wraz z Anną Tyczyńską i Joanną Hoffmann« zespół», który w trudnym Tych cech nigdy nie brakowało kolejnym osobom prowadzącym dla Galerii momencie przejął na siebie liczne obowiązki związane Galerię ON. z jej funkcjonowaniem. Żadna z nas nie miała jednak wątpliwości, że spiritus movens, kontynuującym ideę miejsca zapoczątkowaną wiele lat wcześniej przez Izę Gustowską i Andrzeja Pepłońskiego, a jednocześnie Pozostała nie tylko historia… ostatnią osobą rozumiejącą jego ducha był Sławek Sobczak”. To tam miało miejsce wiele debiutów, zarówno artystycznych, jak Zupełnie inaczej uzasadnił swoją decyzję o współprowadzeniu Galerii i kuratorskich. Jedna z osób ostatniego zespołu, Magdalena Komborska- Hubert Czerepok: „Chyba dlatego, że chciałem, by ON przestał być Swacha wspomina: „Galeria ON to miejsce, gdzie rozpoczęłam swoją galerią, która robi zbyt dużo wystaw, i żeby pokazywał także artystów, kuratorską drogę, pracowałam tam od 2009 r. przez kolejne trzy którzy niekoniecznie wpisywali się w estetykę poznańską”. lata aż do 2011 r., czyli do momentu zamknięcia galerii. Był to okres programu wywodzącego się z manifestu o tytule New history, so what Również z pobudek programowych i artystycznych zdecydował the world needs now? W ON powstał team kuratorski, utworzony się przyjąć zaproszenie i prowadzić Galerię Krzysztof Łukomski, jak przez zespół młodych kuratorów i artystów zarazem. Praca w otwartej się okazało w ostatnich kilku latach. „Zostałem do tego zaproszony grupie młodych antycypujących działaczy dawała możliwość realizacji przez Sławka Sobczaka, z którym dzieliłem i dzielę pasję dla sztuki własnych kuratorskich zamierzeń, konfrontacji, wzajemnej obserwacji, współczesnej i jej «nierozumienia». Pod koniec 2007 roku wróciłem wymiany doświadczeń pomiędzy kuratorami i artystami. To było bardzo z dalekiej rezydencji i wielomiesięcznej podróży twórczej po Stanach cenne, ciekawe i nowatorskie doświadczenie. W galerii, z tak ogromnym Zjednoczonych i Kanadzie, podczas której poznałem wspaniałych zapleczem historycznym i z wieloma bardzo reprezentatywnymi promotorów sztuki i zobaczyłem, że można inaczej, niż dotychczas mi osobowościami twórczymi, każdy z młodych kuratorów mógł odnaleźć się wydawało, zajmować się jej promocją i propagowaniem pewnych swojego «przewodnika», nie zapominając i o swoich koncepcjach idei. Zaledwie dwa lata wcześniej ukończyłem specjalność «krytyka wystawienniczych. Ponadto czuliśmy się tam jak w domu, mogliśmy artystyczna i promocja sztuki» na Wydziale Edukacji Artystycznej ASP spędzać razem wolny czas, zapraszać znajomych, gości, napić się kawy, w Poznaniu, z równoległym zakończeniem studiów w drugim zakresie, posłuchać lub włączyć się w próby muzyków, poczytać, porozmawiać. na Intermediach. Wydawało mi się, że jestem gotowy w niewielkim Mam wrażenie, że takich żywych, otwartych miejsc brakuje”. miejscu, w niewielkiej skali, wprowadzić w życie to, czego nauczyłem się podczas kilku lat studiowania i podróży, międzynarodowych wizyt Otwartość i podążanie za tym, co aktualne, wyróżniało Galerię ON.

22 Zawsze było tam miejsce na eksperyment, współpracę i współdziałanie. reaktywacji tego miejsca, tylko pytanie o współczesne potrzeby i wizję Tę atmosferę wytwarzali prowadzący. „Fenomen ON-u to przede dzisiejszego obiegu galeryjnego, które pojawia się również w tekście wszystkim osoby, które od początku tworzyły to miejsce: Iza Gustowska, Łukasza Guzka. Anna Tyczyńska zastanawiała się wielokrotnie: „Czy Andrzej Pepłoński, Sławek Sobczak. Wspaniali ludzie, wybitni pedagodzy taka galeria nadal mogłaby istnieć…? Myślę, że tak. Galeria Entropia i artyści, którzy odczuwali ogromną potrzebę wyjścia poza świat we Wrocławiu doskonale funkcjonuje, Wschodnia też. I oczywiście własnej sztuki i kreowania przestrzeni dla innych. To wielka ciekawość galeria AT. Nadal w świecie obecny jest ruch galerii niezależnych, czy pracy innych i poczucie wspólnoty pokoleniowej, które nie wykluczało też prowadzonych przez artystów (run by artists), galerii autorskich; młodych, wschodzących artystów. Wiele osób, w tym ja, zawdzięcza swój doskonale w tym kręgu funkcjonuje np. poznańska galeria Raczej. start właśnie Galerii ON” – mówi Agata Michowska. Okazuje się, że nawet w czasach rynkowych, dobrych prywatnych Możliwość współpracy, bliskie relacje i zdobywanie doświadczeń galerii nadal jest miejsce na takie galerie jak ON – zresztą w ostatnich były wykorzystywane przez wiele młodych osób, wymienić tu można latach nastąpiło pewne ożywienie na scenie galeryjnej w Poznaniu; choćby Agnieszkę Okrzeję, Marikę Zamojską czy Ewę Dominiak. Dwie niezależne galerie powstają w lokalach udostępnionych przez miasto ostatnie założyły nawet w 2007 roku galerię Starter, która po kilku i jest ich całkiem sporo: R20, Łęctwo, FWD, Skala, 9/10 i wiele innych… latach z Poznaniu przeniosła się do Warszawy, gdzie z powodzeniem Powstały też nowe galerie związane z Uczelnią… Poznań trochę się rozwija swoją działalność (już bez Dominiak). rozrósł, a przede wszystkim zmienił, zmieniło się też środowisko, które dziś nie jest już tak ściśle związane i jednoznacznie kojarzone z Uczelnią. Innym efektem oddziaływania Galerii ON była promocja artystów Nie ma więc dziś już jednej publiczności, która chodzi do wszystkich w internecie. Przy Galerii powołano ośrodek dokumentacji i promocji tych miejsc, ale każda z tych przestrzeni ma własnych odbiorców sztuki współczesnej, którego celem było wprowadzenie jak najwięcej i przyjaciół. Zastanawiałam się: czy wejście na drogę komercyjną byłoby artystów poznańskich i miejsc sztuki w obieg internetowy, co w tamtych rozwiązaniem dla ON-u? Stereo, Starter, Pies przeszły taką drogę. Jedno czasach było zadaniem prekursorskim. Za pomocą platformy free.art.pl, jest pewne, zmiana generacyjna była nieunikniona… Lecz prywatnie, dla finansowanej przez Fundację Batorego, udało się utworzyć 24 strony mnie… to wielka szkoda, że ON-u już nie ma… bo wbrew temu, co piszę, internetowe dokumentujące twórczość poszczególnych artystów choć galerii przybywa, nie jest tak łatwo znaleźć dla siebie przestrzeń, związanych przede wszystkim z Galerią ON, a także strony innych swoje miejsce, arenę debat i dyskusji…”. poznańskich miejsc sztuki, na przykład galerii AT. Swoistą kontynuacją tych działań i jednocześnie znacznym poszerzeniem jest platforma Polish Sławek Sobczak widzi to trochę inaczej. „Galeria ze swoim potencjałem Art Tomorrow (PAT), nawiązująca do tradycji Żywej Galerii – tworzenia nie mogła już by być tym samym, co kiedyś, nawet w znaczeniu wczoraj. od ponad 30 lat niezależnego obiegu sztuki w Polsce (zajrzyj do tekstu Miała ona bowiem zawsze zakodowany imperatyw do szukania, do Łukasza Guzka). PAT – wspólna inicjatywa Sławomira Sobczaka i Tomasza eksperymentowania. Może by w ogóle nie funkcjonowała realnie, a może Wendlanda, to projekt, który zbierając artystów w jednym miejscu, eksperymentem byłby powrót do istoty koegzystencji podmiotów stara się kreślić obiektywny obraz sztuki polskiej, będąc równocześnie sztuki. Może mówiąc przewrotnie, jej obecność uchroniłaby nas przed źródłem wiedzy, bazą kontaktów i promocją twórców. Obecnie baza wszędobylską nieobecnością? A może nieobecność wygenerowałaby zawiera ponad 200 nazwisk osób, które debiutowały po 2000 roku. Za nowe idee formy obecności? całość projektu odpowiada Sławek Sobczak. Jedno jest pewne: decyzja Rektora Marcina Berdyszaka z 2011 roku Czym byłaby Galeria ON dzisiaj, gdyby istniała? Niektórzy mówią, że (pozbawiająca galerię swojej siedziby) przyczyniła się do stawiania tego nie byłoby jej albo nie ma sensu o to pytać. Takie krytyczne stanowisko typu ambiwalentnych pytań. Ale czy galeria musi mieć miejsce? Może przy jednoczesnym wskazaniu ważności istnienia podobnych miejsc wystarczy pamięć miejsca i znaki czasu? reprezentuje Izabella Gustowska: „W dzisiejszych czasach galerie Dla mnie galeria ON jest i pozostanie jedynym w swoim rodzaju tamtego czasu, w tym także ON, nie miałyby racji bytu. Chyba że uczelnie pojęciem [podkreślenie – JR]”. miałyby rangę światową, w tym także środki na utrzymanie ambitnych, A podsumowuje to wszystko Łukomski, który zamykał 35 lat niezależnych miejsc sprzyjających sztuce i kulturze. Takie galerie działalności ON-u. „Z pewnością współprowadzenie programu Galerii i fundacje, a nawet muzea istnieją w wielu ośrodkach akademickich ON było, nie tylko dla mnie, ale i całego zespołu fenomenalnych na świecie i stanowią istotny punkt w rankingach uczelni. Poza tym młodych twórców kultury, przedmilenialsów ( ;) ) czymś w rodzaju praca w galerii dzisiaj to profesjonalne poważne zajęcie na cały dzień, niezwykłego eksperymentu. Jak poradzić sobie z wizją sztuki, która a nawet więcej. Artysta musi realizować swoje projekty , galerzyści mają nie musi być ograniczana do PDFa porfolio, wtłaczana w pewne swoją zawodową pracę. Tylko w państwie wolnym i demokratycznym mechanizmy nachalnej, korporacyjnej promocji wystaw, z jednej strony, szanującym kulturę i sztukę, a także dostrzegającym wartość miejsc czy mitologizowania i przeintelektualizowania jej obrazu z drugiej (na niezależnych i twórczych może powstać boom na takie czy inne przykład przez jej opisywanie pewnym metajęzykiem zrozumiałym tylko miejscówki. dla nielicznych); w której tworzenie jest raczej współdzieleniem wiedzy, Ale jedno jest pewne – nie można wchodzić dwa razy do tej «dobrej roboty», pasji, ale i spotkaniem człowieka z człowiekiem, po samej rzeki”. Jednak pytanie o dzisiaj nieistniejącej Galerii to nie chęć prostu, bez podkreślania podziału na «twórców» i «odbiorców»? Wiele

24 z tych doświadczeń na pewno nas zbudowało i pozwoliło dalej zajmować Nasycone realizacje Jana Berdyszaka, minimalistyczne rozwiązania się tym, nad czym współcześnie pracujemy w swoich własnych praktykach Mirosława Bałki, delikatność prac Jacka Jagielskiego, Hitler tańczący zawodowych, czy to artystycznych, kuratorskich, czy edukacyjnych. na balkonie Zamku w filmie Martina Zet, performance Ewy Zarzyckiej, Galeria ON stworzyła przez ponad trzydzieści lat nie tylko program gdy starałam się za nią podążać, ale po chwili już tylko dobrze się wystaw, rezydencji i spotkań, ale przyniosła też określone relacje ludzi bawiłam, opowieść Jana Świdzińskiego z charakterystycznym ruchem ją współtworzących i przyjaźnie, które przekraczają tylko sentymentalne rąk i rozweselająca praca Wojtka Dudy Porozmawiajmy o muzyce podejście do jej historii. Wiele związanych z nią osób utrzymuje do teraz poważnie… I gdy to piszę, pojawia się wiele, wiele innych obrazów, bliskie związki, a w swojej pracy z pewnością odwołują się do zdobytego wspomnień, śladów. dzięki niej doświadczenia”. Śladów, które powodują, że Galeria ON pozostaje eksperymentalnym Gdyby przeprowadzić rozbudowaną diagnozę aktualnego układu stanem skupienia i mentalnym laboratorium doświadczeń ze sztuką. współrzędnych świata sztuki, okaże się, że ważne w nim miejsce mają na nowo inicjatywy tworzone „oddolnie”. Może w Polsce jest to jeszcze *** słabo widoczne, ale gdyby stworzyć taki utopijny model alternatywnego świata sztuki, zaprojektować pokój rozmów o jego wielowarstwowości W tekście wykorzystano wypowiedzi osób prowadzących Galerię ON: i tam, na wielkiej makiecie, za pomocą przycisku z napisem RECHARGE Krystyny Piotrowskiej, Izabelli Gustowskiej, Sławomira Sobczaka, FREE ART SPACES zapalić diody lokalizacji takich miejsc, które Huberta Czerepoka, Joanny Hoffmann-Dietrich, Agaty Michowskiej, Anny poniekąd realizują dziś program zbliżony do niegdysiejszej Galerii ON, Tyczyńskiej. Były to odpowiedzi na trzy pytania: Dlaczego zdecydowałaś/ otrzymalibyśmy całkiem dużo światła w prezencie. I to co najistotniejsze, zdecydowałeś się prowadzić Galerię ON? Na czym polegał fenomen ON- inicjatywy te nie zamierzają wkrótce „przeistoczyć” się w instytucje czy u, cechy charakterystyczne? Czym dzisiaj byłaby Galeria ON? komercyjne galerie. Ten dawny wybór, jaki mieliśmy w Polsce sprzed kilku czy kilkunastu lat, nie jest już dzisiaj koniecznością, jako że istnieje wiele Bardzo dziękuję za przesłane odpowiedzi. modeli, które ciągle podlegają „sprawdzaniu” i „samodoskonaleniu”. Wykorzystano również teksty-wspomnienia Marka Wasilewskiego i Magdaleny Komborskiej-Swachy.

Moja historia – zamiast podsumowania Wszystkim bardzo dziękuję za możliwość oparcia się na ich wiedzy i refleksji. Historie zawsze opowiadamy przez siebie. Powyżej starałam się nie ulegać własnym upodobaniom, nie ufać tylko swojej pamięci, sięgałam do archiwum, tekstów, dokumentacji, rozmów, na zakończenie pozwolę sobie na krótką osobistą refleksję. Niestety nie pamiętam, kiedy byłam w Galerii po raz pierwszy. Kto mnie tam zaprowadził, jaka to była wystawa, a może wcale nie wystawa, tylko Przypisy towarzyskie spotkanie i możliwość potańczenia – nie wiem, jedynie snują się po głowie luźne wspomnienia. 1. Fragmenty okolicznościowych tekstów autorstwa Sławka Sobczaka, Agnieszki Okrzei, Krzysztofa Łukomskiego i Magdaleny Komborskije. Jednak już później pamiętam kilka wystaw, które z różnych powodów Archiwum Galerii ON. zrobiły na mnie duże wrażenie: obrazem, przesłaniem, atmosferą. 2. Brian O’Doherty, Biały sześcian od wewnątrz. Ideologia przestrzeni galerii, tłum. Aneta Szyłak, Fundacja Alternativa, Gdańsk 2015, s. 19 Pierwsza to prezentacja Izabeli Gustowskiej z 1999 roku Szeptem 3. M. Bakke, Galeria ON, archiwum Galerii, tekst powstał około roku 2000. – długie stoły, małe ekraniki, czerwone usta na nich, wszystko 4. W przypadku cytatów wypowiedzi osób związanych z Galerią, gdy nie zanurzone w ciemnym świetle. Potem wielokrotnie widziałam realizacje zaznaczono przypisu zobacz uwagę na końcu tekstu. Gustowskiej, ciekawsze, głębsze, ale ta wywołuje u mnie wewnętrzne 5. Zobacz: J. Ryczek, Sztuka kobiet w Poznaniu – od Obecności po Smakołyki, poruszenie. w: W stronę miasta kreatywnego. Sztuka Poznania 1986–2011, red. W. Kolejna to angażująca widza Insomnia Anny Tyczyńskiej (2001). Makowiecki, Poznań 2011 6. Zarówno Łódź Biennale, jak i Mediations Biennale w Poznaniu mają swoją Mogliśmy „wejść w dziewczynkę”, ubrać się w szkolny staromodny niestety nie zawsze pozytywną historię. fartuszek, przypiąć kokardy do włosów, stanąć przed aparatem. W sali 7. H.U. Obrist, Krótka historia kuratorstwa, tłum. M. Nowicka, Kraków 2016, obok stare zdjęcia, których kontemplacja przywoływała tytuł książki s. 50 Johna Bergera Nasze twarze, moje serce, zwięzłe jak fotografie. 8. S. Sobczak, Tekst kuratorski, opublikowany w roczniku - katalogu 2001. Katastroficzne Tsunami Sławka Sobczaka z 2003 roku pozwoliło mi 9. Krzysztof Łukomski, tekst z katalogu wystawy poczuć grozę płynącą wraz z narastającą falą wody. 10. Słowa H.U. Obrista, tamże, s. 128 11. H. Szeemann, tamże, s. 106

26 Logotyp Galerii O.N. | 1977 autor: Wojciech Wołyński

Logotyp Galerii ON | 1978-1991 autor: Grzegorz Marszałek

Logotyp Galerii ON | 1978-1991 wersja czarno-biała zgrafizowana

Logotyp Galerii ON | 1992-2007 autor: Sławomir Sobczak

Pierwszy plakat/logotyp Galerii Olgierda Nowaka 1977 autor: Wojciech Wołyński z archiwum Galerii ON

Logotyp Galerii ON | 2008-2011 28 autor: Krzysztof Łukomski KALENDARIUM

1977 • Wojciech Wołyński / grafika, rysunek Lech • Michiyo Yamamoto (J) / grafika, rysunek

Dymarski • Krystyna Piotrowska / tkanina 1978 • Katarzyna Piątkowska / gobelin • Mariusz Kozakiewicz / Figura niemożliwa / rysunek (Piotr Paweł Kawiecki / wiersze) • Małgorzata Konwerska / malarstwo • Andrzej Pągowski / plakat • E. Fiołek, R. Kowalik / grafika • KRAJOBRAZY / grafika / artyści: Grzegorz Nowicki, Jacek Papla, Krystyna Piotrowska Jacek Rybczyński, Tadeusz Siara • TROCHĘ DOBREJ GRAFIKI / artyści: Urszula Bąk, Józef Drążkiewicz, Izabella Gustowska, Wojciech Müller, Grzegorz Nowicki, Jacek Papla, Jacek Rybczyński, Andrzej Załecki 1979 • Roman Żygulski, Piotr Kunce / grafika • Marzena Kawalerowicz / tkanina • MIĘDZYNARODOWE BIENNALE GRAFIKI / wybór • Andrzej Maciej Łubowski / malarstwo • NAJMŁODSZA GRAFIKA / artyści: M.Barbucha, A.Bębenek, M.Chlanda, J.Chartowski, E.Josefowski, R.Karalus, A.Kuczmiński, Izabella Gustowska A.Piątek, J.Piech, P.Sonnewend, T.Struk, P.Zaborowski • Jacek Gulczyński / grafika • Andrzej Tomaszewski / malarstwo • Grzegorz Sztabiński / Czas zatrzymany - czas odzyskany • ZMIENIĆ SIEBIE TWORZĄC OBIEKT, KTÓRY POTEM ISTNIEJE SAMODZIELNIE / pracownia Magdaleny Abakanowicz PWSSP 1980 • CZERŃ I BIEL - Galeria Foto Medium Art w Galerii ON / artyści: Janusz Bałdyga, Jerzy Onuch, Łukasz Szajna, Andrzej Baranowski, Jan Berdyszak, Leszek Brogowski, Zbigniew Dłubak, Stanisław Dróżdż, Alek Figura, Andrzej Jórczak, Zdzisław Jurkiewicz, Jarosław Kozłowski, Ireneusz Kulik, Józef Liebersbach, Mariusz Łukawski, Jerzy Olek, Zbigniew Staniewski, Janusz Szczucki, Grzegorz Sztabiński, Leszek Szurkowski, Ryszard Tabaka, Ryszard Winiarski • Leonard Pędziołek / grafika • Jacek Stokłosa / Poza wyborem, zestaw 2 • ABSOLWENCI PWSSP • Tomasz Struk / grafika • Mariusz Mroszczak, Tomasz Sikora / Album / • V. Musugrave / Filmy prywatne • Yukiko Nobusawa (J) / tkanina

30 32 KALENDARIUM

• Eugenio Carmi (I) / grafika • Pierluigi Croci (I) / O pamięci / rysunek • Witkacy / Portrety / fotografie • Jacek Papla / grafika • Lucqes Trigaut (B) / rysunki • SZTUKA KOBIET / artystki: Maria Pinińska- Bereś, Izabella Gustowska, Anna Kutera, Natalia LL, Ewa Partum, Krystyna Izabella Gustowska

Krystyna Piotrowska Piotrowska, Teresa Tyszkiewicz • Marcel Duchamp / La boite en valise / wystawa odbyła się w galerii BWA, organizator Galeria ON we współpracy z Narodowym Muzeum Sztuki Centrum Georgesa Pompidou, Paryż 1981 • Andrzej Pepłoński / malarstwo • Douglas Davis (USA) / fotografia, wideo • Jacek Drabik / TV – rodzaj żeński • Grażyna Brylewska-Pędziołek / tkaniny • Edward Dwurnik / Rysunki • Michael Kidner (UK) / prace graficzne • Akira Komoto (J)/ Barwy natury, fotografii, malarstwa / Masaki Nakayama (J) / Dopełnienia i konfrontacje /wystawa • Kunito Nagaoka (D – Berlin Zachodni) / prace graficzne • Grzegorz Sztabiński / Względność trwania – względność zmiany / rysunek • TEATR 8 DNIA / Wzlot / spektakl na podstawie Osipa Mandelsztama • Mikołaj Smoczyński / Określenia 1982 • stan wojenny – Galeria ON zawiesiła działalność 1983 • Andrzej Pepłoński / Prace malarskie • Jacek Wojciechowski / z cyklów Bardzo małe aktywności i Wyższa konieczność / pokaz • Wojciech Bruszewski z pracownią oraz Kołem Naukowym PWSSP / realizacje i dokumentacje prac zrealizowanych na plenerach w Skokach (1982–83) • Leszek Brogowski / Projekt Action Painting / pokaz i odczyt

Izabella Gustowska • Jan Berdyszak / Studium po... / wystawa • Maciej Haufa, Andrzej Załecki / grafika • Mariusz Kruk / Ściana • Irmina Felińska / grafika, rysunek • Izabella Gustowska / Względne cechy podobieństwa / pokaz • Robert Sobociński / Martwa natura / instalacja • 2 x 2 x WYSOKOŚĆ / studenci pracowni Izabelli Gustowskiej / instalacje, pokazy • Krzysztof Zaworonko / Prace z 1983 roku

34 36 KALENDARIUM

• Paweł Łubowski / malarstwo • Klaus Groh (D) / Papiery/Papers / wystawa • Gerard V. Gleason (UK )/ rysunki 1984 • Rafał Strent / grafika • Susan Kerr (UK) / rysunek, grafika komputerowa • Kaspar Th. Linder (F) / Portrety / wystawa Izabella Gustowska • Jan Berdyszak / Droga / instalacja • Andrzej Wielgosz / Słownik znaków rysunkowych / wystawa • Jan Stanisław Wojciechowski / Płaski koniec / instalacja • Jacek Rykała / Pejzaże / malarstwo • Grzegorz Sztabiński / O krzyżu / rysunek • Ewa Zawadzka-Rykała / rysunek, grafika • Piotr Kowalski / malarstwo • Andrzej Pepłoński / Nashville / instalacja • Mirosław Pawłowski / Fakty – notatnik subiektywny 81, Kamuflaże 83/84 / grafika • Witosław Marek Czerwonka / Listy z Gdańska i inne 1982/84 / rysunek, malarstwo • Andrzej Zdanowicz, Zbigniew Kosicki / malarstwo • Marek Zaborowski / grafika • Jan Berdyszak / Inne od baz / instalacja • Brian R. Smith (UK) / Między dwoma stanami / wystawa, pokaz • Tomasz Psuja / Pejzaże / malarstwo • Grzegorz Banaszkiewicz / rysunek, grafika • 11... / artyści: Berdyszak, Ćwiek, Dudkowiak, Gustowska, Grzegorczyk, Haufa, Kaźmierska, Pepłoński, Sobociński, Szańkowski, Wojtkowiak / wystawa, instalacje, pokazy • Jacek Strzódka / malarstwo • Andre Baldick-Decko (F) / Struktury kosmiczne / rysunki, obrazy, muzyka 1985 • Janusz Marciniak / obrazy, rysunki • Kazimierz Sita / Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni, bo takim jakim sądem sądzicie i was osądzą... / pokaz • Henryk Starikiewicz / Retusz / malarstwo • Andrzej Leśnik / malarstwo • Jerzy Kopeć, Tadeusz Sobkowiak / Rysunek czwarty wyprawy / wystawa • Leszek Brogowski / Rozważania rysunkowe, seria XXI. Strukturalny sens formy krzyża / instalacja • Wojciech Olesiak / Sztuczny kult / instalacja, wideo / współpraca Lidia Zielińska, Jarek Brychcy • Artur Tajber / Trzy, triada, trójkąt / rysunki, instalacja, performance

38 40 KALENDARIUM

• Marian Stępak / Obrazy / obiekty malarskie • Grażyna Strykowska / malarstwo • Ryszard Gieryszewski / grafika, malarstwo • Olle Dahl, Helmtrud Nystrom, Marianna Manner (S)/ grafika • Andrzej Leśnik / Ćwiczenia z trójkątem na płaszczyźnie/ rysunek • Joanna Grzegorczyk / Horyzont – część I/ instalacja • Johanna Boga (IS) / grafika Izabella Gustowska • Jolanta Kaźmierska / Spacery/ instalacja • Tadeusz Wielecki / Teatr instrumentalny – Kontrabas solo/ pokaz, koncert • Bogdan Korczowski (F) / grafika • Mikołaj Smoczyński / Secret Performance, 15 epizodów, ekspozycja / instalacja • Jerzy Olek / Jest i nie Jest / wystawa / współpraca: J. Byrczak, B. Konopka, A. J. Lech • Adriena Simotowa (CS)/ Rysunek 1986 • Jacek Przybyła / Collage / wystawa • Cecile Massart (B) / grafika komputerowa • Alma Joray (USA) / Kobieta i jej smok / performance • Cezary Maciej Ostrowski / Normalne rysunki ołówkiem – pięć (nie sygnowane) / wystawa, pokaz • Eva Maria Schön (D, Berlin Zachodni) / performance • LOGOMOTIVES 1963–1983 (A.Misson, J.Blaine, J.F.Borg, P.de Vree, E.Miccini, Sarenco, P.Verdi) (I) / wystawa, pokazy / katalog • Jacek Strzódka / Kilka obrazów / wystawa • Janina Kotyś - Kublicka / grafika • Adriena Simotova (CS)/ Rysunek • Sabine Reiff (D) / instalacja, wideo, performance • Marcin Berdyszak / Fala, Beuysowi / instalacje • Teresa Czajkowska / grafika • Lech Hajdamowicz / grafika • Monika Małkowska / rysunek • Celine Grenier, Luc Paris (Kanada) / performance • Andrzej Zdanowicz / malarstwo • Mikołaj Smoczyński / Secret performance III / instalacja • Joanna Imielska / malarstwo 1987 • Cezary Ostrowski / Hermenegilda / instalacja • Teresa Murak / Pragnienie, czuwanie, czynienie / performance • Maciej Depczyk / Nieobecność / instalacja • OBECNOŚĆ / artystki: Izabella Gustowska, Aleksandra Hołowina, Danuta Mączak, Anna Płotnicka, Krystyna Piotrowska, Anna M. Potocka, Joanna Przybyła, Eva Maria Schon, Adriena Simotova, Lidia

42 44 KALENDARIUM

Zielińska / miejsca: Galeria ON, Galeria Kontakt, Galeria Wielka 19, klub DNO (PWSSP) / kuratorka: Izabella Gustowska • Anna Nawrot / Odczytanie / wystawa, performance • Irena Nawrot / Małe i duże, wspólne i niczyje / pokaz • PREZENTACJA ZAPISÓW VIDEO / artyści: Laurie Anderson, James Benning, Burt Barr, Dara Brinbaum, Chip Lord, Mickey Mc Gowan, Joan Jonas, Bill Seaman, Bill Viola / kuratorka: Kathy Huffman (USA) Izabella Gustowska • Rainer Grodnick (D) / rysunki, instalacja • Jerzy Treliński / instalacja, prace graficzne • Andrzej Fasicki / rysunek • Piotr Kurka / Ilustracje albo wiersze / instalacja • Stephen Dowson (UK) / Static dance / instalacja, wideo • Ewa Majchrzak / Balada o Kreuzbergu / wystawa 1988 • Zbigniew Kamiński / Rysunki z lat 1980–87 / wystawa • OBECNOŚĆ II – sztuka dźwięku / artyści: Wolf Kahlen, Jarosław Kozłowski, Toine Horvers, Theo Raben, Arno von Roosmaien, Cezary Ostrowski, Lidia Zielińska, Zbigniew Koźlik, Olga Szwajger, Tadeusz Wielecki / instalacje, akcje, pokazy, performance • POLSKA FOTOGRAFIA INTERMEDIALNA LAT 80-TYCH, FOTOGRAFIA ROZPROSZONA / wystawa w Galerii BWA Poznań • Małgorzata Kościelak / wystawa • Jan Berdyszak / Stany moralności / instalacja • PREZENTACJA SZKOŁY Z ALFTER (D) / wystawa prac studentów i pedagogów • Loes Hoebnick (NL) / wideoinstalacja, performance • Monika Małkowska / Ikonostasy i inkarnacje / wystawa • Maciej Depczyk / Stany zapomnienia / instalacja • Ondrej Michalek (CZ) / grafika • Lance Letscher (USA) / rysunek 1989 • Krzysztof Sołowiej / Kobaltowo - błękitne / instalacja, performance • Jan Berdyszak / U kamienia / instalacja • Jean de Breyne, Joan Smith, Evan Burnett- Smith, Jean Cloude Guillaumon, Jean Luis Raynard (F) / wystawa zbiorowa • Susan Derges (UK) / wideo instalacja • TUTAJ JESTEM / wystawa w ramach Biennale Sztuki dla Dziecka • Angela Weyersberg (UK) / Bath – Poznań / instalacja • Tonie Leshyk (Kanada) / rysunek • Nicola Collins, Peter Cusack, Devis Music / puzon, gitara, elektromiks / koncert • Antoni Mikołajczyk / Antynomie / instalacja • Jacek Fijałkowski / Być, nie być / instalacja

46 48 KALENDARIUM

• Marek Jakuszewski / rysunek 1990 • Anna Tyczyńska / rysunek, instalacja • Lidia Zielińska / pokaz • Sławek Sobczak / Było wietrznie / instalacja • Małgorzata Czaińska / Tłumna samotność / instalacja • Joanna Imielska / Zwierciadła / instalacja Izabella Gustowska • TROCHĘ SŁOŃCA, TROSZECZKĘ KSIĘŻYCA / wystawa zbiorowa/ artyści: Małgorzata Czaińska, Marek Jakuszewski, Małgorzata Ryńska, Monika Tomaszewska, Sławek Sobczak • Waldemar Masztalerz / rysunek • Sissel Tolaas, Milovan Markovic (D – Berlin Z.), Laboratorium IV / Sławek Sobczak instalacja • Jacek Cyganek / Wyciąg z aktu siedzenia / rysunek, grafika • GALERIA – PRACOWNIA / artyści: Marek Jakuszewski, Marek Wasilewski / wystawa 1991 • Izabella Gustowska / Sen I / wideo instalacja • Andrzej Pepłoński / Prace / wystawa • Małgorzata Czaińska, Sławek Sobczak / By wam powiedzieć wszystko, wszystko powiem / instalacje • Wojciech Łazarczyk /Prace / wystawa • Agata Michowska / obiekty • Danuta Krupska-Sołowiej, Krzysztof Sołowiej / wystawa • Jan Gryka / Skaza świadomości / instalacje • GRAFIKA POSZUKUJĄCA / wystawa zbiorowa / artyści: Jan Berdyszak, Andrzej Bobrowski, Stefan Ficner, Izabella Gustowska, • Jerzy Hejnowicz, Alina Kus, Wojciech Müller, Andrzej Pepłoński, Krystyna Piotrowska, Piotr Szurek • Dariusz Głowacki / Ing-Iang - czyli wyzwolenie przez sztukę / instalacje • Erik Bakke (USA) / New works / malarstwo • Paul Suchocki (B) / Nature Morte / obiekty • Jerzy Hejnowicz / Rozmowy z martwą naturą / obiekty, instalacje • Sławomir Barcik / Na papierze / fotografia • Marek Jakuszewski / Dead can dance / instalacja 1992 • Izolda Kiec / odczyt z cyklu Inne Słowo / koordynacja: Marek Wasilewski • Agnieszka Błędowska, Katarzyna Jakuszewska / obiekty, instalacje • Aldona Wiśniewska, Rysunek i słowo, wystawa, odczyt • Marek Jakuszewski, 365 magicznych dni, wystawa • Bolesław Kuźniak / odczyt z cyklu Inne Słowo / koordynacja: Marek Wasilewski

50 KALENDARIUM

• SZTUKA NIEOBECNA / festiwal artystyczny / artyści: E.Bakke, R.Czarkowski, J.Felcyn, Z.Łozowiecki, F.Kajka-Pyś, J.Konopelko, J.Koza, M.Kurzwelly, K.Mathys, T.Matusewicz, K.Pawłowska, M.Pyś, M.Rajkowski, S.Sobczak, K.Urbański, M.Wasilewski, T.Wendland, P.Wyrzykowski, M.Zammenhoff, oraz grupy Totart i Zlali mi się do środka / obiekty, instalacje, performance, spektakle, filmy wideo, Sławek Sobczak koncerty, działania efemeryczne / wiele lokalizacji na terenie Izabella Gustowska Poznania / kuratorzy: Małgorzata Czaińska, Sławek Sobczak • Jacek Felcyn / Rumble fish / instalacja, obiekty • OBECNOŚĆ III / 3 niezależne wystawy prezentowane w 3 przestrzeniach / Galeria Miejska Arsenał, artystki: Izabella Gustowska, Zofia Kulik, Anna Kutera, Natalia LL, Małgorzata Niedzielko, Krystyna Piotrowska, Anna Płotnicka / Muzeum Etnograficzne, artystki: Magdalena Abakanowicz, Halina Chrostowska, Barbara Falender, Wanda Gołkowska, Izabella Gustowska, Aleksandra Jachtoma, Maria Jarema, Janina Kraupe- Świderska, Ewa Kuryluk, Natalia LL, Danuta Leszczyńska-Kluza, Jadwiga Maziarska, Zuzanna Pawlicka, Teresa Pągowska, Maria Pinińska-Bereś, Krystyna Piotrowska, Alina Szapocznikow, Danuta Waberska, Magdalena Więcek-Wnuk (Galeria wystaw autorskich realizowana przez Muzeum Narodowe w Poznaniu) / Galeria ON, artystki: Zuzanna Baranowska, Agata Michowska, Małgorzata Sufleta, Anna Tyczyńska / kuratorka: Izabella Gustowska • Alina Kus / Milcząc / rysynki • Alina Siejakowska-Chruszcz / rysunki • Aneta Fiołek / Przedmioty dla A / instalacja • Marek Wasilewski / Lazurowa procesja / wideo instalacja • Lucyna Winkel / Most / spektakl multimedialny • Sławek Sobczak / Jak rzeka / instalacja • Sól i jego koledzy – czyli świąteczna uczta gentelemanów i szaleńców / cykl spotkań autorskich z okazji wydania 15 nr czasopisma Woskówka / koordynacja Marek Wasilewski 1993 • Przemysław Jasielski / instalacja • Małgorzata Ryńska / Dezinstalacja / instalacja • INNA KSIĄŻKA / wystawa, wystąpienia / artyści: A.Awsiej, A.Balewska, S.Chorążyczewska, P.Czech, L.Fierens, D.Głowacki, J. Hoffmann, M.Jakuszewski, J.Kabala, P.Konjo-Konnak, A.Kudłaty- Kozdrowski, J.Olek, K.Pawełska, S.Siegeg, P.Szychalski, E.Twarowska- Sioda, T.Wendland, grupa Totart / kurator: Marek Jakuszewski • Joanna Hoffmann / W pomiędzy stronach / instalacja, książka artystyczna • Tomek Wendland / Flagi / instalacja, performance • Bevery Piersol (A) / instalacja

52 • Michael Kurzwelly / Zapraszam na herbatę / akcja, instalacja, obiekty • Szymon Kantorski, Dariusz Sośnicki / wieczór autorski z cyklu Inne Słoo • Małgorzata Czaińska / W – za – przez, przez – za – w / instalacja • Gertrude Moser-Wagner, Friderike Schwelzer, Schen Chia Ling, Sławek Sobczak Carla Dagenhardt, Sabine Marte, Anna Goerlitz (A) / instalacje, Izabella Gustowska obiekty, fotografie • Marek Jakuszewski / Podróże / ceramika / wystawa • Marek Jakuszewski / Czas snu / ceramika, szkło / wystawa • Maciej Mazur / instalacja • SZTUKA NIEOBECNA II / festiwal artystyczny /artyści: E.Bakke, F.Bark, W.Bobrowicz, J.Ciesielski, M.Czaińska, R.Czarkowski, J.Dzięcielewski, Ł.Guzek, J.Felcyn, E.Fellows, A.Lewicka- Dzięcielewska F.Kajka-Pyś, J.Koza, P.Komorowska-Birger, M.Kurzwelly, B.Masuch, C.Minkus, M.Pyś, S.Sobczak, Z.Sobczuk, J.Szeleszyński, M.Wasilewski, L.Winkel, T.Wendland / instalacje, performance, obiekty, wideo, grafika, animacja komputerowa, spektakle, koncerty / wiele lokalizacji na terenie Poznania/ kuratorzy: Małgorzata Czaińska, Sławek Sobczak • Radosław Sławiński / Życie zastygło i czas płynął nieomal poza mną / instalacja 1994 • Andrzej Dondajewski / Pion, poziom / instalacja • Agnieszka Błędowska / instalacja • Sławomira Chorążyczewska / Wieże / instalacja • Małgorzata Czaińska / Fragmentaryczne / instalacja • 3X3 / wystawa zbiorowa / artyści: Merigold Hodekinson, Lynn Hevitt, Simon Streather (UK) / instalacje • Edward Fellows (UK) / performance • BEZ TYTUŁU / wystawa z cyklu Pracownia - pracownia Izabelli Gustowskiej / Galeria ON, artyści: Andrzej Dondajewski, Monika Martini, Sławek Sobczak, Marek Wasilewski / Aula PWSSP, artyści: Izabella Gustowska, Piotr Komarnicki, Barbara Kowalczyk, Małgorzata Ryńska, Tomasz Wendland / wideo, instalacje, obiekty • Mariusz Woszczyński / Opisy, obrazy, rysunki / wystawa • DROBNE NARRACJE / wystawa zbiorowa z okazji XV-lecia Galerii ON w Galerii Miejskiej Arsenał / artyści: Jan Berdyszak, Izabella Gustowska, Marek Jakuszewski, Agata Michowska, Antoni Mikołajczyk, Andrzej Pepłoński, Krystyna Piotrowska, Eva Maria Schön, Brian Reffin Smith, Mikołaj Smoczyński, Sławek Sobczak, Sissel Tolaas, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland/ rzeźby, obiekty, instalacje, wideo / kuratorzy: Izabella Gustowska, Grzegorz Dziamski

54 KALENDARIUM

• VIS-A-VIS / wystąpienia performance towarzyszące wystawie Drobne narracje / artyści: Agnieszka Balewska, Waldemar Bochniarz, Elżbieta Kalinowska, Waldemar Tatarczuk, Ewa Zarzycka • Ed Fellows (UK) / Ostatni nie-performance na zawsze II / performance • Hanna Kuczma / Przeistoczenia / grafika, rysunek Sławek Sobczak • Tomasz Matusewicz / Fanu-el / instalacja • OBECNOŚĆ IV / wystawa zbiorowa w galerii teatru La Coupole w Rennesn (F) / artystki: Izabella Gustowska, Barbara Kowalczyk, Agata Michowska, Alina Siejakowska-Chruszcz, Małgorzata Sufleta, Anna Tyczyńska / kuratorka: Izabella Gustowska / koordynacja Sławek Sobczak • Zbigniew Warpechowski / performance / z cyklu VIS-A-VIS • Barbara Kowalczyk / Odkryte, przeniesione / instalacja 1995 • Alicja Lewicka / Zamieszkanie / instalacja • Maciej Depczyk / Instalacja / instalacja • Janusz Bałdyga / Performance na pustym cokole / performance z cyklu VIS-A-VIS • Marek Wasilewski / Tryptyk / wideoinstalacja • Marcin Berdyszak / Fresh fruits table – hommage a Matta-Clark/ performance, instalacja • Douglas Davis (USA) / prezentacja autorska • Jarosław Hulbój / performance z cyklu VIS-A-VIS • LŚNIENIE / wystawa z cyklu Pracownia – pracownia Instalacji i Wideo prof. Antoniego Mikołajczyka / artyści: Mirosław Bryżys, Renata Czajor, Grzegorz Grzesik, Radosław Jakubiak, Angelina Janas, Mirosław Kaczmarek, Sebastian Klosowski, Piotr Komarnicki, Sasza Komarow, Jacek Kostyła, Zuzanna Lewandowska, Mark Maksimowicz, Joanna Migodzińska, Antoni Mikołajczyk, Katarzyna Mularczyk, Jarema Strus, Marcin Sztukiewicz, Marek Wasilewski/ pokazy, wideoinstalacje, instalacje • Tomasz Wendland / Annunziazione / instalacja • SOMETHING AND NOTHING / wystawa zbiorowa / artyści: Renata Brink, Cath Brisof, Barry Cunninghan, Maggic Haden, Janet Hand, Christopher Lee, Liz Nilsson, Snezana Skoko Papić, Tessa Speak/ obiekty, instalacje • Monika Martini-Madej / wideoobiekty • NEW POTATOES / wystawa zbiorowa / artyści: Mark Hill, Michael Kay, Gary Perkins (UK) / obiekty, instalacje /część wystrawy prezentowana w Auli ASP • Radosław Czarkowski / Intymność dwojga / obiekty, instalacje • Jarosław Dzięcielewski / Naprzeciw – pole, w którym wszystko może się zdarzyć / instalacje malarskie

56 • Aldona Wiśniewska / Rysunek i Słowo II / rysunki, poezja • Agata Michowska / rzeźby • INNER SPACES III / wystawa zbiorowa / artyści: Roger Bourke, Izabella Gustowska, Michael Lumb, Antoni Mikolajczyk, Marek Wasilewski, Tomek Wendland / obiekty, instalacje • UNTER EINEM DACH. POLNISCHE GALERIEN ZU GAST IM Sławek Sobczak PODEWIL/ udział Galerii ON w wystawie zbiorowej / artyści: Izabella Gustowska, Sławek Sobczak, Tomasz Wendland / miejsce Podewil Berlin / kuratorka: Angelika Stepken • Monica Ross (UK) / The Storehouse, Passages / wideoinstalacje • Alina Siejakowska-Chruszcz / Wewnątrz / instalacja • THE HAIR EXPERIMENT / grupa KLIPANI U PUDINGU: Miloś Tomić, Daniel Kovać, Boris Mladenović, Żolt Kovać (Se) / rysunki, obiekty, instalacje • Elżbieta Wojtulewicz / Obrzeża / rysunki, instalacje 1996 • REALIZACJI KILKA / wystawa performatywna studentów pracowni prof. Izabelli Gustowskiej / artyści: Monika Ciucias, Hubert Czerepok, Joanna Fodczuk, Joanna Kujawa, Izabella Kolka, Agata Kula, Magdalena Marciniak, Edyta Mazurczuk, Anna Przychodzka, Rafał Witek • Birgit Masuch (D) / fotografia, poezja wizualna • Laurenz Theinert (D) / instalacje fotograficzne • Izabella Gustowska / Źródło II / wideoperformance • Wojciech Kucharczyk / Fulguryty, rysunki po błyskach / wystawa, performance • PRZESTRZENIE WŁASNE / wystawa z cyklu Pracownia - pracownia prof. Jana Berdyszaka / artyści: Hubert Czerepok, Agnieszka Kalinowska, Anna Pawłowska, Anna Smolińska, Marcin Szydłowski • Bruce Allan (UK) / Oudside in / instalacja, prezentacja autorska • Anna Tyczyńska / Przypływy – część trzecia / obiekty, instalacja • Malgorzata Sufleta / Czerwony kur / instalacja • Sławek Sobczak / Instalacja L / instalacja • INNER SPACES IV – bis / wystawa finałowa IV Międzynarodowej Letniej Akademii Sztuki w Skokach / kuratorzy: Marek Wasilewski, Tomasz Wendland • Wojciech Duda / instalacja • Łukasz Skąpski / CARP E-1 i inne instrumenty / wystawa, prezentacja autorska • Piotr Komarnicki / obiekty, slide-show • Agnieszka Balewska / Płuco w ręce / performance • Anna Baumgart / Bezpieczny azyl własnej niemocy / obiekty, instalacja, wideo • Norbert Walczak / performance

58 KALENDARIUM

• Marek Jakuszewski / Czas / instalacja 1997 • Dorota Berdyszak / obiekty, rysunki • Konrad Kuzyszyn / Obiekty bycia / instalacje fotograficzne • Zbigniew Oksiuta (D) / XYZ / instalacja architektoniczno- urbanistyczna Sławek Sobczak • Jerzy Hejnowicz / Ze-Wnętrza / obiekty • TRANSLATE / wystawa stażystów i dyplomantów Wydziału Tkaniny, Goldsmiths University of London / kuratorka: Anna Goebel • 4 POSTAWY / wystawa z cyklu Pracownia - pracownia prof. Jarosława Kozłowskiego / artyści: Agnieszka Kalinowska, Aleksander Komarow, Marlena Kudlicka, Anna Pawłowska / instalacje, obiekty • Magdalena Gryska / Obiekty malarskie z cyklu Rozproszenie • Wojtek Łazarczyk / Rysunki • Tomek Wendland / To co widzę, nie jest tym co zostało powiedziane / instalacja • DOWÓD / evidence; proof; record; token; trace; signal; stamp; sing; mark / ZNAK / wystawa polsko - brytyjska uczestników warsztatów studenckich w Skokach / artyści: Matthew Day, Thomothy Flitctoft, Justyna Gackowska, Izabela Kolka, Paweł Kruk, Magdalena Marciniak, Gill Norgate, Emma Peascoud, Justyna Scheuring, Marcin Szydłowski, Paweł Święcicki • Sławomir Belina / Mechasyfika / obiekty fotograficzne • Piotr Komarnicki / obiekty, fotografie • Laurenz Theinert / wystawa w ramach Festiwalu Inner Spaces V/ kurator: Tomasz Wendland • Sybil Kohl (D) / Exihibitionspace/ storagespace (Galeria ON) / instalacje • Robert Frąckowiak / MRU / fotografia • THREE THIRDS OF A POLYGON / Glad Fryer, Rebecca Eriksson, Peter Evans (UK) / instalacje, obiekty • Dariusz i Joanna Fodczuk / Paragaleria / instalacje • Hubert Czerepok / Instalacja / instalacje • Brendon O’Neill (IR) / Myśl sprowokowana / instalacja, obiekty fotograficzne, fotografia 1998 • Michael Kurzwelly / In memoriam / instalacja, akcja • Agata Michowska / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Biała, Lublin • Jarosław Kozakiewicz / O granicach ciał / obiekty • KILKA PRYWATNYCH IMPULSÓW / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Arsenał Białystok / artyści: Jan Berdyszak, Hubert Czerepok, Izabella Gustowska, Jerzy Hejnowicz,

60 KALENDARIUM

Joanna Hoffmann, Jarosław Kozakiewicz, Sławek Sobczak, Anna Tyczyńska • Marek Targoński / Schematy / obiekty, instalacje • Anthea Nicholson (UK) / (Un)Realisable Projects For Places / instalacja • Dariusz Głowacki / Może Śródziemne / instalacja Sławek Sobczak • Agnieszka Balewska / Sławek Sobczak / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria QQ, Kraków • Dariusz Korol / obiekty malarskie • ZIARNA PIASKU OGLĄDAĆ POJEDYNCZO / wystawa z cyklu Pracownia – pracownia prof. Andrzeja Pepłońskiego / artyści: Mariusz Jędryczka, Zbigniew Rogalski / obiekty, rysunki • Mirosław Kaczmarek / instalacja • Grzegorz Grzesik / obiekty interaktywne • Anna Pawłowska / Przestrzenie dla przestrzeni / instalacje • DOTYK / w ramach festiwalu Inner Spaces VI / sympozjum, prelegenci: Bożena Czubak, Alicja Kępińska, Roman Kubicki, Tomasz Wendland / performance, artyści: Janet Pattman, Martin Burton • Wojciech Duda, Jerzy Hejnowicz, Joanna Hoffmann, Wojciech Łazarczyk / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak - XX lat później/ Galeria Wyspa, Gdańsk • Gabi Rets (NL) / Papiery podróżne / instalacja • Agnieszka Świder / Otarcie / instalacja • Beat A Rzeźnikiewicz / Zwierzenia / instalacja • SPOTKANIA ARTYSTÓW PERFORMANCE – ODPRYSKI / artyści: Agnieszka Balewska, Janusz Bałdyga, Radosław Czarkowski, Dariusz Fodczuk, Izabella Gustowska, Jarosław Hulbój, Paweł Kaszczyński,

Hubert Czerepok Władysław Kaźmierczak, Jarosław Koziara, Wojciech Kozłowski, Waldemar Petryk, Waldemar Tatarczuk, Jerzy Truszkowski, Norbert Walczak, Tomasz Wendland, Piotr Wyżykowski Wojciech Zamiara, oraz program OFF / kurator: Hubert Czerepok • Sławomir Brzoska / Simlicioris / instalacja • Andrzej Bobrowski / Na ulicy zamordowano Słońce. Gdzie byłaś?/ obiekty • Dorota Berdyszak / instalacja • Andrzej Pepłoński / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Potocka, Kraków • Ryszard Górecki / Obiekty / obiekty malarskie 1999 • Paweł Kaszczyński / instalacja • Marcin Berdyszak, Sławek Sobczak / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak - XX lat później i wystawy MIEJSCA SYGNOWANE/ CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa

62 KALENDARIUM

• Gerold Miller, Pietro Sanguineti (D) / instalacje graficzne, wideo • Tomasz Matusewicz / W poszukiwaniu utraconej formy. Dwanaście bram. Między rzeźbą a obrazem / instalacje • Sławek Sobczak / Korytarze / instalacja multimedialna • Piotr Lutyński, Marek Kozica / Rdzeń / obiekty, cykl akcji performatywnych Sławek Sobczak Hubert Czerepok • Leszek Przyjemski – Museum of Histerics 1968–99 / Punkt konsultacyjny artystycznych służb specjalnych / kurator: Hubert Czerepok • Jerzy Hejnowicz / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Kont, Lublin • Marek Wasilewski / wideoinstalacja • Marek Jakuszewski / Łodzie świata / obiekty ceramiczne, instalacja • (98–99) / wystawa z cyklu Pracownia– pracownia multimedialna prof. Grzegorza Klamana, ASP Gdańsk / artyści: Anna Lasocka, Artur Gogołkiewicz, Dorota Miroń, Dorota Nieznalska, Mariusz Pniewski • Tomasz Brejdak / Arche-tektury / obiekty • Connor Kelly (UK) / instalacja dźwiękowa / kurator: Joanna Hoffmann • Annee Olofsson (S) / Nowe prace / fotografie, wideoinstalacja/ kurator: Sławek Sobczak • Paweł Kaszczyński, Zbigniew Rogalski / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później i wystawy Młoda sztuka z Poznania/ Galeria B, Frankfurt/O. • Andrzej Bobrowski, Jerzy Hejnowicz, Tomasz Matusewicz / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później i wystawy Młoda sztuka z Poznania / Galeria Prowincjonalna, Słubice • Martin Parker (UK) / Ambient City / instalacja / kurator: Marek Wasilewski • Hubert Czerepok / instalacja, fotografia • Izabela Gustowska / ...szeptem... / wideoinstalacja • Joanna Hoffmann / Repetycje / książki, instalacja • Marcin Berdyszak / To whom it may concern / instalacja • Powstanie Studia dokumentacji i promocji sztuki Galerii ON 2000 • Leszek Golec i Tatiana Czekalska / nie Wszystkie Stworzenia/ fotografia • Anna Tyczyńska / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Wschodnia, Łódź • Krzysztof Sołowiej / Na początku było zwątpienie, inne namiętności i materia / instalacja, obiekty • Wojciech Zasadni / Mrożonki i inne obiekty / obiekt, wideoinstalacja

64 KALENDARIUM

• Leszek Przyjemski – Museum of Hysterics 1968–2000 / Punkt konsultacyjny artystycznych służb specjalnych II / wydarzenie • Grzegorz Borkowski / Czysta sytuacja / odczyt • Marlena Kudlicka / Kondycja / obiekty malarskie, fotografia • RELIKWIARZ czyli KOLEKCJA / wystawa ze „zbiorów” Galerii ON • Agnieszka Tarasiuk / Stado, Żaloty / filmy wideo, rysunek Sławek Sobczak Hubert Czerepok • IN MEMORIAM / wystawa studentów i absolwentów pracowni prof. Antoniego Mikołajczyka / artyści: Sylwia Górak, Grzegorz Grzesik, Monika Krzyżaniak, Magdalena Marciniak, Natalia Martisewicz, Zuzanna Niespor, Benita Pożoga, Justyna Scheuring, Jarosław Solecki, Zbigniew Tomaszczuk, Karolina Tylka, Marek Wasilewski, Marcelina Wojciechowska / kurator: Grzegorz Grzesik • Ewa Zarzycka / Wszystko inaczej / wystąpienie, wystawa • Piotr Kurka / Rzeczy, które wracają / obiekty • InSEA 5th european congress / konferencja • DREAMCATCHER, International Video Art and Short Film Festival, Kijów / artyści reprezentujący Galerię ON: Hubert Czerepok, Sylwia Górak, Grzegorz Grzesik, Monika Krzyżaniak, Magdalena Marciniak, Natalia Martisewicz, Zuzanna Niespor, Benita Pożoga, Justyna Scheuring, Jarosław Solecki, Zbigniew Tomaszczuk, Karolina Tylka, Marek Wasilewski, Marcelina Wojciechowska • (ESF) EXTRA SHORT FILM FESTIVAL NOWOSYBIRSK, prezentacje wyboru filmów artystów z zachodniej Syberii: Dmitry Bulnygin (prowadzenie), Slawa Mizin, Konstantyn Skotnikow, Maxim Zonow/ Galeria Miejska Arsenał, Poznań • Christian Tomaszewski (USA) / Moje własne odbicie nie zawodzi mnie / instalacja multimedialna • FORUM GALERII I INNYCH MIEJSC SZTUKI W POLSCE / Galeria Wyspa i CSW Łaźnia, Gdańsk / uczestnicy konferencji ze strony Galerii ON: Hubert Czerepok, Joanna Hoffmann, Sławek Sobczak, Anna Tyczyńska / uczestniczka wystawy ze strony Galerii ON: Izabella Gustowska • Hubert Czerepok / Alles ist schlecht / akcja na trasie Poznań - Świecko • Paul Panhuysen / Synthetic Nature / instalacja dźwiękowa • Zbigniew Rogalski / Child in time / wideoinstalacja (w samochodzie zaparkowanym na ul. Kościuszki) • NA ZIMNO I NA GORĄCO / cykl performance’s / artyści: Vincent Bruijn, Sylwia Górak, Jarosław Solecki, Magdalena Marciniak, Elżbieta Łanda, Jagna Ciuchta, Zuzanna Niespor, Jakub Bąkowski, Paweł Kaszczyński, Daniel Rumiancew

66 KALENDARIUM

2001• Dorota Miroń / Do wynajęcia lub na sprzedaż / instalacja • Piotr Parda / instalacja • Marcelina Wojciechowska / Od Jowisza do Komet / instalacja • Elżbieta Jabłońska / Przenoszenie obiektów sztuki / instalacja / Przez żołądek do serca / akcja • Alicja Żebrowska, Dziwne stany istnienia, kuratorka Monika Bakke Sławek Sobczak • POŚWIATY- Antoniemu Mikołajczykowi / wystawa zbiorowa / artyści: Antoni Mikołajczyk, Thomas Bartels(D) , Carlo Bernardini(I) , Mirosław Filonik, Łukasz Skąpski, Zbigniew Taszycki, Anna Tretter(D) , Michael Wittassek(D) , Raimund van Well(D)/ kuratorzy: Maria Szpakowska-Mikołajczyk, Sławek Sobczak/ wystawa zrealizowana w przestrzeniach CSW Inner Spaces Multimedia w Poznaniu i Galerii ON • Charlie Citron (USA) / Joe goes around the World / kurator: Wojciech Łazarczyk • SOUND / artyści: Sebastian Grzesiak, Konrad Smoleński, Cezary Hładki, Marta Szkudlarek, Mariusz Harmasz, Michał Rajchęba, Kuba Kapral, Wojciech Hoffmann, Maciej Krych/ akcje, instalacje muzyczne / kuratorzy: Sebastian Grzesiak, Konrad Smoleński • Anna Tretter (D) / Małe domki przystanków autobusowych / wideoinstalacja • Anna Tyczyńska / Insomnia / instalacja, akcja • Wojciech Duda / Porozmawiajmy o muzyce poważnie / instalacja, akcja, z udziałem kwartetu muzycznego Piotra Bosackiego • NOTORESTE 4 / udział w międzynarodowych spotkaniach artystycznych / uczestnicy ze strony Galerii ON: Jagna Ciuchta, Sebastian Grzesiak, Zuzanna Niespor, Konrad Smoleński, Sławek Sobczak, Anna Tyczyńska / koordynatorka: Anna Tyczyńska / miejsce: Montescaglioso, Włochy 2002 • Rafał Jakubowicz / OUT THERE / instalacja / Arbeitsdisziplin / karta pocztowa • Karol Ciechanowski / Machiny / instalacje i obiekty mobilne • Andreas Siefert (D) / Dropshadow / interaktywna instalacja multimedialna • Zbigniew Taszycki / instalacja • DWIE WIEŻE / wystawa zbiorowa / artyści: Sławomir Decyk, Wojciech Hoffmann, Marcin Nowicki, Marek Glinkowski, Marek Noniewicz, Konrad Smoleński / wystawa kuratorowana przez studentów Wydziału Edukacji Artystycznej / koordynator: Paweł Polit • POD PRĄD / polsko-brytyjsko-węgierska wystawa poplenerowa/ pokazy, akcje • OPERA / wystawa z cyklu Pracownia – pracownia prof. Wojciecha

68 KALENDARIUM

Bruszewskiego UMK / artyści: Dawid Marcinkowski, Kinga Eliasz, Honorata Pionke, Yola Lubomska, Agata Oleksiak, Ewa Demianiuk, Agnieszka Melerska, Iwona Nowak, Joanna Chołacińska, Anna Bąk, Magdalena Kuyath, Kamila Więcławska, Przemysław Obarski, Anna Szubińska, Magdalena Królak , Magdalena Jurgielewicz, Krystyna Drozd, Monika Hein, Dorota Karlikowska, Jacek Kościuszko, Łukasz Sławek Sobczak Romanow, Łukasz Wiese • MIEJSCA IDEI – IDEE MIEJSCA VI / sympozjum galerii i innych miejsc sztuki w Polsce • WOBEC POZNANIA / wystawa przedstawicieli poznańskich galerii w ramach MIEJSCA IDEI – IDEE MIEJSCA VI / artyści: Katarzyna Kujawska, Mikołaj Poliński, Jacek Duliński, Wojciech Łazarczyk, Bernardo Giorgi, Adam Garnek, Sławomir Brzoska, Agata Michowska, Paweł Kruk, Rafał Bujnowski, Mirosław Kaczmarek/ kurator Sławek Sobczak/ miejsce wystawy i współpraca organizacyjna CSW Inner Spaces Multimedia • Miha Knific (SL) / Fade in / instalacja fotograficzna / kuratorka Anna Tyczyńska • K_J_B / Still live / instalacja fotograficzna • Dorota Podlaska / Ziemia jest płaska / instalacja malarska / kuratorka: Anna Tyczyńska • OGLĄDAJĄC EUROPĘ / GUARDANDO L’EUROPA / 2 wystawy zbiorowe / artyści: Pino Barilla, Carlo Bernardini, Paolo Borelli, Emanuela Fiorelli, Jerzy Hejnowicz, Piotr C. Kowalski, Agata Michowska, Daniela Nenciulescu, Paolo Radi, Sławek Sobczak, Valdi Spagnulo, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland/ kuratorka: Nadja Perilli/ koordynacja: Marek Wasilewski, Tomasz Wendland i Sławek Sobczak / miejsca wystaw: Palazzo Calabriesi, Viterbo, Włochy, CSW Inner Spaces Multimedia, Poznań • Saskia Breitenreicher (D) / Not Just sunset / kurator: Marek Wasilewski • Marcus Lerviks (FIN) / Enter Tina Turner / instalacja multimedialna/ kuratorka: Anna Tyczyńska • Justyna Scheuring / poezja wizualna / wystąpienie poetyckie • Iwona Majdan (Kanada) / The Love Project / akcja / koordynacja: Zbigniew Sobczuk (galeria Kont) • SPEJS [SPACE] / w ramach Galerii START / multimedialny festiwal artystyczny / artyści: Olga Lewicka, Karolina Kucia, Viola Tycz, Cezary Hładki, Krzysztof Cyoe Nowak, Aleksandra Maciejewska, Jan Poppenhagen, Wojtek Hoffmann, Istvan Dobi, Miklos Mecs, Ryszard Szpytman, Kondijk, Mariusz Harmasz, Rajchemba/Kapral, Cebo/ Górak, Cebo/Rajchemba, Bura3ki Trio, Bergamot, Wunderteam omela / kuratorzy: Sebastian Grzesiak, Konrad Smoleński • Marta Mielczarska, Aneta Bartosiuk / instalacje

70 KALENDARIUM

• Dominik Złotkowski / Spowiedź. Dogmat / performance 2003 • Andrzej Syska / Kokony / interaktywna wideo-instalacja / kuratorzy: S. Sobczak, J. Hoffmann • Paweł Kruk / Messiah College + Foundation / wideo-instalacja/ kurator S. Sobczak Sławek Sobczak • Cezary Bodzianowski / Na okrągło / performance / miejsce D.H. Okrąglak, Poznań / kuratorka A. Tyczyńska Anna Tyczyńska Joanna Hoffmann

Agata Michowska • Joanna Hoffmann / Ukryta melodia, w poszukiwaniu dźwięku / instalacja / kuratorka: A.Michowska • MIĘDZY TOBĄ A MNĄ, ŁZA / wieczór współczesnej choreografii/ tancerze: Anna Kołek, Vader-Zbigniew Karalus, Agnieszka Błacha/ kuratorka: A.Michowska • Jacek Dłużewski / O statkach i lądzie / obrazy / kuratorka: A.Tyczyńska • NIGHT HORSE / wystawa zbiorowa / artyści: Niki Kyriakidou, Alex Hidal i Simon Streather (UK) / obiekty/ kuratorka Joanna Hoffmann • ZNACZENIA RUCHOMEGO OBRAZU / pokaz filmów wideo / artyści: Marius Dybwad-Brandruda, AnalIa Segala, Mathieus Borysevicz, Luisa Merino, Ariadn Capasso, Claudia Sohrens, Luis Rabbia, Monika Bravo, Alejander Fernandez, Andrea Juana/ koordynator Marek Wasilewski • Wystawa z cyklu PRACOWNIA – pracownia prof. Konrada Kuzyszyna z ASP Łódź/ artyści: Anna Orlikowska, Karolina Grudzińska, Justyna Zajączkowska, Greg Gonsior & Anna Brzezańska, Łukasz Ogórek, Ilona Forys, Arkadiusz Augustyniak, Radosław Boruszak/ kuratorzy: K.Kuzyszyn i S.Sobczak • DZIEŃ DOBRY PANIE COUBERT / wystawa zbiorowa / artyści: Leszek Knaflewski, Piotr Kurka, Stefan Wojnecki, Marcin Berdyszak, Sławomir Brzoska, Zbyszko Trzeciakowski, Jan Berdyszak, Izabella Gustowska, Krzysztof J. Baranowski, Joanna Hoffmann, Sławek Sobczak, Norbert Skupniewicz / oraz wykład prof. Alicji Kępińskiej/ wystawa kuratorowana przez studentów wydziału Edukacji Artystycznej ASP / koordynator Paweł Polit • EUROscreen21 – Dom – Europejski / projekt sztuki wideo i nowych mediów / międzynarodowy pokaz 40 krótkich filmów wideo / autorzy filmów: Elastic group, Nikos Giavropoulos, ReMI, Margarita Stavraki, Michael Sallam, Nora Martirosyan, Andreas Gedin, Ventsislav Zankov, Jan Verbeek, Tjader-Knight inc, Juanjo Fernandez, Anke Schafer, Anita Sarosi, Judith Nothnagel, Joanna Rajkowska, Tanja Vujinovic & Zvonka Simcic, Ivar Smedstad, Anouk de Clercq, Selda Asal, Benjamin Fleig, Nikos Papadimitriou, Ella Constantinescu, Andrei Fadeev, Bjargey Ólafsdóttir, Steve Hawley, Mira Heija, Hercli Bundi, Csongor Gaspar, Sabine Ruff, Javor

72 KALENDARIUM

Gardev & Kalin Nikolov, Gair Dunlop, Lilia Perez Romero, Robert B. Lisek, Lariks & Aris Ionas, Johanna Lecklin, Bernd Oppl, Gregory Chatonsky / koordynator: Ryszard W. Kluszczyński • Jerzy Hejnowicz / Horyzont zdarzeń / instalacja / kuratorka: A.Tyczyńska • Wojciech Hoffmann, Konrad Smoleński / Rok po dyplomie / Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann instalacja interaktywna, koncert / kurator: S.Sobczak Agata Michowska • Mike Hantz / w ramach Biennale Sztuki dla Dziecka / warsztaty twórcze dla dzieci, organizowane przez Ośrodek Sztuki dla Dziecka w Poznaniu/ koordynatorka: Agnieszka Krajewska • Leszek Lewandowski / Imaginoskopy / obiekty / kuratorka: A.Michowska • ONe-ONi - 25 LAT GALERII ON / wystawa zbiorowa / artyści: Hubert Czerepok, Sebastian Grzesiak, Izabella Gustowska, Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Andrzej Pepłoński, Krystyna Piotrowska, Konrad Smoleński, Sławek Sobczak, Anna Tyczyńska/ współpraca i miejsce wystawy: CSW Inner Spaces Multimedia/ kurator S. Sobczak • Marek Glinkowski / Obrazy i obrazki, Polska I połowa XXI wieku / instalacja / kuratorka: A.Tyczyńska 2004 • INNI i Piotr C. Kowalski / kuratorka: A.Tyczyńska • Katarzyna Majak / Rooms / kuratorka: A.Tyczyńska • Jarosław Klupś / Autotwory / kuratorka: A.Tyczyńska • WYJŚCIE WEJŚCIE / wystawa zbiorowa Galerii ENTROPIA / artyści: Mira Boczniowicz & Andrzej Urbański, Przemysław Sanecki, Olga Lewicka, Julita Gielzak, Alicja Jodko, Paweł Bartosz Syposz, Marcin Harlender, Mariusz Jodko / kuratorzy: Alicja i Mariusz Jodko • SODOMICI /akcja, wystawa zbiorowa / artyści: Mariusz Harmasz, Konrad Smoleński, Michał Rajchęba, Wojciech Bąkowski, Piotr Bosacki / kurator: Mariusz Harmasz • Jan Świdziński / Bali / performance, spotkanie / kuratorka: A.Tyczyńska • Maciej Kurak / Sweet Harmony / instalacja / kuratorzy: S.Sobczak, Justyna Kowalska / miejsce wystawy: mieszkanie prywatnie przy ul. Wierzbięcice, Poznań • FOCUS - POKUS / wystawa zbiorowa „artystów nowojorskich”: Consuelo Fernandez Luaces, Mimi Lazarovich, Ifan Mojech, Hatake Nakamura, Rachel Sonbach, fotografia / wideo, multimedia / kurator: Marek Wasilewski • PDM – MEDIA SZTUKI / wystawa z cyklu Pracownia – Pracownia Działań Medialnych prof. Antoniego Porczaka z ASP w Krakowie/ artyści: Marcin Boni, Mariusz Front, Artur Grabowski, Annette Jonak, Małgorzata Markiewicz, Krzysztof Mazur, Ewa Szczyrek, kuratorzy S. Sobczak, Mariusz Front

74 KALENDARIUM

• George Saxon & David Ferry / Double Gaze / projekcje wideo, obiekty / kuratorka: Joanna Hoffmann • POZNAŃ ART NOW / wystawa zbiorowa / artyści: Marcin Berdyszak, Jan Berdyszak, Sławomir Brzoska, Adam Garnek, Izabella Gustowska, Jerzy Hejnowicz, Joanna Hoffmann, Jacek Jagielski, Mirosław Kaczmarek, Piotr C. Kowalski & Joanna Janiak, Leszek Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann Knaflewski, Maciej Kurak, Piotr Kurka, Agata Michowska, Andrzej Agata Michowska Pepłoński, Konrad Smoleński, Krzysztof Sołowiej, Zbigniew Taszycki, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland, grupa Bergamot (Raman Tratsiuk, Volga Maslovskaya), grupa Wunderteam (Wojciech Duda, Rafał Jakubowicz, Paweł Kaszczyński, Maciej Kurak) / koncepcja: Tomasz Wendland, Sławek Sobczak / kurator: Sławek Sobczak / współpraca organizacyjna Aurelia Mandziuk (Galeria Patio), Tomasz Wendland (IF Museum Inner Spaces)/ wystawa towarzysząca Łódź Biennale i prezentowana na terenie WSHE w Łodzi • Marta Jurkowska / Litania do super bohaterki / wideo/ kurator: S.Sobczak • Anna Pawłowska-Klimczak / Nowa Realizacja / akcja, instalacja/ kurator: S.Sobczak • Martin Zet / Tanecek / akcja, instalacja wideo/ kuratorzy: M.Wasilewski i A.Michowska • Hartmut Stockter / Day Trip tool Box / obiekty, wideo/ kurator: J.Hoffmann • Karolina Wysocka / Free Floating Anxiety / instalacja, kuratorka A.Michowska • SCHÄTZE AUS DEM UNTERGRUND / TRESSUERS FRUM THE UNDERGROUND / SKARBY Z PODZIEMIA / artyści: Wojciech Bąkowski, ZF Końcówka Mocy, Kuba Kapral, Leon, Adam Ptaszyńki, Natalia Fidorczuk, Konrad Smoleński, Pornoboss, Jan Poppenhagen, Axel Hartwig, Marek Plichta, Carlo Siebert, Axel Hartwig, Mathias Bieber + Ivo Sachs, Björn Ewers, Jan Poppenhagen/ kuratorzy Konrad Smoleński, Jan Poppenhagen • Paweł Kaszczyński / Advocatus Noster – Defende Nos! (Obrońco Nasz – Obroń Nas!)/ kurator: S.Sobczak 2005 • Agnieszka Rek-Lipczyńska, Jerzy Lipczyński / Razem, znaczy osobno / obiekty / kuratorka: A.Tyczyńska/ w ramach prezentacji Galerii Amfilada ze Szczecina • Agata Zbylut / Jestem niczyja / fotografia, obiekty, instalacja/ kuratorka: A.Tyczyńska • 4! (CZTERY SILNIA) / instalacje, obiekty • Marcin Łodyga / performance • Sławek Sobczak / Tsunami / instalacja/ kuratorka: A.Tyczyńska

76 KALENDARIUM

• Dominik Lejman / Monofobia/ wideo instalacje / kurator: S.Sobczak/ współpraca: Marika Zamojska • UN/REAL? / wystawa zbiorowa / artyści: Centreal, CUKT, Oskar Dawicki, Jacek Niegoda, Przemysław Sanecki, Kijewski&Kocur, Grzegorz Klaman, Jarosław Kozakiewicz, Mateusz Pęk, Robert Rumas, Jan Simon, Twożywo / miejsce IF Museum Inner Spaces/ Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann instalacje, obiekty, wideo/ kuratorka Agata Rogoś Agata Michowska • Pascale Komarnicki / Permanent vacation / obiekty, instalacje, wideo/ kurator: S.Sobczak • Stephen Wiliams / Surveillance / instalacja / kuratorka: J.Hoffmann • 1 METR = 100 CENTYMETRÓW / wystawa zbiorowa młodej sztuki rumuńskiej/ artyści: Oana Felipov, Aurel Cornea, Costel Chirila, Liliana Basarab/ obiekty, instalacja/ kuratorka: Ewa Dominiak • uczestnictwo w ART POZNAŃ 2005 / artyści: Joanna Hoffmann, Dominik Lejman, Antonina de Lody, Małgorzata Szymankiewicz, Yellow Filds project / wideo-instalacje, malarstwo/ kuratorka: A.Michowska • Janek Simon / Zakaz gry w piłkę / obiekty, instalacje interaktywne/ kuratorka: A.Tyczyńska • SZCZERZE? / FRANKLY? / wystawa zbiorowa / artyści: Gio Di Angelo, Steven Hughes, Luis Nixon, Tim Murphy (UK)/ wideoinstalacje/ kuratorka: Katarzyna Kujawska-Murphy • Katherine Bull / wystawa w ramach projektu IMPACT 4, Data capture: in the field/ performance, instalacja/ kuratorka: J.Hoffmann • KONTAKT – KONTEKST / wystawa zbiorowa / artyści: Anna Baumgart, Izabella Gustowska, Joanna Hoffmann, Konrad Kuzyszyn, Dominik Lejman, Konrad Smoleñski, Sławomir Sobczak, Tomasz Wendland, grupa Wunderteam/ kuratorzy: Susanne Grube, Tomasz Wendland, Hanna Kuśmirek/ miejsca: Kunstlerforum, galeria Victoria b, Bonn oraz Kunstmuseum Bonn, Galeria Miejska Arsenał Poznań/wystawa zrealizowana wspólnie przez IF Museum, galerię ProjektOR i Galerię ON • PLATFORMA ARTYSTYCZNA FOKUS PREZENTUJE / artyści: Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski / wystawa Galerii ON na 2. Berliner Kunstsalon/ kuratorka: A.Tyczyńska/ miejsce: Arena, Berlin • POZNAŃ ART NOW II / wystawa zbiorowa / artyści: Sławomir Brzoska, Izabella Gustowska, Joanna Hoffmann, Mirosław Kaczmarek, Piotr Kurka, Agata Michowska, Andrzej Pepłoński, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland, grupa Wunderteam / kurator: S.Sobczak/ miejsce: Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała • Anna Płotnicka / Trzymam się powietrza / instalacja, wideo, fotografia/ kuratorka: A.Tyczyńska

78 KALENDARIUM

• Jacek Jagielski / Pogłos / instalacja/ kuratorka: A.Tyczyńska • Alicja Lewicka / Lampka nocna / instalacje i wideo/ kurator: S.Sobczak • Łukasz Ogórek / Wystawa indywidualna / instalacja, kuratorka: A.Michowska 2006 Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann • Anna Krenz / Siedmiu wspaniałych / obiekty/ kuratorka: Agata Michowska A.Tyczyńska • ARTCUBE / poznańska część projektu /artystka: Agnieszka Kalinowska/ projekt Galerii Program z Warszawy/ koordynatorka: Ewelina Lisik • COMA / reprezentacja Galerii ON w Galerii Sektor I / artyści: Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Sławomir Sobczak, Małgorzta Szymankiewicz, Sabina Ścisłowicz, Anna Tyczyńska/ kuratorka: A.Michowska / miejsce: Galeria Sektor I, Katowice • z cyklu PRACOWNIA – studenci pracowni prof. Jacka Jagielskiego i Dawida Szafrańskiego / artyści: Małgorzata Karczewska, Bożena Mazurkiewicz, Katarzyna Prusak, Małgorzata Rzempowska, Danuta Zielińska-Walkowiak • Andrzej Wasilewski / Transfuzja_#01(betatest)/ instalacja interaktywna/ kurator: S.Sobczak • ARTMANIA, Chęć patrzenia / pokaz wideo-artu w poznańskich uczelniach: Wydział Nauk Społecznych, Collegium Novum i Collegium Hipolita Cegielskiego – UAM, Akademia Muzyczna im. I.J.Paderewskiego/ artyści: Michał Brzeziński, Gniewko Falana, Marek Glinkowski, Łukasz Gronowski, grupa Bergamot, grupa NU.DA, grupa Złodzieje Czasu, Justyna Ptak/ kuratorka: Agata Fedeńczuk • Łukasz Skąpski / Maszyny / fotografia, kurator: S.Sobczak • Mirosław Bałka / Kategorie / rzeźba / kurator: Marek Wasilewski • Jerzy Hejnowicz / Mayday / instalacja • Anna Wybierała / Wintry Room / instalacje/ kurator: S.Sobczak • Aleksandra Gerlach / Biorę wszystko do siebie / rzeźba, animacja/ kurator: Wojciech Bąkowski • 4! (cztery silnia)/ Timeless/instalacje multimedialne / kurator S. Sobczak • Susanne Krell (D)/ Gmachy idei – otwarte / zamknięte / instalacja, kuratorka: A.Tyczyńska • HANGING TOGETHER / wystawa zbiorowa /artyści: Nicola Carberry, Paul Eames, Carolyn Mason, Peter Russell, Karen Strang, Akcent/ instalacje, obiekty, wideo/ kuratorka: Joanna Hoffmann • Paul Rutkovsky (USA) / Transient / wykład i prezentacja • Bianka Rolando / Sono italiano vero / instalacja / kurator: S.Sobczak

80 KALENDARIUM

• FUNART / wystawa w ramach galerii stARTer / artyści: Daniel Szwed, Honza Zamojski, Magda Nawrot, Jakub Czyszczoń, Radek Szlaga, Jakub Jasiukiewicz, Konrad Smoleński, Mirosław Śmieiński/ kuratorki: Ewa Dominiak, Anna Pięta, Marika Zamojska, Magdalena Korcz/ miejsca: IF Museum i Galeria ON • TIMELESS 02 project / 4! (Four Factorial Group /artyści: Paweł Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann Dziemian, Marcin Gwiazdowski, Michał Grochowiak, Jakub Agata Michowska Jasiukiewicz) oraz Małgorzata Szymankiewicz, w ramach 3. BERLINER KUNSTSALON / kuratorzy: A.Tyczyńska, S.Sobczak • UNFOLDING MEMORIS / wystawa zbiorowa / artyści: Adina On- Bar, Doron Furman, Iris Hever, Lilliana Kadichevski, Sala-Manca Collective (Izrael)/ kuratorka: Lilliana Kadichevski • COME INTO MY WORLD – polska sztuka wideo / projekt wspólny: Centrum Sztuki Patio, Galerii ProjektO.R., IF Museum i Galerii ON zrealizowany jako impreza towarzysząca II Łódź Biennale/ artyści: Wojciech Bruszewski, Dorota Chilińska, Witosław Czerwonka, Gniewko Falana, Zuzanna Janin, Jarosław Kapuściński, Janek Koza, Konrad Kuzyszyn, Zbigniew Libera, Józef Robakowski, Sławomir Sobczak, Tomasz Wendland, Piotr Wyrzykowski, Wojciech Zamiara, Alicja Żebrowska/ kuratorzy: Hanna Kuśmirek i Roman Bromboszcz/ miejsce: WSHE, Łódź • Marek Wasilewski / Polski las / fotografia, wideo/ kurator: S.Sobczak • Rodney LaTourelle / Colour Transfers / instalacja, obiekty/ kuratorka: A.Tyczyńska • Jan Berdyszak / Negatyw – Pozytyw / prace fotograficzne/ kurator: Witold Kanicki 2007 • Marcin Sztukiewicz / Gry i zabawy / instalacje interaktywne • Sabina Ścisłowicz / Sui generis / instalacja wideo • Joseph Sallis / performance • Hanna Nowicka / jawa / instalacja • DR. JEKYLL AND MR. HYDE / wystawa zbiorowa / artyści: grupa Azorro, Hubert Czerepok, BBB Johannes Deimling, Marek Glinkowski, Dominik Popławski, Marek Wasilewski, Julita Wójcik/ kuratorzy: Sławek Sobczak, Agnieszka Okrzeja • DR. JEKYLL AND MR. HYDE / sympozjum / uczestnicy: Roman Lewandowski, Jarosław Lubiak, Wojciech Kozłowski, Sławomir Sobczak, Monika Weychert-Waluszko, Agata Zbylut/ moderator Agnieszka Okrzeja • Andeas Sachsenmaier (D) / Go to the Limit / wideo instalacje, kurator: S.Sobczak • Tomasz Matusewicz / Proste, równoległe, prostopadłe / Projekt galerii Profil CKZ / kurator: Waldemar Idzikowski • Joanna Tekla Woźniak / Niezdecydowanie / Indecision / instalacje/ kuratorka: Agnieszka Okrzeja 82 KALENDARIUM

• Angelika Fojtuch i Anna Kalwajtys / ONE / performance/ kuratorka: Agnieszka Okrzeja • UNFOLDING MEMORIS (2) – ON-line / wystawa zbiorowa / artyści: Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski oraz Adina Bar-On (performance)/ kuratorzy: Liliana Kadichewski, Marek Wasilewski/ wystawa w New Anna Tyczyńska Sławek Sobczak

Joanna Hoffmann Gallery Jerozolima (Izrael) Agata Michowska • Toine Horvers (NL) / Light self-portrait / performance, instalacja dżwiękowa/ Live transmission/ akcja/ kuratorka: J.Hoffmann • Maria Wasilewska / Pauza / instalacja/ kurator Sławek Sobczak • Tomasz Mróz / Objawienie / instalacja (w ramach Azja / Europa Mediations)/ kurator: S.Sobczak • DIALOG / seria akcji performatywnych /artyści: Elisa Andessner (A), Noemi Auer (A), Paulina Braun (PL), Angelika Fojtuch (PL), Anna Kalwajtys (PL), Nora Riedl (A), Wolfgang Tragseiler (A) • SZTUKA PUKA / akcja społeczno-artystyczna w poznańskich szkołach/ artyści: Hubert Czerepok, Tatiana Czekalska & Leszek Golec, Pola Dwurnik, Grupa 4!, Piotr C. Kowalski, Krzysztof Łukomski, Sławomir Sobczak, Grzegorz Sztwiertnia, Karolina Wysocka/ współpraca organizacyjna Stowarzyszenie STARTER • Słaba Grupa (Katarzyna Szeszycka, Ewa Wawrów) / blubox / wideo instalacja/ kuratorka: A.Tyczyńska • Anna Klimczak / Blokowanie / instalacja, wideo / kuratorka: Agnieszka Okrzeja • Bogna Burska / Kawałek jadelitu / fotografia, filmy wideo/ kuratorka: Izabela Kowalczyk • MALUTKIERYBKI / artyści: Ada Karczmarczyk, An On Bast i Mateusz Marcinowski, Fryderk Lisek, Luks, Przedwczesny (Wielki Karollini i Daniel Szwed), Mateusz Sadowski i Jan Szewczyk, tvOut & Fuki, Piotr Żyliński / kurator: Piotr Bosacki • Grupa 4! / Mortal Kombat / wideo/ kurator: S.Sobczak 2008 • Małgorzata Jabłońska, Piotr Szewczyk / Którędy do morza?/ kuratorka: A.Tyczyńska • WHAT THE WORLD NEEDS NOW / wystawa inaugurująca nowy program Galerii ON, przejęcie kierownictwa Galerii ON przez Krzysztofa Łukomskiego • SZARA RZECZ / wystawa studentów z pracowni prof. Mirosława

Agata Rogoś Bałki z ASP w Poznaniu • Marta Mariańska / z cyklu prezentacji młodych artystów FLASH! • Patrick Rimond / Hypnagogies / kurator: Sabina Czajkowska Krzysztof Łukomski • Michael Fandel (D) / After the goldrush /fotografia, wideo. • EPHEMEROPTERA / Wystawa studentów z pracowni prof. Sławomira Sobczaka, z cyklu prezentacji młodych artystów FLASH!

84 KALENDARIUM KALENDARIUM

• AUTOMATY / wystawa młodych artystów z Poznania i Opola pod • KRESKI NA NIEBIE / artyści m.in.: Magdalena Starska, Seweryn opieką prof. Andrzeja Kostołowskiego. Swacha, Maciej Kurak/ kuratorka: Magdalena Komborska • Katarzyna Krakowiak / Nowy projekt dla Poznania / Spotkania • THE LAST XMAS / studenci ASP w Poznaniu / kuratorka: Zuzanna z artystką Koszuta • MARRY THE BEAR / sztuka wideo z Finlandii/ kuratorzy: Krzysztof • MATCH-POINT / wideoprojekcje / artyści: Paweł Dziemian, Andrzej Agata Rogoś Agata Rogoś Łukomski, Agata Rogoś, S. Waegelein / prezentacje także w galerii Karmasz, Emanuel Mathias, Christine Laquet, Bogna Burska, Enter w Poznaniu Przemysław Sanecki, Wojciech Hoffmann, Honza Zamojski/ miejsce: Krzysztof Łukomski • SUMMER LOVE / wakacyjne spotkanie w galerii/ projekcje wideo Krzysztof Łukomski Lotnisko Ławica, Poznań / w ramach działalności OBScurators i fotografia. • Sławomir Kuśnierz / wystawa indywidualna / kurator: Krzysztof • BERMUDA / wystawa artystów związanych z programem Galerii Łukomski ON: Marty Mariańskiej, Julity Paluszkiewicz, Anety Mikołajczak/ 2010 we współpracy z niemieckimi artystami w Annenkappel, Goerlitz/ • Jakub Jasiukiewicz / prezentacja po rezydencji w Schloss Solitude/ partnerzy: Instytut Polski w Lipsku i Oberlausitzer Kunstverein kurator: Krzysztof Łukomski • Gabriela Galvan (Meksyk) / Rezydencja artystyczna / wystawa • Marc Tobias Winterhagen / You can’t be serious / obiekty, wideo/ towarzysząca Mediations Biennale podczas wernisażu live-performance James Shanahan + Marc • Katarzyna Podgórska-Glonti / Pewnego dnia... / kuratorka: Tobias Winterhagen/ kurator: Krzysztof Łukomski A.Tyczyńska • Festiwal performance PERFOLATRIA / artyści: Łukasz Głowacki, • Christine Laquet (F) / A meaningful moment through Ewa Świdzińska, Leo Devlin/ kurator: Kamil Wnuk a meaning(less) procent / kurator: K.Łukomski • PIERNIKOWA CHATKA / wystawa zbiorowa/ artyści: Weronika • STRIKE BLACK / międzynarodowy projekt artystyczny w ramach Teplicka i Michał Tatarkiewicz, Ania Sobkowiak i Marcin Jarzyński, Konferencji Klimatycznej Change in Poznań / artyści: Oliver Ressler, Bartek Zygmunt Siegmunt i Diana Ronnberg / kuratorzy: Magdalena Dominik Lejman, Tea Makipaa, Unni Gjertsen, Karolina Kowalska, Komborska i Seweryn Swacha Hubert Czerepok, Konrad Smoleński (projekt specjalny THE END na • Jakub Jasiukiewicz / Dawka letalna / kurator: K.Łukomski Cytadeli poznańskiej) i inni/ kuratorzy: Krzysztof Łukomski, Agata • RETROGRADE IN THE DROMOSPHERE 3 / otwarty, improwizowany, Rogoś audio-wizualny i interaktywny event muzyczny / artyści i muzycy: 2009 Herve Boghossian (F), Dominik Gawara, Stefano Giust (I), HATI, • Ania i Adam Witkowscy, Tomek Kopcewicz / ITCH / NONSTATE / Maciej Ożóg, MELTWATER (PL/USA), Joanna Zielecka, • Mateusz Sadowski / Teeth behind the trees / z cyklu prezentacji Karolina Ossowska, Jeff Gburek, + DJ GROBBING THRISTLE/ kurator: młodych artystów FLASH! Jeff Gburek. • Yuri Vassiliev (RU) / Russian red / partnerzy: Akademia Sztuk • Prezentacje młodych artystów Poznania / artyści: Maria Toboła, Pięknych w Poznaniu, Centrum Sztuki w Kaliningradzie, Instytut Adam Brocki i inni / prezentacja / Claudiu Lucaci / Rumunia Filologii Rosyjskiej UAM w Poznaniu • Bryan Zanisnik (USA) / Full dinner pail / Rezydencja artystyczna • Karolina Wysocka / Przyszłoroczny śnieg / zakończona wystawą/ kurator: Krzysztof Łukomski/ druga część • NOWA SZTUKA POZNANIA / wystawy intermedialne / 5 pokazu w Galerii AT, w ramach imprez towarzyszących MEDIATIONS dyplomantów ASP z roku 2009 / partner ASP w Poznaniu / z cyklu Biennale 2010 prezentacji młodych artystów FLASH! • PASTICCIO CZYLI PASZTET / wystawa zbiorowa / artyści: • Sergiy Petlyuk (UA) / Dreams on Europe / Michał Jankowski, Justyna Adamczyk, Dominik Lejman, Karolina • RETROGRADE IN THE DROMOSPHERE 1 / festiwal sztuki dźwięku/ Wysoka, Peter Ferko, Seweryn Swacha, Jakub Łączny/ kuratorka: kurator: Jeff Gburek (USA) M.Komborska • RETROGRADE IN THE DROMOSPHERE 2 / festiwal sztuki dźwięku/ • Mateusz Choróbski / All these video artists / prace wideo kurator: Jeff Gburek (USA)/ artyści m.in. z Berlina, Szwajcarii, USA, • WYBORY / wystawa zbiorowa / artyści: Anna Brandy, Joanna Torunia Marek, Agnieszka Kłos, Natalia Kuberska, Dorota Piekarczyk, Olga • Piotr Adamski / Karolina Brzuzan, rezydencja artystyczna oraz Jaskowska, Agnieszka Kobyłecka, Agnieszka Ciszewska, Monika open studio/ wystawa Kulawe dzikusy w dalekiej podróży Słomczyńska/ organizacja UAP • Alicja Karska / Aleksandra Went / rezydencja artystyczna / kuratorka: Agata Rogoś 86 KALENDARIUM

2011• FASHION’S OBJECT / artyści: Tomasz Płonka, Pascale Heliot i Maciej Kurak, Magdalena Komborska, Maja Muciek, Kamila Mankus, Jacek Milewski / kuratorka: Magdalena Komborska • Zuzanna Bartoszek / Moloch/Nie wpuszczam / rysunki/ część publiczna projektu prezentowana m.in. w przestrzeniach Agata Rogoś Ronda Kaponiera, Dworca Głównego PKP w Poznaniu (przejście podziemne na perony)/ współpraca: ZDM w Poznaniu/ kurator:

Krzysztof Łukomski K.Łukomski • Anna Nizio / Panie dzwonią dwa razy, panowie tylko raz / kuratorzy: Natalia Pichłacz i Jacek Zwierzyński • SERIOUS – TRUE ART – PRAWDZIWA SZTUKA? / artyści: Anna Gubernat, Iza Ołdak, Basia Pilch, Hubert Winniak i inni/ kuratorka: Magdalena Komborska • Łukasz Sosiński / Silent break / kurator: K.Łukomski • Bartek Arobal / Poznańskie motyle / prezentacja/ kuratorzy: Natalia Pichłacz, Jacek Zwierzyński, grupa Sukces • Maciej Sieńczyk / Polisario / kurator: Kuba Woynarowski • OD NOWA! / cykl twórczych spotkań studentów UAM i UAP • PATRZEĆ A WIDZIEĆ / konferencja antropologiczna organizowana przez Sekcję Audiowizualną Instytutu Etnologii i Antropologii Kultury UAM • WRZOS / wystawa zbiorowa / artyści: Diana Ronnberg, Tomasz Siuda, Katarzyna Majak/ kuratorka Magdalena Komborska • Virgins Deluxe Edition / Original sin – Show / kuratorzy: Natalia Pichłacz, Jacek Zwierzyński, grupa Sukces • ECOROBOTY / kuratorka: Maria Skrzypczak / organizator: Europejskie Forum Studentów AEGEE – Poznań • Bogusz Bogatko / Na skraju (2)/ kurator: K.Łukomski • 5 MIEJSC / wystawa zbiorowa / artyści: Ewa Juszkiewicz, Julia Kurek, Julita Malinowska, Renata Szułczyńska i Michał Zawada • Jindřich Štreit (CZ)/ Błotnista pastorałka / Muddy pastorale/ fotografia/ organizator: Fundacja TRANZYT • FOTOLEGENDY / edukacyjny projekt fotograficzny dla młodzieży • URBAN NATURE / artyści: Eva Lis, Maciej Łepkowski, JoannaTekla Woźniak oraz goście/ fotografia/ kuratorka: JoannaTekla Woźniak • Anka Leśniak / Fading Traces / projekcje / projekt autorski cz.1 • ZAREJESTROWANE / projekt autorski Anki Leśniak cz.2/ artystki biorące udział w projekcie: Karolina Breguła, Izabela Chamczyk, Agnieszka Chojnacka, Iwona Demko, Monika Drożyńska, Magda Komborska, Anka Leśniak, Violka Kuś, Katarzyna Majak, Kamila Mankus

• • • 88 • KALENDARIUM

2012• • STILL_ON / wystawa zbiorowa w byłej synagodze/ artyści/uczestnicy: Monika Bakke, Erik Bakke, Mirosław Bałka, Jan Berdyszak, Marcin Berdyszak, Grupa Bergamot , Bogna Burska, Sławomira Chorążyczewska, Hubert Czerepok, Ewa Dominiak, Wojciech Duda, Dariusz Fodczuk, Joanna Fodczuk, Marek Glinkowski, Dariusz Głowacki, Leszek Golec & Tatiana Czekalska, Jan Gryka, Magdalena Gryska, Sebastian Grzesiak, Jacek Gulczyński, Izabella Gustowska, Łukasz Guzek, Joanna Hoffmann- Dietrich, Toine Horvers, Joanna Imielska, Elżbieta Jabłońska, Rafał Jakubowicz, Jakub Jasiukiewicz, Mariusz i Alicja Jodko, Marta Jurkowska Mirosław Kaczmarek, Paweł Kaszczyński, Anna Klimczak, Jarosław Klupś, Magda Komborska, Pascale Komarnicki, Piotr Komarnicki , Paulina Komorowska Birger, Piotr C. Kowalski, Wojciech Kozłowski, Anna Krenz, Danuta Krupska, Maciej Kurak, Piotr Kurka, Michael Kurzwelly, Konrad Kuzyszyn, Dominik Lejman, Anna Leśniak, Andrzej Leśnik, Alicja Lewicka, Jerzy Lipczyński, Wojciech Łazarczyk, Krzysztof Łukomski, Janusz Marciniak, Waldemar Masztalerz, Agata Michowska, Misietupodoba, Tomasz Mróz, Wojciech Müller, Anna Nawrot, Hanna Nowicka, Grzegorz Nowicki, Łukasz Ogórek, Liliana Orbach, Cezary Ostrowski, Mirosław Pawłowski, Andrzej Pepłoński, Krystyna Piotrowska, Anna Płotnicka, Katarzyna Podgórska-Glonti, Agnieszka Rek-Lipczyńska, Daniel Rumiancew, Mateusz Sadowski, Przemysław Sanecki, Justyna Scheuring, Janek Simon, Konrad Smoleński, Sławomir Sobczak, Danuta Sołowiej, Krzysztof Sołowiej, Marian Stępak, Andrzej Syska, Katarzyna Szeszycka, Marcin Sztukiewicz, Marcin Szydłowski, Małgorzata Szymankiewicz, Jan Świdziński, Artur Tajber, Zbigniew Taszycki, CT Jasper (Christian Tomaszewski), Anna Tyczyńska, Andrzej K. Urbański, Zbigniew Warpechowski, Maria Wasilewska, Andrzej Wasilewski, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland, Andrzej Wielgosz, Tobias Winterhagen, Anna Witkowska, Kamil Wnuk, Danuta Wojciechowska, Waldemar Wojciechowski, Bogdan Wojtasiak, Tekla Woźniak, Ewa Zarzycka, Andrzej Zdanowicz, Lidia Zielińska, Alicja Żebrowska/ kuratorzy: Krzysztof Łukomski, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska

90 ON: galeria dwóch pokoleń Grzegorz Dziamski

bardziej otwarci; kiedy ja kończyłam, byli bardziej przypisani do swoich specjalności, stąd może to nasze zainteresowanie grafiką i odkrywanie, że świat nie kończy się na widzeniu graficznym.” 5 1. Graficzny rodowód Galerii ON był raczej obciążeniem niż atutem. Na temat polskich galerii alternatywnych, w tym także Galerii Sytuacja uległa zmianie, kiedy poznańska galeria zaczęła coraz szerzej ON, wypowiadałem się wielokrotnie. W tekście Nowe przestrzenie otwierać się na media inne niż grafika, na rysunek – któremu sztuka artystyczne; galerie autorskie z 1983 roku pisałem: „Pod koniec lat konceptualna dała nowe życie (G. Sztabiński, A. Wielgosz, L. Brogowski, siedemdziesiątych liczba galerii autorskich gwałtownie wzrosła. Obok A. Tajber), instalacje (J. Berdyszak, A. Pepłoński, R. Sobociński, J. S. wymienionych już (Foto Medium Art, Mała, GN – G.D.), pojawiły się nowe Wojciechowski, S. Tolaas), wideo-instalacje (W. Olesiak), wideo (L. galerie – Art-Forum w Łodzi, galeria X i Zakład nad Fosą we Wrocławiu, Anderson, J. Jonas, D. Birnbaum, B. Viola,), performance (A. Płotnicka, galeria ON w Poznaniu. Losy tych placówek były z reguły podobne: E. M. Schoen, E. Partum, M. Pinińska-Bereś), działania muzyczne (L. początkowy okres nieco chaotycznego rozpoznawania się w sztuce Zielińska, O. Szwajger, W. Kahlen, J. Kozłowski, T. Horvers), sztukę kobiet, aktualnej, zbieranie o tej sztuce informacji, później próby porządkowania którą Iza i Krystyna zainteresowały się już w 1980 roku, organizując obrazu i wybór jakiejś tendencji, orientacji czy postawy artystycznej, jedną z pierwszych w Polsce wystaw sztuki kobiet. nie oznaczający wszakże rezygnacji z prezentowania w galerii postaw Kilka lat później, w tekście pochodzącym z 1988 roku pisałem: odmiennych, gdyż galeria skoncentrowana całkowicie na jednej „Pierwszą w Poznaniu prawdziwie autorską galerią była założona w 1964 tendencji, wyzbyta artystycznej dialektyki, zmienia się z laboratorium roku przez Andrzeja Matuszewskiego galeria odNowa. Wyrosła ona sztuki w świątynię preferowanych przez galerię form artystycznego ze sprzeciwu wobec sztuki lansowanej w szkole plastycznej, a swój działania”.1 program rozwijała w świadomej opozycji do promieniującej z poznańskiej W zacytowanym tutaj fragmencie rozminąłem się nieco z prawdą, co PWSSP (postimpresjonistycznej) estetyki. W latach siedemdziesiątych miałem okazje skorygować w tekście Drobne narracje, zamieszczonym powstawać zaczęły kolejne galerie autorskie – Akumulatory 2, Galeria w katalogu wystawy z okazji 15 lecia Galerii ON.2 W przeciwieństwie Rysunku, Maximal Art, ON, Wielka 19. […] Zjawiskiem nowym i wcześniej do wielu innych galerii alternatywnych i wbrew temu, co sam pisałem, w ruchu galeryjnym niespotykanym były dość ścisłe i bezkonfliktowe galeria ON nie rozpoczynała swojej działalności od „nieco chaotycznego powiązania poznańskich galerii ze szkołą plastyczną. 6 Szkoła nie tylko rozpoznawania się w sztuce aktualnej”. Przeciwnie, startowała z bardzo wspierała działalność galerii, a one z kolei wzmacniały reformatorski nurt określoną, może nawet za bardzo określoną wizją sztuki. Galeria w szkole, ale skupiała najbardziej twórcze siły środowiska, tak że nawet chciała wspierać młodą polską grafikę, szczególnie zaś ten jej nurt, te inicjatywy, które próbowały rozwijać się niezależnie, a nawet w pewnej który odwoływał się do fotografii. 3 W latach siedemdziesiątych, pod opozycji do szkoły szybko porzucały tę myśl i wracały do współpracy wpływem fotografii, pojęcie grafiki zaczęło tracić dawną wyrazistość. z PWSSP. W ten sposób pewien cykl rozpoczęty w Poznaniu przez galerię Coraz więcej prac kwestionowało dotychczasowe granice i wyróżniki Andrzeja Matuszewskiego został domknięty. Twórczość, dla której kiedyś grafiki. 4 Proces otwierania się grafiki na nowe inspiracje można było nie było miejsca w szkole, która musiała stworzyć sobie własne miejsca obserwować na wszystkich międzynarodowych przeglądach grafiki, prezentacji, zyskała akceptację oficjalnej instytucji artystycznej, stając w Krakowie, Lublanie czy Bradford. Duże międzynarodowe imprezy się częścią procesu edukacyjnego.” 7 graficzne w paradoksalny sposób wzmacniały proces rozmywania granic 2. grafiki, sankcjonując graficzny charakter czy graficzną przynależność tych propozycji artystycznych, które przekraczały bądź rozszerzały W przywołany tu już tekście Drobne narracje, z 1994 roku, posłużyłem zastane pojęcie grafiki. W efekcie tej paradoksalnej logiki uświadomiono się pojęciem „narracje”, w sensie jaki nadał temu pojęciu J. F. Lyotard. sobie, że grafika, podobnie jak inne dziedziny sztuki, malarstwo, rzeźba Religia i filozofia starają się budować wielkie opowieści, mające ambicje czy rysunek, nie ma żadnych stałych granic, jest pojęciem otwartym, całościowego opisania i wyjaśnienia świata, a zarazem wpisania ludzkiego skazanym na ciągłe przekraczanie i redefiniowanie swoich granic, życia w gotowe scenariusze, przypisujące jednostkom określone miejsca, a wszelkie próby zadekretowania z góry, czym jest bądź czym powinna role i cele w ramach narracyjnej struktury. Sztuka natomiast jest domeną być grafika, skazane są na niepowodzenie. Grafika bowiem, jak każda małych narracji, narracji na ludzką miarę, moglibyśmy powiedzieć. Są to autentyczna twórczość, dąży do przekształcania tego, co jest, do opowieści tworzone przez ludzi dla ludzi, opowieści, których jedynym wykraczania poza zakreślone dla grafiki granice. Galeria ON, a dokładniej uzasadnieniem są one same. Galeria ON poza krótkim okresem, kiedy prowadzące galerię graficzki, Izabella Gustowska i Krystyna Piotrowska lansowała młodą grafikę Trochę( dobrej grafiki, 1978), postrzegała chciały aktywnie uczestniczyć w procesie poszerzania granic grafiki. sztukę jako zbiór „indywidualnych doświadczeń, prywatnych opowieści, „Dzisiaj wszystko wygląda inaczej. – tłumaczyła swój ówczesny punkt cząstkowych wyznań”.8 widzenia Iza Gustowska. – Dzisiaj ludzie kończący szkołę plastyczną są

92 Wytwarzane przez sztukę narracje wchodzą w konflikt z narracjami „baby boomers” przekazała galerię generacji X. Sobczak zadeklarował, filozofii czy religii. Nie jest to do końca prawda. Narracje sztuki mogą być że będzie dążył do utrzymania pozycji, jaką Galeria ON wypracowała bowiem bardziej lub mniej filozoficzne czy religijne, a narracje filozofii sobie na „rynku” współczesnej sztuki polskiej. 13 Rynek był wzięty czy religii bardziej lub mniej artystyczne. Nie mamy tu do czynienia w cudzysłów, co mogło sugerować, że Sobczaka mniej interesował rynek z czystą dychotomią albo/albo - albo narracje sztuki albo narracje dzieł sztuki, a bardziej rynek idei sztuki. Pod nowym kierownictwem, filozofii (religii). galeria zacieśniła współpracę z innymi polskimi galeriami alternatywnym, wyszła poza Polskę (w 1995 brała udział w międzynarodowym Elżbieta i Emil Cieślarowie analizowali przed laty postawy osób spotkaniu Unter einem Dach w Berline), w 2000 pokazała kolekcję tworzących artystyczną wspólnotę galerii Repassage. Para warszawskich przedmiotów zgromadzonych w ON-ie (KOLEKCJA czyli relikwiarz), artystów sięgnęła do trzech źródeł ludzkiej kreacji – rozumu, intuicji, w 2002 zorganizowała konferencję Miejsca idei – idea miejsca, kolejne zmysłów, wyznaczających trzy drogi tworzenia. Każda z nich miała spotkanie galerii niezależnych i niekomercyjnych miejsc sztuki w Polsce, własne kryteria oceny. Dla rozumu były to prawda i fałsz, mądre i głupie. a w 2004 i 2005 była odpowiedzialna za niekomercyjną część targów Dla intuicji dobre i złe, pożyteczne i szkodliwe. Dla zmysłów przyjemne sztuki w Poznaniu. Na początku XXI stulecia Galeria ON stała się jedną i przykre, piękne i brzydkie. Jak z tego modelu wynika, sztuce można z najbardziej samoświadomych galerii alternatywnych w Polsce. A do zadawać różne pytania, nie ograniczając się do estetycznych, ponieważ jakich narracji odwoływała się prezentowana w ON-ie sztuka? sztuka może i chce pełnić różne role. W modelu stworzonym przez Cieślarów jest tych funkcji sześć: A – sztuka to sztuka/ nie dostarcza Sławek Sobczak uważał, że „sztuka winna bronić się sama”.14 informacji, dopuszcza każdy stan rzeczy. B – sztuka to funkcja/ chętnie Co w modelu Cieślarów zdaje się odpowiadać postawie „sztuka to podporządkowuje się celom politycznym, społecznym, religijnym. utopia”? Marek Wasilewski i Monika Bakke zachwycali się pracą Marcina C – sztuka to dzieło/ zastępuje potrzebę tworzenia podziwianiem, Berdyszaka Fresh Fruits Table (1995).15 Praca Berdyszaka odwoływała oglądaniem, zachwytem. D – sztuka to business/ celem jest sukces, się do zmysłów niższych, smaku i węchu, do zmysłowego odczuwania najlepiej rynkowy. E – sztuka to fetysz/ tworzy przedmioty obdarzone i rozpoznawania świata – ostry, cytrynowy zapach tysiąca przepiłowanych siłą magiczną. F – sztuka to utopia/ niczego nie oczekuje, stwarza cytryn zawładnął galeryjną przestrzenią, pisała Monika Bakke. 16 Czy fantastyczne obrazy, pozwólcie jej tylko istnieć. 9 pracę Berdyszaka można przypisać postawie „sztuka to dzieło” mające wywołać podziw? Tomasz Matusewicz poszukiwał prostych, surowych Na tak opisany model sztuki Cieślarowie nanieśli nazwiska artystów mistycznych symboli w rzymskich cyfrach i soli. Czy jego prace możemy i krytyków związanych z galerią Repassage. Sztuka to sztuka – J. zaliczyć do postawy „sztuka to fetysz”? I wreszcie artyści posługujący Rosołowicz, S. Morawski, Cieślarowie. Sztuka to funkcja – D. Buren, J. się przedmiotami gotowymi, krzesłami, stołami, szafami, kredensami, Robakowski, R. Winiarski, J. Treliński. Sztuka to dzieło – J. Kalina, A. wieszakami na płaszcze i kapelusze, dywanami, zastawą stołową - Wiśniewski, G. Kowalski, Kwiek-Kulik. Sztuka to business – A. Lachowicz, Piotr Kurka (Rzeczy, które wracają, 2000), Wojciech Duda, Tomasz Z. Sosnowski. Sztuka to fetysz – J. Szajna, T. Kantor, K. Wodiczko, W. Hasior. Wendland. Artyści bliscy sztuce neokonceptualnej, sięgający do źródeł Sztuka to utopia – W. Borowski, P. Freisler, K. Komoji. 10 sztuki konceptualnej, czyli przedmiotów gotowych 17 („rzeczy wracają”, Sporządzony przez Cieślarów model, nazwany przez nich „karuzelą mówił Kurka), i ironicznego dystansu wobec tradycji artystycznej. Czy postaw”, nie przywiązuje artystów raz i na zawsze do określonej roli wymienionym tu artystom można zatem przypisać postawę „sztuka to i funkcji, pokazuje jedynie, że drobne narracje nie są nigdy całkowicie business”? Postawę bardzo krytycznie opisaną przez Cieślarów? Ale oderwane od większych opowieści. Zanim bowiem artysta zacznie przecież ich opis pochodzi sprzed prawie pół wieku. Według Cieślarów, rozwijać swoją prywatną narrację musi się odnaleźć i określić wobec sztuka jako business „zamienia mistykę na mistyfikację, sensualizm istniejących już w sztuce narracji. W Drobnych narracjach pisałem, że na nierząd, racjonalizm na cwaniactwo, domaga się rynku, a jej celem Galeria ON nie wspierała żadnej tendencji czy orientacji artystycznej, jest sukces”.18 Moim zdaniem jest to opis sztuki sprofesjonalizowanej. lecz starała się chronić różnorodność, prywatność i indywidualność Przyjrzyjmy się z tej neokonceptualnej perspektywy kilku prezentowanym artystycznych opowieści. 11 Podobnie oceniał funkcjonowanie galerii w ostatnich latach w ON-ie realizacjom. Repassage Jan Stanisław Wojciechowski: „Sens waszej działalności widzę Dorota Miroń, For rent or for sale (2001), sfilmowane przejście w przeciwstawianiu się totalizacji, wszelkiej ogólności i powszechności.” 12 kobiety w białej sukni ślubnej przez dzielnicę czerwonych latarń w Amsterdamie. Praca nawiązuje dialog z prezentowaną w Galerii ON 3. akcją Ewy Partum Kobiety, małżeństwo jest przeciwko wam! (1980). Ale praca młodej artystki z Gdańska jest bardziej profesjonalnie zrealizowana Na początku lat dziewięćdziesiątych Iza Gustowska przekazała i wystawiona. Na wystawie widzimy film oraz dwa przedmioty: łóżko kierowanie galerią Sławkowi Sobczakowi, a to oznaczało, że Galerię ON i odwieszoną suknię ślubną. Piotr Parda, Oaza zrozumienia (2001), przejęła młodsza generacja. Generacja powojennego wyżu, nazywana przenosi wystawę do biura galerii, czyli z frontstage do backstage,

94 gdzie wiesza kopie znanych obrazów, w tym kopie obrazów Jacka 5. Malczewskiego. Klasyczna muzyka i czerwone goździki dopełniają obraz Galeria ON, dzisiaj widzimy to wyraźniej niż kiedyś, była galerią dwóch duchowego komfortu, świata oswojonego i zrozumiałego, bezpiecznego pokoleń; pokolenia baby boomers (urodzeni w latach 1946–1964) oraz życia w świecie kopii. W 1973 roku, w galerii Repassage przez cztery pokolenia X (urodzeni w latach 1965–1979).21 Ta dwupokoleniowość godziny adorowano wypożyczony z Muzeum Narodowego w Warszawie sprawia, że trudno wskazać złote lata galerii. Każde pokolenie coś innego obraz Jacka Malczewskiego Św. Franciszek z Chimerami albo autoportret uważa bowiem za cenne i dlatego w różnym czasie umieszcza najlepsze (1908), zestawiając go z autoportretem Tomasza Osińskiego, żeby lata galerii. Dwupokoleniowość Galerii ON widoczna już była w katalogu pokazać jak artyści naruszają społeczne tabu. Malczewski umieszcza Drobne narracje (1994), wydanym na 15 lecie Galerii. Z jednej strony swój autoportret obok świętego, a Osiński wzoruje swój autoportret na artyści, którzy ukształtowali profil Galerii i uczynili z niej ważne miejsce portretach twórców naukowego komunizmu, jako czwarty, obok Marksa, dla sztuki niezależnej, poszukującej; Izabella Gustowska, Krystyna Engelsa i Lenina ojciec światowego komunizmu. Grę w żywe i martwe Piotrowska, Jan Berdyszak, Andrzej Pepłoński, Antoni Mikołajczyk, (2000) Marcina Berdyszaka możemy zestawić z Grą na stole o krzesło Mikołaj Smoczyński, z drugiej pokolenie wstępujące, Sławek Sobczak, (1972) Ryszarda Winiarskiego, a w performance Jakuba Bąkowskiego Anna Tyczyńska, Agata Michowska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland dostrzec subtelny cytat z klasyki performance art, nawiązanie do pracy (formalnie należy do pokolenia baby boomers). Dla starszej generacji Petra Stembery Szyba, kit szklarski, ciało (1977) – performance miał trwać najważniejsze były zapewne lata osiemdziesiąte, kiedy galeria stała się tak długo, jak długo użyte w nim elementy wytrzymają podgrzewanie miejscem spotkań, a wystawy dostarczały dobrego pretekstu do tych „słoneczkiem”. U Stembery chodziło o to, czy, kiedy i jak pęknie szyba spotkań. Na wernisażach rozmawiano o wszystkim, o prezentowanych przyciskana przez artystę do nagiego torsu artysty, u Bąkowskiego o to, pracach też, często z udziałem autorów, którzy z reguły przyjeżdżali jak się zachowa przecinana przez artystę świetlówka włączona do prądu. na otwarcia swoich wystaw, a czasami nawet kilka dni wcześniej, żeby 19 W obu występowało jakieś niejasne poczucie niebezpieczeństwa, wziąć udział w montowaniu wystawy. Ale nie oceniano prac ani nie zagrożenia, ryzyka. porównywano z pracami innych artystów, bo każdego artystę traktowano 4. indywidualne. Takie podejście przyswoiła sobie młodsza generacja. Marek Wasilewski pisał nieco prowokacyjnie w katalogu Drobne narracje, że dla Młodzi artyści pokazywani w Galerii ON w ostatnich 20 latach jego pokolenia to, co indywidualne jest ważniejsze od tego, co zbiorowe, studiowali i robili dyplomy w różnych szkołach i pracowniach. Coraz że jest to pokolenie skłonne hołubić własne idiosynkrazje, bo jest to me częściej były to pracownie prowadzone przez artystów, których generation. 22 ukształtowała sztuka konceptualna. Takie pracownie Galeria ON chętnie zapraszała i pokazywała – Galeria gościła pracownię m.in. W podobnym duchu wypowiadał się Adam Szymczyk, współzałożyciel Izabelli Gustowskiej, Antoniego Mikołajczyka, Jana Berdyszaka, Fundacji Galerii Foksal i dyrektor Kunsthalle w Bazylei. Przed wyborami Wojciecha Bruszewskiego, Grzegorza Klamana. Konceptualizm przestał w 1989 roku – wspominał Szymczyk – „zajrzałem do siedzib kilku być artystyczną kontrabandą przemycaną do szkół artystycznych, komitetów wyborczych, wszędzie słuchano Jacka Kaczmarskiego, a stał się częścią edukacji współczesnego artysty. Nie mogło być zresztą obwołanego głosem Solidarności. Nie mogłem tego zrozumieć. Nie inaczej, jeśli zgodzimy się z Paulem Woodem, że pod konie XX wieku słuchałem takiej muzyki, która dla wielu moich rówieśników była konceptualizm przekształcił się w oficjalną ideologię świata sztuki.20 istotnym doświadczeniem. Nie mówiłem tym językiem”. 23 I nie chciałem mówić, dlatego szukałem innego języka, który znalazłem w tradycji galerii W tej sytuacji Galeria ON musiała znaleźć na siebie jakiś nowy Foksal, „tradycji dobrze zdefiniowanej i posiadającej jakąś szacowną pomysł. Ciekawe stanowisko zajęła wobec rodzącego się rynku sztuki. godność, która dodawała nam energii, odśrodkowej energii”. 24 Andrzej Galeria włączyła się w organizację targów sztuki w Poznaniu w 2004 Przywara, kolega Szymczyka z Fundacji Galerii Foksal, uważał, że Fundacji i 2005, ale potraktowała targi jak spotkanie galerii komercyjnych nie można przypisać do jednej generacji, ponieważ współpracuje ona z niekomercyjnymi, czyli spotkanie aktualnego, polskiego rynku sztuki z artystami różnych generacji, Edwardem Krasińskim debiutującym na z rynkiem potencjalnym, możliwym. Targi miały pokazać, jak wielu początku lat sześćdziesiątych, Mirosławem Bałką debiutującym w latach interesujących artystów pozostaje ciągle poza rynkiem sztuki. Miały osiemdziesiątych, Pawłem Althamerem i Arturem Żmijewskim, których też pokazać, że polska sztuka współczesna jest znacznie ciekawsza od debiut przypadł na początek lat dziewięćdziesiątych i Wilhelmem rynkowej oferty. W targach 2004 wzięły udział 22 galerie niekomercyjne, Sasnalem zaczynającym swą błyskotliwą karierę najdroższego polskiego nazywane „non-profit” oraz 19 galerii komercyjnych nazywanych malarza pod koniec lat dziewięćdziesiątych. 25 W przypadku Galerii ON „prywatnymi”. W następnych targach, w 2005 roku, uczestniczyła nie chodziło jednak o artystów, z którymi Galeria współpracowała, lecz podobna liczba galerii; 21 galerii niekomercyjnych i 21 komercyjnych o artystów, którzy prowadzili Galerię. I tu mamy dwie generacje: baby boomers i pokolenie X.

96 Przypisy

Różniło ich prawie wszystko. Pokolenie X to dzieci rewolucjonistów 1. G. Dziamski, Nowe przestrzenie artystyczne, „Zeszyty Artystyczne PWSSP” 1983, lat sześćdziesiątych, wychowane przez telewizję i centra handlowe, t. 1, s. 66. G. Dziamski, Szkice o nowej sztuce, Warszawa 1984, s. 148–149. Tak wyglądały początki Galerii Adres Ewy Partum, Galerii Informacji Kreatywnej rozczarowane do rewolucyjnych zmian i do swoich rodziców, którym Jerzego Chwałczyka, Galerii Sztuki Najnowszej Romualda Kutery i wielu innych, zarzucali zamianę młodzieńczych ideałów na dobra materialne i wygodny, ale nie ON. konsumpcyjny styl życia. Generacja baby boomers z kolei krytykowała 2. G. Dziamski, Drobne narracje, w; Drobne narracje. 15 lat galerii ON, red. pokolenie X za konsumpcyjny stosunek do świata i za to, że nigdy nie I. Gustowska, G. Dziamski, Poznań 1994. miało ideałów – „My przynajmniej chodziliśmy na demonstracje. Oni 3. Gustowska myśli tu o takich wystawach jak Czas zatrzymany, BWA Poznań 1980 26 czy Skąd – dokąd, BWA Poznań 1981, przygotowanych wspólnie chodzą tylko na zakupy i narzekają.” Generacja X była pierwszą z Wojtkiem Mullerem. Zob. I. Gustowska, Galeria ON, w; Artyści Poznania generacją, której przeżyciem pokoleniowym nie było jakieś wydarzenie 1945–1985, red. W. Makowiecki, Poznań 1986. polityczne, lecz zmiany zachodzące w kulturze – powstanie pierwszej 4. Miałem okazję obserwować ten proces z bliska, przygotowując książkę Sztuka stacji muzycznej MTV, komputery osobiste, telewizja kablowa. Generacja młodych 1975–1980, która pierwotnie miała być albumem młodej polskiej grafiki. Praca nad książką zaczęła się w 1978 roku, a ukończona została w 1987. X była też pierwszą generacją wykształconą na postmodernistycznych Zobacz: Od redakcji, w; Sztuka młodych 1975–1980, Warszawa 1987, s. 5. wartościach, zauważyła Naomi Klein. Jeśli dla generacji lat 5. Galeria ON. Z Izabellą Gustowską rozmawia Grzegorz Dziamski, „Zeszyty sześćdziesiątych kluczowym pojęciem była indywidualność, dla generacji Artystyczne PWSSP” 1991, t. 5, s. 50–51. lat pięćdziesiątych – obowiązek, to dla pokolenia X słowem-kluczem 6. Posługuję się tutaj określeniem „szkoła”, bo tak wykładowcy i studenci nazywali stała się różnorodność. 27 Generacja X tak się różniła od wszystkich poznańską PWSSP. wcześniejszych generacji, że pojawiało się podejrzenie, czy naprawdę 7. G. Dziamski, Poznańskie galerie lat 80-tych, „Zeszyty Artystyczne PWSSP”, 1991, istnieje. Czy nie jest tylko marketingowym wymysłem? Pokolenie X, t. 5., s. 10. przynajmniej w Polsce, miało dwuznaczny stosunek do historii; z jednej 8. I. Gustowska, Dlaczego?, w; Drobne narracje, dz. cyt. strony wydawało się nią w ogóle nie interesować, z drugiej – interesowało 9. E. & E. Cieślarowie, Karuzela postaw, w; Galeria Repassage 1975 - 1976, Warszawa 1976. Zobacz również G. Dziamski, Art in Poland during the seventies, się mocno tym, co nazwano „post-pamięcią”, czyli przenikaniem historii w; Works and Words, Amsterdam 1980, s. 82. E & E. Cieślarowie, Karuzela do codzienności. Co z historii zostaje w zbiorowej pamięci? Jak pamięć postaw III, w; Sigma. Galeria Repassage. Repassage 2. Re’Repassage, red. M. tych, którzy nie przeżyli danych wydarzeń ma się odnosić do pamięci Sitkowska, Warszawa 1993, s. 93–98 oraz 78–79. tych, którzy dane wydarzenia przeżyli? Shoah, powstanie warszawskie, 10. E & E Cieślarowie, Karuzela postaw, w; Galeria Repassage 1975 – 1976, dz. cyt. protesty robotnicze w Poznaniu, Gdańsku, Radomiu. 11. G. Dziamski, Drobne narracje, w; Drobne narracje, op. cit. 12. Protokół z rozmowy: Jan Wojciechowski, Elżbieta i Emil Cieślar, w; Galeria Dwupokoleniowość wyróżniała Galerię ON na tle innych galerii Repassage, Warszawa 1975 (?) alternatywnych, ale sprawiała zarazem wrażenie, jakby Galeria była 13. S. Sobczak, Galeria ON, w; Galeria ON. Katalog lipiec 1994 – grudzień 1995, s. 7 przedłużeniem szkoły z jej podziałem na nauczycieli i uczniów, na 14. Tamże, s. 8. tych, którzy wiedzą, czym jest sztuka (pedagodzy), i tych, którzy 15. M. Wasilewski, Owoce sztuki, w; Galeria ON. Katalog lipiec 1994 – grudzień chcieliby się tego dowiedzieć (studenci). Galeria ON opowiadała 1995, dz. cyt, s. 9. się za prawem każdego do rozwijania własnej narracji i w ten sposób 16. M. Bakke, Byłem przedłużeniem piły, w; Galeria ON. Katalog lipiec 1994 – broniła przyrodzonego sztuce pluralizmu. Sama zresztą z racji swej grudzień 1995, dz. cyt., s. 30. dwupokoleniowości była przykładem takiego pluralizmu, a młodzi artyści 17. Zob. G. Dziamski, Przełom konceptualny i jego wpływ na praktykę i teorię sztuki, Poznań 2010, s. 185. związani z Galerią nie musieli szukać swojej tradycji poza Galerią – mogli 18. E& E Cieślarowie, Karuzela postaw, w; Galeria Repassage 1975–1976, dz. cyt. ją znaleźć w Galerii. Galeria ON zachęcała do rozwijania indywidualnych 19. Opis tego performance, w: Galeria ON. Katalog 2000, s. 52. narracji, do przemiany naszego życia w coś, co jest warte opowiadania. 20. Zob. P. Wood, Conceptual Art, London 1992. 28 Czy taka definicja sztuki nie przypomina Derridiańskiej definicji 21. Czasami podawane są inne daty; 1965 – 1981 lub1964 – 1974. Zob. literatury: literatura pozwala „każdemu powiedzieć wszystko w dowolny B. Brzozowska, Gen X: pokolenie konsumentów, Kraków 2005, s. 12. 29 sposób”? 22. M. Wasilewski, Instynkt sztuki, w; Drobne narracje, dz. cyt. 23. Bridging the Past and Present, w; Leap into the City, eds K. Klingan, I. Kappert, Cologne 2006, s. 359–360. 24. Tamże, s. 360. 25. Tamże, s. 362-363. 26. Cyt. za B. Brzozowska, Gen X, dz. cyt., s. 14. 27. N. Klein, No logo tłum. H. Pustuła, Izabelin 2004, s. 128-129. 28. B. Brzozowska, Gen X, dz. cyt., s. 64-65. 29. Ta dziwna instytucja zwana literaturą. Rozmowa z Jacques’em Derridą, tłum. M. P. Markowski, w; Dekonstrukcja w badaniach literackich, red. R. Nycz, Gdańsk 2000, s. 20–21.

98 Galeria ON na tle ruchu galeryjnego w Polsce Łukasz Guzek

liście osoby, które o utrzymanie owej aktualności dbały w przeszłości. Pomysłodawcą ruchu był Józef Robakowski. Nazwa gazety wywodzi się od filmu jego autorstwa (wspólnie z Pawłem Kwiekiem, z 1975 roku), Polska scena artystyczna w okresie PRL-u funkcjonowała w podziale a jako inicjatywa ogólnopolskiego ruchu zaczęła funkcjonować od na dwa obiegi: oficjalny i alternatywny wobec niego. Historia tego 1997, wystawy Żywa galeria. Łódzki progresywny ruch artystyczny drugiego zaczyna się od Galerii Krzysztofory założonej w 1957 roku. 1969–1997 w Zachęcie, kiedy to został wydany numer 0 „Żywej Galerii”, Kończy wraz z przełomem roku 1989, gdy powstały nowe warunki poświęcony galeriom łódzkim.2 Sam pomysł listy adresowej ułatwiającej ekonomiczne, które spowodowały zamknięcie większości tego typu kontakty między zainteresowanymi wywodził się z listy stworzonej na miejsc. Obieg wyróżniony tutaj jako alternatywny był rozmaicie nazywany potrzeby projektu NET, a także listy tego typu, już o światowym zasięgu, – galeriami niezależnymi, autorskimi, innymi. Albo przy zaadaptowaniu publikowanej jako Art Dieary przez „Flash Art”. Inicjatywa powołana terminologii angielskiej – galeriami artystów, prowadzonymi pod nazwą Żywa Galeria stanowiła podsumowanie ruchu galeryjnego, przez artystów (artist run), lub szerzej – i to określenie wydaje się który w nowych warunkach społeczno-politycznych i ekonomicznych najbardziej stosowne – można mówić o Artist Run Initiatives (ARI), nie mógł się rozwijać na dawnych zasadach. Żywa Galeria była gdyż uwzględniamy wtedy także wszelkie inicjatywy niegaleryjne, czyli zbiorowiskiem indywidualności. W warunkach systemu PRL-u łączył wydarzenia jednorazowe, pracowniane. Jednak żadne z tych określeń je sprzeciw wobec władzy. Dlatego wskazanie na personalny wymiar nie oddaje w pełni charakteru ruchu.1 Galerie nie były niezależne, bo ruchu, a więc prześledzenie jego historii poprzez biografie, historie na wiele sposobów zależały od warunków swego funkcjonowania, choć mówione, wydaje się metodą przynosząca lepsze rezultaty poznawcze powstawały z chęci uniezależnienia się od obiegu oficjalnego i sztuki niż opis poprzez analizę dzieł czy historię miejsc. Charakter systemu tam pokazywanej, promowanej w zgodzie z ideologią państwową. Były totalitarnego, czyli kontrolującego wszelkie sfery życia, w ramach autorskie, gdyż zawsze inicjatywa ich powstania zależała od lidera którego rozwijał się ruch galeryjny, powodował, że aby można było środowiska, a program był silnie spersonalizowany, choć zarazem tak uprawiać sztukę, potrzebny był swoisty spryt lawirowania między rozumiana „autorskość” raczej ograniczała krąg zainteresowanych. punktami kontroli zakładanymi przez władzę. Dlatego w instytucjach Ponadto ówczesny wzorzec uprawiania sztuki zakładał jej autonomię, jak najbardziej oficjalnych zagnieżdżali się twórcy inicjatyw galeryjnych, a więc był to wzorzec wywodzący się z awangardy modernistycznej. a także plenerów sympozjów, konferencji, spotkań, festiwali etc. Stąd twórcy projektu NET, pierwszego projektu zgromadzenia tego typu Wydaje się, iż stosownym określeniem dla tego typu działalności byłoby galerii w formułę sieci współpracy i wymiany, nawet oni podkreślali nazwanie jej dysydencką, a działających w ten sposób – dysydentami. w swoim manifeście, iż nie należy traktować go jako autorskiego, lecz Jednak to określenie nie było w dyskursie polskim używane. Zapewne właśnie jako koncepcję autonomiczną, a więc do podjęcia przez każdego dlatego, iż kojarzyło się z opozycją w ZSRR. Ale bardziej dlatego, że – zainteresowanego. Galerie inne – to określenie pozwalało wskazać na co podkreślali twórcy ruchu galeryjnego – to przede wszystkim sztuka odmienność pokazywanej sztuki i postawy wobec niej. Jednak źródłowo była ich celem, a nie polityka, chociaż zarazem – to paradoks – ich określenie wywodziło się od „Un art autre” Michela Tapié opisującego działalność była par excellence polityczna. Jednak wymogi autonomii malarstwo informel, a więc z lat pięćdziesiątych. Gdy po lekkim sztuki nakazywały podkreślanie jej oddzielania od interpretacji (narracji) podniesieniu żelaznej kurtyny dotarło ono do Polski, okazało się, iż – a ta nie była celem twórczości artystycznej, ale wtórnie powstającym w latach sześćdziesiątych, zwłaszcza w kręgach galerii, o jakich mowa, w procesie odbiorczym komentarzem. W ten oto sposób w praktyce już nie malarstwo stanowi główny nurt poszukiwań artystycznych, ale w ruchu galeryjnym spełniały się cele sztuki (post)awangardowej. nurty, w których znajdziemy zapowiedzi konceptualizmu (nowy realizm, Dlatego też taką rewelacją (wtedy nie do końca zrozumianą) była arte povera czy pop art). I właśnie owo przekonanie o przynależności do koncepcja Jana Świdzińskiego „sztuki jako sztuki kontekstualnej”(1976), sztuki świata zachodniego, mimo politycznego odseparowania, łączyło która przesuwała sposób definiowania sztuki z dzieła na kontekst.3 twórców owych inicjatyw galeryjnych, podczas gdy w instytucjach Świdziński osiągał tu dwa cele: zamiast poszukiwania uniwersalnej oficjalnych z politycznej konieczności dominowało to, co było definicji sztuki, z istoty swej modernistycznego, łączył jej sposób politycznie akceptowane w ówczesnej Polsce. Zarysowanie tak silnego definiowania z konkretnym kontekstem kulturowym oraz sytuował bipolarnego układu sił na scenie sztuki polskiej służy uwyraźnieniu sztukę w kontekście społecznym. W praktyce zalecał tworzenie przez sytuacji, w jakiej przyszło działać artystom i organizatorom (kuratorom). artystów własnych struktur i instytucji funkcjonowania sztuki (a więc jej W praktyce między tymi dwoma obiegami istniały liczne zależności definiowania).4 Opierał swoje postulaty na obserwacji praktyki dobrze i fluktuacje, zwłaszcza na gruncie osobistym. Stąd, gdy już w latach już wtedy zorganizowanego w Polsce ruchu galeryjnego (ruchu ARI). Był dziewięćdziesiątych pojawiła się inicjatywa ruchu grupującego osoby on na tyle silny, by spełniać rolę taką, jaką pełnią najbardziej wpływowe związane z galeriami tego typu, to w powołanej równocześnie gazecie instytucje sztuki – a więc był w stanie narzucać własną hierarchię „Żywa Galeria” znalazła się „Lista galerii i osób sprzyjających” – i sposób wartościowania dzieł sztuki, a także prowadzić wymianę w domyśle sztuce współczesnej, tej aktualnej, ale też znalazły się na owej międzynarodową na dużą skalę, jak na przykład festiwal IAM (1978),

100 Konstrukcja w Procesie (1981). Kontekstualizm wychodził naprzeciw ona wiarygodności miejsca otwartego dla eksperymentu artystycznego. rosnącemu wtedy w drugiej połowie lat siedemdziesiątych w siłę nurtowi W ruchu galeryjnym było ważne to, by twórca galerii prezentował w niej postmodernistycznemu odrzucającemu autonomię „sztuki dla sztuki” na twórczość pokrewną tej, jaką sam uprawia – to była kwestia wiarygodności rzecz powiązania z kontekstem.5 W Polsce szczyt tej tendencji przypada i tytuł do zabierania głosu w procesie wartościowania sztuki wobec na okres 1980–81, czas Solidarności i zmian politycznych, jakie ten ruch tej prezentowanej w oficjalnych instytucjach. Podkreślmy, iż galerie, zapoczątkował. Stan wojenny 13 grudnia 1981 zamroził dyskusję nad o jakich tu mowa, dysponowały głównie kapitałem symbolicznym – były sztuką i odseparował ją od myśli zachodniej. Ale jednocześnie przesunął to miejsca, gdzie w sposób wiarygodny pokazywano to, co najbardziej jej wektory z autonomii sztuki – już w rzeczywistości stanu wojennego progresywne w sztuce, i które tym mianem naznaczały młodych artystów. i jego następstw oraz kryzysu ekonomicznego niemożliwej – na narrację, Wystawianie w takiej galerii stanowiło potwierdzenie statusu własnej poszukiwanie opisu i interpretacji „świata, w którym żyjemy” (określenie sztuki. Tak było przez cały okres funkcjonowania Galerii ON, także po zaczerpnięte z tekstów Świdzińskiego). rezygnacji Sobczaka z jej samodzielnego prowadzenia w roku 1999 (jednak wciąż do 2007 roku uczestniczył on w zarządzaniu i pracach Galeria ON powstała w późnym okresie historii ruchu galeryjnego Galerii). Poczym jeszcze do 2011 roku była ona prowadzona również w Polsce. Charakter i status środowiskowy takich galerii był wtedy już przez wychowanków poznańskiej ASP, będących również w większości dobrze rozpoznany. Założyciele mieli świadomość zarówno ograniczeń artystami z odpowiednio progresywnym dorobkiem. tego typu placówek, ale i możliwości, jakie stwarzały one dla kształtowania własnego obrazu sztuki, wprowadzania w dyskurs tematów Dla Galerii ON kluczowym momentem stało się podjęcie tematów i systemu wartościowania sztuki. Punktem odniesienia w środowisku dyskursu światowego, takich jak sztuka kobiet. Tematyka ta pojawiała się poznańskim była także wspaniała legenda galerii odNowa w latach wcześniej incydentalnie w galeriach w Polsce. Wymieńmy przykładowo sześćdziesiątych czy Akumulatory 2 w latach siedemdziesiątych. Grunt Art and Feminism (Galeria Labirynt w Lublinie, 1977), będącą właściwie był więc przygotowany. Od momentu założenia w 1977 roku Galeria ON indywidualną wystawą pracy Natalii LL Zdania kategoryczne z obszaru była powiązana z poznańską uczelnią artystyczną – PWSSP, potem ASP sztuki postkonsumpcyjnej, ale w jej ramach pokazano filmy Valie (obecnie UAP). Realizowała więc typowy model galerii zagnieżdżonej Export, która przybyła z tej okazji do Lublina, czy wystawę Trzy kobiety w instytucji. Ale zarazem zachowywała niezależność programową, (Galeria BWA Arsenał w Poznaniu, 1978). Zorganizowała ją Krystyna pokazując sztukę nieobecną w instytucjach oficjalnych. A więc Piotrowska, a brały udział, oprócz kuratorki, Anna Bednarczuk i Izabella dokonywała operacji na ideach i wartościach charakterystycznej dla Gustowska. Prace o tematyce feministycznej wykonywały w tym okresie ruchu galeryjnego – nadawała znaczenie wybranej sztuce, niekoniecznie także Jolanta Marcolla, Anna Kutera, Teresa Murak czy Maria Pinińska- docenianej w oficjalnym obiegu. Szczególne znaczenie Galeria ON zyskała Bereś. Ale dopiero festiwal sztuki kobiet, funkcjonujący pod skróconą w roku 1980. Klimat wolności i odwagi wprowadzania zmian panujący nazwą Sztuka kobiet w Galerii ON w 1980 roku, zorganizowany przez wtedy w Polsce szczególnie służył instytucji powiązanej z uczelnią Piotrowską i Gustowską, uczynił z tej kwestii zagadnienie stale obecne artystyczną – odzwierciedlał twórczy ferment panujący w ówczesnej w sztuce polskiej. Pokazał, iż poszczególne prace i postawy tworzą nurt myśli o sztuce, która wyzwalała się z wzorców modernistycznego przynależny do sztuki światowej.6 Oprócz organizatorek uczestniczyły uniwersalizmu na rzecz nowych narracji kontekstualnych. Tak się złożyło, w tym festiwalu: M. Pinińska-Bereś, A. Kutera, Natalia LL, Ewa Partum że Galerią kierowały wtedy kobiety artystki. Najpierw była to Krystyna i Teresa Tyszkiewicz. Wprowadzenie w dyskurs sztuki tematyki – nazwijmy Piotrowska, a następnie Izabella Gustowska. Ponieważ Piotrowska ją w uproszczeniu: feministycznej – wiąże się ściśle z powstaniem wkrótce wyjechała z kraju, to Gustowska wpłynęła szczególnie mocno i rozwojem sztuki konceptualnej. Umownie – jak wszelkie daty w historii na ukształtowanie profilu Galerii i jej pozycji oraz sposobu postrzegania sztuki pozwalające uchwycić procesy – początek nowego spojrzenia na w Polsce (Gustowska kierowała samodzielnie Galerią ON do 1992 roku, historię sztuki wyznacza tekst Lindy Nochlin Dlaczego nie było wielkich przy wsparciu Andrzeja Pepłońskiego, potem z pomocą Sławomira artystek? opublikowany w 1971 roku.7 Moment postawienia tytułowego Sobczaka, jej asystenta, który następnie kierował galerią samodzielnie pytania zbiega się więc z przemianą na scenie sztuki zapoczątkowaną do 1999 roku). Gustowska jest wyrazistą osobowością artystyczną, przez konceptualizm. Joseph Kosuth w licznych tekstach tak opisał tę a jej twórczość jest oryginalną propozycją na tle sztuki polskiej, co zmianę: sztuka polega na tworzeniu znaczeń (make meaning), a dzieło miało wpływ na pozycję Galerii. Ponieważ, jak wspomniałem powyżej, to tylko forma prezentacji (form of presentation).8 Uprzywilejowanie personalny wymiar galerii tego typu był niezwykle ważnym czynnikiem idei w sztuce konceptualnej powoduje, że w sztuce pojawiają się kształtującym sposób postrzegania każdej tego typu placówki, to nowe dyskursy, dotąd w niej nieobecne. Jednym z nich jest pozycja Galeria ON zyskała dzięki temu patronatowi wysoką pozycję w ruchu artystek i specyfika sztuki przez nie tworzonej. Jednak cel jest szerszy galeryjnym. Ta pozycja została podtrzymana następnie przez Sławomira niż tylko uwyraźnienie obecności kobiet. Mówi o tym sama Nochlin – Sobczaka, który – podobnie jak Gustowska – potrafił uzgodnić profil to inne spojrzenie na kulturę i historię sztuki, jej zinterpretowanie na galerii z własną pracą artystyczną, co spowodowało, iż nigdy nie straciła nowo z punktu widzenia feministycznego, a nie patriarchalnego, jak to

102 miało miejsce do tej pory. To nie tylko zadanie dla kobiet, choć one są Galeria ON przetrwała dwa kryzysowe momenty kultury w Polsce, tu podmiotem zmian – to misja cywilizacyjna. Nochlin umarła w 2017 których nie przetrwało wiele innych placówek tego typu. Pierwsza fala roku. Zapoczątkowany przez nią proces odczytywania na nowo kultury kryzysu przyszła wraz z wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia trwa nadal. We współczesnej sztuce perspektywa feministyczna jest 1981. Ponieważ inicjatywy artystów były często w rozmaity sposób oczywistością. Mamy też wielkie artystki w sztuce polskiej. Na pewno zagnieżdżone w instytucjach oficjalnych, to ich zamknięcie bądź należy do nich Gustowska, która stworzyła (post)konceptualny profil ograniczenie działalności spowodowało przerwanie funkcjonowania Galerii ON (podtrzymany przez Sobczaka). Konceptualizm wciąż galerii i po odwołaniu stanu wojennego już do tej działalności nie oddziałuje na nasze rozumienie sztuki. Można zasadnie stwierdzić, że wrócono. Zmiany personalne w instytucjach spowodowały przetasowania cała sztuka współczesna jest postkonceptualna w swej naturze, gdyż w rozmaitych miejscach a w skali kraju zniszczyły powiązania w sieci zajmuje się znaczeniami (narracjami, dyskursami), dobierając do nich międzymiastówki galeryjnej, czyli NETu. Wiele osób wyjechało za granicę, media wypowiedzi twórczej. jak współtworząca Galerię ON Piotrowska. Ponadto prawo stanu wojennego narzuciło rozmaite ograniczenia, kontrolę i cenzurę, które Sztuka kobiet spowodowała, iż Galeria ON stała się ważnym trwały po jego formalnym zniesieniu. Ale Galeria ON była powiązana uczestnikiem sieci – ruchu galerii i zajmowała tę pozycję do końca z dużą instytucją, Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych swojego funkcjonowania (została zamknięta przez władze uczelni w 2011 w Poznaniu (obecnie UAP), co ułatwiło jej przetrwanie. Zyskała nawet roku z powodu oszczędności finansowych). Tak się złożyło, że ostatnią lokalną konkurencję wewnątrz tej instytucji, gdyż w 1982 roku została dużą realizacją w Galerii był pokaz projektu Anki Leśniak poświęconego powołana druga galeria akademicka, Galeria AT (specjalizująca się artystkom polskim.9 Składał się on z dwóch części: pierwsza, Fading w książce artystycznej). Przez ten trudny okres lat osiemdziesiątych Traces, dotyczyła tych artystek, które uczestniczyły w festiwalu w 1980 Galerię przeprowadziła Gustowska. Z sukcesem. Po pierwsze, galeria roku (z wyjątkiem Pinińskiej-Bereś, która już nie żyła). Ale za to ówczesny przetrwała, a po drugie, miała wtedy głównie charakter warsztatowy obraz sztuki kobiet uzupełniła Teresa Murak. Wystawa była instalacją i promocyjny dla młodych artystów, zwłaszcza studentów uczelni wideo, na którą składały się wypowiedzi artystek mające charakter poznańskiej. W obliczu kryzysu instytucji wystawienniczych w Polsce autokomentarza do własnej kariery. Wskazywały one najważniejsze była to działalność bardzo cenna. Pod koniec tego okresu, w roku wydarzenia w okresie kształtowania się ich postawy twórczej i ich 1989, zaczął się kolejny kryzys silnie dotykający kultury – całkowita samoświadomości jako artystek. Wypowiedzi pokazują osamotnienie zmiana systemu politycznego, społecznego i – przede wszystkim – kobiet w dążeniu do zaistnienia ze swoją twórczością w świecie sztuki. ekonomicznego spowodowała kolejną falę znikania placówek ruchu Zarazem każda z artystek została poproszona o wymienienie nazwisk galeryjnego, które pozbawione wsparcia nie były w stanie przetrwać. innych artystek, które zaczynały swoją drogę twórczą w tym samym W przetrwaniu Galerii ON pomogło znów powiązanie z PWSSP, znów to czasie, były bliskie pokoleniowo głównym bohaterkom, ale które kierownictwo Gustowskiej, już wtedy artystki o silnej pozycji krajowej „zniknęły” i dziś ich nazwiska nie funkcjonują w obiegu artystycznym, i międzynarodowej oraz uczelnianej ochroniło Galerię przed likwidacją, nic nie mówią kuratorom czy krytykom. Te nazwiska zostały tym razem z powodów oszczędnościowych. Po ustąpieniu Gustowskiej wyeksponowane na swoistej „ścianie pamięci” (będącej jednocześnie w 1994 roku Galerię prowadził jej asystent – Sobczak. Okazało się, że „ścianą zapomnienia”). W ten sposób został pokazany ogromny zasada uczynienia z Galerii ON miejsca dla młodych artystów sprawdziła potencjał, jaki stanowiła sztuka kobiet w tym czasie, a zarazem jest to się na tle ówczesnych trendów rozwojowych w sztuce. Otóż w latach potencjał utracony dla polskiej sztuki. Jest tak dlatego, iż dominująca dziewięćdziesiątych dominującą formą artystyczną stała się sztuka kultura nie stworzyła mechanizmów umożliwiających kobietom szersze instalacji. Instalacja jest formą postkonceptualną, wynika wprost z założeń włączenie się w główny nurt świata sztuki. Ta wystawa była swoistą (bo konceptualizmu, powiązania znaczeń nie tyle ze statycznym obiektem nie wprost sformułowaną) odpowiedzią udzieloną po latach, z dystansu estetycznym, ile z obecnością w przestrzeni realnej, odpowiednio historycznego, na pytanie Nochlin. Część druga tej wystawy nosiła zaaranżowanej.10 W Poznaniu zostało ukształtowane coś, co krytyka tytuł Zarejestrowane i dotyczyła artystek z pokolenia autorki projektu. sztuki w Polsce nazwała „poznańską szkołą instalacji”.11 Określenie Okazuje się, iż dwie dekady to zbyt mało, aby ujawniły się znaczące było ironiczne, ale zarazem potwierdzało, że w kręgu poznańskiej ASP przesunięcia w dyskursie, aby rozwiązane zostały kulturowe przyczyny realizuje się z sukcesem tego typu prace. Wiele z nich powstawało „znikania” kobiet ze sztuki. Wracając jednak do historii Galerii ON – te w Galerii ON. Odegrała ona w tym okresie ważną rolę w tworzeniu sztuki dwie wystawy sztuki kobiet, z 1980 i 2011 roku, należy odczytać jako współczesnej w Polsce i zapewnieniu jej partnerskiej relacji z trendami wkład tej placówki w proces historycznej zmiany kulturowej. Zarazem sztuki światowej. Stworzenie mocnego środowiska ukazało sukces stanowią one punkty wyznaczające ramy czasowe funkcjonowania strategii Galerii jako studia – miejsca bieżącej pracy. Wystawiali w niej galerii paralelnie do rozwoju najważniejszych dyskursów sztuki w Polsce, wtedy zarówno profesorowie, jak i studenci, którzy następnie jako co zaświadcza o jej znaczeniu. Ale takich dowodów budujących pozycję absolwenci stawali się pracownikami uczelni i dziś stanowią o sile kadry Galerii ON można znaleźć więcej, analizując działalność Galerii na tle UAP. W Galerii ON wystawiali: Jan Berdyszak, Marcin Berdyszak, Izabella ruchu galeryjnego w Polsce.

104 Gustowska, Sławomir Sobczak, Jerzy Hejnowicz, Joanna Hoffmann, Agata udokumentowany dorobek wystawienniczy i publikacyjny. A także lista Michowska, Wojtek Łazarczyk, Andrzej Pepłoński, Anna Tyczyńska, artystów, którzy na różnym etapie swoich karier wystawiali w Galerii ON, Marek Jakuszewski, Tomasz Matusewicz czy Antoni Mikołajczyk, Hubert oraz lista krytyków i teoretyków zapraszanych do Galerii. Te świetne Czerepok, by wymienić tylko kilka nazwisk ważnych polskich artystów niekiedy kariery zaświadczają o jakości pracy Galerii ON. Jej bliski związek związanych z UAP. 12 z uczelnią okazał się okolicznością wykorzystaną na korzyść placówki, posłużył do zbudowania prestiżu artystycznego – nie stał się obciążeniem Galeria ON funkcjonowała wtedy w warunkach silnej konkurencji wizerunku, jak ma to miejsce w innych galeriach funkcjonujących artystycznej między środowiskami. Instalacje, różnego typu, powstawały przy uczelniach, które nie mogą pozbyć się opinii konserwatywnych wtedy wszędzie w różnych galeriach w Polsce. Wzorzec sieci z lat i zamkniętych w gronie pedagogów. Formuła funkcjonowania Galerii siedemdziesiątych okazał się niezwykle trwały, funkcjonalny i skuteczny. ON może być wzorcowa dla wszystkich, którzy dziś podejmują próby W latach osiemdziesiątych jego siła manifestowała się poprzez odrodzenie animowania miejsc przy uczelniach artystycznych. Te cechy zdecydowały się w skrajnie niesprzyjających warunkach stanu wojennego sieci miejsc też o specyfice Galerii ON na tle innych miejsc ruchu galeryjnego sztuki jako miejsc prywatnych, co zapewniło przetrwanie alternatywnego w Polsce. Historia rozpoczyna się od późnokonceptualnych działań systemu wartościowania sztuki. Z kolei w latach dziewięćdziesiątych, (już samo założenie galerii imienia Olgierda Nowaka, fikcyjnej postaci, w nowych warunkach, znów model niezależnego działania zaczyna po której pamiątki można wystawić jak w izbie pamięci, to projekt przynosić dobre rezultaty artystyczne. Instalacje powstające w Galerii ON krytyczny wobec tradycyjnie pojmowanej i uprawianej sztuki). Okres są konfrontowane z podobnymi w typie rozwiązaniami z nowych miejsc 1980–81 to włączenie się Galerii w główny nurt dyskursu artystycznego sztuki. W Krakowie w tym okresie działały Galeria QQ oraz Fort Sztuki w sztuce Polskiej. Jednak lata osiemdziesiąte, po wprowadzeniu stanu organizujący coroczne festiwale. Oba miejsca preferowały rozwiązania wojennego, Galeria ON przetrwała jako placówka bliska poszukiwaniom w typie instalacji site specific. Natomiast Galeria Wyspa w Gdańsku warsztatowym prowadzonym na uczelni, jako przedłużenie działalności (również początkowo działająca pod szyldem ASP i również mająca pracownianej, a nie jako miejsce, w którym uprawianie sztuki łączy się charakter warsztatu dla młodych artystów), choć powstała jeszcze w 1986 z manifestowaniem kontestacji otaczającej rzeczywistości społeczno- roku, to w nowym miejscu i nowych warunkach lokalowych rozwijała politycznej i kulturowej. Natomiast lata dziewięćdziesiąte to najlepszy projekty typu instalacyjnego. Specyfiką Gdańska było zagospodarowanie okres rozwoju Galerii, która stała się widoczna w polskim świecie przez artystów terenów postoczniowych. Instalacje realizowało tam kilka artystycznym jako miejsce najbardziej progresywnych poszukiwań galerii i pracowni prowadzonych przez artystów, łącznie z największą artystycznych. To „złoty okres” dla Galerii ON, jak i ASP w Poznaniu, czego z nich – Galerią Wyspa i Modelarnią, prowadzonymi przez Grzegorza ukoronowaniem było uzyskanie statusu Uniwersytetu Artystycznego. Na Klamana. We Wrocławiu z kolei festiwale WRO koncentrowały się na pewno do uzyskania tak wysokiego poziomu kształcenia artystycznego zagadnieniach instalacji medialnych, a działalność Galerii Entropia miała przyczyniła się Galeria ON. Zamknięcie jej przez władze uczelni w 2012 charakter postkonceptualny, co skutkowało prezentacjami w formie roku można uznać więc za akt niewdzięczności. Zarazem jednak otwarte instalacji. Ważnym ośrodkiem był Lublin, gdzie podobny typ sztuki pozostaje pytanie, jak odnalazłaby się ona wśród dzisiejszych instytucji, pokazywała Galeria Kont, również powstała wcześniej, ale pod nowym które czynią z galerii bardziej placówkę społeczną niż artystyczną. kierownictwem Zbigniewa Sobczuka realizowała progresywny program Dzisiejsza uczelnia jest coraz bardziej instytucją biurokratyczną, a nie oparty na nowych formach sztuki. W Łodzi takim miejscem była Galeria miejscem otwartej debaty. W tym samym czasie zamknięte zostały także Wschodnia, która jako jedyna, zaczynając w latach osiemdziesiątych, inne działające niezależnie przyuczelniane galerie (Wyspa i Kont). nadal w roku 2018 prowadzi działalność jako modelowa placówka ARI, Osobisty wymiar tych miejsc nie pasuje najwyraźniej do akademii nowego wciąż pod kierownictwem Adama Klimczaka. Ponadto podobne w formie typu, która coraz bardziej przypomina korporację przygotowującą do prezentacji instalacje pojawiały się w wielu miejscach i przy różnych funkcjonowania w innych korporacjach – muzeach sztuki i galeriach okazjach. Ważną rolę dla tego typu sztuki odegrały miejsca oficjalne, komercyjnych. Także więc w tym znaczeniu Galeria ON reprezentowała takie jak Galeria BWA w Zielonej Górze, w Słupsku / Ustce, Galeria charakter minionej już epoki uczelni nastawionych na indywidualizm, Działań na Ursynowie (wciąż działająca i prowadzona przez Fredo Ojdę) tak przecież pielęgnowany w ruchu galeryjnym. Galeria ON była więc czy Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie. doskonałym świadectwem charakteru świata sztuki, w którym przyszło Podsumowując, zarówno wzorzec, jaki wprowadziła Galeria ON – jej funkcjonować. Reprezentuje historyczne procesy artystyczne galerii warsztatu dla realizowania idei artystycznych przy odpowiedniej prowadzące ku sztuce postkonceptualnej realizowane w sztuce instalacji otwartości podejścia pedagogicznego opiekunów, jak i charakter realizacji i społeczną historię sztuki tworzonej w polskiej rzeczywistości przez rozpatrywanych od strony wiodących zagadnień podejmowanych niemal cztery dekady. Trudno dziś wyobrazić sobie badania nad sztuką w sztuce współczesnej na przestrzeni dekad, od lat siedemdziesiątych polską bez uwzględnienia dorobku Galerii ON. poczynając, sytuują Galerię ON wśród węzłowych punktów sieci ruchu galerii prowadzonych przez artystów (ARI) w Polsce. Decyduje o tym

106 Przypisy

1. O historii i roli tzw. ruchu galeryjnego zobacz: Ł. Guzek, Rekonstrukcja sztuki akcji w Polsce, Warszawa, Toruń 2017, s. 35–47, rozdział Dwa instytucjonalizmy. 2. Spotkania ruchu Żywa Galeria: Poznań w 1998 (i jeszcze dwa spotkania – 2001 i 2004), jedno w Bydgoszczy (1999) i jedno w Łodzi (1999). W 2000 spotkanie w Gdańsku połączone z wystawą w Łaźni i debatą w Galerii Wyspa. Wydano CD-ROM: 33 galerie – opublikowany w 2004. Jednak już w 1995 Galeria Wyspa zorganizowała w Gdańsku wystawę i sympozjum Miejsce idei – idea miejsca na temat ruchu galeryjnego. 3. Przybliżenie tego, czym była „sztuka jako sztuka kontekstualna”, zobacz: Ł. Guzek, Sztuka jako sztuka kontekstualna. Teoria i praktyka Jana Świdzińskiego na tle sztuki lat siedemdziesiątych, „Zeszyty Artystyczne” 2018, nr 32, s. 25–32. 4. Wprost takie zalecenie sformułował w rozdziale stanowiącym podsumowanie książki Art, Society and Self-consciousness (1979). Zobacz: J. Świdziński, Sztuka, społeczeństwo i samoświadomość, tłum. Ł. Guzek, Warszawa 2009, s. 129–134. 5. Jak to ujmuje Grzegorz Dziamski – awangarda przekształciła się w polityczną awangardę, zobacz: G. Dziamski, Przełom konceptualny, Poznań 2010, s. 149, passim. 6. Na temat festiwalu i jego miejsca w sztuce polskiej zobacz: Ł. Guzek, Rekonstrukcja sztuki akcji w Polsce, dz. cyt., s. 420–440, rozdział Sztuka akcji jako (re) prezentacja świadomości feministycznej. 7. L. Nochlin, Why Have There Been No Great Women Artists. Tłumaczenie na j. polski: L. Nochlin, Dlaczego nie było wielkich artystek?, tłum. Barbara Limanowska, „OŚKa” 1999, nr 3, s. 52–56. 8. Zestaw źródeł odniesień do tych pojęć w tekstach Josepha Kosutha zobacz: Ł. Guzek, Rekonstrukcja sztuki akcji w Polsce, dz. cyt., s. 18, przypisy 8 i 9. 9. I. Kowalczyk, Koniec Galerii ON i projekt Anki Leśniak, Strasznasztuka, blog, http://strasznasztuka.blox.pl/2011/12/Koniec-Galerii-ON-i-projekt-Anki- Lesniak.html. 10. W zawiązku z przykładami prac należącymi do nurtu sztuki instalacji Piotr Piotrowski mówi o zmianie modernistycznego paradygmatu czy idiomu artystycznego. Porównaj: P. Piotrowski, Znaczenia modernizmu, Poznań 1999, zwłaszcza rozdział „O ramowaniu”, s. 258–268. 11. M. Moskalewicz, Poznańska Szkoła Instalacji?, w: W stronę miasta kreatywnego. Sztuka Poznania 1986–2011. Wybrane zagadnienia, red. Wojciech Makowiecki, Poznań 2011), s. 77–85. 12. O źródłach „poznańskiej szkoły instalacji” zobacz: P. Parda, Zydroniówki i Psikusy, „Raster”, http://www.raster.art.pl/archiwa/archiwum_I_2002.htm. Zobacz także o wystawie Karola Ciechanowskiego Machiny w Galerii ON: M. Wasilewski, Człowiek, który wprawia psikusy w ruch, „Raster”, http://www. raster.art.pl/archiwa/archiwum_I_2002.htm.

108 Minimalizm heroiczny Justyna Kowalska - Galeria ON na tle innych galerii poznańskich 1980/81, gdy Jarosław Kozłowski został rektorem PWSSP i przeprowadził szeroko zakrojone reformy, w rezultacie stwarzając szkołę wyjątkową na tle innych w Polsce: najnowocześniejszą i otwartą na kontakty Od 1977 do 2012 to 35 lat. Tyle lat działała Galeria ON. Zawsze zagraniczne. Opcja konceptualna uwypukliła się wówczas także na pod tym samym adresem. W Poznaniu starsza jest tylko Galeria Miejska uczelni. Niedługo po objęciu funkcji nowy rektor musiał przeprowadzić działająca nieprzerwanie, choć pod różnymi nazwami, od 1946 roku szkołę przez okres stanu wojennego. Udało mu się w tym czasie nie tylko i Galeria AT zainicjowana w 1982 roku i działająca do dziś, czyli 36 lat. zachować autonomię uczelni, ale także uratować przed zamknięciem Dziesiątki innych poznańskich galerii powstało i przeminęło w tym czasie. poznańskie galerie niezależne, obejmując je uczelnianą ochroną. Pod Dlatego tytuł „Galeria ON na tle innych galerii poznańskich” mógłby opieką PWSSP znalazły się galerie: Akumulatory 2, ON, AT, Wielka 19, brzmieć „Inne galerie poznańskie na tle Galerii ON”, albo „Galeria ON na Utilis czy Studio Wizualne Kontakt. Poza nimi działały wtedy w Poznaniu przestrzeni wieków”. Nie było jednego tła. galerie Maximal Art, Nowa, Obraz, Polony, Galeria 23 i oczywiście oficjalne BWA. Wejście do Galerii ON w bocznym skrzydle byłego Zamku Cesarskiego od ulicy Kościuszki niełatwo było znaleźć. Za małymi, bocznymi drzwiami Tak duża liczba przestrzeni wystawowych była sytuacją niespotykaną wąskie, drewniane schody wiodły na piętro. Nad głównym poziomem w skali kraju i świadczyła o ogromnym potencjale i dynamice ówczesnego galerii była jeszcze antresola. Strychowe wnętrze było spore, choć niskie, środowiska artystycznego. Dzięki reformom młodego rektora w szkole w kształcie litery L i charakterystyczne przez drewnianą, błyszczącą rozpoczął się akademicki ferment. Jarosław Kozłowski odszedł od formy podłogę i belki. Drugie wejście do galerii było od ulicy Fredry. Ciekawa nauczania polegającej na relacji mistrz–uczeń i wprowadził „sokratejski”, jest historia logotypów ON-u. Pierwsze logo z twarzą wymyślił Wojtek oparty na partnerstwie model kształcenia . W pracowniach malarstwa Wołyński, gdy galeria nazywała się Galerią Olgierda Nowaka. dopuszczano dyplomy niemalarskie, instalacyjne, co stanowiło wówczas ewenement. Dzięki tej atmosferze w szkole wyrosła przeciwwaga dla Następne było charakterystyczne czarno-białe logo Galerii autorstwa konceptualizmu. Zapytana o program Galerii ON Gustowska mówiła: Grzegorza Marszałka, czyli przeplatających się grubą linią literach O i N „Niektóre galerie nastawiły się na nową sytuację, np. Wielka 19, ale jak figa z makiem. W stylistyce podobne do jabłka z kolcami, czyli logo jest to, jak myślę, w dużym stopniu kwestia miejsca. Na przykład nowa Galerii Wielka 19. To logo funkcjonowało przez całe lata osiemdziesiąte, ekspresja, różnego typu instalacje znacznie lepiej prezentuje się w takim a w następnej dekadzie zostało zastąpione przez Sławka Sobczaka pomieszczeniu, jakim dysponuje Wielka 19 niż ON. Tam galeria dodaje nowym, nawiązującym do kształtu galerii prostokątem. im 50%, a ja, jestem o tym przekonana, ujęłabym im 50%. To raz, Galerię zainicjował w 1977 roku Lech Dymarski. Zorganizował a po drugie, ja widzę sytuację w sztuce wielotorowo. Jeżeli np. młode trzy wystawy, w tym Krystyny Piotrowskiej, po czym przekazał jej pokolenie opowiedziało się za nową ekspresją, to nie jest to jedyna rzecz, prowadzenie Galerii. Przez cały czas trwania ON miał formułę Artist jaką należy dzisiaj pokazywać. Obok tego istnieją przecież inne postawy, Run Space. Wszyscy kierownicy galerii prowadzili własną działalność także wśród najmłodszych, i te inne postawy są dla mnie interesujące”. artystyczną i byli związani z poznańską Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Galerię definiowała jako „miejsce aktywne, otwarte i nieobojętne”. Plastycznych. Krystyna Piotrowska studiowała tam grafikę, co było ON na pewno działał bez zaangażowania politycznego. „Nie było powodem początkowego nakierowania programu Galerii na sztukę problemu z cenzurą, bo był to okres poluźnienia politycznego po graficzną. Oprócz tego na początku były to również wystawy malarstwa strajkach i cenzura nie działała. Nie pamiętam, żeby w Poznaniu była i rysunku. Swoje biuro Galeria dzieliła z parateatralną Grupą Od Nowa, jakakolwiek sztuka polityczna – mówi Piotrowska – artyści nie chcieli do której należała Izabella Gustowska. „Zaczęłyśmy współpracować, się mieszać do polityki, woleli zachować dystans”. Jedynie wystawa zaprzyjaźniłyśmy się, miałyśmy razem wystawy i tak wyszło, że po roku Robotnicy Edwarda Dwurnika, która odbywała się w czasie strajków zaczęłyśmy razem prowadzić galerię” – wspomina Piotrowska. Wówczas w 1981 roku, była polityczna siłą kontekstu. Gdy w 1981 roku do Galerii program Galerii poszerzył się o sztukę instalacji, a także o wątki ON przyjechał Michael Kidner, jeden z pionierów brytyjskiego op-artu, był kobiece (słynna wystawa Sztuka kobiet w 1980 roku z udziałem Marii pod wrażeniem odbywających się w mieście strajków. Wkrótce potem Pinińskiej-Bereś, Izabelli Gustowska, Anny Kutery, Natalii LL, Ewy Partum, Galeria została zamknięta z powodu wprowadzenia stanu wojennego Krystyny Piotrowskiej i Teresy Tyszkiewicz). W czasach zdominowanych i nie funkcjonowała przez cały kolejny rok. przez mężczyzn-artystów w ON-ie częste były wystawy artystek i ta dysproporcja nie była tak duża, jak w innych poznańskich galeriach. W samym 1980 roku z piętnastu wystaw aż sześć (!) było zagranicznych. Pewnym ewenementem była wystawa Marcela W latach siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych Duchampa Le Boite en Valise (1980) sprowadzona z Centre Pompidou w Poznaniu dominującą tendencję artystyczną wytworzyła założona w Paryżu i tylko z powodów bezpieczeństwa prezentowana ostatecznie przez Jarosława Kozłowskiego w 1972 roku galeria Akumulatory 2, w miejskim BWA. W 1981 roku były cztery wystawy zagraniczne. W obliczu najważniejsza polska galeria prezentująca sztukę konceptualną. Ta linia trudności logistycznych, braku możliwości podróżowania czy choćby stała się jeszcze bardziej widoczna, począwszy od roku akademickiego otrzymania paszportu przez obywateli polskich ten wynik zadziwia.

110 Wśród galerii poznańskich tylko galeria Akumulatory 2 mogła się szczycić odeszła Izabella Gustowska, a kierownictwo przejął Sławomir Sobczak, lepszymi kontaktami zagranicznymi. Kosmopolityzm ON-u był efektem kontynuując projekt „miejsca aktywnego, otwartego i nieobojętnego”. zagranicznych wystaw Gustowskiej i Piotrowskiej. Oddanie kierownictwa W ON-ie prezentowano zarówno najmłodszych twórców, jak i uznanych Galerii Krystynie Piotrowskiej było szczęśliwym ruchem również dlatego, klasyków, dzięki czemu środowisko skupione wokół Galerii było że partnerem Piotrowskiej był już wtedy Grzegorz Gauden, który w latach zdywersyfikowane. Sobczakowi udało się zachować ciągłość tego 1975–1977 pełnił funkcję przewodniczącego komisji kultury zarządu środowiska po odejściu Gustowskiej, równocześnie zapraszając więcej wojewódzkiego Socjalistycznego Związku Studentów Polskich i pomógł młodszych twórców. Dwa razy urządzano spotkania Sztuka nieobecna uzyskać galerii finansowanie z SZSP, przemianowanemu potem na ZSP (1992, 1993), na które zjeżdżali najmłodsi artyści z całej Polski, jak (Związek Studentów Polskich). „Księgowa SZSP była znana z tego, że podpowiadał tytuł, „nieobecni w oficjalnym dyskursie”. lubiła komisję kultury i sprzyjała galerii, więc jak były potrzebne pieniądze, W 1997 roku przewodnik Galerie Poznania wydany przez Galerię to potrafiła je wykombinować” – wspomina Piotrowska. SZSP płaciło Miejską Arsenał przedstawiał aż 22 galerie. Powstały między innymi za wydawnictwa, czynsz, a nawet wypłacało wynagrodzenie osobie Międzynarodowe Centrum Sztuki (później przemianowane na CSW Inner pilnującej wystaw. Pod tym względem z jeszcze większymi problemami Spaces Multimedia, z którym ON często współpracował), U Jezuitów, pf, borykała się na przykład galeria Wielka 19, do której artyści z zagranicy Profil, Polony, Garbary 48, ABC Gallery i seria galerii – sklepów, które przyjeżdżali na własny koszt. Natomiast tak zwani wówczas kierownicy szybko znikały. W 2004 roku kolejny przewodnik Galerie Poznania. galerii ON zawsze pracowali za darmo, „po godzinach” swojej regularnej Wczoraj i dziś tego samego wydawcy przedstawiał 23 galerie. Pojawiły pracy w PWSSP. Często dokładając własne pieniądze, na wino, na benzynę się Centrum Kultury Zamek, galeria EGO, galeria Piekary i Stary Browar. itp. Krystyna Piotrowska w 1984 roku wyemigrowała z Grzegorzem Gaudenem do Szwecji, zostawiając Galerię ON Gustowskiej, która przez Sobczak został tymczasem kierownikiem Katedry Intermediów, co kolejnych sześć lat prowadziła ją samodzielnie. jeszcze wzmocniło instalacyjny profil galerii. Dziś mówi, że odnalazł się w roli, którą nazywa „figurą kuratora-artysty”. Czuł odpowiedzialność Izabelli Gustowskiej udało się stworzyć silny, oryginalny program, za potencjał miejsca i chciał robić jak najwięcej wystaw. Organizowanie z wieloma przełomowymi wystawami. Jej międzynarodowe kontakty wystawy raz na dwa miesiące czy nawet raz w miesiącu było dla niego owocowały takimi pokazami, jak kuratorowana przez słynną kuratorkę marnowaniem możliwości, więc organizował po dwie, trzy wystawy wideo Kathy Rae Huffman z USA prezentacja sztuki wideo dzisiejszych w miesiącu. Trwały one tylko kilka dni, bo najwięcej widzów przychodziło klasyków tego gatunku, takich jak: Laurie Anderson, James Benning, Burt na wernisaż, dlatego, jak mówi, czuł pustkę pomiędzy wernisażami Barr, Dara Birnbaum, Chip Lord, Mickey Mc Gowan, Joan Jonas, Bill Seaman, i przyspieszał kolejne otwarcia. Przerwą od tego wystawowego maratonu Bill Viola (1987). ON coraz częściej prezentował nowatorskie dziedziny: był tylko urlop letni, bo galeria funkcjonowała w trybie akademickim. instalacje, performance, a nawet sztukę dźwięku. W cyklu wystaw Obecność (1987, 1988), łączących wideo-art z muzyką, oprócz artystów Taki eventowy styl działania bardziej przypomina klub muzyczny niż wizualnych udział brali cenieni dziś muzycy Arno von Roosmalen, Cezary galerię. Intensywność działania zasługuje na podziw tym bardziej, że Ostrowski, Lidia Zielińska, Olga Szwajgier czy Tadeusz Wielecki. rzadko były to łatwe do powieszenia wystawy malarstwa. Najczęściej artyści prezentowali prace site specific. Często montaże instalacji W 1989 roku Gustowskiej zaczął pomagać Sławomir Sobczak, były bardzo skomplikowane i wymagały przerabiania całego wnętrza wówczas jej asystent na PWSSP. W owym czasie szczęśliwej, choć galerii. Na wystawie Moje własne odbicie nie zawodzi mnie (2000) gwałtownej zmiany systemu politycznego poznańska scena galeryjna Christian Tomaszewski zrobił z drewnianego ON-u futurystyczny, przechodziła rewolucyjne zmiany. Galerie, które przez całe lata działały nowoczesny, biały pokoik. Również Anna Klimczak przebudowała całą prawie w podziemiu, traktując swoją działalność jako enklawę wolności Galerię, montując dodatkową podłogę (Przestrzenie dla przestrzeni, w zniewolonym kraju, lawirując wśród socjalistycznej biurokracji, 1998). Zbigniew Taszycki w 2002 roku wyciął w drewnianej podłodze nie przetrwały czasu przełomu. Galeria Wielka 19 została zamknięta, długi prostokąt, w który włożył szybę hartowaną, a powstała szczelina paradoksalnie zaszkodziło jej wkroczenie drapieżnego wolnego rynku. odsłoniła ponadstuletni, cesarski strop kolebkowy. Zamontowana W 1990 roku działalność zakończyła galeria Akumulatory 2. Państwowa tam świetlówka delikatnie oświetlała pustą galerię. Wojtek Duda na DESA została przemianowana przez Ewę Polony na pierwszą prywatną, wystawie Porozmawiajmy o muzyce poważnie (2001) wypełnił szczelnie komercyjną galerię w Poznaniu. Galeria BWA przeszła pod opiekę miasta, odseparowaną część galerii helem, wtłaczanym rurą ze stojącego na zmieniając nazwę na Galerię Miejską Arsenał, by odciąć się od przeszłości, dziedzińcu beczkowozu, podczas gdy w drugiej części galerii muzycy w której program był sterowany centralnie. ON wyszedł z tych zawirowań grali kompozycję Piotra Bosackiego. „Niektóre wystawy wyglądały tak, obronną ręką i choć ZSP nie był już w stanie dłużej utrzymywać galerii, jakby nic się nie działo i dla widza z zewnątrz galeria wydawała się przeszła ona pod finansowanie PWSSP (przemianowanej następnie na niezmieniona, a nawet pusta, ale dla jakiegoś drobnego efektu trzeba ASP i UAP) dzięki ówczesnemu rektorowi Wojciechowi Müllerowi. było poświęcić tydzień pracy wielu osób” – mówi Sobczak. Ten typ W 1994 roku po obszernej, zbiorowej wystawie Drobne narracje działań znamienny dla ON-u nazwał „minimalizmem heroicznym”. w Galerii Miejskiej Arsenał, która była podsumowaniem 15-lecia ON-u,

112 „Minimalizm heroiczny” można też odnaleźć w wystawach Sybil działań artystycznych w mieście pod szyldem ON-u. Galeria była więc Kohl Exihibitionspace/storagespace (1997), Gabi Rets Podróże Papiery współorganizatorem takich dużych imprez, jak Mediations Biennale (1998) czy w instalacji Macieja Kuraka Sweet Harmony (2004), która i Targi Sztuki Art Poznań. Otwartość na współpracę manifestowała się też odbywała się w mieszkaniu na poznańskiej Wildzie. Kurak przebudował prezentacjami w przestrzeni miejskiej: wystawa Leszka Przyjemskiego mieszkanie, wkomponowując w nie drugie, mniejsze, powtarzające odbyła się na placu Wolności, a Zbyszka Rogalskiego w samochodzie kształtem pierwsze. Jedno było mieszkaniem na pokaz, dla gości, zaparkowanym na ulicy przed galerią. a drugie swobodną przestrzenią dla domowników. Montaż przy wystawie Mimo zmiany systemu Galeria ON w dalszym ciągu działała ideowo, Sławka Sobczaka Tsunami okazał się tak skomplikowany, że wernisaż bez wynagrodzeń. Szkoła traktowała kuratorowanie i produkowanie musiał zostać przesunięty. Minimalistyczny charakter miał performance wystaw jako zajęcie dodatkowe swoich pracowników, wobec czego Cezarego Bodzianowskiego w Domu Handlowym Okrąglak (2003), niezasługujące na wynagrodzenia. Dotacje na działalność galerii nie a także wystawy Mirosława Bałki Kategorie (2006) i Rafała Jakubowicza wystarczały na opłacenie wszystkich wydatków. Sobczak nie tylko OUT THERE (2002). Z niezauważalnym na pierwszy rzut oka wysiłkiem pracował za darmo, ale często dokładał także do wystaw własne wiązał się jednodniowy projekt rozciągnięty między Poznaniem pieniądze. Ta formuła wymagała poświęcenia i samodyscypliny. Sobczak a Słubicami ALLES IST SCHLECHT (2000) Huberta Czerepoka. Czerepok mówił, że był to „warsztat doświadczalny, laboratorium dla każdego”. przez dwa lata współprowadził z Sobczakiem Galerię. Dużo dawał z siebie i artyści chętnie przyjmowali zaproszenia mimo Sławek Sobczak zapytany o powody organizowania tak wielu wystaw skromnych warunków, bo w ON-ie nie było ograniczeń innych niż instalacyjnych i performatywnych twierdzi, że „program był wymuszony finansowe. Nigdy nie było żadnych honorariów, zapraszanie odbywało przez przestrzeń i ludzie szli w stronę instalacji”, a poza tym jego inny się na zasadach przyjacielskich. Podsumowując ten czas, Sobczak mówi: program nie interesował. Choć w przytaczanej wcześniej wypowiedzi „Z naszym pokoleniem odeszła naiwność myślenia ideami, myślenia, że Gustowskiej wskazuje ona na Wielką 19 jako miejsce „instalacyjne”, idee wystarczą”. Sobczak podstawową różnicę w programie ON-u i Wielkiej 19 widzi Podobne refleksje wyrażali Joanna i Stefan Ficnerowie, wspominając w tym, że na Wielkiej w mniejszym stopniu były pokazywane instalacje, galerię Wielka 19 i przyczyny jej zamknięcia w 1990 roku. „Wielka a raczej obiekty. To głównie do sztuki pokazywanej w ON-ie odnosiło się 19 funkcjonowała na wariackich papierach i to nam odpowiadało – określenie „poznańska szkoła instalacji” ukute przez Łukasza Gorczycę mówiła Joanna Ficner. – Uważaliśmy, że galeria była ściśle związana ze pod koniec lat dziewięćdziesiątych (wtedy już Wielka 19 nie istniała). swoim czasem, jego cezurą był koniec ustroju. […] Z ducha Wielkiej Z PSI-kusami Raster skojarzył nazwiska takich profesorów, jak Izabella 19 nie zostało nic. Artyści podchodzą teraz inaczej do rzeczywistości, Gustowska, Jan Berdyszak, Antoni Mikołajczyk, Jarosław Kozłowski, jest rynek sztuki, który zmienił wszystko. […] Potem się poddaliśmy. a także Agaty Michowskiej, Marcina Berdyszaka, Piotra Kurki i Tomasza Zrozumieliśmy, że najlepiej udawały nam się działania partyzanckie. Wilmańskiego. PSI-kusy były to instalacje złożonych z białych kubików W nowej rzeczywistości nie potrafiliśmy walczyć o pieniądze”. „Żałuję mebli, telewizorów itp . Prześmiewcze określenie wywołało poruszenie atmosfery, która tam była – mówił Stefan Ficner – kłótni, dyskusji po w poznańskim środowisku i krytyczną odpowiedź związanego z ON- wernisażu, jakiejś bezinteresowności i braku koniunkturalizmu” . em jako artysta i jako krytyk Marka Wasilewskiego . Wydaje się, że ten ograniczony spis nazwisk z powodzeniem można poszerzyć o kilkanaście, Galeria ON funkcjonowała w nowej rzeczywistości o 22 lata dłużej kilkadziesiąt nazwisk twórców wystawiających w ON-ie. Żart po latach niż Wielka 19. Kuratorzy i artyści nadal pracowali w ON-ie z pełnym stracił na zjadliwości i okazał się celnie odczytywać ducha czasu zaangażowaniem, ale instytucja odpowiedzialna za utrzymanie Galerii i miejsca. jakoś przegapiła to, że moment transformacji systemowej spowodował kolosalną zmianę również w świecie sztuki. Nastała rzeczywistość W Galerii ON wystawiali też między innymi: Jarosław Kozakiewicz, rynkowa i środowisko oczekiwało, że polskie instytucje dogonią Jan Świdziński, Ryszard Górecki, Konrad Kuzyszyn, Anna Baumgart, Ewa zachodnie standardy, w tym wynagrodzenia i finansowanie produkcji Zarzycka, Agnieszka Tarasiuk, Paweł Kruk, Dominik Lejman, Agnieszka wystaw. Nowe wzorce zaczęły być wprowadzane przez młode galerie. Kalinowska, Tomasz Mróz. ON był dla wielu młodych kuratorów i artystów W 2006 roku w ON-ie debiutowała Galeria Starter wystawą FunArt trampoliną, przestrzenią eksperymentu i zdobywania pierwszych ostróg . w ramach galerii stARTer (artyści: Daniel Szwed, Honza Zamojski, Od 2003 roku wystawy były kuratorowane również przez artystki Magda Nawrot, Jakub Czyszczoń, Radek Szlaga, Jakub Jasiukiewicz, i profesorki UAP: Joannę Hoffmann, Agatę Michowską i Annę Tyczyńską, Konrad Smoleński, Mirosław Śmieiński, kuratorzy: Ewa Dominiak, Anna które stworzyły team z Sobczakiem. Tym, co odróżniało ON od innych Pięta, Marika Zamojska, Magdalena Korcz). W 2005 roku pojawiła się poznańskich galerii, była stała obecność grupy krytyków, zwłaszcza w Poznaniu galeria Pies, a w 2009 Stereo. Były to galerie zakładane Moniki Bakke i Marka Wasilewskiego. Przy ich pomocy Sobczak wydawał przez młodych ludzi tuż po studiach lub jeszcze studentów, bez budżetu, zbiorcze katalogi, a także dwa numery gazety „Żywa Galeria” tworzonej które jednak szybko stały się profesjonalnymi galeriami komercyjnymi w ramach sieci „miejsc i osób sprzyjających sztuce” – galerii niezależnych biorącymi udział w międzynarodowych targach sztuki. Wprowadziły one z Poznania, Łodzi, Gdańska, Lublina, Wrocławia. Sobczak inicjował szereg ważny, nowy punkt odniesienia w poznańskim środowisku, skupiając

114 przede wszystkim młodych artystów, ale po kilku latach działania wszystkie przeniosły się do Warszawy. W 2007 roku Sławek Sobczak postanowił odświeżyć program i żeby poszerzyć krąg artystów, zdecydował się przekazać prowadzenie galerii komuś młodszemu i odejść. Wybór padł na Krzysztofa Łukomskiego. Nowy kurator odmłodził grono artystów, a co za tym idzie – również publiczność. Duet kuratorski OBSCURATORS (Agata Rogoś / Krzysztof Łukomski) zapoczątkował program otwarty na problemy społeczne i kolektywizm działań we współpracy z innymi, nie tylko artystycznymi środowiskami. Radykalna zmiana w programie odsunęła część starszego środowiska. ON stał się galerią młodzieżową, lecz równocześnie stracił walor łączenia pokoleń. W 2012 roku Galeria ON została zamknięta decyzją ówczesnego rektora UAP Marcina Berdyszaka, który w 1986 roku tam właśnie debiutował i miał w niej kilka wystaw. Menedżerska dyspozycja nie była uzgadniana ze środowiskiem ani z ludźmi, którzy w ciągu 35 lat heroicznie otworzyli ponad 300 wystaw.

116 Dokumentacja aktywności Galerii ON w latach 1980–2012

118Siedziba Galerii ON - Poznań, ul Fredry 7 (wejście od ul. Kościuszki) 1980 SZTUKA KOBIET

Krystyna Piotrowska Teresa Tyszkiewicz Maria Pinińska- Bereś

Anna Kutera 120 1980 SZTUKA KOBIET Ewa Partum

Maria Pinińska-Bereś

Natalia LL 122 1983 Andrzej Pepłoński / Prace malarskie Jacek Wojciechowski / z cyklu Bardzo małe aktywności i Wyższa konieczność

Izabella Gustowska | Względne cechy podobieństwa

Wojciech Bruszewski z pracownią oraz Kołem Naukowym PWSSP / realizacje i dokumentacje prac zrealizowanych na plenerach w Skokach (1982–83)

124 1984 Jan Berdyszak / Droga

Brian R. Smith / Między dwoma stanami

Andrzej Wielgosz / Słownik znaków rysunkowych

Jacek Rykała / Pejzaże Mirosław Pawłowski / Fakty – notatnik subiektywny 81, Kamuflaże 83/84

Jan Stanisław Wojciechowski / Płaski koniec

Grzegorz Banaszkiewicz / rysunek, grafika

Jan Berdyszak / Inne od baz

126 1985 Tadeusz Wielecki / Teatr instrumentalny – Kontrabas solo

Henryk StarIkiewicz / Retusz

Jolanta Kaźmierska / Spacery Johanna Boga / grafika

Janusz Marciniak / obrazy, rysunki

Joanna Grzegorczyk / Horyzont – część I

128 1986 Marcin Berdyszak / Fala (Beuysowi)

Eva Maria Schön / performance

Andrzej Zdanowicz / malarstwo

LOGOMOTIVES / wystawa

130 1987

Teresa Murak / Pragnienie, czuwanie, czynienie

Rainer Grodnick / rysunki, instalacja Irena Nawrot / Małe i duże, wspólne i niczyje

Anna Nawrot / Odczytanie OBECNOŚĆ / Krystyna Piotrowska, Eva Maria Schön, Adriena Simotova, Danuta Mączak Jerzy Treliński / instalacja, prace graficzne

132 1988 OBECNOŚĆ II

Theo Raben, Arno von Roosmaien

Toine Horvers

Zbigniew Koźlik

Olga Szwajgier Wolf Kahlen

Jarosław Kozłowski

Tadeusz Wielecki Lidia Zielińska

134 1988

Jan Berdyszak / Stany moralności

Małgorzata Kościelak

Ondrej Michalek / grafika

Monika Małkowska / Ikonostasy i inkarnacje

136 1989

Jan Berdyszak / U kamienia

Antoni Mikołajczyk / instalacja

Susan Derges

Jacek Fijałkowski / 138 Być, nie być 1989 Angela Weyersberg / Bath – Poznań

140 Marek Jakuszewski / rysunek 1990 Anna Tyczyńska / rysunek, instalacja

Małgorzata Czaińska / Tłumna samotność Sławomir Sobczak / Było wietrznie

142 1990

Marek Wasilewski

Jacek Cyganek / Wyciąg z aktu siedzenia Sissel Tolaas, Milovan Markovic / Laboratorium IV

Waldemar Masztalerz / rysunek

144 1991

Andrzej Pepłoński / Prace Jan Gryka / Skaza świadomości Małgorzata Czaińska, Sławomir Sobczak / By wam powiedzieć wszystko, wszystko powiem

Dariusz Głowacki / Ing-Iang – czyli wyzwolenie przez sztukę 146 1991 GRAFIKA POSZUKUJĄCA

Jan Berdyszak

Jerzy Hejnowicz

Wojciech Müller Izabella Gustowska Andrzej Bobrowski Andrzej Pepłoński

Stefan Ficner Krystyna Piotrowska

148 1991

Jerzy Hejnowicz / Rozmowy z martwą naturą

Erik Bakke / New works

Sławomir Barcik / Na papierze Marek Jakuszewski / Dead can dance

Paul Suchocki / Nature Morte

150 1992

Aneta Fiołek / Przedmioty dla A

Aldona Wiśniewska / Rysunek i słowo

Marek Wasilewski / Lazurowa procesja Alina Kus / Milcząc

Lucyna Winkel / Most Agnieszka Błędowska, Katarzyna Jakuszewska / instalacje

Marek Jakuszewski / 365 magicznych dni 152 Sławek Sobczak / Jak rzeka 1992 OBECNOŚĆ II SZTUKA NIEOBECNA I Anna Tyczyńska Małgorzata Sufleta/ Zuzanna Baranowska Agata Michowska

na zdjęciach: Faustyna Kajka-Pyś, Joanna Konopelko, Michael Kurzwelly, Kobe Mathys, Tomasz Matusewicz, Katarzyna Pawłowska, Mirosław Pyś, Mirosław Rajkowski/ Tomasz Wendland, Marcel Zammenhoff, formacja TOTART

154 1992 OBECNOŚĆ III OBECNOŚĆ III

Galeria Miejska Arsenał/ na zdjęciach prace:

Natalii LL, Izabelli Gustowskiej, Anny Kutery, Krystyny Piotrowskiej, Małgorzaty Niedzielko, Zofii Kulik Muzeum Etnograficzne/ na zdjęciach prace m.in:

Izabelli Gustowskiej, Marii Jaremy, Marii Pinińskiej-Bereś, Krystyny Piotrowskiej, Aliny Szapocznikow

156 1993

Małgorzata Ryńska / Dezinstalacja Michael Kurzwelly / Zapraszam na herbatę Marek Jakuszewski/ Czas snu Tomek Wendland / Flagi

Małgorzata Czaińska / W – za – przez, przez – za – w Przemysław Jasielski / instalacja

INNA KSIĄŻKA / prace: Andrzeja Awsieja, Piotra Czecha, 158 Tomasza Wendlanda 1993

SZTUKA NIEOBECNA II

Łukasz Guzek, Radosław Czarkowski, Marek Wasilewski, Czesław Minkus, Paulina Komorowska-Birger, Alicja Lewicka-Dzięcielewska, Małgorzata Czaińska

Maciej Mazur / instalacja

Gertrude Moser-Wagner, Friderike Schwelzer, Schen Chia Ling, Carla Dagenhardt, Sabine Marte, Anna Goerlitz

obiekty, fotografia, instalacja

160 1994

Edward Fellows / performance

3X3 / Merigold Hodekinson, Andrzej Dondajewski / Pion - poziom Lynn Hevitt, Simon Streather/ Instalacje

Mariusz Woszczyński / Opisy, obrazy, rysunki Zbigniew Warpechowski / performance

Agnieszka Błędowska / instalacja

162 1994

Barbara Kowalczyk / Odkryte, przeniesione

Sławomira Chorążyczewska / Wieże Tomasz Matusewicz / Fanu-el Tomasz

Małgorzata Czaińska / Fragmentaryczne 164 1994 DROBNE NARRACJE / Galeria Miejska Arsenał

widok wystawy: Marek Wasilewski, Krystyna Piotrowska, Sławek Sobczak, Mikołaj Smoczyński, Anna Tyczyńska, Jan Berdyszak, Eva Maria Schön, Brian Reffin Smith, Antoni Mikołajczyk, Marek Jakuszewski, Izabella Gustowska, 166 Andrzej Pepłoński, Agata Michowska, Tomasz Wendland, Sissel Tolaas 1994 BEZ TYTUŁU, z cyklu PRACOWNIA OBECNOŚĆ IV / galeria teatru La Coupole w Rennes aula PWSSP / Galeria ON

Małgorzata Ryńska, Andrzej Dondajewski, Izabella Gustowska, Barbara Kowalczyk / Marek Wasilewski

widok wystawy: Alina Siejakowska-Chruszcz, Małgorzata Sufleta, Barbara Kowalczyk, Agata Michowska, Anna Tyczyńska

168 1995 Marcin Berdyszak / Fresh fruits table – hommage a Matta-Clark

Marek Wasilewski / Tryptyk Douglas Davis / Maciej Depczyk / Instalacja prezentacja

Jarosław Hulbój / performance

Tomasz Wendland / Annunziazione

LŚNIENIE / wystawa z cyklu Pracownia – pracownia Instalacji i Wideo prof. Antoniego Mikołajczyka

Alicja Lewicka / Zamieszkanie

170 1995

• SOMETHING AND NOTHING / widoki wystawy

NEW POTATOES / Galeria ON i aula PWSSP

Agata Michowska / rzeźby

Jarosław Dzięcielewski / Naprzeciw – pole, w którym wszystko może się zdarzyć

Gary Perkins

Radosław Czarkowski / Intymność dwojga

Michael Kay

172 Mark Hill 1995

UNTER EINEM DACH. POLNISCHE GALERIEN ZU GAST IM PODEWIL

Sławomir Sobczak, Izabella Gustowska, Tomasz Wendland

Monica Ross / The Storehouse, Passages Elżbieta Wojtulewicz / Obrzeża

grupa KLIPANI U PUDINGU / The hair experiment

INNER SPACES III / Alina Siejakowska-Chruszcz / Wewnątrz Roger Bourke, Antoni Mikołajczyk, Tomasz Wendland

174 1996 REALIZACJI KILKA / z cyklu Pracownia / Joanna Fodczuk

Wojciech Kucharczyk / Fulguryty, rysunki po błyskach

Izabella Gustowska / Źródło II

PRZESTRZENIE WŁASNE, z cyklu Pracownia/ Laurenz Theinert / instalacja fotograficzna Birgit Masuch / fotografia, poezja wizualna Agnieszka Kalinowska, Anna Klimczak, Katarzyna Podgórska, Hubert Czerepok

Bruce Allan / Oudside in

176 1996 Sławomir Sobczak / Instalacja L Anna Tyczyńska / Przypływy - część trzecia

Agnieszka Balewska / Płuco w ręce

Małgorzata Sufleta /Czerwony kur

Łukasz Skąpski / CARP E-1 i inne instrumenty

Wojciech Duda / instalacja

178 1996 Piotr Komarnicki / obiekty, slide-show

Norbert Walczak / performance

Anna Baumgart / Bezpieczny azyl własnej niemocy

Marek Jakuszewski / Czas

180 1997 Dorota Berdyszak / obiekty, rysunki Jerzy Hejnowicz / Ze-wnętrza

Konrad Kuzyszyn / Obiekty bycia

4 POSTAWY / wystawa z cyklu Pracownia / Agnieszka Kalinowska, Marlena Kudlicka, Aleksander Komarow, Anna Pawłowska

Zbigniew Oksiuta / XYZ

Magdalena Gryska / Obiekty malarskie z cyklu Rozproszenie

182 1997

Piotr Komarnicki / instalacja, obiekty

Tomek Wendland / To co widzę, nie jest tym co zostało powiedziane

Sybil Kohl / Exihibitionspace/ storagespace (Galeria ON)

Robert Frąckowiak / MRU

Sławomir Belina / Mechasyfika

Dariusz i Joanna Fodczuk / Paragaleria

184 1997

DOWÓD / evidence; proof; record; token; trace; signal; stamp; sing; mark / ZNAK

Brendon O’Neill / Myśl sprowokowana

Hubert Czerepok / Instalacja

Laurenz Theinert / instalacja

186 1998

Michael Kurzwelly / In memoriam Marek Targoński / Schematy

Anthea Nicholson / (Un)Realisable Projects For Places

Dariusz Głowacki / Może Śródziemne

Agata Michowska / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później/ Galeria Biała Jarosław Kozakiewicz / 188 O granicach ciał 1998

KILKA PRYWATNYCH IMPULSÓW/ w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później/ Galeria Arsenał Białystok/ Jan Berdyszak, Hubert Czerepok, Anna Tyczyńska, Izabella Gustowska, Jarosław Kozakiewicz, Jerzy Hejnowicz, Sławek Sobczak, Joanna Hoffmann

190 1998

Agnieszka Balewska Sławomir Sobczak/ w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później/ Galeria QQ

Grzegorz Grzesik / obiekty interaktywne

Mirosław Kaczmarek / instalacja Anna Pawłowska / Przestrzenie dla przestrzeni

Dariusz Korol / obiekty malarskie

192 1998

Ziarna piasku oglądać pojedynczo / wystawa z cyklu Pracownia / Zbigniew Rogalski Andrzej Bobrowski / Na ulicy zamordowano Słońce. Gdzie byłaś? Sławomir Brzoska / Simlicioris Ryszard Górecki / Obiekty

Gabi Rets / Papiery podróżne

194 1998 Wojciech Duda, Jerzy Hejnowicz, Joanna Hoffmann, Wojciech Łazarczyk / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później/ Galeria Wyspa

Andrzej Pepłoński / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Potocka

SPOTKANIA ARTYSTÓW PERFORMANCE – ODPRYSKI / Janusz Bałdyga, Radosław Czarkowski, Izabella Gustowska, Jarosław Hulbój, Paweł Kaszczyński, Władysław Kaźmierczak & Ewa Rypska, Jarosław Koziara, Wojciech Kozłowski, Waldemar Petryk, Waldemar Tatarczuk, Jerzy Truszkowski, Norbert Walczak, Tomasz Wendland, Piotr Wyżykowski Wojciech Zamiara, Ewa Zarzycka 196 1999

Paweł Kaszczyński / instalacja

Leszek Przyjemski – Museum of Histerics 1968-99 / Gerold Miller, Pietro Sanguineti / instalacje Punkt konsultacyjny artystycznych służb specjalnych

198 1999 Marcin Berdyszak, Sławomir Sobczak / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak - XX lat później i wystawy MIEJSCA SYGNOWANE/ CSW Zamek Ujazdowski

Jerzy Hejnowicz / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później / Galeria Kont Marek Jakuszewski / Łodzie świata

(98–99) / wystawa z cyklu Pracownia, pracownia prof. Grzegorza Kalmana ASP Gdańsk/ Anna Lasocka, Artur Gogołkiewicz, Dorota Miroń, Dorota Nieznalska, Mariusz Pniewski

Marek Wasilewski / wideoinstalacja

200 1999

Connor Kelly / instalacja dźwiękowa

Martin Parker / Ambient City

Annee Olofsson / Nowe prace

Andrzej Bobrowski, Jerzy Hejnowicz, Tomasz Matusewicz / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później i wystawy Młoda sztuka z Poznania / Galeria Prowincjonalna

Paweł Kaszczyński, Zbigniew Rogalski / w ramach cyklu wystaw Olgierd Nowak – XX lat później i wystawy Młoda sztuka z Po- znania/ Galeria B, Frankfurt O.

202 1999

Hubert Czerepok / instalacja

Izabela Gustowska / ...szeptem... Marcin Berdyszak / To whom it may concern Joanna Hoffmann /Repetycje

204 2000

Leszek Golec i Tatiana Czekalska / nie Wszystkie Stworzenia

Krzysztof Sołowiej / Na początku było zwątpienie, inne namiętności i materia Marlena Kudlicka / Kondycja

Wojciech Zasadni / Mrożonki i inne obiekty

Leszek Przyjemski – Museum of Hysterics 1968–2000 / Punkt konsultacyjny artystycznych służb specjalnych II / odczyt Grzegorz Borkowski

206 2000 RELIKWIARZ czyli KOLEKCJA

Ewa Zarzycka / Wszystko inaczej

Piotr Kurka / Rzeczy, które wracają

Agnieszka Tarasiuk / Stado, Żaloty

208 2000

Christian Tomaszewski / Moje własne odbicie nie zawodzi mnie

Zbigniew Rogalski / Child in time Paul Panhuysen / Synthetic Nature

Hubert Czerepok / Alles ist schlecht

210 2000 2001

IN MEMORIAM / studenci i absolwenci prof. Antoniemu Mikołajczykowi

Piotr Parda / instalacja Wojciech Duda / Porozmawiajmy o muzyce poważnie

NA ZIMNO I NA GORĄCO / Vincent Bruijn, Magdalena Marciniak, Elżbieta Łanda, Zuzanna Niespor, 212 Jakub Bąkowski, Paweł Kaszczyński 2001

Marcelina Wojciechowska / Od Jowisza do komet Elżbieta Jabłońska / Przenoszenie obiektów sztuki

Alicja Żebrowska / Dziwne stany istnienia Charlie Citron / Joe goes around the World

214 Przez żołądek do serca 2001

POŚWIATY Antoni Mikołajczyk

Anna Tretter / Małe domki przystanków autobusowych Anna Tyczyńska / Insomnia

POŚWIATY – Antoniemu Mikołajczykowi / Thomas Bartels, Carlo Bernardini, Mirosław Filonik, Zbigniew Taszycki, Anna Tretter, Michael Wittassek, Raimund van Well

216 2001 2002 Rafał Jakubowicz / OUT THERE / Arbeitsdisziplin SOUND / Sebastian Grzesiak, Konrad Smoleński, Cezary Hładki, Mariusz Harmasz, Michał Rajchęba, Kuba Kapral, Wojciech Hoffmann,

Karol Ciechanowski / Machiny

218 2002 Andreas Siefert / Dropshadow

Zbigniew Taszycki / instalacja

DWIE WIEŻE / Sławomir Decyk, Wojciech Hoffmann, Marcin Nowicki, Marek Glinkowski, Marek Noniewicz, Konrad Smoleński

220 2002 Miha Knific /Fade in

POD PRĄD

Marcus Lerviks / Enter Tina Turner

Dorota Podlaska / Ziemia jest płaska

222 2002

K_J_B / Still live

GUARDANDO L’EUROPA/ Palazzo Calabriesi, Viterbo/ Anna Tyczyńska

WOBEC POZNANIA / CSW Inner Spaces Multimedia/ Katarzyna Kujawska, Mikołaj Poliński, Wojciech Łazarczyk, Bernardo Giorgi, Iwona Majdan / Adam Garnek, The Love Project Sławomir Brzoska, Agata Michowska, Paweł Kruk, Rafał Bujnowski,

224 2002 SPEJS [SPACE] / w ramach Galerii START/ Olga Lewicka, Karolina Kucia, Viola Tycz, Cezary Hładki, Krzysztof Cyoe Nowak, Aleksandra Maciejewska, Jan Poppenhagen, Wojtek Hoffmann, Istvan Dobi, Miklos Mecs, Ryszard Szpytman, Kondijk, Mariusz Harmasz, Rajchemba/Kapral, Cebo/Górak, Cebo/Rajchemba, Bura3ki Trio, Bergamot, Wunderteam omela

226 2003 Andrzej Syska / Kokony

Cezary Bodzianowski / Na okrągło / D.H. Okrąglak Paweł Kruk / Messiah College + Foundation

Joanna Hoffmann / Ukryta melodia, w poszukiwaniu dźwięku

Między tobą a mną. Łza / Anna Kołek, Vader-Zbigniew Karalus, Agnieszka Błacha

228 2003 DZIEŃ DOBRY PANIE COUBERT / Leszek Knaflewski, Piotr Kurka, Stefan Wojnecki, Marcin Berdyszak, Sławomir Brzoska, Zbyszko Trzeciakowski, Jacek Dłużewski / Izabella Gustowska, Alicjia Kępińska O statkach i lądzie

z cyklu PRACOWNIA, pracownia prof. Konrada Kuzysztna, ASP Łódź

230 2003

Jerzy Hejnowicz / Horyzont zdarzeń

Marek Glinkowski / Obrazy i obrazki, Polska I połowa XXI wieku Leszek Lewandowski / Imaginoskopy

Wojciech Hoffmann, Konrad Smoleński / Rok po dyplomie

232 2003

ONe-ONi – 25 LAT GALERII ON / CSW Inner Spaces Multimedia /

Sławek Sobczak, Izabella Gustowska, Anna Tyczyńska, Joanna Hoffmann, Andrzej Pepłoński

234 2003

ONe-ONi – 25 LAT GALERII ON / CSW Inner Spaces Multimedia /

Konrad Smoleński, Sebastian Grzesiak, Krystyna Piotrowska, Hubert Czerepok, Agata Michowska

236 2004 INNI i Piotr C. Kowalski

Jarosław Klupś / Autotwory

Katarzyna Majak / Rooms WYJŚCIE WEJŚCIE / wystawa Galerii ENTROPIA / Mira Boczniowicz & Andrzej K. Urbański

238 2004

Maciej Kurak / Sweet Harmony

SODOMICI /

Mariusz Harmasz, Konrad Smoleński, Michał Rajchęba, Wojciech Bąkowski, Piotr Bosacki

George Saxon & David Ferry / Double Gaze

Jan Świdziński / Bali 240 2004

PDM – Media sztuki / wystawa z cyklu Pracownia, pracownia prof. Antoniego Porczaka, ASP Kraków

FOCUS - POKUS /

Consuelo Fernandez Luaces, Marta Jurkowska / Litania do super bohaterki Mimi Lazarovich, Ifan Mojech, Hatake Nakamura, Rachel Sonbach

242 2004

POZNAŃ ART NOW /

widok części wystawy Izabella Gustowska, Zbigniew Taszycki, Tomasz Wendland Jan Berdyszak, Krzysztof Sołowiej, Maciej Kurak, Leszek Knaflewski, Konrad Smoleński

wystawa na terenie WSHE w Łodzi

244 2004

POZNAŃ ART NOW /

Joanna Hoffmann, grupa Bergamot, Mirosław Kaczmarek, Agata Michowska, Jacek Jagielski, Piotr C. Kowalski i Joanna Janiak, Sławomir Brzoska, Piotr Kurka, Marcin Berdyszak, Andrzej Pepłoński, Anna Tyczyńska, Adam Garnek, grupa Wunderteam

wystawa na terenie WSHE w Łodzi

246 2004

Anna Pawłowska- Klimczak / Nowa realizacja

Martin Zet / Tanecek

Hartmut Stockter / Day Trip tool Box Karolina Wysocka / Free Floating Anxiety

Paweł Kaszczyński / Advocatus Noster – Defende Nos! (Obrońco Nasz – Obroń Nas!) 248 2005

Agnieszka Rek-Lipczyńska, Jerzy Lipczyński / Razem, znaczy osobno

4! (cztery silnia) / instalacje, obiekty Sławek Sobczak / Tsunami

Agata Zbylut / Jestem niczyja

250 2005

Dominik Lejman / Monofobia

1 METR = 100 CENTYMETRÓW Stephen Wiliams / Surveillance

Pascale Komarnicki / Permanent vacation

252 2005

UN/REAL? /

Grzegorz Klaman, Kijewski&Kocur, Mateusz Pęk, Jan Simon, Robert Rumas

IF Museum Inner Spaces

SZCZERZE? / FRANKLY? / Gio Di Angelo, Steven Hughes, Luis Nixon, Tim Murphy ART POZNAŃ 2005 / Dominik Lejman, Małgorzata Szymankiewicz, Antonina de Lody, Joanna Hoffmann

Janek Simon / Zakaz gry w piłkę

254 2005 KONTAKT – KONTEKST / Tomasz Wendland, grupa Wunderteam, Sławomir Sobczak, Joanna Hoffmann, Konrad Kuzyszyn, Dominik Lejman, Konrad Smoleński, Anna Baumgart, Izabella Gustowska/

Kunstlerforum, galeria Victoria b, Kunstmuseum Bonn

256 2005

Anna Płotnicka / Trzymam się powietrza Jacek Jagielski / Pogłos

PLATFORMA ARTYSTYCZNA FOKUS PREZENTUJE /

Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski

2. Berliner Kunstsalon

258 2005 POZNAŃ ART NOW II /

Sławomir Brzoska, Mirosław Kaczmarek, Piotr Kurka, Andrzej Pepłoński, Sławomir Sobczak, Zbigniew Taszycki, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Tomasz Wendland

Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała

Alicja Lewicka / Lampka nocna

Łukasz Ogórek / Wystawa indywidualna

260 2006

COMA / Anna Krenz / Siedmiu wspaniałych Sabina Ścisłowicz, Sławomir Sobczak, ARTCUBE / Joanna Hoffmann, Agnieszka Kalinowska/ Anna Tyczyńska (projekt Galerii Program z Warszawy) Małgorzta Szymankiewicz, Agata Michowska

Galeria Sektor I, Katowice

Wystawa z cyklu PRACOWNIA – pracownia prof. Jacka Jagielskiego

262 2006

Andrzej Wasilewski / Transfuzja_#01 (betatest)

Mirosław Bałka / Kategorie

Łukasz Skąpski / Maszyny Jerzy Hejnowicz / Mayday

264 2006

Anna Wybierała / Aleksandra Gerlach / Biorę wszystko do siebie Wintry Room

Susanne Krell / Gmachy idei – otwarte / zamknięte

4! (cztery silnia)/ Timeless

266 2006 HANGING TOGETHER / FUNART / Nicola Carberry, Paul Eames, Daniel Szwed, Honza Zamojski, Carolyn Mason, Peter Russell, Magda Nawrot, Jakub Czyszczoń, Karen Strang, Akcent Radek Szlaga, Jakub Jasiukiewicz, Konrad Smoleński

IF Museum i Galeria ON

Bianka Rolando / Sono italiano vero

268 2006 UNFOLDING MEMORIS / 4! (Four Factorial Group)/ TIMELESS 02 project/ 3. BERLINER KUNSTSALON Adina On-Bar, Doron Furman, Iris Hever, Lilliana Kadichevski, Sala-Manca Collective

Małgorzata Szymankiewicz/

3. BERLINER KUNSTSALON

270 2006 Marek Wasilewski / Polski las

Jan Berdyszak / Negatyw – Pozytyw

Rodney LaTourelle / Colour Transfers

272 2007

Marcin Sztukiewicz / Gry i zabawy

Hanna Nowicka / jawa Sabina Ścisłowicz / Sui generis

Joseph Sallis / performance DR JEKYLL AND MR HYDE /

grupa Azorro, Hubert Czerepok, Marek Glinkowski, Julita Wójcik

274 2007

Andeas Sachsenmaier / Go to the Limit

Joanna Tekla Woźniak / Niezdecydowanie

Tomasz Matusewicz / Proste, równoległe, prostopadłe (projekt galerii Profil CKZ)

Angelika Fojtuch i Anna Kalwajtys / ONE Toine Horvers / Light self-portrait

276 2007

UNFOLDING MEMORIS (2) – ON-line /

Tomasz Mróz / Objawienie DIALOG / Elisa Andessner, Noemi Auer, Paulina Braun, Angelika Fojtuch, Anna Kalwajtys, Nora Riedl

Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Sławomir Sobczak, Anna Tyczyńska, Marek Wasilewski, Adina Bar-On / New Gallery, Jerozolima Maria Wasilewska / Pauza

278 2007

Anna Klimczak / Blokowanie

Bogna Burska / Kawałek jadelitu

Słaba Grupa Grupa 4! (cztery silnia) / (Katarzyna Szeszycka, Mortal Kombat Ewa Wawrów) / blubox

280 2007

SZTUKA PUKA, akcja społeczno- artystyczna w poznańskich szkołach/ Hubert Czerepok, Tatiana Czekalska & Leszek Golec, Pola Dwurnik, Grupa 4!, Piotr C. Kowalski, Krzysztof Łukomski, Sławomir Sobczak, Grzegorz Sztwiertnia, Karolina Wysocka

282 2008 STRIKE BLACK / 2009 Hubert Czerepok

Ania i Adam Witkowscy, Tomek Kopcewicz

Katarzyna Podgórska-Glonti / Pewnego dnia...

Mateusz Sadowski /Teeth behind the trees

Marta Mariańska

284 2009 Piotr Adamski / Karolina Brzuzan / Kulawe dzikusy w dalekiej podróży

KRESKI NA NIEBIE / Magdalena Starska, Seweryn Swacha, Maciej Kurak, Pascale Heliot Karolina Wysocka / Przyszłoroczny śnieg

Sergiy Petlyuk / Dreams on Europe

286 2010

Bryan Zanisnik / Full dinner pail

PIERNIKOWA CHATKA / Weronika Teplicka i Michał Tatarkiewicz, Ania Sobkowiak i Marcin Jarzyński, Bartek Zygmunt Siegmunt i Diana Ronnberg Marc Tobias Winterhagen / You can’t be serious

PASTICCIO CZYLI PASZTET / Dominik Lejman, Michał Jankowski, Jakub Łączny

288 2011 FASHION’S OBJECT / Tomasz Płonka, Pascale Heliot i Maciej Kurak, Magdalena Komborska, Maja Muciek, Jacek Milewski

WRZOS / Tomasz Siuda, Katarzyna Majak, Diana Ronnberg

SERIOUS - TRUE ART - PRAWDZIWA SZTUKA? / Anna Gubernat, Iza Ołdak, Basia Pilch, Hubert Winniak

290 2011 Anka Leśniak / Fading Traces

Anka Leśniak / ZAREJESTROWANE /

artystki: Karolina Breguła, Izabela Chamczyk, Agnieszka Chojnacka, Iwona Demko, Monika Drożyńska, Magda Komborska, Anka Leśniak, Violka Kuś, Katarzyna Majak, Kamila Mankus

Dnia 30 września 2011 roku, decyzją Rektora Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu prof. Marcina Berdyszaka, niekonsultowaną ze środowiskiem, Galeria ON została pozbawiona przestrzeni ekspozycyjnej.

292 2012 STILL_ON

Indeks autorów prac na zdjęciach (na tej i kolejnych stronach):

Jan Berdyszak – 01 Marcin Berdyszak – 02 Sławomira Chorążyczewska – 03 Hubert Czerepok – 04 22 22, Marek Glinkowski – 05 Magdalena Gryska – 06 Izabella Gustowska – 07 Jerzy Hejnowicz – 08 Joanna Imielska – 09 Rafał Jakubowicz – 10 07 Marek Jakuszewski – 11 Jakub Jasiukiewicz – 12 Jarosław Klupś – 13 Piotr C. Kowalski – 14 Maciej Kurak – 15 Piotr Kurka – 16 Konrad Kuzyszyn – 17 Dominik Lejman – 18 Andrzej Leśnik – 19 Misietupodoba – 20 Wojciech Müller – 21 25 Łukasz Ogórek – 22 Mirosław Pawłowski – 23 Andrzej Pepłoński – 24 Krystyna Piotrowska – 25 Katarzyna Podgórska-Glonti – 26 Mateusz Sadowski – 27 Sławomir Sobczak – 28 Andrzej Syska – 29 Katarzyna Szeszycka – 30 02 13 Małgorzata Szymankiewicz – 31 Jan Świdziński – 32 Anna Tyczyńska – 33 Andrzej Wasilewski – 34 Tomasz Wendland – 35 Kamil Wnuk – 36 36

12 20 294 2012 STILL_ON

33 33 14 18

10 24 26 19, 25, 09

23 04

15 34

35 03 296 2012 STILL_ON

30 16 13, 16

01 11

06 17

21 20 298 2012 STILL_ON

308 35 years of experiencing art. Justyna Ryczek’s Space and people – the possibility text abstract of an experiment participating artists had a link with the Gallery. The Collection project was a one-day presentation and it showed a variety of installation fragments. They belonged to 70 artists. The project asked questions The article discusses 35 years of ON Gallery, which functioned in about the artwork and its material form. The context was viewed from Poznan between 1977 – 2011. To round up such a rich history is not a perspective of deciding if a given fragment of reality may be a thing, an easy task, and it may be done in a number of ways. The author unwanted rubbish, or an object of art. The greatest value was hidden concentrates on three main elements: space; curators and selected in the list of artists collaborating with the gallery. The relationships exhibitions. In conclusion, the author draws on her private memories were not only professional but also they were good friendships. The of certain presentations in ON Gallery. The Gallery was located in the author of the text points to the fact that in Still On project gathered attic of Castle Culture Center (former Castle of the Kaiser). This rather work dedications. The viewers became aware that although ON Gallery specific location had a tremendous influence on the exhibitions and was due to disappear from Poznan, it did not evaporate from its map. Its their reception. Although it was a difficult and unfriendly space for memory is alive amongst the many participants of the art life, who used art, it often sparked off a lot of presentations. Exhibitions created in to be a faithful audience of the castle’s attic space. other places could not be simply implemented in ON. Projects had to ON Gallery was strongly rooted in the life of Poznan Art Academy. Its be done on the spot. The artists were forced to pay attention to slants, curators were most of the time also lecturers. For the students, it was beams, gut-like shapes and walls (which made it almost impossible to a place of their first substantial experiences and often their art debuts. hang anything on them). Paradoxically, this exhibition-unfriendly place The Gallery was shaped by its curators, for that reason, the author of the was very friendly for art. It released the energy. The difficult space text gave so much attention to the words of Krystyna Piotrowska, Izabella somehow exerted formal solutions. By being cumbersome, it helped to Gustowska, Sławek Sobczak, Joanna Hoffmann, Agata Michowska, Anna create presentations, which embraced the viewers in a multi-aspectual Tyczyńska, Hubert Czerepok and Krzysztof Łukomski. In the text, we way. The text by Monika Bakke highlights it. A similar view can be found can also find recounts of Marek Wasilewski and Magdalena Komborska, in Marek Wasilewski’s memories. Both of them co-operated with the they both cooperated with ON. All these people talked about their Gallery for many years. motivations when they worked with the Gallery. They tried to define the The functioning of ON Gallery took many different forms: meetings distinguishing features of the place. Their words conjured the Gallery’s of artist-run galleries from Poland (The idea of places, the place of an atmosphere and traits. It was, after all, an art lab open for diverse idea); the pioneering project of an art fair in 2004. In 2005, the Gallery experiments – formal, structural and personal. We may notice in the organised a show of non-commercial galleries. It also participated quoted utterances a reoccurring reflection upon their role and questions in the development of publications on Poznan art (Video Art; Poznan about the form of curating. They often had to assume the roles of Art Now, 2004). On Gallery organised performance festivals (Odpryski, logistic specialists; graduate students; mediators; accountants; drivers; 1998; Cold or Hot, 2000). It also participated in many important events animators; helpers; technical workers. Herald Szeemann described the in Poland: Lodz Biennale or Mediation Biennale in Poznan. The author curator’s function in a similar way. However, he highlighted the most also made a list of core functioning of the gallery. They were thematic; the fact that: ‘in curating the most important is enthusiasm and love – issue-based; collective and individual. The individual projects were the and a little bit of obsession.’ Those features were always present in all largest. The list of artists is impressive. The alphabetical list illustrates it successive people running the Gallery. The text wanted to draw a sketch very well. There were many collective exhibitions organised regularly: of the multidimensional activity of the gallery. It pondered over its Presence in 1987, 1988, 1992; The Absent Art in 1992, 1993; or novel in meaning for contemporary artists and the audience. Ryczek put forward those times in Poland – The Art of Women in 1980 (a significant voice on a question of what ON Gallery might have been today. She did it not to gender art and feminism). Ryczek also highlighted Presence I (1987) and re-activate the place, but to consider its influence and effect. Presence III (1992), where especially the last one was rather elaborated The article shows us the relationships amongst other texts in the and accompanied by a symposium focused on the image of feminist publication. It is a binder. It points to problems touched by other texts, Polish art. The Gallery also travelled with its projects to various places for that reason the author did not expand some of the story-lines, but in Poland and abroad. The author notes that the institution celebrated she highlighted the numerous reference points to other texts. in that way some of its anniversaries. Just to give an example, the author mentions Small Narrations (1994) in Arsenal, Poznan Municipal Gallery. The author recalls two exhibitions in particular: The Collection or a shrine from 2000 (curated by Sławek Sobczak), and the last project presented in former Synagogue – Still On. This last project, along with its rather symbolic title, consisted of ‘authors’ dedications’. All the

310 ON: The Gallery of two generations Grzegorz Dziamski’s text abstract spoke for the right to develop an individual narration, in doing so, it defended the in-born pluralism in art. It also represented the pluralism. Young artists cooperating with the gallery did not have to search for their Grzegorz Dziamski’s text focused mainly on the unique double- tradition outside the gallery – they could find it in the gallery. ON Gallery generational aspect of ON Gallery. The author divided the leaders and encouraged the development of personal narrations, the transformation artists cooperating with the gallery into two groups: baby boomers and of our life into something worth talking about’. generation X. In doing so, he described the differences and relations Dziamski, in his text, discusses Foksal Gallery Foundation as an amongst them. The author also listed the unique features of ON. He example of a place featuring double-generational aspect. It was clearly discussed his previous texts ( amongst them the text for Small Narrations seen in the selection of co-operating artists. But, it was ON that was the catalogue). Dziamski delineated the gallery’s activity and character in true rarity. Only there, the double-generational aspect was represented the light of Polish alternative and commercial galleries in the art market. by not only the artists but also (perhaps most of all) the core managers ON, from the very beginning, stood out of other alternative galleries. It of the gallery. started with a defined vision. The place promoted, most of all, young Polish printmaking works. Izabella Gustowska and Krystyna Piotrowska actively participated in the process of widening the scope-lines. After that period, Poznan Gallery opened up for other media: drawing, installation, video, video-installation, performance, music action, women’s art. Art was seen as a collection of human experiences ‘(…) no dominating tendency or art direction, was supported, It protected diversity, privacy and individuality of art stories’. The author described as ground-breaking the moment in the history of ON Gallery when Iza Gusatowska passed on the gallery management to Sławek Sobczak. Thanks to that, the new generation took over. ‘They were different in everything’. Baby boomers, the generation of artists born between 1946 – 1964 saw gallery space as a place of meetings, conversations and discussions about art. They did not judge the artworks, they did not run any comparison. Each artist was approached individually. That generation was represented by i.e.: Izabella Gustowska, Krystyna Piotrowska, Jan Berdyszak, Andrzej Pepłoński, Antoni Mikołajczyk and Mikołaj Smoczyński. For Generation X – the artists born mainly between 1965 and 1979, ‘the keyword was diversity’. It was the first generation shaped fully by the changes in culture, not political events. In opposition to baby boomers, they focused on the individual above the collective. That community was represented by such artists as Sławek Sobczak, Anna Tyczyńska, Agata Michowska, Marek Wasilewski and Tomasz Wendland. Under the new leadership, at the beginning of the 21st century, ON became one of the most self-aware galleries in Poland. Sobczak was more interested in the art market of ideas than the commercial market of artworks. In 2002, the gallery organised a conference ‘Places of Ideas – the idea of a place’. It was a meeting of independent galleries and non-commercial art places in Poland. A few years later, the ON Gallery was responsible for organising the non-commercial part of the art fair in Poznań. To quote the author ‘The double-generational’ feature distinguished ON Gallery amongst other alternative galleries, but it also gave an impression that it was an extension of a school with a division into teachers and students; into those who knew what art was (the teachers) and those who would like to learn what art is (the students). ON Gallery

312 ON Gallery from the perspective Łukasz Guzek’s of art gallery movement in Poland text abstract which created ‘the list of galleries and people’ in favour of contemporary art. The gallery’s activity represents the gallery movement in Poland, which could not develop according to old rules within new social- The text by Łukasz Guzek presents the character and activity of economical conditions. ON Gallery within the perspective of Polish art gallery movement. It The author mentions the last large exhibition, which took place in directs our attention to the 1980s, which were key in developing the ON Gallery in 2011. It was a project by Anna Leśniak dedicated to Polish gallery’s position. The author, in particular, highlights the presentation artists. The project was divided into two parts. The first part, Fading of Women’s Art from that period. It was that project that ON became Traces, was dedicated to women born in Gustowska and Piotrowska’s an important participant of the network – the gallery’s movement. On generation. The second one – The Recorded was about artists belonging Gallery sustained that position to the very end of its functioning. to Leśniak’s generation. The exhibition undertook a difficult topic of ON Gallery started its action in the late period of gallery movement. women disappearing from the world of art. Guzek notes that it was in At the time, Contextualism was growing. Artists rejected the autonomy a sense a closure, which was opened by The Festival of Women’s Art in ‘art for the art sake’ in favour of art relating to context. From its 1980. In 2012, by the ruling of the Senate of the Academy of Fine Arts establishment in 1997, ON realised the model of a gallery rooted within in Poznan, the gallery was closed. According to the author of the text, an Art School while retaining independence in its programme. ‚(…) this decision may be seen as an act of ungratefulness to ON. After all, for [gallery] operated on ideas and values characteristic for the gallery 40 years it actively participated in the development of Poznan Academy. movement – the place assigned a particular meaning to art, which was Around the same time, other university galleries around Poland were not necessarily appreciated in the official circulation.’ The author saw closed – Wyspa Gallery and Kont Gallery. The author suggested the as a ground-breaking the event organised by Izabella Gustowska and personal dimension of those places did not fit the Academy of the new Krystyna Piotrowska entitled The Festival of Women’s Art in 1980. The type, which resembles more a corporation. event created a permanent space for this issue in the discourse of Polish In the summary, Guzek presented the formula of ON functioning as art. Except for the organisers, there were also such female artists as a pattern worth coping by all galleries co-operating with art schools. M. Pinińska-Bereś, A. Kutera, Natalia LL, E. Partum and T. Tyszkiewicz. It The author considered the question if new ON Gallery would find itself is worth noting that a crucial for the meaning of the gallery’s position in the present day (more commercialised) art institutions? That question was the charismatic artistic personality of Izabella Gustowska. She remains open. was solely responsible for running the Gallery since 1982. Gustowska managed it with success through critical for Polish culture moments. They were linked with Marshal Law in 1981 and with a complete change of political, social, economic system, which started in 1989. Most of the Polish galleries were closed then. ‘The Golden period’ for ON Gallery was, according to the author, the 1990s. Guzek claims that ‘[the gallery] became visible in the Polish art world as a place for the most progressive art research’. It gained the character of a workshop for developing art ideas supported by and with an openness of the teachers from Poznan Academy of Fine Arts. In 1994, Sławomir Sobczak took over it. He sustained the post-conceptual profile of the gallery created by Gustowska. Installation art became the dominant form of practice. Guzek mentions in his text rather ironic concept of ‘Poznań Installation School’. Similar activities were visible in various galleries around Poland – Wyspa Gallery in Gdynia, QQ Gallery in Krakow, or Wschodnia Gallery in Łódź (the only one still functioning). The author of the text highlighted the strategy of ON Gallery, as a place of active work, was a success. ‘For gallery movement, it was important for the gallery owner to present the art related to his/her practice – it was a question of credibility and entitlement to take a stand in the process of valuing art against the one presented in the official institutions.’ The 1990s gave birth to an initiative called ‘Living Gallery’,

314 Heroic Minimalism – ON Gallery Justyna Kowalska’s in the light of other Poznań galleries text abstract nothing happened there, for the viewer from the outside of the gallery everything seemed unchanged, even empty, but for the sake of some small effect you needed to work a week with a help of many people’. To The author focused on re-creating the history of ON Gallery. She give an example of such projects, the author lists the exhibitions by Anna described the particular role and character of the gallery in the light Tymczak (Spaces for spaces, 1998) or Wojtek Duda (Let’s talk about of the art scene of Poznań between 1977 – 2012. The description was music seriously, 2001). enriched with her childhood memories, which allowed her to look at ‘the The author of the text also pointed out the clear, installation trait of difficult’ gallery space from a slightly different perspective. the gallery. Kowalska talked about the concept of ‘Poznan Installation Justyna Kowalska highlighted that at the time when Krystyna School’ and names of artists associated with that (the concept mainly Piotrowska was the manager of the gallery, ON assumed the formula referred to the art presented in ON Gallery). artist-run-space. After starting the cooperation with Grupa Od Nowa, The author highlighted ‘the feature that differentiated ON from other Izabella Gustowska joined the management of the gallery. As a result, Poznan galleries was a permanent presence of critics – mostly Marek the programme of the gallery was expanded to encompass (except for Wasilewski and Monika Bakke. The gallery co-organised Mediations printmaking) installation art and female story-lines. ‘At the time when Biennale and Poznan Art Fair. The successive gallery managers (all male artists dominated the scene, [in ON Gallery] gender disproportion through the art activity of ON Gallery) worked for the idea of art. They was not that big in comparison to other Poznan galleries.’ The effect did not earn any salary, and often they invested their money in the of that was the opening of the ground-breaking exhibition entitled The productions. There was never any money for the artists – everything Women’s Art in 1980. happened as part of friendship. The author called ON Gallery a trampoline In the following years, although the times were turbulent, the gallery for young artists. ‘It was a space for experiment and gaining experiences’. functioned without political engagement. It offered a wide programme For Kowalska, it was the place of her curatorial debut. The new times of foreign presentations – it was almost as prodigious as the one offered changed thinking about the gallery mission. That was related to the by Akumulatory 2 Gallery. When Piotrowska left the country, Gustowska generational change. ‘The naive idea-thinking was gone; thinking that managed to create a ‘strong, original programme’. She enriched the ideas are enough’. Joanna and Stefan Ficnerowie paid the same attention art activity with new fields of art medium – performance, installation, to that. Both of them were linked with Wielka 19 Gallery, which closed and sound art. Similar activities were undertaken by Wielka 19 Gallery. in 1990. The moment of system transformation, the commercialisation The difference was not only in space but also in the character of the influenced the world of art. ‘The market reality took its position’. New presented works. patterns (also in artists’ fees and funding) introduced new galleries. They were established and ran by a new generation. They were commercial In 1984, Gustowska was joined by her assistant – Sławomir Sobczak. institutions. Almost all of them moved to Warsaw. In 2007, Sobczak It was the time of political system revolution. Many institutions were transferred ON Gallery in the hands of Krzysztof Łukomski. The new closed (Akumulatory 2 and Wielka 19), but ‘ON escaped those twists of manager changed the programme and introduced younger artists and time’. It was possible thanks to the help of PWSSP’s (later The Academy curators. ‘ON became a youngsters’ gallery, but also it lost the value of of Fine Arts in Poznan) Chancellor – Jaroslaw Kozłowski. connecting the generations’. In her text, the author also talked about an exhibition summing In 2011, Marcin Berdyszak – the Chancellor of The University of Arts up the 15-years-long activity of the gallery – Small Narrations (BWA – decided to close ON Gallery. The place where he had his debut. The Arsenał, 1994). After that event, the gallery was taken over by Sobczak. decision was not discussed with people who for years fought for the He started inviting not only established artists, but also young ones. exhibitions. ON Gallery was 35 years old. ‘In that time, dozens of other The art life of Poznan picked up slowly. In 2004, a guidebook entitled galleries were created and they were gone. For that reason, the title: ON Poznań Galleries described 23 galleries including the Centre of Culture Gallery in the light of other Poznan Galleries could read Other Poznan Zamek, EGO and Piekary. ON stood out amongst the galleries with the Galleries in the light of ON Gallery, or ON Gallery across the ages. There frequency of the exhibitions. Sobczak wanted to make as many of them was not one light’ – writes Justyna Kowalska. as possible. He organised two or three a month. According to Kowalska, this mode of work was impressive especially that ‘the exhibitions were composed of rather difficult to hang paintings’. Sitespecific works dominated. There was also another distinguishing feature in the light of other Poznan Galleries for the gallery – ‘heroic minimalism’. Sobczak talks about it in the following way ‘(…) exhibitions looked like

316 GALERIA ON - 35 LAT TWÓRCZEGO EKSPERYMENTU

[www.galeriaon.pl] Koncepcja całości Sławomir Sobczak Rozszerzenie publikacji stanowi witryna on-line Redakcja Opracowanie informatyczne i administrator witryny Justyna Ryczek Tomasz Filipiak Sławomir Sobczak Redakcja witryny Autorzy tekstów Sławomir Sobczak Grzegorz Dziamski Łukasz Guzek Digitalizacja Justyna Kowalska Via Activa, Sławomir Sobczak Justyna Ryczek Współpraca Abstrakty Maja Chaczyńska (tekstów Grzegorza Dziamskiego, Justyny Kowalskiej i Łukasza Guzka) Antonina Sobczak Antonina Sobczak i inni Tłumaczenia abstraktów Współpraca instytucjonalna Elżbieta Wysakowska-Walters Wydział Sztuki Mediów Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu Recenzenci dr hab. Piotr Bosacki prof. dr hab. Roman Kubicki

Projekt okładki, opracowanie graficzne, przygotowania fotografii, skład Sławomir Sobczak

Indeks Maja Chaczyńska © Fundacja Katedry Intermediów Via Activa – Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjno-Artystyczne Korekta Monika Stanek

Zdjęcia z archiwum Galerii ON Hubert Czerepok, Andrzej P. Florkowski, Izabella Gustowska, Konrad Kuzyszyn, Sławomir Sobczak i wielu innych

Digitalizacja Sławomir Sobczak

Wydawca Dofinansowano ze środków Miasta Poznania Fundacja Katedry Intermediów Via Activa – Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjno-Artystyczne

ISBN

Poznań 2018

318 Podziękowania dla wszystkich ludzi dobrej woli, którzy przyczynili się do funkcjonowania Galerii ON, oraz przygotowania niniejszej publikacji jej dorobku.

Szczególne podziękowania dla: • Lecha Dymarskiego – za powołanie Galerii; • Krystyny Piotrowskiej, Izabelli Gustowskiej, Andrzeja Pepłońskiego, Marka Jakuszewskiego, Anny Tyczyńskiej, Agaty Michowskiej, Joanny Hoff mann-Dietrich, Huberta Czerepoka, Sebastiana Grzesiaka, Konrada Smoleńskiego, Krzysztofa Łukomskiego i Agaty Rogoś, a także Agnieszki Okrzei, Magdaleny Komborskiej-Szwachy – za trud włożony w codzienne funkcjonowanie Galerii przez niemal 35 lat; • Władz Miasta Poznania oraz kolejnych rektorów PWSSP/ASP/UAP – za wsparcie organizacyjno-fi nansowe; • Karola Ciechanowskiego – za wsparcie techniczne; • mojej rodziny za wyrozumiałość.

Sławomir Sobczak

Archiwum Galerii ON 1977-2012 stanowi publiczną własność. Administruje nim Fundacja Katedry Intermediów. www.galeriaon.pl

320 322 324