Search for Axions Via Astrophysical Observations
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SEARCH FOR AXIONS VIA ASTROPHYSICAL OBSERVATIONS The Theoretical and Mathematical Physics, Astronomy and Astrophysics Division Physics Department – University of Patras Antonios Gardikiotis July 2015 This research has been co-financed by the European Union (European Social Fund – ESF) and Greek national funds through the Operational Program "Education and Lifelong Learning" of the National Strategic Reference Framework (NSRF) - Research Funding Program: Heracleitus II. Investing in knowledge society through the European Social Fund. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΞΙΟΝΙΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τομέας Θεωρητικής και Μαθηματικής Φυσικής, Αστρονομίας και Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής – Πανεπιστήμιο Πατρών Αντώνιος Γαρδικιώτης Ιούλιος 2015 H παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: Ηράκλειτος ΙΙ . Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. To my father Acknowledgments I would like to thank Professor K. Zioutas who gave me the opportunity to be a member of the CAST collaboration and also being my supervisor. The support he gave me over the years was unconditional and I feel really grateful for his constant supervision. I want also to thank co-supervisors Professors Smaragda Lola and Anastasios Liolios as members of my selection board for their continuous interest and understanding. As a member of the Micromegas group at CAST I would like also to thank Ioannis Giomataris, Igor G. Irastorza and Thomas Papaevangelou for their support. During the period 2009-2012 I have been working for the CAST experiment at CERN where I dedicated most of my time. In this scientific and international environment I met other CAST colleagues that encouraged me and helped me. I would like to thank CAST’s technical coordinator Martyn Davenport as also Biljana Lakic, Annika Nordt, Jaime Ruz, Cenk Yildiz and Theopisti Dafni for their deep dedication to the experiment as also the rest collaborators of CAST who actually make possible to run the experiment thanks to their extended experience. I would like also to thank Jean Michel Laurent. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την αναζήτηση αξιονίων (σωματιδίων Σκοτεινής Ύλης) μέσα από αστροφυσικές παρατηρήσεις. Από τις πρώτες παρατηρήσεις της ταχύτητας περιστροφής αστέρων σε σμήνη Γαλαξιών από τον Zwicky και μετά, έγινε σαφές στην επιστημονική κοινότητα πως η ύπαρξη σκοτεινής ύλης καθώς και η κατανόηση της είναι θεμελιώδους σημασίας για την Κοσμολογία. Το ποσοστό της σκοτεινής ύλης του σύμπαντος (~21%), σε σχέση με το αυτό της ύλης που παρατηρούμε (~4%), καθιστά σαφή την αναγκαιότητα για εντατική έρευνα στο πεδίο αυτό της Φυσικής. Ανάγκη δε, προκύπτει επίσης για την εξερεύνηση της σκοτεινής ενέργειας η οποία αποτελεί το υπόλοιπο ~75% του Σύμπαντος. Ένα μικρό μέρος της παρούσας έρευνας στο CERN έχει επικεντρωθεί και στην μελέτη Σκοτεινής ενέργειας καθώς, το πείραμα μέσα από το οποίο προσεγγίζεται η αναζήτηση αξιονίων (CAST – CERN Axion Solar Telescope), προσανατολίζεται συγχρόνως στην έρευνα σωματιδίων Σκοτεινής ενέργειας (χαμαιλέοντες) . Στο κεφάλαιο 10 αναπτύσσεται λεπτομερώς η έρευνα του πειράματος CAST για την ανίχνευση ηλιακών χαμαιλεόντων καθώς και η συμβολή της παρούσας εργασίας για την ανάπτυξη του ανιχνευτή KWISP. Εικονα 1. Πάνω, το ποσοστό κατανομής της ύλης στο Σύμπαν σύμφωνα με κοσμολογικές παρατηρήσεις. Κάτω, η κατανομή της ορατής (βαρυονικής) και της Σκοτεινής ύλης σε ένα σμήνος γαλαξιών όπως προκύπτει από Αστροφυσικές παρατηρήσεις από το Hubble Space Telescope (NASA- ESA). 1 Το καθιερωμένο πρότυπο της φυσικής έχει πλέον παγιωθεί μετά και από την ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs. Παρά το γεγονός αυτό, άλλα αναπάντητα ερωτήματα εγείρονται, όπως αυτό της μη παραβίασης της CP (φορτίου - ομοτιμίας) συμμετρίας στις ισχυρές αλληλεπιδράσεις. Η QCD θεωρία της χρωμοδυναμικής προβλέπει μια παραβίαση της συμμετρίας CP η οποία όμως δεν επιβεβαιώνεται πειραματικά. Σαν λύση στο πρόβλημα της συμμετρίας, οι Peccei και Quinn (1977) πρότειναν τη διατήρηση της συμμετρίας CP υπό την παρουσία ενός ψευδοβαθμωτού σωματιδίου, του αξιονίου. Η νέα αυτή πρόταση των Peccei και Quinn αποτελεί μια ελάχιστη επέκταση του καθιερωμένου προτύπου. Η αυθόρμητη ρήξη της συμμετρίας σε κάποια ενεργειακή κλίμακα f PQ είναι η αιτία, κατά το θεώρημα Goldstone, για την εμφάνιση ενός σωματιδίου το οποίο ονομάστηκε «αξιόνιο». Το σωμάτιο αυτό είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, με σταθερά ζεύξης και μάζα που είναι αντιστρόφως ανάλογες της ενεργειακής κλίμακας f PQ. Εάν η ενεργειακή αυτή κλίμακα είναι αρκετά μεγάλη, τότε πρόκειται για ένα πολύ ελαφρύ σωμάτιο και, σύμφωνα με κοσμολογικές παρατηρήσεις, τηρούνται οι προϋποθέσεις εκείνες ώστε το σωμάτιο αυτό να είναι ένας από τους βασικούς υποψηφίους σύστασης της σκοτεινής ύλης. Εικόνα 2. Ο Ήλιος όπως αναφέρθηκε πρόσφατα [164] μπορεί να είναι μια αστείρευτη πηγή αξιονίων. Οι 12ετείς αναλύσεις δεδομένων από τηλεσκόπια φανερώνουν την ύπαρξη μεταβαλλόμενης ροής ακτίνων Χ από τον Ήλιο και αλληλεπίδραση της ροής αυτής με το μαγνητικό πεδίο της Γης, κάτι που ταιριάζει με την συμπεριφορά του αξιονίου. Σημαντικό είναι να τονιστεί πως, αν όντως αποδειχθεί πειραματικά η δημιουργία αξιονίων στον Ήλιο, ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της φυσικής που είναι το Πρόβλημα της Ηλιακής Κορώνας, θα έχει λυθεί. Αξιόνια μπορούν να παραχθούν στους πυρήνες των αστέρων, μέσω του φαινομένου Primakoff και λόγω της εγγύτητας του Ήλιου, πολλές αστροφυσικές παρατηρήσεις έχουν συγκεντρωθεί στο άστρο αυτό. 2 Αξιόνια μπορούν να παράγονται σύμφωνα με θεωρητικές μελέτες στο κέντρο του Γαλαξία ή με πειράματα Laser μέσα στο εργαστήριο. Επιπλέον, έχουν προταθεί πειράματα με σκοπό την αναζήτηση αρχέγονων αξιονίων από τον καιρό της Μεγάλης έκρηξης (ο χρόνος ζωής των αξιονίων είναι μεγαλύτερος από αυτόν του Σύμπαντος) αλλά σε αυτή την εργασία δίνεται βάση στην αναζήτηση αξιονίων με πηγή τον Ήλιο και σε μεθόδους ανίχνευσης μέσω Ηλιοσκοπίου. Η ροή των αξιονίων προς την Γη λαμβάνοντας υπόψη το Ηλιακό μοντέλο δίνεται από τη σχέση d훷훼 = 푔2 6.0 × 1010푐푚−2푠−1푘푒푉−1퐸2.481푒−퐸/1.205 d퐸 10 με σταθερά ζεύξης g10=gαγ/10 GeV-1. Η ροή των αξιονίων στην Γη δίνεται στο επόμενο διάγραμμα σε γραμμική-λογαριθμική και λογαριθμική-λογαριθμική κλίμακα. Σχήμα 1. Ροή των αξιονίων στην Γη. Η μέση τιμή της έντασης είναι στα ~4.2 keV. Η Η μετατροπή του αξιονίου σε φωτόνιο λαμβάνει χώρα σε ισχυρά μαγνητικά πεδία και αυτή την αρχή χρησιμοποιεί το πείραμα CAST (Cern Axion Solar Telescope) στην Γενεύη προκειμένου να ανιχνεύσει ηλιακά αξιόνια ακολουθώντας την ιδέα του Sikivie. Το Ηλιοσκόπιο του CAST έχει έως τώρα την μεγαλύτερη ευαισθησία μεταξύ των πειραμάτων για την ανίχνευση αξιονίων. Η αρχή λειτουργίας του όπως τονίστηκε είναι το φαινόμενο Primakoff: εισερχόμενα αξιόνια επιδρούν με το κάθετο μαγνητικό πεδίο του LHC μαγνήτη ο οποίος στοχεύει στο κέντρο του Ήλιου (κατά την ανατολή και την δύση του) και αναμένεται να μετατρέπονται σε φωτόνια ακτίνων Χ. Η πιθανότητα μετατροπής αξιονίου σε φωτόνιο είναι μέγιστη όταν το εισερχόμενο αξιόνιο και το μετατρεπόμενο φωτόνιο είναι σε συμφωνία (coherence). 3 Το βασικό στοιχείο του CAST είναι ο διπολικός του μαγνήτης μήκους 10 μέτρων και μπορεί να δημιουργεί μαγνητικό πεδίο έντασης 9 T. Ο μαγνήτης αυτός που κατασκευάστηκε ως πρότυπο για τον LHC στο CERN, λειτουργεί ως Ηλιοσκόπιο αφού μπορεί και ευθυγραμμίζεται με το κέντρο του Ήλιου για 3 ώρες περίπου την ημέρα κατά την ανατολή και την δύση του. Αυτό συμβαίνει επειδή ο μαγνήτης είναι εγκατεστημένος σε μια κινούμενη πλατφόρμα που του δίνει την ικανότητα να κινείται από -8° σε +8° στην κάθετη διεύθυνση και ±40° στην οριζόντια. Λόγω της μηχανικής εγκατάστασης, το Ηλιοσκόπιο δε μπορεί να ακολουθεί τον Ήλιο για περισσότερο από 1,5 ώρα κάθε φορά. Τα αξιόνια που μετατρέπονται στον μαγνήτη μπορούν να ανιχνευτούν με την βοήθεια ανιχνευτών χαμηλού υποβάθρου ακτίνων Χ και στο CAST χρησιμοποιήθηκαν κατά την διάρκεια εκτέλεσης της παρούσας διατριβής 3 ανιχνευτές τεχνολογίας Micromegas και ένας ανιχνευτής CCD προσαρμοσμένος σε ένα τηλεσκόπιο ακτίνων Χ. Οι ανιχνευτές είναι τοποθετημένοι σε κάθε άκρο των 2 κοίλων σωλήνων του μαγνήτη καθένας από τους οποίους έχει διάμετρο 43mm. Εικόνα 3. Η συνεργασία CAST με τα μέλη της μπροστά στον μαγνήτη του πειράματος. Χάρη στους 60 και πλέον συνεργάτες και τεχνικούς, υπό την καθοδήγηση του αρχηγού του πειράματος Κ. Ζιούτα, έγινε δυνατή η μελέτη και η μέθοδος αυτή ανίχνευσης Ηλιακών αξιονίων η οποία είναι ακόμα πρωτοπόρα μετά από 15 έτη. Η παρούσα διατριβή έχει ως σκοπό την επεξεργασία των δεδομένων των ανιχνευτών της δυτικής πλευράς του μαγνήτη, τεχνολογίας Micromegas bulk και Micromegas microbulk. Οι ανιχνευτές τεχνολογίας microbulk αντικατέστησαν τους πρώτους αφού έχουν πολύ καλύτερη διακριτική ικανότητα, πολύ χαμηλή εγγενή ακτινοβολία και είναι ιδανικοί για πειράματα ανίχνευσης σωματιδίων χαμηλού ρυθμού. Η ανάλυση των δεδομένων αφορά τις μετρήσεις που έγιναν τα έτη 2009 και 2010 στο πείραμα CAST καλύπτοντας το εύρος μάζας αξιονίου 0.66-1.01 eV/c2. Το αέριο 3He που βρισκόταν μέσα στις κοιλότητες του μαγνήτη αντιστοιχεί σε εύρος πίεσης 37.5–82.52 mbar σε θερμοκρασία 1.8 K. 4 Σημαντική είναι και η προσφορά στην μελέτη της θερμοδυναμικής κατάστασης του αερίου Ηλίου-3, μέσω προσομοίωσης με την μέθοδο των πεπερασμένων στοιχείων. Για την κατανόηση της στατικής και δυναμικής κατάστασης του αερίου μέσα στον μαγνήτη έγινε χρήση του προγράμματος Ansys 15.0 αφού πρώτα είχε σχεδιαστεί το μοντέλο που προσομοιάζει το αέριο και