Uzbrojenie Lotnicze - Polskie Tradycje I Osiągnięcia

miesięcznik naukowo-techniczny stowarzyszenia inżynierów i techników komunikacji RP 1 2019 rocznik LXXIV cena 25,00 zł przegląd w tym 5% VAT komunikacyjny UKAZUJE SIĘ OD 1945 ROKU Uzbrojenie lotnicze - polskie tradycje i osiągnięcia

Uzbrojenie lotnicze - polskie tradycje i osiągnięcia. Działalność dydaktyczno- naukowa Instytutu Techniki Lotniczej Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa WAT dla potrzeb lotnictwa. Analiza ryzyka w procesie nadzoru. eISSN 2544-6037 Podsumowanie przebiegu przedsięwzięć i działań zorganizowanych ISSN w ogłoszonym przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników 0033-22-32 Komunikacji RP – Rok 2018 – Rokiem inż. Ernesta Malinowskiego Podstawowe informacje dla Autorów artykułów

„Przegląd Komunikacyjny” publikuje artykuły związane z szeroko rozumianym transportem oraz infrastrukturą transportu. Obejmuje to zagadnienia techniczne, ekonomiczne i prawne. Akceptowane są także materiały związane z geografią, historią i socjologią transportu.

Artykuły publikowane w „Przeglądzie Komunikacyjnym” dzieli się na: „wnoszące wkład naukowy w dziedzinę transportu i infrastruktury transportu” oraz „pozostałe”. Prosimy Autorów o deklarację (w zgłoszeniu), do której grupy zaliczyć ich prace. Materiały do publikacji: zgłoszenie, artykuł oraz oświadczenie Autora, należy przesyłać w formie elektronicznej na adres redakcji: [email protected]

W zgłoszeniu należy podać: imię i nazwisko autora, adres mailowy oraz adres do tradycyjnej korespondencji, miejsce zatrudnienia, zdjęcie, tytuł artykułu oraz streszczenie (po polsku i po angielsku) i słowa kluczowe (po polsku i po angielsku). Szczegóły przygotowania materiałów oraz wzory załączników dostępne są ma stronie: www.przeglad.komunikacyjny.pwr.wroc.pl

W celu usprawnienia i przyspieszenia procesu publikacji prosimy o zastosowa- Artykuły wnoszące wkład naukowy podlegają procedurom recenzji merytorycznych nie się do poniższych wymagań dotyczących nadsyłanego materiału: zgodnie z wytycznymi MNiSW, co pozwala zaliczyć je, po opublikowaniu, do dorobku naukowego z punktacją przyznawaną w toku oceny czasopism naukowych – aktual- 1. Tekst artykułu powinien być napisany w jednym z ogólnodostępnych progra- nie jest to 8 punktów (wg wykazu czasopism MNiSW z dnia 26-01-2017 r.). mów (np. Microsoft Word). Wzory i opisy wzorów powinny być wkomponowa- ne w tekst. Tabele należy zestawić po zakończeniu tekstu. Ilustracje (rysunki, fotografi e, wykresy) najlepiej dołączyć jako oddzielne pliki. Można je także wsta- Do oceny każdej publikacji powołuje się co najmniej dwóch niezależnych recenzen- wić do pliku z tekstem po zakończeniu tekstu. Możliwe jest oznaczenie miejsc tów spoza jednostki. Zasady kwalifi kowania lub odrzucenia publikacji i ewentualny w tekście, w których autor sugeruje wstawienie stosownej ilustracji lub tabeli. formularz recenzencki są podane do publicznej wiadomości na stronie internetowej Obowiązuje odrębna numeracja ilustracji (bez rozróżniania na rysunki, fotogra- czasopisma lub w każdym numerze czasopisma. Nazwiska recenzentów poszczegól- fi e itp.) oraz tabel. nych publikacji/numerów nie są ujawniane; raz w roku (w ostatnim numerze oraz na 2. Całość materiału nie powinna przekraczać 12 stron w formacie Word (zalecane stronie internetowej) czasopismo podaje do publicznej wiadomości listę recenzen- jest 8 stron). Do limitu stron wlicza się ilustracje załączane w odrębnych plikach tów współpracujących. (przy założeniu że 1 ilustracja = ½ strony). 3. Format tekstu powinien być jak najprostszy (nie stosować zróżnicowanych styli, wcięć, podwójnych i wielokrotnych spacji itp.). Dopuszczalne jest pogrubienie, Przygotowany materiał powinien obrazować własny wkład badawczy autora. Redak- podkreślenie i oznaczenie kursywą istotnych części tekstu, a także indeksy górne cja wdrożyła procedurę zapobiegania zjawisku Ghostwriting (z „ghostwriting” mamy i dolne. Nie stosować przypisów. do czynienia wówczas, gdy ktoś wniósł istotny wkład w powstanie publikacji, bez 4. Nawiązania do pozycji zewnętrznych - cytaty (dotyczy również podpisów ilu- ujawnienia swojego udziału jako jeden z autorów lub bez wymienienia jego roli w stracji i tabel) oznacza się numeracją w nawiasach kwadratowych [...]. Numera- podziękowaniach zamieszczonych w publikacji). Tekst i ilustracje muszą być orygi- cję należy zestawić na końcu artykułu (jako „Materiały źródłowe”). Zestawienie nalne i niepublikowane w innych miejscach (w tym w internecie). Możliwe jest za- powinno być ułożone alfabetycznie. 5. Jeżeli Autor wykorzystuje materiały objęte nie swoim prawem autorskim, powi- mieszczanie artykułów, które ukazały się w materiałach konferencyjnych i podobnych nien uzyskać pisemną zgodę właściciela tych praw do publikacji (niezależnie od (na prawach rękopisu) z zaznaczeniem tego faktu i po przystosowaniu do wymogów podania źródła). Kopie takiej zgody należy przesłać Redakcji. publikacyjnych „Przeglądu Komunikacyjnego”. Redakcja pisma oferuje objęcie patronatem medialnym konferencji, debat, seminariów itp. Szczczegóły na: http://przeglad.komunikacyjny.pwr.wroc.pl/patron.html Ceny są negocjowane indywidualnie w zależności od zakresu zlecenia. Możliwe są atrakcyjne upusty. Patronat obejmuje: • ogłaszanie przedmiotowych inicjatyw na łamach pisma, • zamieszczanie wybranych referatów / wystąpień po dostosowaniu ich do wymogów redakcyjnych, • publikację informacji końcowych (podsumowania, apele, wnioski), • kolportaż powyższych informacji do wskazanych adresatów. www.przeglad.komunikacyjny.pwr.wroc.pl

Ramowa oferta dla „Sponsora strategicznego” czasopisma Przegląd Komunikacyjny Sponsor strategiczny zawiera umowę z wydawcą czasopisma na okres roku kalendarzowego z możliwością przedłużenia na kolejne lata. Uprawnienia wydawcy do zawierania umów posiada SITK Oddział w Warszawie. Przegląd Komunikacyjny oferuje dla sponsora strategicznego następujące świadczenia: ! zamieszczenie logo sponsora w każdym numerze, ! zamieszczenie reklamy sponsora w jednym, kilku lub we wszystkich numerach, ! publikacja jednego lub kilku artykułów sponsorowanych, ! publikacja innych materiałów dotyczących sponsora, ! zniżki przy zamówieniu prenumeraty czasopisma. Możliwe jest także zamieszczenie materiałów od sponsora na stronie internetowej czasopisma. Przegląd Komunikacyjny ukazuje się jako miesięcznik. Szczegółowy zakres świadczeń oraz detale techniczne (formaty, sposób i terminy przekazania) są uzgadniane indywidualnie. Osoba kontaktowa w tej sprawie: Hanna Szary [email protected] ul. Czackiego 3/5, 00-043 Warszawa, tel.: (22) 827 02 58, 506 116 966 Cena za świadczenia na rzecz sponsora uzależniana jest od uzgodnionych szczegółów współpracy. Zapłata może być dokonana jednorazowo lub w kilku ratach (na przykład kwartalnych). Część zapłaty może być w formie zamówienia określonej liczby prenumerat czasopisma. Na okładce: Uzbrojenie lotnicze , (materiały własne ITWL) 1/2019 przegląd rocznik LXXIV komunikacyjny

Szanowni P.T. Czytelnicy W numerze

Rozpoczęliśmy Nowy 2019 rok. Jest to zarazem 74 rok ukazywania się naszego czasopisma. Uzbrojenie lotnicze - polskie tradycje i osiągnięcia Niniejszy numer poświęcony jest technice lotniczej. Autorzy pierwszego artykułu omawiają histo- Andrzej Żyluk, Michał Jasztal 2 rię polskiego uzbrojenia lotniczego, począwszy od powstania lotnictwa w Polsce poprzez okres międzywojenny i powojenny. Artykuł prezentuje wkład polskich ośrodków naukowych i przemy- Działalność dydaktyczno-naukowa Instytutu słowych w opracowanie nowych konstrukcji uzbrojenia. Kolejna publikacja prezentuje działalność Techniki Lotniczej Wydziału Mechatroniki dydaktyczno-naukową Instytutu Techniki Lotniczej Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa WAT dla po- i Lotnictwa WAT dla potrzeb lotnictwa Aleksander Olejnik, Stanisław Kachel, Maciej trzeb lotnictwa. Działalność tej jednostki naukowej ma znaczące osiągnięcia w kraju i zagranicą w Henzel, Piotr Zalewski 8 zakresie eksperymentalnych oraz numerycznych badań aerodynamicznych statków powietrznych i struktur lotniczych, wyznaczania właściwości termo' zycznych materiałów jak również uzbro- Analiza ryzyka w procesie nadzoru jenia lotniczego. Ciekawy jest artykuł poświęcony zarządzaniem bezpieczeństwem w lotnictwie Hanna Dzido 14 cywilnym w aspekcie nadzoru opartym o analizę ryzyka. Przedstawiono proces opracowywania i stosowania aktów prawnych i dokumentów niezbędnych do sprawowania nadzoru na poszcze- Podsumowanie przebiegu przedsięwzięć i działań zorganizowanych w ogłoszonym gólnych szczeblach (operacji lotniczych, państwa członkowskiego, europejskim) z zastosowaniem przez Stowarzyszenie Inżynierów i wyników analiz ryzyka oraz wskaźników bezpieczeństwa. Ponadto w numerze przegląd prasy Techników Komunikacji RP – Rok 2018 – Rokiem inż. Ernesta Malinowskiego technicznej oraz artykuł z działalności SITK RP podsumowujący przedsięwzięcia Stowarzyszenia Andrzej Gołaszewski, Martyna Lis 21 Inżynierów i Techników Komunikacji RP w roku Ernesta Malinowskiego (2018), wielkiego polskiego inżyniera działającego zawodowo w Peru.

Życzę naszym czytelnikom dobrej lektury.

Redaktor Naczelny : Prof. Antoni Szydło

Wydawca: Rada naukowa: Artykuły opublikowane w „Przeglądzie Komunikacyjnym” Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Marek Ciesielski (Poznań), Antanas Klibavičius (Wil- są dostępne w bazach danych 20 bibliotek technicznych Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej no), Jozef Komačka (Žilina), Elżbieta Marciszewska oraz są indeksowane w bazach: 00-043 Warszawa, ul. Czackiego 3/5 (Warszawa), Bohuslav Novotny (Praga), Andrzej S. BAZTECH: http://baztech.icm.edu.pl www.sitk-rp.org.pl Nowak (Lincoln, Nebraska), Tomasz Nowakowski Index Copernicus: http://indexcopernicus.com (Wrocław), Victor V. Rybkin (Dniepropietrovsk), Ma- Redaktor Naczelny: rek Sitarz (Katowice), Wiesław Starowicz (Kraków), Prenumerata: Antoni Szydło Hans-Christoph Thiel (Cottbus), Krystyna Wojewódzka- Szczegóły i formularz zamówienia na stronie: -Król (Gdańsk), Elżbieta Załoga (Szczecin), Andrea Zuzu- www.przeglad.komunikacyjny.pwr.wroc.pl Redakcja: lova (Bratysława) Krzysztof Gasz, Igor Gisterek, Bartłomiej Krawczyk, Rada programowa: Obecna Redakcja dysponuje numerami archiwalnymi Maciej Kruszyna (Z-ca Redaktora Naczelnego), Mirosław Antonowicz, Dominik Borowski, Leszek począwszy od 4/2010. Agnieszka Kuniczuk - Trzcinowicz (Redaktor językowy), Krawczyk, Marek Krużyński, Leszek W. Mindur, Andrzej Piotr Mackiewicz (Sekretarz), Wojciech Puła (Redaktor Żurkowski Numery archiwalne z lat 2004-2009 można zamawiać statystyczny), Wiesław Spuziak, Robert Wardęga, w Oddziale krakowskim SITK, ul. Siostrzana 11, 30-804 Kra- Czesław Wolek Deklaracja o wersji pierwotnej czasopisma ków, tel./faks 12 658 93 74, [email protected] Główną wersją czasopisma jest wersja elektroniczna. Adres redakcji do korespondencji: Na stronie internetowej czasopisma dostępne są pełne Druk: Poczta elektroniczna: wersje artykułów oraz streszczenia w języku polskim (od HARDY Design, 52-131 Wrocław, ul. Buforowa 34a [email protected] 2010) i angielskim (od 2016). Przemysław Wołczuk, [email protected]

Poczta „tradycyjna”: Czasopismo jest umieszczone na liście Ministerstwa Nauki Reklama: Piotr Mackiewicz, Maciej Kruszyna i Szkolnictwa Wyższego ( 8 pkt. za artykuł recenzowany). Dział Marketingu: [email protected] Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania zmian w Nakład: 800 egz. Faks: 71 320 45 39 materiałach nie podlegających recenzji. 1 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Transport lotniczy Uzbrojenie lotnicze - polskie tradycje i osiągnięcia Aircraft armament – Polish traditions and achievements

Andrzej Żyluk Michał Jasztal

Prof. dr hab. inż. Ppłk dr inż.

Instytut Techniczny Wojsk Wojskowa Akademia Techniczna, Lotniczych Wydział Mechatroniki i Lotnictwa

[email protected] [email protected]

Streszczenie: Lotnictwo wojskowe nie służy wyłącznie do obrony przestrzeni powietrznej własnego kraju, jest ono również wykorzysty- wane do zapewnienia transportu, ewakuacji i ratownictwa, czy pełnienia zadań osłonowych zarówno na rzecz wojsk, jak i ludności oraz naziemnej infrastruktury komunikacyjnej kraju. W artykule przedstawiono historię rozwoju polskiego uzbrojenia lotniczego, która zawiera początki lotnictwa w Polsce, następnie rozwój uzbrojenia polskiego lotnictwa wojskowego w okresie międzywojennym i powojennym oraz współczesne osiągnięcia polskiej myśli technicznej w tym zakresie. Uwypuklony został aktualny wkład polskich ośrodków naukowych i przemysłowych w opracowanie nowych konstrukcji, realizację prac modernizacyjnych istniejącego uzbrojenia jak i poprawę efektywno- ści eksploatacji systemów uzbrojenia lotniczego. Podsumowując, wskazano, iż przyszłość uzbrojenia lotniczego w Siłach Zbrojnych RP to konieczność wymiany poradzieckiego sprzętu poprzez pozyskanie nowoczesnych systemów uzbrojenia lotniczego oraz realizację badań i wdrożeń mających na celu rozwój polskiej broni lotniczej.

Słowa kluczowe: Lotnictwo wojskowe, Uzbrojenie lotnicze; Historia; Konstrukcja; Prace badawcze

Abstract: Military aviation does not serve solely for defending our own country's airspace; it is also use to ensure transport, evacuation, and rescue, also to perform protective tasks to the military as well as public and communications infrastructure of the country. The paper presents history of polish aircraft armament development. It consists the beginning of aviation in Poland and then development of polish military aviation armament during interwar and postwar period. Special attention is paid to recent developments of the polish technological know-how in this area. Authors emphasize contribution polish research and industrial centers in aircraft armament new design development, existing armament modernization as well as maintenance eﬃ ciency improvement of armament systems. Future of aircraft armament in Polish Armed Forces imply necessity of replacement of post Russian equipment by procurement of modern aircraft armament systems and development -implementation projects in order to achieve advance in polish aircraft weaponry

Keywords: Military aviation, Aircraft armament; History; Construction; Scienti' c works

Lotnictwo, jako stosunkowo mło- wojskowych do lotnictwa. Duże zna- roplanów, w której budowano samo- da dziedzina działalności ludzkiej, ze czenie w zmianie tego stosunku miały loty typu Farman tzw. typ wojskowy. względu na tempo swojego rozwoju osiągnięcia licznych aeroklubów i to- Sprzyjało to szybkiemu postępowi i pobiło swoisty rekord. Możemy być warzystw aeronautycznych, a oprócz wielu liczącym się w świecie wyczy- dumni z tego, że w historii ludzkich tego coraz większe zainteresowanie nom lotniczym Polaków. zmagań, liczących się dokonań w po- opinii publicznej sprawami lotnictwa. Niestety Pierwsza wojna światowa wietrzu, ważne miejsce przypada rów- Z całą pewnością transport lotniczy poważnie zniweczyła lotniczy doro- nież Polakom – obchodzącym w tym mógł zachęcać wojsko dynamiką bek Polaków, jednakże stworzyła zrę- roku 100-lecie polskiego lotnictwa. przewozów, krótkim czasem realizacji by kadrowe, które po jej zakończeniu Zainteresowanie wykorzystaniem i stanowić ważny element wsparcia w i odzyskaniu niepodległości stanowiły samolotów do celów wojskowych na- zakresie rozpoznania z powietrza a z zalążek rozwoju polskiego lotnictwa stąpiło około roku 1910 i jako pierwsi czasem wsparcia logistycznego wal- wojskowego. wykazali je oﬁ cerowie łączności i ko- czących wojsk. munikacji, artylerii oraz saperzy. Mu- Głównymi ośrodkami rozwoju pol- Rozwój uzbrojenia lotniczego sieli oni jednak pokonać wiele trudno- skiego lotnictwa na początku ubiegłe- w Polsce w dwudziestoleciu ści, aby doprowadzić do sformowania go stulecia stały się: Warszawa i Lwów. międzywojennym najpierw jednostek doświadczalnych, W 1910 roku powstało Warszawskie a następnie bojowych. Główną prze- Towarzystwo Lotnicze „Awiata” (rys. 1.), Po odzyskaniu przez Polskę niepod- szkodą był niechętny stosunek władz a przy nim pierwsza polska fabryka ae- ległości, w listopadzie 1918 roku po-

2 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Transport lotniczy

1. Ceremonia otwarcia towarzystwa ”Awiata” [1] 2. Wytwórnia samolotów w Białej podlaskiej [2] wstała pierwsza polska naczelna wła- roku 1927 produkcję uzbrojenia we do samolotów Łoś, Mewa, Karaś, Cza- dza lotnicza w postaci Sekcji Żeglugi własnych wytwórniach początkowo pla. Stosowano tam napęd elektrycz- Napowietrznej w Departamencie biorąc przykład z obcych wzorów, aby ny oraz hydrauliczny z nadążnym sys- Technicznym organizującego się Mini- następnie wdrażać własne opracowa- temem sterowania [6]. sterstwa Spraw Wojskowych. Przemysł nia. W ten sposób do roku 1936 uru- Również amunicja strzelecka była lotniczy w Polsce w tym czasie prawie chomiono w kraju produkcję wszyst- wytwarzana w Polce w Zakładach nie istniał. Odziedziczone po zabor- kich rodzajów uzbrojenia lotniczego Amunicyjnych Pocisk, Wojskowej Wy- cach warsztaty mogły przeprowadzać oraz amunicji. Z projektowaniem, ba- twórni Amunicji w Warszawie i Fabry- jedynie remonty. Ożywienie w rozwo- daniem i produkcją było związanych ce Amunicji w Skarżysku. Produkcja ju krajowego przemysłu lotniczego około 35 instytucji, zakładów przemy- bawełny strzelniczej odbywała się w nastąpiło około 1924 roku. Urucho- słowych, spółek i wytwórni prywat- Pionkach. Opracowany w 1936r wybu- miono wtedy „Podlaską Wytwórnię Sa- nych. chowy pocisk wskaźnikowy do broni molotów” w Białej Podlaskiej (rys. 2.) i W zakresie uzbrojenia strzeleckie- maszynowej przewyższał konstrukcje: fabrykę „Samolot” w Poznaniu. go przykładami bardzo udanych kon- angielską, belgijską i czeską odznacza- Należy podkreślić, że polska myśl strukcji są: polski karabin maszynowy jąc się większą widocznością. Z kolei, konstrukcyjna tego okresu nie pozo- pilota wz. 33, kal. 7,9 mm oraz lekki produkowana w Polsce masa do wy- stawała w tyle w stosunku do bardziej lotniczy karabin maszynowy wz. 37, robu spłonek amunicji nie powodują- rozwiniętych przemysłowo krajów. W kal. 7,9mm, „Szczeniak” (rys. 3.), które cą korozji luf, nie ustępowała jakością latach trzydziestych pojawiło się kilka zostały opracowane przez biuro kon- najlepszym wzorom zagranicznym. udanych wersji samolotów np. RWD- strukcyjne Państwowych Wytwórni Ze względu na to, iż strzelanie lot- 7, myśliwski P-11, lekki bombowiec Uzbrojenia. „Szczeniak” służył jako nicze należało do jednego z ważniej- i samolot rozpoznawczy P-23 Karaś, karabin maszynowy obserwatorów szych umiejętności personelu latają- bombowiec P-37 Łoś, samolot towa- i strzelców pokładowych. W broń tą cego od 1926 roku zaczęto stosować rzyszący Lublin R-XXIII. Należy pod- były uzbrojone w pierwszej kolejności w szkoleniu fotokarabiny maszynowe kreślić, iż w zakresie wyposażenia, Do- samoloty PZL Łoś a następnie LWS-3 produkowane przez Polskie Zakłady wództwo Lotnictwa dążyło do oparcia Mewa i PZL-46 Sum. Broń była również Optyczne w Warszawie. Przykładem się wyłącznie na rodzimych konstruk- eksportowana. Od roku 1930 zaczęto może tu być fotokarabin K-28 (rys. 4.) cjach i uniezależnienia się od dostaw wytwarzać w kraju własne ruchome montowany na stanowiskach rucho- zagranicznych. Stąd też, podjęto w stanowiska lotniczej broni strzeleckiej mych obserwatora i stałych pilota [6]. Wśród uzbrojenia bombardierskiego w Polsce w roku 1939 znajdowały się w produkcji i badaniach wszystkie typy bomb potrzebnych lotnictwu, na przykład: bomba odłamkowa 12 kg wz. 27 - wyposażona polski zapal- 3. Lekki lotniczy karabin maszynowy wz. 37, kal. 7,9mm, „Szczeniak” [6] nik wz. PG-27; bomba odłamkowa 12 kg FA wz. 35 i 36 (rys. 5.) - uzbrojona w zapalnik z odbezpieczeniem wia- traczkowym 48/60 FA wz. 35 (produkowana w Fabryce Amunicji nr 1 w Skarżysku); bomby burzące 50 kg wz. 29 oraz 100kg wz31 - wytwarzane w 4. Fotokarabin maszynowy K-28 sprzężony z km obserwatora [6] Towarzystwie Starachowickich Zakła-

3 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Transport lotniczy

5. Bomba odłamkowa 12 kg FA wz. 35 [6]

6. Bomba zapalająca 12 kg wz. 38 [6] 7. Celownik bombardierski wz. RH-32 [6] dów Górniczo-Hutniczych, SA; bomba mógł podjąć seryjną produkcję my- mogły być: pociski powietrze-powie- zapalająca 12 kg wz. 38 (rys. 6.) - opra- śliwskich samolotów odrzutowych trze (R-3S i R-60), wyrzutnie niekiero- cowana w Biurze Konstrukcyjnym Za- na licencji radzieckiej: Lim-1, (licencja wanych pocisków rakietowych ośmio, kładów "Granat", SA w Kielcach; czy też MiG-15), Lim-2 (MiG-15 bis), a następ- szesnasto i trzydziestodwu lufowe bomby dymne 10 i 50 kg G wz. 34 - nie Lim-5 (MiG-17). Stworzona więc (S-5 - Mars-2 (4), Mars-4 (8), UB-16 (16) produkowane w Fabryce Amunicji nr została baza pozwalająca polskiemu lub UB-32 (32 NPR), NPR S-8 - B-8M 1 w Skarżysku [6]. lotnictwu wojskowemu na systema- (20 NPR), bomby lotnicze wagomiaru Do elementów uzbrojenia lotni- tyczne uzupełnianie swojego uzbro- od 50 do 500kg, zasobniki strzeleckie czego, które jako pierwsze zaczęto jenia samolotami o doskonalszych z działkami GSz-23 (UPK-23-250) lub wytwarzać w kraju na podstawie wła- parametrach. Największym osiągnię- z karabinem maszynowym Zeus-1. snych opracowań, należą wyrzutniki ciem polskiej myśli lotniczej tamtego Możliwe było także przenoszenie za- bombowe. Z zespołem wyrzutnika był okresu było skonstruowanie pod kie- sobnika rozpoznawczego Saturn. Na połączony automat bombardierski za- rownictwem doc. inż. Tadeusza Sołty- uwagę zasługuje fakt, iż opracowany pewniający zrzut bomb pojedynczo i ka samolotu szkolno-treningowego w Polsce system sterowania uzbroje- seriami z określonymi przerwami cza- o napędzie odrzutowym typu TS-11 niem wykorzystywał technikę cyfrową sowymi. W celu zapewnienia wysokiej „Iskra”, który wszedł na wyposażenie i umożliwiał współpracę z naziemnym skuteczności bombardowania opra- lotnictwa w 1964 roku. Jest on uzbro- układem kontrolno-diagnostycznym. cowano i produkowano w Zakładach jony w jedno działko kal. 23 mm, czte- Doświadczenia z programu Iryda stały Optycznych w Warszawie polski ce- ry węzły podwieszenia umożlwiające się krokiem milowym w kierunku bu- lownik bombardierski wz. RH-32 (rys. przenoszenie 100 kg bomb każdy lub dowy zintegrowanych systemów ste- 7.). Uwzględniał on dziesięć parame- przenoszenie zasobników z karabina- rowania uzbrojeniem kolejnych pol- trów wpływających na celność bom- mi maszynowymi „Zeus-1” oraz wy- skich konstrukcji. Przykładem może tu bardowania [6]. rzutni niekierowanych pocisków rakie- być śmigłowiec W-3PL Głuszec, który towych Mars-4, lub zasobników ZR-8 z powstał w wyniku modernizacji woj- Rozwój uzbrojenia lotniczego bombami odłamkowymi. skowej wersji śmigłowca W-3WA. Jest w Polsce po drugiej wojnie W 1976 w warszawskim Instytucie to najnowocześniejsza bojowa wersja światowej Lotnictwa rozpoczęto prace nad pro- wielozadaniowego Sokoła, którego jektem samolotu, mającego zastąpić uzbrojenie zawiera: wyrzutnie rakiet Po II wojnie światowej nastąpiło prze- TS-11 Iskra. W 1992 oblatano pierwszą niekierowanych i kierowanych, wy- zbrojenie lotnictwa w Polsce w opar- wersję samolotu Iryda M93K. Uzbroje- rzutnie min, działko kal. 23 mm w za- ciu o sprzęt radziecki. Znaczne środ- niem stałym samolotu I-22 było dwulu- sobniku, karabin maszynowy kalibru ki materialne wyłożone w budowę fowe działko kalibru 23 mm z zapasem 12,7 mm z obrotową wieżyczką. fabryk lotniczych i modernizację ich amunicji 200 naboi. Pod skrzydłami Głuszec ma zintegrowaną awioni- wyposażenia sprawiły, że w połowie samolot posiadał cztery belki o no- kę, opartą na modułowym kompu- lat pięćdziesiątych przemysł lotniczy śności 500 kg każda. Podwieszane terze misji, który zarządza systemami

4 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Transport lotniczy

za pośrednictwem szyny danych MIL- -STD 1553B. Urządzenia nawigacyjne obejmują: INS, GPS, TACAN, VOR/ILS, DME, mapy cyfrowe zintegrowane z monitorami wielofunkcyjnymi. Zinte- growany systemem obserwacyjno- -celowniczym, zwiększa możliwości wykrywania, śledzenia i identyﬁ kacji celów, ale także skuteczność użycia broni pokładowej. Głuszec jest wypo- sażony również w systemy samoobro- ny, typu IFF (system identyﬁ kacji swój- -obcy), oraz RWR (ostrzeganie przed 8. Polska lotnicza bomba kasetowa – ZK-300 (źródło: materiały własne ITWL) oznaczeniem radarowym) i system zakłóceń pasywnych. Gromadzone przez lata doświad- czenie w zakresie zintegrowanych sys- temów „Attack Avionics” zaowocowało opracowaniem koncepcji modernizacji samolotu PZL-130 Orlik do wersji TC-III, zwanej „Glass Cockpit”. Z a - kładała ona instalację nowej awioniki z komputerem misji, która miała działać w analogicznych trybach i posiadać takie same oznaczenia jak w polskich myśliwcach F-16 co pozwoliłoby na płynne przejście załóg na samoloty odrzutowe M-346 Master i F-16, nie 9. Lotnicza bomba ćwiczebna LBĆw-10 (źródło: materiały własne ITWL) została ona jednak wprowadzona do służby.

Współczesny rozwój uzbrojenia lotniczego w Polsce

Obecnie rozwój uzbrojenia lotniczego w Polsce obejmuje również lotnicze środki bojowe. I tak w zakresie uzbrojenia bombardierskiego w ostatnich latach powstała polska lotnicza bomba kasetowa – ZK-300 (rys. 8.) opracowana przez Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych (ITWL) oraz Zakłady Meta- 10 . Zapalnik teleskopowy ZT-3 (źródło: materiały własne ITWL) lowe "Dezamet" Spółka Akcyjna. Po zrzucie z bomby jest uwalniane 315 bomb odłamkowych LBOk-1 o łącznej masie 252 kg. Pole rażenia subamu- nicji tworzy prostokąt o wymiarach 200x1500 m. Innym przykładem jest polska lotnicza bomba kasetowa LBKas-250, o wagomiarze 250 kg, elaborowana ma- łogabarytowymi bombami produkcji krajowej będąca wynikiem kooperacji: ITWL, Przedsiębiorstwa Prexer - Łódź i Instytutu Lotnictwa. Zakłady Metalowe "Dezamet" Spół- 11 . Lotniczy zasobnik rejestrujący LZR-1 (źródło: materiały własne ITWL) ka Akcyjna posiadają również w swo-

5 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Transport lotniczy

rakietowych WW-15, z której odpalane Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, są pociski niekierowane NLPR – 70. MSP Marcin Szender, Politechnikę Przykładem dokonań polskiego Warszawską i Wojskową Akademia przemysłu w zakresie uzbrojenia strze- Techniczna. leckiego jest lotniczy zasobnik strze- W pracach badawczo-rozwojowych lecki LZS-12,7, produkowany przez na rzecz uzbrojenia lotniczego, obok Zakłady Mechaniczne Tarnowie S.A. wielu krajowych ośrodków aktywnie Jest on integralnym zasobnikiem do uczestniczy również Wojskowa Aka- podwieszania na typowych belkach demia Techniczna, realizując badania nośnych samolotów i śmigłowców. doświadczalne oraz numeryczne no- 12 . Odrzutowy cel powietrzny z programowaną trasą lotu JET-2 (źródło: materiały własne ITWL) Może być uzbrojony w wielkokalibro- wych konstrukcji jak również wspo- wy karabin maszynowy lub wielolu- magając eksploatację i prowadząc jej ofercie lotniczą bombę ćwiczebną fowy karabin maszynowy kalibru 12,7 analizy optymalnego i bezpiecznego LBĆw-10 (rys. 9.), której badania w mm. wykorzystania uzbrojenia lotniczego locie przeprowadzono z użyciem sa- W skład uzbrojenia lotniczego (rys. 13 ) [4, 5]. molotów TS-11, Su-22 i MiG-29 oraz wchodzą również imitatory celów Ponadto, Akademia pełni bardzo śmigłowca Mi-14 i Mi-24. powietrznych. W tym zakresie duże ważną rolę w procesie szkolenia za- W zakresie zapalników lotniczych osiągnięcia ma ITWL opracowując ra- równo młodych kadr personelu służby przedsiębiorstwo PREXER opracowa- kietowe cele powietrzne: SRCP-WR na inżynieryjno-lotniczej, jak organizując ło, a ITWL przebadał zapalnik telesko- bazie pocisku RS2US, rakietowy imi- kursy doszkalające i studia podyplo- powy ZT-3 (rys. 10 .) przeznaczony do tator celu powietrznego RCP-R3S na mowe dla oﬁ cerów Sił Powietrznych. inicjowania nadpowierzchniowego bazie pocisku R3R oraz imitator celu wybuchu lotniczych bomb odłamko- powietrznego ICP-1 na bazie niekie- Podsumowanie wo-burzących o wagomiarze do 250 rowanego pocisku rakietowego typu kg. S-5. Cele te umożliwiają śledzenie i Wykorzystanie współczesnego lot- Bardzo cennym opracowaniem prowadzenie ognia przez zestawy ar- nictwa wojskowego ma charakter ITWL wspomagającym badania w lo- tyleryjskie i rakietowe. Z kolei spado- uniwersalny i poza obroną przestrze- cie jest lotniczy zasobnik rejestrujący chronowy cel powietrzny CP-100M-R ni powietrznej własnego kraju, słu- LZR-1 (rys. 11 .), który umożliwia m.in. opracowany przez Zakłady Chemicz- ży również zapewnieniu transportu, rejestrację procesu odejścia i począt- ne „Boryszew -ERG” jest przeznaczony ewakuacji i ratownictwa. Pełni także kowego odcinka lotu środka bojowe- do treningu w odpalaniu pocisków zadania osłonowe wojsk własnych, go, przy wykorzystaniu dwóch szyb- rakietowych klasy “powietrze-powie- jak i ludności oraz infrastruktury kraju, kich kamer video (1000kl/s). Może on trze” wyposażonych w radiolokacyjne w tym również komunikacji lądowej i zostać podwieszony na dowolnym lub termiczne głowice samonaprowa- morskiej. typie statku powietrznego. dzania. Najnowszym rozwiązaniem w Podsumowując 100-lecie polskie- W zakresie uzbrojenia niekiero- tym obszarze jest odrzutowy cel po- go uzbrojenia lotniczego można po- wanego Mesko Spółka Akcyjna we wietrzny z programowaną trasą lotu wiedzieć, iż Polacy nie byli biernymi współpracy z ITWL opracowała sys- JET-2 (rys. 12 .) osiągający prędkość świadkami jego rozwoju, biorąc ak- tem niekierowanych lotniczych poci- ponad 150 m/s i pułap 5000 m. Został tywny udział w badaniach, konstru- sków rakietowych 70 mm, zawierający on opracowany w ramach projektu owaniu oraz produkcji wszystkich ro- wyrzutnię niekierowanych pocisków NCBR przez konsorcjum w składzie: dzajów broni lotniczej.

13 . Badania doświadczalne i numeryczne elementów uzbrojenia lotniczego [4, 5]

6 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Transport lotniczy

Obecnie, rozwój uzbrojenia lot- realizowanego z sąsiednimi gminami. W ubie- niczego w Polsce zapewnia krajowy Nowe wagony PKP Intercity. Nowoczesne składy będą woziły głym roku w Opolu do użytku oddano ponad przemysł zbrojeniowy wpierany w 3 km nowych tras dla cyklistów. Powstały m.in. obszarze badań między innymi przez Opolan wzdłuż rozbudowanej ul. Niemodlińskiej, Sławomir Draguła, nto.pl, 12.01.2019 Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych przebudowanego mostu nad Kanałem Ulgi oraz Instytut Techniki Lotniczej Wy- PKP Intercity do końca 2018 roku odebrało 30 oraz nowej drogi, która prowadzić będzie do działu Mechatroniki i Lotnictwa Woj- pierwszych wagonów po modernizacji. Traﬁ ą Centrum Usług Publicznych (...). Te trasy włą- skowej Akademii Technicznej, poprzez do składów, które wozić będą pasażerów m.in. czono do planów inwestycyjnych na 2019 rok. W Opolu ma powstać łącznie 15 ścieżek o dłu- opracowywanie nowych konstrukcji, przez Opolszczyznę. Sukcesywnie realizowa- na jest podpisana w 2017 roku i rozszerzona gości przekraczającej 9 km. Na liście są drogi realizację prac modernizacyjnych ist- w październiku 2018 roku umowa o warto- m.in. wzdłuż ul. Frankiewicza (dwa odcinki), niejącego uzbrojenia jak i poprawę ści 410 milionów złotych na modernizację i ul. Sosnkowskiego i Horoszkiewicza (od skrzy- efektywności jego eksploatacji. przegląd 90 wagonów typu 111A. Stanowi żowania z ul. Okulickiego do ul. Ozimskiej), al. Przyszłość uzbrojenia lotniczego w ona element największego w historii PKP In- Witosa (lewa strona), ul. Tysiąclecia i Grudzicka Siłach Zbrojnych RP to konieczność tercity programu inwestycyjnego. Do końca (od skrzyżowania z ul. Ozimską do ul. Wschod- wymiany poradzieckiego sprzętu 2018 roku PKP Intercity odebrało pierwszych niej), ul. Pużaka (od ul. Sosnkowskiego do Tar- 30 zmodernizowanych wagonów. Wyjadą poprzez pozyskanie nowoczesnych nopolskiej) i ul. Krapkowickiej (połączenie ul. one na tory w najbliższych tygodniach jako Bolkowskiej z rondem przy II kampusie Poli- systemów uzbrojenia lotniczego oraz przedziałowe drugiej klasy. Pasażerowie sko- techniki Opolskiej) (...). potrzeba udziału polskich ośrodków rzystają w nich z wygodnych foteli, klimaty- naukowych i przemysłowych w re- zacji, gniazdek elektrycznych, elektronicznego Rok 2018 w Katowice Airport. alizacji badań rozwojowo-wdroże- systemu informacji pasażerskiej oraz toalet z Podsumowanie w Pyrzowicach. mini przegląd niowych w obszarze polskiej broni zamkniętym obiegiem. Ponadto zainstalowa- ne są w nich wzmacniacze sygnału komórko- Rekordowy rok na lotnisku i lotniczej. wego oraz urządzenia do bezprzewodowego najpopularniejsze trasy internetu (...). DN, Dziennik Zachodni, 15.01.2019 Materiały źródłowe Droga krajowa 46 z Opola do Lotnisko w Pyrzowicach podsumowało rok [1] Banaszczyk E. Pierwsze skrzydła. Nysy będzie dwupasmowa. 2018 i policzyło, dokąd lataliśmy w 2018 roku najchętniej. To był rekordowy rok dla Katowice

Wydawnictwo MON, Warszawa Drogowcy planują przebudowę komunikacyjny Airport, bo w sumie było tu ponad 4,8 mln pa- 1972. 6-kilometrowa odcinka, na którym sażerów, w tym prawie 2 mln czarterów (...). W [2] Biała Podlaska – historia w zdję- często są groźne wypadki ruchu ogółem obsłużono 4 mln 838 tys. 149 ciach http://www.bialapodlaska. Krzysztof Strauchmann, nto.pl, 9.01.2019 pasażerów, o 945 208 więcej (+24,3%) w po- myoptimus.com/index.html Data równaniu z rokiem 2017. W segmencie prze- Krajowa 46 między Pakosławicami a Nysą zo- wozów regularnych port odnotował 2 mln korzystania 26-10-2018r. stanie przebudowana na dwupasmówkę. Ge- 845 tys. 4 podróżnych, o 421 tys. 135 więcej [3] Hypki T., Kucharski H. (red.), 85 lat neralna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (+17,4%). Z siatki połączeń czarterowych sko- lotnictwa polskiego. Aeroklub Pol- w Opolu kończy przetarg na zaprojektowa- rzystało 1 mln 974 tys. 235 pasażerów, to o 514 nie przebudowy 6-kilometrowego odcinka. ski & Agencja lotnicza ALTAIR, War- tys. 837 więcej (+35,3%) niż rok wcześniej. Po Pierwotnie planowano, że trzeci pas powsta- szawa 2003. raz pierwszy w skali roku przekroczono grani- nie tylko na wybranych odcinkach. Opolski [4] Jasztal M. Zastosowanie syste- cę 40 tys. startów i lądowań, dokładnie odbyło oddział GDDKiA zlecił jednak opracowanie, się ich 41 tys. i 7, o 6282 więcej (+18%) niż w mów CAD/CAE w badaniach ele- z którego wynika, że cała trasa powinna być mentów uzbrojenia lotniczego. poszerzona do dwóch rozdzielonych pasów 2017 roku (...). Wetoszka A., Truskowski A. (red.) dla bezpieczeństwa podróżnych. W grudniu Wybrane aspekty zastosowania nowy program rozbudowy został uzgodniony Nowe trolejbusy Tyskich Linii bojowego lotnictwa. WSOSP, Dę- przez Ministerstwo Infrastruktury, które za- Trolejbusowych pewniło też ﬁ nansowanie zadania. Prace mają JOL, Dziennik Zachodni, 12.01.2019 blin 2017. być planowo zakończone na przełomie 2022 i [5] Jasztal M., Szajnar S., Ważny M. 2023 roku (...). Tychy: Nowe trolejbusy Tyskich Linii Trolej- CFD-FASTRAN - software packa- busowych są hybrydowe. Mogą jeździć jako ge for numerical analysis of ﬂ ow Ponad 9 kilometrów dróg trolejbusy i jako autobusy tam, gdzie nie ma around a body by the air stream. rowerowych ma powstać w Opolu. trakcji. Są to dwa nowe trolejbusy Solaris Trol- Eksploatacja i Niezawodnosc – Wzdłuż których ulic? lino 12 czwartej generacji (...). Nowe trolejbusy Maintenance and Reliability 2008; Piotr Guzik, nto.pl, 8.01.2019 mogą przejechać 30 km bez zasilania z sieci trakcyjnej. Mają m.in. klimatyzację i przycisk 4(40): 55-62. W tym roku ratusz planuje powstanie piętna- dla pasażerów z opisami w alfabecie Braille'a. [6] Popiel A. Uzbrojenie lotnictwa stu odcinków tras dla rowerzystów. Szacun- Tyskie Linie Trolejbusowe kupiły trzy takie tro- polskiego 1918-1939. Sigma Not, kowy koszt ich realizacji to blisko 9 mln zł. lejbusy. Na razie są dwa, do końca stycznia ma Warszawa 1991. Inwestycja jest elementem szerszego projektu być dostarczony trzeci.

7 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe Działalność dydaktyczno-naukowa Instytutu Techniki Lotniczej Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa WAT dla potrzeb lotnictwa Education and research activity of The Institute of Aviation Technology of The Mechatronic and Aerospace Department of The Military University of Technology for aviation

Aleksander Olejnik Stanisław Kachel Maciej Henzel

Prof. dr hab. inż. Dr hab. inż. Dr inż.

Wojskowa Akademia Techniczna Wojskowa Akademia Techniczna Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego im. Jarosława Dąbrowskiego im. Jarosława Dąbrowskiego

Piotr Zalewski

Dr inż.

Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego

Streszczenie: Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie jest wojskową, publiczną uczelnią akademicką kształcącą od ponad 60. lat inżynierów oraz prowadzącą działalność badawczo-naukową dla potrzeb Sił Zbrojnych RP i gospodarki narodowej. Działalność dla potrzeb lotnictwa prowadzi w Wydziale Mechatroniki i Lotnictwa Instytut Techniki Lotniczej, który jest kontynuatorem działalności zapoczątkowanej w 1951 roku przez Fakultet Lotniczy WAT. Fakultet ten został powołany dla potrzeb kształcenia inżynierów lotnictwa mogących eksploatować ówczesne samoloty o napędzie odrzutowym. Obecnie kształcenie lotnicze prowadzone jest w Wydziale na kierunku lotnictwo i kosmonautyka. W zakresie działalności naukowo-badawczej, instytut ma znaczące osiągnięcia krajowe i zagraniczne m.in. w zakresie eksperymentalnych oraz numerycznych badań aerodynamicznych statków powietrznych i struktur lotniczych, wyznaczania właściwości termofi zycznych materiałów, jak również w zakresie systemów awionicznych i uzbrojenia lotniczego. W Instytucie działa także certyfi kowany ośrodek szkolenia lotniczego personelu technicznego zgodnie z wymaganiami EASA Part-147 w oparciu o certyfi kat nadany przez Urząd Lotnictwa Cywilnego.

Słowa kluczowe: Instytut Techniki Lotniczej; Personel lotniczy; Kształcenie lotnicze

Abstract: Military University of Technology in Warsaw (MUT) is a military, engineering university operating over 60 years (since 1951). MUT educates students as well as cadets and conducts scientifi c researches for the needs of the Polish Armed Forces and national economy as well as defence sector. The Institute of Aviation Technology of the Faculty of Mechatronics and Aerospace is a part of Military University of Technology and conducts activities for the military and aviation industry. The Institute is a successor of the former Faculty of Aviation, which was founded in 1951. The Faculty was established for the training of the military aviation engineers who could maintain the jet-engine aircraft, entered the service in 60. of the previous century. Recently, the Faculty provides the higher education in the fi eld of Aerospace Engine- ering for both military (cadets) and civil students. The scientifi c and research activities of the Institute are focused on numerical aerodynamic as well as tunnel investigations, airframe structure strength simulation, determination of thermophysical properties of aviation materials, and on-board avionics systems as well aviation armament. Integrated part of the Institute is the Training Centre of aviation maintenance personnel, certifi ed with EASA Part-147 requirements. and it base on a certifi cate issued by the Civil Aviation Authority.

Keywords: Institute of Aviation Technology; aviation sta< ; aerospace engineering

Historia Instytutu Techniki Lotniczej Akademii w 1951 roku. Od września silnik odrzutowy stanowił wówczas zu- 1952 r. stał się on Fakultetem Wojsk pełnie nową jakość, co spowodowało Współczesny Instytut Techniki Lot- Lotniczych. konieczność zastąpienia ówczesnych niczej (ITL) Wydziału Mechatroniki i Potrzeba powołania, w tamtym cza- techników lotniczych inżynierami - Lotnictwa, jest kontynuatorem działal- sie, jednostki organizacyjnej uczelni absolwentami WAT. Znalazło to także ności zapoczątkowanej przez Fakultet dedykowanej kształceniu inżynierów odbicie w strukturze organizacyjnej Lotniczy Wojskowej Akademii Tech- lotnictwa wynikała z wprowadzenia nicznej, jako jeden z pięciu fakultetów do lotnictwa Sił Zbrojnych samolotów fakultetu, który stanowiły: powołanych w momencie utworzenia o napędzie odrzutowym. Turbinowy

8 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe

• Katedra Aerodynamiki i Konstruk- Lotniczej Mechaniki Precyzyjnej. aby wydział jednoznacznie identyfi - cji Samolotów, W ramach następnej reorganizacji, w kował się z kształceniem na potrzeby • Katedra Eksploatacji i Naprawy, 1984 r., strukturę katedralną zastąpio- sektora cywilnego. • Katedra Osprzętu Lotniczego, no strukturą zakładową w składzie któ- Po nieudanym eksperymencie z • Katedra Uzbrojenia Lotniczego, rego znalazły się: rekrutacją absolwentów uczelni cywil- • Katedra Teorii i Konstrukcji Silni- nych do wojska i próbą zastępowania ków Lotniczych. • Zakład Aerodynamiki i Mechaniki nimi absolwentów Akademii w struk- Lotu, turach technicznych wojska, w 2008 r. Pierwszym komendantem Fakultetu • Zakład Płatowców i Wytrzymałości wznowiono rekrutację kandydatów Lotniczego był płk mgr inż. Paweł Mo- Konstrukcji Lotniczych, na żołnierzy zawodowych. W kolej- skowoj, a jego skład osobowy stano- • Zakład Napędów Lotniczych, nych latach liczba studentów i pod- wiło 128 pracowników wojskowych • Zakład Termodynamiki, chorążych kierunku lotniczego sys- oraz 18 cywilnych. Zasadniczym za- • Zakład Osprzętu i Automatyki Lot- tematycznie rosła. W 2012 r. podjęto daniem Fakultetu było kształcenie in- niczej, decyzję o zmianie nazwy wydziału na żynierów obsługi technicznej statków • Zakład Eksploatacji i Napraw Sa- obecną Wydział Mechatroniki i Lotnic- powietrznych oraz wsparcie procesu molotów i Śmigłowców, twa, tym samym kształcenie i techno- eksploatacji. Należy podkreślić, iż do • Eskadra Techniczna. logię lotniczą wyartykułowano w jego dnia dzisiejszego Akademia jest jedy- nazwie. ną uczelnią w kraju, która prowadzi W połowie 1990 r. Instytut Techniki Obecnie instytutem kieruje prof. dr kształcenie wojskowego lotniczego Lotniczej przeniesiony został w peł- hab. inż. Aleksander Olejnik, a w jego personelu technicznego (personelu nym składzie do Wydziału Elektrome- skład wchodzą: służby inżynieryjno-lotniczej) na po- chanicznego. Po kolejnej restruktury- ziomie akademickim. zacji WAT w 1994 r. i zmianie nazwy • Zakład Budowy i Eksploatacji Stat- W 1959 r. w uczelni wprowadzono Wydziału na Wydział Uzbrojenia i ków Powietrznych, strukturę wydziałową. Tym sposo- Lotnictwa, dołączono do ITL nowy Za- • Zakład Aerodynamiki i Termody- bem większość katedr kształcących kład Uzbrojenia Lotniczego (powstały namiki, inżynierów (oprócz Katedry Uzbroje- na bazie dawnej Katedry Uzbroje- • Zakład Awioniki i Uzbrojenia Lot- nia Lotniczego) dla wojsk lotniczych nia Lotniczego) i połączono niektóre niczego, znalazła się w Wydziale Mechanicz- inne zakłady. W 1998 r. w związku ze • Zakład Inżynierii Bezpieczeństwa. nym. W kolejnych latach w lotnictwie zmniejszającą się liczbą rekrutowa- wojskowym wprowadzono samoloty nych kandydatów na żołnierzy zawo- Zakład Budowy i Eksploatacji Statków naddźwiękowe (MiG-19 i masowo dowych (podchorążych), uruchomio- Powietrznych specjalizuje się w zada- MiG-21), które to stanowiły kolejną no kształcenia studentów „cywilnych” niach związanych z analizą wytrzy- nową jakość i wymusiły zmiany w pro- na studiach niestacjonarnych, była to małościową wybranych elementów gramach kształcenia inżynierów oraz próba utrzymania potencjału dydak- konstrukcji lotniczych oraz zespołów zwiększyły zapotrzebowanie wojsk tycznego wydziału. napędowych. lotniczych na inżynierów. W konse- Rok 2003 był przełomowy zarówno Działalność Zakładu Aerodynamiki i kwencji zmian jakościowych, w 1968 dla uczelni jak i wydziału, gdyż decy- Termodynamiki związan jest głownie r. w ramach Wydziału Mechanicznego zją ówczesnych władz resortu obrony w zakresie numerycznym i doświad- powołano nieetatowy Instytut Tech- narodowej, WAT miał być przekształ- czalnym wyznaczaniu charakterystyk niki Lotniczej (ITL). Pierwszym szefem cony w uczelnię cywilną i zaprzestać aerodynamicznych obiektów latają- Instytutu został płk doc. dr inż. Hipo- kształcenia podchorążych. Wprawdzie cych oraz badaniu charakterystyk ter- lit Grzegorczyk, a w jego strukturze rozpoczęto kształcenie studentów mofi zycznych wybranych elementów utworzono: cywilnych na studiach stacjonarnych. konstrukcji lotniczych. Zaniechanie kształcenia kandydatów Zakład Awioniki i Uzbrojenia Lotni- • Katedrę Aerodynamiki i Budowy na żołnierzy zawodowych spowodo- czego tworzy zespół wysoko wykwa- Płatowców, wało, iż znakomita większość kadry lifi kowanych specjalistów, ekspertów • Katedrę Silników Lotniczych i Ter- wojskowej została zwolniona. Wpraw- w zakresie awioniki i osprzętu lotni- modynamiki, dzie część z niej podjęła pracę jako czego, pokładowych systemów kom- • Katedrę Eksploatacji, Technologii, cywilni nauczyciele akademiccy, ale puterowych, urządzeń nawigacyjnych Produkcji i Napraw Samolotów, wielu bezpowrotnie odeszło z WAT. i elektroenergetycznych oraz układów • Katedrę Podstaw Automatyki i W tym samym roku zmieniono nazwę sterowania statków powietrznych. wydziału na Wydział Mechatroniki, tak Zakład Inżynierii Bezpieczeństwa

9 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe

w zakresie techniki lotniczej realizuje nicznych (2016 r.), w tym Euro-Ace obiektów kosmicznych. Oparte jest kształcenie z zakresu systemów kiero- Master. W celu wejścia w tzw. Euro- ono na gruntownej wiedzy z obszaru wania lotniczymi środkami bojowymi, pejską Przestrzeń Edukacyjną podję- mechaniki, materiałów i technologii celowników lotniczych, foteli wyrzu- to starania o utworzenie certyfi kowa- lotniczych, elektroniki i elektrotech- canych, broni lotniczej (w tym działek nego ośrodka szkolenia lotniczego niki, techniki mikroprocesorowej, i pocisków rakietowych) oraz bezpie- personelu technicznego zgodnie z automatyki i systemów sterowania, czeństwa i niezawodności techniki wymaganiami EASA Part-147 i Part- informatyki stosowanej oraz nowo- lotniczej. Zakład odpowiada również 66. Spełniwszy wszystkie wymagania czesnych zaawansowanych technik za kształcenie na kierunku inżynieria określone przez Europejską Agencję komputerowych. W tabeli 1 przedsta- bezpieczeństwa. Kształcenie na tym Bezpieczeństwa Transportu Lotnicze- wiono liczbę naboru słuchaczy stu- kierunku obejmuje wiedzę z zakresu go EASA (European Aviation Safety diów wojskowych w poszczególnych zagrożeń bezpieczeństwa (natural- Agency) oraz krajowe władze lotni- specjalnościach w latach 2012÷2018. nych, cywilizacyjnych i terrorystycz- cze, tzn. Urząd Lotnictwa Cywilnego Oznacza to, że dla potrzeb Minister- nych), problemów bezpieczeństwa w Warszawie, Instytut jako pierwszy stwa Obrony Narodowej i Sił powietrz- maszyn, konstrukcji, urządzeń i in- w kraju otrzymał europejski certyfi kat nych kształciło się w Wydziale Mecha- stalacji technicznych, projektowania organizacji szkoleniowej Part-147 (ry- troniki i Lotnictwa około 170 słuchaczy układów bezpieczeństwa oraz unor- sunek 1). Na tej podstawie formalnie oraz studentów cywilnych. Kierunek mowań prawnych. w 2010 r. uruchomiono w Instytucie lotnictwo i kosmonautyka posiada system doskonalenia zawodowego, akredytacje zarówno Państwowej Ko- Kształcenie o pro+ lu lotniczym obejmujący kursy i studia podyplomo- misji Akredytacyjnej (od 2014 roku), we dla potrzeb lotnictwa. jak również Komisji Akredytacyjnej Obecnie kształcenie lotnicze w WAT Kształcenie na kierunku lotnictwo i Uczelni Technicznych (od 2017 roku). realizowane jest w Instytucie Techniki kosmonautyka realizowane jest w ob- W zakresie specjalności samoloty i Lotniczej zarówno dla potrzeb lotnic- szarze techniki lotniczej oraz kosmicz- śmigłowce studia przygotowują słu- twa wojskowego, jak i cywilnego. Hi- nej i ukierunkowane jest na uzyskanie chaczy do podjęcia pracy w przemy- storycznie kształcenie lotnicze było re- przez słuchaczy wiedzy i praktycznych śle lotniczym wykorzystującym za- alizowane w postaci specjalności (na umiejętności w zakresie ich projekto- awansowane technologie, w bazach studiach inżynierskich i magisterskich) wania, modelowania, konstruowania, technicznych lotnictwa cywilnego i Sił na kierunkach, kolejno: mechanika, wytwarzania i eksploatacji. Studia Powietrznych RP. Słuchacze uzyskują mechatronika (od 1998 r.), a od 2006 umożliwiają poznanie zaawansowa- praktyczną wiedzę z zakresu kompu- roku na kierunku lotnictwo i kosmo- nych technologicznie urządzeń wyko- terowych systemów wspomagania nautyka. Kadra dydaktyczno-nauko- rzystujących najnowsze technologie i projektowania, wytwarzania i eksplo- wa instytutu prowadzi zajęcia dydak- materiały, zaawansowane układy elek- atacji statków powietrznych. tyczne z przedmiotów kierunkowych, troniczne, mikroprocesory oraz rozbu- Kształcenie w specjalności awionika specjalistycznych i profi lujących dla dowane systemy diagnostyczne. specjalności: samoloty i śmigłowce, Instytut Techniki Lotniczej dla sił przygotowuje słuchaczy do podję- awionika, napędy lotnicze oraz uzbro- powietrznych realizuje kształcenie w cia pracy zawodowej w instytucjach jenie lotnicze. Studia są prowadzone specjalnościach: badawczych, projektowo-konstruk- zarówno dla studentów „cywilnych” cyjnych, zakładach produkcyjnych (oprócz specjalności uzbrojenie lotni- • samoloty i śmigłowce, przemysłu lotniczego oraz w bazach cze), jak i kandydatów na żołnierzy za- • awionika, lotniczych lotnictwa cywilnego i Sił wodowych, jako siedmiosemestralne • uzbrojenie lotnicze. Powietrznych RP. Posiadają oni prak- studia inżynierskie oraz trójsemestral- tyczną wiedzę na temat lotniczych, ne magisterskie. Kształcenie to ukierunkowane jest na cyfrowych systemów awionicznych Wysoka jakość kształcenia została uzyskanie przez słuchaczy wiedzy i oraz umiejętność ich projektowania i potwierdzona certyfi katem Państwo- praktycznych umiejętności w zakre- modelowania. wej Komisji Akredytacyjnej (2014 r.), sie konstruowania, wytwarzania i eks- Natomiast w specjalności uzbroje- Komisji Akredytacyjnej Uczelni Tech- ploatacji statków powietrznych oraz nie lotnicze kształcenie przygotowuje Tab. 1. Liczba naboru podchorążych oraz studentów cywilnych w specjalnościach lotniczych słuchaczy do podjęcia pracy zawodo- w latach 2012 ÷2018 wej w ośrodkach naukowo-badaw- Lp. Specjalność Liczba podchorążych Liczba studentów cywilnych czych oraz w bazach lotniczych Sił 1. Samoloty i śmigłowce 83 140 Powietrznych RP. Słuchacze uzyskują 2. Awionika 52 120 praktyczną wiedzę związaną z urzą- 3. Uzbrojenie lotnicze 35 - dzeniami i systemami specjalnymi

10 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe

Tab. 2. Liczba uczestników kursów doskonalących i szkoleń realizowanych w Instytucie Techniki no krajowych jak i europejskich. Kurs Lotniczej w latach 2013÷2017 ten przeznaczony jest dla personelu Lp. Nazwa kursu Liczba uczestników SIL lotnictwa Sił Zbrojnych zajmują- 1. Zarządzanie w lotnictwie oraz zabezpieczenie działań lotniczych 214 cych się eksploatacją techniki lotniczej. 2. Zarządzanie procesem eksploatacji i obsługi technicznej statków powietrznych 124 Celem tego kursu jest przygotowanie 3. Zarządzanie ryzykiem w procesie eksploatacji techniki lotniczej 275 ofi cerów i podofi cerów do zarządza- 4. Doskonalenie metodyczne kadry instruktorskiej Sił Powietrznych 72 nia eksploatacją i obsługą techniki 5. Budowa i eksploatacja statków powietrznych 18 lotniczej zgodnie z wymogami pra- 6. Zarządzanie procesem ciągłej zdatności do lotu statków powietrznych 19 wa lotniczego i przepisami unijnymi: statków powietrznych: bronią lotniczą Studia podyplomowe „Zarządza- Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa (rakietami kierowanymi i niekierowa- nie w lotnictwie oraz zabezpieczenie Lotniczego (European Aviation Safety nymi, bombami lotniczymi, bronią działań lotniczych” przygotowują ofi - Agency) i krajowymi: Urzędu Lotnic- artyleryjsko-strzelecką) oraz systema- cerów SIL do realizacji zadań szczebla twa Cywilnego oraz wdrożenia syste- mi niezbędnymi do wykorzystania taktyczno-operacyjnego oraz pogłę- mu zarządzania i obsługi technicznej bojowego poszczególnych rodzajów bienie wiedzy słuchaczy z obszaru statków powietrznych w lotnictwie broni, a także naziemnych urządzeń zabezpieczenia i zarządzania w lotnic- Sił Zbrojnych RP. Przeznaczony jest on obsługowych. twie. Są one prowadzone w zakresie dla żołnierzy specjalistów SIL odpo- Wykorzystując potencjał nauko- obszaru nauk technicznych. Zgodnie z wiadających za organizowanie pro- wo-badawczy oraz doświadczenie założeniami studia prowadzone są dla cesu eksploatacji lub wykonujących w zakresie kształcenia kadr dla sił po- trzech grup osobowych, korpusu oso- obsługi statków powietrznych. Kurs wietrznych Instytut Techniki Lotniczej bowego Sił Powietrznych tj.: ten merytorycznie podzielony jest na prowadzi kształcenie na studiach po- dwa moduły: ogólny i kierunkowy. W dyplomowych oraz kursach specjali- • meteorologicznej - 22F; ramach modułu ogólnego uczestnicy stycznych. Obecnie oferta szkolenio- • radiotechnicznej - 22G; kursu zapoznają się z wiedzą z zakresu wa obejmuje studia podyplomowe • inżynieryjno-lotniczej - 22J modułów przedmiotowych na pozio- „Zarządzanie w lotnictwie oraz zamie licencji B1/B2 w Certyfi kowanym bezpieczenie działań lotniczych” (kod: Dlatego też, w programach i planach Ośrodku Szkolenia Lotniczego Perso- 1103174) oraz następujące kursy do- kształcenia wydzielone zostały trzy nelu Technicznego EASA Part 147 Wy- skonalące: niezależne moduły specjalistyczne działu Mechatroniki i Lotnictwa WAT. dedykowane każdej grupie osobowej. Ta część kursu kończy się egzaminami • „Zarządzanie procesem eksploata- Ze względu na powyższy podział stu- potwierdzającymi wiedzę zgodnie z cji i obsługi technicznej statków dia te prowadzone są w Wydziale Me- przepisami EASA dla poszczególnych powietrznych” (kod: 8103019), chatroniki i Lotnictwa (grupa inżynie- modułów wiedzy. Natomiast w mo- • „Zarządzanie ryzykiem w proce- ryjno-lotnicza 22J) przy współudziale dule kierunkowym uczestnicy kursu sie eksploatacji techniki lotniczej” Wydziału Inżynierii Lądowej i Geodezji pozyskują wiedzę z zakresu zarządza- (kod: 8103022); (grupa meteorologiczna 22F) i Wy- nia procesem eksploatacji statków po- • „Doskonalenie metodyczne kadry działu Elektroniki (grupa radiotech- wietrznych oraz zaawansowanej tech- instruktorskiej Sił Powietrznych” niczna 22G). Moduły specjalistyczne nologii i techniki lotniczej. (kod: 8103033); uzupełnione są modułem ogólnym, Kurs „Zarządzanie ryzykiem w pro- • „Budowa i eksploatacja statków w którym realizowane są treści kształ- cesie eksploatacji techniki lotniczej” powietrznych” (kod: 8103052); cenia wspólne dla wszystkich grup przygotowuje personel SIL do zarzą- • „Zarządzanie procesem ciągłej osobowych korpusu osobowego Sił dzania eksploatacją techniki lotniczej zdatności do lotu statków po- Powietrznych. Moduł ten realizowany z uwzględnieniem wymagań dotyczą- wietrznych” (kod: 8103054). jest w Lotniczej Akademii Wojskowej cych ryzyka w podejmowanych decy- w Dęblinie. zjach. W tabeli 2 przedstawiono liczbę W Wydziale prowadzony jest kurs Doskonalenie umiejętności kadry uczestników ww. kursów i szkoleń zre- doskonalący „Zarządzanie procesem kierowniczej w zakresie pracy z pod- alizowanych w latach 2013÷2017. Jak eksploatacji i obsługi technicznej stat- władnymi oraz wykładowców i instruk- wynika z tego zestawienia z wszyst- ków powietrznych”. Jego głównym ce- torów do realizacji szkolenia w ramach kich form doskonalenia zawodowego lem jest przygotowanie personelu SIL systemu doskonalenia zawodowego skorzystało ponad 720 żołnierzy za- do zarządzania eksploatacją techniki żołnierzy SZ RP jest głównym celem wodowych służby inżynieryjno-lotni- lotniczej z uwzględnieniem wymagań kursu „Doskonalenie metodyczne ka- czej (SIL). jednolitego prawa i przepisów zarów- dry instruktorskiej Sił Powietrznych”.

11 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe

Kolejnym kursem jest kurs „Budowa i nie charakterystyk aerodynamicznych wytrzymałościowe i sztywnościowe), eksploatacja statków powietrznych”. obiektów latających, badania właści- naziemne próby rezonansowe, bada- Jego celem jest uzupełnienie wie- wości termofi zycznych materiałów nia tunelowe i symulacyjne układów dzy technicznej personelu służby stosowanych w lotnictwie, teoretycz- aerodynamicznych, analizy optyma- inżynieryjno-lotniczej w obszarach ne i symulacyjne badania zjawisk wy- lizacyjne projektowanych konstrukcji dotyczących eksploatacji statków po- miany ciepła w strukturach technicz- oraz modelowanie, diagnostyka i ste- wietrznych. Kurs przeznaczony jest dla nych i biologicznych, analiza obciążeń rowanie zespołów napędowych. żołnierzy pełniących służbę w SIL lub cieplnych elementów konstrukcji, Zespół Termodynamiki i Wymia- planowanych do wyznaczenia na sta- projektowanie, modelowanie, identy- ny Ciepła zajmuje się zagadnieniami nowiska w strukturach SIL. W ramach fi kacja systemów awionicznych i lot- związanymi z termodynamiką tech- kursu słuchacze są zapoznawani z bu- niczych układów mechatronicznych niczną, metrologią cieplną, badaniami dową, zasadami działania i standarda- oraz modelowanie i prognozowanie właściwości termofi zycznych mate- mi obsługowymi statku powietrznego bezpieczeństwa systemów technicz- riałów, modelowaniem matematycz- oraz jego systemów pokładowych. nych. nym zjawisk wymiany ciepła i masy, Oferta dydaktyczna Wydziału jest Jednakże, najbardziej istotnym fi la- inżynierią materiałową w zakresie dostosowywana do potrzeb rynku rem działalności naukowo-badawczej właściwości termofi zycznych materia- oraz sił powietrznych. Odpowiedzią Instytutu Techniki Lotniczej są zespoły łów, komputerowym wspomaganiem na tego rodzaju potrzebę było uru- badawcze Są to: Zespół Komputero- procesu pomiarów, zagadnieniami chomienie kursu „Zarządzanie proce- wego Wspomagania Projektowania, odwrotnymi dotyczącymi estymacji sem ciągłej zdatności do lotu statków Wytwarzania i Eksploatacji Statków parametrów termofi zycznych ciał sta- powietrznych”. Organizacja tego kursu Powietrznych kierowany przez prof. łych oraz modelowaniem numerycz- jest następstwem podjętych przez dr. inż. Aleksandra Olejnika, Zespół nym złożonych zagadnień wymiany Ministerstwo Obrony Narodowej de- Termodynamiki i Wymiany Ciepła kie- ciepła i masy. Działalność naukowa ze- cyzji o zakupie samolotów Gulfstream rowany przez prof. dr. hab. inż. Janusza społu obejmuje badania eksperymen- G550 oraz Boeing 737-800. Głównym Terpiłowskiego, Zespół Aerodynamiki i talne właściwości termofi zycznych celem kursu jest przygotowanie per- Dynamiki Ruchu Obiektów kierowany (przewodności cieplnej, dyfuzyjności sonelu SIL do obsługi ww. statków przez dr hab. inż. Stanisława Września cieplnej, ciepła właściwego oraz roz- powietrznych, a przede wszystkim oraz Zespół Inżynierii Bezpieczeństwa szerzalności termicznej ciał stałych) uzupełnienie wiedzy o zagadnienia kierowany przez dr. hab. inż. Andrzeja w szerokim zakresie temperatury, ob- zarządzania ciągłą zdatnością do lotu Skomrę (do 2018r.). liczenia numeryczne i badania ekspe- statków powietrznych. Przeznaczo- Zespół Komputerowego Wspoma- rymentalne wymiany ciepła i masy w ny jest on dla żołnierzy zawodowych gania Projektowania, Wytwarzania i ciałach stałych (radiacyjno-konduk- specjalistów SIL odpowiadających za Eksploatacji Statków Powietrznych cyjna wymiana ciepła w ośrodkach ciągłą zdatnością do lotu statków po- zajmuje się szeroko rozumianym pro- optycznie aktywnych) oraz w struk- wietrznych. W ramach kursu słucha- jektowaniem i prototypowaniem zało- turach porowatych i biologicznych, cze są zapoznawani m.in. z cywilnymi gowych i bezzałogowych statków po- badania właściwości termofi zycznych przepisami dotyczącymi zarządzania wietrznych. Główne nurty badawcze materiałów wybuchowych i paliw ra- ciągłą zdatnością do lotu. podejmowane w zespole to: mode- kietowych, badania wymiany ciepła w lowanie geometrii statków powietrz- konstrukcjach lotniczych, w tym ba- Działalność naukowo-badawcza nych i zespołów napędowych, procesy dania procesu narastania oblodzenia instytutu inżynierii odwrotnej w zastosowaniu statków powietrznych oraz badania do odtwarzania geometrii eksplo- eksperymentalne zmian temperatury Instytut Techniki Lotniczej prowadzi atowanych statków powietrznych, obiektów w ruchu. szeroką działalność naukowo-badaw- wyznaczanie ich obciążeń zewnętrz- Zespół Aerodynamiki i Dynamiki czą, której problematyka koncentru- nych, modelowanie struktur do analiz Ruchu Obiektów funkcjonuje w opar- je się wokół zagadnień związanych MES z zakresu statyki i dynamiki kon- ciu o wiedzę i doświadczenie pracow- z lotnictwem. Należą do niej m.in. strukcji, modelowanie strukturalno- ników Zakładu Aerodynamiki i Termo- projektowanie, ocena wytrzymałości -aerodynamicznych aerosprężystych dynamiki. Do głównych kierunków konstrukcji, wyznaczanie trwałości układów nośnych W sferze zaintere- badań zespołu należy aerodynamika zmęczeniowej konstrukcji z wykorzy- sowań naukowych zespołu są również obiektów naziemnych i obiektów la- staniem komputerowych systemów takie działania badawczo-inżynier- tających oraz dynamika ruchu obiek- wspomagania, tunelowe i numerycz- skie jak: stoiskowe badania statycz- tów latających. Zespół zajmuje się ne określanie pola opływu i wyznaczane konstrukcji płatowcowych (próby doświadczalnymi i numerycznymi ba-

12 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe daniami właściwości aerodynamicz- systemy bezpieczeństwa, badaniami W zakresie badań przepływu w nych samolotów, pojazdów i innych prakseologicznych aspektów bezpie- turbinowych silnikach odrzutowych obiektów, określaniem charakterystyk czeństwa w technice oraz modelowa- prowadzone są prace naukowo-ba- aerodynamicznych statków powietrz- niem dynamiki wydzielenia energii i dawcze dotyczące zagadnień aero- nych i ich elementów wykonując ja- przepływu niejednorodnych ﬁ zycznie dynamiki kanałów przepływowych kościowe i ilościowe badania ekspe- ośrodków wysokoenergetycznych turbin, a także kanałów międzyło- rymentalne w zakresie przepływów w zakresie prognozowania zagrożeń patkowych wieńców dyszowych i nieściśliwych i ściśliwych. Specjalizacją bezpieczeństwa. W działalności ba- wirnikowych, aerodynamiki oraz ae- zespołu są numeryczne badania prze- dawczej członkowie Zespołu rozwią- pływowe ściśliwego gazu lepkiego i zują także problemy z zakresu: analizy rosprężystości pojedynczych łopatek przewodzącego ciepło dla złożonych zagrożeń, oceny ryzyka oraz propozy- dyszowych i wirnikowych oraz ich obiektów z wykorzystaniem własnego cji działań zmierzających do osiągnię- palisad z wykorzystaniem charaktery- oprogramowania oraz pakietu obli- cia poziomu ryzyka akceptowalnego. styk otrzymanych z badań wagowych czeniowego ANSYS z zaawansowany- W Instytucie dla celów badaw- modeli w tunelach aerodynamicznych mi modelami symulacji obejmującymi czych zorganizowano Laboratorium oraz obliczeń numerycznych. między innymi wykorzystanie siatek Badania Napędów Lotniczych (LBNL) W zakresie statyki i dynamiki lotni- ruchomych i siatek dynamicznych w ramach projektu POIG.02.02.00-14- czych zespołów napędowych Labo- oraz metod typu multiple reference 022/09. Bezpośrednim celem projektu ratorium zajmuje się modelowaniem frame, mixing plane oraz sliding mesh jest modernizacja i budowa nowej zin- numerycznym zespołów wirnikowych w zastosowaniach do symulacji prze- tegrowanej infrastruktury badawczej i ich elementów np. badanie zjawiska pływów w maszynach wirnikowych. w wiodących uczelniach technicz- ﬂ atteru łopatek. Wyznaczane są wła- Zespół Inżynierii Bezpieczeństwa nych kraju z zakresu badań silników w swojej działalności naukowo-ba- lotniczych oraz wzmocnienie poten- ściwości dynamiczne konstrukcji na dawczej oraz dydaktycznej zajmuje cjału badawczego współpracujących bazie modeli numerycznych, a wyniki się głównie bezpieczeństwem tech- ze sobą Laboratorium Badań Napę- porównywane będą z wynikami ba- nicznym obiektu w całym cyklu jego dów Lotniczych WAT oraz Laborato- dań eksperymentalnych. W zakresie „życia” (w zakresie wytrzymałości, rium Aerodynamiki Turbin Lotniczych pomiarów cieplnych wyznaczane są trwałości i niezawodności) i koncen- i Spalania Politechniki Warszawskiej. wielkości gazodynamiczne w ukła- truje się na badaniu uwarunkowań W laboratorium prowadzone są dach przepływowych oraz własności eksploatacyjnych (w zakresie obsług, prace badawcze w zakresie nowocze- cieplne materiałów stosowanych do zarządzania i prognozowania nieza- snych konstrukcji silników lotniczych budowy turbinowych silników lotni- wodnego wykorzystania), poszukiwa- umożliwiających: czych i energetycznych turbin gazo- niu bezpiecznych i efektywnych spo- wych. Wyposażenie obejmuje m.in. sobów wykorzystania potencjalnego • ograniczenie emisji szkodliwych przyrządy do pomiaru dyfuzyjności zasobu pracy obiektów technicznych. czynników (spalin, hałasu) zgod- Istotnym obszarem działalności Ze- nie z zaleceniami Komisji Europej- cieplnej, przewodności cieplnej, cie- społu jest również rozwijanie metod skiej (ACARE Vision 2020); pła właściwego oraz rozszerzalności oceny efektywności eksploatacji sys- • obniżenie zużycia paliwa, a przez cieplnej materiałów na potrzeby in- temów uzbrojenia lotniczego. W za- to poprawa konkurencyjności pol- nych badań prowadzonych w Labora- kresie swoich zainteresowań, Zespół skiego przemysłu silników lotni- torium. wykonuje badania związane z mode- czych; W zakresie aktywnych zawieszeń lowaniem propagacji pęknięć zmę- • transfer najnowocześniejszych magnetycznych Laboratorium prowa- czeniowych w aspekcie bezpieczeń- światowych technologii, co przy- dzi unikalne w skali kraju numerycz- stwa konstrukcji, probabilistycznym czyni się do realizacji polityki ne oraz doświadczalne badania nad modelowaniem trwałości zmęczenio- Zrównoważonego Rozwoju. opracowywaniem pasywnych i ak- wej oraz bezpieczeństwa konstruk- tywnych zawieszeń magnetycznych, cji, oceną wytrzymałości, trwałości i Działalność Laboratorium Badań Na- ich optymalizację, sterowanie nimi, bezpieczeństwa pracy uszkodzonych pędów Lotniczych WAT obejmuje ae- elementów konstrukcyjnych, badania- rodynamikę przepływów w silnikach, zasilanie, itp. Laboratorium zajmuje mi procesów eksploatacji systemów statykę i dynamikę silników i ich ele- się również dostosowaniem łożysk technicznych w aspekcie ich nieza- mentów, badanie właściwości ciepl- magnetycznych oraz ich osprzętu dla wodności, efektywności i bezpieczeń- nych materiałów oraz budowę i bada- konkretnych aplikacji w lotniczych sil- stwa, formułowaniem wymagań na nie zawieszeń magnetycznych. nikach turbinowych.

13 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe Analiza ryzyka w procesie nadzoru

Risk analysis in the supervision process

Hanna Dzido

Mgr, Ekspert ds. analizy ryzyka

Urząd Lotnictwa Cywilnego

[email protected]; [email protected]

Streszczenie: Artykuł podejmuje temat zarządzania bezpieczeństwem w lotnictwie cywilnym w aspekcie nadzoru opartym o analizę ryzyka (podejście RBO Risk Based Oversight). Przedstawiony został proces opracowywania i stosowania aktów prawnych i dokumentów niezbęd- nych do sprawowania nadzoru na poszczególnych szczeblach (organizacji lotniczych, państwa członkowskiego, europejskim) z zastosowaniem wyników analiz ryzyka oraz wskaźników bezpieczeństwa SPI (Safety Performance Indicators). Wskazano istotę i cel podejścia RBO przy sprawowaniu nadzoru nad działalnością lotniczą oraz przedstawiono poziom adaptacji i wdrożenia podejścia RBO przez polski nadzór nad lotnictwem cywilnym. Poruszono również kwestię wdrożenia i efektywności działania systemu zarządzania bezpieczeństwem SMS (Safety Management System) na poziomie organizacji lotniczych oraz idei Just Culture jako drogi do zwiększania świadomości i zachęcenia do zgłaszania niepożądanych i nieprawidłowości mających lub mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo, bez obawy o konsekwencje. W artykule uwzględniono również nowelizację prawa UE - rozporządzenia 2018/1139 tzw. nowego rozporządzenia bazowego (NBR - New Basic Regulation), która umożliwia zastosowanie przepisów do statków powietrznych lotnictwa państwowego prowadzących działania wojskowe, celne, policyjne, poszukiwawczo-ratownicze, przeciwpożarowe, w zakresie kontroli granic i ochrony wybrzeża lub innych działań w interesie publicznym na rzecz bezpieczeństwa, interoperacyjności i efektywności.

Słowa kluczowe: Analiza ryzyka, zdarzenia lotnicze; kultura raportowania, system zarządzania bezpieczeństwem (Safety Management Syste- m);nadzór oparty na RBO (Risk Based Oversight); wskaźniki bezpieczeństwa SPI(Safety Performance Indicators)

Abstract: The article deals with the theoretical and practical aspects of safety management in civil aviation. Presented the process of ap- proach of Risk Based Oversight (RBO) and application of legal acts and documents necessary for oversight at particular levels (aviation or- ganization, member state, European). One of the main activity of the implementation and eff ectiveness of the Safety Management System (SMS) management system in air organizations are the eff ective systems for occurrence reporting and the Just Culture idea. The article also includes an amendment to EU law - Regulation 2018/1139, so-called the new Basic Regulation (NBR - New Basic Regulation), which makes it possible to apply the law to state aviation aircraft carrying out military, customs, police, search and rescue, fi re-fi ghting, border control and coastal protection or other public interest activities in favor of safety, interoperability and effi ciency.

Keywords: Risk analysis; safety management system; Risk Based Oversight; Safety Performance Indicators

Postęp techniczny i technologiczny niczych. Rozpoczęcie działalności w czy transportu lotniczego jednak ostatnich dekad pozwolił na zastoso- lotnictwie cywilnym wymaga uzyska- wskazuje na jednolite i systemowe wanie nowych bardziej zaawansowa- nia przez te podmioty i organizacje - w podejście do lotnictwa cywilnego, nych systemów i rozwiązań również w zależności od charakteru działalności - z uwzględnieniem wzajemnych za- branży lotniczej. Nie tylko w statkach niezbędnych certyfi katów, pozwoleń/ leżności między bezpieczeństwem a powietrznych, ale również w infra- zezwoleń lub zatwierdzeń w procesie innymi technicznymi obszarami ure- strukturze lotniczej i lotniskowej czy certyfi kacji /weryfi kacji, których wyda- gulowań w zakresie lotnictwa, w tym systemach organizacji ruchu lotnicze- wanie w Polsce, zgodnie z zapisami cyberbezpieczeństwa. Wiodącym cego. Rozwój nie jest możliwy bez postę- ustawy Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. lem utworzenia Agencji Unii Europej- pu, jednak jednym z warunków zrów- Prawo lotnicze należy do kompetencji skiej ds. Bezpieczeństwa Lotniczego noważonego rozwoju lotnictwa jest Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego. (EASA) oraz stworzenia jednolitego bezpieczeństwo operacji lotniczych, Wspólnotowe prawo lotnicze nie systemu prawa lotniczego UE była li- w realizację których zaangażowanych reguluje wszystkich zagadnień eu- beralizacja lotnictwa. Obowiązujące jest wiele podmiotów i organizacji lot- ropejskiego lotnictwa cywilnego do stosowania od 11 września 2018 r.,

14 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe

Rozporządzenie Parlamentu Europej- rządzeniami wykonawczymi dedyko- do zachowania i utrzymania m.in. skiego i Rady (UE) 2018/1139 z dnia 4 wanymi do poszczególnych rodzajów harmonizacji technicznej i bezpie- lipca 2018 r. tzw. nowe rozporządze- działalności oraz adekwatnymi rozpo- czeństwa w lotnictwie, które to zagad- nia bazowe NBR (ang. New Basic Re- rządzeniami Ministra Transportu) pro- nienia w poszczególnych obszarach gulation ) w sprawie wspólnych zasad wadzenie działalności lotniczej na te- regulują dedykowane rozporządzenia w dziedzinie lotnictwa cywilnego i rytorium państw członkowskich Unii dotyczące np.: wykonywanie operacji utworzenia Agencji Unii Europejskiej Europejskiej odbywa się pod stałym lotniczych, licencjonowania personelu ds. Bezpieczeństwa Lotniczego jako nadzorem Europejskiej Agencji Bez- lotniczego, działalności lotnisk i służb akt Parlamentu i Rady UE wydane w pieczeństwa Lotniczego ( EASA- Euro- żeglugi powietrznej, zasad projekto- oparciu o art. 100 Traktatu o funkcjono- pean Aviation Safety Agency ) oraz kra- wania i produkcji wyrobów lotniczych, waniu Unii Europejskiej (TFUE) jest tzw. jowych organów nadzoru. Na szczeblu obsługę techniczną statków powietrz- unijną konstytucją prawa lotniczego, europejskim EASA nadzoruje łącznie nych (rysunek 1) stworzone w oparciu stanowiącą podstawę do wydawania 32 państwa (28 państw członkowskich o Załącznik 19 ICAO dedykowany za- szczegółowych rozporządzeń wyko- UE oraz Norwegię, Lichtenstein, Islan- rządzaniu bezpieczeństwem w lotnic- nawczych. Zastępując rozporządzenie dię i Szwajcarię). twie cywilnym. (UE) 216/2008 rozszerza i ustanawia Funkcjonowanie na tych samych Agencja jako właściwy organ w wspólne cele oraz ramy planowania zasadach - wolna konkurencja obo- zakresie certyﬁ kacji i nadzoru (wy- i realizacji działań na rzecz ciągłego wiązująca na terenie UE wymusza dawanie określonych certyﬁ katów zapewnienia wysokiego i jednolitego na organizacjach lotniczych prowa- i zwolnień) przewiduje możliwość poziomu bezpieczeństwa lotnicze- dzenie działalności w sposób jak naj- wprowadzania zmian do zasad okre- go. Skuteczna realizacja tych celów bardziej efektywny, co prowadzi do ślonych w aktach delegowanych i jest możliwa do osiągnięcia poprzez ciągłego szukania przez nich oszczęd- wykonawczych w celu zapewniania współpracę z państwami członkow- ności. Nie ma jednak przyzwolenia na zgodności i akceptowalnego poziomu skimi UE oraz państwami trzecimi, któ- w żadnym przypadku, aby odbywało bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego rych statki powietrzne wykonują ope- się to kosztem obniżenia standardów w państwach członkowskich Unii Eu- racje korzystając z portów lotniczych bezpieczeństwa, pasażerów czy śro- ropejskiej. zlokalizowanych na terenie państw dowiska naturalnego. Akty wykonaw- Do głównych zadań Agencji należy członkowskich UE. cze - rozporządzenia szczególne bę- przede wszystkim pomoc Komisji UE Zgodnie z rozporządzeniami UE dące uzupełnieniem rozporządzenia w przygotowywaniu projektów aktów (rozporządzeniem bazowym i rozpo- bazowego nakładają obowiązek prawnych dotyczących bezpieczeń-

1. Regulacje prawne obejmujące analizę ryzyka na poszczególnych szczeblach

15 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe

stwa w lotnictwie cywilnym. W tym sja Badania Wypadków Lotniczych czy konieczności, powinna zapewniać celu Agencja wydaje opinie i zalece- (PKBWL). utrzymanie wysokiego poziomu bez- nia przeznaczone dla Komisji. Agencja pieczeństwa operacji lotniczych oraz wykonuje również własne zadania np.: Podstawowe znaczenie dla utrzyma- działalności podmiotów wspomagają- nia wymaganego poziomu bezpie- cych realizację transportu lotniczego. • wydawanie certyfi katów na pro- czeństwa oraz jego stałej poprawy w Sprawowanie nadzoru oznacza bieżą- dukty lotnicze w zakresie bezpie- lotnictwie cywilnym wobec pojawia- cą weryfi kację zgodności prowadze- czeństwa i ochrony środowiska jących się zagrożeń ma stosowanie nia działalności z przepisami, analizę (np.: statki powietrzne, silniki); przez państwa członkowskie UE jed- posiadanych danych oraz prowadze- • zatwierdzanie i nadzorowanie or- nolitych solidnych zasad zarządzania nie kontroli, audytów oraz inspekcji: ganizacji projektujących i produ- bezpieczeństwem, ciągłej identyfi ka- kujących statki powietrzne (cer- cji towarzyszących ryzyk oraz przewi- • planowanych i cyklicznych – prze- tyfi kacja poszczególnych statków dywania nowych zagrożeń dotyczą- prowadzanych zgodnie z zatwier- powietrznych leży w gestii władz cych bezpieczeństwa. dzonym przez Prezesa ULC progra- państw członkowskich) Dla zachowania tej jednolitości nie- mem nadzoru nad podmiotami, • prowadzenie tzw. czarnej listy zbędne było ustanowienie wspólnych które są niezbędne do utrzymania przewoźników lotniczych. ram planowania i realizacji działań na certyfi katów, zezwoleń/zatwier- rzecz poprawy bezpieczeństwa. dzeń; Agencja posiada również uprawnienia W tym celu na poziomie UE opra- • nieplanowanych (doraźnych) – do przeprowadzania inspekcji, szkoleń cowany został plan bezpieczeństwa wynikających z bieżących potrzeb oraz programów w państwach człon- lotniczego oraz europejski program kontroli utrzymania odpowiednie- kowskich Unii Europejskiej oraz zbie- bezpieczeństwa lotniczego, a w obo- go poziomu bezpieczeństwa raniem danych i przeprowadzaniem wiązku każdego z państw członkow- badań w celu zwiększenia bezpie- skich było opracowanie krajowego oraz wszelkie działania planowe i do- czeństwa w lotnictwie. programu bezpieczeństwa zgodnie z raźne podejmowane w celu popula- System nadzoru w Polsce zorganizo- wymogami zawartymi w załączniku ryzowania kultury bezpieczeństwa. wany jest adekwatnie do obowiązują- 19 do konwencji o międzynarodo- W Polsce kontrole/inspekcje i audy- cych przepisów: wym lotnictwie cywilnym, podpisanej ty obywają się zgodnie z przepisami - naczelnym organem rządowym w w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. tzw. krajowymi - ustawa Prawo lotnicze zakresie lotnictwa cywilnego jest konwencji chicagowskiej zatytułowa- i akty wykonawcze (m.in. Rozporzą- Minister właściwy do spraw trans- nym „ Zarządzanie Bezpieczeństwem ". dzenie Ministra Infrastruktury z dnia portu Dokumentem towarzyszącym krajo- 2 września 2003 r. w sprawie kontroli - centralnym organem administra- wemu programowi jest plan, w któ- przestrzegania przepisów oraz decyzji cji rządowej w zakresie lotnictwa rym państwo członkowskie opisuje z zakresu lotnictwa cywilnego), dosto- cywilnego zgodnie z art. 20 i 21 działania, podejmowane w celu ogra- sowanymi do unijnych przepisów w ustawy Prawo lotnicze jest Pre- niczenia stwierdzonego ryzyka doty- adekwatnych dziedzinach działalności zes Urzędu Lotnictwa Cywilne- czącego bezpieczeństwa. Cele okre- organizacji lotniczych. go, wykonując funkcję organu ślone w tych dokumentach powinny Odnotowywany na przestrzeni administracji lotniczej i nadzoru znaleźć odzwierciedlenie w działa- ostatnich lat dynamicznie rosnący lotniczego oraz władzy lotniczej niach dotyczących opracowania i re- popyt na usługi rynku transportu lot- w rozumieniu umów i przepisów alizacji właściwego planu i programu niczego oraz rozwój techniki i techno- międzynarodowych. Ustawa jed- nadzoru dla podległych organizacji i logii przełożyły się na wykorzystanie i noznacznie wskazuje, iż Prezes podmiotów lotniczych. Ich realizacja stosowanie coraz to nowszych rozwią- sprawując swój urząd nie narusza wraz z zapewnieniem możliwości mo- zań i technologii w lotnictwie, pocią- ustanowienia ani uprawnień Eu- dyfi kacji wobec bieżących wyzwań gając za sobą pojawienie się nowych ropejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA); - niezależnym organem prowadzą- cym lub nadzorującym badania zdarzeń lotniczych przez organizacje zgodnie z art. 17 ustawy Pra- wo lotnicze jest Państwowa Komi- 2. Elementy SMS w organizacjach lotniczych

16 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe

3. Dokumenty dotyczące programów/planów bezpieczeństwa na poszczególnych poziomach rodzajów zagrożeń (m.in. terroryzm). bezpieczeństwem (ang. SMS - Safety podejściu do zagadnienia zarządzania W efekcie rosnącej skali operacji lot- Management System ) w organizacjach bezpieczeństwem. niczych oraz dostrzeżenia kolejnych lotniczych (przewoźników, producen- W odpowiednich dokumentach zagrożeń i ryzyka z nimi związanego tów, organizacji obsługowych, lotnisk) wydawanych na poszczególnych po- ewaluowało podejście i sposób spra- oraz ścisłą współpracą z organami ziomach: międzynarodowym/świato- wowania nadzoru. Na każdym szcze- nadzoru w państwach członkowskich. wym, europejskim i krajowym (ICAO, blu: międzynarodowym (ICAO), euro- To ewolucja od tradycyjnego szcze- EASA, kraje członkowskie) identyfi ko- pejskim (EASA) i krajowych (państwa gółowego opisania każdej zasady wane są i wskazywane zagrożenia i członkowskie) i kolejnych stadiach bezpieczeństwa do efektywnego SMS działania, które należy podejmować w - od procesu certyfi kacji do nadzoru (posiadanie i realizowanie czterech celu ograniczenia ryzyka (rysunek 3). - wskazuje się element oceny ryzyka komponentów SMS – schemat poni- Uwzględniając zapisy „wyższych” jako jeden z podstawowych. Ryzyko żej), przejście na system działający w dokumentów (GASP i EPAS), kraje dotyczy charakteru działalności, ro- oparciu o poprawnie wdrożony SMS członkowskie zobligowane są do wy- dzaju wykonywanych operacji, sytu- przez organizacje lotnicze, wyznaczo- pracowania adekwatnych planów i acji fi nansowej organizacji lotniczych ne wskaźniki bezpieczeństwa (ang. SPI rozwiązań na poziomie krajowym. i oceny ich możliwości sprostania i - Safety Performance Indicators ): własne Na pytanie czemu służyć ma wpro- utrzymywania standardów dotyczą- (przez organizacje) i krajowe (na szcze- wadzona zmiana wśród odpowiedzi cych bezpieczeństwa. blu państwa), monitorowania ich po- wskazuje się m.in.: Nadzór oparty na ocenie ryzyka ziomów i dążenia do wyznaczonych RBO (ang. Risk Based Ovesight ) to połą- wartości wskaźników zarówno na po- • na poziomie organizacji: czenie i ocena: poziomu zapewnienia ziomie UE, krajowym, jak i poszczegól- - weryfi kację stanu wdrożenia i po- zgodności ( compliance ) z przepisami nych podmiotów sektora lotniczego. prawności działania SMS; oraz wyniku oceny profi lu ryzyka or- Zmiana postrzegania pociągnęła za - zbieraniu informacji i danych w ganizacji oraz wyników w zakresie sobą zmianę sposobu postępowania celu tworzenia baz danych wyko- bezpieczeństwa. Koncentruje się na dla utrzymania odpowiedniego sta- rzystywanych zarządzaniu ryzykiem i optymalnemu nu bezpieczeństwa oraz sprawowania do prowadzenia analiz i prognoz; dostosowaniu programu nadzoru do nadzoru nad organizacjami zaangażo- - możliwie wczesną identyfi kację organizacji. Wprowadzenie podejścia wanymi w proces operacji lotniczych zagrożeń; opartego na ocenie ryzyka wiąże się tj. monitorowania wskaźników bez- - opracowywanie i podejmowanie z dostosowaniem i optymalizacją pieczeństwa. Regulacje prawne wpro- działań ograniczających możli- nadzoru sprawowanego na poszcze- wadziły obowiązek weryfi kacji pozio- wość wystąpienia gólnych szczeblach . Nie tylko organy mów wskaźników bezpieczeństwa na i materializacji zagrożeń (opracowy- nadzoru ale również organizacje lotni- wszystkich szczeblach: organizacji lot- wanie zapór na etapie analiz); cze realizując zapisy obowiązujących niczych, państw członkowskich i eu- aktów prawnych mają obowiązek oce- ropejskim. Dzięki połączeniu działań • na poziomie krajowym: ny ryzyka i zarządzania nim. podmiotów lotniczych z działaniami - utrzymanie odpowiedniego po- Podejście RBO wymaga wdraża- krajowych organów nadzoru uzyski- ziomu bezpieczeństwa; nia i rozwijania systemu zarządzania wana jest większa kompleksowość w - optymalizację nadzoru na szcze-

17 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe

4. Proces działań w ramach SMS – identy' kacja zagrożeń i zarządzanie ryzykiem blu krajowym; (intensyfi kacji i skupieniu się na mowania prac istotnych dla bez- - przejście z podejścia reaktywne- newralgicznych obszarach/wycin- pieczeństwa. go na predyktywne – przeciw- kach działania organizacji); działanie możliwości wystąpienia Schemat postępowania w stosunku zagrożeń zamiast reagowania na • na poziomie UE/międzynarodo- do zagrożeń i działań z nimi związa- sytuacje, które już miały miejsce; wym: nych na każdym szczeblu jest właści- - unikanie zagrożeń i budowanie - standaryzacja podejścia do nadzo- wie jednakowy (rysunek 4). Ewentual- zapór na etapie analiz (w Polsce ru na szczeblu międzynarodowym ne różnice wynikać będą ze specyfi ki metoda BowTie opracowana m.in. i światowym – EASA, ICAO; i charakteru prowadzonej działalno- w celu łatwej do zrozumienia i - utrzymanie odpowiednich stan- ści, zidentyfi kowanych zagrożeń oraz przejrzystej grafi cznej prezentacji dardów w aspekcie bezpieczeń- stopnia szczegółowości i zaawanso- scenariuszy ryzyka towarzyszące- stwa w lotnictwie cywilnym; wania analiz. go zdarzeniom lotniczym. ULC - tworzenie warunków do współ- W ramach wsparcia i przygotowań stosuje metodę Bow-Tie, aby z pracy pomiędzy różnymi rodzaja- do pełnego wdrożenia i ujednolice- perspektywy systemu lotnicze- mi lotnictwa (cywilne, wojskowe, nia podejścia do nadzoru opartego go kontrolować obszary zagro- państwowe) na rzecz bezpieczeń- na RBO EASA dnia 22 listopada 2016 żeń określone w Krajowym Planie stwa; r., wydała Practices for risk-based over- Bezpieczeństwa w Lotnictwie Cy- - identyfi kacja zagrożeń i obszarów sight . Dokument zamieszczony został wilnym). Przykłady zastosowania wysokiego ryzyka w celu podej- na stronie internetowej Agencji, opu- metody publikowane zostały na mowania działań dla ich ograni- blikowano go zgodnie z art. 5 ust. 3 stronie internetowej Urzędu; czania; rozporządzenia (UE) nr 628/2013, w - udział we współtworzeniu stan- - wykorzystanie zgromadzonych którym "A genc ja przekazuje właści- dardów nadzoru na szczeblu danych na szczeblach krajowych wym organom państw członkowskich międzynarodowym i światowym do podejmowania działań na rzecz odpowiednie informacje w celu wsparcia (EASA, ICAO); bezpieczeństwa w lotnictwie; jednolitego wdrażania obowiązujących - tworzeniu baz danych w celu pro- - wykorzystywanie doświadczeń i wymogów" . wadzenia analiz i prognoz, iden- dobrych praktyk w celu poprawy Z uwagi na fakt, iż dokument nie tyfi kacji obszarów wysokiego ry- narzędzi posiada mocy prawnej, może być trak- zyka, które wymagają szczególnej i jakości sprawowania nadzoru; towany jako wskazówki w stosowaniu uwagi w sprawowaniu nadzoru - promocja i zachęcanie do podej- i wykorzystaniu metod analiz i ich wy-

18 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 Zagadnienia ogólne i przeglądowe ników do utrzymania wysokiego po- do poprzedniego, zestaw Wskaźników mocja i zachęcanie do raportowania ziomu bezpieczeństwa stosowanych Poziomu Bezpieczeństwa ( SPIs ), któ- zdarzeń, które stanowią główne źró- przez organy nadzoru niektórych kra- rych wyznaczenie przez organizacje dło wiedzy o występujących i poten- jów członkowskich. lotnicze objęte obowiązkiem mierze- cjalnych zagrożeniach. Na podstawie Proces przejścia na nadzór opar- nia poziomu bezpieczeństwa ( Safety zgromadzonych informacji i danych ty na analizie ryzyka wymaga odpo- Performance Monitoring ), nakładają na szczeblu organizacji lotniczych i wiedniego przygotowania: systemów odrębne unijne rozporządzenia szcze- na szczeblu krajowym, realnym i moż- i procedur oraz niezbędnego dosto- gółowe. Wskaźniki SPI wyznaczone na liwym staje się prowadzenie analiz i sowania działań wobec nowych wy- poziomie kraju i przedstawione dla podejmowanie działań a następnie zwań i spełnienia wymagań. W Polsce środowiska lotniczego w KPB mają słu- weryfi kacja ich skuteczności. Prezes ULC w Sprawozdaniu z wykona- żyć organizacjom celem porównywa- Po podpisanej przez europejską ko- nia planu działalności Urzędu Lotnictwa nia własnych wskaźników do ich od- misarz ds. Transportu oraz reprezen- Cywilnego za rok 2017 , wskazuje niemal powiedników na poziomie krajowym, tantów środowiska lotniczego dnia 1 pełną realizację planu wdrożenia sys- a docelowo dążeniu do osiągnięcia i października 2015 r. European Corpo- temu nadzoru opartego na ocenie utrzymania wymaganego poziomu rate Just Culture Declaration , podążyło ryzyka (względem planów na 2017 r.). bezpieczeństwa - akceptowalnych polskie środowisko lotnicze zaanga- Efektem działań zmierzających w tym wskaźników bezpieczeństwa ( ALoSP - żowane w sprawy bezpieczeństwa. W kierunku było opracowanie i opubliko- Acceptable level of safety performance ). dniu 27 października 2015 r. podczas wanie na stronie ULC w sierpniu 2016 Bieżące monitorowanie stanu bez- Konferencji Bezpieczeństwa w Lotnic- r., Krajowego Programu Bezpieczeństwa pieczeństwa oraz możliwych ryzyk twie Cywilnym miało miejsce podpi- w Lotnictwie Cywilnym(KPBwLC) . Doku- odnosi się również do niedoskonało- sanie Deklaracji współpracy w zakresie ment opracowany na szczeblu Urzę- ści systemu prawnego i wynikających wdrażania „Just Culture”. Dokument ma du Lotnictwa Cywilnego, uzgodniony z nich komplikacji czy wzajemnych charakter otwarty, określa szereg pod- i zaakceptowany przez Ministerstwo wykluczeń, a także pojawienia się no- stawowych zasad, mających na celu Infrastruktury i Budownictwa oraz za- wych technologii. zachęcenie personelu zaangażowa- twierdzony i podpisany przez Ministra Przedstawione w KPBwLC wskaźniki nego w prace istotne dla bezpieczeń- Infrastruktury i Budownictwa 4 sierp- zostały wyznaczone w oparciu o zgło- stwa do zgłaszania nieprawidłowości nia 2016 r. Wskazano w nim obszary szone do Państwowej Komisji Badania i zdarzeń niepożądanych, bez obawy zagrożeń, które zostały lub w przyszło- Wypadków Lotniczych (PKBWL) oraz o konsekwencje. Deklarację podpisali ści zostaną objęte procedurą szcze- Urzędu Lotnictwa Cywilnego zdarze- przedstawiciele władz i organów nad- gólnych analiz i specjalnego nadzoru nia lotnicze w ramach polskiego sys- zoru i praworządności. Prezesa ULC. Celem programu jest temu gromadzenia, przechowywania, Ideą fi lozofi i Just Culture (kultu- identyfi kacja zagrożeń, ich ocena oraz analizowania, oceny i przetwarzania ry sprawiedliwego traktowania) jest wypracowywanie efektywnych dzia- danych dotyczących zdarzeń lotni- wzrost świadomości środowiska lot- łań mitygujących. czych i zapisane w systemie ECCAIRS niczego w zakresie zagrożeń wynika- Załącznikiem KPBwLC jest Krajowy (Europejski Centralny System Koordy- jących z popełnianych błędów, które Plan Bezpieczeństwa (KPB). Na prze- nacji Powiadamiania o Zdarzeniach w towarzyszą codziennej pracy i funk- strzeni ostatnich dwóch lat opubliko- Lotnictwie/Europejskie Centrum Ko- cjonowania organizacji a także współ- wano dwa dokumenty odnoszące się ordynacji Systemów Raportowania o pracy pomiędzy nimi. Celem jest do identyfi kacji zagrożeń i wskaźni- Wypadkach i Incydentach; ang. E uro- zwiększenie liczby zgłaszanych zda- ków bezpieczeństwa: pean Co-ordination Centre for Accident rzeń w ramach obowiązkowego i do- and Incident Reporting Systems ). browolnego systemu zgłaszania zda- 1. Krajowy Plan Bezpieczeństwa na Co istotne i warte podkreślenia N BR rzeń lotniczych również dotyczących lata 2017 – 2020 (pierwsza wersja 2018/1139 wprowadza mechanizm po- braków w systemach, procedurach i dokumentu); zwalający na stosowanie zasad wyni- rutynowych działaniach post factum 2. Krajowy Plan Bezpieczeństwa na kających z przepisów UE dotyczących na szczeblu organizacji. lata 2018 – 2021 (druga zweryfi ko- bezpieczeństwa lotniczego m.in. w Współpraca z nadzorem oraz wy- wana wersja dokumentu) lotnictwie wojskowym czy państwo- miana doświadczeń w środowisku jest wym (straż graniczna). ścieżką i płaszczyzną wypracowania Aktualnie stosowany dokument z W procesie zmian podejścia do sys- wspólnego podejścia do spraw zwią- 2018 r., oprócz wskazywania zagrożeń temu nadzoru z reaktywnego na pre- zanych z bezpieczeństwem. Postawa ustanawia rozbudowany w stosunku dyktywny niezwykle istotna jest pro- odpowiedzialności i dojrzałości ze

19 1 / 2019 przegląd komunikacyjny Zagadnienia ogólne i przeglądowe

strony pracowników i kierownictw wspólnych zasad w dziedzinie organizacji lotniczych wraz z chęcią Balice idą na rekord. Krakowskie lotnictwa cywilnego i utworze- lotnisko chce obsłużyć w tym roku zaangażowania we współpracę two- nia Agencji Unii Europejskiej ds. rzą dobre warunki i perspektywę do blisko 8 milionów pasażerów Bezpieczeństwa Lotniczego oraz Grzegorz Skowron, Gazeta Krakowska, wypracowania realnych rozwiązań. 10.01.2019 Rozporządzenie Parlamentu Europej- zmieniające rozporządzenia Parla- W tym roku Międzynarodowy Port Lotniczy skiego i Rady Nr 376/2014 z 3 kwietnia mentu Europejskiego i Rady (WE) powinien obsłużyć aż 7,94 mln pasażerów. 2014 r. w sprawie zgłaszania i analizy Najważniejszym wyzwaniem będzie przy- nr 2111/2005, (WE) nr 1008/2008, gotowanie do budowy nowego pasa starto- zdarzeń w lotnictwie cywilnym oraz (UE) nr 996/2010, (UE) nr 376/2014 wego. Trzeba też przyspieszyć plany kolejnej podejmowania w związku z nimi dzia- rozbudowy terminala pasażerskiego. Już w i dyrektywy Parlamentu Euro- ubiegłym roku przez Balice przewinęło się łań następczych podkreślają wagę i blisko 6,77 mln pasażerów, o 16 proc. więcej pejskiego i Rady 2014/30/UE i niż w 2017. Prognozy na ten rok zakładają konieczność zacieśnienia współpracy blisko 8 mln, dokładnie – 7,94 mln. To realne, między instytucjami państwowymi 2014/53/UE, a także uchylające bo przewoźnicy prześcigają się w otwieraniu nowych tras. W sumie w tym roku będzie 28 oraz środowiskiem lotniczym w zakre- rozporządzenia Parlamentu Euro- nowych połączeń lotniczych z Balic. Wejście na krakowskie niebo zapowiedział węgierki sie Just Culture. Wzajemna nauka na pejskiego i Rady (WE) nr 552/2004 Wizz Air, który w tym roku uruchomi 12 połą- doświadczeniach innych z pewnością czeń z Krakowa. Z kolei Ryanair zapowiedział i (WE) nr 216/2008 i rozporządze- zwiększenie częstotliwości lotów na obsługi- w pozytywnym stopniu wpłynie na wanych już trasach i uruchomienie kilku ko- nie Rady (EWG) nr 3922/91; wzrost świadomości i kształtowania lejnych połączeń (...). pozytywnych i odpowiedzialnych po- [6] Rozporządzenie wykonawcze Ko- mini przegląd staw wobec bezpieczeństwa. Jedno- misji (UE) nr 628/2013 z dnia 28 W tym roku przetarg na obwodnicę Zabierzowa i łącznik autostrady A4 cześnie należy podkreślać i zwracać czerwca 2013 r. w sprawie metod z drogą 75 koło Brzeska uwagę, iż nie ma przyzwolenia na wy- pracy stosowanych przez Euro- Brzeska korzystywanie Just Culture dla ochro- Grzegorz Skowron, Gazeta Krakowska, pejską Agencję Bezpieczeństwa ny celowego i świadomego łamania 9.01.2019 Lotniczego przy prowadzeniu in- przepisów i procedur. W tym roku ogłosimy przetargi na ponad 435 spekcji standaryzacyjnych i moni- km dróg – zapowiada Jan Krynicki, rzecznik prasowy Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych Materiały źródłowe torowaniu stosowania przepisów i Autostrad. Dwa przetargi dotyczą dróg w komunikacyjny Małopolsce – chodzi o obwodnicę Zabie- rozporządzenia Parlamentu Euro- rzowa i łącznik autostrady A4 z drogą nr 75 [1] Krajowy Plan Bezpieczeństwa na w Brzesku Mieszkańcy Zabierzowa czekają pejskiego i Rady (WE) nr 216/2008 na obwodnicę od połowy lat 90. Nowa dro- lata 2017 – 2020, Urząd Lotnictwa ga ma mieć 10,2 km długości. Przejdzie nie Cywilnego, Warszawa, 2017; oraz uchylające rozporządzenie tylko przez sam Zabierzów, ale także Kocha- nów oraz część Modlniczki i Niegoszowic. [2] Krajowy Plan Bezpieczeństwa na Komisji (WE) nr 736/2006; Tegoroczny przetarg ma wyłonić ﬁ rmę, która zaprojektuje i wybuduje obwodnicę. Sama lata 2018 – 2021 Urząd Lotnictwa [7] Sprawozdanie z wykonania pla- budowa powinna się rozpocząć w 2021 roku, Cywilnego, Warszawa, 2018; kierowcy mają korzystać z obwodnicy w roku nu działalności Urzędu Lotnictwa 2023. Łącznik autostrady A4 z drogą 75 to nic [3] Krajowy Program bezpieczeństwa Cywilnego za rok 2017 dla działu/ innego jak południowo-zachodnia obwodni- w Lotnictwie Cywilnym, Urząd ca Brzeska (...). działów administracji rządowej, Lotnictwa Cywilnego, wyd.1, War- szawa, sierpień 2016 r. Urząd Lotnictwa Cywilnego, War- Wyjazd z piekiełka, czyli PKP szawa, 1 marca 2018; podpisały kluczową umowę [4] Podręcznik Zarządzania Bezpie- Arkadiusz Maciejowski, Gazeta Krakowska, czeństwem (SSM), wyd. 3, Montre- [8] Traktat o funkcjonowaniu Unii Eu- 8.01.2019 al 2013, Doc 9859. Tekst zawarty w ropejskiej, Dziennik Urzędowy C W PKP PLK przekonują, że kluczowa dla Ma- dokumencie: Wytyczne nr 11 Pre- łopolski inwestycja, planowana od dziesię- 326 , 26/10/2012 p. 0001 - 0390; cioleci, w końcu zostanie zrealizowana. W zesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego poniedziałek kolejarze podpisali umowę z z dnia 24 listopada 2015 r. w spra- [9] Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo polsko-francuskim konsorcjum, które ma do 2021 roku przygotować projekt m.in, tzw. linii wie wprowadzenia do stosowania lotnicze, Dz. U Nr 1183, 1629, 1637 Podłęże - Piekiełko, dzięki której pociągi np. z wymagań ustanowionych przez z 2018 r.; Krakowa do Nowego Sącza dojeżdżałyby w godzinę. Nowe tory gotowe mają być jednak Organizację Międzynarodowego Strony internetowe: najwcześniej za osiem lat. O ile... rząd znajdzie Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Doc na nie pieniądze. Minister Andrzej Adamczyk [1] www.icao.int zapewnia, że tak się stanie. Obecnie podróż 9859, Dz. Urz. ULC poz. 64. pociągiem z Krakowa do Nowego Sącza trwa [2] www.easa.europa.eu około trzech godzin. A to dlatego, że pocią- [5] Rozporządzenie Parlamentu Euro- gi - ze względu na brak alternatywy - jadą pejskiego i Rady (UE) 2018/1139 [3] www.gov.pl/web/infrastruktura okrężną, 167-kilometrową trasą przez Tarnów z dnia 4 lipca 2018 r. w sprawie [4] www.ulc.gov.pl i Stróże (...).

20 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 SITK-RP Podsumowanie przebiegu przedsięwzięć i działań zorganizowanych w ogłoszonym przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji RP – Rok 2018 – Rokiem inż. Ernesta Malinowskiego

W niniejszym opracowaniu przedsta- Czesława Jaworskiego, utrwalonych czego kolei – w dziewiętnaście lat po wiono uzasadnienie ogłoszenia przez we wdzięcznej pamięci kolejnych po- tamtych wydarzeniach, a więc prawie Zarząd Krajowy SITK RP Roku 2018 – Ro- koleń – tablicami, statuetkami i me- po przeminięciu jednego pokolenia kiem inż. Ernesta Malinowskiego, a także dalami pamiątkowymi nadawanymi inżynierów i techników komunikacji opisano przedsięwzięcia i działania poprzez Stowarzyszenie Inżynierów i – Zarząd Krajowy Stowarzyszenia In- dejmowane w tym Roku w Polsce w skali Techników Komunikacji RP jako wyróż- żynierów i Techników Komunikacji RP kraju i regionalne oraz w Peru, sposób nienie za osiągnięcia, współczesnym uchwałą nr 34/2014-2018 ustanowił ich zrealizowania i wynikające z tego twórcom – ważne miejsce zajmuje inż. Rok 2018 – Rokiem inż. Ernesta Mali- wnioski. Ernest Malinowski – projektant i wyko- nowskiego. Dla godnego i sprawne- nawca w peruwiańskich Andach w II go przeprowadzenia przedsięwzięć Jednym ze statutowych zadań Sto- połowie XIX wieku, unikalnego dzieła i działań podejmowanych w ramach warzyszenia Inżynierów i Techników jakim jest jedna z najwyżej położo- obchodów tego Roku powołano Ko- Komunikacji RP jest upamiętnianie i nych linii kolejowych na świecie. mitet Honorowy w składzie: Przewod- popularyzowanie wybitnych twórców Setną rocznicę Jego śmierci, korzy- niczący Andrzej Adamczyk – Minister techniki komunikacyjnej (transporto- stając z pomysłu znanej dziennikarki Infrastruktury, Alberto Salas Baraho- wej) oraz stworzonych przez nich dzieł i podróżniczki Elżbiety Dzikowskiej – na – Ambasador Peru w Polsce, prof. i obiektów inżynierskich w Polsce i środowisko techniczne komunikacji Janusz Dyduch – Prezes SITK RP, prof. poza Jej granicami. Świadomość o uczciło w 1999 r. na wiele sposobów Wiesław Starowicz – Prezes Honorowy tych dokonaniach pośród współcze- - imprezami i pamiątkami, z których SITK RP, dr Andrzej Gołaszewski – Pre- snych członków Stowarzyszenia, ale największym wyczynem było posta- zes Honorowy Senior SITK RP, Elżbieta też szerzej pośród środowiska tech- wienie pomnika – rzeźby wykonanej z Dzikowska – Dziennikarka i Podróż- nicznego komunikacji, stwarza po- polskiego granitu przez prof. Gustawa niczka, prof. Gustaw Zemła – Twórca ważną motywację do obecnej działal- Zemłę, w najwyżej położonym punk- Pomnika inż. E. Malinowskiego, Danu- ności w zakresie rozwoju tej dziedziny cie linii kolejowej w Andach (4818 m ta Bartkowiak – Autorka książki o inż. techniki. n.p.m.) (fot. 1). E. Malinowskim, Mirosław Antonowicz Pośród wielu byłych twórców tech- Kontynuując tradycję utrwalania – Członek Zarządu PKP S.A., Ireneusz niki komunikacyjnej: Stanisława Wy- pamięci inż. Ernesta Malinowskiego Merchel – Prezes Zarządu PKP Polskie sockiego, Stanisława Kierbedzia, Alek- wobec przypadającej 5 stycznia 2018 Linie Kolejowe S.A., Marek Chraniuk sandra i Zbigniewa Wasiutyńskich, r. – 200. rocznicy urodzin tego wiel- – Prezes Zarządu PKP Intercity S.A., Karola Wątorka, Józefa Nowkuńskiego, kiego patrioty, projektanta i budowni- Katarzyna Kucharek – Prezes Fundacji Grupy PKP, Mikołaj Turowski – Dyrektor Biura Komunikacji i Promocji PKP S.A., Adam Wielądek – były Minister Trans- portu, Honorowy Przewodniczący UIC, Mieczysław Muszyński – były Minister Transportu, Wojciech Rybak – Członek Zarządu SITK RP, Marcin Skłodowski – PKP Intercity S.A., Krzysztof Krasowski – PKP Intercity S.A., Kamila Łuczyńska- -Wilczek – PKP Intercity S.A., Joanna Kazimierska – Dyrektor Stacji Muzeum, Iwona Karasiewicz – Instytut Kolejnic- twa, Marek Moczulski – PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Józefa Majerczak – Prezes Oddziału SITK RP w Krakowie i Komitet Wykonawczy w składzie: Prze- 1. Pomnik im. inż. E. Malinowskiego na najwyżej położonym punkcie linii kolejowej przez Niego wybu- wodniczący Waldemar Fabirkiewicz dowanej –Ticlio, wys. 4818 m n.p.m. 21 1 / 2019 przegląd komunikacyjny SITK-RP

Tab. 1. Program obchodów im. inż. E. Malinowskiego Lp. Wydarzenie Miejsce Termin 1. Specjalny przejazd pociągiem InterCity na trasie Warszawa-Kraków, połączony z konferencją prasową inaugurującą rok Ernesta Malinowskiego Warszawa, Kraków 15 czerwca 2. Wystawa "Ernest Malinowski i inni Polacy w Peru" Toruń 28 września 3. Konferencja "Budownictwo kolejowe wczoraj, dziś i jutro" Warszawa 12 grudnia Zainstalowanie 3 dużych tablic informacyjnych oraz 2 dużych napisów na wiadukcie w sąsiedztwie mostu kolejowego w Toruniu noszącego od 1999 r. 4. Toruń 25 września imię E. Malinowskiego 5. Wyjazd do Peru połączony z wycieczką pod pomnik Ernesta Malinowskiego, złożenie kwiatów. Peru 4 -17 października Lp. Działanie Miejsce Termin 1. Wystąpienie o współorganizację do Ministerstwa Infrastruktury, PKP S.A., Ambasady Peru w Polsce Styczeń 2. Layout okolicznościowy na wszystkich drukach SITK RP 15 stycznia 3. Reprint Albumu o Erneście Malinowskim Czerwiec 4. Emisja znaczka pocztowego z podobizną Ernesta Malinowskiego 10 grudnia 5. Cykl artykułów na temat postaci Ernesta Malinowskiego w czasopismach branżowych Grudzień 2017 6. Wystawy, prezentacje, seminaria, konkursy na temat Ernesta Malinowskiego organizowane w całym kraju przez koła SITK RP. Cały rok 2018 – Sekretarz Generalny SITK RP, Hanna Kwiatkowska – Dyrektor Biura Zarządu Krajowego SITK RP, Martyna Lis – Biuro Zarządu Krajowego SITK RP, Wiesława Barańska – Krajowa Sekcja Kolejowa SITK RP, Anna Różycka – Krajowa Sek- cja Kolejowa SITK RP, Dorota Przybyła – Krajowa Sekcja Kolejowa SITK RP, Ka- tarzyna Gawlik-Tarnowska – Krajowa Sekcja Komunikacji i Promocji SITK RP. Komitety odbyły 6 posiedzeń precy- zując listę przedsięwzięć i działań do zrealizowania w Roku inż. E. Malinow- skiego (tab. 1), odpowiedzialne osoby za realizację poszczególnych pozycji z listy oraz terminy ich wykonania, a następnie śledząc skrupulatnie wyko- nanie. Przewidziano przedsięwzięcia i działania organizowane w Polsce na poziomie całego kraju oraz w poszczególnych Oddziałach Stowa- rzyszenia, jak również organizowane (na wniosek Ambasady peruwiańskiej) w Peru. 2. Odprawa pociągu „Ernesta Malinowskiego” ze stacji Warszawa Wschodnia w dniu 15 czerwca 2018 r. Realizacja przedsięwzięć i działań je codziennie na trasie Warszawa Cen- Prezes Zarządu Głównego FSNT NOT, w Polsce. tralna – Kraków Główny. Elżbieta Dzikowska – dziennikarka i W uroczystości udział wzięli m.in. podróżniczka, Grzegorz Lipowski – Przedsięwzięcia ogólnokrajowe Alberto Salas Barahana – Ambasador były Senator RP, Danuta Bartkowiak – Peru w Polsce, Łukasz Smółka – Szef autorka książki o inż. E. Malinowskim, W celu uświęcenia Rocznicy urodzin Gabinetu Politycznego Ministra Infra- Stanisław Jarząbek – były Ambasador inż. E. Malinowskiego, zwrócenia na struktury, Kamil Wilde – Wiceprezes Polski w Peru, Wojciech Tomaszewski – nią uwagi szerszej rzeszy społeczeń- UTK, Mirosław Antonowicz – Członek były Ambasador Polski w Peru, Michał stwa i powiązania współczesnej kolei Zarządu PKP S.A., Jarosław Oniszczuk Tarcha – Dyrektor Fundacji Grupy PKP, polskiej z tradycją budowy przez Po- – Członek Zarządu PKP Intercity S.A., Andrzej Gołaszewski – były Wicemini- laka linii kolejowej w peruwiańskich Włodzimierz Żmuda – Członek Za- ster Transportu, Mieczysław Muszyński Andach – w dniu 15 czerwca 2018 r. rządu PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., – były Wiceminister Transportu. Pociąg zorganizowano uroczysty przejazd Mirosław Gilarski – Prezes Zarządu PKP specjalny ze stacji Warszawa Wschod- pociągu Intercity TLK Malinowski Telkol sp. z o.o., Janusz Dyduch – Pre- nia odprawili Alberto Salas Barahona i (fot. 2), pociąg ogólnodostępny kursu- zes SITK RP, Ewa Mańkiewicz-Cudny – Andrzej Gołaszewski. W trakcie prze-

22 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 SITK-RP jazdu w wagonie konferencyjnym osoby najlepiej zorientowane zapre- zentowały postać inż. E. Malinowskie- go oraz historię budowy przez SITK RP Jego pomnika odsłoniętego w czerw- cu 1999 r. w Peru na przełęczy Ticlio (4818 m n.p.m.). Tradycję powiązano z obecną rzeczywistością poprzez za- prezentowanie aktualnych inwestycji i modernizacji polskich kolei. Na dwor- cu Kraków Główny odbyła się konferencja prasowa dla oczekujących przedstawicieli mediów (fot. 3). Uczestnicy uroczystego przejazdu pociągu specjalnego mieli okazję zwiedzić Centrum Komunikacyjne Krakowa – nowoczesny dworzec PKP będący przykładem współczesnego węzła przesiadkowego (kolej, autobus, komunikacja miejsca) (fot. 4). Podczas przejazdu pociągiem TLK Malinowski przeprowadzono zorgani- 3. Konferencja prasowa na stacji Kraków Główny – po przybyciu pociągu „Ernest Malinowski” w dniu zowany przez PKP Intercity S.A. kon- 15 czerwca 2018 r. kurs wiedzy o inż. E. Malinowskim. Uczestnikami konkursu byli pasaże- rowie pociągu, którzy zgłosili się do udziału. Jury konkursu pod przewod- nictwem Elżbiety Dzikowskiej wyłoni- ło zwycięzców i nagrodziło ich książ- kami. Dnia 28 września 2018 r. w Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika od- był się wernisaż wystawy „Ernest Mali- nowski – konstruktor kolei w Andach peruwiańskich”(fot. 5) z udziałem Elż- biety Dzikowskiej, Prezydenta m. Toru- nia, Konsula Honorowego Peru, przedstawicieli SITK RP (Zarządu Krajowego i miejscowego Oddziału) oraz wielu znamienitych przedstawicieli kultury i polityki. Następnie w Sali mieszczań- skiej Ratusza odbyło się spotkanie Elż- biety Dzikowskiej – inicjatorki budowy pomnika inż. E. Malinowskiego w An- 4. Zwiedzanie Centrum Komunikacji w Krakowie przez uczestników uroczystego przejazdu pociągu dach, które wywołało wielkie zaintere- „Ernest Malinowski” w dniu 15 czerwca 2018 r. sowanie zebranych. Inż. E. Malinowski

5. Wernisaż wystawy „Ernest Malinowski – konstruktor kolei w Andach Peruwiańskich” w Muzeum Podróżników w Toruniu w dniu 28 września 2018 r.

23 1 / 2019 przegląd komunikacyjny SITK-RP

6. Reprint albumu „E. Malinowski – życie i pomniki”. 7. Okolicznościowy znaczek Poczty Polskiej. stał się dzięki temu postacią bliżej zebrane przez tę wytrwałą badaczkę linowskiego, datowaniem i inskrypcją znaną dla dużej grupy publiczności. Jego spuścizny. hołdu dla Niepodległej. Wystawa w Muzeum Podróżników W najbliższym czasie nastąpi od- W ramach przedsięwzięć Roku inż. była czynna do 18 listopada br. Infor- słonięcie tablicy upamiętniającej inż. E. Malinowskiego staraniem Stowarzy- mację o tych imprezach zamieścił E. Malinowskiego na ścianie Dworca szenia Inżynierów i Techników Komu- w dniu 25 września 2018 r. Dziennik Centralnego w Warszawie przy wej- nikacji RP wykonano reprint 100 sztuk Toruński Nowości. Dnia 20 paździer- ściu od ul. Emilii Plater, autorstwa Paw- albumu „Ernest Malinowski – życie i nika 2018 r. w Muzeum Podróżników ła Pietrusińskiego – artysty rzeźbiarza, pomniki” wydanego przez Wydawnic- im. Tony’ego Halika odbyło się spo- konserwatora dzieł sztuki (był on wy- two Gorzów -2000 r. przed 18-tu laty, tkanie dr Danuty Bartkowiak – autorki konawcą pomnika wyrzeźbionego w którym przedstawiono życie, dzieła książki o inż. E. Malinowskim z zainte- w polskim granicie wg. projektu prof. i historię budowy pomnika w Andach resowanymi. Tematem spotkania były Gustawa Zemły, który stoi od 19 lat w (fot. 6). Kolejne pokolenie inżynierów informacje o życiu i działalności inż. E. peruwiańskich Andach na poziomie i techników komunikacji uzyskało Malinowskiego poparte slajdami ob- 4818 m n.p.m.) Na tablicy znajduje się w ten sposób książkę dzięki, której razującymi pamiątki po nim ostatnio odlew z brązu z podobizną inż. E. Ma- może zgłębiać historię swego proto-

8. Jeden z artykułów cyklu artykułów o życiu i działalności inż. E. Malinowskiego, jakie ukazały 9. Tablica upamiętniająca nadanie mostowi kolejowemu przez Wisłę w Toruniu, w dniu 9 lipca 1999 r., się w 2018 r. w czasopismach technicznych tj. w dniu odsłonięcia pomnika na przełęczy Ticlio inż. E. Malinowskiego 24 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 SITK-RP go staraniem Konsula Honorowego Peru w Polsce dr Stanisława Rakowicza przy pomocy Oddziału SITK RP w Toru- niu 25 września 2018 r. odsłonięto trzy tablice informujące o imieniu patrona mostu kolejowego (fot. 10 ) umiejsco- wione przy głównych potokach prze- mieszczania się mieszkańców – przy stacji Toruń Miasto oraz na przystan- kach tramwajowych na ulicy Traugut- ta. Kraków – przy osobistym, zawsze niezawodnym zaangażowaniu Prezes Oddziału Pani Józefy Majerczak – Od- dział zorganizował program pobytu w 10 . Tablice informujące o miejscu umieszczenia tablicy pamiątkowej przedstawionej na fotogra' i 9 Krakowie dla uczestników uroczystego przejazdu pociągiem specjalnym „Ernest Malinowski”. Bezpośrednio po przyjeździe pociągu do Krakowa na terenie dworca Kraków Główny odby- ła się konferencja prasowa na temat aktualnie realizowanych inwestycji kolejowych w Krakowie (m.in. łącznicy kolejowej Kraków Zabłocie - Kraków Krzemionki oraz modernizacji szlaku Kraków Główny – Kraków Płaszów). Uczestnikom zapewniono również zwiedzanie Centrum Komunikacyjne- go będące przykładem zintegrowane- go węzła przesiadkowego (dworzec podziemny PKP, dworzec autobusowy w bezpośrednim sąsiedztwie dworca 11 . Wizytowanie budowy drugiej pary torów na szlaku Kraków Główny – Kraków Płaszów przez PKP). Po Centrum oprowadził uczest- uczestników przejazdu pociągu „Ernest Malinowski” w dniu 15 czerwca 2018 r. ników twórca koncepcji i główny pro- plasty. Odtworzono też medal inż. E. stwa formach popularyzowała sylwet- jektant Dworca – architekt Ryszard Malinowskiego, a Poczta Polska wy- kę wybitnego protoplasty polskiego Frankowicz. Następnie zwizytowano emitowała okolicznościowy znaczek środowiska technicznego, którego budowę drugiej pary torów na szlaku pocztowy o nominale 5.20, będący działalność w skutek panujących roz- Kraków Główny – Kraków Płaszów (fot. dalszym uzupełnieniem zbiorów fi la- biorów Polski – przypadła za granica- 11 ). Ta inwestycja znajduje się w sa- telistycznych o tej tematyce (fot. 7). mi Polski. mym centrum historycznym Krakowa, Dorota Przybyła i Marek Moczulski Z uzyskanych informacji populary- wywołuje konieczność wyniesienia to- zamieszczali w poczytnych czasopi- zację sylwetki inż. E. Malinowskiego rów na estakadę, dobudowę wiaduk- smach (m.in. Transport Miejski przeprowadzono w Toruniu, Krakowie, tu pod nowe tory nad ul. Grzegórzec- i Regionalny, Przegląd Komunikacyjny, Rzeszowie, Poznaniu, Warszawie, Słup- ką oraz budowę przystanku dla kolei Drogownictwo, Informator Izby Inży- sku, Łodzi i Katowicach. aglomeracyjnej. Po sponsorowanym nierów Budownictwa) poczynając od Toruń – tablicę pamiątkową (fot. 9) przez fi rmę BUDIMEX S.A. obiedzie grudnia 2017 r. do grudnia 2018 r. cykl z ofi cjalną nazwą mostu kolejowego w restauracji Hotelu Europejskiego, interesujących artykułów i informacji przez Wisłę – imieniem inż. E. Mali- uczestnicy indywidualnie zwiedzali o życiu i działalności inż. E. Malinow- nowskiego umieszczono na przyczół- miasto, aby następnie odjechać do skiego oraz o historii budowy Jego ku mostu od strony stacji Toruń Miasto Warszawy. pomnika w Peru (fot. 8). w dniu 9 lipca 1999 r., a wiec w tym Rzeszów – w czasie spotkań stowa- samym dniu kiedy na przełęczy Ticlio rzyszeniowych organizowanych przez Przedsięwzięcia regionalne w Andach odsłaniano Jego pomnik. Oddział składano informacje o prze- Okazało się iż tablica ta znajduje się biegu obchodów Roku Malinowskie- Część Oddziałów SITK RP włączyła się na uboczu głównego kierunku prze- go w Stowarzyszeniu oraz informacje twórczo w obchody Roku Malinow- mieszczania się mieszkańców Torunia. przybliżające sylwetkę tego Inżyniera. skiego i w różnych, własnego autor- W związku z tym w Roku Malinowskie- Przedstawiciel Oddziału Franciszek Ko-

25 1 / 2019 przegląd komunikacyjny SITK-RP siorowski – Wiceprezes Zarządu Od- działu uczestniczył w organizowanej przez Zarząd Krajowy wycieczce do Peru (m.in. do pomnika na przełęczy Ticlio), po czym złożył z niej sprawozdanie. Poznań – w dniu 14 listopada 2018 r. Oddział SITK RP zorganizował seminarium dla swoich członków i człon- ków Wielkopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa na temat: Dzieła inżynierskie Ernesta Malinow- skiego. W ramach seminarium wy- głoszono dwie prelekcje: dr Danuty 12 . Otwarte zebranie Klubu Warszawskiego, na którym scharakteryzowano sylwetkę inż. E. Malinowskie- Bartkowiak – życie i dzieła inżynier- go oraz zapoznano się ze wspomnieniami uczestnika procesu budowy pomnika na przełęczy Ticlio skie Ernesta Malinowskiego w świetle najnowszych badań oraz dr Andrzeja w Peru – na otwartym zebraniu jed- nowskiego w dwóch gablotach, gdzie Krycha – współdziałanie środowiska nostki organizacyjnej Oddziału jakim zaprezentowano wydawnictwa, pa- inżynierskiego Ernesta Malinowskiego jest Klub Warszawski przedstawił syl- miątkowy medal i statuetkę nagrody w zakresie rozwiązywania zagadnień wetkę inż. E. Malinowskiego oraz swo- „ERNEST” przyznanych przez Zarząd konstrukcyjnych i technicznych w je wspomnienia z przebiegu procesu Krajowy Edwardowi Kasierskiemu, okresie projektowania i budowy kolej budowy pomnika (fot. 12 ). Oddział kalendarz Kolei Peruwiańskiej z 2015 transandyjskiej. Seminarium wzbo- przygotował również materiał prezen- r. oraz tablicę kierunkową pociągu gaciło wiedzę jego uczestników oraz towany w gablocie Oddziału na kory- TLK Malinowski z 15 czerwca 2018 r. z wskazało na wiele aspektów rozwiązy- tarzu Warszawskiego Domu Technika podpisami uczestników uroczystego wania zadań inżynierskich. NOT, w którym zwrócono uwagę na przejazdu na trasie Warszawa Cen- Warszawa – Stowarzyszeniowy Bo- wykonane przez inż. E. Malinowskiego tralna – Kraków Główny. Ekspozycję hater o wiekopomnych osiągnięciach założenia techniczno-ekonomiczne i pokazywali i objaśniali odwiedzają- w zakresie inżynierii kolejowej był w planowanie budowy Centralnej Kolei cym Izbę – Edward Kasierski i Ryszard bieżącym roku podmiotem następu- Transandyjskiej w Peru. Nikitiuk. Edward Kasierski opracował jących działań Oddziału. W dniu 16 Słupsk – w Izbie Historii Kolei w prezentację pt. „Inżynier Ernest Ma- października br. inż. Henryk Wywiórka Słupsku wykonano stałą ekspozycję linowski budowniczy Centralnej Ko- – uczestnik procesu budowy pomnika obrazującą działalność inż. E. Mali- lei Transandyjskiej”, którą nagraną na

13 . Sympozjum techniczne w reprezentacyjnej sali słupskiego Starostwa, które odbyło się 5 października 2018 r. oraz pismo Starosty Słupskiego z pozytyw- ną oceną tej inicjatywy środowiska technicznego 26 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 SITK-RP oraz węzła integracyjnego w Ustce. kami. Oddział opracował również oka- Podczas sympozjum rozdawano płyty zjonalną formę pisma przewodniego. DVD z nagranymi w/w prezentacjami. Stosownie do daty wysyłania, pismo z Sympozjum spotkało się z bardzo po- adnotacją Rok Ernesta Malinowskiego zytywnym przyjęciem przez uczest- połączono z zaznaczeniem, że jest to ników oraz wysoką oceną Starosty także rok 100-lecia odzyskania Nie- słupskiego, co wyraził w specjalnie podległości. skierowanym do Oddziałów SITK pi- śmie (fot. 13 ). Realizacja przedsięwzięć i działań Łódź – Członkowie Oddziału wnie- w Peru śli wkład ﬁ nansowy umożliwiający umieszczenie przez Ambasadę RP w W ramach przedsięwzięć i działań Peru rzeźby w brązie z wizerunkiem mających przypomnieć sylwetkę inż. inż. E. Malinowskiego wraz z tablicą E. Malinowskiego w Peru: 1 lutego br. okolicznościową w prestiżowym Pa- utworzono Komitet Honorowy, które- 14 . Składanie hołdu przez Peruwiański Komitet rque Polonia w Limie. Przedstawiciel go spotkania odbywały się regularnie Honorowy inż. E. Malinowskiemu Oddziału uczestniczył w uroczystości w ciągu całego 2018 r., 5 lutego przed- odsłonięcia tej rzeźby w Limie. Uczest- stawiciele Komitetu Honorowego zło- płytę DVD rozdawano zwiedzającym niczący w wyjeździe do Peru śladami żyli wieńce pod pomnikiem w Parku izbę. W dniu 5 października br. Oddział inż. E. Malinowskiego, członkowie Od- Polonia, upamiętniającym rolę jaką w zorganizował sympozjum techniczne działu przedstawili na spotkaniu Od- historii Peru odegrali polscy specjali- w reprezentacyjnej Sali Słupskiego działu podsumowującym działalność ści techniczni, 2 marca br. przedsta- Starostwa, podczas którego zapre- łódzkiego środowiska w Roku Mali- wiciele Komitetu odwiedzili grób inż. zentowano: odbudowę i rozbudowę nowskiego – sprawozdanie z wyjazdu E. Malinowskiego i złożyli wieńce (fot. polskiej kolei po odzyskaniu niepod- do Peru. 14 ). Komitet Honorowy współdziałał z ległości w 1918 r., rys historyczny linii Katowice – Oddział SITK RP W Kato- Ambasada Polską w Peru w zakresie kolejowej Piła-Ustka, sylwetkę inż. E. wicach opracował broszurę informa- umieszczenia tablic pamiątkowych Malinowskiego, zakres modernizacji li- cyjną pt.: ROK 2018 Rokiem Ernesta poświęconych inż. E. Malinowskiemu nii kolejowej Szczecinek-Ustka, budo- Malinowskiego, którą wręczano na ze- w Parku Lima i Domu Literatury Peru- wę transportowego węzła w Słupsku braniach i podczas spotkań z uczestni- wiańskiej (Stary Dworzec), w paździer-

15 . Uczestnicy polskiej wycieczki do Peru podczas jednej z uroczystości poświęconej zasługom polskich inżynierów dla Peru

27 1 / 2019 przegląd komunikacyjny SITK-RP współczesnego środowiska technicznego, nad znaczeniem pracy, nad swym rozwojem zawodowym i goto- wością do podejmowania ambitnych zadań decydujących o rozwoju. Powstałe w Roku im. inż. E. Mali- nowskiego artykuły, opracowania, prezentacje i dokumentacja – utrwa- lają niewątpliwie sylwetkę jednego z ważniejszych protoplastów polskiego środowiska technicznego i staną się źródłem zachowania o nim wiedzy i pamięci. Materiały te pozwolą przy- szłym pokoleniom znajdować moty- wacje dla swojego rozwoju i staną się wzorem konstruktywnego podejścia do rozwiązywania, wydawałoby się nierozwiązywalnych problemów oraz poszukiwania sposobów na osiągnię- cie najbardziej ambitnych celów. Podjęte działania w Roku inż. E. Ma- linowskiego – szczególnie na szczeblu krajowych, ale i w części środowisk regionalnych – pozwoliły wyzwolić ak- tywność Stowarzyszenia, która może procentować w przyszłej działalności 16 . Sala Obrad Konferencji w dniu 12 grudnia 2018 r. Stowarzyszenia. W toku realizacji sprecyzowanych niku zorganizowano wystawę poświę- fotograﬁ czna z tej wycieczki oczekuje zadań do wykonania w Roku inż. E. coną inż. E. Malinowskiemu, ukazał się osobnego opracowania – najlepiej Malinowskiego znajdowano nowe i znaczek pocztowy poczty peruwiań- przez uczestnika wyjazdu i spopulary- sprawdzono istniejące związki dzia- skiej popularyzujący działalność inż. E. zowania tego opracowania w czasopi- łalności SITK RP z otoczeniem zawo- Malinowskiego w Peru. smach SITK RP. dowym, instytucjami kulturalnymi Działania Stowarzyszenia Inżynie- Konferencja podsumowująca Rok (muzea, wydawnictwa), władzami rów i Techników Komunikacji RP pi- Inż. Ernesta Malinowskiego pod ha- państwowymi (w tym z ambasada- lotowane przez Sekretarza General- słem „Budownictwo kolejowe wczoraj, mi), władzami administracyjnymi oraz nego Pana Waldemara Fabirkiewicza dziś i jutro” z udziałem wielu znamieni- niezawodnymi sponsorami: PKP S.A., przyczyniły się do powstania rzeźby w tych gości i przedstawicieli Oddziałów PKP Intercity S.A., Fundacja Grupy PKP, brązie z wizerunkiem inż. E. Malinow- SITK RP(fot. 16 ), odbyła się 12 grudnia Trakcja PRKiI S.A., Bogucki Engineering skiego wraz z tablicą okolicznościo- 2018 r. w Warszawskim Domu Techni- Sp.K. – bez czego osiągnięte rezultaty wą, która 15 października br. została ka NOT. nie byłyby możliwe. umieszczona przez Ambasadę RP w Ten w sumie pozytywny wynik prestiżowym Parque Polonia w Limie, Wnioski końcowe Roku im. inż. E. Malinowskiego zachę- obok monumentalnego pomnika de- cająco usposabia do podejmowania w dykowanego polskim inżynierom na Na podstawie wyżej przytoczonych przyszłości podobnych inicjatyw akty- obczyźnie (E. Habichowi, K. Wakulskie- danych – uzyskane rezultaty wielo- wizujących środowisko inżynierów i mu, W. Folkierskiemu, W. Klugerowi, A. aspektowych działań Stowarzyszenia techników komunikacji oraz zapew- Babińskiemu) (fot. 15 ). Inżynierów i Techników Komunikacji niających utrzymanie korzystnych Staraniem Stowarzyszenia Inży- RP w Roku inż. E. Malinowskiego moż- relacji Stowarzyszenia z otoczeniem nierów i Techników Komunikacji RP na ocenić pozytywnie. Po dziewięt- zawodowym. zorganizowano dla zainteresowanych nastu latach przypomniano nowemu osób z Polski – wycieczkę do Peru. Wy- pokoleniu inżynierów i techników Opracowano na podstawie materiałów cieczka odbyła się w dniach 4-17 paź- komunikacji oraz w jakimś stopniu Komitetów Roku Malinowskiego i spra- dziernika 2018 r. na trasie Lima – Ticlio ogółowi społeczeństwa, sylwetkę wy- wozdań jednostek regionalnych STIK. – Arequipa – Colca - Juliaca – Puno – bitnego Polaka, który rozsławił na cały Cusco – Machu Picchu – Św. Dolina In- świat, zdolności twórcze polskiego Andrzej Gołaszewski ków – Lima. W wycieczce uczestniczy- środowiska technicznego. Stworzo- Martyna Lis ło 18 osób. Obszerna dokumentacja no precedens wzbudzający reﬂ eksje

28 przegląd komunikacyjny 1 / 2019 REKLAMA REKMA Sp. z o.o. ul. Szlachecka 7 32-080 Brzezie tel. +48 12/633 59 22 fax +48 12/397 52 20 www.rekma.plwww.rekma.pl

• Dylatacje bitumiczne EMD typ Rekma • Dylatacje mechaniczno-asfaltowe SILENT-JOINT RESA • Szczeliny dylatacyjne w nawierzchniach betonowych i asfaltowych • Naprawa spękań nawierzchni • Specjalistyczne cięcie nawierzchni betonowych i asfaltowych • Wypełnianie szczelin dylatacyjnych w torowiskach tramwajowych • Natrysk środkami hydrofobowymi i hydrofilowymi • Rowkowanie (grooving) nawierzchni • Specjalistyczne wiercenie otworów pod kotwy i dyble • Kruszenie nawierzchni betonowych metodą ultradźwiękową – RMI

SPECJALISTYCZNE PRACE DROGOWE PN-EN ISO 9001:2009