Arkusz CEDYNIA (343) I STARA RUDNICA (383)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz CEDYNIA (343) i STARA RUDNICA (383)

Warszawa 2009

Autorzy: Jerzy Król *, Sylwia Maru ńczak *, Krystyna Bujakowska **, Paweł Kwecko ***, Anna Pasieczna *** Hanna Tomassi-Morawiec ***

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska *** Redaktor regionalny (plansza A): Albin Zdanowski *** Redaktor regionalny (plansza B): Anna Gabry ś-Godlewska*** we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą *** Redaktor tekstu: Przemysław Karcz ***

* – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław; ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa; *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa;

ISBN 83

©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009

Spis tre ści I. Wst ęp – S. Maru ńczak ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S.Maru ńczak ...... 4 III. Budowa geologiczna – S. Maruńczak ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – J. Król, S. Maru ńczak ...... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Król, S. Maru ńczak ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – J. Król, S. Maru ńczak ...... 17 VII. Warunki wodne – S. Maru ńczak ...... 19 1. Wody powierzchniowe – S. Maru ńczak ...... 19 2. Wody podziemne – S. Maru ńczak ...... 20 VIII. Geochemia środowiska...... 23 1. Gleby – P. Kwecko, Anna Pasieczna ...... 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 26 IX. Składowanie odpadów – K. Bujakowsk a...... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Maru ńczak ...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. Maru ńczak ...... 35 XII. Zabytki kultury – S.Maru ńczak ...... 41 XIII. Podsumowanie – S. Maru ńczak, K. Bujakowska...... 42 XIV. Literatura ...... 44

I. Wst ęp

Arkusze Cedynia i Stara Rudnica Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowane zostały w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym Pol- geol SA (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja..., 2005). Za pod- kład posłu Ŝyły mapy topograficzne w układzie „1942”, arkusze Cedynia (Oderberg) i Rudnica (Bad Freienwalde/Oder). Do realizacji arkusza wykorzystano materiały archiwalne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusze Cedynia (Bujakowska i inni, 1999) oraz Stara Rudnica (Woli ński, 1999). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania tre ści mapy zbierano materiały w nast ępuj ących instytucjach: Cen- tralnym Archiwum Geologicznym i Banku Danych „Hydro” Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie, Zachodniopomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Szczecinie, Urz ę- dzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Szczecinie, Zespole Parków Krajobrazowych Doliny Dolnej Odry i Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego w Gryfinie oraz Instytucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puła- wach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej.

3 Dane dotycz ące złó Ŝ zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Cedynia okre ślaj ą współrz ędne geograficzne: 14°00’ do 14°15’ długo- ści wschodniej i 52°50’do 53°00’ szeroko ści północnej i tylko jego wschodnia cz ęść nale Ŝy do terytorium Polski, natomiast arkusz Stara Rudnica obejmuje w wi ększej cz ęś ci terytorium Niemiec i wyznaczaj ą go współrz ędne geograficzne 14°00’–14°15’długo ści wschodniej i 52°40 ’–52°50 ’ szeroko ści północnej. W dalszej cz ęś ci pod okre śleniem „obszar arkusza Ce- dynia, Stara Rudnica” naleŜy rozumie ć tylko ich polsk ą cz ęść . Administracyjnie obszary obu arkuszy nale Ŝą do województwa zachodniopomorskiego (z siedzib ą władz wojewódzkich w Szczecinie), powiatu Gryfino z siedzib ą władz powiatowych w Gryfinie i dwóch gmin – Cedynia i Chojna. Cedynia i Chojna maj ą prawa miejskie. Według podziału fizycznogeograficzego Polski (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje si ę w mezoregionach: Dolina Dolnej Odry (makroregion Pobrze Ŝe Szczeci ńskie nale Ŝą cy do podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckie), Pojezierze My śliborskie (makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie), Równina Gorzowska (makroregion Pojezierza Połu- dniowopomorskie), Kotlina Freienwaldzka (makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka), wchodz ące w skład podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Wszystkie te jednostki le Ŝą w obr ębie prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski (fig. 1). Powierzchni ę arkuszy w przewadze zajmuje dolina Odry z jej starorzeczami i rozlewi- skami, a tylko w niewielkim procencie – wzgórza nadodrza ńskie. Cz ęść obszaru wy Ŝynnego osi ąga wysoko ści ponad 50 m n.p.m. Dolin ę Odry pokrywaj ą w przewadze gleby madowe rozwijaj ące si ę w warunkach bardzo wysokiego poziomu wód gruntowych. Na obszarze tym wyst ępuj ą głównie ł ąki. Na obszarach tarasów piaszczystych i na wysoczyznach lodowcowych wyst ępuj ą gleby darniowo-bielicowe i bielicowe, poro śni ęte przewa Ŝnie lasem sosnowym. Zasadnicze jednostki geomorfologiczne stanowi ą: Dolina Dolnej Odry na zachodnim obrze Ŝeniu arkusza Cedynia oraz wysoczyzna Pojezierza My śliborskiego. Główne formy rze źby terenu s ą pochodzenia lodowcowego, wodnolodowcowego i rzecznego (akumulacyjne i erozyjne). Do form pochodzenia lodowcowego nale Ŝą : wysoczyzna morenowa płaska – po- łudniowa jej cz ęść , mi ędzy Osinowem Dolnym a Radostowem; wysoczyzna morenowa falista – niezbyt rozległy obszar mi ędzy Bielinkiem i Lubiechowem Dolnym oraz wzgórza moreno- we (Stary Kostrzynek-Stara Rudnica-Radostów, na wschód od wsi Piasek oraz w okolicy Lu- biechowa Górnego i Dolnego).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkuszy Cedynia i Stara Rudnica na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kon- drackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granice makroregionów, 3 – granice mezoregionów, 4 – granica pa ństwa, 5 – wi ększe jeziora

Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pobrze Ŝe Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.24–Dolina Dolnej Odry; 313.28–Równina Wełty ńska Podprowincja: Pojezierze Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregion Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.41–Pojezierze My śliborskie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregion Pojezierza Południowopomorskiego: 314.61–Równina Gorzowska Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.32 Kotlina Freienwaldzka (Oderbruch)

Na północ od Lubiechowa Dolnego wyst ępuje misa wytopiskowa wypełniona piaskami wodnolodowcowymi. Do form pochodzenia wodnolodowcowego nale Ŝą równiny sandrowe (na północ od Lubiechowa Dolnego i na południe od Radostowa), kemy (na północ i zachód od Lubiechowa Dolnego), rynny subglacjalne, doliny wód roztopowych i zagł ębienia powsta- łe po martwym lodzie. Formy pochodzenia rzecznego w postaci den dolin rzecznych, tarasów

5 akumulacyjnych zalewowych, tarasów akumulacyjno-erozyjnych, kraw ędzi i stoków tarasów, dolinek, parowów i młodych rozci ęć erozyjnych wyst ępuj ą wzdłu Ŝ doliny Odry i w północnej cz ęści arkusza. Podrz ędn ą rol ę w kształtowaniu rze źby terenu maj ą formy pochodzenia eolicznego, denudacyjnego i jeziornego oraz formy utworzone przez ro ślinno ść (torfowiska). Arkusz Stara Rudnica zajmuje w przewa Ŝaj ącej mierze Kotlina Freienwaldzka. Rozpo- ściera si ę ona głównie na lewym brzegu Odry, na terytorium Niemiec. W Polsce nale Ŝy do niej w ąski pas doliny na prawym brzegu Odry i ci ągnie si ę na długo ści około 10 km od Sta- rych Łysogórek do Starego Kostrzynka. Posiada szeroko ść około 1,5 km. Jest to równinny obszar akumulacji osadów rzecznych. Na wschód od Kotliny Freienwaldzkiej rozpo ściera si ę Równina Gorzowska. Po- wierzchni ę jej pokrywaj ą sandry fazy pomorskiej północnopolskiego zlodowacenia wisły. Wysoko ści si ęgaj ą tutaj ponad 50 m n.p.m. Równin ę t ę przecina ciek (bez nazwy), znajduj ący uj ście do Odry. Rz ędna terenu w tym miejscu wynosi około 4 m n.p.m. Na obszarze obu arkuszy brak jest wi ększych o środków miejskich. Niewielka Cedynia pełni funkcj ę administracyjnego i handlowo-usługowego centrum gminy. Środkowa i południowa cz ęść omawianego terenu to obszary rolnicze, zarówno na wyso- czy źnie, jak i w dolinie Odry (mady nadodrza ńskie zaliczono do wy Ŝszej klasy gleb preferowa- nych do upraw pszenno-buraczanych i warzywnictwa). Północn ą cz ęść arkusza porastaj ą lasy. Głównym elementem hydrograficznym terenu obj ętego arkuszami jest Odra. Stanowi ona jego zachodnie obrze Ŝenie i granic ę z Niemcami. Odra przepływa tu przez swoje odcinki przełomowe poprzez wysoczyzny Pojezierza My śliborskiego. Obszar Polderu Cedy ńskiego pokryty jest sieci ą rowów melioracyjnych odprowadzaj ących wody do Kanału Markoci ńskie- go. W śród wzgórz morenowych oraz tarasów sandrowych wyst ępuj ą drobne zagł ębienia wytopiskowe, wypełnione wod ą. Du Ŝe wyrobisko piaskowni w Bielinku, eksploatowane poni Ŝej lustra wody, stanowi rozległy zbiornik poł ączony z Odr ą. Według podziału klimatycznego obszar obu arkuszy nale Ŝy do regionu Zachodniopo- morskiego. Cech ą specyficzn ą obszaru jest cz ęstsze ni Ŝ w innych regionach kraju wyst ępo- wanie dni z pogod ą przymrozkow ą umiarkowanie zimn ą z du Ŝym zachmurzeniem i opadem. Oznacza to, Ŝe w ci ągu roku przez 267 dni panuje pogoda ciepła i bez opadu, przez 71 dni – pogoda przymrozkowa, a przez 26 dni – pogoda mro źna ( średnie warto ści za lata 1951-80). Średnia roczna temperatura powietrza na obszarze arkuszy w latach 1961-91 wynosiła +8°C (Wo ś, 1999). Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców tego regionu jest rolnictwo i le śnictwo oraz prace zwi ązane z utrzymaniem Ŝeglowno ści na Odrze.

6 Pod wzgl ędem komunikacyjnym obszar arkuszy jest usytuowany korzystnie. Przebiega tu droga krajowa z Mieszkowic do Osinowa Dolnego, gdzie znajduje si ę przej ście graniczne do Niemiec. Przez Siekierki przechodzi nieczynna linia kolejowa z mostem na Odrze, ł ącz ąca si ę w Godkowie (19 km) z magistral ą kolejow ą Śląsk – Szczecin.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obu arkuszy opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Cedynia (Piotrowski, 1987) wraz z obja śnie- niami (Piotrowski, 1991) oraz arkusz Stara Rudnica (Piotrowski, 1996) wraz z obja- śnieniami (Piotrowski, 1999), z uwzgl ędnieniem obowi ązuj ącego podziału stratygraficznego. Obszary omawianych arkuszy znajduj ą si ę w granicach synklinorium szczeci ńskiego, w obr ębie tzw. bloku Gorzowa. S ą one poło Ŝone w strefie jednostki brandenburskiej. W pół- nocnej cz ęści arkusza Cedynia przebiega strefa dyslokacyjna Cedynia-My ślibórz, natomiast w cz ęś ci południowej wyst ępuje antyklina Cedyni, która swoim zasi ęgiem obejmuje cały obszar poni Ŝszego arkusza Stara Rudnica. Najstarszymi osadami stwierdzonymi na arkuszu Cedynia są margle drobnopelityczne, nale Ŝą ce do kampanu (górna kreda), nawiercone w otworze Cedynia-1, na gł ęboko ści 311 m (rz ędna 241 m p.p.m.). W obr ębie antykliny Cedyni, na południowy wschód od Starej Rudni- cy ich strop wznosi si ę na rz ędnej 100 m p.p.m., natomiast w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza w okolicy miejscowo ści Piasek – na rz ędnej 145 m p.p.m. Trzeciorz ęd (paleogen i neogen) reprezentowany jest przez utwory oligoce ńskie i mioce ńskie. Brak jest starszych ogniw paleogenu, co zostało spowodowane intensywnymi proce- sami erozji i denudacji w czasie wczesnego paleocenu. Do paleogenu nale Ŝą osady oligocenu dolnego (rupel). Stwierdzono je tylko w jednym otworze w odległo ści 1,25 km na północny wschód od miejscowo ści Radostów. S ą to przewa Ŝnie iłowce przewarstwione drobnymi laminami mułków i piasków drobnoziarnistych. Mi ąŜ szo ść ich wynosi 35 m. Poni Ŝej wyst ępuj ą szare piaski ró Ŝnoziarniste w sp ągu z domieszk ą Ŝwiru. Mi ąŜ szo ść piasków wynosi 56 m, a sp ąg warstwy zalega na gł ęboko ści 311 m. Neogen reprezentuj ą utwory miocenu, których strop le Ŝy na gł ęboko ści od 72 m (rz ędna 84 m p.p.m.) w dolinie Odry, około 0,5 km od rzeki, do 102,6 m (rz ędna 114,6 m p.p.m.) w obr ębie wysoczyzny na wschód od Cedyni. Maksymalną jego mi ąŜ szo ść , wynosz ącą 122 m stwierdzono na północny wschód od Radostowa, gdzie strop utworów miocenu wyst ępuje na gł ęboko ści 94 m (rz ędna 24 m p.p.m.), a sp ąg na gł ęboko ści 216 m (rz ędna 146 m p.p.m.). Osady miocenu wykształcone s ą przewa Ŝnie w postaci mułków, mułków w ęglistych i ilastych

7 z przewarstwieniami mułowców szarych i iłowców czarnych. W mułowcach czasami spotyka si ę fragmenty lignitu i w ęgla brunatnego. Osady czwartorz ędu wyst ępuj ą na całej powierzchni omawianego terenu, zalegaj ąc na osadach miocenu. Mi ąŜ szo ść ich jest zmienna i waha si ę od 40 m w dolinie Odry do 180 m w rejonie wysoczyzny koło Lubiechowa Górnego. Średnio wynosi ona od 70 do 100 m. Naj- ni Ŝsze poło Ŝenie sp ągu osadów czwartorz ędu wyst ępuje w okolicy Lubiechowa Górnego (124 m p.p.m.), natomiast ich strop najwy Ŝej poło Ŝony jest wśród pagórków czołowo- morenowych w okolicy Radostowa (86,1 m n.p.m.). Utwory czwartorz ędu wyst ępuj ące na powierzchni terenu to przede wszystkim lodowcowe, wodnolodowcowe i rzeczne osady plejstocenu oraz rzeczne, eoliczne i organiczne osady holocenu (fig. 2). Do plejstocenu zalicza si ę utwory lodowcowe i wodnolodowcowe trzech zlodowaceń: południowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich oraz osadów interglacjału eemskie- go. Wydzielono sze ść poziomów glacjalnych odpowiadaj ących kolejnym zlodowaceniom. Profil czwartorz ędu rozpoczynaj ą osady zlodowace ń południowopolskich. S ą to dwa pokłady piaszczystych glin zwałowych (stadiału dolnego i górnego). Gliny obydwu stadiałów wyst ępuj ą do ść powszechnie, jednak Ŝe nie w sposób ci ągły. Zostały stwierdzone otworami wiertniczymi w północnej cz ęś ci arkusza Cedynia w okolicy miejscowo ści Piasek i Lubie- chów Górny oraz w cz ęś ci południowej w Radostowie. Ich miąŜ szo ść waha si ę od kilku do 25 m (gliny stadiału dolnego) i od 10 do 40 m (stadiał górny). Gliny stadiału dolnego zalegaj ą na piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych o mi ąŜ szo ści od 12 do 50 m lub bezpo średnio na osadach miocenu. Gliny stadiału górnego zalegaj ą na glinach stadiału dolnego lub piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych o mi ąŜ szości od 6 do 24 m. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane s ą przez trzy pokłady glin zwałowych zlodowacenia odry (stadiał maksymalny) i warty (stadiał mazowiecko-podlaski) oraz stadiał północnomazowiecki). Są one rozdzielone piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi o mi ąŜ- szo ści do 36 m, piaskami i mułkami zastoiskowymi o mi ąŜszo ści dochodz ącej od 12 do 40 m. Gliny zlodowacenia odry maj ą zmienn ą mi ąŜ szo ść od 10 do 50 m. Poło Ŝone s ą na starszych osadach czwartorz ędowych oraz utworach trzeciorz ędowych szczytowej partii w strefie antykliny Cedyni. W podło Ŝu doliny Odry gliny te nie wyst ępuj ą. Gliny zlodowacenia warty wyst ępuj ą do ść powszechnie i osi ągaj ą mi ąŜ szo ść do 20 m. Ich powierzchnia stropowa jest bardzo zmienna i wyst ępuje na rz ędnej od 10 m p.p.m. do 18 m n.p.m., natomiast sp ąg jest wyrównany i wyst ępuje na gł ęboko ści od 10 do 20 m p.p.m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkuszy Cedynia i Stara Rudnica wg Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Czwartorz ęd, holocen: 1 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 2 – piaski, Ŝwiry, i mułki rzeczne; 3 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; 4 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 5 – piaski i mułki kemów; 6 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 7 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; formy morfologiczne: 8 – ozy; 9 – zasi ęg fazy pomorskiej zlodowacenia wisły; 10 – granica pa ństwa; 11– wi ększe jeziora

Gliny stadiału północnomazowieckiego wyst ępuj ą w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza. Ich mi ąŜ szo ść jest zmienna i waha si ę od 2 m na wschód od Starej Rudnicy do 30 m w okolicy Lubiechowa Górnego. Interglacjał eemski reprezentowany jest przez piaski i Ŝwiry rzeczne o mi ąŜ szo ści do 20 m. Wyst ępuj ą one w dolinie Odry. Ich strop zalega na gł ęboko ści około 10 m p.p.m., natomiast sp ąg na gł ęboko ści 30 m p.p.m. Zlodowacenia północnopolskie (wisły) na obszarze arkusza Cedynia tworz ą utwory sta- diału sandomierskiego i stadiału głównego (faza pomorska).

9 Gliny zwałowe stadiału sandomierskiego tworz ą raczej cienkie pakiety i wyst ępuj ą na gł ęboko ściach od 19 do 30 m p.p.t. Mała mi ąŜ szo ść tych glin jest skutkiem erozji wodnolo- dowcowej poprzedzaj ącej akumulacj ę piasków sandrowych. W porównaniu z glinami star- szymi są one zdecydowanie bardziej zapiaszczone. Na nich zalegaj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o zmiennej mi ąŜ szo ści wynosz ącej od 7 do 30 m. W okolicach Cedyni materiał wodnolodowcowy przewarstwia się z wy Ŝej ległymi glinami zwałowymi. Profil osadów fazy pomorskiej stadiału głównego rozpoczyna seria piasków, mułków i iłów zastoiskowych, wyst ępuj ących lokalnie w obni Ŝeniach terenu w północnej cz ęś ci arkusza Cedynia. Ich mi ąŜ szo ść jest niewielka, rz ędu 2 m. Nast ępnym ogniwem s ą gliny zwałowe wyst ępuj ące w centralnej cz ęś ci arkusza na odcinku od Cedyni do Lubiechowa Górnego. Ich miąŜszo ść jest zmienna i waha si ę od 3 do 30 m. Ich strop wyst ępuje na rz ędnej od 40 do 70 m n.p.m. Gliny zwałowe miejscami występuj ą na piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych, głównie na południowy wschód od Cedyni w postaci niewielkich rozmiarów czap tworz ących powierzchnie szczytow ą osta ńców strefy kraw ędziowej wysoczyzny. Mi ąŜ szo ść glin w tym rejonie zmienia si ę od 0,5 do 2 m. S ą one silnie zwietrzałe i sp ękane. Na północny wschód od Cedyni wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry lodowcowe o mi ąŜ szo ści od 2 do 6 m. S ą one źle wysorto- wane, lekko zailone. Kolejnym ogniwem s ą gliny, miejscami piaski, Ŝwiry i głazy, moren czołowych wyst ępuj ące w okolicy Radostowa. S ą to przede wszystkim gliny piaszczyste, cz ę- sto równie Ŝ z głazikami i Ŝwirami. Ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 15 m. W północnej cz ęś ci arkusza Cedynia wyst ępuj ą Ŝwiry, piaski i mułki, miejscami gliny, kemów. Mi ąŜ szo ść tych osadów osi ąga warto ść od 10 do 30 m. Gliny kemów wyst ępuj ą w partiach szczytowych ke- mu poło Ŝonego na północ od Lubiechowa Górnego. Gliny te s ą piaszczyste, a ich mi ąŜszo ść zmienia si ę od 0,5 do 2 m. Kolejne ogniwo osadów zlodowacenia wisły reprezentuj ą piaski rzeczne tarasów nadzalewowych: 20–25 m n.p. rzeki, 13–15 m n.p. rzeki, 8–12 m n.p. rzeki oraz 4–7,5 m n.p. rzeki. Ich mi ąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana i waha si ę od 15 do 24 m. Zajmuj ą one powierzchnie w pół- nocnej cz ęś ci arkusza pomi ędzy Bielinkiem a Piaskami oraz w cz ęś ci południowej w okolicy Osinowa Dolnego. Utwory czwartorz ędu nierozdzielnego tworz ą piaski eoliczne, akumulowane na piaskach rzecznych tarasów nadzalewowych, na piaskach i Ŝwirach wodnolodowcowych i lodowcowych, cz ęsto w wydmach oraz piaski sto Ŝków napływowych. Piaski eoliczne wyst ępu- ją na północ od Lubiechowa Górnego i na południe od Cedyni. Ich miąŜ szość jest niewielka i osi ąga od 0,5 do 2,5 m. Piaski eoliczne w wydmach wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci arkusza,

10 a ich mi ąŜszo ść waha si ę od 2 do 6 m. Piaski sto Ŝków napływowych wyst ępuj ą na północ od Cedyni i w okolicy Osinowa Dolnego, a ich mi ąŜ szo ść wynosi od 2 do 4 m. Najmłodsze osady – holoce ńskie, na obszarze arkusza Cedynia reprezentowane s ą przez piaski i mułki jeziorne, piaski rzeczne tarasów zalewowych 1–2 m n.p. rzeki, piaski i gliny deluwialne, namuły piaszczyste den dolinnych, torfy niskie oraz mady. Osady te wyst ępuj ą głównie w dolinie Odry, w okolicach Cedyni, a tak Ŝe lokalnie w drobnych zagł ębieniach. Ich mi ąŜ szo ść jest zró Ŝnicowana i wynosi od 0,5 do 15 m. Najstarszymi osadami stwierdzonymi na arkuszu Stara Rudnica są utwory neogenu reprezentowane przez mioce ńskie piaski, mułki piaszczyste i ilaste oraz mułki z przewarstwieniami w ęgla brunatnego. Ich mi ąŜ szo ść przekracza kilkadziesi ąt metrów. Profil czwartorz ędu w tym rejonie rozpoczynaj ą utwory plejstocenu, który reprezentowany jest przez osady zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich. Osady zlodowace ń środkowopolskich tworz ą dwa pokłady glin zwałowych, korelowa- nych ze zlodowaceniem odry i zlodowaceniem warty. Gliny obu zlodowace ń stwierdzone zostały otworem wiertniczym na północny zachód od miejscowo ści Siekierki. Strop glin zwałowych zlodowacenia odry stwierdzono na gł ębokości od 56 m (rz ędna 40 m p.p.m.) w północno-wschodnej cz ęś ci arkusza do 125 m (rz ędna 125 m p.p.m.) w dolinie Odry. Zlodowacenie warty reprezentowane jest przez gliny zwałowe górne, które zalegają na gł ęboko ści od 46 m (rz ędna 32 m p.p.m.) do 95,5 m (rz ędna 95,5 m p.p.m.). Ich mi ąŜszo ść waha si ę od 10 do 40 m. Zlodowacenia północnopolskie (wisły) tworz ą utwory reprezentowane przez osady stadiału świecia, interstadiału grudzi ądza i stadiału głównego (faza pomorska). Profil stadia- łu świecia rozpoczynaj ą gliny zwałowe wyst ępuj ące na gł ęboko ści od 30 do 64 m. Na powy Ŝszych glinach zalegaj ą osady ilasto-mułkowe (ku stropowi przechodz ące w mułkowe i piaszczysto-mułkowe) utwory interstadiału Grudzi ądza, wyst ępuj ące na gł ęboko ści od 4 do 56 m. Profil osadów fazy pomorskiej stadiału głównego rozpoczynaj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści około 3 m, rozpoznane w okolicy miejscowo ści Siekierki. Na nich zalegaj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe (sandrowe), które osi ągaj ą znaczne, mi ąŜszo ści (do 40 m). Kolejne utwory fazy pomorskiej to piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 1,0-2,5 m n.p. rzeki, które wyst ępuj ą w okolicy Starego Kostrzynka i Starej Rudnicy, osiągaj ące mi ąŜ szo ść do kilkunastu metrów. Najmłodsze osady – holoce ńskie, na obszarze arkusza Stara Rudnica reprezentowane s ą przez osady rzeczne w dolinie Odry, tworz ące akumulacyjny taras rzeczny. Buduj ą je: piaski rzeczne tarasów zalewowych 0,5–1,0 m n.p. rzeki, piaski deluwialne, namuły piaszczyste den

11 dolinnych, torfy oraz mułki z domieszk ą piasków (mady). Mi ąŜ szo ść tych osadów jest niewielka i dochodzi do 3 m. Na południe od Starej Rudnicy zostało stwierdzone wyst ępowanie kredy jeziornej. Zalega ona pod piaskami rzecznymi, na gł ęboko ści 7 m, a jej maksymalna mi ąŜ szo ść wynosi 2,5 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Stara Rudnica brak jest udokumentowanych złó Ŝ kopalin. Na terenie obj ętym arkuszem Cedynia znaczenie u Ŝytkowe maj ą jedynie czwartorz ędo- we zło Ŝa kruszywa naturalnego (tab.1). Pi ęć złó Ŝ poło Ŝonych jest w północno-zachodniej cz ę- ści arkusza w obr ębie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego, na północ od miejscowości Bieli- nek, natomiast zło Ŝe „Golice” zlokalizowane jest w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru, na południe od miejscowo ści Radostów i znajduje si ę w otulinie Cedy ńskiego Parku Krajo- brazowego. Dwa zło Ŝa: „Bielinek N” i „Bielinek II” zostały wyeksploatowane i wykre ślone z Bilansu zasobów (tab. 1). Zło Ŝa zlokalizowane na północ od miejscowo ści Bielinek tworz ą czwartorz ędowe utwory piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe pochodzenia rzecznego i wodnolodowcowego fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Zło Ŝa te s ą poło Ŝone s ą w obr ębie tarasu zalewowego 1–2 m n.p. rzeki oraz tarasu nadzalewowego 8–12 m n.p. rzeki.

Zło Ŝe „Bielinek” zostało udokumentowane w kategorii C 1+B (Wagner, 1967) i uzu- pełnione dodatkiem (Fiłon, 1988). Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą piaski stropowe znajduj ące si ę pod nadkładem lub bezpo średnio na powierzchni oraz wyst ępuj ący pod piaskami słabo wy- selekcjonowany materiał piaszczysto-Ŝwirowy. Nadkład zło Ŝa buduj ą mady rzeczne, namu- ły i torfy. Zło Ŝe jest zawodnione, a poziom wody gruntowej zwi ązany jest ze stanem wody w rzece.

Zło Ŝe „Bielinek III – pole W” zostało udokumentowane w kategorii C 1 i w kategorii C 2

(Fiłon, 1986), nast ępnie uzupełnione dodatkiem nr 1 (Fiłon, 2002), w którym zasoby z kat. C 2 przeklasyfikowano do kat. C 1. Zło Ŝe stanowi seria piaszczysto-Ŝwirowa. W stropie wyst ępują piaski, a w sp ągu – kruszywo grube. Nadkład wyst ępuje tylko w cz ęś ci północnej i stanowi ą go piaski drobnoziarniste, pylaste, z du Ŝą ilo ści ą cz ęś ci organicznych, a tak Ŝe wkładki torfu o wysokim stopniu rozkładu. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Numer Wiek kom- Stan geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj pleksu litolo- zagospoda- Klasyfikacja zło Ŝa Nazwa zło Ŝa bilansowe rozpoznania (tys. ton) kopaliny konfliktowo ści na kopaliny giczno- rowania (tys. ton) Ŝ zło Ŝa mapie surowcowego zło a wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Arkusz Cedynia K, 1 Bielinek IV-pole A p Q 22 932 C N - Skb 4 B 1 Natura 2000 K, 2 Bielinek III-pole E p,p Ŝ Q 2 108 C G - Skb, Sd 4 B 1 Natura 2000 K, 3 Bielinek III-pole W p,p Ŝ Q 5 783 C G 107 Skb, Sd 4 B 1 Natura 2000 13 13 4 Bielinek p,p Ŝ Q 1526 C1 G 65 Skb, Sd 4 B K

5 Golice pŜ Q 4 884 C1 G 725 Skb, Sd 4 B K,Gl K, 6 Bielinek- Stara świrownia pŜ Q 118 C G 27 Skb, Sd 4 B 1 Natura 2000 Bielinek II pŜ Q – – ZWB – – – – – Bielinek N pŜ Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 3: p– piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C 1 Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w mate- riałach archiwalnych) Rubryka 9: Kopaliny skalne:, Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe Rubryka 10: zło Ŝa: 4 – powszechnie, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: B – konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu, Gl – ochrona gleb.

Zło Ŝe „Bielinek III – pole E” udokumentowano w kategorii C 1 (Fiłon, 1987) i uzupełniono dodatkiem nr 1 w tej samej kategorii (Fiłon, 2000a). Powierzchni ę zło Ŝa tworz ą: Pole E (P) i Pole E (P+K). Dla Pola E (P) kopalin ę główn ą stanowi ą piaski – Pole E (p), natomiast dla Pola E (P+K) – piaski i Ŝwiry – Pole E (p Ŝ). Nadkład zło Ŝa buduj ą: gleba, piaski pylaste i gliniaste. Zło Ŝe pod ścielaj ą gliny zwałowe. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione.

Zło Ŝe „Bielinek IV – pole A” udokumentowano w kategorii C 1 (Dobracki, Piotrowski, 1995) i uzupełniono dodatkiem nr 1 (Fiłon, 2000b). Kopalin ę główną stanowi ą piaski ze wzgl ędu na średni punkt piaskowy (88,1%), zawieraj ące przerosty kruszywa grubego, któ- rych zasoby zostały policzone oddzielnie Nadkład stanowi ą: gleba i piaski. Zło Ŝe jest zawodnione.

Zło Ŝe „Bielinek-Stara świrownia” udokumentowane zostało w kategorii C 1 (Fiłon, 2004). W zło Ŝu nie wyst ępuje nadkład z uwagi na to, Ŝe jest to zło Ŝe cz ęś ciowo wyeksploatowane – teren dawnej Ŝwirowni. W stropie serii zło Ŝowej wyst ępuje warstwa około 1,5 m otoczaków i głazików o średnicy od 80 do 200 mm i wi ększych. Poni Ŝej wyst ępuje seria piaszczysto-Ŝwirowa. Seria zło Ŝowa wyklinowuje si ę w kierunku południowym do obrzeŜy zbiornika. Sp ąg zło Ŝa stanowi ą silnie zapiaszczone gliny. Zło Ŝe jest zawodnione.

Zło Ŝe „Golice” udokumentowano w kategorii C 1+C 2 (Kinas, Foltyniewicz, 1990) i uzu- pełniono dodatkami nr 1 (Fiłon, 2005) i nr 2 (Fiłon, 2007) w kategorii C 1. Cz ęść wschodni ą zło Ŝa stanowi pole A, natomiast cz ęść zachodni ą – pole B. Kopalin ą główn ą s ą piaski i Ŝwiry. Nadkład ze zło Ŝa jest przeznaczony do rekultywacji. Zło Ŝe nie jest zawodnione. Wszystkie zło Ŝa zostały zakwalifikowane z punktu widzenia ich ochrony do klasy 4 – powszechnych, licznie wyst ępuj ących, łatwo dost ępnych, natomiast z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy B złó Ŝ konfliktowych, ze wzgl ędu na poło Ŝenie na obszarze Cedy ń- skiego Parku Krajobrazowego i w obr ębie obszarów Natura 2000. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Golice” poło Ŝone jest dodatkowo na terenie rolniczym o wysokiej klasie bonitacyjnej gleb. Parametry geologiczno-górnicze i wybrane jako ściowe kopaliny z omawianych złó Ŝ zo- stały zestawione w tabeli 2.

14 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe kopaliny złó Ŝ kruszywa naturalnego Parametry jako ściowe Parametry geologiczno-górnicze kopaliny Grubo ść Stosunek Mi ąŜ szo ść Zawarto ść Zawarto ść Nr złoŜa Nazwa Powierzchnia nadkładu grubo ści zło Ŝa ziarn < 2 mm pyłów mine- na zło Ŝa (ha) od-do nadkładu od-do (punkt pia- ralnych mapie średnia do mi ąŜ- średnia skowy) od-do szo ści od-do średnia zło Ŝa średnia (m) (N/Z) (m) (%) (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 Bielinek IV 0,0-7,3 0,0-0,26; 12,3-27,5 55,4-99,9 1,1-5,2 1 72,70 pole A śr. 2,2 śr. 0,11 śr. 19,3 śr. 88,1 śr. 2,3 Pole E (piaski) 12,05; 0,6-3,6 8,8-15,3 80,3-97,0 0,4-1,1 w tym: śr. 0,14 Pole E -7,39 śr. 1,5 śr. 11,2 śr. 90,6 śr. 0,7 Bielinek III 2 pole E Pole E (piaski i Ŝwiry)

0,8-3,5 7,5-18,0 51,4-79,0 0,2-1,2 śr. 0,2 Pole E -4,66 śr. 2,2 śr. 11,1 śr. 70,6 śr. 0,7

Bielinek III 3,0-11,0 6,5-23,0 śr. 60,3 (p Ŝ) śr. 0,5 (p Ŝ) 3 31,00 śr. 0,4 pole W śr. 7,3 śr. 15,8 śr. 75,2 (p) śr. 1,1 (p) piaski 3,1-11,6 84,3-98,0 śr. 0,7 śr. 0,1 - śr. 5,2 śr. 91,7 4 Bielinek 7,86 piaski i Ŝwiry 2,4-7,4 31,9-61,6 0,2-2,0 - - śr. 5,1 śr. 47,9 śr. 0,8 pole pole wschod- 49,07; wschodnie nie w tym: 0,8-4,0 2,0-18,5 pole wschodnie śr. 1,8 śr. 6,8 46,6-75,3 1,3-13,6 5 Golice 0,07-1,0 (pole A) – 45,84 pole śr. 62,3 śr. 5,2 pole zachodnie pole zachodnie zachodnie 4,5-13,6 (pole B)– 3,23 0,5-3,0 śr. 6,9 śr. 1,6 Bielinek- 2,0-8,8 60,3-71,0 0,6-1,0 6 Stara świ- 1,91 - - śr. 5,6 śr. 65,0 śr. 0,8 rownia

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na arkuszu Stara Rudnica nie jest prowadzona eksploatacja kopalin, natomiast na terenie obj ętym granicami arkusza Cedynia eksploatowane s ą trzy zło Ŝa: „Bielinek” (w obr ębie obszaru rozpoznanego w kat. C 1), „Bielinek III-pole W” oraz „Golice”. Eksploatacja okresowa odbywa si ę na terenie złó Ŝ: „Bielinek III-pole E” i „Bielinek-Stara świrownia”. Na zło Ŝu „Bielinek IV-pole A” nie podj ęto jeszcze eksploatacji. Wła ścicielem i u Ŝytkownikiem

15 wszystkich złó Ŝ s ą Szczeci ńskie Kopalnie Surowców Mineralnych SA z siedzib ą w Szczeci- nie przy ul. Tartacznej 9. Do tej pory w kopalni „Bielinek” prowadzono eksploatacj ę sze ściu złó Ŝ kruszywa naturalnego o nazwach: „Bielinek”, „Bielinek II”, „Bielinek N”, „Bielinek III-pole W”, „Bielinek III- pole E” i „Bielinek-Stara świrownia”. Wyodr ębnienie tych złó Ŝ jest wynikiem dokumen- towania w ró Ŝnych okresach fragmentów tego samego zło Ŝa, uzasadnione potrzebami gospodarczymi, mo Ŝliwo ściami finansowymi przedsi ębiorstwa górniczego i znacznymi zasobami zło Ŝa przed rozpocz ęciem eksploatacji. Zło Ŝa te le Ŝą w obr ębie olbrzymiego basenu poeks- ploatacyjnego wypełnionego wod ą. Zło Ŝa „Bielinek II” i „Bielinek N” zostały całkowicie wyeksploatowane i w konsekwencji skre ślone z Bilansu zasobów (Gientka i in., 2008). Ci ągła eksploatacja złó Ŝ „Bielinek”, „Bielinek III-pole W” oraz okresowa zło Ŝa „Bieli- nek III-pole E” odbywa si ę na podstawie koncesji z 1992 r. (zmienionej w 1998 r.) wa Ŝnej do 2017 roku. Ustanowiony obszar i teren górniczy „Bielinek I-1” jest wspólny dla złó Ŝ: „Bieli- nek”, „Bielinek III-pole W” oraz „Bielinek III-pole E”. Ł ączna powierzchnia obszaru i terenu górniczego dla tych złó Ŝ wynosi 309 ha. Omawiane zło Ŝa poło Ŝone s ą mi ędzy dwoma szlakami komunikacyjnymi: rzek ą Odr ą, któr ą ze zło Ŝami łącz ą kanały Ŝeglowne oraz drog ą o nawierzchni asfaltowej Cedynia – Bieli- nek – Piasek – Szczecin. Zło Ŝa stanowi ą baz ę surowcow ą dla du Ŝego zakładu przeróbczego zlokalizowanego w pobli Ŝu, stanowi ącego zaplecze dla przemysłu budowlanego i drogownictwa województwa zachodniopomorskiego. Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo spod wody, systemem basenowym, przy u Ŝyciu koparek gł ębokoczerpalnych o zasi ęgu brania do 30 m poni Ŝej lustra wody. Koparka poł ączona jest z sortowni ą kruszywa. Cało ść sprz ętu eks- ploatacyjno-produkcyjnego posadowiona jest na barkach i pływa swobodnie na wodzie. W czasie eksploatacji osobno eksploatowane s ą: piasek i pospółka. Transport posortowanego kruszywa odbywa si ę ta śmoci ągiem do zakładu przeróbczego. Nadkład bezu Ŝyteczny wyko- rzystany będzie do budowy wałów ochronnych, stanowi ących zabezpieczenie przed wi ększ ą fal ą na Odrze oraz w zbiorniku Bielinek, natomiast składowan ą oddzielnie gleb ę zawieraj ącą znaczn ą ilo ść humusu, przeznaczono do u Ŝyźnienia nieu Ŝytków rolnych. Obszary złó Ŝ „Bielinek”, „Bielinek III-pole W”, „Bielinek III-pole E” i „Bielinek-Stara świrownia” po wyeksploatowaniu zostan ą zrekultywowane w kierunku wodnym jako zbiornik wodny o du Ŝej powierzchni i zró Ŝnicowanej gł ęboko ści. Na eksploatacj ę zło Ŝa „Bielinek-Stara świrownia” koncesj ę (wa Ŝną do 31.12.2014 r.) uzyskano w 2004 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1,91 ha, a terenu górniczego – 8,15 ha. Eksploatacja odbywa si ę w najwy Ŝszej cz ęś ci starego, zalanego wod ą wyrobiska

16 (wyłaniaj ącego si ę jako wyspy), przy u Ŝyciu koparki pływającej. Zło Ŝe stanowi rezerw ę bazy surowcowej dla Zespołu Kopal ń „Bielinek” i zakładu przeróbczego nale Ŝącego do SKSM SA w Szczecinie. Eksploatacja zło Ŝa „Golice” prowadzona jest na podstawie koncesji z 1992 r. (ze zmia- nami w 2002 i 2007 r.). Obszar górniczy obejmuje powierzchni ę 70,37 ha, natomiast teren górniczy – 86,91 ha. Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo, systemem ścianowo- zabierkowym. Kopalina poddawana jest wst ępnej przeróbce (w zakładzie zlokalizowanym w granicach terenu górniczego), która polega na kruszeniu, mieleniu, przesiewaniu i płukaniu. UŜytkownik zło Ŝa produkuje grysy i mieszanki na podbudow ę do stabilizacji mechanicznej dla drogownictwa oraz Ŝwiry i mieszanki do produkcji betonów dla budownictwa. Teren po- eksploatacyjny zostanie zrekultywowany w kierunku le śnym. Na obszarach obydwu omawianych arkuszy nie stwierdzono przejawów niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin. Na terenie arkusza Cedynia w miejscu dawnej glinianki, znajduj ącej si ę na terenie rezerwatu „Bielinek” utworzono zbiornik wodny, natomiast około 1 km na południe od Lubiechowa Górnego na obszarze dawnego wyrobiska Ŝwirów zlokalizowano gminne składowisko odpadów komunalnych.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Obszar arkuszy Cedynia i Stara Rudnica był terenem prac geologiczno-poszukiwawczych w celu udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego: piasków oraz piasków i Ŝwirów. Po przeprowadzonej analizie wierce ń archiwalnych, opracowa ń geologicznych, inwen- taryzacji surowców mineralnych oraz Szczegółowej mapy geologicznej Polski arkuszy Cedy- nia i Stara Rudnica (Piotrowski, 1987, 1996) wyznaczono trzy obszary perspektywiczne. Nie wyznaczono obszarów prognostycznych z uwagi na niedostateczne rozpoznanie kompleksów litologiczno-surowcowych lub aspekty środowiskowe. Poszukiwania złó Ŝ kruszywa naturalnego na terenie arkusza Cedynia prowadzono w rejonach: Piaska, Bielinka i Cedyni (Drwal, Szapli ński, 1976). Nie przyniosły one pozytywnych wyników i zako ńczone zostały sprawozdaniami. Ze wzgl ędu na to, Ŝe nawiercone serie piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe posiadaj ą mał ą mi ąŜ szo ść , znikome rozprzestrzenienie lub s ą to osady zamulone, zailone, zaglinione lub zawodnione. Obszary ich wyst ępowania uznano za negatywne. Wyznaczono w tym rejonie tylko jeden obszar perspektywiczny na południe od miejscowo ści Piasek. Stwierdzono tutaj wyst ępowanie pod nadkładem około 0,4 m, piasków drobno- i średnioziarnistych, w stropie przechodz ących w piaski gruboziarniste ze Ŝwirem o mi ąŜ szości od 3 do 9,6 m.

17 Przy zachodniej cz ęś ci eksploatowanego zło Ŝa „Golice” (pole B) prowadzono prace ma- jące na celu dokładniejsze rozpoznanie obszaru pod wzgl ędem wyst ępowania kruszywa naturalnego (Fiłon, 2008a). Po wnikliwej analizie materiałów oraz wynikach prac laboratoryjnych i terenowych stwierdzono, Ŝe w północnej, środkowej i zachodniej cz ęś ci badanego rejonu zalegaj ą gliny zwałowe, we wschodniej – piaski z du Ŝą domieszk ą pyłu. Wyznaczono tylko jeden pozytywny otwór w południowej cz ęś ci badanego rejonu. Jednak nie pozwala on na udokumentowanie zło Ŝa i obliczenie jego zasobów. Na południowy wschód od zło Ŝa „Golice” tak Ŝe prowadzono prace poszukiwawczo- rozpoznawcze pod kątem wyst ępowania kruszywa naturalnego (Fiłon, 2008b). Na ich podstawie wyznaczono obszar perspektywiczny, którego zasi ęg kontynuuje si ę na arkuszu Miesz- kowice. Stwierdzono tutaj wyst ępowanie piasków i Ŝwirów o mi ąŜ szo ści około 20 m. W rejonie Starej Rudnicy wykonano prace geologiczne, których celem było udokumentowanie w kat. C 2 kruszywa naturalnego (Chruszcz, 1989). Na ich podstawie wyznaczono obszar perspektywiczny znajduj ący si ę na wschód od tej miejscowo ści. Nie wyznaczono go jako obszar prognostyczny ze wzgl ędu na to, i Ŝ znajduje si ę na terenie obszarów chronionych (Cedy ński Park Krajobrazowy, obszary Natura 2000). Przeprowadzone prace geologiczno- poszukiwawcze wykazały wyst ępowanie serii o znaczeniu zło Ŝowym: piaszczystej (w cz ęści południowo-wschodniej) i piaszczysto-Ŝwirowej (w cz ęś ci północno-zachodniej). Mi ąŜszo ść warstwy piasków wynosi średnio 6,3 m, natomiast warstwy kruszywa grubego – średnio 4,4 m. Na przewa Ŝaj ącym obszarze nadkład stanowi gleba i piaski ró Ŝnoziarniste, gliniaste. Jest on niewielki i dla warstwy piasków i Ŝwirów wynosi 0,6 m, a dla piasków 0,4 m. Kopaliny te charakteryzuj ą nast ępuj ące parametry: dla piasków i Ŝwirów – zawarto ść ziaren do 2 mm (punkt piaskowy) od 41,2 do 79,1% ( średnio 60,8%), zawarto ść pyłów mineralnych od 0,9 do 6,7% ( średnio 3,6%), zawarto ść zwi ązków siarki od 0,01 do 0,09 % ( średnio 0,02%), dla pia- sków drobnych – zawarto ść ziaren do 2 mm (punkt piaskowy) od 82,2 do 99,6% (średnio 96,5%), zawarto ść pyłów mineralnych od 0,8 do 7,8 % ( średnio 3,4%), zawarto ść zwi ązków siarki od 0,01 do 0,03% ( średnio 0,01%). W odwierconych otworach do gł ęboko ści 15 m nie stwierdzono wyst ępowania wody gruntowej. Obliczone zasoby dla serii piaszczysto-Ŝwirowej wynosz ą 308 tys. ton, natomiast dla piasków 4 253 tys. ton. Kruszywa te mog ą by ć stosowane w budownictwie i drogownictwie. Na obszarze arkusza Cedynia w rejonie miejscowo ści Piasek wyst ępuj ą torfy (Ostrzy- Ŝek, Dembek, 1996). Spełniają one kryteria bilansowo ści, jednak ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obszarze Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego (Puszcza Piaskowa) nie wchodz ą w skład potencjalnej bazy zasobowej torfów.

18 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar obj ęty arkuszami Cedynia i Stara Rudnica le Ŝy w zlewni Odry I rz ędu i jej pra- wobrze Ŝnych dopływów – Kanału Cedy ńskiego i Rowu Głównego. Odwadniany jest w kierunku zachodnim (Czarnecka (red.), 1983; Jarz ąbek, 1986, 1990). Rów Główny odwadnia obszar śuław Cedy ńskich, natomiast Kanał Cedy ński odwadnia obszar Karpat Cedy ńskich i wysoczyzn ę Puszczy Piaskowej. Obszar arkuszy jest obszarem źródliskowym dla niewielkich bezimiennych cieków wypływających z Karpat Cedy ńskich i Puszczy Piaskowej. Brak jest du Ŝych naturalnych zamkni ętych zbiorników wodnych, ale do ść cz ęsto spotyka si ę jeziora wytopiskowe i oczka śródpolne pochodzenia polodowcowego o niewielkiej powierzchni. Je- dynym du Ŝym zbiornikiem wodnym jest sztuczne jezioro powstałe po eksploatacji kruszywa naturalnego na północ od miejscowości Bielinek. Na terenie arkusza Cedynia zaznaczono cztery obszary źródliskowe, stanowi ące małe, ale cenne przyrodniczo mikrobiocenozy. S ą one zwi ązane ze specyficzn ą fauną i flor ą, zasłu- guj ącą na ochron ę. Na jednym z takich obszarów na południe od Cedyni utworzono na stoku zespół przyrodniczo-krajobrazowy „ Źródliska koło Cedyni”. U jego podnó Ŝa wyst ępuj ą tereny bagienne ze strumieniami. Na obszarze Karpat Cedy ńskich zlokalizowano źródło w miejscu, gdzie zbocze przecina warstw ę wodono śną, a utwory słabo przepuszczalne wyst ępuj ą do ść płytko. Główn ą rzek ą jest Odra, wzdłu Ŝ której przebiega zachodnia granica Polski z Niemca- mi. Rzeka płynie korytem o szeroko ści od 200 do 250 m i prowadzi wody w ilo ści 441 m 3/s (średnia roczna dla Dolnej Odry) (D ąbrowski i in., 1998). Przez omawiany obszar przepły- wa równie Ŝ kilka mniejszych cieków: Młynnik, Młynnica i Świergotka. Znajduje si ę tu równie Ŝ niewielki ciek bez nazwy, spływaj ący z wysoczyzny wraz z kilkoma równoległymi strumieniami do doliny Odry. Razem tworz ą one szerokie, dochodz ące do ponad 3 km rozlewisko. Wody powierzchniowe (płyn ące) omawianego rejonu obj ęte s ą monitoringiem diagno- stycznym (klasyfikacja stanu wód obejmuj ąca pi ęć klas jako ści) nale Ŝą cym do sieci krajowej i regionalnej. Badania ich czysto ści prowadzone s ą przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (Landsberg-Uczciwek (red.), 2006, 2007). Wyniki bada ń wykazu- ją, Ŝe na omawianych arkuszach brak jest wód bardzo dobrej i dobrej jako ści – klasa I i II. Badane w 2004 roku wody rzeki Odry w punkcie pomiarowym w Osinowie (km 632,0) wy-

19 kazały ich zadowalaj ącą jako ść (III klasa jako ści). W 2005 roku ich stan si ę pogorszył i zakla- syfikowano je do klasy o niezadowalaj ącej jako ści (IV klasa). W roku 2006 stan wód Odry uległ poprawie i sklasyfikowano je jako wody o zadowalaj ącej jako ści (III klasa jako ści) (Rozporz ądzenie..., 2004). Stopie ń zanieczyszczenia wód odrza ńskich przepływaj ących przez teren arkuszy zwi ą- zany jest głównie z zanieczyszczeniami spływaj ącymi do Odry z obszarów poło Ŝonych w górnym i środkowym biegu rzeki. W ostatnich latach obserwuje si ę jednak popraw ę jakości jej wód. Obszarami zagro Ŝenia powodziowego i powodzi w lipcu 1997 roku, jest teren rozlewisk i uj ść rzecznych w dolinie Odry. Poniewa Ŝ Odra na odcinku przebiegaj ącym przez teren arkuszy nie jest obwałowana, wody powodziowe zalały obszar do drogi biegn ącej równolegle do niej. Na mapie zaznaczono zasi ęg terenów zalanych w czasie powodzi w 1997 roku.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne opracowano na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusze Cedynia oraz Stara Rudnica z tekstami obja śniaj ącymi (Karlikow- ska, Porwisz, 2000 a, b). Omawiany teren według regionalizacji hydrogeologicznej zwykłych wód podziemnych Polski (Paczy ński (red.), 1993) nale Ŝy do regionu V – pomorskiego. Wody podziemne na obszarze obu arkuszy wyst ępuj ą w czwartorz ędowych piaskach o zró Ŝnicowanej frakcji oraz w piaskach ze Ŝwirem (studnie w Lubiechowem Górnym). Kie- runek odpływu wód podziemnych jest południowo-zachodni, do koryta Odry. Na obszarze arkusza Cedynia warstwa wodono śna w osadach czwartorz ędowych nie zachowuje ci ągło ści. W jego cz ęści północnej woda mo Ŝe wyst ępowa ć w utworach piaszczystych tarasów nadzalewowych, jak ma to miejsce w okolicy Bielinka, lecz głównie występuje w obr ębie gł ębszego poziomu pod nadkładem glin o miąŜ szo ści od około 50 do ponad 100 m (poziom ni Ŝszy). Na pozostałym obszarze głównym poziomem jest poziom wy Ŝszy, o bardzo zró Ŝnicowanych parametrach. Mi ąŜ szo ść wy Ŝszego poziomu waha si ę od kilku do kilkunastu metrów (Radostów), na obszarach tarasów do 20,5 (Bielinek), przy czym w okolicy Golic i na obszarze śuław Cedy ńskich wzrasta do około 40, a miejscami do ponad 60 m. Głównym poziomem u Ŝytkowym jest poziom czwartorz ędowy, który zasilany jest na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Średnia roczna suma opadów wynosi około 500 mm/rok. Na prawie całym obszarze, w granicach wydzielonego głównego u Ŝytkowego

20 poziomu wodono śnego, wyst ępuj ą w strefie saturacji utwory dobrze przepuszczalne: głównie piaski drobno- i średnioziarniste, piaski ze Ŝwirem, lokalnie piaski pylaste i ró Ŝnoziarniste oraz Ŝwiry. Poziom wodono śny nie jest izolowany od powierzchni (obszary nale Ŝą ce do doliny Od- ry oraz w okolicy Golic) lub jest izolowany przez gliny piaszczyste, lokalnie gliny zwałowe, iły i muły o mi ąŜ szo ści głównie od 15 do 50 m, a w obr ębie ni Ŝszego poziomu od 50 do ponad 100 m. Warto ść współczynnika filtracji waha si ę od 5,4 m/24h (północna cz ęść arkusza Cedy- nia) do 38,1 m/24h (okolice Lubiechowa Górnego). Średni moduł zasobów odnawialnych wynosi 194 m 3/24h*km 2 dla poziomu wy Ŝszego, natomiast dla poziomu ni Ŝszego 20 m3/24h*km 2. Warto ść modułu zasobów dyspozycyjnych wynosi odpowiednio dla czwartorz ędowego poziomu wodono śnego wy Ŝszego: 145 m 3/24h*km 2 (obszar w dolinie Odry w po- łudniowo-zachodniej cz ęś ci arkusza), 138 m 3/24h*km 2 (obszar obejmuj ący północno- wschodni ą, centraln ą i wschodni ą cz ęść arkusza) i 58 m 3/24h*km 2(obszar obejmuj ący zachodni ą cz ęść doliny Odry, tzw. śuławy Cedy ńskie, przylegaj ące bezpo średnio do Odry), natomiast dla czwartorz ędowego poziomu wodono śnego ni Ŝszego ma on warto ść 15 m3/24h*km 2 (północna cz ęść arkusza). Zwierciadło wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego wy Ŝszego na obszarach le Ŝą cych w dolinie Odry ma charakter swobodny lub niezupełnie swobodny, poza tymi obszarami ma charakter naporowy. Wielko ść naporu waha si ę od 0,6 m (otwór w Starej Rudnicy) do 21,5 m (otwór w Niesułowie). Natomiast zwierciadło wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego ni Ŝszego ma charakter naporowy. Wielko ść naporu stwierdzona w studniach wynosi od 51,0 (otwór w Lubiechowie Dolnym) do 71,0 m (otwór w miejscowo ści Piasek). Na arkuszu Cedynia wydzielono dwa obszary o ł ącznej powierzchni 18,0 km 2, na któ- rych stwierdzono brak poziomu wodono śnego o znaczeniu u Ŝytkowym. Obszary te zlokalizowane s ą w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza Cedynia na obszarze tzw. Puszczy Piasko- wej oraz na południu arkusza (obszar rozci ągaj ący si ę od Karpat Cedy ńskich w kierunku Sta- rej Rudnicy i dalej do Siekierek na arkuszu Stara Rudnica). Na obszarze arkusza Cedynia wyst ępuj ą wody słodkie, a głównymi wska źnikami stanowi ącymi o zanieczyszczeniu i decyduj ącymi o jakości wody s ą zwi ązki Ŝelaza i manganu. Zgodnie z klasyfikacj ą wód podziemnych wydzielono tu rejony z wodami klasy I, II i III (odpowiednio: bardzo dobrej, dobrej i zadowalaj ącej) zwi ązane z czwartorz ędowym poziomem wodono śnym. Punktowo oznaczono równie Ŝ wody o niezadowalaj ącej jako ści (klasa IV)

21 (otwór w Niesułowie), gdzie głównym wska źnikiem stanowi ącym o zanieczyszczeniu, jest zawarto ść azotu azotanowego w ilo ści 0,168 mg/dm 3 przekraczaj ąca dopuszczalne zawarto ści dla wód podziemnych. Na arkuszu Stara Rudnica głównym poziomem u Ŝytkowym jest poziom czwartorz ędo- wy, w granicach którego w strefie aeracji wyst ępuj ą utwory dobrze przepuszczalne, głównie piaski ró Ŝnoziarniste. Poziom ten zasilany jest na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Gł ęboko ść do czwartorz ędowego poziomu wodono śnego wynosi od 5 do 15 m, a w północno- wschodniej cz ęś ci arkusza od 15 do 50 m. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci arkusza wynosi od 10 do 20 m. Poziom wodono śny nie jest izolowany od powierzchni lub izolacja jest niewielka (do 5 m). Zwierciadło wody czwartorz ędowego poziomu wodono- śnego na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci ma charakter swobodny. Na obszarze doliny Odry przyj ęto warto ści średniego modułu zasobów dyspozycyjnych równe 145 m3/24h*km 2, a na pozostałym obszarze 138 m3/24h*km 2, natomiast na warto ść modułu zasobów odnawialnych wynosi 194 m3/24h*km 2. W obr ębie arkusza wydzielono jeden obszar o powierzchni 2,6 km 2, na którym stwierdzono brak poziomu wodono śnego o znaczeniu u Ŝytkowym. Stanowi on kontynuacj ę obszaru z południowej cz ęś ci arkusza Cedynia do miejscowo ści Siekierki. Na obszarze arkuszy Cedynia i Stara Rudnica nie udokumentowano wód w utworach paleogenu-neogenu i starszych. Jednak rozpoznanie budowy geologicznej jest na analizowanym obszarze zbyt słabe, aby mo Ŝna było całkowicie wykluczy ć wyst ępowanie trzeciorz ędo- wego poziomu wodono śnego. Nie wydzielono tutaj równie Ŝ głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) obj ętych szczególn ą ochroną (fig. 3). Na terenie arkusza Cedynia zlokalizowanych jest siedem uj ęć wód podziemnych o wy- dajno ści powy Ŝej 25 m 3/h pochodz ących z utworów czwartorz ędowych. Uj ęcia w Bielinku, Lubiechowie Górnym, Cedyni i Osinowie Dolnym s ą uj ęciami komunalnymi, natomiast trzy zlokalizowane w Niesułowie (Kolonii Lubiechów), Radostowie i Golicach – uj ęciami prze- mysłowymi.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkuszy Cedynia i Stara Rudnica na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkow- skiego (1990) 1 – obszar najwy Ŝszej ochrony (ONO); 2 – granica GZWP w o środku porowym; 3 – granica pa ństwa; 4 – wi ększe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 124 – dolina rzeki Odra (Widuchowa-Szczecin), czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Ze wzgl ędu na brak danych (punktów poboru prób) z obszaru arkusza Stara Rudnica (383), opracowanie dotyczy tylko terenu arkusza Cedynia (343). Dopuszczalne

23 warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 343 – Cedynia, umieszczono w tabeli 3. W celu po- równania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść przeci ęt- Warto ść przeci ęt- to ści w glebach nych (median) w nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie na arkuszu 343 glebach na arku- glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra – Cedynia szu 343 – Cedy- niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) nia Polski 4) N=5 N=5 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 25–104 35 27 Cr Chrom 50 150 500 1–5 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 28–40 30 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1–3 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 3–9 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–6 2 3 Pb Ołów 50 100 600 9–15 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 343 – Ced ynia 1) grupa A Zdrój w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 5 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 5 Prawo wodne, Cr Chrom 5 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 5 o ochronie przyrody; je Ŝeli utr zymanie aktualnego Cd Kadm 5 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 5 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 5 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 5 2) Pb Ołów 5 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych ą Hg Rt ęć 5 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- arkusza 343 – Cedynia do poszczególnych grup u Ŝyt- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, kowania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 5 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

24 Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES z ang. Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrome- try ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej tech- nik ą zimnych par (CV-AAS z ang. Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia

25 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści pierwiastków: arsenu, kadmu, kobaltu, niklu i rtęci w badanych glebach arkusza są ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą: bar, cynk, mied ź i ołów. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników W przypadku arkuszy Cedynia i Stara Rudnica dysponowano wynikami tylko ze wschodnich profili pomiarowych, poniewa Ŝ cz ęść zachodnia arkusza Cedynia oraz zdecydo- wana wi ększo ść obszaru arkusza Stara Rudnica le Ŝą poza terytorium Polski. Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi poł ączonych arkuszy map. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanych arkuszach, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszach s ąsiaduj ących wzdłu Ŝ wschodniej granicy opisywanych arkuszy.

26 383 W PROFIL ZACHODNI 343 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5872810 5872810

5870643 5870643 m m 5862754 5862754

5856741 5856741

0 10 20 30 40 50 60 70 0 1 2 3 4 5 nGy/h kBq/m 2

Dawka promieniowania gamma St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego 27 27

5855892 5855892

m m

5854795 5854795

0 10 20 30 40 50 0 0.5 1 1.5 2 2.5 nGy/h kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rz ędnych opis siatki kilometrowej arkuszy Cedynia i Stara Rudnica)

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu wschodniego wynosz ą od około 15 nGy/h do około 61 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbliŜona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. W profilu pomiarowym najwy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 50– 60 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe. Utwory wodnolodowcowe zalegaj ące w południowej cz ęści arkusza charakteryzuj ą si ę wy Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (około 30– 45 nGy/h) od równorz ędnych wiekowo utworów wodnolodowcowych wyst ępuj ących w cz ę- ści północnej obszaru (około 15–25 nGy/h). Podobnym, niskim, poziomem radioaktywno ści (około 20 nGy/h) cechuj ą si ę osady moren czołowych i utwory trzeciorz ędowe, wyst ępuj ące wzdłu Ŝ północnego kra ńca profilu pomiarowego. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ profilu s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych i wynosz ą od 0,8 do 4,0 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyj- ne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:

28 • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 4),

29 ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej umieszczono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczeniu terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkuszy Cedynia i Stara Rudnica Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Karlikowska, Porwisz, 2000 a, b). Stopie ń zagro- Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, śred- ni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów praw- nie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpa- dów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagroŜeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszami Cedynia i Stara Rudnica bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zwarta zabudowa Cedyni, b ędącej siedzib ą Urz ędu Gminy i Miasta, ─ obszary obj ęte Europejsk ą Sieci ą Ekologiczn ą NATURA 2000: „Ostoja Cedy ńska” PLB 320017 (obszar specjalnej ochrony ptaków), Dolina Dolnej Odry PLB 320003 (obszar specjalnej ochrony ptaków), Dolna Odra PLH 320037 (ochrona siedlisk), ─ tereny le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ rezerwaty przyrody: „Bielinek”, „Olszyna źródliskowa pod Lubiechowem”, „Wrzoso- wiska Cedy ńskie” (florystyczne) i „Dolina Świergotki” (le śny), ─ obszary bagienne, podmokłe, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, tereny źródli- skowe (lasy na północny-wschód od Starej Rudnicy i na południe od Cedyni), ─ strefa ochronna uj ęcia wód podziemnych,

30 ─ tereny zagro Ŝone powodzi ą (zalane podczas powodzi w 1997 r.), ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Odry, Stubi i mniejszych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół akwenów, ─ tereny o nachyleniach przekraczaj ących 10 0, ─ obszary zagro Ŝone ruchami masowymi ziemi (Grabowskiego red., 2007). Cały obszar obj ęty arkuszem Stara Rudnica został wył ączony z mo Ŝliwo ści składowa- nia odpadów ze wzgl ędu na swoje poło Ŝenie w granicach obszaru NATURA 2000 „Dolina Dolnej Odry”. Nosi on równie Ŝ nazw ę Kotliny Freienwaldzkiej, w obr ębie której szczególne znaczenie dla ptaków posiada tak zwane Rozlewisko Kostrzyneckie, Po stronie niemieckiej wzdłu Ŝ Odry rozci ąga si ę Park Narodowy Dolina Dolnej Odry. Jest to rejon przebywania du- Ŝej ilo ści i gatunków ptaków drapie Ŝnych i wodno-błotnych. Najcenniejsze tereny Doliny Dolnej Odry wraz z niemieckim Parkiem Narodowym Dolina Dolnej Odry maj ą tworzy ć w przeszło ści jeden transgraniczny obszar chroniony – Mi ędzynarodowy Park Dolina Dolnej Odry. W czasie powodzi w 1997 r. cały teren obj ęty arkuszem Stara Rudnica był zalany.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Obszary predysponowane do składowania wył ącznie odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Cedynia w rejonach Kostrzynka i Starej Rudnicy oraz Radostowa. Po- wierzchni ę wysoczyzn morenowych buduj ą tu gliny zwałowe fazy pomorskiej. Mi ąŜszo ść osadów jest zmienna, wynosi od 3 do 30 m. Strop warstwy wyst ępuje na wysokości od 40 do 70 m n.p.m. Gliny s ą wykształcone w sposób niejednorodny, cz ęsto nie tworz ą jednolitych, masywnych pakietów, a ich mi ąŜ szo ść lokalnie jest niewielka. W cz ęś ci obszarów wyznaczonych w rejonie Radostowa w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą gliny zwałowe moren czołowych. Gliny te s ą przewa Ŝnie piaszczyste, ale równie Ŝ zwałowe z głazikami i Ŝwirami. Maj ą one jasnobr ązow ą barw ę. Wysoko ść wzgl ędna pagór- ków wynosi do 5,0 m, a mi ąŜ szo ść glin dochodzi do 15 m. Wła ściwo ści izolacyjne tych glin mog ą by ć zmienne (mniej korzystne). W miejscach gdzie na glinach zwałowych fazy pomor-

31 skiej zalegaj ą piaski i Ŝwiry lodowcowe o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 2,5 m równie Ŝ wskaza- no mo Ŝliwość zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych osadów. Ograniczeniem warunkowym w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci wyznaczonych obszarów jest po- ło Ŝenie w Cedy ńskim Parku Krajobrazowym. Ze wzgl ędu na bezcenne warto ści przyrodnicze tych rejonów oraz bezpo średnie s ąsiedz- two obszarów NATURA 2000 składowanie odpadów na tych terenach powinno by ć prowadzone tylko w razie bezwzgl ędnej konieczno ści. Wyznaczone obszary maj ą ograniczenia środowiskowe zwi ązane z poło Ŝeniem w granicach Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego i strefy jego ochrony, dodatkowo obszar poło Ŝony na wschód od Cedyni ogranicza jej zabudowa.

Problem składowania odpadów komunalnych W strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t. na analizowanym terenie nie występuj ą osady, któ- rych wła ściwo ści izolacyjne spełniałyby kryteria przyj ęte dla składowania odpadów komunalnych. W otworach wykonanych w granicach obszaru wyst ępowania do składowania odpadów w rejonie Radostowa stwierdzono wyst ępowanie glin zwałowych o mi ąŜ szo ści rz ędu 13–21 m. Pozwala to na ewentualne składowanie odpadów komunalnych po dodatkowym rozpoznaniu rozprzestrzenienia i mi ąŜ szości glin. Analizowany teren jest bezcenny ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze i krajobrazowe. W planach jest utworzenie Mi ędzynarodowego Parku Dolina Dolnej Odry, który obejmował- by tereny po obu stronach rzeki – polskie i niemieckie. Lokalizacja składowisk odpadów na tych terenach powinna by ć rozpatrywana tylko w razie bezwzgl ędnej konieczno ści. W rejonie Cedyni znajduje si ę nieczynne składowisko odpadów komunalnych, obecnie w trakcie rekultywacji. Składowisko odpadów komunalnych dla gminy Cedynia jest zlokalizowane w rejonie Lubiechowa. Podło Ŝe jest zabezpieczone foli ą, prowadzony jest monitoring wód podziemnych. Składowisko to jest zlokalizowane na obszarze podlegaj ącym bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów z uwagi na poło Ŝenie na obszarze Natura 2000.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Warunki geologiczne s ą korzystne. Wytypowane do składowania odpadów oboj ętnych gliny zwałowe wyst ępuj ą na do ść du Ŝych powierzchniach, a ich mi ąŜ szo ść potwierdziły wy- konane otwory wiertnicze. Stwierdzono w nich wyst ępowanie glin o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 21 m.

32 Równie Ŝ warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą z reguły korzystne. Obszar wyznaczony w okolicy Starej Rudnicy znajduje si ę na terenie pozbawionym uŜytkowego pi ętra wodono śnego. Obszary wyznaczone w rejonie Radostowa to tereny o śred- nim stopniu zagro Ŝenia wód poziomów u Ŝytkowych. Zwierciadło wód podziemnych stwierdzono na gł ęboko ści 15–50 m p.p.t. i jest ono izolowane od zanieczyszcze ń powierzchniowych warstw ą glin piaszczystych i zwałowych o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 44 m. Średni stopie ń zagro Ŝenia ustalono ze wzgl ędu na obecno ść ognisk zanieczyszcze ń (składowisko odpadów, oczyszczalnia ścieków, ferma hodowlana). Najmniej korzystne warunki hydrogeologiczne pod wzgl ędem mo Ŝliwo ści składowania odpadów maj ą obszary wyznaczone w rejonie Kostrzynka, gdzie warstwa wodono śna izolo- wana jest w niewielkim stopniu lub izolacja jest niepełna. Jest to teren o wysokim stopniu zagro Ŝenia wód podziemnych. Analizowany teren nie jest poło Ŝony w zasi ęgu głównych zbiorników wód podziemnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć du Ŝe wyrobisko aktualnie eksploatowanego zło Ŝa kruszywa naturalnego „Golice”. Po zako ńczonej eksploatacji pozostanie bardzo du Ŝe, suche wyrobisko o gł ęboko ści dochodz ącej do 15–18 m. Pod tym k ątem mo Ŝna rozpatrywa ć równie Ŝ wyrobiska po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne zlokalizowane na wschód od Cedyni. Decyzj ę o przeznaczeniu wyrobisk na składowisko odpadów musz ą poprzedzi ć badania geologiczne, które pozwol ą na okre ślenie rodzaju dodatkowej izolacji podło Ŝa i skarp poten- cjalnego obiektu. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów jest poło Ŝenie w granicach strefy ochrony Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Wyrobiska pozostałych udokumentowanych na tym terenie złó Ŝ znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowa- nego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geolo-

33 gicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Ocen ę warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa na obszarze arkusza Cedynia przedstawiono dla terenów le Ŝą cych poza granicami wyst ępowania: parku krajobrazowego, rezerwatów, kompleksów le śnych, gleb chronionych dla rolniczego u Ŝytkowania klas I–IV a, łąk na glebach pochodzenia organicznego, złó Ŝ, rejonów zwartej zabudowy oraz rejonów mi ędzywala Odry. Obszar arkusza Stara Rudnica nie podlega ocenie warunków geologiczno-in Ŝynierskich. Decyduje o tym istnienie na jego całym terenie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, kom- pleksów le śnych, a wzdłu Ŝ południowej strony drogi ł ącz ącej Stary Kostrzynek, Star ą Rudni- cę i Siekierki do brzegu Odry rozci ąga si ę dodatkowo rozległy chroniony obszar – u Ŝytek ekologiczny „Kostrzyneckie Rozlewisko”. Waloryzacji poddano około 10% powierzchni arkusza Cedynia. Podstaw ą wydzielenia obszarów o korzystnych, b ądź niekorzystnych warunkach geologiczno-in Ŝynierskich dla budownictwa s ą kryteria podane w Instrukcji opracowania MGsP (2005) oraz informacje zawarte na Szczegółowej mapie geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Cedynia (Piotrowski, 1987, 1991) oraz na aktualnej mapie topograficznej w układzie PUGW-92. Na ich postawie wyró Ŝniono dwie kategorie obszarów – o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo Obszary o warunkach korzystnych wyst ępuj ą na gruntach spoistych: zwartych, półzwar- tych i twardoplastycznych, gruntach niespoistych średnio zag ęszczonych, na których nie wyst ę- puj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t.

34 Korzystne warunki podło Ŝa budowlanego w obr ębie arkusza Cedynia zwi ązane s ą z powierzchniami wysoczyzny morenowej, na której nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, spadki terenu nie przekraczaj ą 12%. Zwarte połacie gruntów o parametrach korzystnych dla budownictwa wydzielono w okolicach Lubiechowa Dolnego i Górnego, Parchnicy (Szczawi- na) i Radostowa. Grunty te reprezentowane s ą głównie przez osady glacjalne w postaci nie- skonsolidowanych lub mało skonsolidowanych glin moren czołowych i glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich (wisły) – fazy pomorskiej. Obszary o warunkach niekorzystnych charakteryzuj ą si ę obecno ści ą gruntów słabono- śnych i wyst ępowaniem zwierciadła wody gruntowej na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m. Na mapie zaznaczono obszary wyst ępowania tych gruntów w okolicach Radostowa i na połu- dniowy wschód od Parchnicy. Są to głównie holoce ńskie torfy niskie powstałe w drobnych zagł ębieniach wysoczyzny morenowej. Dodatkowym utrudnieniem dla budownictwa s ą obszary o spadku powy Ŝej 12% (dotyczy to niewielkiego terenu, nie pokrytego lasem, na połu- dnie od Radostowa), a tak Ŝe predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych (obszar obejmuj ący strefy kraw ędziowe dwóch wysoczyzn ci ągn ących si ę z północnego zachodu w kierunku południowym w okolicy Radostowa) (Grabowski (red.), 2007). Wi ększo ść obsza- rów o zró Ŝnicowanej powierzchni i nachyleniu zboczy powy Ŝej 12% jest zalesiona i nie podlega waloryzacji geologiczno-in Ŝynierskiej. Obszary zalewane w czasie powodzi wyst ępuj ą w dolinie Odry pomi ędzy Bielinkiem a Piaskami oraz w w ąskim pasie pomi ędzy wałem drogowym, spełniaj ącym funkcj ę przeciw- powodziową, a rzek ą. W okresie „wezbra ń” powodziowych wiosenne przepływy Odry wzra- staj ą o 30–40% w stosunku do średnich przepływów rocznych. Powierzchnia terenu na omawianym arkuszu jest urozmaicona. Deniwelacje terenu si ęgaj ą ponad 80 m, od rz ędnej poni Ŝej poziomu morza na terenie śuław Cedy ńskich do 83,3 m n.p.m. w okolicach Radostowa. Nachylenie terenu przekraczaj ące 12% spotyka si ę cz ęsto i na du- Ŝych powierzchniach, zwykle na kraw ędziach dolin (np. w okolicy Cedyni, Radostowa i Sta- rej Rudnicy). Przed przyst ąpieniem do prac budowlanych na tych terenach, w celu usytuowania obiektu budowlanego nale Ŝy sporz ądzi ć dokumentacj ę geologiczno-in Ŝyniersk ą, która pozwo- li na ocen ę warunków posadowienia planowanych obiektów budowlanych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na terenach arkuszy Cedynia i Stara Rudnica dominują gleby bielicowe i rdzawe wy- tworzone z piasków, przewa Ŝnie lu źnych. Chronione gleby klas bonitacyjnych I–IVa w duŜych

35 kompleksach wyst ępuj ą w okolicach Cedyni ( śuławy Cedy ńskie), Lubiechowa Górnego, Parchnicy, Radostowa, w Starym Kostrzynku i na północ od niego oraz w okolicach Bielinka. Arkusz Stara Rudnica w cało ści, natomiast arkusz Cedynia w 90%, poło Ŝone s ą w granicach Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Park ten utworzono 01.04.1993 r. rozporz ądze- niem Wojewody Szczeci ńskiego w celu zachowania interesuj ącego krajobrazu polodowcowego oraz flory i fauny. Ł ączna powierzchnia parku obejmuje obszar 30 850 ha. Szczególnie cenne s ą zbiorowiska ro ślin ksenotermicznych. Stwierdzono tu wyst ępowanie 650 gatunków ro ślin naczyniowych (m.in.: d ąb omszony, nawrot czerwono-bł ękitny, storczyk purpurowy, mchy bocze ń i skr ętek), 12 gatunków płazów i 6 gatunków gadów, z czego połowa zagro Ŝona jest wygini ęciem (m.in.: traszka grzebieniasta, kumak nizinny, rzekotka, Ŝaba śmieszka, ropu- cha paskówka, grzebiuszka ziemna, Ŝółw błotny, padalec, Ŝmija zygzakowata), 40 gatunków ssaków (m.in.: wydra, wilk, bóbr, nietoperz, je Ŝ) i blisko 200 gatunków ptaków (w tym 7 gin ących: biegus zmienny, bielik, błotniak zbo Ŝowy, gado Ŝer, ohar, ostrygojad i rybołów). Park Cedy ński oraz Park Doliny Dolnej Odry (poza obr ębem arkusza), w efekcie podpisanych polsko-niemieckich porozumień, tworz ą wspólnie z Narodowym Parkiem Dolnej Odry le Ŝą- cym po stronie niemieckiej – „Mi ędzynarodowy Park Dolnej Odry”. Na arkuszu Cedynia w obr ębie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego znajduj ą si ę cztery rezerwaty przyrody (tab. 5). Najwi ększy z nich, rezerwat przyrody „Bielinek”, o powierzchni 75,55 ha został obj ęty tymczasow ą ochron ą ju Ŝ w 1927 r. z inicjatywy ówczesnego wła ściciela tych terenów W. Keudella, a w 1937 r. obiekt ten został wpisany do Ksi ęgi Przyrody Rzeszy i obj ęty ochro- ną na podstawie ówczesnej ustawy o ochronie przyrody. Po zako ńczeniu II wojny światowej ponownie 14.02.1957 r. został uznany przez polskie władze jako rezerwat florystyczny. „Bie- linek” Jest jednym z najciekawszych i najbardziej znanych w Polsce i poza jej granicami re- zerwatów ksenotermicznych, z flor ą i faun ą typow ą dla klimatu Morza Śródziemnego. Wy- st ępuj ą tu szczególnie cenne murawy ciepłolubne, b ędące miejscem bytowania gatunków unikatowych w skali Polski. Zarejestrowano 516 gatunków ro ślin naczyniowych. Spo śród nich do najcenniejszych nale Ŝą : d ąb omszony, nawrot czerwono-bł ękitny, szczyplin zielny i oman niemiecki. Najnowsze badania oszacowały populacj ę d ębu omszonego na około 2000 egzemplarzy. Najstarsze okazy rosn ące po obu stronach W ąwozu Markoci ńskiego licz ą sobie 250–300 lat, a ich obwód dochodzi do 455 cm. Fauna rezerwatu liczy co najmniej 6000 ga- tunków. Stwierdzono tu obecno ść rzadkich gatunków bezkr ęgowców maj ących nieliczne stanowiska w tej cz ęś ci Europy lub wyst ępuj ących tylko tutaj. O unikalno ści rezerwatu świadczy fakt, Ŝe odkryto tu kilka nowych gatunków owadów. Rezerwatowi zagra Ŝa sukcesja ro ślinno- ści krzewiastej i drzewiastej skutecznie eliminuj ąca zbiorowiska ksenotermiczne. W efekcie braku zabiegów konserwatorskich, najprawdopodobniej w latach 50. wygin ęły dwa najrzad-

36 sze gatunki ro ślin wyst ępuj ące tylko na tym stanowisku – szyplin zielny oraz czy ściec kosma- ty. Obecnie prowadzone s ą skuteczne prace polegaj ące na usuwaniu ro ślin zagra Ŝaj ących zbiorowiskom ciepłolubnym. Rezerwat przyrody „Dolina Świergotki” utworzono 18.04.1989 r. na powierzchni 11 ha. Jest to rezerwat le śny i ma na celu ochron ę przepi ęknego krajobrazu doliny rzeki. Ochron ą prawn ą obj ęto fragment lasu olszynowego z buczyn ą pomorsk ą i gr ądem. „Olszyna Źródliskowa pod Lubiechowem Dolnym” jest kolejnym rezerwatem flory- stycznym utworzonym 23.01.1973 r. na powierzchni 1 ha. Przedmiotem ochrony jest obszar lasu olszynowego ze stanowiskiem skrzypu olbrzymiego. Rezerwat florystyczny „Wrzosowiska Cedy ńskie” o powierzchni 71,61 ha utworzony został 11.04.1985 r. Ma on na celu ochron ę jedynego w swoim rodzaju wrzosowiska typu atlantyckiego oraz stanowisk ro ślin kserotermicznych. Istnieje konieczno ść podj ęcia w nim pilnych prac konserwatorskich, polegaj ących na usuni ęciu samosiewów sosnowych mog ą- cych zagrozi ć wrzosowisku. Na terenie zakładu eksploatacji kruszywa naturalnego w Bielinku, w wyrobisku eksplo- atacyjnym znajduj ącym si ę w rozszerzeniu doliny dolnej Odry (tzw. Basenie Stolpe-Piaski), pracownicy Szczeci ńskich Kopalni Surowców Mineralnych znale źli szcz ątki mamuta, które przekazano do Muzeum Regionalnego w Cedyni. Na terenie arkusza Cedynia w 1999 i 2007 roku zatwierdzono trzy pomniki przyrody Ŝywej: dwa cisy pospolite oraz lip ę drobnolistn ą. W trakcie zatwierdzania s ą dwa d ęby szy- pułkowe rosn ące w Lubiechowie Dolnym. Na obszarze arkusza Stara Rudnica zatwierdzono w 2007 r. dwa dęby bezszypułkowe i jeden szypułkowy w miejscowo ści Siekierki. Na arkuszu Cedynia utworzone zostały dwa u Ŝytki ekologiczne. S ą to murawy ostnicowe w Starym Kostrzynku i Starej Rudnicy. Natomiast na terenie arkusza Stara Rudnica zatwierdzono trzy u Ŝytki ekologiczne: muraw ę ostnicow ą w Starej Rudnicy, „Muraw ę koło Kostrzyn- ka”, chroni ącą rozległy kompleks muraw kserotermicznych, ciepłolubnych muraw napiasko- wych, ciepłych ł ąk rajgrasowych oraz ciepłolubnych zarośli, które rozwin ęły si ę w dawnym wyrobisku pokopalnianym oraz „Kostrzyneckie Rozlewisko”. Ochron ą prawn ą obj ęto tutaj sta- rorzecze Odry wraz z ł ąkami i pastwiskami. Obszar ten jest miejscem gnie ŜdŜenia si ę, Ŝerowa- nia, rozrodu, odpoczynku i zimowania kilkuset gatunków ptaków wodno-błotnych (m.in.: ohar, kulik wielki, batalion), płazów, gadów i ssaków. Wiele z nich wpisanych jest na europejsk ą i polsk ą czerwon ą list ę gatunków gin ących i zagro Ŝonych wygini ęciem. Obecnie w przygoto- waniu znajduje si ę projekt przekształcenia u Ŝytku ekologicznego w rezerwat.

37 Na terenie arkusza Cedynia zlokalizowane s ą równie Ŝ pomniki przyrody nieo Ŝywionej: dwa głazy narzutowe w Radostowie zatwierdzone w 2007 r. Tabela 5 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, uŜytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu na Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Arkusz Cedynia Cedynia 1937 Fl – „Bielinek” 1 R Bielinek Gryfino 1957 (75,55) Cedynia L – „Dolina Świergotki” 2 R Lubiechów Dolny 1989 Gryfino (11,00) Fl – „Olszyna źródliskowa Cedynia 3 R Lubiechów Dolny 1973 pod Lubiechowem Dolnym” Gryfino (1,00) Cedynia Fl – „Wrzosowiska Cedy ńskie” 4 R Cedynia 1985 Gryfino (71,61) Cedynia Grupa drzew pomnikowych: 5 P Lubiechów Dolny * Gryfino PŜ – 2 d ęby szypułkowe Cedynia 6 P Cedynia 1999 PŜ – cis pospolity Gryfino Cedynia 7 P Radostów 1999 PŜ – cis pospolity Gryfino Cedynia 8 P Radostów 1999 PŜ – lipa drobnolistna Gryfino Cedynia 9 P Radostów 2007 Pn – G – granitoid skandynawski Gryfino Cedynia 10 P Radostów 2007 Pn – G-granitoid skandynawski Gryfino Cedynia Murawa ostnicowa 11 U Stary Kostrzynek 2006 Gryfino (0,47) Cedynia Murawa ostnicowa 12 U Stara Rudnica 2006 Gryfino (0,80) Cedynia „Źródliska koło Cedyni” 13 Z Cedynia 2006 Gryfino (6,39) Cedynia „Radostów” 14 Z Radostów 2006 Gryfino (26,46) Arkusz Stara Rudnica Cedynia 1 P Siekierki 2007 PŜ – d ąb bezszypułkowy Gryfino Cedynia 2 P Siekierki 2007 PŜ – d ąb bezszypułkowy Gryfino Cedynia 3 P Siekierki 2007 PŜ – d ąb szypułkowy Gryfino Cedynia „Murawa koło Kostrzynka” 4 U Stary Kostrzynek 2006 Gryfino (2,66) Stary Kostrzynek, Cedynia „Kostrzyneckie Rozlewisko” 5 U Stara Rudnica, 1993 Gryfino (746,23) Siekierki Cedynia Murawa ostnicowa 6 U Stara Rudnica 2006 Gryfino (0,23)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 5: * – obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny, L – le śny rodzaj pomnika przyrody: PŜ − Ŝywej, Pn − nieo Ŝywionej rodzaj obiektu: G − głaz narzutowy

38 Poło Ŝenie arkuszy Cedynia i Stara Rudnica na tle systemów ECONET (Liro (red.), 1998) ilustruje fig. 5. Arkusze znajduj ą si ę w zasi ęgu obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ę- dzynarodowym Uj ście Odry (1M). Ten rozległy teren o całkowitej powierzchni 4045 km 2 i obejmuje Woli ński Park Narodowy oraz Parki Krajobrazowe: Szczeci ński, Cedy ński i Dol- nej Odry, a tak Ŝe 25 rezerwatów przyrody. Obszar ten charakteryzuje największa ró Ŝnorod- no ść siedlisk.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Cedynia i Stara Rudnica na tle mapy systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – granica mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowego, jego numer i nazwa: 1M – Obszar Uj ścia Odry; 2 – mi ędzyna- rodowe korytarze ekologiczne, ich numer i nazwa: 3m – Pojezierza My śliborskiego; 10m – Kostrzy ński Odry; 3 – granica pa ństwa; 4 – wi ększe jeziora

W obr ębie omawianych arkuszy znajduj ą si ę trzy obszary chronione w ramach europejskiej sieci Natura 2000. S ą to dwa obszary specjalnej ochrony ptaków (P) o nazwie „Dolina Dolnej Odry” i „Ostoja Cedy ńska” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk (S) „Dolna Od- ra”(tabela 6).

39 Tabela 6 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punktu Poło Ŝenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Powierzchnia Typ obszaru w obr ębie arkusza Lp. Kod obszaru i symbol oznaczenia obszaru obszaru Długo ść Kod na mapie Szeroko ść geogr. (ha) Województwo Powiat Gminy geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Dolina Dolnej Odry zachodnio- Chojna; 1 J PLB 320003 14º24’48’’ 53º50’06’’ 60 207,10 PL0G1 gryfi ński (P) pomorskie Cedynia

Ostoja Cedy ńska zachodnio- Chojna; 2 D PLB 320017 14º18’44’’ 52º56’03’’ 20 871,24 PL0G1 gryfi ński (P) pomorskie Cedynia

Dolna Odra zachodnio- Chojna; 3 K PLH 320037 14º15’53’’ 52º59’57’’ 29 340,62 PL0G1 gryfi ński (S) pomorskie Cedynia

Rubryka 2: J – obszar specjalnej ochrony (OSO), cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze specjalnym obszarem ochrony (SOO), D – obszar specjalnej ochrony (OSO), który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina, `K –specjalny obszar ochrony (SOO), cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO. Rubryka 4: P –obszar specjalny ochrony ptaków, S –specjalny obszar ochrony siedlisk.

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Cedynia w miejscowo ściach Kolonia Lubiechów (Niesułów) i Parchnica (Szczawin) zachowały si ę dwa stanowiska archeologiczne w postaci kurhanów. Miasto Cedynia mo Ŝe poszczyci ć si ę grodziskiem z VI w p.n.e. i osad ą z X w n.e. zało- Ŝon ą na miejscu zniszczonego grodziska, otoczonymi wałami i fos ą. Przy grodzisku arche- olodzy odkryli cmentarzysko sprzed 2500 lat oraz cmentarz z okresu wczesnego średniowie- cza. Znaleziono tu najstarsze znane monety pomorskie, a tak Ŝe ozdoby srebrne, paciorki ce- ramiczne i z górskiego kryształu, fragmenty no Ŝy i sztyletów. Eksponaty te zgromadzono w muzeum regionalnym w Cedyni. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęto historyczne zało Ŝenie urbanistyczne miasta (kwartał zabudowy) z przełomu XII i pocz ątków XX wieku, a tak Ŝe ruiny klasztoru cystersek z XIII wieku, zbudowanego na s ąsiaduj ącym z grodem wzgórzu. Został on zniszczony w ostatniej fazie II wojny światowej i tylko cz ęś ciowo odbudowany. Najlepiej zachowało si ę skrzydło zachodnie, w którym mie ścił si ę refektarz i sypialnia. Obecnie znajduje si ę w nim hotel i re- stauracja. Ochronie konserwatorskiej podlega równie Ŝ granitowy ko ściół p.w. Narodzenia Naj- świ ętszej Marii Panny z przełomu XIII i XIV wieku, z XIX-wieczn ą ceglan ą wie Ŝą , kilka- krotnie przebudowywany. Wewn ątrz znajduj ą się stare płyty nagrobne oraz barokowy ołtarz ambonowy z 1720 roku. Ochron ą obj ęty jest równie Ŝ ratusz zbudowany w 1840 r., posiadaj ą- cy bogaty wystrój elewacji. Do 1830 r. stała przed nim drewniana figura Rolanda przedsta- wiaj ącą posta ć rzymskiego wojownika. Figura symbolizowała samodzielno ść s ądownicz ą miasta, pełni ąc zarazem funkcj ę pr ęgierza. W 1836 r. figur ę przekazano do muzeum w Berli- nie. Obecnie ratusz jest siedzib ą urz ędu miejskiego. Pami ątk ą dawnych czasów jest równie Ŝ stary Ŝydowski cmentarz (kirkut), zało Ŝony prawdopodobnie w pocz ątkach XIX stulecia. W latach powojennych opuszczony i zaniedba- ny, pod koniec ubiegłego wieku otoczony opiek ą miejscowych społeczników i wpisany do rejestru zabytków. Na najwy Ŝszym wzniesieniu miasta (50 m n.p.m.) znajduje si ę neogotycka wie Ŝa wido- kowa wybudowana w 1895 roku ku czci poległych w czasie licznych XIX-wiecznych wojen Prus z Dani ą, Austri ą Francj ą. Na południe od Cedyni, na Górze Czcibora, znajduje si ę pomnik upami ętniaj ący zwy- ci ęsk ą bitw ę Mieszka I z 972 r. nad naje źdźcą niemieckim.

41 W Lubiechowie Górnym opiek ą konserwatora zabytków obj ęto ko ściół filialny pw. Świ ętego Józefa Robotnika z ko ńca XIII wieku, zbudowany z granitowych kamieni cioso- wych. W XV wieku została nadbudowana wie Ŝa o szeroko ści nawy ko ścioła. W 1880 r. świ ą- tyni ę przebudowano w stylu renesansowym. We wsi znajduje si ę równie Ŝ zespół pałacowy, składaj ący si ę z dworu z przełomu XVIII i XIX wieku z elewacjami dekorowanymi boniowa- nymi pilastrami. Do 1945 r. przechowywano w nim unikatow ą i bardzo cenn ą ceramik ę i me- ble. Dwór otoczony jest naturalistycznym parkiem. Wśród drzew znale źć mo Ŝna cenne stare lipy, wi ązy, miłorz ęby dwuklapkowe, katalpy, d ęby szypułkowe, buki, modrzewie. Prawdzi- wą ozdob ą parku s ą bluszcze oplataj ące drzewa i dwie aleje – grabowa i kasztanowa, z po- dwójnym szpalerem drzew. W Starym Kostrzynku zniszczeniu uległ XV-wieczny kościół zbudowany z kamienia granitowego i cegły – zachowała si ę tylko kwadratowa wie Ŝa od strony zachodniej. Na jego miejscu wznosi si ę współczesna świ ątynia z 1991 roku, przy której znajduje si ę cmentarz (zbiorowy grób ze szcz ątkami ludzkimi, odnalezionymi w czasie odgruzowywania świ ątyni). W Starej Rudnicy w miejscu dawnego ko ścioła kamiennego zbudowano w 1839 r. ko- ściół filialny p.w. Naj świ ętszego Serca Jezusowego. Jest to świ ątynia murowana z wie Ŝą zwie ńczon ą drewnianym hełmem. Na obszarze arkusza Stara Rudnica w Starym Kostrzynku ochron ą konserwatorsk ą ob- jęta jest zabytkowa chałupa wiejska pochodz ąca z drugiej połowy XIX wieku, która z dwoma budynkami gospodarczymi tworzy charakterystyczn ą zabudow ę typu zagrodowego. Wie ś Siekierki znana jest z zaci ętych walk, jakie toczyły si ę podczas forsowania Odry w kwietniu 1945 roku. Miejsca upami ętniaj ące te wydarzenia zlokalizowane s ą na s ąsiednim arkuszu Mieszkowice.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkuszy Cedynia i Stara Rudnica w cało ści poło Ŝony jest południowo-zachodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego. W granicach arkusza Cedynia połoŜone jest miasto Cedynia – siedziba urz ędu miasta, gminy. Omawiany obszar charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą terenu. Deniwelacje si ęgaj ą tutaj ponad 80 m, od rz ędnej nieco poniŜej poziomu morza na terenie śuław Cedy ńskich do 83,3 m n.p.m. w okolicach Radostowa. Miejscowa ludno ść znajduje zatrudnienie przewa Ŝnie w gospodarce rolnej i leśnej. Działalno ść rolnicza koncentruje si ę głównie w dolinie Odry, na obszarze śuław Cedy ńskich, gdzie wyst ępuj ą gleby wysokiej klasy bonitacyjnej.

42 Na terenie arkusza Cedynia udokumentowanych jest sze ść złó Ŝ kruszywa naturalnego. Eksploatacja złó Ŝ prowadzona jest przede wszystkim w rejonie miejscowo ści Bielinek w pół- nocnej cz ęś ci arkusza (zło Ŝa: „Bielinek”, „Bielinek III- pole W”) oraz na południu, w okolicy miejscowo ści Radosław (zło Ŝe “Golice”). Eksploatacja okresowa prowadzona jest w złoŜu „Bielinek III-pole E” i „Bielinek-Stara świrownia”. Na zło Ŝu „Bielinek IV-pole A” nie podj ę- to jeszcze wydobycia. W obr ębie arkusza Cedynia wyznaczono jeden obszar perspektywiczny piasków oraz piasków i Ŝwirów i dwa – piasków i Ŝwirów. Pierwszy z nich zlokalizowany jest na wschód od Starej Rudnicy, a kolejne na południe od miejscowo ści Piasek oraz na południowy wschód od zło Ŝa „Golice”. Obszary o negatywnych wynikach rozpoznania wyst ępuj ą przy zachodniej granicy zło Ŝa „Golice” oraz w rejonach: Piasek, Bielinek i Cedynia. Głównym elementem hydrograficznym terenu obj ętego arkuszami jest Odra. Stanowi ona jego zachodnie obrze Ŝenie i granic ę z Niemcami. Stan czysto ści wód odrza ńskich jest obecnie zadowalaj ący, a w ostatnich latach obserwuje si ę popraw ę ich jako ści. Wody podziemne na obszarze obu arkuszy wyst ępuj ą w czwartorz ędowych piaskach o zró Ŝnicowanym uziarnieniu oraz w piaskach ze Ŝwirem. Głównym poziomem u Ŝytkowym jest poziom czwartorz ędowy, który zasilany jest na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Poziom wodono śny nie jest izolowany od powierzchni (obszary nale Ŝą ce do doliny Od- ry oraz w okolicy Golic) lub jest izolowany przez gliny piaszczyste, lokalnie gliny zwałowe, iły i muły o mi ąŜ szo ści głównie od 15 do 50 m, a w obr ębie ni Ŝszego poziomu od 50 do ponad 100 m. Ocenie warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego poddano tylko 10% obszaru arkusza Cedynia. Korzystne warunki podło Ŝa budowlanego zwi ązane s ą z powierzchniami wysoczyzn morenowych i przewa Ŝaj ą nad warunkami niekorzystnymi. Wyst ę- puj ą one w okolicach Lubichowa Dolnego i Górnego, Parchnicy i Radostowa. Obszar arkusza Stara Rudnica w 100%, natomiast arkusza Cedynia w 90% poło Ŝony jest na terenie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Na obszarze arkusza Cedynia utworzono cztery rezerwaty, z których do najciekawszych nale Ŝy rezerwat „Bielinek”, z flor ą i faun ą typow ą dla klimatu śródziemnomorskiego. W granicach obu arkuszy znajdują si ę trzy obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000: dwa obszary specjalnej ochrony ptaków „Doli- na Dolnej Odry” i „Ostoja Cedy ńska” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolna Odra”. Walory przyrodnicze, krajobrazowe, zabytki i brak uci ąŜ liwego przemysłu predysponu- ją ten obszar do wykorzystania jako tereny rekreacyjne i wypoczynkowe. Rzeka Odra, park krajobrazowy, rezerwaty, pomniki przyrody, zach ęcaj ą do uprawiania aktywnego wypoczyn-

43 ku oraz obserwacji fauny i flory. W wielu miejscowościach zachowały si ę zabytkowe chronione obiekty sakralne, architektoniczne oraz zabytki archeologiczne, które s ą warte zobacze- nia. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą obiekty znajduj ące si ę w Cedyni. Tereny obj ęte arkuszem Cedynia i Stara Rudnica s ą bezcenne ze wzgl ędu na ponadre- gionalne walory przyrodnicze i krajobrazowe, dlatego składowanie odpadów powinno by ć szczegółowo analizowane, bardziej korzystny byłby wariant przekazywania odpadów poza te tereny. W granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych fazy pomorskiej wyznaczono obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. Znajduj ą si ę one na terenie gminy Cedynia. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą z reguły korzystne. U Ŝytkowe poziomy wodono śne s ą dobrze izolowane od powierzchni, a średni stopie ń zagro Ŝenia wód ustalono ze wzgl ędu na obecno ść ognisk zanieczyszcze ń. Obszar wyznaczony przy Starej Rudnicy to teren pozbawiony u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Najmniej korzystny jest wariant lokalizacji składowisk odpadów w rejonie Kostrzynka, gdzie wody poziomów u Ŝytkowych zagro Ŝone s ą w wysokim stopniu ze wzgl ędu na słab ą lub nie- pełn ą izolacj ę. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć du Ŝe, suche wyrobisko, które powstanie po zako ńczeniu eksploatacji zło Ŝa „Golice”. Punkty niekoncesjonowanej lokalnej eksploatacji kruszyw naturalnych znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝ- liwo ści składowania odpadów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

BUJAKOWSKA K., MAKOWIECKI G., HRYBOWICZ G., 1999 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Cedynia. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CHRUSZCZ M., 1989 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem

kruszywa naturalnego w kat. C 2 „Stara Rudnica”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

44 CZARNECKA H. (red.), BIALUK J., HOŁDAKOWSKA J., MAJEWSKA I., MALINOWSKA M., MARCINKOWSKA Z., STEPHAN W., SZTREKER A., WORONCOW T., 1983 – Podział hydrograficzny Polski, cz ęść II. Mapa w skali 1:200 000. IMiGW, Warszawa. DĄBROWSKI S., KRZY śANOWSKA S., KRZY śANOWSKI M., PU ŹNIAK J., WIJURA A., 1998 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych dla obszaru zlewni Kalicy i Tywy. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DOBRACKI R., PIOTROWSKI A., 1995 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Bielinek IV – pole A”. Woj. Arch. Geol. Urz. Marsz., Szczecin. DRWAL E., SZAPLI ŃSKI A., 1976 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w dolinie Odry na odcinku Cedynia – Szczecin, woj. szczeci ńskie. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA SA.

FIŁON D., 1986 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego w kat. C 1 z jako-

ści ą w kat. B i w kat. C 2 „Bielinek III-pole W”. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA SA.

FIŁON D., 1987 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego w kat. C 1 z jako- ści ą w kat. B „Bielinek III-pole E”. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA SA.

FIŁON D., 1988 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej w kat. C 1+B zło Ŝa kruszywa mineralnego „Bielinek”, Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA SA. FIŁON D., 2000a – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B „Bielinek III-Pole E” (P+K) i (P), Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIŁON D., 2000b – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Bielinek IV Pole A” w kat. C 1 z jako ści ą w kat. B „Bielinek”, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIŁON D., 2002 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Bielinek III – Pole W” w kat. C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIŁON D., 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Bielinek-Stara

świrownia” w kat. C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIŁON D., 2005 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Golice” w kat. C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. FIŁON D., 2007 – Dodatek nr 2 do Dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Golice” w kat. C 1, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

45 FIŁON D., 2008a – Dokumentacja wynikowa z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie „Golice 1”. Woj. Arch. Urz. Marsz., Szczecin. FIŁON D., 2008b – Dokumentacja wynikowa z prac geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie „Golice E”. Woj. Arch. Urz. Marsz., Szczecin. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2007 rok. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKA K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predyspono- wanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JARZ ĄBEK H., 1986 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 – ark. Pyrzyce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JARZ ĄBEK H., 1990 – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000 ark. Pyrzyce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARLIKOWSKA J., PORWISZ B, 2000a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Cedynia wraz z tekstem obja śniaj ącym. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARLIKOWSKA J., PORWISZ B, 2000b – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Stara Rudnica wraz z tekstem obja śniaj ącym. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1990 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 1+C 2 z rozpo- znaniem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Golice”, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 2006 – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004-2005. WIO Ś, Szczecin. LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 2007 – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim roku 2006. WIO Ś, Szczecin. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdro Ŝenia krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa.

46 LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfów w Pol- sce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnie- niem wymogów zwi ązanych z ochron ą oraz kształtowaniem środowiska. IMUZ Fa- lenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:50 000 cz. I. Syste- my zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 1987 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Cedynia. Pa ństw. Inst. Geologiczny. Wyd. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 1991 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Cedynia. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa PIOTROWSKI A., 1996 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Stara Rudnica. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PIOTROWSKI A., 1999 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusze Stara Rudnica i Mieszkowice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre- zentacji stanu tych wódz. Dziennik. Ustaw nr 32, poz. 284, z dnia 1 marca 2004 r. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

47 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r.

WAGNER J., 1967 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1+B zło Ŝa kruszywa mineralnego „Bielinek” w miejscowo ści Bielinek, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. WOLI ŃSKI W., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Stara Rudnica. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WO Ś. A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.