Agitatie En Therapie in Oshwe's Arbeiderskampen
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Pieter De Coene Agitatie en therapie in Oshwe's arbeiderskampen De productie en contestatie van een grammar of difference in de verbanning naar Oshwe, Belgisch Congo (1940-1958) Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de geschiedenis 2019 Promotor Gillian Mathys Vakgroep Geschiedenis i Verklaring i.v.m. de consulteerbaarheid De auteur en de promotor geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor. Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotor zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn. ii Voorwoord De voorbije jaren heb ik met veel twijfel nagedacht of ik mijn geschiedenisopleiding wilde eindigen met een thesis over Afrika. Het gewicht van de ‘koloniale bibliotheek’ leek en lijkt mij nog steeds te groot om van onderuit te komen. Ik ben desondanks verder gegaan en bevind me ondertussen meer en meer in de gangen van de koloniale machtsuitoefening over ‘Afrika’. De kritiek van sommige intellectuelen lijkt de identiteit van Afrika als een soort auto-proces te willen vestigen tegenover het westen of Europa, die enkel de koloniale verwoestingen zouden verderzetten in elke aanspraak op kennis over het Afrikaanse continent. Daarentegen zitten we altijd gesitueerd in een historisch moment waarvan de bestaande machtsrelaties de enige zijn waar we aan de slag mee kunnen gaan. Identiteit wordt gevormd in wisselwerking tussen het Zelf en de Ander, de ander in mezelf en mezelf in de ander. Dus blijft ook wederzijdse dialoog en interactie nodig om je eigen identiteit te hebben. Ik gebruik denk ik de beste middelen tot mijn beschikking als nazaat van een koloniaal bezettende macht, om die relaties van macht en kennis over Afrika te hervormen. Om de narratieven waarmee we onszelf in de wereld schrijven te hervormen volgens onze utopieën, kunnen we niets anders dan de draad op te pikken waar onze traditie ons in situeert. Zelfs al is deze thesis enkel voor mijzelf, dan heeft het toch zijn therapeutische werking gehad. Pieter De Coene augustus 2019, Universiteit Gent iii Dankwoord Ik ben heel tevreden dat Gillian Mathys mij heeft begeleid en vertrouwen gegeven bij deze thesis doorheen het voorbije academiejaar. De kwaliteit van de geschriften die ze onder ogen heeft gekregen deed misschien meer dan eens de wenkbrauwen fronsen, maar haar feedback bracht me telkens in een goede richting. Dankzij Gillian en prof. dr. Johan Lagae kon ik ook eens mijn geluk beproeven met mijn werk. Ik wil graag de archivarissen bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken bedanken voor hun ontvangst, dienstverlening en geduld tijdens mijn bezoeken. Tevens een woord van dank aan de medewerkers van de UGent die mij geholpen hebben met mijn thesis. Ik moet ook mijn moeder en vader bedanken voor de financiële ruggensteun tijdens mijn studies. Dau la mnyonge haliendi joshi. Mijn dank gaat tot slot uit naar Michel, van wie ik de raad nooit genoeg opvolg, maar zonder wie dit geheel niet zou bestaan. -- Pieter De Coene, 2019 iv Lijst Gebruikte Afkortingen A.I.M.O. Affaires Indigènes et Main d'Oeuvre C.A.R.D. Colonie Agricole pour Relégués Dangereux D.S.T. Détachement en Service Territorial E.I.C. État Indépendant du Congo (Congo Vrijstaat) E.J.C.SK. Église de Jésus-Christ sur Terre par le Prophète Simon Kimbangu F.B.I. Fonds du bien-être indigène G.G. Gouverneur-Général U.V.R.M. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens v Lijst van Tabellen Tabel 1: Bannelingen langs de Oshwe – Nkaw – Lokolama route 1939-1957 67 Tabel 2: CARD Belingo 1949-1957 124 vi Overzicht van kaarten en illustraties Afbeelding 1: Belgisch Congo, 1940 Afbeelding 2: Uitsnede Administratieve kaart Belgisch Congo, 1953 Afbeelding 3: Oshwe’s kampencomplex benoorden de Lukenie, 1948 Afbeelding 4: Kaart "foyers permanents et secondaires du Kimbanguism, Kitawala et Islam", 1951 Afbeelding 5: Een mpeve, vlag, van de Bola Mananga groepering. Kinshasa, 1944 Afbeelding 6 Uitzettingsrêverie in een mpeve van de Bola Mananga groepering, Kinshasa, 1944 Afbeelding 7 Schets kampenroute Oshwe – Nkaw – Lokolama, 1944 Afbeelding 8 Schets model van percelen langs de route Oshwe – Nkaw – Lokolama, 1944 Afbeelding 9 Zone neutre (gearceerd) in het territoire Oshwe, november 1948 Afbeelding 10 Schets van het Bofulu kamp, 1953 Afbeelding 11 Plan prévu CARD Belingo, 1947 Afbeelding 11 Plan actuel CARD Belingo. 1951 Afbeelding 13 Transformaties 'plan actuel' naar 'plan prévu', CARD Belingo, 1951 7 Nota over terminologie In mijn thesis gebruik ik enkele termen uit het Kikongo, een dialect continuüm gesproken in de Democratische Republiek Congo, Congo-Brazzaville, Angola en Gabon. Als Bantu taal kent het Kikongo een naamwoordklassensysteem. De klasse van een naamwoord reguleert de vorm van zijn prefix, het enkelvoud en meervoud onderscheid, de concordantie en afleidingen. In het enkelvoud is het prefix voor een persoon mu-, in het meervoud ba-. Vandaar mu-kongo, ba-kongo en mu-gunza, ba-gunza. 8 9 10 11 12 Inhoudstafel Verklaring i.v.m. de consulteerbaarheid ............................................................................................. ii Voorwoord ............................................................................................................................................ iii Dankwoord ............................................................................................................................................ iv Lijst van Tabellen ................................................................................................................................. vi Overzicht van kaarten en illustraties ................................................................................................... 7 Nota over terminologie .......................................................................................................................... 8 Inhoudstafel ......................................................................................................................................... 13 1. Inleiding ............................................................................................................................................ 18 1.1 Grammar of difference .......................................................................................................... 20 1.2 Arbeiderskampen en landbouwkolonies ............................................................................... 21 1.3 Domeinen van interactie ............................................................................................................. 24 1.4 Disciplinering ............................................................................................................................... 28 1.5 De koloniale poortwachtersstaat ................................................................................................ 29 1.6 Subalterne actoren ...................................................................................................................... 32 1.7 Tijdsspanne .................................................................................................................................. 37 1.8 Verloop ........................................................................................................................................ 40 2. Bronnenmateriaal ............................................................................................................................ 44 2.1 Tegendraads lezen ....................................................................................................................... 44 2.2 Langs de draad lezen ................................................................................................................... 45 2.3 Stilte in het archief ...................................................................................................................... 47 2.4 Congolese inbreng ....................................................................................................................... 50 3. Therapeutische opstandelingen ...................................................................................................... 52 3.1 Kimbangu’s Blijde Boodschap ..................................................................................................... 52 3.2 Mpadi’s Mission des Noirs........................................................................................................... 56 3.3 Sociale categorisering door therapeutische bewegingen ........................................................... 59 4. De fundamenten van verbanning: een praktijk in evolutie ......................................................... 64 4.1 Verbanning als maatregel............................................................................................................ 64 4.2 Omvang en Demografie..............................................................................................................