le monde de l’ le magazine d’Espéranto-France

numéro

58215 août 2012

DOSSIER ● L’actualité de l’espéranto Tibor Sekelj, ● La vie de l’association ● Culture et voyages personnage exceptionnel page 6 actualités Les espérantophones actifs à Rio+20 € page 5 4,50 numéro 582

ACTUALITES Les espérantophones actifs à Rio+20 p.5 DOSSIER Tibor Sekelj, escepta homo p.6 éditorial ● frontartikolo ASOCIA VIVO Landa kongreso en kastelo es saisons de l’espéranto, c’est un peu comme les défilés p.10 de mode: à peine l’été terminé, les activités d’automne L et d’hiver sont en place et l’on prépare déjà celles du CULTURE printemps prochain. Vous avez été à Plouezec, à Kvinpetalo ou à Grésillon, vous avez participé à FESTO. Ou bien vous êtes allés Interkant’ p.16 en Estonie, en Slovaquie, en Arménie, en Sicile, en Irlande ou dans l’une ou l’autre des dizaines de rencontres espérantophones de l’été. Certains VOYAGE d’entre vous ont eu la chance de participer aux congrès mondiaux au Vietnam. Impresoj de vojaĝo en Et maintenant tout recommence: les cours, les rencontres locales, les tournées de conférences, la préparation des rencontres de l’an prochain et pourquoi pas votre Vjetnamio kaj al U.K. p.18 participation à notre/votre magazine. Dans ce numéro nous avons mis en vedette Tibor Sekelj, citoyen du monde aux multiples talents et le prochain dossier sera Revue d’espéranto fondée en 1908, consacré au 125e anniversaire de l’Espéranto. Le suivant sera un spécial « éduca- éditée par Espéranto-France, 4 bis rue de la Cerisaie, tion interculturelle », en relation avec notre projet Grundtvig. Vos contributions F-75004 Paris sont les bienvenues! Tél. 09 51 77 18 33 - www.esperanto-france.org C’est aussi le temps des petites feuilles (même virtuelles) à remplir pour renouve- Tout (sauf réd.) : [email protected] ler votre adhésion, vous abonner aux revues, ou même vous inscrire au prochain Trimestriel : 4 nos par an - Dépôt légal à parution congrès d’Espéranto-France. Merci d’y penser.. Et nous vous souhaitons une Tous droits de reproduction réservés excellente année ensemble en Espérantie ! Les opinions exprimées n’engagent que leurs Claude Nourmont, rédacteur en chef auteurs et ne représentent pas nécessairement celles de l’association ou de la rédaction. a esperantaj sezonoj iom similas al la modprezentoj : apenaŭ finiĝis Directeur de publication : A. Rousseau la somero, la aŭtunaj kaj vintraj aktivaĵoj pretas kaj oni jam preparas Rédacteur en chef : Claude Nourmont L tiujn de la venonta printempo. Vi estis en Plouezec, Kvinpetalo aŭ [email protected] Envoi des articles 1 mois avant parution Greziljono, vi festis en FESTO. Aŭ vi iris en Estonion, Slovakion, Armenion, Sicilion, Irlandon aŭ en iun el la dekoj da esperantistaj someraj renkontiĝoj. Ont aussi participé ou contribué à ce numéro : Ce dessin est Iuj el vi havis la bonŝancon partopreni la mondajn kongresojn en Vjetnamio. J. Baratié, F. Bartsch, J.M. Cash, R.Condon, reconnaissable par Kaj nun rekomenciĝas la tuto : la kursoj, la lokaj renkontiĝoj, la prelegvojaĝoj, R. Coquisart, P. Debrix, R. Dobrzyński, certaines téléphones la preparado de la venontjaraj renkontiĝoj kaj kial ne via kontribuo por nia/ U. Grattapaglia, C. Hurstel, Interkant’, A. Jausions, mobiles et permet de A. Lagrange, C.Lavarenne, C. Longue-Epée, se connecter au site via magazino. En tiu ĉi numero ĉefrolas Tibor Sekelj, multtalenta mondcivitano F. Martorell, H. Masson, B. Moon. Merci à eux ! internet indiqué par kaj la sekva dosiero estos dediĉita al la 125-jariĝo de Esperanto. Poste sekvos Photos : Brian Moon, Bruno Flochon, Interkant’ le code. speciala numero « interkultura edukado » ligita al nia Grundtvig-projekto. Viaj Le code ci-dessous kontribuoj estos bonvenaj ! Publicité/annonces : à la rédaction indique le site Estas ankaŭ la tempo de plenigendaj folietoj (eĉ virtualaj) por renovigi vian Abonnement : 1 an (4 nos) : 18€ à d’Espéranto-France. aliĝon, aboni revuojn, aŭ eĉ aliĝi al la venonta kongreso de UFE. Antaŭdankon, Espéranto-France ke vi ne forgesos tion. Impression : IPPAC, Langres (52), membre de Imprim’vert Kaj ni deziras al vi agrablegan jaron kune en Esperantio ! Imprimé en août 2012 Claude Nourmont, ĉefredadktoro Mise en page : Bruno Flochon ISSN 1628-1942 - Commission paritaire : en cours N°582 le monde de l’Espéranto 3 La « Esperanta Artista Datumbazo » en bref ● mallonge le bien de la culture de l’espéranto ! ● Une thèse sur l’idée bientôt de retour La réouverture de la base de don- interne de l’espéranto a base de données d’artistes nées au public et aux utilisateurs ne espérantistes créée en 2005 saurait trop tarder et nous pouvons Le 4 juillet Christian Lavarenne a soutenu L par E@i, EUROKKA et espérer que dès la rentrée elle sera à une thèse de doctorat en histoire contem- TEJO, était en sommeil depuis 2008. nouveau accessible, avec un nouveau poraine à l’Université Paris 13 sur «l’idée Il y a un mois une réactualisation de la look et de nouvelles fonctionnalités. interne» de l’espéranto. Il a été reçu base de données a été entreprise par une info : Floréal Martorell avec mention très honorable avec félicita- nouvelle équipe fraîchement constituée et Mark Eaton http:// tions du jury à l’unanimité. Le jury était (avec E@i, EUROKKA, TEJO, UEA www.vinilkosmo. composé des professeurs Eric Vial et Loïc et Muzaiko) et qui, espérons-le, viendra com/?scb=&lng=f Vadelorge, de M. Renato Corsetti, profes- à bout de ce travail gigantesque pour seur émérite et du professeur Jean-Claude Lescure , directeur de thèse. épicé d’une bonne dose de musique en (info : C. Lavarenne) espéranto très variée venant d’artistes Radio autoproduits ainsi que du catalogue de ● Seule à l’étranger pour a webradio Muzaiko fonc- Vinilkosmo et d’autres labels. la première fois tionne dans sa version beta Branchez-vous sur Muzaiko, la radio L depuis un an, 24h/24. la plus cool en espéranto sur http:// Un nouveau livre Hébergée chez Radionomy, Muzaiko muzaiko.info pour les jeunes de passe en continu des infos, interviews, info : Floréal Martorell et Mark Eaton 12 à 25 ans qui divers documents sonores et le tout www.vinilkosmo.com désirent voya- ger à l’étran- d’information «Contre-feux») où diver- ger. Il s’agit du J’irai dormir chez vous ! ses personnalités étaient interrogées sur témoignage de e très dynamique journaliste la première mesure qu’elles prendraient l’expérience globe-trotteur Antoine de si elles étaient élues à la présidence de la d’une enfant L Maximy (animateur de l’émis- République Française. de 12 ans qui sion «J’irai dormir chez vous» cf :http:// La courte vidéo concernant la réponse est allée à fr.wikipedia.org/wiki/J%27irai_dor- d’Antoine de Maximy est visible sur l’école dans mir_chez_vous ) s’est vigoureusement le site : http://www.contre-feux.com/ la Ruhr. Elle voyage seule en Allemagne prononcé en faveur de l’espéranto dans hors-serie-video/episode- pour la première fois. Avec son père, sous le cadre d’une série de vidéos (produites 8-antoine-de-maximy/ le pseudonyme collectif Amy Shulter, elle par la revue participative de réflexion et (info : Jacques Baratié) explique comment se fixer des objectifs, trouver des contacts hors des sentiers battus, préparer son départ et profiter au maximum de son séjour. Elle fait l’in- Une nouvelle rue de l’espéranto terprète de liaison avec les Allemandes ’inauguration de la rue de avec Henri Masson, président d’Espé- qu’elle accueille dans son école. Elle livre l’espéranto à Moutiers-les- ranto-Vendée, a été suivi par une allocu- aussi un de ses secrets pour progresser de L Mauxfaits, le 3 juin 2012, a tion des deux représentants. manière fulgurante en langue étrangère. réuni plusieurs dizaines M. Commailleau a souligné l’engage- Le livre est disponible chez Amazon au d’habitants du «Hameau ment du président d’Espéranto-Vendée format électronique au tarif de 2,99 euros du Bois» avec des mem- pour la cause de l’espéranto, la compa- et peut être chargé sur un lecteur Kindle bres et sympathisants tibilité de l’idée de l’espéranto avec les ou une application Kindle pour iPhone. de l’association dépar- valeurs citoyennes : «Ce nouveau quar- http://www.amazon.fr/ tementale Espéranto- tier de l’espéranto se veut être un lieu de dp/B008ARKM7Q Vendée. franche convivialité, de bonne entente et (info : Cyrille Hurstel) Le dévoilement de la de relations fraternelles.» plaque par le maire, M. (info : H. Masson) Gérard Commailleau, le monde de l’Espéranto N°582 4 Résolution du 97e Congrès de l’Association Mondiale d’Espéranto Hanoï, au Vietnam, le 4 menant à la découverte de l’autre et à de nes humaines. août 2012, c’est à dire 125 profondes amitiés. 125 ans après son apparition, l’espéranto À ans après son lancement, Pour un monde où abondent encore les est de plus en plus utilisé comme pont l’espéranto construit des ponts vers un conflits et les injustices, l’espéranto vers l’amitié, la paix et le développe- monde plus juste et plus pacifique. propose une culture de paix à laquelle ment ; cette évolution est accélérée contribuent des hommes et des femmes par l’extension d’un autre moyen de Réunis à Hanoï du 28 juillet au 4 août de tous les continents dans un esprit de communication mondial : Internet. On 2012, plus de 800 participants en pro- collaboration équitable. peut le constater entre autres par l’ajout venance de 62 pays ont confirmé l’im- Pour la communauté internationale qui de l’espéranto comme 64e langue dans portance de l’utilisation d’une langue s’efforce d’atteindre les Objectifs du l’outil de traduction de Google. construite sur les idéaux de paix, d’amitié Millénaire pour le Développement, buts Nous invitons tous les citoyens et et de respect mutuel. fixés par l’ONU, l’espéranto propose citoyennes de tous les pays à utiliser et à Pour des personnes issues de pays et une voie intéressante pour un partenariat consolider ce pont, dans le but de créer d’horizons sociaux les plus divers, mondial au sein duquel collaborent non un monde plus juste et plus pacifique où l’espéranto propose un outil pratique seulement des Etats avec des Etats, mais s’épanouissent et cohabitent toutes les et performant pour des contacts directs des personnes humaines avec des person- langues et toutes les cultures. Les espérantophones actifs à Rio+20 io de Janeiro, célèbre ville du L’avenir que nous voulons a inspiré la Brésil, a hébergé la Confé- communauté mondiale pour présenter R rence des Nations Unies pour ses suggestions. La nôtre c’est La langue le Développement durable, Rio+20, du que nous voulons. De jeunes militants 13 au 22 juin 2012. Des chefs d’Etats portaient une chemise de couleur verte, et autres responsables politiques de 193 dont le devant proclamait en anglais et pays-membres de l’ONU ainsi que des espéranto The language we want et le représentants de la société civile se sont dos, en espéranto, Ni volas tiun lin- réunis dans le palais des congrès Rio- gvon, avec l’adresse du site www.lernu. une langue durable et les droits linguisti- centro. Le nom Rio+20 fait référence net. ques et intervenaient dans des débats. à la première conférence de ce type qui Des milliers d’ONG ont présenté des Alvaro Motta et Rafael Zerbetto ont avait eu lieu à Rio de Janeiro en 1992. propositions de conférences sur une participé activement à la conférence de En même temps se tenait le Sommet quantité inimaginable de sujets. UEA, la jeunesse Youth BLAST, où ils ont eu des Peuples, où se sont rencontrés des TEJO et l’association végétarienne quelques bonnes occasions de mettre milliers de représentants d’organisa- TEVA ont réussi à faire trois présen- en relief la situation linguistique et la tions non gouvernementales (ONG) tations de 30 minutes sur le thème proposition d’UEA. 200 jeunes du pour observer les travaux des représen- Propositions concrètes de développe- monde entier ont envoyé des vidéos tants gouvernementaux et pour élabo- ment durable pour un nouvel avenir. de 2 minutes sur le thème L’avenir que rer ensemble leurs propres propositions Conférenciers: Dr. Francisco Wechsler, nous voulons. Parmi les gagnants, trois sur la base d’expériences concrètes et la journaliste Renata Ventura et Ursula de chaque continent, Rafael Zerbetto non seulement théoriques. Il s’agit Grattapaglia. est l’un des trois Américains. Il a été à d’un véritable festival de l’humanité, Pendant toute la durée de l’évènement, plusieurs reprises invité à se présenter où les vêtements des indigènes sud- les six représentants d’UEA accrédités à devant des personnalités importantes. américains, des tribus africaines etc. l’ONU, ont fréquenté diverses confé- Dans son film il parle en espéranto de expriment la bigarrure et la diversité rences où les débats avaient souvent la catastrophe naturelle en Amazonie, des peuples. Parmi les 500 événements lieu en plusieurs langues et mis en évi- avec des sous-titres en anglais. « Vrai- qui se sont déroulés parallèlement dans dence le problème linguistique. Paral- ment révolutionnaire! Tous les autres le Riocentro et le Sommet des Peuples, lèlement, dans le Sommet des Peuples, ont accepté docilement de ne parler une équipe d’une vingtaine d’espéran- un groupe de jeunes prenaient la parole qu’en anglais », a dit Ursula Grattapa- tistes a réalisé diverses activités. sous des tentes, dialoguaient avec des glia au sujet du film. Le thème bien connu de l’ONU centaines de personnes intéressées par (Selon Ursula Grattapaglia)

N°582 le monde de l’Espéranto 5 Tibor Sekelj, escepta homo n 2012 estas festata la la kroata estas sufiĉe ampleksaj. subtenanto de Esperanto ekde kiam li centjariĝo de la naskiĝo de En la Vikipedia artikolo (1) oni povas eklernis ĝin. E Tibor Sekelj. En diversaj ekscii iom detale pri la vivo, la faroj En 1939, li forlasis Jugoslavion, sen- lokoj en la mondo (Berlino, Roterda- kaj la meritoj de Sekelj. Jen impresa dita kiel raportisto de zagreba ĵurnalo mo, Katamanduo, Zagrebo, , vivpriskribo, kiom da landoj vizititaj ! por enketi pri jugoslavaj elmigrintoj , Mendoza, ktp) okazas omaĝaj Kiom da lingvoj lernitaj ! Kiom da en Argentino. Tio estas la komenco de renkontiĝoj pri tiu fama honorinda prelegoj ! Kiom da libroj kaj da gaze- senfina vojaĝado tra multaj landoj en la Esperantisto. Ankaŭ en gazetoj, radio, tartikoloj verkitaj ! Kiom da tradukitaj mondo. televido la homo estas honorata. eldonoj de liaj verkoj ! Kiom da homoj Lia tuta vivo poste konsistos el esplo- Eŭropa Esperanto-Unio proklamis la li esperantigis ! Kiom da famuloj li ren- rado de novaj landoj kaj verkado de jaron 2012, « Jaro de Tibor Sekelj » kaj kontis ! Tibor Sekelj sendube estas plej libroj, ĉu priskribantaj la vizititajn lan- en ĉi tiu kadro okazas tiuj aranĝoj. rimarkinda homo pro ĉiuj siaj atingoj. dojn ĉu pli fantaziaj en kiuj li esprimis Ero el tiu plano estis ampleksigi artiko- Kelkvorte mi skizu lian vivrakonton. sian vivfilozofion. Kelkaj vojaĝceloj lojn pri Tibor en Vikipedio. Iom (ne Tibor naskiĝis en 1912 en Spišská fariĝis temoj de ege sukcesaj libroj tra- sufiĉe) estis farita ĉi-flanke. En junio Sobota, nun urboparto de Poprad en dukitaj al pluraj lingvoj, ekz. Tempesto 2012, artikoloj pri Tibor ekzistas en 29 Slovakio. Li estis nur trimonat-aĝa sur Akonkagvo, 1944 kaj Tra lando de lingvoj en Vikipedio, el kiuj la Espe- kiam lia familio translokiĝis al Cenei ranta, la franca, la angla, la slovena kaj (nun en Rumanio). Tibor eĉ rakontas, ke tiel frue komenciĝis lia vojaĝema vivo. En junaĝo li poste loĝis en En préparation, (Vojvodino) kaj Nikšić (Mon- les prochains dossiers tenegro) antaŭ studi en Zagrebo. La hejma lingvo estis la hungara kaj Tibor LME 583 : Jam 125 ! edukiĝis en la serbo-kroata kaj rapide LME 584 : Pour une éducation akiris la scion de aliaj lingvoj (franca, germana, ktp). En Zagrebo Tibor studis interculturelle juron sed samtempe interesiĝis pri mul- Envoyez vos contributions à taj aliaj fakoj, desegnado, skulptado, [email protected] ĵurnalismo, filmado kaj Esperanto. Per tiuj fakoj (ĵurnalismo, desegnado, filmado) li vivtenis sin dum sia tuta vivo kaj li estis fidela kaj konstanta le monde de l’Espéranto N°582 6 Indianoj, 1946, ambaŭ originale ver- Tibor priskribas kelkajn el siaj plej se li ne havus tiun apartan talenton, kitaj hispane, plurfoje reeldonitaj kaj rimarkindaj vivdanĝeraj aventuroj adaptiĝi, amikiĝi, komuniki en ĉiuj tradukitaj al 8 lingvoj, Nepalo malfer- en ĉiuj mondpartoj. Tempesto super cirkonstancoj ? mas la pordon, 1959, Ĝambo Rafiki, la Akonkagvo estas ankoraŭ lernolibro Lia kapablo akiri novajn lingvojn kaj karavano de amikeco, 1964, originale pri alpinismo en kelkaj sudamerikaj estas ankaŭ signo de tiu talento kaj verkitaj en Esperanto kaj tradukitaj al landoj. iel klarigas lian sukceson. Por suk- respektive 4 kaj 5 lingvoj. Krom senlaca kaj aventurema cese lerni novan lingvon necesas aparta Li vizitis preskaŭ ĉiujn landojn de Suda mondvojaĝanto kaj verkisto, Tibor estis komunikiĝema talento, precipe kiam kaj Centra Ameriko, Marokon kaj par- geografo, ĵurnalisto kaj ĉefredaktoro de tute mankas instruisto kaj lernolibroj. ton de orienta Afriko, plurajn landojn de pluraj gazetoj (Rutas, Geografia Revuo, Kaj konsekvence kapablo pri la lingvo Azio (Barato, Nepalo, Ĉinio, Japanio, Esperanto-gazeto, VELO), desegnisto, de la kunulo estas privilegia rimedo por Mongolio, Israelo, k.a.), Aŭstralion, skulptisto, filmisto, alpinisto etnologo, amike interrilati. Tiun talenton Tibor Nov-Gineon kaj Nov-Zelandon kaj direktoro de muzeo, muzeologo, poli- montris kaj en la ĝangalo kaj kadre preskaŭ ĉiujn landojn de Eŭropo. Li tika aktivulo, Esperantisto (al li estas de internaciaj instancoj, kie li foje dum sia vivo lernis preskaŭ 30 lingvojn dankenda dua rezolucio de UNESKO estis preskaŭ la sola kiu povas rekte kaj konservis kapablon de 9 el ili ĝis sia favora al Esperanto en 1985), edukisto interrilati sen tradukisto kun ĉiuj el la vivofino. En lia verkaro ankaŭ estas noveloj, romanoj, poezio, rakontoj por la junu- laro kaj por lingva trejniĝo etnografiaj verkoj, eseoj pri lingvaj problemoj kaj lernolibroj de Esperanto. Inter ili men- ciindas La trovita feliĉo, 1945, Viaje fuera del tiempo, 1949, Ocaso en el Paraiso, 1954, Kumeŭaŭa, la filo de la ĝangalo, 1957 (rakonto por gejunuloj, tradukita jam al 22 lingvoj), Ridu per Esperanto, 1973, Premiitaj kaj aliaj noveloj, 1974, Mondo de travivaĵoj, 1981, Paco, 1981, Elpafu la sagon, 1983 (kolekto de buŝa poezio), Kolek- tanto de ĉielarkoj, 1992 (poemaro postmorte publikigita). (li partoprenis la kreadon de la “zagreba partoprenantoj pro sia rego de multaj La verko Kumeŭaŭa estis presita en pli metodo”). lingvoj. ol unu miliono da ekzempleroj, el kiuj Fine emfazinda estas la kapablo de Konklude preter ĉiuj rimarkindaj tricent mil en la japana ĉar la japana Tibor efike kunrilati kun gravuloj en atingoj de Tibor Sekelj dum lia longa ministerio pri edukado rekomendis ĝin ĉiu vizitata lando kaj en internaciaj aventuroriĉa vivo elstaras lia aparta en lernejoj. En Mondo de travivaĵoj organizaĵoj de vilaĝestro ĝis ŝtatestro. homama karaktero, kiu rajtigas min Impresa estas la listo de eminentuloj aserti ke li estas pinta figuro, pioniro kun kiuj li rilatis, Peron en Argen- de nova homarana interrilatado, kion li tino, Hertzog en Bolivio, Mahendra pruvis per sia nelacigebla agado en tre en Nepalo, Nehru, , diversaj kampoj. Ni agnosku, ke en la Radhakriŝnan kaj en mallonga historio de Esperanto ni jam Barato, Amadou-Mahtar M’Bow, havas kelkajn el tiaj eksterordinaraj direktoro de UNESKO, ktp. homoj kiaj Zamenhof, Hodler, Privat, Tio certe estas la plej rimarkinda trajto Piron, Auld, Sekelj kaj kelkaj aliaj, de Tibor Sekelj, lia kapablo komuniki kiuj jam ege riĉigis la kunhavaĵon de la kun homoj en ĉiuj mondpartoj kaj el Esperantokomunumo precipe pro siaj ĉiuj tavoloj de la socio. Tion oni povas vivfilozofioj, kiuj montras al ni ĉiuj konkludi el liaj travivaĵoj. Kiel li povus sekvindajn vojojn. restadi en vilaĝoj kie neniu iam antaŭe Arno Lagrange vidis “blankulon”(en Amazonio aŭ (1) http://eo.wikipedia. en Nov-Gineo), kiel li povus trans- org/wiki/Tibor_Sekelj vivi centojn da vivdanĝeraj situacioj,

N°582 le monde de l’Espéranto 7 Bilingue Ritmoj de Afriko Rythmes africains

lian fojon, ni sidis apud la vojo, ie en Soma- ne autre fois, assis près de la piste, nous déjeunions lio, tagmanĝante. De malproksime mi aŭdis quelque part en Somalie. Du lointain me parvint A mallaŭtan monotonan kantadon. Nur tiam U une faible mélopée. Ce n’est qu’alors que je remar- mi rimarkis etan karavanon de nomadoj sur sia vojo al quai une petite caravane de nomades en route vers un nouveau iu nova hejmo, kun iom pli da herbo por la brutaro. La campement qui offrirait un peu plus d’herbe pour le bétail. Les kameloj onde marŝis, la virinoj kaj la infanoj sur iIiaj chameaux avançaient d’une démarche ondulante, les femmes dorsoj onde luladis sin kaj tiel marŝis la viroj apud la et leurs enfants sur leurs dos se balançaient selon ce mouvement kameloj, ĉiuj laŭ la sama ritmo, la ritmo de la kantata ondulant et les hommes auprès de leurs chameaux marchaient melodio. au même rythme, celui de la mélodie. La afrikanoj marŝas laŭ ritmo. Simile al la leopardo. Les Africains marchent de façon rythmée. Comme le léopard. La brunhaŭtaj virinoj spiras laŭ la kadencoj de la maraj La respiration des femmes à la peau cuivrée suit la cadence des ondoj. vagues de la mer. La muziko interplektiĝas en ĉiun parton de la vivo de La musique est indissociable de chaque moment de la vie des la afrikano, ekde la naskiĝo ĝis la morto. Jen esenca Africains, de la naissance à la mort. Voilà bien un trait essentiel trajto de la afrika muziko: ĝi estas funkcia elemento de de la musique de ce continent: elle est un élément intrinsèque la vivo. Ne amuzo dum libera tempo. Ne ornamo ekster de la vie. Et non pas un amusement pendant le temps libre. la ĉiutagaj bezonoj. Kontraŭe, ĝi mem estas unuaranga Et non pas une fioriture extérieure aux besoins quotidiens. Au funkcio, sen kiu nek naskiĝo, nek morto, nek geedziĝo contraire, elle assume une fonction primordiale, sans laquelle estas finplenumita, nek laboro, nek amuzo, nek marŝado, rien, ni naissance, ni mort, ni mariage ne serait tout à fait nek ĉasado estas kompleta. accompli, sans laquelle ni travail, ni amusement, ni déplace- Muziko kaj kanto estas natura parto de la ĉiutaga vivo de ment, ni chasse ne seraient complets. la afrikano, same kiel spirado aŭ manĝado. Musique et chant font partie intégrante de la vie quotidienne La afrika muziko komence povas ŝajni ne nur fremda, d’un Africain, au même titre que la respiration ou la nourri- sed ankaŭ stranga al eŭropa orelo. Poste oni ekŝatas ĝian ture. virecan forton kaj admiras ĝin. De prime abord, la musique africaine peut paraître non Tiu muziko havas du karakterizojn, kiuj igas ĝin mal- seulement étrangère, mais même surprenante à une oreille sama al la muziko de aliaj kontinentoj. européenne. Ensuite, on se prend à aimer sa force virile et à Unue: malgraŭ la bone difinita ritmo festa de certa kanto, l’admirer. ĝi donas vastan eblecon por spontanea improvizado kaj Cette musique a deux caractéristiques qui la rendent différente variacioj, tiel koncerne la muzikon mem, kiel la tekston. de celle des autres continents. Due: la afrika melodio postulas, ke ĉiam estu aŭdeblaj La première: malgré le rythme de base précis et festif d’un almenaŭ du ritmo-sistemoj, du akcentoj kiuj ne koinci- chant donné, elle laisse une large part à l’improvisation et aux das. La bato de tamburo aŭ interfrapado de manoj neniam variations, tant en ce qui concerne la mélodie que le texte. koincidas kun la akcento de la kanto. Tiu ĉi koncepto La deuxième: les règles de l’harmonie africaine exigent que estas nova por eŭropa orelo. soient toujours perceptibles au moins deux systèmes rythmi- Tiuj ĉi kvalitoj igas la popolmuzikon de Afriko altvalora ques, deux toniques qui ne coïncident pas. Le battement du kontribuo al la arto de la mondo, en ĝia originala formo, tambour ou le claquement des mains ne tombent jamais avec apud tiu, kiun ĝi jam donis transformita en ĵazon. le temps fort du chant. Cette conception est tout à fait nouvelle Tial, estus bedaŭrinde se la eŭropaj melodioj, kiuj kun pour une oreille européenne. iom aliforma ritmo forte penetras en la afrikajn urbojn, Ces qualités font que la musique traditionnelle africaine dans sukcesus iom post iom tute anstataŭi la veran afrikan sa forme originale, à côté de celles qu’elle a déjà transmis après muzikon. avoir été transformée en jazz, apporte une contribution de grande valeur à l’art du monde. el Ĝambo Rafiki, la karavano de amikeco tra Afriko, C’est pourquoi il serait dommage que les mélodies euro- [Bonan tagon, amiko, en svahila lingvo] de Tibor SEKELJ, péennes, qui avec un rythme un peu différent envahissent pp. 95-97, Edistudio 1991 (verkita en 1962) déjà largement les villes d’Afrique, réussissent petit à petit à supplanter totalement la musique africaine dans ce qu’elle a d’authentique. Traduction : Anne Jausions

le monde de l’Espéranto N°582 8 Rivero Tibor ?

o, vi estis en Brazilo, ĉu vi vidis la riveron Tibor ? Tiel H demandis esperantisto en la diskutgrupo La Karavelo al la redaktoro de la samnoma revuo, ĵus vojaĝinta al tiu landego... En vikipedia artikolo pri Tibor Sekelj estas skribite « vojaĝante li ja estis geo- grafo per si mem, sed la vivo devigis lin iĝi vera kvalifikita geografo kaj li tiusence esploris kaj desegnis mapojn de pluraj ĝis tiam neesploritaj partoj Temas pri ekspedicio de brazila armeo, lando Brazila Geografia kaj Statistika de Sudameriko, aparte en Bolivio kaj kiu gardas laboristojn kiuj konstruas Instituto, kiu laŭdire penis serĉi la rive- Brazilo. Pro tio eĉ iu rivereto en Brazilo novan ŝoseon tra ĝangalo. Tibor kunpar- ron Tibor. La tasko estas tro malfacila toprenis kaj unua venis al iu nekonata pro la ega vasteco de la teritorio... Nu, rivero. La rakonto estas en paĝoj 78-79. povas esti ke la rivero havas/is alian « En unu tia kazo, dum mi kun kolonelo indiĝenan nomon... Kiom la afero estis Vanike esploradis sur la tero de la poste registrita (tamen temis pri oficiala Ŝavantoj, ni malkovris riveron dudek ekspedicio) estas alia demando. metrojn larĝan, kiun Vanike, uzante Fine skribis Roberto Ribeiro (estas lia sian rajton de ekspediciestro, nomis vera nomo !) « Jes, mi trovis oficialan per mia nomo. Tiel rivero dokumenton de 1967, laŭ Tibor eniris la geografiajn kiu ĝi nomiĝas «Igarapé kartojn de tiu regiono de Tibor», ne «Rio Tibor» ! Brazilo. » Ĝi estas en ŝtato Pará. En Okaze de tiu ĉi speciala la regiono oni nomas ĝin jaro, diversaj scivolemaj ankaŭ «Tiborna» ! Aŭ la esperantistoj deziris scii, esperantistoj ne kompre- ricevis lian nomon Rio Tibor ». Tiun kie precize troviĝas tiu nis la nomon «Tiborna», informon oni trovas ankaŭ en edukado. amazonia rivero, kiujn aŭ homoj de la regiono net kaj aliaj dokumentoj, kiuj tamen ili ne sukcesis trovi sur ne komprenis la nomon venas el la sama fonto, en rakonto de mapo. Ili sin turnis al «Tibor». «Tiborna» estas Tibor Sekelj Ĉe la rivero de la mortoj’ brazilanoj, kiuj siavice kontaktis la speco de dolcaĵo (en Portugalio ankaŭ aperinta en Mondo de Travivaĵoj. plej altan geografian instancon en sia speco de sala plado), sekve, oni facile konfuzus la du nomojn. Aliflanke, la rivero (igarapé) estas en la regiono, kiun Sekelj vizitis, ankaŭ eble iu vidis la nomon «Tiborna» kaj pensis ke ĝi rilatas al li. Oni devas trovi, ĉu oni nomis ĝin unue «Tibor» aŭ «Tiborna». La enigmo estas nur parte solvita...

A paraître : « Kumewawa, le fils de la jungle » Anne Jausions vient de traduire en français « Kumeŭaŭa, la filo de la ĝangalo », qui avait déjà été traduit en une vingtaine de langues.

N°582 le monde de l’Espéranto 9 Komitato de Espéranto-France El la protokolo de la kunsidoj en Saint-Aignan-de-Grand -Lieu Eksperimento pri komu- 25 entute. Kaj nur 1 abonanto al LME ! na kotizo Espéranto- France kaj loka grupo Klubo 2000 ébastien Montagne detale La Ĝenerala Asembleo decidis, ke la fon- prezentis kotizproponon por duso Klubo 2000 estos dediĉita en 2012- S prezenti kaj aprobigi dum la 2013 al la realigo de la nova prilaborata membrokunveno. lernolibro. La loka klubo de Beziers Cercle Biter- rois d’Espéranto daŭre interesiĝis al tiu Trejnado projekto, kiun ni jam priparolis oktobre kaj januare ene de nia komitato kaj RATE (Reta Aktivula Trejnado por la ĝi jam voĉdonis favore al venontjara Estonteco) estas interesa projekto de eksperimento. Jen la detala propono : Cyrille Hurstel por trejni aktivulojn kadre ununura kotizo por ĉiuj membroj, 15 € de rilatoj kun ĵurnalistoj. por loka asocio, 2 € por la federacio kaj nur 20 € por Espéranto-France (anstataŭ Nova komitato kutima 39 €). Duona rabato por tiuj kiuj ne pagos imposton. Por aliaj, Espéranto- Estis elektitaj aŭ daŭrigas mandaton sart, Philippe Debrix, Michel Dechy France sendos impostatestilon. Tiel, ĉiuj Michèle Abada-Simon, Monique Arnaud (GEE), Xavier Dewidehem, Xavier membroj de la loka klubo aŭtomate estos (Provenca Federacio), Mireille Besset Godivier (Bretonio), André Grossmann membroj de Espéranto-France. Al tiuj ni (Rodanalpa Federacio), Véronique (Orientfranca Federacio), Julia Hédoux, ankaŭ provus proponi malmultekostan Bichon (Langvedoka – Rusiljona fede- Didier Janot, Aleks Kadar, Christian prezon por havi pli da abonantoj, ekzem- racio), Jean-Pierre Boulet (Aŭ vernio), Lavarenne, Didier Loison (Francilia ple 8 eŭrojn. Guy Camy, Jeanne-Marie Cash, Philippe federacio), Claude Longue-Epée (Norda Nun en Béziers kaj ĉirkaŭaĵo estas nur 6 Chavignon, Marie-France Conde Rey Federacio), Marie-Thérèse Marin membroj de Espéranto-France el ĉirkaŭ (Piktavio-Ĉarentoj), Raymonde Coqui- (FKEA), Sébastien Montagne, Claude Nourmont, Marion Quenut( Sudpirenea federacio), Anne-Émilie Ravache, Axel Rousseau, Frédéric Scibor (FET), Karine Texier.

Nova estraro

Axel Rousseau, prezidanto Julia Hédoux, vicprezidantino pri kon- gresoj Philippe Debrix, vicprezidanto pri ekste- raj rilatoj Karine Texier, sekretariino Véronique Bichon, vicsekretariino Sébastien Montagne, kasisto Anne-Emilie Ravache, vickasistino Didier Janot, estrarano pri agadplano

le monde de l’Espéranto N°582 10 00 Intervjuo de Philippe Debrix en bref ● mallonge Iom pri nova estrarano ● Du novaj diplomoj pri elstara agado por fran- aluton Filip’, vi estas nova de mia belega, caj esperantistoj estrarano kaj ni ŝatus ĉarmegega « Lou S scii iom pli pri vi. Kiel vi », la nia tria filino Renée Triolle kaj Barbara Despiney esperantiĝis ? de mia edzino. Ja, de multaj jaroj agadas ĉe Unesko Iam, iun dimanĉon, iu nekonata stran- vi pravas. Eston- kiel reprezentantoj de UEA, regule gulo donis al mi flugfolion sur la bazaro. teco estos ina aŭ partoprenante la kunvenojn en Sur la papero estis skribite: «...post 100 nenio. Claude, Parizo. Pro tio la estraro de UEA tagoj okazos eŭropaj balotoj, ĉu vi konas Katalin, Renée, decidis, ke ili ricevu ĉi-jare Diplo- Esperanton, ktp. Tio plej gravas... Ĉu Ana, Karine... Lolo mon pri Elstara Agado. Gratulojn ne ? « Ĉi-foje mi ne rekte enrubujigis Zaza ne malkonsentus tiun 21an teorion. al ili ! la paperaĵon sed, (kial, mi ne scias) mi Kompreneble, en lia epoko, ĉio estis tiom enpoŝigis ĝin. Ĝi gluis en la poŝo dum malsamila al la nuna tempo, ke li tute ne tagoj, verŝajne dum semajnoj, ĝis finfine povis imagi tian revolucion. Li elpensis mi lavis la pantalonon kaj mi guglis la tute alian gravan aferon. Post 125 jaroj ĉio vorton « Esperanto » en la reto. ŝanĝiĝis. La angla anstataŭis Esperanton, la viroj baldaŭ forlasos la povon... Kaj pri vi mem ? Dum pasinta kongreso oni elektis min Mi nomiĝas Filip’. Mi malkovris Espe- kiel estraranon. Tiel mi provos ekstere ranton antaŭ 3-4 jaroj, tuj antaŭ la naskiĝo agadi tamen nur laŭ mia scipovo...

Ekskursoj variaj dum la nacia kongreso de Esperanto La Lago Grand-Lieu, Pornic, Nantes, ktp.

de St-Philbert-de-Grand- aŭtomobiloj. La ekskursantoj atingis Lieu konstruita antaŭ Trentemoult, ĉarma siatempa 1200 jaroj. Tra la vilaĝeto kaj vizitis la Nantan jaroj, diversaj insulon kaj piedpromenis eventoj iom ĉirkaŭ la giganta ele- detruis ĝin fanto (12 metrojn alta, kaj ĝi retrovis 8 metrojn larĝa, 21 veran religian metrojn longa) antaŭ konsekradon la tagmanĝo en bela en 1936. Fine restoracio « La cocotte de la posttagmezo, en verre » kaj la tre interesa estis vizito de la Domo vizito de Nantes per trajneto. nteresa kaj varia ekskursa de Fiŝkaptisto en La Chevrolière Passay. Raymonde Coquisart programo estis proponita al La dua duontaga ekskurso kondukis la I la kongresanoj. Unue, duon- kongresanojn al Pornic per du aŭtobusetoj taga ekskurso al la lago Grand-Lieu. Plej kaj kelkaj privataj aŭtomobiloj. La urbo granda natura lago ebenaĵa en Francio, estas konata pro siaj kastelo kaj mal- ĝi situas je deko da kilometroj for de nova haveno. La ĉefaj riĉaĵoj estas, je Nantes. La ekskursantoj vojaĝis pere la komenco de la 21-a jarcento, turismo de aŭtobusetoj al la lago, malkovris la kaj marproduktoj. Pornic estas ankaŭ ornitologian aspekton de la lago, la dua famkonata pro la fajencejo, la kazino, plej grava natura riĉaĵo de Francio post la marakva kuracado, la golfludejo de Kamargo. La lago estas konata pro siaj 18 truoj kaj... la « Fraiseraie » (fama protektataj specioj kaj pro siaj grandaj glaciaĵvendejo). birdkolonioj. La tuttaga ekskurso celis la urbon Nantes Poste la ekskursantoj vizitis la abatejon per unu aŭtobuseto kaj pluraj privataj

N°582 le monde de l’Espéranto 11 00 El Saint-Aignan de Grand Lieu Landa kongreso en kastelo a ĉi-jara kongreso de Espéran- to-France kunvenigis centon L da partoprenantoj en la kas- telo La Plinguetière en Saint-Aignan de Grand Lieu, apud Nantes, de la 25-a ĝis la 29-a de majo 2012. La kongreso estis bonege organizita dank’al skipeto kiu multe helpis nian ami- kinon Solange kaj dank’al la kunlaborado de Jean-Paul, prezidanto de la asocio Loisirs-Culture. La kunvenoj okazis en apartaj vastaj kaj malgrandaj salonoj, dum la manĝoj okazis en la kastelo mem. La unua vespermanĝo okazis ekstere dum la duopo Pari-Paname regalis nin per kantado de konataj malnovaj francaj kanzonoj. Multaj prelegoj kaj laborgrupoj estis proponitaj en la programo. Ni citu la du prelegojn de Roman Dobrzyński, La de la Esperanto movado ». Estis prezen- kiu « prelegkoncertis por plibonigi (aŭ Zamenhof-strato kaj ĝiaj postsekvoj kaj tita ankaŭ belega kaj riĉa ekspozicio pri ne) la internacian komunikadon ». Unua Spertoj de ĵurnalisto. Tibor Sekelj, hungardevena jugoslava prezento (en la franca) en granda salono Christian Rivière parolis al ni pri Traduki mondcivitano, ĵurnalisto, esploristo, ver- en la urbo kaj la dua prezento (en espe- Paul Eluard kaj Pierre Bouvier pri Kiel kisto kaj juristo. La ekpozicio temis pri ranto) ekstere apud la kastelo. instrui pli Fundamente kaj pli sukcese lia biografio, liaj vojaĝoj, liaj fakoj, liaj Esperanton. verkoj. Dankon al Arno Lagrange, kiu Jen kelkaj opinioj de kongresanoj. La laborgrupoj raportis pri Grundtvig- preparis la ekspozicion. « Tre agrable kongresi, loĝi kaj manĝi ĉe projekto « Edukado al interkulturo, La movada foiro estis okazo por diversaj sama loko ». defio por Eŭropo » kaj pri « Strategio asocioj prezenti sian agadon per afiŝoj, « Ne estis mencio, ke temas pri ĉambroj informfolioj, eldonaĵoj. Ni citu ATEO en la kastelo kaj en eksteraj dometoj (Ateista Tutmonda Esperanto Orga- apudaj ». nizo), Esperanto 44, GEE-ILEI (Groupe « Pli agrablas kiam pluraj asocioj kunve- des Enseignants Espérantophones), nas samtempe kiel en 2011 ». Greziljono, Kvinpetalo, Morgaŭ la « Kongreso simple sed bone organizita, Printempo (Projekto Eŭropo per Teatro), ni gratulu la organizantojn ». OSIEK (Organiza Societo de Internaciaj Raymonde Coquisart Esperanto-Konferencoj), SAT kaj SAT- Amikaro. Ni ne forgesu la festiva- lon de filmoj de Roman Dobrzyński, Esperanto la centjara (1987), Zamenho- fa kuracejo (2012), Aroma Jalta (2012), Japana Printempo Oomoto 2009 (2011), Ora Bona Espero (2012) kaj Vjetnama Pre- ludo (2011). Vespere kune kaj distre kun Gijom, juna ĉarma franco le monde de l’Espéranto N°582 12 00 Un projet ambitieux Notre projet Grundtvig « L’éducation interculturelle, un défi pour une Europe de la diversité »

e partenariat rassemble quatre européenne et la qualité universelle des organisations actives dans activités des partenaires. L ce domaine (Espéranto- France, Germana Esperanto-Asocio, Le résultat du partenariat sera : Kataluna Esperanto-Asocio, Svisa - un document sur les meilleures prati- espéranto-Societo). En particulier, il vise ques pour l’éducation interculturelle ; l’amélioration de la qualité de l’édu- - un site Web rassemblant les documents cation interculturelle par le biais d’un réalisés et décrivant les activités du partenariat européen, dans le cadre d’une partenariat ; coopération internationale. - un projet d’atelier pour l’Education Interculturelle au niveau local ou inter- Le partenariat a pour but : national. - de construire des ponts entre différentes Le site et autres documents seront pro- cultures ; duits en 4 langues, allemand, catalan, - de collecter, de recenser et d’améliorer français et espéranto. les meilleures pratiques avec les parte- Jusqu’en juillet 2012, il y a eu 11 ren- naires ; contres sur ce projet, soit internes, soit - de rendre possible une participation avec les partenaires des autres pays et active au niveau international ; de nombreux échanges par internet (liste - de mettre en relief à la fois la dimension réservée aux partenaires).

ans le cadre de ce projet le centre culturel Kvinpetalo à Bouresse a accueilli du 17 au 20 mai un stage sur l’éducation à la communication D interculturelle. Animé par Kristin Tytgat, professeur à l’Institut Erasmus de Bruxelles, ce stage (en espéranto) alliait théorie et pratique : cycle de conférences sur la communication interculturelle, débats et exercices pratiques. Ont participé dix partenaires de Catalogne, de Suisse et de France. CNM

N°582 le monde de l’Espéranto 13 00 El raporto pri la prelegturneo en Francio 2012

Esperanta «Tour de France» Mi laboris 5 jarojn en gazetaro kaj 35 en televido, okupiĝante preskaŭ la tutan luboj, kiuj decidis gastigi min, servi al brazilaj infanoj en la Zamenhofa tempon pri iberoamerikaj temoj. Mia mem elektis prelegtemojn el spirito. ĉefa fremda laborlingvo estis la hispana, K inter miaj pli fruaj proponoj. sed iumomente mi malkovris utilecon La plej alloga montriĝis Bona Espero Miaj spertoj de Ïurnalisto de Esperanto. Tio okazis en 1984, kiam kiel ekzemplo de la uzo de Esperanto mi faris por la Pola Televido serion de por socie utilaj celoj. Sume mi prelegis Parizanoj volis aŭskulti pri miaj spertoj filmoj pri Brazilo kaj hazarde vizitis dek unu fojojn en ok diversaj lokoj kaj de ĵurnalisto, kiu frontis en sia profesia Bonan Esperon. Filmo pri tiu esperantista dekfoje prezentis filmojn. vivo du malsamajn epokojn. Dum tiel edukejo evidentiĝis la plej interesa pro En Lille miaj ĉiĉeronoj montris - kiel nomata komunisma tempo mi multfoje sia enhavo. Tamen la fakto, ke ĝia labor- samideanoj kaj patriotoj respektive - unu baraktis kontraŭ cenzuro. Tamen post la lingvo estis Esperanto, neplanite faris straton, kie naskiĝis Gaston Waringhien, radikala transformo de la politika sistemo tiun filmon propagandilo pri la lingvo la kunkreinto de PAG kaj PIV kaj alian, ripetiĝis simila problemo, kvankam en internacia por milionoj da telespektantoj. kie enmondiĝis Charles de Gaulle. Ĉe malsama maniero. Tion mi spertis kun Poste mi multfoje aplikis tiuspecan krip- tiu okazo mi devis ekhonti, ĉar en La mia filmo pri Don Kiĥoto, en kiu mi toreklamon pri Esperanto. Zamenhof-strato estas indikita Colom- uzis originalan tekston el la romano de Post kunveno en Caen okazis komuna bey-les-deux-églises kiel naskiĝloko de Cervantes. Temas pri fragmento, en kiu manĝado laŭ maniero tipa por francaj la generalo. Tiun ĉi eraron ripetis ankaŭ la fama hispana kavaliro instruas sian esperantistoj. Ĉiu partoprenanto alportas la franca versio de la libro. serviston Sanĉon, kiel oni devas regi, por sian manĝaĵon, tiele bankedo rezultas En la bela salono de la urba kulturdomo ne perdi la povon. La instruo evidentiĝis varia. Memkompreneble ĝi estas france de Lille kolektiĝis 40 personoj, preskaŭ ridinde aktuala en la tempo de la “milita bongusta kaj nepre akompanata de vino. duone neesperantistoj. Estis prezentita stato” kaj la filmo estis “arestita” de Post la bankedo mi prelegis pri la libro filmo Ora Bona Espero farita okaze de la la cenzuro. Dek jarojn poste, kiam la “La Zamenhof-strato”, fakte ne pri ĝia 50-jara jubileo de la brazila esperantista cenzuro ne plu ekzistis, mi rememoris pri enhavo, sed pri ĝiaj postsekvoj. Interalie edukejo. La seancon sekvis mia prelego mia “Don Kiĥoto” kaj denove proponis ĝi evidentiĝis la kronargumento, danke al bonege tradukata. Poste mi respondis montri ĝin en la televido. Novaj ĉefoj kiu la katolika pastro Godlewski ricevis demandojn kaj ekhavis impreson, ke al gratulis min kaj promesis enprogramigi 50 jarojn post sia morto la israelan distin- neesperantistoj, sed ankaŭ al kelkaj sami- la filmon “iom poste”. Ĝi montriĝis “iom gon “Justulo inter la popoloj”. Li helpis deanoj montriĝis admirinda la decido de maloportuna” ankaŭ en la novaj cirkons- en la varsovia geto interalie la familion la geedzoj Grattapaglia, kiuj propravole tancoj. La iamajn cenzuristojn anstataŭis Zamenhof. La prelegon aŭskultis 40 rezignis de sia bonstata vivo en Italio, por respondecaj redaktoroj. esperantistoj. La sekvan tagon mi prelegis por ĝenerala publiko pri la pola himno, kiu rezultis el la komuna pola-franca historio. Junaj neesperantistoj en Grenoblo La grenoblaj esperantistoj elektis kiel temon Bonan Esperon kaj sukcesis kunvenigi junajn neesperantistojn. La publiko interesiĝis kaj videble miris pri la socie utila agado de esperantistoj. La pre- lego okazis en la loka Domo de Asocioj. Tiuspecaj domoj, disponeblaj por ĉiuj sociaj organizaĵoj, estas multaj en Fran- cio, ili prezentas grandan avantaĝon por la franca Esperanto-movado. Grenoble estas pitoreska urbo ĉirkaŭita de Alpoj. La belega sunvetero permesis al mi propraokule kontempli la pinton de Mont Blanc. Martine Freydier veturigis min le monde de l’Espéranto N°582 14 00 El raporto pri la prelegturneo en Francio 2012

funkcias la lingvo internacia. Danke al tiaj temoj kiel Bona Espero ili povis ekscii, ke Esperanto nutras idealojn, kiuj igas esperantistojn efike roli en socie utila agado. Plurfoje Pollando estis elek- tita kiel temo. Tio donis al mi senton esti vera eŭropano kaj mi ĝojis havi eblecon plivastigi scion pri tiu parto de Eŭropo. Prelego en Nilvange, en Le Gueulard. La turneo en Francio malkovris al Kun Bruno Henry, organizanto, kaj Bernard mi la hejman dimension de Esperan- Vivier, kiu interpretas. tujo. Loĝante en privataj domoj ofte inter homoj, kiujn mi pli frue ne konis, mi al alia alpa mirindaĵo, nome la historia noktomeza ĉielo videbliĝis konturoj de sentis esti ilia familiano. Tio manifestiĝis urbeto Annecy. Ni trovis tie Zamenhofan granda palaco. Tie vi dormos – surprize en spontanaj babiladoj pri ĉiutagaj aferoj, spuron, nome la malpezatletikan stadio- anoncis Bruno. Mia miro kreskis, kiam sukcesoj kaj problemoj. Sendube helpis non kun tribunoj konstruitaj de la nepo de li vane penis malfermi la pordegon, ĉar tion malekzisto de la “obstinaj baroj”. Ludoviko Zamenhof. neniu ŝlosilo taŭgis. Klariĝis, ke la kas- Francaj esperantistoj bone parolas la La 17-an de majo la rapidtrajno TGV telo ne estas proprietaĵo de Bruno, sed lingvon kaj ne kutimas krokodili. Krome portis min ĉe la randon de Vogezoj. La apartenas al la urbo, tamen esperantistoj ilia gastameco estas bonkora, sed ne sekvan tagon kolektiĝis 8 esperantistoj same kiel aliaj organizaĵoj havas privi- truda. Tute bonaj loĝkondiĉoj ebligis por komune pikniki en la freŝa printempa legion loĝigi tie siajn gastojn. Ni havis senti sin komforte kaj senĝene. Ofte pejzaĝo de la urbo Gérardmer ĉe la lag- ŝlosilojn por eniri la kastelon, sed ne la estis por mia ekskluziva dispono tuta bordo. Poste ni transiris al la loka domo parkon. Mi proponis telefoni al pordisto etaĝo. Krome ne eblas forgesi la francan de asocioj, kie estis prezentita mia filmo de la kastelo. Sed tie estas neniu homo – kuirarton. Resume mi sentis la ekziston pri Bona Espero kaj prelego, kiun ĉeestis klarigis Bruno. de “unu granda rondo familia”. du ĵurnalistinoj. Ni ŝerce kalkulis unu Menciindas ankoraŭ la turisma – pli pre- ĵurnaliston kiel dek personojn, do la suma E© konkero de kastelo ! cize, instrua – aspekto de la turneo. Mia nombro de ĉestantoj ne estis malgranda. scio pri Francio riĉiĝis je tiuj ĝiaj aspek- Poste montriĝis, ke ambaŭ ĵurnalistinoj Kiel eksa gimnastikisto mi proponis toj, kiujn verŝajne neniam mi sukcesus publikigis interesajn raportojn en siaj simplan solvon, nome grimpe transiri la ekkoni. Ĉefe mi kontentas pro konatiĝo gazetoj. pordegon. Malgraŭ sia trimetra alteco, ĝi kun la “periferia” Francio, ĝenerale Nur unu ripoza paºzo ŝajnis konkerebla. Ebligis tion ĝiaj feraj preterlasata de averaĝaj turistoj. Francio stangoj kaj forĝitaj ornamaĵoj, laŭ kiuj oni montriĝis al mi el sia historia interno Mi loĝis en la montara vilaĝo Saulxures- povus grimpi. Sed policistoj ! Mi avertis. indikeblaj per la nomoj Normandio, sur-Moselotte ĉe Ginette Martin, kiun Ne gravas, ili dormas. Respondis Bruno. Bretonio, Loreno, Savojo k.a. Krome mi konis pli frue kiel tradukinton de “La Nia sturmo komenciĝis kaj la kastelo esperantistoj ebligis al mi ĝui kelkajn Zamenhof-strato” en la francan lingvon. estis konkerita pli rapide ol ni supozis. mirindaĵojn kiel la abatejo Saint-Michel, En la granda domo de Ginette mi pasigis Bruno gvidis min al mia dormsalonego, sed ankaŭ miniaturajn belaĵojn kiel apud- kvar tagojn kaj ĝuis ripozan paŭzon, fakte belege aranĝita kaj deziris bonan nokton. vojaj ŝtonkrucoj en Loreno. la solan dum la tuta turneo. Estis bona Dum tri noktoj mi estis ekskluziva Nu, mi ne realigis unu revon, nome vidi okazo por konatiĝi kun ĉiutaga vivo de posedanto de la kastelo... propraokule la lorenan krucon super la la franca provinco. Mirigis min la kultura Estas por mi malfacile pritaksi valoron de tombo de generalo De Gaulle. Ĝi estas aktiveco de ĝiaj loĝantoj. miaj prelegoj. Tamen tutcerte ili konten- grava inĝeniera verko de s-ro Ludoviko La 20-an de majo vespere mi atingis tigis mian egoon konforme al la slogano Zaleski-Zamenhof. Bedaŭrinde mia nordan Lorenon. En Thionville, la lasta de la Franca Esperanto-Kongreso 2012, turnea itinero ne trapasis la urbon Troyes. franca stacio antaŭ Luksemburgo, aten- Esperanto, la langue équitable. Vere. Ĉu bedaŭri ? Mi preferas konsideri tion dis min Bruno Henry. Li tuj proponis Parolante al francoj en Esperanto, mi tasko realigota. vespermanĝi en restoracio kaj poste sentis ĝin justa lingvo kaj min mem egala Dankon, karaj francaj samideanoj ! veturigis min al sia urbo Nilvange, kie al miaj aŭskultantoj kaj kunparolantoj. Roman Dobrzyński li havas domon. Mi miris, kiam li haltis Neesperantistoj, kiuj min aŭskultis kaj (Tio estas parto de multe pli longa kaj deta- antaŭ la fera, bele forĝita pordego, trans komprenis pere de flua kaj perfekta la raporto, kiu parolas pli multaj aliaj vizitoj kiu ene de la parko kaj surfone de la interpretado, povis konvinkiĝi, kiel bone kaj homoj renkontitaj dum la turneo.)

N°582 le monde de l’Espéranto 15 00 Interkant’ a a De la 17 ĝis la 20 de majo 2012, 45 re-re-provoj por gekorusanoj grupiĝis en Greziljono trovi la ĝustan tonon ili sam- por finpretigi la novan spektaklon de tempe parkere Interkant’, ĉu « Ĉirkaŭ Karmenjo », ĉu kantis la diversajn « Malantaŭ Karmenjo » ĉu « Pri Karmen- tekstojn. La infan- koruseto ankaŭ jo », la titolon ni decidos iom poste. La ŝatis la vivon tra gekorusanoj venis de pluraj regionoj el Greziljono. La Francio kaj de Svislando. ĉirkaŭajo de la kastelo donis al vankam jam okazis kantprovo ni la eblecon pro- en Bureso, ni tuj travivis la poni al ili infanan K pozitivan evoluon de la koruso laborritmon. dum tiuj intensaj kvar tagoj da laboro. Dimanĉon matene, la korusanoj malk- Novajn kanto-provojn ni preparas, en Zdravka Lenepveu, ĥorestrino kaj kantis- ovris la tutan preparatan spektaklon, oktobro 2012 kaj Februaro 2013 en Bre- tino, multe helpis al mi. De la komenco dum unu horo kaj duono da spektaklo, tonio kaj en Tuluzo, en novembro 2012 de la staĝo viroj laboris kun mi kaj virinoj la publiko ĝuos pri 12 kantoj, tri hispanaj dum kvar tagoj ni plibonigos enscenigon kun Zdravka. Murielle Védrine piane dancoj kaj prelego. Tiu prelego interpu- kaj kantadon en Bureso. akompanis nin kaj fine de la labortagoj ni nkciita de anekdotoj malkovrigos al la Ni donos al ni eblecojn esti pretaj por kvarvoĉe plenigis la kastelon per hispanaj publiko kontekston kaj naskiĝon de la koncerti en Métabief, Artigues, Bureso, koloroj. mito Karmenjo. Jes ja, ni tenas nian spek- Pluezeko, Mirepoix. Kuraĝemaj amatoraj gekantistoj ! Al ili taklon! Kiel diris nia pianista amikino, Raportis Franjo, korusestrino de Interkant’ ne estis facile ĝuste distingi unu tonon de « vi redonos kulturon al la popolo, tio unu duona tono ! Post tiom da provoj kaj estas la rolo de la klasikaj muzikistoj ».

le monde de l’Espéranto N°582 16 Liro ! Les Nouvelles de Vinilkosmo ost unujara paŭzo en 2011 “La ETERNE ZHOU- Ondo de Esperanto” denove RIMA : MACK P invitas ĉiujn dezirantojn VKKD 111 MAFUILA: partopreni en la tradicia literatura kon- Taglibro de VKKD 110 kurso “Liro”. Ĉi-jare estas proponitaj brutulo Originoj du originalaj kaj du tradukaj branĉoj : 1. Originala prozo 2. Originala poezio uite à un premier album solo hou-Mack Mafuila, déjà 3. Traduko el la angla: “The man who en espéranto, Samideano discrètement présent dans nos would manage” de Jerome K. Jerome 4. S (VKKD101) eterne Rima Z bacs avec le groupe FreeMa- Traduko el la rusa: “Beglec” de Anton récidive en force avec ce nouveau CD, gniZhou sur la VK-Kompil II publiée Ĉeĥov résolument axé vers le Hip Hop, voire en 1996, nous offre enfin son premier Legu pli rete: http://sezo- le R&B et plus varié en thèmes que le album entièrement en espéranto. noj.ru/2012/07/liro-2012 précédent. Si Zhou-Mack en est à sa première [La Balta Ondo] Comme l’indique le titre, Taglibro de oeuvre complètement dédiée à la langue brutulo (Agenda d’une brute), l’album universelle, c’est très loin d’être un décrit surtout un mode de vie agressif, débutant, comptant parmi ses expérien- dans le style «gangsta», la réalité du ces musicales des associations avec des milieu et les règles des gangsters en étant noms comme Chico Freeman, Archie la trame sombre avec des titres évoca- Shepp ou Ravy Magnifique et une Un nouveau teurs comme «Estro» (Le chef), «Movu fructueuse tranche de vie avec le groupe la pakaĵon» (Remue le paquet), ou La Fève. Son premier contact avec l’es- «Pulvormuziko»(Musique en poudre). péranto remonte aussi à son enfance, ce livre bilingue Le message global n’est pas pour autant langage ayant été intégré dans la tradition vec plaisir, je vous informe de qu’une apologie de la barbarie sociale, de sa famille de seize enfants au même l’édition de mon nouveau livre mais aussi une approche plus optimiste titre que la musique, déjà omniprésente A « L’Épreuve - La Elprovado» de la vie. Eterne Rima, bien qu’origi- lorsqu’il n’était encore qu’un garçonnet. ISBN 978-2-7483-8436-9. Vous pouvez naire de Pologne, vit au Japon où la De sa ville de naissance, Kimpese au vous le procurer dans les librairies. catastrophe nucléaire provoquée par le Zaïre, jusqu’en Europe, passant par les Pourquoi ce livre espéranto-français ? grand tremblement de terre qui a secoué Pays-Bas, la Belgique, la France et de Nous savons qu’environ 30 000 livres le pays l’a particulièrement touché et nombreuses expériences, aussi bien sur en Espéranto sont déposés au Musée c’est à travers les paroles de chansons, le plan humain qu’artistique, le parcours National de Vienne en Autriche. Parce à la fois sérieuses et poétiques, comme de Zhou-Mack vers une vision assez que seuls les espérantophones peuvent «Trankvila estu Tero» (Que la Terre personnelle de la vie n’a pas manqué les lire, ajouter de nouveaux livres à ce soit tranquille) et «Por pli bona mondo» de lui inspirer une façon cosmopolite et stock nous aidera peu à faire connaître (Pour un monde meilleur) avec Jonny M métissée de composer et de jouer. Zhou- notre langue. Si ces livres étaient bilin- en invité, qu’il l’exprime, sans oublier Mack considère d’abord la musique gues, ils seraient bien plus efficaces pour «Tokio» (Tokyo) qui décrit les charmes comme une liberté. remplir cette mission. de la métropole japonaise, intactes mal- A travers une symbiose des rythmes du Je suis certain que ce sera un bon moyen gré ces tristes événements. sud et du nord, un condensé de bonnes pour faire connaître l’Esperanto. À Cet album, long et dense, est aussi une vibrations, Originoj est le fruit d’un condition que les livres et journaux collaboration avec Platano (Ni reprezen- travail de plusieurs années avec une édités soient disponibles dans les librai- tas), Tone (Vivo sen rimo) et Jonny M multitude de collaborateurs de tous ries, les non-espérantophones pourront (Por pli bona mondo), des noms doréna- horizons et qui, comme son nom l’indi- les découvrir, s’y intéresser et par suite vant indissociables du Hip Hop produit que, vous mènera aux origines de cette adhérer à nos associations. Nous gagne- en espéranto. musique éclectique, chaleureuse et haute rons de nouvelles forces... Un sang Pour en savoir plus, écouter un extrait ou en couleur. nouveau viendra revitaliser nos rangs commander en ligne : Pour en savoir plus, écouter un qui ont besoin de nouveaux adhérents et http://www.vinilkosmo. extrait ou commander en ligne : de nouvelles idées... com http://www.vinilkosmo. Roger Condon com//?disc=vkkd110&lng=f

N°582 le monde de l’Espéranto 17 La - tre supraĵaj - impresoj de partopreninto en la karavano de Espéranto-France al Vjetnamio kaj al la Universala Kongreso en Hanojo

spéranto-France organizis de la Franca Hospitalo de Hanojo. Tie organizantoj proponis tre komfortajn turisman karavanon, de la mi estis tre bone, kompetente kaj dili- tristelajn hotelojn, taŭge klimatizatajn, E 18-a de julio ĝis la 7-a de gente flegata de kuracistoj scipovantaj kun akceptantoj kaj servistoj ege afablaj, aŭgusto 2012, en Vjetnamio (Ho-Ĉi- la francan kaj de flegistinoj afablaj kaj ridetemaj kaj servemaj. Minh-Urbo [Sajgono], Hué, Hanojo) kaj ridetantaj... Kaj inter kiuj kelkaj scipovis En la restoracioj – ĉu antaŭprogramitaj en Kamboĝo (Angkor). Tio inkluzivis la la francan. de la organizantoj, ĉu pli modestaj apud partoprenon en la Universala Kongreso la kongresejo – mia kompleta perdo de de Hanojo (de la 28-a de Julio ĝis la 4-a Dum nia turisma vojaĝo apetito ne ebligis, ke mi taŭge taksos la de aŭgusto). kvaliton de la manĝaĵoj. Sed la observo La karavano estis tre bone organizita de ni vizitis tre interesajn de miaj samtablanoj kaj de ties reagoj kaj « La Maison de l’Indochine » kaj surloke lokojn komentoj certigis al mi, ke la manĝaĵoj gvidata de lokaj ĉiĉeronoj tre kompeten- estas bone prezentitaj, ĉiam tre bongustaj taj kaj simpatiaj. Ĉie la pejzaĝoj estis verdaj kaj akvecaj kaj ĉiam (tro) abundaj. Partoprenis 27 gekaravananoj sub la (riveroj, lagoj, rizejoj kun dissemitaj Multajn famajn pejzaĝojn, monumentojn, gvidado de Didier Janot, estrarano de tomboj meze de la rizo!). Ĉie svarmas muzeojn kaj metiejojn ni povis viziti kaj Espéranto-France. Ĉiuj estis tre agrablaj abunda popolo, ĉu duondronanta en la admiri, kiuj naskis miajn revojn. Cetere kaj simpatiaj. akvo de la rizejoj, ĉu duonkuranta – piede tiuj admirindaĵoj estas amplekse kaj Ili estis ankaŭ tre helpemaj al mia edzino aŭ sur motorcikloj – kun nekredeble detale priskribitaj en diversaj gvidlibroj Francine kaj al mi mem ĉar mi ja ofte pezaj kaj spacorabaj amasoj da varoj, kaj prospektoj. Persone, dum niaj eks- bezonis helpon... Mi ja estis malsana iloj, nutraĵoj kaj eventuale... infanoj ! kursoj kaj la klarigoj de niaj gvidistoj, dum la tuta vojaĝo kaj fine devis restadi Ni fakte estis surprizitaj en la urboj de mi notas nenion, mi tiel konservas en en la Franca Hospitalo de Hanojo dum la la nombro kaj de la denseco de rotoj de mia cerbo kaj en mia koro nur tion, kio fina duono de la daŭro de la kongreso !... centoj (eble da miloj...) da motorcikloj, profunde impresis min, miajn sensojn Mi tamen ne parolos al vi pri mia granda kiuj fluas sur la stratoj, ofte misatentante kaj miajn sentojn. sperto – fontanta el mia persista dia- la trafiklumojn. reo – pri la diverseco de la Vjetnamiaj Ni estis ankaŭ surprizitaj en la urboj de En Vjetnamio necesejoj kaj pri la diverseco de ties la nombro de elektraj, telefonaj, diversaj postaĵpurigiloj – jen banalaj paperfolioj, dratoj kunligitaj kaj senorde pendantaj Ni vizitis en Sajgono atelieron de lakaĵoj. jen efikaj akvoŝprucigiloj. laŭlonge de la trotuaroj. Ni admiris la artecon kaj la lertecon de Mi ankaŭ ne parolos al vi pri la organizo Ni vizitis plurajn stratbazarojn kaj la geartistoj, kiuj kapablis aranĝi diver- subtegmente ŝirmitajn sajn materialojn sur la lakaĵoj, por naski bazarojn kaj ankaŭ boat- belajn bildojn. bazarojn laŭ la bordo de Ni vizitis multajn templojn kaj pagodojn, riveroj. Oni trovas sur en kiuj ni povis spiri la parfumon de la tiuj bazaroj ĉiuspecajn incenso kaj mire admiri la riĉecon de la varojn, manĝaĵojn, fruk- statuoj, la fervoron de la preĝantoj... Kaj tojn, ktp. la aktivadon de la bonzoj ! Sur la aleoj de tiuj baza- Ni trapromenis, piede aŭ surboate, baza- roj – kaj cetere ie ajn sur rojn, en kiuj amasiĝas manĝaĵoj, fruktoj, la trotuaroj – sidas sur vestaĵoj kaj ĉiuspecaj varoj multkoloraj siaj piedoj gecivitanoj, kaj multodoraj allogantaj la svarmantajn kiuj preparas, kuiras promenantojn. kaj manĝas rizon kaj Ni amuze kaj agrable vagadis, transpor- legomojn en bovloj per tate sur la stratoj per individuaj taksibi- manĝbastonetoj kaj per cikloj kaj sur la riveroj per porgrupaj la fingroj... boatoj. Sed, por ni turistoj, la Ni krozadis sur la Halong-golfo per le monde de l’Espéranto N°582 18 kongresa temo « Esperanto : ponto al paco, amikeco kaj disvolviĝo ». Sed bedaŭrinde mi ne povis partopreni la finan konkludan debaton. Fine mi ĉeestis ankaŭ la kunsidon, dum kiu niaj eminentaj akademianoj respon- dis al interesaj semantikaj demandoj. Dum la longdaŭra aviada reveno de Hanojo al Roissy mi rememoris pri mia cerbriĉiga vojaĝo. Kaj mi denove admire pensis pri la vigleco kaj la dinamismo de la vjetnama popolo. Mi repripensis, ke tiu komunisma ŝtato iom post iom rezignas la kolektivigan sistemon, la kolĥozojn kaj koope- rativojn de la kamparo kaj tiel plibonigas sian luksa hotelŝipo, sur kiu ni tranoktis. Ni produktadon. tiel admiris la belegan pejzaĝon de rokoj, Mi memorante ankaŭ rifoj kaj klifoj ŝprucantaj el la maro. Kaj iom miras, ni vizitis la internon de kaverno en klifo. ke en tiu Admirinde ! Ne forgeseble ! komunisma reĝimo la En Kamboĝo infanoj devas pagi Ni vizitis la templojn de Angkor, la kaj teksado de belegaj vestaĵoj, kiuj siajn studojn ekde la bazaj renovigatajn gigantajn monumentojn. allogis kelkiujn el niaj karavananinoj. elementaj lernejoj. Kaj ke ne Kaj la ruinojn invadatajn de la radikoj El la kongreso mi povis partopreni nur tri ekzistas sufiĉa specifa socia kaj trunkoj de arboj. tagojn kaj mi do ne kapablas fari kompe- asekuro. Ja el la salajroj la Ni vizitis ankaŭ la « Domon de la odo- tentajn komentojn. patronoj pagas 12% kaj la roj ». Estis entute 900 partoprenantoj kaj salajratoj 3% por la malsa- Kaj ni povis spekti, dum nia lasta estis evidenta plezuro revidi fidelajn noj kaj la emeriteco ! vespermanĝo belajn lokajn dancojn. geamikojn. Estis multaj reklamoj pri la Sed jen finiĝas la vojaĝo kaj Ni vizitis ankaŭ silkfarejon, de la silkver- kongreso sur la stratoj. Kaj ĉeestis multaj miaj cerbumadoj. moj sur siaj specifaj arboj ĝis la ŝpinado Vjetnamaj freŝbakitaj esperantistinoj, Claude LONGUE-EPEE (KN kiuj montriĝis tre helpemaj kaj afablaj. 422) Malgraŭ mia tro mallonga kongre- Aŭgusto 2012 sumado, mi tamen ĉeestis – krom la tradicia kaj ĉiam same emociiga solena malfermo kaj krom la bela nacia ves- pero – plurajn interesajn prelegojn de la « Kleriga Lundo » kaj de la « Internacia Kongresa Universitato ». Kadre de tio, mi tre aprezis la diraĵojn de Stefan MacGill pri la « Vortŝercado en Esperanto ». Tio rememorigis al mi la jarojn 1950-ajn, kiam mi estis studento en Parizo kaj fidele ĉiumerkreda ĉeestanto de la kabaredo de « La Tri Koboldoj » de Raymond Schwartz kun liaj ĉiam renovi- gitaj ŝercoj kaj vortludoj ! Mi partoprenis ankaŭ la debatojn pri la

N°582 le monde de l’Espéranto 19