De plek waar je wilt zijn!

Gebiedsagenda voor de -West/Spuimonding De aanpak: 2016 en verder Deze Gebiedsagenda kwam tot stand in opdracht van en in overleg met Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW), gemeente , Wereld Natuur Fonds en Havenbedrijf . De door de gemeenteraad van Korendijk op 16 februari 2016 bekrachtigde versie kan worden opgevraagd bij SOHW en bij gemeente Korendijk.

© Mei 2016. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, zonder voorafgaande toestemming van de betrokken organisaties. De plek waar je wilt zijn!

Gebiedsagenda voor de Hoeksche Waard-West/Spuimonding De aanpak: 2016 en verder

Inhoud

Hoofdstuk 1

4 Achtergrond, aanleiding en doel van de projecten

Hoofdstuk 2

10 Impulsen - economie, ecologie en leefbaarheid

Hoofdstuk 3

14 Schets van de toekomst

Hoofdstuk 4

18 Waardenketens en startmotoren

Hoofdstuk 5

28 Organisatie en vervolg

Hoofdstuk 6

32 Programma en tijdlijn

Hoofdstuk 7

34 Communicatie

3 Hoofdstuk 1 Achtergrond, aanleiding en doel van de projecten

et westelijke deel van de Hoeksche Waard heeft twee belangrijke kenmer- Hken. Een ervan is het eeuwenoude bin- nendijkse cultuurlandschap met voormalige getijdenkreken. De uitgestrekte buitendijkse oevers van het en de Spuimonding vormen het tweede kenmerk. Beide zijn bijzon- dere werelden-op-zich met veel ecologische en economische mogelijkheden.

Impulsen het initiatief tot deze Gebiedsagenda. Verbinden we deze gebieden met elkaar, dan SOHW realiseert hiermee delen van het ontstaan er belangrijke kansen. Hiervoor moet Uitvoeringsprogramma SOHW 2015-2018 voor de worden geïnvesteerd in natuur en landschap Hoeksche Waard. Gemeente Korendijk heeft tot zodat de beleving van rust en stilte en het mooie dusver gekozen voor een faciliterende rol en ziet landschap meer recreanten gaan aantrekken. nieuwe energie en initiatieven ontstaan om de Tegenover die investering staat winst in de vorm leefbaarheid te bevorderen. Vanuit hun gezamen- van nieuwe banen en behoud van voorzieningen lijk ambitie ‘open haven in een natuurlijke delta’ en leefbaarheid. Een win-winsituatie die we met spelen Wereld Natuur Fonds en Havenbedrijf elkaar kunnen bereiken en die ervoor zorgt dat de Rotterdam een ondersteunende en faciliterende Hoeksche Waard dé plek wordt waar je wilt zijn! rol. Dit leidt tot meer kansen voor economi- sche ontwikkeling maar ook tot een intergetij- Kansen benutten dengebied met een vitale delta voor trekvis en SOHW, gemeente Korendijk, Wereld Natuur zoetwatervoorziening. De potentie daarvoor Fonds en Havenbedrijf Rotterdam namen is rond Spuimonding aanwezig. De betrokken

4 organisaties willen de kansen in het gebied De aanpak benutten door projecten in gang te zetten samen Tijdens drie goedbezochte rondetafelbijeen- met inwoners, grondeigenaren en overheden. komsten op 16-12-2014, 03-03-2015 en 04-11-2015 De Gebiedsagenda is dan ook voortgekomen uit brainstormden ondernemers, bewoners en andere overleg en samenwerking met organisaties en vertegenwoordigers van de initiatiefnemers over ondernemers in het gebied. de toekomst van het gebied. Doel was vooral het uitwerken van de waardenketens en het oplossen De Gebiedsagenda is geen formeel document in van knelpunten. De Ondernemerskring Korendijk de zin van de Omgevingswet. Voor de individu- organiseerde op 2 juli 2015 een drukbezochte ele projecten die eruit voortkomen, gelden dan bijeenkomst waar de energie van afspatte. Het ook de gebruikelijke wettelijke procedures. Denk is duidelijk dat er niet alleen veel enthousiasme daarbij aan een bestemmingsplan dat moet is, maar ook de wil om juist nú initiatieven te worden aangepast of vastgesteld. Zo is zorgvul- realiseren. digheid gewaarborgd en heeft de gemeenteraad het laatste woord. Ook het Planbureau voor de Leefomgeving en de TU Delft brachten hun kennis en kundigheid Aanleiding voor de gebiedsagenda is een aan- in. Samen zetten zij zich in voor een gezonde besteding die in 2013 door SOHW werd uitge- delta met een dynamisch ecosysteem en een schreven. Doel daarvan was de vitaliteit van bloeiende haven. Beide organisaties hebben het gebied nieuw leven in te blazen, want er dan ook belangrijke contacten op de gebieden zijn aanwijzingen dat juist die vitaliteit onder beleid, onderzoek en onderwijs en veel ervaring druk staat. Vanuit SOHW werd iedereen die met vergelijkbare omgevingsprojecten. woont of werkt in de Hoeksche Waard uitge- daagd om ideeën en projecten te presenteren Op 26 mei en 15 september 2015 is de gemeen- voor de ontwikkeling en vitalisering van het teraad van Korendijk geïnformeerd over de gebied. De oproep leverde meer dan veertig, plannen en ook met het college van B&W van vooral particuliere, initiatieven op: zeer diverse Korendijk is overlegd. Bewoners worden in de ideeën en investeringsmogelijkheden variërend eerste helft van 2016 uitgenodigd voor een infor- van enkele tonnen tot vele miljoenen euro’s. De matieve bijeenkomst. meest kansrijke initiatieven zijn in 2014 uitge- werkt en verzameld in het Werkboek Hoeksche Op 17 februari 2016 werd de Gebiedsagenda Waardenmakerij.1 Daarbij vormen ‘waardenke- bekrachtigd door de gemeenteraad van tens’ de economische verbindingen die ervoor Korendijk. De raad is het er unaniem mee eens zorgen dat de verschillende initiatieven met dat de gekozen werkwijze het mogelijk maakt om elkaar samen sterker staan en meer impact heb- de leefbaarheid en de economische vitaliteit te ben (zie hoofdstuk 4). stimuleren, terwijl de natuur- en cultuurhistori- sche waarden van het gebied behouden blijven. Waardenketens worden gevormd door groepen De raad vindt onder meer dat de ‘rode loper’ initiatieven die elkaar versterken. De initiatieven moet worden uitgelegd voor particuliere initiatie- hebben een specifieke bedrijfswaarde, soci- ven in het gebied. De kaders die het college van ale waarde, economische waarde of gebieds- B&W meekreeg voor wat betreft de uitvoering, waarde. Uitgangspunt is dat ‘publiek geld’ slim worden gebruikt bij de toetsing van concrete wordt gekoppeld aan ‘privaat’ geld. Met andere plannen die vervolgens aan de raad moeten wor- woorden: er is sprake van investering door den voorgelegd. de overheid en door andere organisaties en ondernemers.

5 Tien jaar! kracht van de zuidrand van de Hoeksche Waard. Er is veel enthousiasme, energie en de wil om Bovendien is dit gebied een sleutel voor de de initiatieven in het gebied te (helpen) realise- ontwikkeling van het Haringvliet, dat ecolo- ren. Bestuurlijk is de tijd rijp en er zijn financie- gisch gezien internationaal van groot belang is. ringsmogelijkheden, waaronder subsidies. Deze Uitgangspunt is dat de initiatieven tussen 2016 Gebiedsagenda is gericht op de Hoeksche Waard- en 2026 worden gerealiseerd. De uitvoering van West / Spuimonding omdat dit gebied alles in de eerste initiatieven begint al in 2016. Een aantal zich heeft om bij te dragen aan de economische projecten wordt daarbij gezien als ‘startmotor’.

6 Doel van de projecten Elk project heeft zijn eigen belangen en doelen. De kracht zit echter in het uitvoeren van álle projecten, waardoor ze elkaar in waardenketens versterken en de volgende, algemene, doelen worden bereikt: • de dorpen versterken hun aantrekkingskracht om er te wonen, te werken en te verblijven • dat gebeurt op een voor de Hoeksche Waard herkenbare, karakteristieke manier die onder meer vraagt om aandacht voor de beleving van rust en ruimte • het landelijke gebied wordt beter bereikbaar en gastvrijer, waardoor het vitaler wordt • er komt meer toegankelijke natuur, zowel bin- nendijks (kreken, akkerranden) als buitendijks (getijdennatuur, landschap en recreatie langs Haringvliet en ) • agrariërs zien hun zoetwatervoorziening veilig- gesteld, waardoor het productievermogen op peil blijft • het niveau van de voorzieningen stijgt en verschillende sectoren – zoals de zorgsector – groeien.

De projecten uit de Gebiedsagenda worden inge- bracht in de Landschapstafel Haringvliet.2 Hier worden financiële afspraken vastgesteld over investeringen rond biodiversiteit en recreatie tussen provincie Zuid-Holland en de regio’s in de komende jaren.

7 Projecten uit het Werkboek kansrijke initiatieven uit het werkboek Hoeksche Het Werkboek Hoeksche Waardenmakerij geeft Waardenmakerij. van een aantal projecten in de Hoeksche Waard aan dat ze niet alleen toonaangevend en kansrijk Nieuwe projecten zijn, maar ook op relatief korte termijn te realise- Na gesprekken met initiatiefnemers en bewoners ren. Op de Projectenkaart Gebiedsontwikkeling uit het gebied – onder meer tijdens de rondeta- Hoeksche Waard-West (blz. 9) en in het felbijeenkomsten – is de lijst uitgebreid met nog Uitvoeringsprogramma (blz. 32/33) zijn de meer, inmiddels uitgewerkte initiatieven. Meer deelprojecten vermeld, die voortkomen uit de hierover in hoofdstuk 6.

Kansrijke projecten en betrokken partijen uit het Werkboek (in alfabetische volgorde)

• Bas Ampt • Charterschip de Zeeland • Coöperatie Collectief Hoeksche Waard Werkboek • De Bruijne / Windlocatie 50 • Dorpsverenigingen / belangenverenigingen: Hoeksche Waardenmakerij - D10 - - Dorpsbelang Zuid-Beijerland - Filopopers - Nieuw-Beijerland - Nieuwendijk - Zuid-Beijerland - Swaneblake - • Firma Zeelenberg • Fort Buitensluis • Freek en Marleen Ampt • Gemeente Korendijk • Havenbedrijf Rotterdam economische kracht • Hoekschewaards Landschap • Jachthaven De Hitsert vanuit de zuidrand • Landgoed Delta Hoeve • LTO • Ministerie van Infrastructuur en Milieu • Natuurmonumenten • Ondernemerskring Korendijk augustus 2014 • Project Hitsertse Kade 1 • Project Swaneblake • Provincie Zuid-Holland • Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland • Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW) • Waterschap Hollandse Delta • Wereld Natuur Fonds

8 13 Dijkverbetering Spui-oost Werkboek

09 Windlokatie 50 Hoeksche Waardenmakerij Pontje BW-KD 05 Waterfront Goudswaard 02 08 Sluis + inlaat

07 Swaneblake

1B Plan Goudswaard

01 Leenheerenpolder

14 Akkerranden

10 Wandel/fietsroutes

Leenheerengorzenpolder 06

Korendijkse slikken - wandelroute 03

12 Krekenherstelplan Korendijkse slikken - natuurverbetering 04

11 KRW natuurvriendelijke oevers

15 Biomassa - pilot

13 Landgoed Delta economische kracht vanuit de zuidrand 17 Verkeersoplossing

20 Fiets/Wandelroutes

16 Aanlegsteiger 19 Hitserse kade

18 Evenemententerrein augustus1 2014

18 Fort Buitensluis

Schaal ca 1:8.000 ProjectenkaartBron: Hoeksche gebiedsontwikkeling Waard-West, Gebiedsstudie Hoeksche integrale Waard Deltaontwikkeling West Haringvliet/Spuimonding. November 2015, Atelier 1:1. Versie 5_01-12-2015 TU Delft / Atelier 1:1 i.s.m. Werkgroep Hoeksche Waard West

9 Hoofdstuk 2 Impulsen – economie, ecologie en leefbaarheid

e Hoeksche Waard is een succesvol agra- risch gebied, met vruchtbare grond en een Dinnovatieve agrosector. Tegelijkertijd lig- gen in de westelijke gebiedsdelen vergrijzing en bevolkingskrimp op de loer. Hierdoor verdwijnen voorzieningen, moeten (sport)verenigingen fuse- ren en worden de (kerk)gemeenschappen kleiner. Impulsen op het gebied van economie, ecologie en leefbaarheid kunnen dit tij keren.

Economische impulsen investeringseffect te hebben – niet alleen tijdens In een economische studie geeft Blueconomy de ontwikkeling ervan, maar ook in de periode de economische meerwaarde van de projecten daarna. Het directe, maar tijdelijke, effect op uit de Gebiedsagenda weer in de toename van de werkgelegenheid is 372 arbeidsjaren, waar- banen, toeristen en overnachtingen.3 Daarnaast is bij een arbeidsjaar gemiddeld staat voor 1 vol- gekeken naar het economisch profijt van lopende tijdsbaan. Omdat in de praktijk vaak sprake is projecten zoals ‘Tocht naar ’. Ook is van parttimers, gaat het waarschijnlijk om een bekeken wat de projecten uit de Gebiedsagenda groter aantal banen. Daarnaast profiteert de betekenen voor de maatschappelijke voorzienin- regionale economie in Groot Rijnmond van een gen in de Hoeksche Waard. extra impuls van € 36 miljoen. Projecten die op het moment van de rapportage nog niet bekend De rapportage van Blueconomy is gebaseerd op waren, kunnen ook een positief effect hebben op een zogenoemde regionale input-outputana- de economie. lyse. De projecten, met een totale omvang van circa € 104,5 miljoen, blijken een aanzienlijk

10 Blueconomy berekende eerst de nationale effec- de ecologische potentie van de delta en de eco- ten van de investeringen en daarna de regionale, nomische ontwikkelingskansen van de haven in dit geval Groot Rijnmond. Vervolgens werden van Rotterdam elkaar versterken. Tegelijk wor- de financiële effecten en het aantal te verwach- den internationaal vastgestelde doelen behaald ten banen berekend. (Kaderrichtlijn Water en Natura-2000) en een provinciaal natuurnetwerk gerealiseerd.4 Langs Het blijvende positieve effect op de werkgele- het Haringvliet worden getijdenkreken, ruigten, genheid geldt met name voor verblijfsrecreatie: vloedbossen en rietland opnieuw ingericht om 256 verblijfsrecreatie toegevoegde recreatiewo- kwaliteitsverlies (verdroging door de afname van ningen voor korte en lange vakanties, waarvan het getij) te voorkomen. 175 bij Swaneblake, 60 bij Goudswaard, 22 bij Hitsertse kade en 12 bij Delta Hoeve. Dat komt Het verschil tussen eb en vloed varieert vooral doordat onder meer de regionale mid- van circa 30 cm in het Haringvliet tot circa denstand profiteert van de aanzienlijke uitgaven 110 cm bij de Oude Maas. De getijdendyna- die verwacht mogen worden van, volgens de miek langs het Spui komt terug door gebruik berekeningen, zo’n 160.000 recreanten. Bij de te maken van de kleinere Spuigorzen, de berekeningen is uitgegaan van per jaar ongeveer Leenheerengorzenpolder, Swaneblake en de 1,24 miljoen dagtochten met circa € 10,2 miljoen Leenheerenpolder. Zo ontstaat er ruimte voor bestedingen. Hiermee komt het totale blijvende trekvissen zoals de zalm, de zeeforel, de aal en effect van de investeringen op de werkgelegen- trekvogels als brandganzen, steltlopers, eenden, heid uit op 648 arbeidsjaren, en het effect op het goudplevieren en kanoeten. regionaal product van Groot Rijnmond op € 62 miljoen aan toegevoegde waarde. Niet mee- De natuur wordt zó robuust dat een slimme gerekend zijn onder meer de huidige plannen verdeling nodig en mogelijk is. Daarbij wordt voor Tiengemeten en de mogelijke groei van de gedacht aan rustgebieden als belevingsplekken gemiddelde besteding per recreant. en getijdenboardwalks (avontuurlijke wandel- routes). De invloed van het water is goed voor De economische studie maakt niet alleen inzich- bijvoorbeeld de noordse woelmuis en de voor telijk dat projecten elkaar aanvullen en verster- Nederland unieke zandhommel, die al voorkomt ken, maar ook dat ze elkaar kunnen beconcur- op Tiengemeten. reren wanneer ze in hetzelfde marktsegment zitten. Het advies van Blueconomy is dan ook Binnendijks ligt het accent op het plan Argus- te zorgen voor een divers aanbod, maar ook om vlinder en op het Krekenplan, dat voortborduurt naast de dagrecreatie meer verblijfmogelijkhe- op het Vlietproject.5 Hier is het doel het verbete- den voor toeristen te bieden. ren van de visstand (denk aan de terugkeer van de driedoornige stekelbaars en de bittervoorn) Ecologische impulsen en het aantrekkelijk maken van het gebied voor De Gebiedsagenda bevat projecten en initia- vogels die zich ophouden in het rietland en open tieven die bijdragen aan het natuurherstel van water, zoals de grote karekiet, de waterral, de het Haringvliet en het Spui, en van het bin- ijsvogel en de roerdomp. nendijkse gebied waarin de kreken, akkerran- den en loofbossen de hoofdstructuur vormen. Impulsen op het gebied van leefbaarheid Doel is in de buitendijkse gebieden langs het Als we kijken naar bevolkingsgroei en -afname Haringvliet en het Spui de overgangen van land (ofwel ‘krimp’) zien we in de Hoeksche Waard een naar water te versterken en de getijdennatuur bijzondere ontwikkeling waardoor het gebied in te herstellen. Daarmee wordt gewerkt aan een zijn totaliteit wordt gezien als ‘anticipeergebied’. innovatief en duurzaam toekomstbeeld waarin Wanneer er niets verandert, telt de Hoeksche

11 Waard in 2030 in totaal 4% minder inwoners.6 Met name aan de westkant van de Hoeksche Waard heeft de bevolkingsafname nadelige effecten op maatschappelijke voorzieningen, de middenstand, zorgcentra en scholen. De inwoners zijn gemiddeld ouder, en de beroepsbevolking daalt is in 2030 gedaald met 20%. Dat is meer dan het landelijke en regionale gemiddelde.

Er komen ook nu recreanten naar de Hoeksche Waard en op Tiengemeten zijn dat er zelfs elk jaar méér. Ze blijven echter zelden of niet over- nachten, onder meer omdat er te weinig horeca en voor toerisme geschikte verblijfsplekken zijn. Het aantal bedrijven in de agrarische sector zal de komende vijftien jaar afnemen waardoor een derde deel van de boerderijen en agrarische gebouwen leeg komt te staan. De bedrijfsop- pervlakten worden groter want de grond blijft wél in gebruik.

De leefbaarheid van het gebied kan worden bevorderd door de projecten uit de waarden- ketens uit te voeren en daarbij de eigenheid Krimp als opgave KaartTransitie demografie demogra e en en wonen wonenvan de streek (rust en ruimte) voorop te stellen. Uitbreiding van de recreatie-economie kan ech- Voorzieningenpeil Recreatie is een van de programma’s waarmee Hoeksche Waard wil probe- ter ook leiden tot overlast in het buitengebied, Door de bevolkingsafname komen voorzieningen in dorpen als Gouds- ren om de leefbaarheid van het gebied op peil te houden. Meer bezoekers waard en Piershil onder druk te staan. Goudswaard b.v. ging van 22 naar brengen niet alleen meer banen en inkomsten, maar ook mogelijkheden daarom zijn er slimme nieuwe infrastructurenOud Beijerland 8 winkels, Piershil van 24 naar 14 naar 3 winkels; een supermarkt, een om bv. de voorzieningen in de dorpen (zoals winkels) op peil te houden. nodig, zoals vervoer over water, nieuwe paden en (weekend)bakker en een kaaswinkel. Daarom is er in dit onderzoek ook gekeken naar de huidige sociaal-econo- mische ontwikkelingen zoals demografie en woonkwaliteit. Kaart demografiehet gebruik en wonen van elektrische fietsen. Woonkwaliteit Krimp als opgave Transitie demogra e en wonen Uit het onderzoek woonkwaliteit van Buro Louter (2012) blijkt dat het in Demogafische ontwikkelingen Nieuw Beijerland Voorzieningenpeil Hoeksche Waard goed wonen is, in het groenRecreatie nabij de is randstad.een van de programma’sDaarom waarmee Hoeksche Waard Waard wil probe geldt- als ‘anticipeergebied’, d.w.z. dat er tot 2030 een Door de bevolkingsafname komen voorzieningen in dorpen als Gouds- ren om de leefbaarheid van het gebied op peil te houden. Meer bezoekers Bron: Hoeksche Waard- waard en Piershil onderligt druk de te gemiddelde staan. Goudswaard WOZ b.v. z’on ging van15% 22 hogernaar dan landelijk,brengen niet en alleen dit meerverschil banen is en nog inkomsten, maarkrimp ook verwacht mogelijkheden wordt van ongeveer 4%. Voor de gemeente Korendijk ligt Oud Beijerland 8 winkels, Piershil van groter24 naar 14vergeleken naar 3 winkels; met een omringende supermarkt, een gemeenten om in bv. de de voorzieningenregio. in de dorpen (zoals winkels)die krimpop peil te hoger: houden. -14% tot 2030. Deze krimp kan ook mogelijk leegstand tot West, Gebiedsstudie Anticipeergebied (weekend)bakker en eenDe kaaswinkel. woonaantrekkelijkheid van Numansdorp enDaarom Oud- is ener in Zuid-Beijerland dit onderzoek ook gekeken naar degevolg huidige hebben. sociaal-econo - mische ontwikkelingen zoals demografie en woonkwaliteit. Hoeksche Waard: integrale Delta- Woonkwaliteit wordt positief gewaardeerd. Dit zijn ook de kernen met voldoende voor- Goudswaard Piershil -4% bevolking tot 2030 Uit het onderzoek woonkwaliteitzieningen. van Helaas Buro Louter geldt (2012) dit blijktniet dat voor het inPiershil enDemogafische Goudswaard. ontwikkelingen Hier wordt de Vergrijzing - 20% beroepsbevolking tot 2030 ontwikkeling Haringvliet/ Nieuw Beijerland Hoeksche Waard goedwoonaantrekkelijkheid wonen is, in het groen nabij de negatief randstad. Daarom beoordeeld, Hoekschewaarschijnlijk Waard geldt als alsgevolg ‘anticipeergebied’, van d.w.z.Daarnaast dat er tot is2030 er eenook sprake van vergrijzing. De combinatie van ouder wor- ligt de gemiddelde WOZ z’on 15% hoger dan landelijk, en dit verschil is nog krimp verwacht wordt van ongeveer 4%. Voor de gemeente Korendijk ligt Inwoners Korendijk -14% Spuimonding. November de krimp en de terugloop van voorzieningen. dende bevolking (20-28%) en wegtrekkende jongere bevolking (-20% be- Tot 2030 groter vergeleken met omringende gemeenten in de regio. die krimp hoger: -14% tot 2030. Deze krimp kan ook mogelijk leegstand tot Zuidzijde Anticipeergebied De woonaantrekkelijkheid van Numansdorp en Oud- en Zuid-Beijerland gevolg hebben. roepsbevolking tot 2030) maakt dat er in het gebied een bovengemiddelde 2015, Atelier 1:1. Hoeksche Waard: wordt positief gewaardeerd.Conclusies Dit zijn voorook de nieuwekernen met ontwikkelingen voldoende voor- vergrijzing is. Voor deze groep senioren zijn aspecten als voorzieningen, Goudswaard Piershil -4% bevolking tot 2030 zieningen. Helaas geldt dit niet voor Piershil en Goudswaard. Hier wordt de Vergrijzing - 20% beroepsbevolking tot 2030 Nieuwe recreatieve ontwikkelingen, zoals Swaneblake en Goudswaard zorg en aanleunwoningen belangrijk, terwijl deze o.a. door de krimp onder woonaantrekkelijkheid negatief beoordeeld, waarschijnlijk als gevolg van Daarnaast is er ook sprake van vergrijzing. De combinatie van ouder wor- Oudendijk Inwoners Korendijk -14% de krimp en de terugloopbieden van voorzieningen. de mogelijkheid om de gevolgen van krimpdende bevolking op te vangen (20-28%) en en dewegtrekkende jongeredruk bevolking staan. (-20% Men be probeert- de vergrijzing tegen te gaan door opleidingen Tot 2030 Zuidzijde voorzieningen in de dorpen als Piershil en Goudswaardroepsbevolking op tot peil 2030) te maakt houden. dat er in het gebied(dependances) een bovengemiddelde naar het gebied te halen en te investeren in b.v. starterswo- Conclusies voor nieuwe ontwikkelingen vergrijzing is. Voor deze groep senioren zijn aspecten als voorzieningen, Klaaswaal Hierdoor kunnen ze bijdragen aan de leefbaarheid van het gebied. Belang- ningen. Zuid-Beijerland Nieuwe recreatieve ontwikkelingen, zoals Swaneblake en Goudswaard zorg en aanleunwoningen belangrijk, terwijl deze o.a. door de krimp onder Oudendijk bieden de mogelijkheidrijk om is de dat gevolgen er, zeker van krimp voor op de te vangen westpunt en de van het eiland,druk staan. ook Men een probeert bijdrage de vergrijzing wordt tegen te gaan door opleidingen Nieuwendijk voorzieningen in de dorpengeleverd als Piershil aan ende Goudswaard ruimtelijke op peilkwaliteit, te houden. waarmee (dependances) de aantrekkelijkheid naar het gebied van te halen en te investeren in b.v. starterswo- Klaaswaal Hierdoor kunnen ze bijdragenhet gebied aan de een leefbaarheid lift kan van krijgen. het gebied. Daarnaast Belang- blijftningen. bereikbaarheid een belang- Zuid-BeijerlandWOZ +15% = voorzieningen / inwoner rijk is dat er, zeker voor de westpunt van het eiland, ook een bijdrage wordt Nieuwendijk 350.000 ipv 300.00 (landelijk gemiddelde 2015) geleverd aan de ruimtelijkerijke kwaliteit, voorwaarde waarmee voor de aantrekkelijkheid ontwikkeling, van met name voor de westpunt. het gebied een lift kan krijgen. Daarnaast blijft bereikbaarheid een belang- WOZ CromstrijenMiddelsluis +15% = voorzieningen= woonaantrekkelijkheid / inwoner negatief 350.000 ipv 300.00 (landelijk gemiddelde 2015) rijke voorwaarde voor ontwikkeling, met name voor de westpunt. Tiengemeten Hitserse Kade Middelsluis = woonaantrekkelijkheid= woonaantrekkelijkheid negatief positief buro Louter 2012 Tiengemeten Hitserse Kade = woonaantrekkelijkheid positief buro Louter 2012 Numansdorp = 1000 inwoners Numansdorp = 1000 inwoners Gem. Cromstrijen: = krimp -1000 inw. tot 2030 Gem. Cromstrijen: = krimp -1000 inw. tot 2030 -13% bevolking -13% bevolking tot tot 2030 2030 Rapportage ontwerpend onderzoekRapportage Hoeksche ontwerpend Waard onderzoek VERSIE Hoeksche 16-11-2015 Waard VERSIE 16-11-2015 25 25

12 13 Hoofdstuk 3 Schets van de toekomst

eze Gebiedsagenda laat een vernieuwend en duurzaam toekomstbeeld van de DHoeksche Waard-West/Spuimonding zien. De wisselwerking tussen ecologie en economie zorgt voor verbetering van de leefomgeving. Dat economie, ecologie en leefbaarheid elkaar ver- sterken, is zowel uitgangspunt als doel. Belangrijk positief resultaat hiervan is, zowel voor de Hoeksche Waard als voor de regio Rotterdam, de toename van de recreatieve waarde van het gebied. Dat zorgt immers voor een vitale leefom- geving, waarbij het voorzieningenniveau op peil blijft en het aantal inwoners stijgt.

Beter op alle gebieden buitendijks als binnendijks, en voor verdere De vitalisering van de Hoeksche Waard leidt er toename van de landschappelijke kwaliteit van op de lange termijn toe dat jonge gezinnen er het gebied. De zoetwatervoorziening en -berging graag willen wonen en dat werkgelegenheid in de Hoeksche Waard en Rijnmond verbete- en zorg behouden blijven. Daarmee verbetert ren waardoor de agrarische sector zich op hoog meteen de leefbaarheid van het gebied. Ook niveau kan blijven ontwikkelen en de bodem- zorgt de vitalisering voor natuurherstel, zowel vruchtbaarheid op peil blijft. De terugkeer van

14 trekvissen zoals de zalm, de steur en de haring bij de mensen thuis groeit gestaag, waardoor er biedt op termijn zeker ook kansen voor sportvis- steeds meer contact is tussen toeristen en bewo- sers, terwijl sportduikers kunnen genieten van de ners van de Hoeksche Waard. natuur onder water. Aantrekkelijke vakantiewoningen die perfect De Hoeksche Waard in 2020 – een passen in het landschap, zorgen ervoor dat toekomstschets toeristen in 2020 graag een midweek, weekend De Polder Korendijk is in 2020 de kern van een of vakantie in de Hoeksche Waard doorbrengen. vruchtbaar en modern akkerbouwlandschap Denk hierbij aan Swaneblake, Tiengemeten, met bloemrijke akkerranden en prachtige ver- Hitsertse Kade, Landgoed Delta Hoeve, gezichten. Het brede voorland en de historische, Goudswaard en Fort Buitensluis. Ook zorgvoor- maar sterke dijken beschermen de oude polders zieningen staan op het programma. tegen het water. Kreken zoals Beninger, Sandee en Swaneblake zorgen voor zoetwatervoorzie- De avontuurlijke struinroutes en ommetjes door ning vanuit het Haringvliet en de doorvoer van het landschap, dat wordt gedomineerd door de het zoete water naar de . De landbouw werking van eb en vloed, hebben het buiten- innoveert en groeit uit tot grote leverancier van dijkse getijdengebied langs het Spui in 2020 nog hoogwaardige voeding voor de regio en grond- aantrekkelijker gemaakt. Het vaarnetwerk van stoffen en biomassa voor de industrie. Dorpen en naar Rotterdam en Dordrecht is levendig en ademen traditie, rust en verbondenheid uit, de regionale charters varen richting Numansdorp, nieuwbouw is aantrekkelijk en er is voldoende Willemstad, Goeree Overflakkee en Voorne horeca en middenstand. Het netwerk van B&B’s Putten. Door het investeringsprogramma groeit

15 het Nationaal Landschap Hoeksche Waard uit Profiteren van kansen tot een geliefde bestemming voor rustzoekers en Deze Gebiedsagenda laat zien welke potentie de fijnproevers. Het eiland Tiengemeten fungeert Hoeksche Waard-West heeft en waar de kansen hierbij als belangrijk visitekaartje. liggen om van de Hoeksche Waard-West een vitaal en bruisend gebied te maken. Het is tijd Kortom, in 2020 is er in de Hoeksche Waard om die kansen te grijpen! Ze bieden mogelijk- sprake van een vitale leefomgeving, het niveau heden voor de bewoners en ondernemers uit de van de voorzieningen is op peil en het aantal regio, de landbouw en de natuur, en uiteindelijk inwoners neemt niet af maar groeit. De aan- ook voor de bedrijven in de haven. Agrariërs dacht voor natuur en recreatie groeit nog steeds en de industrie profiteren bijvoorbeeld van en dat heeft positieve uitstraling op de regio. afzetmarkten voor hun landbouwproducten. Een groene en toegankelijke leefomgeving is Maar denk vooral ook aan het vooruitzicht te goed voor het vestigingsklimaat in de regio en de wonen, werken of recreëren in een aantrekkelijk haven. Dat is goed voor de lokale werkgelegen- gebied, waar je je verwondert over de prach- heid en economie. tige deltanatuur en het bijzondere binnendijkse cultuurlandschap.

16 17 Hoofdstuk 4 Waardenketens en startmotoren

en waardenketen ontstaat wanneer verschillende initiatiefnemers gezamen- Elijk waarde toevoegen aan een gebied. Bedrijfswaarde, economische waarde en gebiedswaarde vormen de basis, maar er kan ook sprake zijn van bijvoorbeeld sociale of maat- schappelijke waarde. De elkaar versterkende ini- tiatieven in het unieke gebied Hoeksche Waard- West/Spuimonding vormen met elkaar zes waardenketens. Sommige initiatieven zijn aan- gemerkt als ‘startmotor’: deze projecten dienen binnen de waardenketen als voorbeeld en kun- nen het gebied al op korte termijn een belang- rijke impuls geven.

Waardenketen Goudswaard, startmotor om vroegere bebouwing in het hart van het Leenheerenpolder dorp – de hoek van de Westdijk en de Havenkade In Goudswaard komen veel onderdelen van – geschikt te maken als (recreatie)woningen. de Gebiedsagenda samen. Zo wordt in de Daarbij wordt gezocht naar aansluiting bij de Leenheerenpolder gezocht naar mogelijkheden haven met daarbij passende karakteristieke

18 (recreatie)woningen. Ook de haven wordt opge- Voor het overige deel van de Leenheerenpolder knapt en er komen meer mogelijkheden voor geldt dat het doel is om met elkaar te komen tot horeca en recreatie. Als de stallen en andere allesomvattende ontwerpen voor toegankelijke voormalige boerenbehuizingen zijn aangepast, is en bereikbare natuur en het intergetijdenge- de tijd rijp om het noordwestelijke deel van de bied met nieuw leefgebied voor beschermde polder beter bereikbaar te maken. Daar is immers trekvissen. Het beheer en de financiering hier- volop ruimte voor recreatie. De provincie heeft van worden meegenomen in de uitwerking weliswaar de huidige locatie van de Costa del van deze plannen, die gecombineerd kunnen Spui verboden, maar de nieuwe situatie biedt de worden met de door de provincie Zuid-Holland mogelijkheid de Costa te verplaatsen. Door het geplande herinrichting van de natuur in de verbreden van de rivier kan hier een grotere afge- Leenheerengorzenpolder. Vanzelfsprekend is er scheiden zwemplek komen zonder gevaarlijke sprake van nauwe samenwerking met de dorps- stroming en hinder van en voor de scheepvaart. vereniging en de inwoners van het gebied. Dit alles gebeurt in nauwe samenspraak met de provincie Zuid-Holland: de grootste grondeige- De routenetwerken worden verbonden met naar van de Leenheerenpolder, Rijkswaterstaat de Korendijkse Slikken, zodat wandelaars ook en de overige eigenaren in de polder en bewoners van de natuur kunnen genieten zonder last te van Goudswaard. hebben van het geluid van verkeerswegen. De

19 Korendijkse Slikken wordt nieuw leven inge- aan het Spui. Het project Swaneblake omvat een blazen in het kader van het Droomfondsproject recreatiepark met recreatiewoningen en speci- Haringvliet.7 Wanneer het gebied van meer fieke zorgfuncties die voor iedereen beschikbaar kanten bereikbaar is, versterkt dit het recreatieve zijn. Daardoor ontstaat een directe verbinding karakter van Goudswaard. In het kader van de met de kern van Piershil. De initiatiefnemers van Landschapstafel Haringvliet wordt de haalbaar- de Gebiedsagenda stimuleren dat het project heid van een toeristisch fietspontje van en naar Swaneblake door de initiatiefnemers in proce- de Beningerwaard onderzocht. dure wordt gebracht.

De Leenheerenpolder is een groot project, dat Een open verbinding naar het Spui, met dub- vraagt om veel sturing en inzet. De ontwikkeling bele vloeddeuren, moet het dorp Piershil vitaler van het project valt samen met de ontwikkeling maken. De verbinding is het sluitstuk van een van de polder en het buitengebied. Met de aan- oude wens van de dorpsvereniging Swaneblake. koop van de Leenheerenpolder heeft de provincie Het project is uniek omdat het wordt ontwikkeld Zuid-Holland in 2009 voor Goudswaard bepaalde in combinatie met herstel van het intergetij- veranderingen in gang gezet. Dit project zorgt denlandschap. De mogelijkheid van een ver- voor positieve veranderingen voor zowel inwo- binding met de binnendijkse kreken wordt nog ners als bezoekers van het gebied. onderzocht (zie blz. 21). De recreatieve route- structuren, bijvoorbeeld een fietsroute op de Waardenketen Piershil, startmotor dijk, worden verbonden met Nieuw-Beijerland Swaneblake en Goudswaard. Ook wordt gekeken naar de Het gebied tussen Piershil en het Spui wordt mogelijkheden van personenvervoer-over-wa- Swaneblake genoemd. De historische haven van ter met een halte aan het Spui. Swaneblake is Piershil is onderdeel van Swaneblake, net als een ‘banenmotor’ en daarmee een waardevolle de akkers, het havenkanaal en de Zonneweide impuls voor het gebied.

20 Het project ‘Windlocatie 50’ draagt bij aan de Vanzelfsprekend is er sprake van goed overleg duurzaamheidsdoelstellingen van de overheid en tussen de aangrenzende agrarische bedrijven aan het gebiedsfonds van SOHW. Op basis van de en het Waterschap Hollandse Delta. uitkomsten van de ruimtelijke ordeningsproce- dure wordt voor de windmolens een zo gunstig Kreekranden zijn straks beter toegankelijk voor mogelijke opstelling in de bewoonde omgeving recreatie: er kan worden gevaren met kano’s en gekozen. Daarmee wordt rekening gehouden met kleine fluisterboten en er zijn plekken waar de het project recreatiepark Swaneblake en het feit bijzondere moerasnatuur volledig tot zijn recht dat bezoekers daar met name komen om ‘rust’ te komt. In de voormalige getijdenkreken in de beleven. Hoeksche Waard kan iedereen straks genieten van de moerasnatuur. In alle rust is de roerdomp Waardenketen Binnendijkse gebied, start- weer te horen en kunnen de waterral, de ijsvo- motor ‘kreken’ gel en het porseleinhoen worden bewonderd. Onder leiding van het Hoekschewaards Kansen voor vismigratie worden benut: de kre- Landschap wordt een studie gestart naar ken worden waar dat mogelijk is toegankelijk en nieuwe kansen voor de aanvoer en berging aantrekkelijk gemaakt voor trekvissen zoals de van zoet water en versterking van de natuur- aal, de fint en de stekelbaars. lijke zuiveringscapaciteit. De studie sluit aan op de uitvoering van plannen vanuit de Particulieren en organisaties in de Hoeksche Kaderrichtlijn Water (Waterschap Hollandse Waard krijgen de mogelijkheid een groene onder- Delta) en op het eerder uitgevoerde Vlietproject neming op te zetten, waarbij zowel de inwoners (provincie Zuid-Holland). De studie onder- van de Hoeksche Waard als toeristen / recreanten zoekt ook mogelijkheden om in de toekomst baat hebben. zoet water uit het Haringvliet in te nemen en richting de Bernisse te voeren. Dat is goed Waardenketen agrarisch gebied, startmotor voor zowel de industriële processen in de ‘akkerranden’ haven als voor het Waterschap Hollandse De akkerbouw in de Hoeksche Waard is inno- Delta, de landbouw en de drinkwaterbedrijven. vatief en bijzonder productief. Niet voor niets

21 wordt de sector wel de ‘motor van de Hoeksche binnen hun eigen bedrijf. Dat kan bijvoorbeeld Waard’ genoemd. Akkerbouw levert zowel gaan om het toepassen van compost, het ver- voedsel als grondstoffen. Dit fundament van het minderen van bestrijdingsmiddelen, de aanschaf binnendijkse gebied wordt in de toekomst ver- van zonnepanelen of het gebruik van botanische sterkt door verduurzaming (stichting Leeuwerik) soorten in de akkerranden in plaats van exoten. en pilotprojecten rond het gebruik van biomassa voor de bio-based industrie. Coöperatie Collectief Hoeksche Waard 9 stimu- leert agrariërs de randen van hun akkers in te Het binnendijkse gebied wordt in belangrijke zaaien met bloemenmengsels. En dat werkt! De mate gedragen door de landbouw. Om duur- Hoeksche Waard telt inmiddels niet minder dan zame productie verder te stimuleren, werken 500 strekkende kilometers van deze aantrek- de bij Stichting Veldleeuwerik aangesloten kelijke akkerranden. Maar dat kunnen er méér akkerbouwers samen met verwerkende bedrij- worden. Plan is dan ook om nog meer bloemrijke ven.8 Deze akkerbouwers formuleren hun eigen akkerranden in de Hoeksche Waard aan te leggen duurzaamheidsdoelen en zoeken elk jaar weer en een verbinding te maken met de kreken- en tien nieuwe indicatoren voor duurzaamheid dijkstructuren.

22 De binnendijkse kreken worden waar mogelijk toegankelijk voor trekvis. Dit biedt ook kansen voor de beroeps- en de sportvisserij en zorgt voor het behalen van waterkwaliteitsdoelen.

Waardenketen Tiengemeten De ontwikkeling van Tiengemeten heeft de afgelopen jaren veertig voltijdsbanen opgeleverd en dat aantal kan nog verder groeien. In samen- werking met de provincie Zuid-Holland bouwt Natuurmonumenten in 2016 een nieuwe aanleg- steiger bij de Karantijn, waardoor schepen ook aan de oostkant van het eiland kunnen afmeren.

Natuurmonumenten heeft plannen voor het inrichten van een duurzaam festivalterrein op Tiengemeten, met pop-up restaurants en een natuurcamping. Om verkeersoverlast bij de pont naar Tiengemeten zoveel mogelijk te vermij- voor landgoedwonen, een loofbos, biologische den, komt er een nieuw ontsluitingsplan met akkerbouw en recreatieve wandelroutes. een tijdelijke toegangsweg buiten de dorpskern van Nieuwendijk. Ook wordt het parkeerterrein Waardenketen Zuid Beijerland, startmotor uitgebreid. Hitsertse Kade De derde rondetafelbijeenkomst op 5 november Aan de zuidkant van de Hoeksche Waard, wordt 2015 leverde een schat aan extra plannen op. Een bij Nieuwendijk het particuliere landgoed Delta verrassende, op initiatief van enthousiaste, jonge opnieuw ingericht. Hier is voorzien in ruimte dorpsbewoners: het maken van een ‘mountaindi- ke-route’ in een van de vele polderdijken. Tijdens deze rondetafelconferentie zijn ook voorstellen gedaan voor herstel van oude wandelroutes van het dorp naar de waterkant. Deze routes voeren langs het met de seizoenen mee veranderende landschap en dagen uit om regelmatig de wan- delschoenen aan te trekken.

Voor wat betreft de Hitsertse Kade wordt onder meer gedacht aan het opwaarderen van het dagrecreatieterrein, de bouw van ongeveer twaalf recreatiewoningen, ruimte voor horeca, een zwemstrand met extra waterberging, meer parkeergelegenheid en buitengaatse aanlegstei- gers die zorgen voor minder risico op verstoring van de beschermde gebieden in het Natura 2000-gebied. De verenigingsjachthaven De Hitsert is intussen al begonnen met het opknappen van hun jachthaven, waardoor een vitale, robuuste getijdenhaven ontstaat.

23 Artist impression Stroming 24 25 Bereikbaarheid en infrastructuur In de periode mei tot augustus 2015 voerden De Hoeksche Waard-West ligt geïsoleerd en de adviseurs S-tec en Hezelburcht BV een ver- infrastructuur is nauwelijks berekend op een kenning uit naar de financiële haalbaarheid grote toestroom van bezoekers. Ook liggen veel en financieringsmogelijkheden van met name wegen dicht tegen woningen aan waardoor de de projecten in de Hoeksche Waard-West. leefbaarheid in het geding komt. Onderzocht Voor alle waardenketens van de Hoeksche wordt op welke manier de toegankelijkheid Waardenmakerij is een subsidiescan uitgevoerd. over het water en de beleving vanaf het water De conclusie is dat er goede mogelijkheden kan worden verbeterd. Het zeilcharterschip De zijn voor: Zeeland is onlangs begonnen met vaartochten • natuurontwikkeling en er zijn vier Toeristische Overstappunten • recreatie / recreatieve verbindingen (fiets-, (TOP’s) ingericht. Wellicht is het mogelijk de wandel- en vaarroutes, TOP) Waterbus in te zetten om Tiengemeten te berei- • energiebesparende maatregelen (zonnepanelen, ken vanuit Rotterdam, Dordrecht, Willemstad windparken, laadpunten elektrisch vervoer) en Stellendam. De haalbaarheid hiervan wordt • innovatie en verduurzaming agrarische sector in 2016 onderzocht door middel van een pilot • het herstel en toegankelijk maken van monu- vanuit het Droomfondsproject Haringvliet (zie menten. De mogelijkheden zijn in een rapport www.haringvliet.nu). Ook wordt onderzoek opgesomd. gedaan naar strategische parkeervoorzieningen Van projecten die concreet worden, moeten de bij de invalswegen. Hierdoor kan veel drukte op subsidiemogelijkheden per project worden beke- de polderdijken en wegen worden voorkomen. ken. Ook andere financieringsmogelijkheden zijn benoemd, zoals bedrijfssponsoring, aandelen en Financieringskansen streekfonds. Bepaalde projecten uit deze Gebiedsagenda De meest kansrijke – Europese – subsidies heb- worden ingebracht in de Landschapstafel ben als uitgangspunt dat een ontwikkeling Haringvliet. Het gaat daarbij om investeringen kansrijk wordt geacht wanneer sprake is van een die bijdragen aan recreatie en biodiversiteit plus combinatie van intergetijdennatuur en zoet water een bijdrage aan de uitvoeringsorganisatie. natuur (de zogenoemde groenblauwe ader

26 27 Hoofdstuk 5 Organisatie en vervolg

et uitvoeringsprogramma is een dynamisch onderdeel van deze Gebieds- Hagenda. Het programma is opgesteld op basis van gesprekken van de initiatiefnemers met belangenorganisaties, bewoners, ondernemers, financiers en overheden. Tijdens deze overleggen kwam ook de organisatievorm aan de orde en is besproken welke onderzoeken, afspraken en acties nodig zijn om vanuit een gezamenlijke aanpak de Hoeksche Waard de nodige en gewenste impuls te geven.

Wat vooraf ging op de oproep. Bestuurlijk zijn destijds ook al het Meer dan veertig particuliere initiatiefnemers Waterschap Hollandse Delta, gemeente Korendijk, reageerden in 2014 op de vraag van de Hoeksche de provincie Zuid-Holland en de dorpsvereni- Waardenmakerij (SOHW) om hun projecten aan te gingen en/of belangenverenigingen uit Nieuw- dragen. Dit waren onder meer ondernemers van- Beijerland, Piershil, Goudswaard, Nieuwendijk en uit het project Swaneblake en firma Zeelenberg, Zuid-Beijerland betrokken. Windlocatie 50, Landgoed Delta Hoeve, onder- nemers vanuit de ondernemerskring Korendijk Om de projecten in gezamenlijkheid een impuls en de lokale agrariërs. Ook Hoekschewaards te geven, besloten SOHW, gemeente Korendijk, Landschap, Natuurmonumenten, Havenbedrijf Wereld Natuur Fonds en Havenbedrijf een regel- Rotterdam en Wereld Natuur Fonds reageerden matig overleg te starten. Het eerste overleg vond

28 plaats begin 2014 en daarna met een regelmaat De uitvoeringsorganisatie van circa eens per maand. Eind november 2015 Alle bij de Gebiedsagenda betrokkenen zijn het had de projectgroep onder meer drie ronde tafel- er over eens dat een overkoepelende organisa- bijeenkomsten georganiseerd en nader onder- tie nodig is, die slagvaardig kan handelen. Deze zoek uitgevoerd.10 Daarbij zijn nog meer partijen ‘uitvoeringsorganisatie’ richt zich op versnelling betrokken geraakt. van de uitvoering van de projecten en bewaakt hun onderlinge samenhang. Trefwoorden zijn: Tijdens de rondetafelbijeenkomst op 5 novem- versnellend, overkoepelend en bindend, terwijl ber 2015 is ook het thema ‘proces en organisa- gezamenlijkheid, het totaalbelang van het gebied tie’ besproken. Het resultaat van de discussie en het creëren van draagvlak de leidraad vormen. leidde onder meer tot een voorstel voor de De uitvoeringsorganisatie onderhoudt de nodige samenstelling van de uitvoeringsorganisatie. (bestuurlijke) contacten en zorgt ervoor dat deze contacten strategisch worden ingezet.

29 Een projectgroep voert de overkoepelende pro- De besluiten van de uitvoeringsorganisatie wor- jecten uit en bewaakt en ondersteunt de uitvoe- den genomen in de stuurgroep. De projectgroep ring van (deel)projecten. Een stuurgroep bewaakt werkt in opdracht van de stuurgroep en heeft de voortgang en de communicatie en neemt mandaat voor gezamenlijk uit te voeren werk- besluiten. Betrokkenen en geïnteresseerden zaamheden zoals het aanvragen van subsidies, worden georganiseerd in een klankbordgroep die communicatie en externe onderzoeken. Alle regelmatig bij elkaar komt. Deze bijeenkomsten betrokken organisaties en overheden kennen hun zijn informatief, toetsend en vooral gericht op eigen besluitvormingstrajecten en de projecten input. In dit stadium wordt vooralsnog uitgegaan houden hun eigen interne en externe besluitvor- van twee klankbordgroepen: ‘ondernemers en ming. De werkzaamheden van de projectorga- economie’ en ‘natuur en recreatie’. nisatie zijn daarin alleen ondersteunend. Zo zal Communicatie krijgt aparte (professionele) aan- de gemeente een eigen toetsing uitvoeren van dacht. Hiervoor moeten middelen beschikbaar milieu- en ruimtelijke ordeningsaspecten. En worden gesteld. projecteigenaren toetsen zelf de financiële haal- baarheid (business cases).

Tijd en budget Projectgroep Communicatie De projectgroep heeft een inschatting gemaakt van de hoeveelheid tijd die nodig is om het

Stuurgroep project in de eerste helft van 2016 te kunnen voortzetten, uitgaande van de huidige ambities. Hiervoor blijken driehonderd werkdagen nodig, Klankbordgroep waarvan er honderd bestaan uit zogenoemde interne uren. De organisaties die zijn betrokken bij het voortraject (Havenbedrijf, Wereld Natuur Stuurgroep Fonds, SOHW en gemeente Korendijk, met SOHW SOHW en gemeente Korendijk als ambtelijke trekker, met vertegenwoordigers in de projectgroep, zijn bereid die honderd dagen Project- of regiegroep interne uren beschikbaar te stellen. Om versnel- SOHW (vz), Gemeente Korendijk, ling van de individuele projecten en de samen- Wereld Natuur Fonds, Havenbedrijf werking te bereiken, verwacht de projectgroep

30 dat de inspanning van de klankbordgroepleden De projectgroep maakte een budgetinschatting bestaat uit circa tweehonderd werkdagen uit het voor het jaar 2016, compleet met werkbudget gebied. Deze dagen worden ingezet in de projec- voor (extern) projectmanagement, subsidieaan- ten maar kunnen ook worden gebruikt om de vragen, second opinions en de nodige onder- projectorganisatie te ondersteunen. zoeken op het gebied van economie, ecologie en bereikbaarheid. Subsidies kunnen het werk- budget vergroten waardoor sneller en met meer diepgang en slagkracht gewerkt kan worden.

Vervolg: het uitvoeringsprogramma Met input van de deelnemers aan de ronde- tafelbijeenkomsten heeft de projectgroep een inventarisatie opgesteld van de meest kansrijke initiatieven en de activiteiten en onderzoeken die hiervoor nodig zijn. Met deze initiatieven als vertrekpunt stelt de projectgroep een programma op, compleet met gedetailleerde planning en aanpak.

31 Hoofdstuk 6 Programma en tijdlijn

e uitwerking van het uitvoerings- programma is op dit moment indicatief. DVan sommige projecten is nog niet dui- delijk, of nog niet zeker, wie de trekker wordt. De kolom ‘benodigd procesgeld’ verwijst naar verwachte inzet van de uitvoeringsorganisatie. De kolom ‘cofinanciering UPG’ verwijst naar een conceptaanvraag in het kader van de bestuurlijke tafel Haringvliet. De nummers corresponderen met de Projectenkaart op blz. 9.

32 Deelprojecten met Betrokkenen / initiatiefnemers Co-financiering Uitvoerings- Voorbereiding of Waarden-keten startmotor Activiteit (cursief = vastgesteld) Proces-geld nodig programma Groen uitvoering

1 Leenheerenpolder Goudswaard (startmotor) Studie naar verwerving Wereld Natuur Fonds, Korendijk, SOHW, provincie Zuid-Holland X 2016 Scenarioplan verplaatsing Wereld Natuur Fonds, Korendijk, SOHW, provincie Zuid-Holland, boerderij F. en M. Ampt F. en M. Ampt X 2016 Programma van Eisen en Gemeente Korendijk, SOHW, Havenbedrijf en Wereld Natuur Inrichtingsschets Fonds, PZH, Zeelenberg, B. Ampt X X 2016

2 Opknappen haventje, strand, Planuitwerking B. Ampt, gemeente Korendijk, PZH, SOHW, e.a 2016 gedenkbos, boerengolf X X Uitwerking plan wandelroutes 3 Korendijkse Slikken en natuurherstel Natuumonumenten, Droomfondsproject Haringvliet X 2016-2018 80 ha bestaande natuurver- 4 Korendijkse Slikken betering Natuurmonumenten, Droomfondsproject Haringvliet X 2016-2018 5 Pontje Beningerwaard- Korendijk Realisatie voet en fietsveer SOHW/gemeente , Wereld Natuur Fonds X X 2016 Herinrichting N2000/ 6 Leenheerengorzenpolder deltanatuur Provincie Zuid-Holland, gemeente Korendijk 2016 7 Swaneblake (startmotor) Inrichtingsplan met RO- pro- Piershil haalbaarheidsstudie cedure Cure Investments, Grontmij 2016

Verbinding met dorp en kreken Cure investments, Grontmij X 2018

8 Sluis en waterinlaat Ontwerp sluis c.q. waterinlaat Cure investments, Grontmij, WSHD X 2018

9 Windlocatie 50 Provinciaal Inpassingsplan Provincie Zuid-Holland 2016

Plan MER De Bruijn / Provincie Zuid-Holland 2016

10 Wandel- en fietsroutes Aansluiten op omgeving Gemeente Korendijk, provincie Zuid-Holland X 2017

Binnendijks 11 Piershilse Gat KRW-maatregelen WSHD 2016

12 Krekenherstelplan 2016-2020 (startmotor) Integrale visie incl. vislocaties HWL, SOHW, WSHD, Havenbedrijf en Wereld Natuur Fonds X

13 Landgoed Delta Realisatie Landgoed Delta ? nog niet bekend

Agrarisch 14 Akkerranden (startmotor) Verdere uitbouw CCHW (voorheen Stichting Rietgors) X 2016 (doorlopend) gebied

15 Biomassa pilot Studie SOHW, gemeente Korendijk, Havenbedrijf, agrariërs, e.a. 2016 (doorlopend)

16 Aanlegsteiger Karantijn 2016 Tiengemeten (startmotor) Realisatie Natuurmonumenten, provincie Zuid-Holland e.a. X

17 Verkeersoplossingen Planstudie en realisatie Natuurmonumenten, provincie Zuid-Holland e.a. X X 2017

18 Evenemententerreinen planstudies Natuurmonumenten, fort Buitensluis e.a. X 2016

Realisatie plan dagrecreatie en Zeelenberg, gemeente Korendijk, Watersportvereniging De Hitsert, 2016-2017 Zuid-Beijerland 19 Hitsertse kade (startmotor) verblijfsrecreatie, horeca Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta e.a.

33 20 Wandelroutes, 2016 moutaindiken Planstudie en begroting Dorpsbelangen Zuid-Beijerland X X Hoofdstuk 7 Communicatie

et het uitvoeren van de initiatieven van bewoners en investeerders geeft Mde Gebiedsagenda invulling aan het vergroten van de leefbaarheid zoals beschreven in onder meer de Havenvisie.11 De projecten creëren maatschappelijke waarde, dragen bij aan een robuust en toekomstbestendig zoetwater- systeem en bieden toegevoegde waarde voor de regio. Investeringen dragen bij aan het behoud van biodiversiteit en een veerkrachtige delta.

Op 11 januari 2016 vond een overleg plaats tussen Het doel van communicatie ten aanzien van de communicatiespecialisten van de initiatief- Gebiedsagenda is: nemers van de Gebiedsagenda. Onderstaande punten kwamen hieruit voort. Onder leiding van • vergroten van de bekendheid van de SOHW wordt een communicatieplan opgesteld Gebiedsagenda en de projecten dat wordt afgestemd met en aangescherpt door • vergroten van het draagvlak van de projecten de initiatiefnemers. • vergroten van de zichtbaarheid van de projecten Doel communicatie • tijdig en volledig informeren van betrok- Met een gerichte communicatieaanpak willen ken partijen ter voorbereiding op we vertrouwen bieden aan initiatiefnemers die besluitvormingstrajecten. van start willen met hun projecten, partijen Kernboodschap: "De projecten uit de verbinden en de samenwerking verstevigen. Gebiedsagenda dragen bij aan een vitale regio.

34 Dit is goed voor economie, biodiversiteit en en -kanalen, zoals de websites en nieuwsbrieven leefbaarheid." De kernboodschap wordt nader van SOHW en, waar mogelijk, van communica- uitgewerkt. tiemiddelen van de partners.

Communicatiestrategie Communicatieplan De communicatiestrategie is gericht op het In de eerste helft van 2016 werkt SOHW een vergroten van de informatievoorziening en het communicatieplan uit. Het plan omschrijft de enthousiasmeren en betrekken van partijen door strategie en de aanpak, inclusief de kernbood- het aangaan van de dialoog. Door het vergroten schap. Ook bevat het plan een uitwerking van van de kennis en het betrekken van partijen de doelgroepen en een overzicht van geschikte wordt bewustwording verkregen voor nut en ondersteunende communicatiemiddelen. noodzaak van de projecten in de Gebiedsagenda en neemt het draagvlak toe.

Communicatiemiddelen Voor de communicatie wordt vooralsnog gebruik gemaakt van bestaande communicatiemiddelen

35 36 Noten 1 Werkboek Hoeksche Waardenmakerij, 2014 (http://bit.ly/1Lm401O). 2 Landschapstafels zijn samenwerkingsverbanden gericht op de ontwikkeling en het beheer van recreatief groen en water, de recreatieve infrastructuur en natuur en landschap. 3 Economische effectrapportage Gebiedsagenda Hoeksche waard, definitief eindrapport, Blueconomy, in opdracht van Wereld Natuur Fonds, juni 2015. 4 Bestuurlijke samenvatting rapportage biodiversiteit 2014, provincie Zuid-Holland. 5 Hoekschewaards Landschap, Kreken van de Hoeksche Waard 2006. 6 Deze gegevens zijn afkomstig uit een studie van de TU Delft: Hoeksche Waard-West, gebiedsstudie integrale Deltaontwikkeling Haringvliet Spuimonding, TU Delft, Atelier 1:1, november 2015. 7 www.haringvliet.nu 8 www.veldleeuwerik.nl 9 www.cchw.eu 10 De projectgroep wordt gefaciliteerd door gemeente Korendijk, met inzet van SOHW, Wereld Natuur Fonds, Havenbedrijf, en ondersteund door Planbureau voor de Leefomgeving, TU Delft, Blueconomy en s-TEC B.V. 11 Het Rijk, de provincie Zuid-Holland, de gemeente Rotterdam, Deltalinqs en het Havenbedrijf heb- ben afgesproken dat uitvoering van de Havenvisie 2030 een gemeenschappelijke verantwoorde- lijkheid is. Zie hiervoor ook www.portofrotterdam.com/nl/de-haven/havenvisie-2030

Colofon Deze Gebiedsagenda kwam tot stand in opdracht van en in overleg met Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW), gemeente Korendijk, Wereld Natuur Fonds en Havenbedrijf Rotterdam. De conceptversie van de Gebiedsagenda die op 16 februari 2016 werd goedgekeurd door de Korendijkse gemeenteraad, kan worden opgevraagd bij SOHW en bij gemeente Korendijk.

Teksten: Martin Roobol (SOHW), Gerard Leggedoor (SOHW), Ilse van der Waal (SOHW), Henk Groeneveld (gemeente Korendijk), Bas Roels (Wereld Natuur Fonds), Pim de Wit (Havenbedrijf Rotterdam), René Schelwald (S-tec, adviseur voor Havenbedrijf Rotterdam), Miranda Reitsma en Gerard Litjens (Bureau Stroming, adviseur voor Wereld Natuur Fonds) Eindredactie: SOHW Tekstredactie: Overbosch Communicatie Vormgeving: Emiel Efdée Illustraties: Peter Veldt (montagefoto blz. 24-25), Atelier 1:1 (blz. 9 en 12) Fotografie: Gerard Litjens, Peter Veldt, SOHW en gemeente Korendijk Mei 2016