Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zespół opracowujący raport Podpis: mgr Daniel Maranda – kierownik opracowania inż. Maciej Szarkowski – główny projektant inż. Katarzyna Szutta

mgr Aleksandra Skrzypulec inż. Sylwia Pucka mgr inż. Małgorzata Łukaszek

mgr inż. Julia Paszenda

Zespół wykonujący inwentaryzację przyrodniczą: Podpis: mgr inż. Małgorzata Łukaszek – kierownik zespołu

prof. dr hab. Stanisław Cabała

mgr Jerzy Zygmunt

mgr Piotr Wojtas

1 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie ...... 7 1.1 PRZEDMIOT OPRACOWANIA ...... 7 1.2 CEL OPRACOWANIA ...... 7 1.3 KWALIFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA ...... 8 2. Opis planowanego przedsięwzięcia ...... 8 2.1 STAN ISTNIEJĄCY ...... 8 2.2 STAN PROJEKTOWANY – INFORMACJE OGÓLNE...... 9 2.3 STAN PROJEKTOWANY – OPIS RACJONALNYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA ...... 10 2.4 FUNKCJA DROGI W SIECI DRÓG KRAJOWYCH ...... 11 2.5 PARAMETRY PRZEDSIĘWZIĘCIA ...... 11 2.5.1 Trasa główna ...... 11 2.5.2 Konstrukcja nawierzchni ...... 11 2.5.3 Węzły drogowe ...... 12 2.5.4 Drogi poprzeczne ...... 12 2.6 ROZWIĄZANIA PROJEKTOWE ...... 13 2.6.1 Obiekty inżynierskie ...... 13 2.6.2 Odwodnienie drogi ...... 14 2.6.3 Zieleo przydrożna ...... 18 2.6.4 Wyburzenia ...... 20 2.6.5 Zakres przedsięwzięcia związany z przebudową elementów innych niż infrastruktura drogowa .. 20 2.7 DANE RUCHOWE ...... 21 3. Uwarunkowania wynikające z dokumentów planistycznych ...... 26 3.1 DOKUMENTY PLANISTYCZNE SZCZEBLA KRAJOWEGO ...... 26 3.2 DOKUMENTY PLANISTYCZNE SZCZEBLA WOJEWÓDZKIEGO ...... 26 4. Analizowane warianty ...... 27 4.1 WARIANTY ANALIZOWANE NA ETAPIE DECYZJI ŚRODOWISKOWEJ ...... 27 4.2 WARIANTY ANALIZOWANE NA ETAPIE POWTÓRNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ...... 27 4.2.1 Nawierzchnia dróg serwisowych ...... 27 4.2.2 Ekrany akustyczne ...... 27 4.2.3 Przejścia dla zwierząt...... 28 5. Ocena oddziaływania inwestycji na powierzchnię ziemi...... 28 5.1 OPIS ELEMENTÓW ŚRODOWISKA WYSTĘPUJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI ...... 28 5.1.1 Położenie geograficzne i morfologia terenu ...... 28 5.1.2 Budowa geologiczna ...... 29 5.1.3 Gleby ...... 32 5.2 ODDZIAŁYWANIE NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI ...... 36 5.2.1 Faza realizacji ...... 36 5.2.2 Faza eksploatacji ...... 36 5.3 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE ...... 38 5.4 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 39 6. Ocena oddziaływania inwestycji na wody powierzchniowe i podziemne ...... 39 6.1 OPIS ELEMENTÓW ŚRODOWISKA WYSTĘPUJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI ...... 39 6.1.1 Warunki hydrogeologiczne ...... 39 6.1.2 Jednolite Części Wód Podziemnych (JCWPd) ...... 40 6.1.3 Wody powierzchniowe ...... 44 6.1.4 Jednolite Części Wód Powierzchniowych (JCWP) ...... 45

2 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

6.2 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAO ...... 45 6.3 ODDZIAŁYWANIE NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ...... 45 6.3.1 Oddziaływanie w ujęciu ilościowym ...... 45 6.3.2 Oddziaływanie w ujęciu jakościowym ...... 46 6.3.3 Zagrożenie powodziowe ...... 48 6.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE ...... 49 6.4.1 Faza realizacji ...... 49 6.4.2 Faza eksploatacji ...... 56 6.4.1 Analiza wpływu przedsięwzięcia na Jednolite Części Wód ...... 64 6.5 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 65 7. Ocena oddziaływania inwestycji na powietrze atmosferyczne i klimat ...... 66 7.1 STAN SANITARNY POWIETRZA W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI ...... 66 7.1.1 Stan sanitarny powietrza ...... 66 7.1.2 Klimat ...... 67 7.2 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAO ...... 67 7.2.1 Opis metody obliczeniowej programu COPERT III...... 67 7.2.2 Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeo powietrza ...... 68 7.3 ODDZIAŁYWANIE NA POWIETRZE ...... 70 7.3.1 Oddziaływanie na stan sanitarny powietrza ...... 70 7.3.2 Oddziaływanie na klimat ...... 74 7.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE ...... 74 7.4.1 Faza realizacji ...... 74 7.4.2 Faza eksploatacji ...... 76 7.5 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 77 8. Ocena oddziaływania inwestycji na zdrowie i życie ludzi ...... 80 8.1 OPIS ZAGOSPODAROWANIA I SPOSOBU UŻYTKOWANIA TERENÓW SĄSIADUJĄCYCH Z INWESTYCJĄ ...... 80 8.2 ISTNIEJĄCY STAN KLIMATU AKUSTYCZNEGO ...... 83 8.3 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAO ...... 83 8.3.1 Metodyka prognozowania propagacji hałasu ...... 83 8.4 ODDZIAŁYWANIE NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZIE ...... 84 8.4.1 Oddziaływanie na klimat akustyczny ...... 84 8.4.2 Bezpieczeostwo ruchu drogowego ...... 90 8.4.3 Oddziaływanie na zagospodarowanie terenu w sąsiedztwie inwestycji ...... 95 8.4.4 Oddziaływanie na krajobraz ...... 95 8.4.5 Wytwarzanie odpadów...... 98 8.5 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE ...... 100 8.5.1 Środki minimalizujące oddziaływanie na klimat akustyczny ...... 100 8.5.2 Działania mające na celu minimalizację oddziaływania na krajobraz ...... 103 8.5.3 Gospodarka odpadami ...... 106 8.6 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 110 9. Ocena oddziaływania inwestycji na przyrodę ożywioną ...... 111 9.1 OPIS METODYKI WYKONANIA INWENTARYZACJI PRZYRODNICZEJ ...... 111 9.1.1 Zakres inwentaryzacji ...... 111 9.1.2 Metody prowadzenia prac inwentaryzacyjnych ...... 112 9.1.3 Metodyka wykonania oceny stanu zachowania siedlisk ...... 114 9.2 CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY OŻYWIONEJ W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI ...... 116 9.2.1 Opis ogólny ...... 116

3 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

9.2.2 Siedliska przyrodnicze ...... 119 9.2.3 Flora ...... 148 9.2.4 Korytarze ekologiczne ...... 151 9.2.5 Fauna ...... 151 9.3 ODDZIAŁYWANIE NA PRZYRODĘ OŻYWIONĄ ...... 165 9.3.1 Oddziaływanie na siedliska przyrodnicze...... 165 9.3.2 Oddziaływanie na populacje roślin ...... 167 9.3.3 Oddziaływanie na korytarze ekologiczne ...... 174 9.3.4 Oddziaływanie na populacje zwierząt ...... 174 9.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE ...... 200 9.4.1 Środki minimalizujące oddziaływanie na populacje roślin ...... 200 9.4.2 Przejścia dla zwierząt...... 204 9.4.3 Środki minimalizujące dla chiropterofauny ...... 216 9.4.4 Środki minimalizujące dla ornitofauny ...... 218 9.4.5 Środki minimalizujące dla herpetofauny ...... 219 9.4.6 Działania minimalizujące dla entomofauny ...... 233 10. Ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie (ocena habitatowa) ...... 234 10.1 CHARAKTERYSTYKA OBSZARU WALASZCZYKI W CZĘSTOCHOWIE PLH240028 ...... 234 10.2 IDENTYFIKACJA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAO ...... 237 10.3 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ ZMIANĘ STOSUNKÓW GRUNTOWO-WODNYCH ORAZ ZABURZENIA WAHANIA WÓD GRUNTOWYCH ...... 239 10.3.1 Opis oddziaływania ...... 239 10.3.2 Opis zastosowanych konstrukcji i technologii mających na celu wyeliminowanie negatywnych oddziaływao ...... 244 10.3.3 Zalecenia dotyczące dodatkowych działao minimalizujących ...... 251 10.3.4 Zalecenia w zakresie monitoringu ...... 253 10.4 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ POGORSZENIE JAKOŚCI WÓD GRUNTOWYCH WSKUTEK ZRZUTU ŚCIEKÓW ...... 256 10.5 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ ZMIANĘ TROFII SIEDLISKA NA SKUTEK EMISJI ZANIECZYSZCZEO DO POWIETRZA ...... 256 10.6 ODDZIAŁYWANIE NA SPÓJNOŚD SIECI OBSZARÓW NATURA 2000 ...... 260 10.7 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 260 11. Ocena oddziaływania inwestycji na Krajowy System Obszarów Chronionych ...... 260 11.1 OPIS ISTNIEJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE LUB W BEZPOŚREDNIM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA OBSZARÓW CHRONIONYCH ..... 260 11.2 CHARAKTERYSTYKA PARKU KRAJOBRAZOWEGO „LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ” ...... 261 11.3 ODDZIAŁYWANIE NA PARK KRAJOBRAZOWY „LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ” ...... 262 11.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE...... 264 12. Ocena oddziaływania inwestycji na zabytki chronione na podstawie zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ...... 264 12.1 OPIS ISTNIEJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE LUB W BEZPOŚREDNIM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA ZABYTKÓW ...... 264 12.1.1 Zabytki architektoniczne ...... 264 12.1.2 Zabytki archeologiczne ...... 265 12.2 ODDZIAŁYWANIE NA ZABYTKI ...... 265 12.2.1 Oddziaływanie na zabytki architektoniczne ...... 265 12.2.2 Oddziaływanie na zabytki archeologiczne ...... 265 12.3 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE...... 266 12.4 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI ...... 266 13. Analiza oddziaływań skumulowanych ...... 266

4 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

13.1 IDENTYFIKACJA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAO SKUMULOWANYCH ...... 266 14. Opis przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko przedsięwzięć realizowanych w związku z budową autostrady ...... 266 14.1 WSKAZANIE ŹRÓDEŁ MOŻLIWEGO NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ...... 267 14.2 ODDZIAŁYWANIE W FAZIE REALIZACJI ...... 267 14.3 ODDZIAŁYWANIE W FAZIE EKSPLOATACJI ...... 268 15. Oddziaływania powstałe w przypadku powstania poważnej awarii ...... 274 16. Określenie możliwego oddziaływania transgranicznego ...... 276 17. Analiza możliwych konfliktów społecznych ...... 276 18. Obszary ograniczonego użytkowania ...... 277 19. Zalecenia w zakresie analizy porealizacyjnej ...... 277 19.1 WPŁYW NA KLIMAT AKUSTYCZNY ...... 277 19.2 ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ...... 280 19.3 PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT ...... 280 20. Propozycje monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko ...... 280 20.1.1 Propozycje monitoringu w fazie budowy ...... 280 20.1.2 Propozycje monitoringu w fazie eksploatacji ...... 281 21. Analiza zgodności projektu budowlanego z zaleceniami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach 287 22. Opis trudności wynikających z niedostatków techniki, luk w danych i współczesnej wiedzy, jakie napotkano opracowując raport ...... 325 22.1 PROGNOZA RUCHU ...... 325 22.2 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE...... 325 22.3 PROGNOZA PROPAGACJI HAŁASU ...... 326 23. Wniosek końcowy ...... 326 24. Źródła informacji ...... 327 24.1 PRZEPISY PRAWNE ...... 327 24.2 LITERATURA ...... 328 24.3 OPRACOWANIA PROJEKTOWE ...... 331 24.4 STRONY INTERNETOWE ...... 332

5 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

ZAŁĄCZNIKI:

Załącznik Nr 1 – Pisma i opinie Załącznik Nr 2 -– Wydruki z programów Copert III i OpaCal3m (tylko wersja elektroniczna na DVD) Załącznik Nr 3 – Mapa uwarunkowań środowiskowych Załącznik Nr 4 – Oddziaływanie w przypadku braku inwestycji Załącznik Nr 5 -– Klimat akustyczny i imisja zanieczyszczeń do atmosfery Załącznik Nr 6 – Skuteczność ekranów, lokalizacja urządzeń chroniących środowisko oraz punktów analizy porealizacyjnej 6A – Analizy dla roku 2015 6B – Analizy dla roku 2030 Załącznik Nr 7 – Projekt Zagospodarowania Terenu i typowe rozwiązania z zakresu ochrony środowiska 7.1 – Projekt Zagospodarowania Terenu 7.2 – Typowe przejście dla zwierząt średnich 7.3 – Typowe przejście dla zwierząt średnich zintegrowane z rzeką 7.4 – Typowe przejście dla zwierząt małych zintegrowane z rowem 7.5 – Typowe przejście dla zwierząt małych/płazów 7.6 – Typowe przejście dla zwierząt małych – estakada 7.7 – Projekty ekranów 7.8 – Projekty zabezpieczenia bram 7.9 – Zbiorniki zastępcze dla płazów Załącznik Nr 8 -– Dokumentacja geologiczna (tylko wersja elektroniczna na DVD) Załącznik Nr 9 – Prognoza ruchu (tylko wersja elektroniczna na DVD) Załącznik Nr 10 – Protokoły z pomiarów hałasu (tylko wersja elektroniczna na DVD) Załącznik Nr 11 – Inwentaryzacja herpetologiczna z 2010 r. (tylko wersja elektroniczna na DVD) Załącznik Nr 12 – Sprawozdanie z badań terenowych i inwentaryzacji przyrodniczej

6 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

1. WPROWADZENIE

1.1 PRZEDMIOT OPRACOWANIA

Przedmiotem niniejszej dokumentacji jest analiza warunków przyrodniczych, kulturowych i społecznych, przewidywanych kierunków i wielkości oddziaływań na środowisko oraz możliwości ich ograniczenia dla projektowanego przedsięwzięcie polegającego na budowie autostrady A1 na odcinku od węzła Blachownia (bez węzła) do węzła Zawodzie (z węzłem), od km 437+800 do km 442+500, o długości 4,7 km.

1.2 CEL OPRACOWANIA

Raport o oddziaływaniu na środowisko stanowi element składowy wniosku o wydanie Decyzji o Zezwoleniu na Realizację Inwestycji Drogowej. Zakres opracowania obejmuje kompleksową realizację autostrady obejmującą:  budowę układu drogowego autostrady,  budowę węzłów autostradowych przystosowanych do warunków płatności,  budowę obiektów inżynierskich,  przebudowę dróg poprzecznych,  budowę dróg serwisowych,  budowę miejsc obsługi podróżnych,  budowę obwodu utrzymania autostrady,  budowę urządzeń wyposażenia infrastruktury autostradowej,  przebudowę oraz likwidację istniejącego uzbrojenia kolidującego z projektowaną inwestycją.

Podstawowe cele inwestycji to:  rozszerzenie sieci autostrad i dróg ekspresowych w kraju,  zwiększenie przepustowości i prędkości ruchu tranzytowego w Korytarzu Paneuropejskim,  przejęcie ruchu z istniejącej DK nr 1,  poprawa bezpieczeństwa ruchu w korytarzu drogi krajowej nr 1,  poprawa warunków ekologicznych mieszkańców miejscowości mieszkających w korytarzu drogi krajowej nr 1,  umożliwienie aktywizacji gospodarczej terenów zlokalizowanych m.in. w korytarzu i w sąsiedztwie korytarza autostrady A1 i drogi krajowej nr 1 oraz w województwie śląskim.

Raport określa wpływ inwestycji na poszczególne komponenty środowiska, w tym również na zdrowie i bezpieczeństwo ludzi w fazie realizacji i eksploatacji autostrady, a także ocenia rozwiązania techniczne oraz działania mające na celu minimalizację negatywnych oddziaływań.

Analizę oddziaływania autostrady dokonano dla następujących horyzontów czasowych  stan istniejący – droga krajowa nr 1 – przejście przez Częstochowę,  2015 – brak autostrady A1,  2015 – oddanie do użytku autostrady A1,  2015 – droga krajowa nr 1 po oddaniu do użytku autostrady A1,  2030 – brak autostrady A1,  2030 – autostrada A1 funkcjonuje na całym odcinku  2030 – droga krajowa nr 1 po oddaniu do użytku autostrady A1.

7 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zakres raportu jest zgodny z art. 66 i art. 67 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [1].

1.3 KWALIFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko [14], autostrady zaliczają się do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.

2. OPIS PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA

2.1 STAN ISTNIEJĄCY

Istniejąca droga krajowa Nr 1 przechodzi przez Częstochowę, brak w obecnej chwili alternatyw powoduje, że cały ruch tranzytowy przechodzi przez miasto. Droga ta przebiega przez tereny zabudowane powodując znaczące uciążliwości dla mieszkańców.

Rys. 2-1 Fragment istniejącej drogi krajowej Nr 1 – przejście przez Częstochowę [78]

8 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 2.1 Istniejąca droga krajowa nr 1 [80]

Fot. 2.2 Istniejąca droga krajowa nr 1 [79]

2.2 STAN PROJEKTOWANY – INFORMACJE OGÓLNE

Autostrada A1 generalnie przebiega w geograficznym układzie północ – południe, jedynie w środkowym odcinku przechodząc w swym przebiegu wokół Częstochowy trasa wygina się w kierunku zachodnim i po przejściu od strony zachodniej przez Częstochowę wraca na kierunek południowy. Trasa autostrady A1 na odcinku Gdańsk - Toruń - Łódź - Częstochowa - Katowice – granica państwa z Czechami stanowi ważną część w krajowej i europejskiej sieci dróg oraz łączy kraje Europy północnej

9 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 oraz północną część Polski z południowymi regionami kraju oraz z przejściem granicznym z Czechami (Gorzyczki). Projektowany odcinek autostrady A1 stanowi zachodnie autostradowe obejście Częstochowy od węzła Rząsawa do węzła Zawodzie i przebiega w północno - wschodniej części województwa śląskiego. Przedmiotowy odcinek autostrady A1 usytuowany jest na terenie województwa śląskiego. Przebiega przez tereny następujących powiatów i gmin:  powiat Częstochowski o Gmina Blachownia. o Gmina Konopiska. o Miasto Częstochowa.

Rys. 2-2 Lokalizacja analizowanego w niniejszym raporcie odcinka A1

2.3 STAN PROJEKTOWANY – OPIS RACJONALNYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA

Niniejszy raport o oddziaływaniu na środowisko jest opracowywany na potrzeby procedury uzyskania zezwolenia na realizację inwestycji, która posiada już decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, która to

10 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 decyzja przesądziła o wyborze wariantu lokalizacyjnego. W związku z powyższym na obecnym etapie przygotowania inwestycji nie rozpatruje się innych wariantów lokalizacyjnych.

2.4 FUNKCJA DROGI W SIECI DRÓG KRAJOWYCH

Analizowany odcinek autostrady A1 stanowi fragment Transeuropejskiej Autostrady Północ Południe (TAPP). Na terenie Polski autostrada płatna A1 przebiega przez Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowę – Katowice – do południowej granicy państwa z Czechami w Gorzyczkach. Na analizowanym odcinku autostrada A1 przebiegać będzie nowym śladem i będzie pełnić również funkcję obwodnicy Częstochowy.

2.5 PARAMETRY PRZEDSIĘWZIĘCIA

2.5.1 Trasa główna

 klasa drogi – A; autostrada płatna A-1  kategoria ruchu – KR6  prędkość projektowa – Vp = 120 km/h  liczba jezdni – 2  liczba pasów ruchu – 4 (dwie jezdnie po 2 pasy ruchu);  szerokość pasa ruchu – 3,75 m  szerokość pasa dzielącego – 12,50 (w tym opaski 2x0,5 m) – 14,00 (w tym opaski 2x0,5 m)  szerokość pasa awaryjnego – 3,00m  szerokość pobocza gruntowego – zmienna; min. 1,50 m maks. 3,60 m  szerokość korony – zmienna; min. 36,50m  skrajnia pionowa – min. 4,80 m  obciążenie – 115 kN/oś  pochylenie poprzeczne jezdni na prostej i łukach dla R  4000 m – 2,5%  pochylenie poprzeczne na łukach o promieniach: o R = 3 000m -2,5% (do środka łuku) o R = 2 000m -3% (do środka łuku)  minimalny promień łuku poziomego –R = 2 000 m Na odcinku występowania przekroju 2 x 2 pasy ruchu dokonano sprawdzenia geometrii odcinka z uwagi na widoczność na zatrzymanie. Projektowane parametry geometryczne osi trasy spełniają warunki „Rozporządzenia o autostradach płatnych” dotyczące widoczności dla docelowego przekroju autostrady 2 x 3 pasy ruchu.

2.5.2 Konstrukcja nawierzchni

Obliczenia konstrukcji nawierzchni wykonano metodą mechanistyczną wykorzystującą teorię układów warstwowych. Metoda ta opiera się na poniższych założeniach projektowych: 1. Okres żywotności nawierzchni - obliczenia grubości warstw konstrukcji nawierzchni przeprowadzono dla okresu żywotności 30 lat. 2. Obciążenie obliczeniowe osi - jako obciążenie obliczeniowe przyjęto oś o nacisku 115 kN. 3. Zestawienie prognozowanego ruchu – przyjęto na podstawie prognozy ruchu:

11 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

4. Ilość osi obliczeniowych - po przeliczeniu powyższej struktury na osie obliczeniowe 115 kN otrzymano 103 000 000 osi 115 kN na pas w okresie 30 lat. Przyjęto następujące rodzaje warstw:  w nasypie powyżej 1.20 m: o 30 cm - Beton cementowy klasy C 35/45, Płyty dyblowane o Geowłóknina o gęstości 450-550 g/cm2, grubości 2 mm o 20 cm - Chudy beton o wytrzymałości 6-9 MPa o 20cm - Grunt stabilizowany cementem R = 2,5 do 5 MPa o 50 cm – górna warstwa nasypu z gruntu niewysadzinowego CBR≥40%, k≥5 m/d, WP>35, kb<1m  w wykopie oraz nasypie do 1.20 m: o 30 cm - Beton cementowy klasy C 35/45, Płyty dyblowane o Geowłóknina o gęstości 450-550 g/cm2, grubości 2 mm o 20 cm - Chudy beton o wytrzymałości 6-9 MPa o 20-30cm Warstwa mrozoochronna: CBR ≥ 40 %, k ≥ 5 m/d. Ziarn < 0,075 mniej niż 5%; większych od 2 mm nie więcej niż 80%; pomiędzy 0,075 a 2 mm nie więcej niż 25%; max średnica ziaren 32 mm.  Grubości 20 cm i 60 > Er‟‟  40 MPa (G3).  Grubości 25 cm i 40 > Er‟‟  30 MPa (G4).  Grubości 15 cm i Er‟‟  60 MPa (G1, G2). Powyższa konstrukcja będzie obowiązywała na jezdniach głównych autostrady A 1.

2.5.3 Węzły drogowe

Na analizowanym odcinku autostrady zlokalizowany jest 1 węzeł autostradowy – Zawodzie. W poniższej tabeli przedstawiono jego lokalizację oraz podstawowe dane w zakresie rozwiązań projektowych.

Tab. 2.1 Lokalizacja węzłów na autostradzie A1

Nazwa węzła / powiązanie Lokalizacja Rozwiązania projektowe z siecią drogową Połączenie łącznic węzła z drogą wojewódzką DW 908 odbywa się poprzez skrzyżowanie typu rondo. Relacje na węźle rozprowadzane są za pośrednictwem 5 łącznic: Zawodzie Gmina - łącznica „BC” – typ 2 x P1 – łącznica wraz z Stacją Poboru Opłat na 5 stanowisk i połączenie Konopiska, przyległym parkingiem autostrady A1 Miasto - łącznica „B” – typu P1 z drogą DW Częstochowa - łącznica „C” – typu P1 908 - łącznica „D” – typu P1 - łącznica „A” – typu P1

2.5.4 Drogi poprzeczne

Na analizowanym odcinku autostrada przecina drogę wojewódzką, powiatową i gminną; w poniższej tabeli znajduje się zestawienie wszystkich ciągów drogowych krzyżujących się z autostradą.

12 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.2 Zestawienie kolizji autostrady z drogami poprzecznymi

Oznaczenie DP 17 Km 437+919.93 Droga gminna – brak istniejącej DP 18 Km 439+137.51 Droga powiatowa nr 1049S DW 908 Km 441+612.06 Droga wojewódzka nr 908

2.6 ROZWIĄZANIA PROJEKTOWE

2.6.1 Obiekty inżynierskie

Projekt obiektów inżynierskich dla projektowanej autostrady A1 obejmuje wykonanie następujących obiektów mostowych.  mosty w ciągu autostrady,  wiadukty w ciągu autostrady,  wiadukty na węzłach autostradowych,  wiadukty nad autostradą,  obiekty wieloprzęsłowe o dużych rozpiętościach ,  przejazdy gospodarcze pod autostradą,  przejścia dla zwierząt średnich pod autostradą,  przejścia dla zwierząt małych pod autostradą,  przepusty zintegrowane pod autostradą,  przepusty drogowe pod autostradą o nietypowych średnicach,  typowe przepusty drogowe pod autostradą,  typowe przepusty drogowe pod drogami niższych klas. Obiekty mostowe oznaczono symbolami składającymi się z oznaczenia literowego i kolejnego numeru obiektu. Przejęto następujące oznaczenia literowe:  WD – wiadukt drogowy nad autostradą,  MA – most drogowy w ciągu autostrady,  WA – wiadukt drogowy w ciągu autostrady,  PG – przepust gospodarczy,  PA – przepust autostradowy,  PZ – przepust dla zwierząt,  PA (strona prawa) Z – przepust zintegrowany Obiekty zlokalizowane na potokach i rzekach zostały zaprojektowane z uwzględnieniem wymaganego przepisami minimalnego światła niezbędnego dla przeprowadzenia pod obiektem wód powodziowych o przepływie miarodajnym. Zaprojektowane koncepcje typów ustrojów niosących wykonano w oparciu o wymienione poniżej podstawowe założenia projektowe.  Przekroje poprzeczne obiektów inżynierskich opracowano na podstawie przyjętych w projekcie drogowym przekrojów poprzecznych dróg uwzględniając wymagania określone przez obowiązujące rozporządzenia oraz wytyczne stosowania drogowych barier ochronnych.  Światła mostów przyjęto na podstawie obliczeń hydrologiczno-hydraulicznych wykonanych w ramach opracowania.  Obiekty w ciągu autostrady zaprojektowano jako oddzielne dla każdej jezdni.  Obiekty w ciągu autostrady zaprojektowano na stan docelowy tzn. jezdnie po 3 pasy ruchu.

13 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Ze względu na rodzaj zastosowanych materiałów zaprojektowano konstrukcje mostowe w postaci:  obiektów żelbetowych,  obiektów betonowych sprężonych,  obiektów zespolonych (dźwigary stalowe zespolone ze współpracującą płytą żelbetową),  obiektów łukowych (pomost o konstrukcji zespolonej z łukiem stalowym), Ze względu na zastosowane materiały zaprojektowane ustroje niosące obiektów można podzielić na:  ustroje żelbetowe (płytowe i ramowe),  ustroje belkowo – płytowe z betonu sprężonego,  ustroje ramowe typu „koza‟ o konstrukcji belkowo – płytowej z betonu sprężonego,  ustroje stalowe z płytą żelbetową zespoloną,  ustroje łukowe z płytą pomostu z konstrukcji zespolonej i łukiem o konstrukcji stalowej,  ustroje skrzynkowe o konstrukcji zespolonej, Ze względu na ilość przęseł i schematy statyczne obiekty można podzielić na:  jednoprzęsłowe,  dwuprzęsłowe,  wieloprzęsłowe.

Tab. 2.3 Lokalizacja projektowanych obiektów inżynierskich na autostradzie A1

Oznaczenie Lokalizacja Rozwiązania projektowe WD-377 km 437+920,90 Wiadukt drogowy w ciągu DG nad autostradą A1 PPz26 km 438+099,79 Przejście dla małych ssaków oraz rów R-1-G PPz27 km 438+199,03 Przejście dla płazów PPz28 km 438+299,03 Przejście dla płazów PPz29 km 438+399,03 Przejście dla płazów PPz30 km 438+499,03 Przejście dla płazów PPz31 km 438+573,03 Przejście dla płazów MA/PZ-377a km 438+763,65 Most autostradowy nad zbiornikami w Walaszczykach MA/PZ-377b km 439+000,00 Most autostradowy nad zbiornikami w Walaszczykach WD-378 km 439+138,48 Wiadukt drogowy w ciągu DP nr 1049S nad autostradą A1 PPz32 km 440+206,03 Przejście dla płazów, gadów ,małych ssaków oraz rów PK-1 PPz33 km 440+478,28 Przejście dla płazów, gadów, drobnych ssaków oraz rów R-AK PPz34 km 440+649,03 Przejście dla średnich ssaków PPz35 km 440+779,17 Przejście dla płazów, gadów, drobnych ssaków oraz rów PK-2 PPz36 km 440+840,33 Przejście dla płazów, gadów, drobnych ssaków PPz37 km 441+156,02 Przejście dla małych ssaków oraz rów K-2-A WA-379 km 441+612,06 Wiadukt autostradowy nad droga wojewódzką nr 908 WA-380 km 441+832,87 Wiadukt autostradowy nad łącznicą BC węzła Zawodzie WA-381 km 442+060.00 Wiadukt autostradowy nad planowaną DW 908 MA/PZ-382 km 442+255,12 Most autostradowy nad rzeką Konopką oraz przejście dla zwierząt PPz38 km 442+349,03 Przejście dla płazów PPz39 km 442+449,03 Przejście dla płazów

2.6.2 Odwodnienie drogi

Wody opadowe z całej długości projektowanej autostrady A1 zostaną ujęte w system rowów oraz w zamkniętym systemie kanalizacji deszczowej. Wszystkie projektowane rowy i kanały deszczowe odprowadzać będą wody opadowe w systemie grawitacyjnym zgodnie z kierunkiem spływu do projektowanych zbiorników retencyjnych.

14 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Przed wprowadzeniem wód opadowych do cieków naturalnych zaprojektowane zostały zespoły urządzeń podczyszczających w sumie 5 kompletów urządzeń. Na projektowanych odcinkach kanalizacyjnych układu odwodnienia przewidziana została zabudowa 2 prefabrykowanych wylotów betonowych rowów lub cieków. Wody opadowe z pasa drogowego odprowadzone będą do cieków, rowów lub do ziemi poprzez 3 zbiorniki retencyjne oraz poprzez 2 wyloty bez zastosowania retencji.

Tab. 2.4 Zestawienie zbiorników retencyjnych

Zbiornik Lokalizacja Ilośc wód L.p. Odbiornik wód Zakres zlewni retencyjny zbiornika/wylotu Qmax [l/s] Rów przy DS64 km437+800 1 ZB1 km437+850 1014,00 km1+124 ÷ km439+000 km439+000 2 Rów R-AK km2+623 ZB2 km440+550 1342,14 km440+613 km441+613 Rów przy DS70 3 ZB3 Węzeł „Zawodzie” ÷km441+967 oraz wody 999,21 km0+010 z węzła Zawodzie

Tab. 2.5 Zestawienie wylotów wód do odbiorników

Rzędna dna kanału Odbiornik wód Średnica wylotu Oznaczenie wylotu Wielkość odpływu [l/s] /lokalizacja wylotu [mm] Rzędna odbiornika 261,15 Wy1.1 Rów przy DS64 km1+124 800 25,00 261,10 258,33 Wy2.1 Rów R-AK km2+623 1000 70,00 258,15 257,93 Wy3.1 Rów przy DS70 km0+010 300 40,00 258,23

Rów autostradowy L Wy4.1 600 248,00 km442+045 Rów autostradowy L 258,39 Wy5.1 600 500,00 km442+301,5 258,39

W celu ochrony środowiska naturalnego w obszarze łąk w Walaszczykach układ odwodnienia autostrady został zaprojektowany w systemie kanalizacji deszczowej z odprowadzeniem wody z pasa drogowego poza obszar łąk w Walaszczykach.

Ze względu na wysoki poziom wód gruntowych odwodnienie węzła Zawodzie odwodnienie zaprojektowane zostało w całości w systemie szczelnej kanalizacji deszczowej. Z uwagi na brak możliwości grawitacyjnego odprowadzenia ścieków deszczowych ze zbiorników ZB2 i ZB3 zainstalowane zostały pompownie wód deszczowych lokalizowane pomiędzy zbiornikiem a odbiornikiem. Wszystkie drogi serwisowe biegnące wzdłuż autostrady A1 odwadniane będą rowami chłonnymi z miejscowymi zrzutami wód opadowych do istniejących cieków naturalnych i rowów.

Na końcu odcinka G zostały zaprojektowane 2 zbiorniki retencyjne podziemne rurowe na wody z odcinka H (opracowywanego przez MOSTY Katowice). Urządzenia podczyszczające zostały dobrane na łączną ilość wód deszczowych z końcówki odcinka G oraz H.

15 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W miejscach planowanych przejść dla zwierząt odprowadzenie wód z pasa drogowego przewidziano poprzez zarurowanie rowu odprowadzającego wodę do cieków bądź też poprzez wykonanie rowów krytych.

Odwodnienie SPO projektuje się rozwiązać lokalnie z odprowadzeniem wód opadowych poprzez istniejący układ odwodnienia autostrady A1 z zastosowaniem zbiornika ZB3 znajdującego się na węźle Zawodzie.

Wody opadowe z powierzchni dróg i chodników o przekroju ulicznym odbierane będą przez uliczne wpusty deszczowe z osadnikami i koszami, w których zatrzymywane będą piasek, liście i inne frakcje zawiesin niesionych przez wody opadowe. Wpusty uliczne deszczowe wyposażone będą w ruszty żeliwne typu ciężkiego, pierścienie odciążające oraz osadniki głębokości 1,0 mb z koszami ze stali nierdzewnej.

Podczyszczenie odprowadzanych wód opadowych odbywać się będzie w zespołach urządzeń podczyszczających – piaskowniku i separatorze substancji ropopochodnych. Do podczyszczenia wód opadowych przyjęto separatory koalescencyjne, które dobrane zostały na przepływy nominalne. Układy separator osadnik zostaną wykonane z zastosowaniem komory rozdziału tak, aby cały przepływ nominalny Qnom był kierowany na urządzenia podczyszczające, przepływy większe od nominalnych po odpowiednim podpiętrzeniu się w studni rozdziału kierowane są do przewodu bypassowego. W komorze rozdziału zainstalowany zostaną regulatory przepływu przeznaczone do montażu na „mokro” w studni, wykonane ze stali nierdzewnej AISI 316, w sposób monolityczny, bez żadnych ruchomych części, ani fizycznej blokady przekroju, dzięki czemu możliwy będzie swobodny przepływ zanieczyszczeń stałych bez ryzyka zatykania. Nie przewiduje się zasilania energetycznego regulatora. Charakterystyka regulatora jest dobrana do pracy z przewodem bypassowym.

Ponadto w rejonie wylotów do cieków, które nie przejmą całych spływów z autostrady A1 zaprojektowano zbiorniki retencyjne. Zaprojektowane zbiorniki umożliwią retencjonowanie nadmiaru wody i umożliwią odprowadzenie oczyszczonych wód opadowych do istniejących cieków ze zredukowaną prędkością przepływu (spłaszczeniem fali odpływowej). Na studzienkach, zlokalizowanych w pasie jezdnym wydano dodatkowo betonowe pierścienie odciążające, przejmujące obciążenia z ruchu kołowego.

Zaprojektowano:  wykonanie odwodnienia drogi na odcinku w km 437+800 do 438+800 zaprojektowano z zastosowaniem kanalizacji deszczowej wraz z wykonaniem zbiornika retencyjnego ZB1 i urządzeń podczyszczających. Odprowadzenie wody ze zbiornika retencyjnego odbywało się będzie poprzez tymczasowy rów przy drodze serwisowej z ujściem do rowu R-1 (S10). Docelowo odprowadzenie wody ze zbiornika należy wykonać wprost do rowu przy drodze serwisowej. Końcówki rowów autostradowych prowadzających wody ze skarpy autostrady odprowadzone zostaną do rowu R-1 (S10). Rowy autostradowe prowadzone wodę czystą zostaną odprowadzone poprzez łapacze substancji ropopochodnych z automatycznym zamknięciem do rowu R-1-G,  wykonanie odwodnienia drogi na odcinku w km 438+800 do 441+600 zaprojektowano zastosowaniem kanalizacji deszczowej wraz z wykonaniem zbiornika retencyjnego ZB2 i urządzeń podczyszczających. Odprowadzenie wody ze zbiornika retencyjnego odbywało się będzie poprzez pompownię wód deszczowych do rowu R-AK (PK-1). Końcówki rowów autostradowych prowadzających wody czyste ze skarpy autostrady odprowadzone zostaną do rowów R-AK3 (PK- 1), potoku od Konopisk (R-AK), R-AK2 (PK-2), R-AK1 (K-2-A), zaprojektowano z wykonaniem

16 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

łapaczy substancji ropopochodnych z automatycznym zamknięciem przed odprowadzeniem do odbiorników,  wykonanie odwodnienia drogi na odcinku w km 441+600 do 442+050 wraz z węzłem Zawodzie zaprojektowano z zastosowaniem kanalizacji deszczowej, wykonaniem zbiornika retencyjnego ZB3 i urządzeń podczyszczających. Odprowadzenie wody ze zbiornika retencyjnego odbywało się będzie poprzez pompownię wód deszczowych do rowu przy drodze serwisowej, który zostanie odprowadzony poprzez odmulony rów przy ul. Żywopłotowej do rowu bez nazwy prowadzającego wodę do rzeki Konopki. Wodę pochodzącą ze skarp łącznic oraz autostrady zaprojektowano poprzez włączenie do rowu przy drodze serwisowej z wykonaniem łapaczy substancji ropopochodnych z automatycznym zamknięciem przed odprowadzeniem do rowu drogi serwisowej,  wykonanie odwodnienia drogi na odcinku w km 442+050 do 442+256 zaprojektowano z zastosowaniem kanalizacji deszczowej i urządzeń podczyszczających. Odprowadzenie wody odbywało się będzie bez retencji do rzeki Konopki. Końcówki rowów autostradowych prowadzających czyste wody ze skarpy odprowadzone zostaną do rzeki Konopki z wykonaniem łapaczy substancji ropopochodnych z automatycznym zamknięciem przed odprowadzeniem do odbiornika,  wykonanie odwodnienia drogi na odcinku w km 442+256 do 442+500 zaprojektowano z zastosowaniem kanalizacji deszczowej i urządzeń podczyszczających. Odprowadzenie wody odbywało się będzie bez retencji do rzeki Konopki. Końcówki rowów autostradowych prowadzających czyste wody ze skarpy odprowadzone zostaną do rzeki Konopki z wykonaniem łapaczy substancji ropopochodnych z automatycznym zamknięciem przed odprowadzeniem do odbiornika,  wykonanie dwóch zbiorników retencyjnych na docinku w km 442+370 – 442+500 zabudowanych w pasach dróg technologicznych z zabudową regulatorów wypływu w studniach rozdziału na potrzeby retencjonowania wód napływających z odcinka H do odcinka G wraz z odprowadzeniem do rowu autostradowego, a następnie na urządzenia oczyszczające z odprowadzeniem wody do rzeki Konopki,  wykonanie odwodnienia drogi gminnej DP 17 na odcinku w ok. 0+000 do 0+578 poprzez system rowów z odprowadzeniem, kanalizacji deszczowej i odprowadzenie wód do rowu autostradowego,  wykonanie odwodnienia drogi powiatowej DP 18 na odcinku w ok. 0+000 do 0+674 poprzez system rowów z odprowadzeniem wód do istniejącego systemu odwodnienia po stronie prawej autostrady oraz do rowu autostradowego po stronie lewej autostrady,  na odcinkach skanalizowanych wykonanie zabudowy wpustów ulicznych, inspekcyjnych studzienek kanalizacyjnych betonowych Dn1200, Dn1500, studzienek Dn1200 GRP, studzienek wpadowych dwustronnych na rowach,  wykonanie zabudowy urządzeń podczyszczających piaskowników oznaczonych „Os” i separatorów koalescencyjnych, oznaczonych „Sp”), Na odcinkach skanalizowanych wody opadowe z powierzchni ulic, ujętych w obszarze zlewni odbierane będą poprzez uliczne wpusty deszczowe z koszami, w których zatrzymane zostaną piasek i inne drobne frakcje niesione przez wody opadowe – tzw. wstępna faza podczyszczenia. Grubsze frakcje i większe zanieczyszczenia stałe w wodach opadowych, prowadzonych rowami przydrożnymi przed wlotem do studzienki wpadowej zatrzymywane będą w części osadczej (łapaczu betonowym) na samym rowie na oraz kracie studzienki, a następnie w samej studzience wpadowej w jej części osadczej (obniżenie dna studzienki 1,0m w stosunku do rzędnej wylotu). Właściwą fazą oczyszczenia wód stanowią zespoły urządzeń oczyszczających, w skład których wchodzą osadniki i separatory.

17 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Poniżej zestawione zostały ilości wód dla poszczególnych wylotów:  Wy1.1 – Qmax = 996,43 l/s Qodp = 25 l/s,  Wy2.2 – Qmax = 1342,14 l/s Qodp = 70 l/s,  Wy3.1 – Qmax = 999,21l/s Qodp = 40 l/s,  Wy4.1 – Qmax = 247,90 l/s,  Wy5.1 – Qmax = 500 l/s.

W projekcie w skład zespołów podczyszczających wchodzą osadniki i separatory substancji ropopochodnych lamelowe, których sprawność podczyszczania wód jest gwarantowana zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29.11.2002 r. oraz Dz. U. Nr 116 z 05.11.1991 r. poz. 503 i wynosi 98% celem przechwycenia olejów, smarów i paliwa z terenu pasa drogowego.

2.6.3 Zieleń przydrożna

Projekt zakłada wykonanie nasadzeń osłonowo – krajobrazowych rozmieszczonych po obu stronach projektowanego przebiegu autostrady. W rejonach przejść dla zwierząt uwzględniono odpowiedni dobór gatunkowy i układ przestrzenny nasadzeń w celu zminimalizowania niekorzystnego oddziaływania obiektu drogowego na migrujące w tych obszarach zwierzęta. W poniższych tabelach zestawiono gatunki drzew i krzewów wykorzystanych do nasadzeń.

Tab. 2.6 Wykaz projektowanych gatunków drzew

Ilość sadzonek przewidzianych Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska w projekcie [szt.] 1 Acer platanoides klon pospolity 22 2 Populus tremula topola osika 9 3 Betula verrucosa brzoza brodawkowata 30 4 Pinus sylvestris sosna pospolita 6 5 Sorbus aucuparia jarząb pospolity 20 6 Acer campestre klon polny 20 7 Malus sylvestris jabłoń dzika 1 8 Carpinus betulus grab pospolity 9 9 Prunus padus czeremcha pospolita 5 10 Tilia platyphyllos lipa szerokolistna 23 11 Alnus glutinosa olsza czarna 5 12 Fraxinus excelsior jesion wyniosły 6 13 Tilia cordata lipa drobnolistna 2 14 Pyrus communis grusza pospolita 1 15 Salix fragilis wierzba krucha 3 16 Quercus robur dąb szypułkowy 6

18 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.7 Wykaz projektowanych gatunków krzewów

Ilość sadzonek Rozstawa przewidzianych sadzenia Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska w projekcie [m] [szt.] 1 Corylus avellana leszczyna pospolita 3,5 * 3,5 71 2 Crataegus monogyna głóg jednoszyjkowy 3*3 149 3 Prunus spinosa śliwa tarnina 3*3 21 4 Sambucus nigra bez czarny 3*3 22 5 Lonicera xylosteum suchodrzew pospolity 2,2*2,2 443 6 Viburnum lantana kalina hordowina 2,2*2,2 333 7 Cornus sanguinea dereń świdwa 2,5*2,5 327 8 Ligustrum vulgare ligustr pospolity 1,7*1,7 435 9 Rosa canina róża dzika 1,5*1,5 367 10 Berberis vulgaris berberys pospolity 1,7*1,7 376 11 Euonymus europaea trzmielina pospolita - 4 12 Ribes alpinum porzeczka alpejska 1,5*1,5 278

Tab. 2.8 Lokalizacja projektowanej zieleni wzdłuż A1

Strona zachodnia Strona wschodnia 437+900 437+900 438+050 - 438+200 437+960 - 438+100 438+200 - 438+700 438+100 439+100 - 439+180 438+100 - 438+199 439+290 - 439+400 438+200 439+510 - 440+200 438+210 - 438+290 440+206 438+299 440+220 - 440+485 438+310 - 438+390 440+600 - 441+590 438+399 441+700 - 441+900 438+410 - 438+490 442+255 438+499 438+510 - 438+560 438+573 438+580 - 438+700 439+400 - 439+750 439+880 - 440+190 440+206 440+220 - 440+380 440+700 - 440+820 440+840 441+156 441+700 - 441+900 442+130 - 442+290

Lokalizacja zieleni znajduje się na Załączniku Nr 6 oraz Planie Zagospodarowania Terenu w Załączniku Nr 7.

19 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

2.6.4 Wyburzenia

W związku z faktem, że dla przedmiotowego odcinka autostrady A1 wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji, na jej podstawie grunty zostały nabyte przez Inwestora, a wszystkie budynki – wyburzone. Nie będzie żadnych dodatkowych wyburzeń.

2.6.5 Zakres przedsięwzięcia związany z przebudową elementów innych niż infrastruktura drogowa

Realizacja autostrady wiąże się z przebudową linii wysokiego, średniego i niskiego napięcia. W poniższych tabelach przedstawiono informacje o lokalizacjach usuwanych kolizji wraz z krótką charakterystyką koniecznych do wykonania robót.

Tab. 2.9 Zestawienie kolizji planowanej autostrady A1 z liniami niskiego napięcia

Numer Km Opis planowanych do wykonania robót kolizji autostrady Przebudowa dotyczy linii napowietrznej nN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z autostradą, obejmuje demontaż 7 istniejących słupów wraz z linią napowietrzną. W ramach EnN- korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 3 nowe słupy mocne. Słup EnN01/3 01G zaprojektowano jako krańcowy mocny. Ze słupa tego wykonana zostanie linia kablowa wykonana kablem ziemnym, przeprowadzona pod ulicą Przemysłową w rurze ochronnej HDPE i połączona z istniejącym kablem przy zastosowaniu mufy kablowej. W związku z przeprowadzeniem ulicy Przemysłowej nad korpusem autostrady zachodzi konieczność zastąpienia dotychczasowego oświetlenia zabudowanego na słupach likwidowanej EnN- 439+130 sieci napowietrznej nN linią kablową oświetlenia z zastosowaniem latarń oświetleniowych 02G stalowych. Przebudowa obejmuje zabudowanie 27 latarń oświetleniowych zasilanych kablem ziemnym. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej nN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z przebudowywaną ulicą Przemysłową obejmuje demontaż 5 istniejących słupów wraz z linią EnN- napowietrzną. W ramach korekty przebiegu przebudowywanej linii zostanie wybudowanych 5 03G nowych słupów mocnych. Na słupach tych zaprojektowano nowe przewody. Słupy EnN03/1 oraz EnN03/4 zaprojektowano jako krańcowe mocne, kończące sieć. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej nN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z przebudowywaną ulicą Gościnną, obejmuje demontaż 4 istniejących słupów wraz z linią napowietrzną. W ramach korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 4 nowe słupy mocne. Słupy EnN04/1 – EnN04/3 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi EnN- słupami wykonana zostanie linia kablowa, wykonana kablem ziemnym. 04G W związku z przebudową ulicy Gościnnej zachodzi konieczność zastąpienia dotychczasowego oświetlenia zabudowanego na słupach likwidowanej sieci napowietrznej nN linią kablową oświetlenia z zastosowaniem latarń oświetleniowych stalowych. Przebudowa obejmuje zabudowanie 3 latarń oświetleniowych zasilanych kablem ziemnym. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej nN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z przebudowywaną ulicą Żywopłotową, obejmuje demontaż 7 istniejących słupów wraz z linią EnN- napowietrzną. W ramach korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 2 nowe 05G słupy mocne. Słupy EnN05/1 oraz EnN05/2 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi słupami wykonana zostanie linia kablowa, wykonana kablem ziemnym. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej nN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z autostradą, obejmuje demontaż 3 istniejących słupów wraz z linią napowietrzną. W ramach EnN- korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 2 nowe słupy mocne. Słupy 441+567 06G EnN06/1 oraz EnN06/2 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi słupami wykonana zostanie linia kablowa, wykonana kablem ziemnym, przeprowadzona pod projektowanym korpusem autostrady w rurze ochronnej HDPE. W związku z przeprowadzeniem drogi wojewódzkiej nad korpusem autostrady zachodzi konieczność zastąpienia dotychczasowego oświetlenia zabudowanego na słupach likwidowanej EnN- 441+605 sieci napowietrznej nN linią kablową oświetlenia z zastosowaniem latarń oświetleniowych 07G stalowych. Przebudowa obejmuje zabudowanie 2 latarń oświetleniowych zasilanych kablem ziemnym.

20 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.10 Zestawienie kolizji planowanej autostrady A1 z liniami średniego napięcia

Numer Km Opis planowanych do wykonania robót kolizji autostrady Przebudowa dotyczy linii napowietrznej SN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z autostradą, obejmuje demontaż 7 istniejących słupów wraz z linią napowietrzną. W ramach ESN- korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 2 nowe słupy mocne z głowicami 000+092 01G i rozłącznikami. Słupy ESN01/1 oraz ESN01/2 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi słupami wykonana zostanie linia kablowa kablem ziemnym. Ponadto ze słupa ESN01/1 zostanie wykonana linia kablowa kablem ziemnym do istniejącej stacji transformatorowej. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej SN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z autostradą, obejmuje demontaż 1 istniejącego słupa wraz z linią napowietrzną. W ramach korekty ESN- przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 2 nowe słupy mocne z głowicami 439+702 02G i rozłącznikami. Słupy ESN02/1 oraz ESN02/2 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi słupami wykonana zostanie linia kablowa kablem ziemnym, przeprowadzona pod projektowanym korpusem autostrady w rurze ochronnej HDPE. Przebudowa dotyczy linii napowietrznej SN. Likwidacja linii napowietrznej na odcinku kolidującym z autostradą, obejmuje demontaż 2 istniejących słupów wraz z linią napowietrzną W ramach ESN- korekty przebiegu przebudowywanej linii zostaną wybudowane 2 nowe słupy mocne z głowicami 440+762 03G i rozłącznikami. Słupy ESN03/1 oraz ESN03/2 zaprojektowano jako krańcowe mocne. Pomiędzy tymi słupami wykonana zostanie linia kablowa kablem ziemnym, przeprowadzona pod projektowanym korpusem autostrady w rurze ochronnej HDPE.

Tab. 2.11 Zestawienie kolizji planowanej autostrady A1 z liniami wysokiego napięcia

Numer Km Opis planowanych do wykonania robót kolizji autostrady Trasa przebudowywanej linii 110 kV nie ulegnie zmianie. W stanie projektowanym kąt skrzyżowania linii z autostradą będzie wynosił 49°. Projektuje się demontaż istniejących słupów na stanowiskach nr 33 i 32, a w ich zastępstwie wstawienie trzech nowych słupów mocnych rurowych w nowej lokalizacji. Tym sposobem powstaną dwa nowe przęsła ograniczone nowymi słupami, EWN- 442+243 z których jedno będzie krzyżowało się z autostradą. W nowych przęsłach, zostaną zawieszone 01G nowe przewody robocze oraz nowy przewód odgromowy. W przęsłach przyległych do przebudowywanego 33-32 projektuje się zachowanie istniejących przewodów. Istniejące przewody zawieszone zostaną na projektowanych słupach mocnych. Na projektowanych słupach zawieszona będzie nowa izolacja kompozytowa. Długość przebudowywanych przęseł wynosi ok.368 m.

2.7 DANE RUCHOWE

Na potrzeby dokumentacji projektowej i środowiskowej została opracowana prognoza ruchu. Wykonano ją metodą modelowania komputerowego ruchu. Metoda ta polega na matematycznym rozkładzie ruchu drogowego na numerycznym modelu odwzorowanej sieci rzeczywistych dróg. Model ruchu został udostępniony przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Model został zbudowany w sposób klasyczny (obejmuje całą sieć drogową Polski – drogi krajowe, wojewódzkie, ekspresowe i autostrady), z odcinkami i punktami węzłowymi, którym przypisano parametry ruchowe oraz współrzędne lokalizujące te elementy w terenie. Jako punkt wyjścia przyjęto podstawowy układ dróg krajowych oraz wojewódzkich, uzupełniając go i dostosowując do wymagań niniejszej pracy. Model sieci drogowej został przygotowany w specjalistycznym programie Visum służącym do modelowania i prognozowania ruchu. Komplet wyników związanych z analizami ruchu (opis i załączniki graficzne) znajduje się w wersji elektronicznej w Załączniku Nr 9 do niniejszego raportu. Natężenia ruchu dla wariantu inwestycyjnego oraz bezinwestycyjnego wykorzystane w niniejszym raporcie zamieszczone są w tabelach poniżej:

21 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.12 Dobowe natężenie ruchu pojazdów na drodze DK1 dla odci nków międzywęzłowych dla stanu istniejącego. Wariant bezinwestycyjny

Stan istniejący bezinwestycyjny Natężenie ruchu (poj/dobę) DK1

ciężarowe Odcinek osobowe dostawcze ciężarowe Autobusy SDR z przyczepą

DK78 -DW789 24173 4063 2528 8443 198 39405

DW789 - DW904 24411 4087 2622 9165 228 40513

DW904 - DK46 30018 3939 2585 8919 251 45712

DK91 - Mykanów 20382 3350 1690 8023 174 33619

Mykanów - gr. Województwa 20240 3361 1687 7977 177 33442

Tab. 2.13 Dzienne natężenie ruchu pojazdów na drodze DK1 dla odci nków międzywęzłowych dla stanu istniejącego. Wariant bezinwestycyjny

Stan istniejący bezinwestycyjny Natężenie ruchu w porze dnia (poj/dobę) DK1

ciężarowe Odcinek osobowe dostawcze ciężarowe Autobusy SDR z przyczepą

DK78 -DW789 21593 3387 2177 6778 150 34085

DW789 - DW904 21759 3392 2261 7453 179 35044

DW904 - DK46 27025 3155 2178 6987 196 39541

DK91 - Mykanów 18181 2774 1390 6602 133 29080

Mykanów - gr. Województwa 18050 2788 1389 6564 136 28927

Tab. 2.14 Nocne natężenie ruchu pojazdów na drodze DK1 dla odci nków międzywęzłowych dla stanu istniejącego. Wariant bezinwestycyjny

Stan istniejący bezinwestycyjny Natężenie ruchu w porze nocy (poj/dobę) DK1

ciężarowe Odcinek osobowe dostawcze ciężarowe Autobusy SDR z przyczepą

DK78 -DW789 2580 676 351 1665 48 5320

DW789 - DW904 2652 695 361 1712 49 5469

DW904 - DK46 2993 784 407 1932 55 6171

DK91 - Mykanów 2201 576 300 1421 41 4539

Mykanów - gr. Województwa 2190 573 298 1413 41 4515

22 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.15 Dobowe natężenie ruchu pojazdów na drodze DK1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2015. Wariant bezinwestycyjny

rok 2015 bezinwestycyjny Natężenie ruchu (poj/dobę) DK1

ciężarowe Odcinek osobowe dostawcze ciężarowe Autobusy SDR z przyczepą

DK78 -DW789 29531 4320 2698 9237 198 45984

DW789 - DW904 29900 4345 2798 10027 228 47298

DW904 - DK46 36482 4188 2758 9758 251 53437

DK91 - Mykanów 25010 3562 1803 8778 174 39327

Mykanów - gr. Województwa 24837 3573 1800 8727 177 39114

Tab. 2.16 Dobowe natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2015. Wariant inwestycyjny

rok 2015 inwestycyjny Natężenie ruchu (poj/dobę) A1

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 16696 2572 1797 7504 120 28689

Woźniki - Zawodzie 16567 2572 1950 8902 137 30128

Zawodzie - Blachownia 21022 2551 1940 7714 150 33377

Blachownia - Lgota 14196 2597 2067 9129 144 28133

Lgota - Rząsawa 11054 1577 986 7687 110 21414

Rząsawa - Kościelec 25430 3563 2013 10043 177 41226

Kościelec - gr. województwa 25750 3569 2004 9992 177 41492

Tab. 2.17 Dzienne natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2015. Wariant inwestycyjny

rok 2015 inwestycyjny Natężenie ruchu w porze dnia (poj/dobę) A1

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 14370 1953 1482 5460 88 23353

Woźniki - Zawodzie 14124 1922 1619 6756 103 24524

Zawodzie - Blachownia 18315 1831 1574 5336 113 27169

Blachownia - Lgota 11914 1990 1758 7125 113 22900

Lgota - Rząsawa 9317 1115 751 6162 86 17431

23 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

rok 2015 inwestycyjny Natężenie ruchu w porze dnia (poj/dobę) A1

Rząsawa - Kościelec 22087 2674 1561 7106 130 33558

Kościelec - gr. województwa 22385 2674 1549 7036 130 33774

Tab. 2.18 Nocne natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2015. Wariant inwestycyjny

rok 2015 inwestycyjny Natężenie ruchu w porze nocy (poj/dobę) A1

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 2326 619 315 2044 32 5336

Woźniki - Zawodzie 2443 650 331 2146 34 5604

Zawodzie - Blachownia 2707 720 366 2378 37 6208

Blachownia - Lgota 2282 607 309 2004 31 5233

Lgota - Rząsawa 1737 462 235 1525 24 3983

Rząsawa - Kościelec 3343 889 452 2937 47 7668

Kościelec - gr. województwa 3365 895 455 2956 47 7718

Tab. 2.19 Dobowe natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2030. Wariant inwestycyjny

rok 2030 inwestycyjny Natężenie ruchu (poj/dobę) A1

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 25809 3214 2328 15527 120 46998

Woźniki - Zawodzie 25584 3199 2480 16665 137 48065

Zawodzie - Blachownia 29526 3180 2496 15437 150 50789

Blachownia - Lgota 22438 3057 2686 17458 144 45783

Lgota - Rząsawa 16543 1769 1218 15016 110 34656

Rząsawa - Kościelec 34291 3767 2395 16745 177 57375

Kościelec - gr. województwa 34577 3771 2385 16659 177 57569

24 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 2.20 Dzienne natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2030. Wariant inwestycyjny

rok 2030 inwestycyjny Natężenie ruchu w porze dnia (poj/dobę) A1

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 21997 2200 1812 12179 68 38256

Woźniki - Zawodzie 21686 2162 1953 13241 83 39125

Zawodzie - Blachownia 25407 2084 1939 11819 93 41342

Blachownia - Lgota 18725 2069 2184 14196 93 37267

Lgota - Rząsawa 13733 1021 838 12547 71 28210

Rząsawa - Kościelec 29638 2529 1765 12658 113 46703

Kościelec - gr. województwa 29908 2529 1753 12558 113 46861

Tab. 2.21 Nocne natężenie ruchu pojazdów na autostradzie A1 dla odci nków międzywęzłowych dla roku 2030. Wariant inwestycyjny

rok 2030 inwestycyjny Natężenie ruchu (poj/dobę) A1 ruch nocny

ciężarowe Odcinek (nazwy węzłów) osobowe dostawcze ciężarowe autobusy SDR z przyczepą

Pyrzowice - Woźniki 3812 1014 516 3348 52 8742

Woźniki - Zawodzie 3898 1037 527 3424 54 8940

Zawodzie - Blachownia 4119 1096 557 3618 57 9447

Blachownia - Lgota 3713 988 502 3262 51 8516

Lgota - Rząsawa 2810 748 380 2469 39 6446

Rząsawa - Kościelec 4653 1238 630 4087 64 10672

Kościelec - gr. województwa 4669 1242 632 4101 64 10708

25 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

3. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW PLANISTYCZNYCH

3.1 DOKUMENTY PLANISTYCZNE SZCZEBLA KRAJOWEGO

Realizacja autostrady A1 na odcinku Tuszyn – Pyrzowice została ujęta jako jedno z zadań w Programie Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 – 2015 oraz zostało poddane strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko w ramach Prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji tego Programu. W ww. opracowaniu wskazano szereg oddziaływań, jakie planowany odcinek autostrady może powodować dla środowiska w skali ponadlokalnej, a które szczegółowo muszą być przeanalizowane na etapie raportu o oddziaływaniu na środowisko. W Prognozie… wskazano, że odcinek od Tuszyna do Pyrzowic charakteryzuje się dużą kolizyjnością (w porównaniu do innych inwestycji w kraju) z Głównymi Zbiornikami Wód Podziemnych – aspekt ten szczegółowo przeanalizowano w rozdziale 6 Ocena oddziaływania inwestycji na wody powierzchniowe i podziemne.

Kolejnym istotnym zagadnieniem koniecznym do przeanalizowania w odniesieniu do autostrady A1 Tuszyn – Pyrzowice jest kwestia przecięcia obszarów istotnych dla różnorodności biologicznej roślin naczyniowych – w tym przypadku Wyżynę Śląsko-Krakowską. Pomimo więc stwierdzenia w ocenie strategicznej, że inwestycja ta nie przyczyni się do wyginięcia gatunków żadnych roślin, w niniejszym opracowaniu wnikliwie przeanalizowano kwestię oddziaływania na lokalne i ponadlokalne populacje roślin naczyniowych, a w szczególności – gatunków objętych ochroną. Szczegóły przedstawiono w rozdziale 9.3.2 Oddziaływanie na populacje roślin.

3.2 DOKUMENTY PLANISTYCZNE SZCZEBLA WOJEWÓDZKIEGO

Dla województwa śląskiego obowiązuje Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, opracowany przez Marszałka Województwa Śląskiego w roku 2004 [76]. Realizacja autostrady A1 jest ujęta w przedmiotowym dokumencie jako jeden z kierunków rozwoju województwa, służący celowi „rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury”. Zgodnie bowiem z przywołanym dokumentem „zwiększenie dostępności województwa i zaopatrzenie jego strategicznych lokalizacji w odpowiednią infrastrukturę jest podstawowym warunkiem zapewnienia systemowi przestrzennemu województwa śląskiego europejskiej konkurencyjności. Zaopatrzenie to obejmuje infrastrukturę społeczną – jakość środowiska, oferty kulturalne, zaopatrzenie w odpowiednie usługi i urządzenia - jak i czynniki składające się na infrastrukturę techniczną – zwłaszcza systemy: transportowy i energetyczny. Zapewnienie trwałego i zrównoważonego rozwoju systemu przestrzennego województwa polega na skoordynowaniu sektorowych polityk dotyczących transportu, gospodarki, środowiska i spraw społecznych w taki sposób, by strategiczne lokalizacje mogły rozwijać się poprawiając pozycję konkurencyjną województwa śląskiego. Potrzebny jest rozwój infrastruktury, rozbudowa i unowocześnienie systemu transportowego i komunikacyjnego, oraz poprawa jakości przestrzeni.”.

26 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

4. ANALIZOWANE WARIANTY

4.1 WARIANTY ANALIZOWANE NA ETAPIE DECYZJI ŚRODOWISKOWEJ

Dla przedmiotowego odcinka autostrady wydano następujące decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia:  Decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o środowiskowych uwarunkowaniach (RDOŚ-24-WOOS/66130/47/08/JB) z dnia 2 lutego 2009 roku;  Decyzja Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (DOOŚidk-452/28/203/09/ew-8) z dnia 5 maja 2009 roku zmieniająca decyzję środowiskową;  Decyzja Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (DOOŚidk-074/3518/104/09/ew-73) z dnia 15 stycznia 2010 roku utrzymująca w mocy decyzję środowiskową; Z uwagi na to, że dla przedmiotowego odcinka autostrady obowiązuje prawomocna decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, nie analizuje się w niniejszym raporcie wariantów lokalizacyjnych.

4.2 WARIANTY ANALIZOWANE NA ETAPIE POWTÓRNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

4.2.1 Nawierzchnia dróg serwisowych

Decyzja środowiskowa nie narzucała żadnych rozwiązań odnośnie nawierzchni dróg serwisowych w rejonie przejść dla zwierząt. Początkowo rozpatrywano opcję wykonania nieutwardzonych (z kruszywa) fragmentów dróg serwisowych w na odcinkach 50 – 100 m od krawędzi przejścia. Takie rozwiązanie powodowałoby jednak powstanie szeregu odcinków, na których na przemian fragment drogi byłby z nawierzchnią asfaltową i z kruszywa. Pomijając względy wizualne, takie rozwiązanie powodowałoby problemy z ciągłością poziomu drogi na styku dwóch różnych typów nawierzchni. Zdecydowano się zatem na wykonanie wszystkich dróg serwisowych charakteryzujących się minimalnym natężeniem i służącym do obsługi terenów leśnych lub działek rolniczych jako drogi nieutwardzone o nawierzchni z kruszywa łamanego.

4.2.2 Ekrany akustyczne

Parametry ekranów akustycznych zawarte w projekcie budowlanym różnią się od zapisów decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Analiza ekranów zaproponowanych w raporcie opracowanym na wcześniejszym etapie, przede wszystkim z uwagi na zmianę Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 0826 z późn. zm.) w którym określono nowe, mniej restrykcyjne wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (także w odniesieniu do dróg). Różnice wynikają również z uwagi na aktualizację prognozy ruchu, większą szczegółowość rozwiązań projektowych (w tym szczegółowy model numeryczny terenu) oraz na podstawie aktualnych informacji o zagospodarowaniu terenu spowodowała zmiany w lokalizacji oraz wysokości ekranów akustycznych. Zaprojektowano ekrany, które w sposób skuteczny chronią większość budynków mieszkalnych przed ponadnormatywnym oddziaływaniem hałasu. Porównanie ekranów proponowanych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z ekranami zaprojektowanymi, łącznie z ich parametrami zostało przedstawione w formie tabelarycznej w

27 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

21.1 na stronie 320.

4.2.3 Przejścia dla zwierząt

Zaprojektowano przejścia dla zwierząt w sposób maksymalnie zgodny z zaproponowanymi w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Zrezygnowano z przejścia dla zwierząt małych określonego w decyzji środowiskowej w km 442+100. W tej lokalizacji przewidziano wiadukt nad projektowanym nowym przebiegiem drogi wojewódzkiej Nr 908. Obiekt ten będzie pełnił funkcję przejścia do czasu wybudowania drogi wojewódzkiej – wtedy teren ten zostanie całkowicie zajęty pod infrastrukturę drogową. Na podstawie wyników inwentaryzacji przyrodniczej wprowadzono zmiany lokalizacji lub doprojektowano przejścia dla zwierząt. Szczegółowe informacje znajdują się w rozdziale 9.4.2 Przejścia dla zwierząt na stronie 204. Podczas projektowania wykorzystano najnowsze doświadczenia oraz opracowania literaturowe odnośnie parametrów przejść dla zwierząt. Spowodowało to, że w większości przypadków zwiększyły się parametry przejść w stosunku do wymagań zawartych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

5. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI

5.1 OPIS ELEMENTÓW ŚRODOWISKA WYSTĘPUJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI

5.1.1 Położenie geograficzne i morfologia terenu

Projektowany odcinek autostrady jest położony w obrębie podprowincji: Obniżenie Górnej Warty, Niziny Środkowopolskie (Kondracki J., 2002).

28 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 5-1 Położenie analizowanego odcinka autostrady A1 na tle krain fizyczno-geograficznych

5.1.2 Budowa geologiczna

Projektowany odcinek autostrady leży w obszarze mezozoicznej monokliny krakowsko-częstochowskiej [71]. Początek odcinka – km 442+000 W okolicach Gnaszyna i miejscowości Ostrowy wychodnie skał jurajskich występują stosunkowo często i zajmują znacznie większy obszar. W rejonie Gnaszyna na powierzchni pojawiają się iły i mułowce piaszczyste z wkładkami piaskowców oraz z syderytami (baton, jura środkowa). Ich miąższość wynosi około 80 m w okolicach Gnaszyna, a około 100 m w rejonie Wrzosowej (okolice 45 km projektowanego odcinka autostrady). W rejonie miejscowości Ostrowy na powierzchni występują wychodnie iłów i mułowców piaszczystych z wkładkami piaskowców oraz z syderytami (bajos - jura środkowa),a także piaski i piaskowce żelaziste (aalen i bajos - jura środkowa). Iły i mułowce piaszczyste, łącznie z ilastymi osadami batonu nazywane są w regionie częstochowskim iłami rudonośnymi. Ku górze skały te przechodzą w iłołupki z twardym iłami. W spągowej części warstwy znajdują się kilkunastocentymetrowej miąższości warstwy ilastego syderytu, tworzące spągowy pokład rudonośny. Powyżej niego, wśród iłów spotyka się soczewki sferosyderytów i piaskowców syderytycznych. Miąższość tych warstw wynosi około 70 m. Piaski i piaskowce żelaziste tworzą tzw. warstwy kościeliskie, w profilu pionowym będące pod przykryciem utworów batonu i kujawu (iłowcowe pokłady rudonośne). W wychodniach warstwy kościeliskie reprezentowane są przez rdzawobrunatne i żółtoszare piaskowce o spoiwie getytowym, przewarstwione piaskowcem kruchym i luźnymi piaskami. Często występują przewarstwienia żwiru kwarcowego i wkładki

29 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 piaskowców zlepieńcowatych. W obrębie warstw kościeliskich lokalnie występują konkrecje syderytów ilastych, warstewki iłów, glinka kaolinowa. Miąższość skał budujących warstwy kościeliskie sięga kilkunastu metrów. Powierzchniowym wystąpieniom skał jurajskich towarzyszą gliny zwałowe (miejscami na iłach i mułowcach piaszczystych z wkładkami piaskowców i syderytami) oraz piaski stożków napływowych. Pierwsze należą do osadów stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego. Zbudowane są one z odwapnionych glin piaszczystych, z licznymi okruchami materiału lokalnego. Miąższość tych osadów wynosi od 0,5 do 10 m. Omawiane osady zajmują znaczną cześć terenu, poza ostańcami, powierzchniami denudacyjnymi i dolinami rzecznymi. Piaski stożków napływowych (zlodowacenie północnopolskie) występują w okolicach miejscowości Konopiska. Są to piaski różnoziarniste z domieszką pyłów i żwirów oraz okruchów żelazistych z warstw kościeliskich. Miąższość tych utworów wynosi do 4 m. W dolinie rzeki Konopka pojawiają się piaski rzeczne tarasów zalewowych i nadzalewowych oraz namuły den dolinnych. W piaskach tarasów nadzalewowych przeważają frakcje piasków drobnych i średnich, a ich miąższość waha się od 6 do 8 m. Holoceńskie piaski tarasów zalewowych są najczęściej średnie i drobne, warstwowane krzyżowo, w częściach stropowych wzbogacone w humus. Równowiekowe namuły den dolinnych wypełniają dna cieków i obniżeń. Ich miąższość nie przekracza 3 m.

km 442+000 – koniec odcinka W budowie geologicznej na powierzchni zaczynają dominować skały jurajskie – wspomniane już wcześniej piaskowce żelaziste warstw kościeliskich oraz dolnojurajskie piaskowce, piaski z wkładkami mułków i mułowce z przeławiceniami piaskowców (warstwy łysieckie). Miąższość tych skał wynosi od 25 do 43 m. Wykształcone są w postaci jasnoszarych i ciemnoszarych mułowców z kilkumetrowymi wkładkami piaskowcowymi, przechodzącymi w górnej części profilu w piaskowce drobnoziarniste z wkładkami mułków. Ze skałami jurajskimi występują w znacznej ilości gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego.

W trakcie badań nie zaobserwowano czynnych procesów geodynamicznych na trasie projektowanej autostrady A1. Z zebranych materiałów wynika, że na trasie rozpatrywanego odcinka autostrady brak jest obszarów zagrożonych procesami osuwiskowymi, krasowymi, sufozyjnymi lub innymi zjawiskami geodynamicznymi. Natomiast na podstawie przeanalizowanych materiałów archiwalnych oraz wizji terenowej na odcinku od początku odcinka do km 442+200 stwierdzono zapadliska pogórnicze. Są to obszary po eksploatacji górniczej doggerskich rud żelaza. Niektóre zapadliska są wypełnione wodą. Eksploatacja górnicza na tych terenach rozpoczęła się w XIX wieku i trwała do lat 80-tych XX wieku.

W okolicach Częstochowy występują wychodnie pokładów syderytu ilastego i warstw sferosyderytów. W latach 1870-1915 eksploatację rud żelaza prowadzono w rejonie Panek, Przystajni, Kamienicy Polskiej i Dźbowa. W okresie międzywojennym na obszarze częstochowskim liczba kopalń o głębokości dochodzącej do 70 m wynosiła od kilku w 1918 roku do około 20 w 1939 r. W czasie II wojny światowej eksploatacja nie została przerwana. Po zakończeniu wojny kopalnie uległy zatopieniu. Ponowny rozwój górnictwa rud żelaza rozpoczął się na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku.

W latach 1948 – 1964 udokumentowano 27 złóż w kategoriach od A do C2 i wybudowano łącznie 21 podziemnych kopalń. W 1970 roku zdecydowano o likwidacji całości górnictwa rud żelaza w Polsce, pomimo że zasoby tych rud nie zostały wyeksploatowane. Jako pierwszą w 1970 roku zlikwidowano kopalnię Rudniki k. Zawiercia. W 1982 roku zamknięto kopalnię Wręczyca, a jako ostatnią kopalnię Szczekaczka w 1984 r. Eksploatacja rud żelaza została zakończona. Wyrobiska kopalń na skutek zaprzestania pompowania z nich wody wypełniły się samoczynnie wodą. Głównym zbiornikiem wód podziemnych, z którego dopływały wody do kopalń były zasobne w wodę piaskowce warstw kościeliskich jury środkowej.

30 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Kopalnie i tereny górnicze po eksploatacji zostały „porzucone”. Nie dokonano po zakończeniu eksploatacji żadnych zabiegów rekultywacyjnych. W latach 20-tych ubiegłego wieku zalano wyrobiska i szyby wodą. Była to jedyna metoda likwidacji zrobów. Z materiałów opublikowanych (Razowska, 2000) wynika, że do 2000 r. nie wystąpiła stabilizacja warunków hydrogeologicznych. Szkody górnicze przejawiają się w terenie jako zapadliska – niecki osiadań. Głębokość niecek nie jest duża. Niektóre niecki widoczne są jako podmokłości, niektóre są zbiornikami wód stojących. Następuje w nich sedymentacja osadów organicznych. Na obszarach szkód znajdują się rozproszone hałdy o różnym kształcie, objętości i wysokości. Objętości hałd dochodzą zwykle do kilkudziesięciu tysięcy m3, maksymalne do miliona m3. Zwykle hałdy są mniejsze – kilkanaście tysięcy m3. Lokalnie materiał z hałd używany jest do wypełniania zagłębień. Materiał ilasty ma konsystencję plastyczną/miękkoplastyczną i nie nadaje się na nasypy ani inne wykorzystanie przy budowie autostrady. Z materiałów archiwalnych wynika, że trasa [71] przecina obszar szkód górniczych na odcinkach:  ok. km 437+920,90 (miejsce posadowienia obiektu WD-377) – na głębokości 12-14 m stwierdzono tu występowanie prawdopodobnych chodników poeksploatacyjnych;  ok. km 439+138,48 (miejsce posadowienia obiektu WD-378) – na głębokości 15-17 m stwierdzono występowanie prawdopodobnych chodników poeksploatacyjnych;  ok. km 441+613,03 (miejsce posadowienia obiektu WA-379) – do głębokości 15 m nie stwierdzono jednak występowania chodników poeksploatacyjnych;  ok. km 441+833,78 (miejsce posadowienia obiektu WA-380) – do głębokości 15 m nie stwierdzono jednak występowania chodników poeksploatacyjnych;  ok. km 441+967,01 (miejsce posadowienia obiektu WA-381) – na głębokości 14-16 m stwierdzono tu występowanie prawdopodobnych chodników poeksploatacyjnych. Z analizy lokalizacji zakładów górniczych i obszarów eksploatacji złóż syderytowych wynika, że na odcinku km 437+600 ÷ 442+200 projektowana trasa przebiega nad polami eksploatacyjnymi rud żelaza [71]. Na tym terenie eksploatacja była płytka – 10÷20 m – i odbywała się głównie przed II wojną światową. Odnotowane szkody budowlane to kilka do kilkunastu budynków ze spękaniami i innymi uszkodzeniami związanymi z nieckami osiadań. Kilka domów osiadło znacząco i było to osiadanie równomierne. Według wywiadów nie obserwowano w większej skali szkód typu nagłych zapadlisk, wędrujących pustek itp. Jedynym punktem nagłego zapadliska było – wg mieszkańców – zapadlisko w Łojkach oddalone o około 500 m od osi projektowanej autostrady A1.

W trakcie badań na obiektach WD-377, WD-378 i WA-381 stwierdzono na głębokości 12 – 16 m p.p.t. pustki lub kawałki drewna. Podziemna eksploatacja górnicza złóż rud żelaza spowodowała naruszenie stanu równowagi górotworu. Pod wpływem zawału poeksploatacyjnego wyrobisk wystąpiły widoczne na powierzchni terenu niecki obniżeniowe czasami wypełnione wodą. Część obniżenia górotworu występuje krótko po zakończeniu eksploatacji złoża, a część ujawnia się po pewnym okresie czasu. Deformacje ciągłe górotworu i powierzchni występują, gdy nie dochodzi do wyraźnego naruszenia spoistości skał lub gruntu w postaci szczelin, spękań lub progów. Są to łagodne obniżenia powierzchni. Przy płytkiej eksploatacji często występują deformacje nieciągłe w postaci spękań, szczelin bądź zapadlisk w formie regularnych lub nieregularnych lejów. Deformacje nieciągłe mają bardzo szybki przebieg i czasami występują w nagły sposób.

Na podstawie przeprowadzonych badań geologiczno-inżynierskich [71] stwierdzono, że na analizowanym odcinku autostrady występują na przeważającej części warunki złe (od początku analizowanego odcinka do km 442+258), a jedynie na końcowym odcinku (od km 442+258) warunki dobre.

31 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Mapy obrazujące warunki geologiczno – inżynierskie na trasie planowanej autostrady A1 znajdują się w Załączniku Nr 8.

5.1.3 Gleby

Projektowany odcinek autostrady przebiega w dużej mierze przez tereny, na których zaprzestano użytkowania rolniczego, przy czym również w przeszłości nie były to grunty orne, ale użytkowane jako łąki i pastwiska. Taki sposób użytkowania był ściśle związany w występującymi tu glebami – w przewadze mocno zawodnionymi czarnymi ziemiami oraz niewielkim udziałem również zawodnionych gleb brunatnych właściwych. Aż 54,1% gleb w pasie autostradowym (i jego bezpośrednim sąsiedztwie) zalicza się do kompleksów użytków zielonych średnich (38,4%) oraz słabych (15,7%). Gleby użytkowane rolniczo to gleby kompleksów zbożowo-pastewnych (21,5%) oraz w niewielkiej jedynie części do kompleksu żytniego bardzo słabego (8,1%). Na poniższych mapach przedstawiono przebieg autostrady na tle typów, rodzajów oraz kompleksów przydatności rolniczej gleb, a w tab. 5.1 zestawiono powierzchnie kompleksów przydatności rolniczej, zajęte na potrzeby budowy autostrady A1.

32 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

33 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

34 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

35 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 5.1 Zestawienie udziału poszczególnych kompleksów przydatności rolniczej gleb zajmowanych pod autostradę A1

Powierzchnia Kompleks gleb ornych ha % powierzchni zajmowanych gleb 6 kompleks żytni słaby 1,25 1,8 7 kompleks żytni bardzo słaby 5,50 8,1 8 kompleks zbożowo-pastewny mocny 5,92 8,7 9 kompleks zbożowo-pastewny słaby 9,12 13,4 2z użytki zielone średnie 26,14 38,4 3z użytki zielone słabe i bardzo słabe 10,66 15,7 N nieużytki rolnicze 9,44 13,9 Tz tereny zabudowane 1,87

W wody 0,01

Suma 69,92 100

5.2 ODDZIAŁYWANIE NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI

5.2.1 Faza realizacji

Ogólna powierzchnia zajmowana trwale pod autostradę to 68,87 ha, a dodatkowo na czas budowy zajęte zostanie dodatkowo 6,34 ha. Zajęcie trwałe wiąże się głównie z wykluczeniem z produkcji rolnej – tereny przeznaczone pod inwestycję stanowią w przeważającej mierze grunty rolne (łąki i pastwiska).

Gleba (humus) z terenów trwale zajmowanych pod autostradę powinna zostać wykorzystana do umacniania skarp i urządzania terenów zieleni przydrożnej. Może również posłużyć do rekultywacji terenów zajmowanych czasowo (na okres budowy). Przywrócenie warstwy gleby na tych terenach powinno zapewnić w krótkim okresie powrót roślinności naturalnej – charakterystycznej dla terenów przydrożnych.

W czasie prowadzenia prac ziemnych powstanie problem zagospodarowania mas ziemnych pochodzących z wykopów. Bilans mas ziemnych jest dodatni. W wyniku wykopów powstanie 1 268 933 m3 gruntu, natomiast na potrzeby wykonania nasypów będzie potrzebne 41 965 m3 ziemi. Nadmiar mas ziemnych, które nie zostaną wykorzystane w ramach budowy, będzie traktowany jako odpad w rozumieniu ustawy o odpadach [5] (sposób postępowania z odpadami opisano w rozdziale 8.5.3.

W trakcie prac budowlanych bez utrzymania odpowiedniego reżimu technologicznego może dojść do skażenia gruntu (a pośrednio lub bezpośrednio do zanieczyszczenia wód). Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia można jednak uznać za niewielkie przy właściwym zabezpieczeniu miejsca robót i odpowiedniej organizacji prac. Niedopuszczalne jest wprowadzanie ciężkiego sprzętu na teren nie objęty inwestycją, aby uniknąć zniszczenia struktury gleby.

5.2.2 Faza eksploatacji

Potencjalnym zagrożeniem w trakcie użytkowania drogi jest zanieczyszczenie gleb (gruntu) przez substancje przenoszone z drogi z powietrzem oraz wodami spływającymi z nawierzchni. Gleby zanieczyszczane są

36 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 składnikami spalin samochodowych (m.in. tlenkami azotu i siarki, metalami ciężkimi), a także pyłami powstającymi w związku z ruchem pojazdów (tzw. emisja wtórna), zużyciem nawierzchni, ścieraniem opon i innych części pojazdów. Istotnym źródłem zanieczyszczeń są również środki chemiczne stosowane do zimowego utrzymania dróg, w skład których wchodzi piasek zmieszany z chlorkiem sodu (NaCl), chlorkiem wapnia (CaCl2) lub chlorkiem magnezu (MgCl2). Niewłaściwe stosowanie soli (w dużych ilościach) powoduje uwalnianie jonów chlorkowych do wód roztopowych i zasolenie gleb. Skutkiem takiego naruszenia równowagi jonowej jest ograniczenie funkcji produkcyjnej i siedliskowej gleby, czego przejawem jest obumieranie roślinności oraz zjawisko suszy fizjologicznej. Wysokość, jak i do pewnego stopnia rozkład przestrzenny, zanieczyszczeń gruntu jest funkcją natężenia ruchu, czyli ilości przejeżdżających drogą pojazdów.– im więcej pojazdów, tym więcej powstających zanieczyszczeń. Rozkład przestrzenny zanieczyszczeń zależy dodatkowo od licznych uwarunkowań, tj.:  sytuacji anemologicznej,  wilgotności powietrza, ilości i rodzaju opadów,  stanu technicznego pojazdów, oraz wielu innych.

Poza wymienionymi powyżej czynnikami o stopniu oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na gleby decyduje również odporność samych gleb, którą warunkuje w głównej mierze ich odczyn oraz pojemność kompleksu sorpcyjnego (tym większa im więcej substancji organicznej i cząstek ilastych). Najbardziej narażone na degradację są gleby kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe, których zdolności sorpcyjne są niewielkie, przez co nie są w stanie skutecznie unieruchamiać zanieczyszczeń. Niedużą odpornością charakteryzują się również gleby wykazujące okresowe niedobory wody lub nadmierne uwilgotnienie. Lepsze właściwości ze względu na skład granulometryczny mają gleby brunatne, niemniej jednak ze względu na odczyn słabo kwaśny należy zaliczyć je również do gleb o niskiej odporności na zanieczyszczenie. Na poniższym rysunku przedstawiono wykres odporności poszczególnych kompleksów przydatności rolniczej na zanieczyszczenia.

Rys. 5-2 Odporność gleb na zanieczyszczenia ze względu na kompleksy przydatności rolniczej

Gleby w sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady A1 są zaliczone w przeważającej mierze do kompleksów słabych i mało odpornych na zanieczyszczenia komunikacyjne.

37 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że miarą odporności gleb jest ich zdolność unieczynniania substancji toksycznych w taki sposób, aby nie były one dostępne dla roślin na tych glebach uprawianych (gleby orne) bądź pozyskiwanych (łąki i pastwiska). W związku zatem z faktem zaniechania użytkowania gleb w sąsiedztwie planowanej autostrady, nie stwierdza się możliwości wystąpienia negatywnego oddziaływania na ten element środowiska. W zakresie realizowanych w całej Polsce analiz porealizacyjnych wykonuje się również pomiary zanieczyszczenie gruntu przy drogach o dużym obciążeniu ruchem. Przykładowo, w ramach analizy porealizacyjnej opracowanej przez EKKOM Sp. z o.o. dla przedsięwzięcia. „Budowa obwodnicy Jędrzejowa w ciągu drogi krajowej Nr 7 – odcinek od km 554+941.71 do km 560+736.19 na terenie miasta Jędrzejowa oraz sołectw: Łączyn, Podchojny i Piaski” [61] zostały wykonane szczegółowe pomiary stężeń węglowodorów ropopochodnych (benzyny - C6-C12 i oleje mineralne - C12-C35), węglowodorów aromatycznych/rozpuszczalników organicznych (BTX) oraz metali ciężkich: kadmu i ołowiu w wierzchniej warstwie gleby (do 20 cm) w rejonie oddanej do użytku obwodnicy. Opierając się na ich wynikach nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnych dla badanych substancji dla terenów rolniczych (kategoria grupy B wg rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi [20]). W ramach innej analizy porealizacyjnej [62], która obejmowała rozbudowę jednej z najbardziej obciążonych ulic w Warszawie – ul. Wał Miedzeszyński (droga wojewódzka Nr 801) na odcinku: od ul. Wersalskiej do ul. Strzygłowskiej zostały wykonane szczegółowe pomiary stężeń węglowodorów i metali ciężkich w wierzchniej warstwie gleby z terenów sąsiadujących po obu stronach drogi, dla której natężenie ruchu wynosiło 33-62 000. pojazdów na dobę (w zależności od odcinka). Na ich podstawie nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnych dla badanych substancji na analizowanym terenie (kategoria grupy A i B wg rozporządzenia w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi [20]). Opierając się na powyższych danych można stwierdzić, że planowana autostrada o obciążeniu ruchem w latach 2015-2030 na poziomie 40 000- 60 000 pojazdów na dobę nie wpłynie znacząco na stężenie substancji zanieczyszczających w glebie. Zmiany technologiczne pojazdów, skład stosowanych paliw, w tym wzrost udziału paliw gazowych i zanik stosowania benzyn ołowiowych, ogranicza wzrost zanieczyszczeń, wynikający ze wzrostu natężenia ruchu.

Biorąc dodatkowo pod uwagę wyniki prognoz emisji zanieczyszczeń powietrza (opisane w rozdziale 7.3.1 Oddziaływanie na stan sanitarny powietrza) nie stwierdza się możliwości wystąpienia znaczących oddziaływań na stan i jakość gleb – tj. ewentualna kumulacja zanieczyszczeń emitowanych z autostrady w kompleksie sorpcyjnym gleb sąsiadujących nawet w perspektywie wielu lat jej użytkowania nie będzie na tyle istotna, aby miała negatywny wpływ na uprawy.

5.3 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

Wzdłuż autostrady zaprojektowano nasadzenia, których jednym z celów jest ograniczanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń; szczegółowe informacje na ten temat znajdują się w rozdziale 2.6.3 Zieleń przydrożna. Dodatkowo projektowane ze względu na ochronę przed hałasem ekrany akustyczne również będą pełnić pozytywną rolę w ochronie gleb, gdyż poprzez podwyższanie pułapu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń emitowanych do powietrza będą powodować ich większe rozcieńczenie i w efekcie mniejszą depozycję w glebach przylegających do pasa autostrady.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach [16] jednorazowo na jezdnię w celu 2 zwalczenia śliskości drogowej można użyć 30 g NaCl (lub MgCl2, CaCl2) na każdy m drogi lub chodnika. W przypadku ciężkiej zimy łączna ilość wysypanej soli w okresie utrzymaniowym wynosi około 2 kg na m2 drogi. Obecnie nie istnieją żadne metody usuwania soli, które dostają się do wód roztopowych wskutek stosowania

38 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

środków do zwalczania śliskości zimowej. W celu zmniejszenia stężenia chlorków w ściekach drogowych zaleca się w sposób racjonalny stosować środki odladzające, preferować chlorek magnezu i wapnia z uwagi na ich mniejszą szkodliwość.

5.4 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

W przypadku braku inwestycji nie nastąpi zajęcie terenu. Brak autostrady powodować będzie brak generowania oddziaływań opisanych powyżej.

6. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE

6.1 OPIS ELEMENTÓW ŚRODOWISKA WYSTĘPUJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI

6.1.1 Warunki hydrogeologiczne

Niniejszy rozdział opracowano na podstawie dokumentacji hydrogeologicznej [71].

Początek odcinka – km 442+000 W rejonie miejscowości Gnaszyn użytkowy poziom wodonośny wykształcony jest w utworach czwartorzędowych, występujących w dolinie kopalnej. Miąższość wodonośnych utworów piaszczystych wynosi średnio około 20 m. Zwierciadło wody stabilizuje się na głębokości kilku metrów poniżej powierzchni terenu. Na południe od Gnaszyna w rejonie miejscowości Liszka Dolna główne znaczenie użytkowe ma szczelinowo- krasowy poziom górnojurajski wykształcony w utworach węglanowych keloweju i oksfordu. Zwierciadło wód podziemnych jest tutaj najczęściej swobodne. Poziom górnojurajski w wielu miejscach łączy się bezpośrednio z nadległym poziomem czwartorzędowym.

km 442+000 – km koniec odcinka Na tym odcinku główne znaczenie użytkowe ma poziom środkowojurajski, wykształcony w warstwach kościeliskich (aalen, bajos). Jest to poziom porowo-szczelinowy o zwierciadle napiętym. Do lat osiemdziesiątych poziom środkowojurajski był drenowany w wyniku odwadniania kopalń doggerskich rud żelaza. Odwodnienia kopalniane doprowadziły do powstania rozległego leja depresji. Po zaprzestaniu eksploatacji i zatopieniu kopalń, lej zaczął się wypełniać i obecnie zwierciadło wód podziemnych stabilizuje się powyżej powierzchni terenu. Poziom ten jest eksploatowany na terenie Częstochowy oraz w miejscowościach Poraj i Konopiska.

39 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-1 Położenie analizowanego odcinka autostrady A1 na tle Głównych Zbiorników Wód Podziemnych

6.1.2 Jednolite Części Wód Podziemnych (JCWPd)

Od kilku lat w Polsce prowadzone są prace związane z implementacją Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz wynikające z ustawodawstwa europejskiego i unijnej polityki. Osiągnięcie celów Dyrektywy w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpośrednio od nich zależnych i celów w zakresie zaopatrzenia ludności w dobrą wodę, mają zapewnić działania w jednostkowych obszarach, tzw. jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd) – groundwater bodies, dla których hydrogeolodzy zaproponowali nazwę hydrogeosomy. Są to jednocześnie jednostkowe obszary gospodarowania wodami podziemnymi. Zgodnie z definicją podaną w Ramowej Dyrektywie Wodnej, jednolite części wód podziemnych - (groundwater bodies) obejmują te wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności, umożliwiających pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Były to pojęcia całkowicie

40 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 nowe w hydrogeologii. Znaczący przepływ wód podziemnych wg RDW jest to taki przepływ, którego nie osiągnięcie na granicy JCWPd z wodami powierzchniowym lub z ekosystemem lądowym powodowałoby znaczące pogorszenie ekologicznej lub chemicznej jakości wód powierzchniowych lub znaczną szkodę dla bezpośrednio zależnego od wód podziemnych ekosystemu lądowego. Pobór wód podziemnych znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę do spożycia jest to pobór wynoszący średnio ponad 10 m3/d albo pobór zaopatrujący co najmniej 50 osób. Wydzielenie jednolitych części wód podziemnych i przeprowadzenie wstępnej oceny ich stanu zostało dokonane w 2004 r. przez Państwowy Instytut Geologiczny w konsultacji z RZGW, GIOŚ i Biurem Gospodarki Wodnej. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną państwa członkowskie UE zobowiązane były do zidentyfikowania JCWPd i do wstępnej oceny ich stanu w ramach charakterystyki obszaru dorzecza, dokonywanej dla potrzeb opracowania pierwszego planu gospodarowania wodami w dorzeczach [103].

Planowany odcinek autostrady A1 przechodzi nad obszarem Jednolitym Części Wód Podziemnych (JCWPd) Nr 99 [102]:

Powierzchnia: 2664,6 km2 Region: Subregion Warty Wyżynny Województwo: łódzkie Powiaty: pajęczański, radomszczański Województwo: śląskie Powiaty: kłobucki, lubliniecki, częstochowski, miasta Częstochowa, myszkowski, zawierciański Arkusze MhP w skali 1:50 000 :, 735, 771,772, 773, 774, 808, 809, 810, 811, 844, 845, 846, 847, 877, 878,879,880, 912,913 Arkusze MhP w skali 1:200 000: Kluczbork, Gliwice, Częstochowa, Kraków Region hydrogeologiczny wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XI, X2A, X 3 Region hydrogeologiczny wg Hydrogeologia regionalna Polski 2007 r.: SWW

41 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-2 Położenie analizowanego odcinka autostrady A1 na tle JCWPd 99 [102]

Opis symbolu jednostki: w czwartorzędzie występuje jeden/dwa poziomy wodonośne. Na obszarze wychodni jury górnej poziom czwartorzędu występuje w dolinach, dolinach kopalnych rzek. W części wschodniej jednostki występują poziomy wodonośne w osadach kredy górnej, kredy dolnej (w części NE). W osadach jury występują poziomy wodonośne: w piaskach i piaskowcach jury środkowej i dolnej oraz w węglanowych utworach (wapieniach) jury górnej. Jeden poziom wodonośny występuje w węglanowych utworach triasu środkowego. Cecha szczególna JCWPd – obszar jednostki stanowi część monokliny o upadzie warstw ku NE. Monoklinalne zaleganie warstw powoduje zmieniającą się głębokość położenia poszczególnych poziomów wodonośnych i zmienność ich parametrów. Występowanie na powierzchni terenu odkrytych, szczelinowo-krasowych poziomów wodonośnych wpływa na zagrożenie jakości wód (wysoki stopień zagrożenia) [102].

42 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-3 Schemat przepływu wód podziemnych w JCWPd 99 [102]

Zgodnie z informacjami zawartymi na stronie Monitoringu Jakości Wód Podziemnych prowadzonego przez GIOŚ ocena JCWPd 99 wygląda następująco [104]:

Tab. 6-1 Stan wód podziemnych JCWPd 99 Chemiczny dobry 2011 r. Ilościowy dobry 2010 r.

Zgodnie z Raportem z wykonania zadania nr 6 „Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych zagrożonych nieosiągnięciem stanu dobrego” wykonanym w ramach „Monitoringu stanu chemicznego oraz ocena stanu jednolitych części wód podziemnych w dorzeczach w latach 2009–2011” [106]1 w obszarze jednostki zidentyfikowano presję rolniczą, lecz nie wyznaczono żadnych obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu pochodzenia rolniczego. Istotnym problemem może być niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych. Głównym zagrożeniem dla tej jednostki JCWPd jest zanieczyszczenie azotanami związanymi właśnie z rolnictwem. Po uśrednieniu wartości stężeń ze wszystkich punktów, stężenie żadnego ze wskaźników nie przekracza wartości progowej dobrego stanu. Zidentyfikowane wysokie wartości stężeń NO3 i N mają charakter lokalny. W związku z powyższym stany chemiczny JCWPd, zgodnie z obowiązującym prawem krajowym, został uznany za dobry .

1 Obecnie trwają zmiany w numeracji JCWPd. Stąd też w przedmiotowym opracowaniu jednostka Subregion Warty Wyżynny ma numer 94 a w najnowszym podziałem GIOŚ numer 99.

43 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

6.1.3 Wody powierzchniowe

Większa część analizowanego odcinka przebiega przez dolinę Konopki. Są to tereny płaskie ze śladami i pozostałościami po działalności wydobywczej rud żelaza. Kopalnie działały tam do połowy lat 70-tych zeszłego wieku. Działalność ta doprowadziła do bardzo wielu zmian w środowisku, w tym zmian stosunków wodnych. Widać to szczególnie w początkowym przebiegu autostrady. Pozostawione wykopy po wydobyciu płytko zalegających syderytów wypełniły się wodą i stworzyły się nowe formy przyrody ożywionej i nieożywionej, w tym cenny obszar łąk trzęślicowych w Walaszczykach. Autostrada przebiega w odległości ok. 60-70 m od wspomnianego terenu. Są to tereny, na których praktycznie zaprzestano (przynajmniej w bezpośrednim sąsiedztwie autostrady) intensywnej działalności rolniczej. Jest tu bardzo duży obszar nieużytków i ugorów. Sporadycznie pojawiają się użytki zielone, które są koszone. Głównym i jedynym naturalnym ciekiem jest Konopka – prawobrzeżny dopływ Stradomki. Łączna długość cieku wynosi ok. 18,3 km. Swoje źródła ma w okolicach Dębowej Góry na Garbie Herbskim. Płynie koło Konopisk, a następnie wkracza na teren miasta Częstochowy. Właśnie na skrzyżowaniu granic tych dwóch jednostek administracyjnych krzyżuje się z A1. Powierzchnia zlewni w przekroju autostrady wynosi 43,8 km2. Na analizowanym odcinku autostrady wyróżnić można jeszcze 2 większe rowy melioracyjne – odbiorniki wód z terenów zdrenowanych. Są to rowy R-AK o powierzchni zlewni 8,44 km2 oraz R-AK2 – F=5,67 km2. Spadki rowów, jak i Konopki są nieduże, przez co prędkości przepływu też nie są duże. Skutkiem tego są płytkie i dość szerokie koryta rowów i cieków, miejscami znacznie zamulone i zarośnięte. Na terenie gminy Konopiska były w przeszłości wykonywane drenowania rolnicze. Jednak obecny stan odbiorników wód z drenowania oraz stan gruntów świadczy o tym, iż wskutek wieloletnich zaniedbań mogło dno ulec zamuleniu i degradacji.

Zgodnie z [38] rzeki płynące przez Częstochowę są silnie przekształcone. Cechuje je brak mobilności koryta spowodowany regulacją i brak łączności z terasą zalewową, która w większość przypadków oddzielona jest od cieku wałem przeciwpowodziowym. W związku z tą cechą brak jest wymiany biogenów między rzeką a potencjalnym obszarem zalewowym. Funkcja retencji wód powodziowych jest słaba. Strefy międzywala są za wąskie według współczesnych standardów, które wymagają aby były one 4-5 razy szersze niż sama rzeka. Pokrywa śniegowa topi się stosunkowo szybko, gdyż na terasach zalewowych brak jest naturalnej roślinności jaką są lasy łęgowe i torfowiska niskie. Terasy zalewowe i nadzalewowe są lokalnie zabudowane. Na znacznych odcinkach rzek brak jest tzw. linii nurtu, czyli linii największej głębokości w rzece, jak również plos i form akumulacyjnych, takich łachy piaszczyste i żwirowe. W konsekwencji odlesień i regulacji na wielu odcinkach rzek doszło do zaburzenia równowagi między materiałem znoszonym przez nurt rzeki a osadzanym. W wyniku tego następuje wcinanie się koryta, jak w przypadku znacznej długości odcinka Szalejki lub jego wypłycanie, jak to się dzieje na niektórych fragmentach Stradomki. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przyspieszeniem spływu wody przy równoczesnym braku uzbrojenia dna strumienia przez korzenie drzew. W drugim – brak zacienienia rzeki przez drzewa połączony ze zmianą jej profilu przez prace melioracyjne spowodował w wielu miejscach opanowanie niemal całego dna przez roślinność wynurzoną i zatrzymywanie przez nią zawiesiny transportowanej przez wodę. Podczas kolejnych regulacji usuwa się namuły pozostawiając szerokie koryto jednolitej, niewielkiej głębokości, stwarzając tym samym idealne warunki do następnej ekspansji roślin. Nieco lepiej przedstawia się ochrona wód przed zanieczyszczeniami. Po części niezły stan czystości wód jest spowodowany zaprzestaniem rolnictwa, a więc i nawożenia w dolinach rzecznych związkami azotu i fosforu; przede wszystkim zaś działalnością oczyszczalni z mniejszymi niż w ostatnich dekadach XX wieku zrzutami ścieków przemysłowych. Niemniej żadna spośród rzek nie jest wolna od azotanów. Należy wątpić czy związki te pochodzą z naturalnych procesów biologicznych.

44 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Wszystkie powyższe czynniki mają decydujący wpływ na faunę rzek, opisaną szczegółowo w rozdziale 9.2.5 Fauna. W poniższej tabeli przedstawiono główne parametry wody w poszczególnych ciekach.

Tab. 6.2 Zestawienie parametrów wód [38]

Ciek wodny pH Twardość węglanowa Twardość ogólna (w Azotany (mg (strona (w stopniach stopniach niemieckich) lewa)) niemieckich) Konopka 7 3 6 2,5

Konopka jest również monitorowana w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. Zgodnie z wynikami opublikowanymi przez WIOŚ [32], stan wód tego cieku zalicza się do II klasy czystości pod względem badanych wskaźników fizykochemicznych, natomiast wstępna klasyfikacja potencjału ekologicznego wskazuje na dobry potencjał ekologiczny tego cieku. Konopka nie spełnia jednak wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych.

6.1.4 Jednolite Części Wód Powierzchniowych (JCWP)

Pod względem hydrograficznym rozpatrywany teren znajduje się w granicach dorzecza Odry, w zlewni rzeki Konopki, stanowiącej dopływ Warty. Wg podziału kraju na jednolite części wód powierzchniowych JCWP obszar ten znajduje się w całości w Regionie Wodnym Warty, w granicach jednostki, obejmującej zlewnie Konopki PLRW600016181289 wchodzi w skład scalonej część wód powierzchniowych W0103.

W ramach wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, której najważniejszym przesłaniem jest ochrona zasobów wodnych, wprowadzono na obszarze kraju planowanie gospodarowaniem wodami na obszarze dorzeczy. Dla dorzecza Odry został opracowany „Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” (M.P. 2011 nr 40 poz. 451) [25]. W planie tym określono cele środowiskowe, które stanowią wartości graniczne, odpowiadające dobremu stanowi wód. JCWP nr PLRW600016181289 została zaliczona do jednolitych części wód o umiarkowanym stanie ekologicznym, niezagrożonym zagrożonych nieosiągnięciem do 2015 r. celów środowiskowych, wskazanych w przywołanym dokumencie [25].

6.2 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAŃ

Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano szczegółowe prognozy emisji zanieczyszczeń w ściekach, wykonane w ramach operatów wodnoprawnych, sporządzonych na potrzeby uzyskania pozwoleń wodnoprawnych.

6.3 ODDZIAŁYWANIE NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE

6.3.1 Oddziaływanie w ujęciu ilościowym

Opracowując projekt budowlany w zakresie przebudowy rowów melioracyjnych i cieków kierowano się zasadą, iż:  wody powierzchniowe nie będą zagrażały układom komunikacyjnym;  przebudowa nie będzie utrudniała migracji zwierząt,

45 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 zachowane zostaną istniejące stosunki wilgotnościowe. Odcinkowe przebudowy rowów wynikają z faktycznych kolizji z projektowanymi drogami. Ich zakres został ograniczony do niezbędnego minimum. Starano się zachować istniejący przebieg tras. Zmiany w przebiegu dotyczą jedynie drogowych obiektów inżynierskich i obiektów mostowych. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie kolizji autostrady A1 z ciekami wodnymi.

Tab. 6.3 Kolizje planowanej autostrady A1 z ciekami wodnymi

Przepływ Przepływy maksymalne o określonym Nazwa cieku Km Powierzchnia 3 Lp. 2 średni prawdopodobieństwie przewyższenia Q [m /s] / rowu autostrady zlewni [km ] roczny SQ 0,1 1 2 5 10 50 1 R-1-G 438+099,79 0,26 0,0015 0,88 0,65 0,58 0,48 0,41 0,22 RAK3 2 440+206,03 0,163 0,001 0,72 0,54 0,48 0,40 0,35 0,22 (PK-1) R-AK 3 (Potok od 440+478,28 8,44 0,049 12,34 9,14 8,17 6,83 5,77 3,12 Konopisk) R-AK2 4 440+779,17 5,67 0,033 7,10 5,26 4,70 3,90 3,30 1,80 (PK-2) RAK1 5 441+156,02 1,05 0,006 1,73 1,29 1,15 0,96 0,81 0,44 (K-2-A) 6 Konopka 442+255,12 43,8 0,257 28,97 21,46 19,18 16,03 13,54 7,32

Przedstawione w tabeli przepływy stanowią wody pochodzące z własnej zlewni. Z analizy przepustowości istniejących koryt, wynika, że aby wody z pasa drogowego nie powodowały nadmiernego wzrostu wody w korycie poniżej zrzutu, konieczne jest ograniczenie ilości wody odprowadzanej do cieków. Istniejąca sieć melioracji jest niedrożna a teren prawie płaski, dlatego zaprojektowane zostały zbiorniki retencyjne z regulatorem odpływu, co pozwoli na zmniejszenie sekundowego dopływu do koryta.

Biorąc powyższe pod uwagę, nie przewiduje się negatywnego oddziaływania autostrady na stosunki ilościowe w wodach powierzchniowych.

6.3.2 Oddziaływanie w ujęciu jakościowym

Prace związane z planowanym przedsięwzięciem (faza realizacji) mogą mieć negatywne oddziaływanie na jakość wód powierzchniowych. Na etapie budowy głównymi przyczynami zanieczyszczenia wód mogą być:  spływy deszczowe i roztopowe z terenu budowy oraz wypłukiwane zanieczyszczenia z materiałów używanych do budowy drogi (np. z mas bitumicznych itp.),  nieodpowiednio składowane materiały budowlane oraz materiały stosowane w pracach nawierzchniowych, wykończeniowych i przy zabezpieczeniach antykorozyjnych,  niewłaściwa lokalizacja zaplecza budowy bądź nieodpowiednio zorganizowane zaplecze sanitarne itp.,  zanieczyszczenia wód substancjami chemicznymi (w szczególności ropopochodnymi) wyciekającymi z maszyn, np. w wyniku awarii,  bezpośrednie przedostanie się substancji niebezpiecznych do cieków, w trakcie prowadzenia robót na obiektach mostowych. Szczególnie niebezpiecznym może być wyciek węglowodorów ropopochodnych (oleje napędowe, smary, benzyny) lub innych związków chemicznych szkodliwych dla zdrowia ludzi i środowiska w bezpośrednim sąsiedztwie terenów cennych przyrodniczo, a w szczególności podmokłych łąk w Walaszczykach.

46 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W trakcie robót przy budowie drogi mogą występować zaburzenia stosunków wodnych w obszarze sąsiadującym z miejscem wykonywania wykopów. W przypadku wykopów tymczasowych oddziaływania te są krótkotrwałe i w zasadzie ustępują po zasypaniu wykopów i rekultywacji terenu. W celu ograniczenia oddziaływania roboty przy tego typu wykopach wykonywać będą wykonywane w jak najkrótszym czasie, a teren szybko rekultywowany, zaś stosowane technologie – w jak najmniejszym stopniu ingerujące w struktury wodonośne. Podobnie krótkotrwałe oddziaływanie na wody podziemne może wiązać się z lokalnym obniżeniem zwierciadła wód podziemnych, wywołanym koniecznością wykonania niezbędnych odwodnień przy obiektach inżynieryjnych.

Negatywne oddziaływanie może wiązać się również z pracami prowadzonymi w rejonie cieków, w związku z budową obiektów mostowych i przepustów. Największy most na analizowanym odcinku powstanie na rzece Konopce. Na skutek budowy obiektów powstawać będą zawiesiny zwiększające mętność wody, utrudniające przez to przenikanie światła i w dalszej kolejności ograniczające fotosyntezę u roślin. Długotrwałe zmętnienie wody natomiast niekorzystnie wpływa na ikrę i narybek zaburzając oddychanie. Po drugie prace budowlane w korytach rzek i wprowadzanie ciężkiego sprzętu może przyczynić się do zniszczenia brzegów.

Wzdłuż całej projektowanej trasy, na krzyżujących się z nią drogach lokalnych oraz drogach dojazdowych wykonane zostaną przepusty umożliwiające swobodny odpływ wód opadowych oraz w przypadku części obiektów również przemieszczanie się zwierząt. W ramach analizowanej inwestycji konieczne będzie również przebudowa kolidujących z drogą odcinków rowów melioracji i cieków wodnych. W poniższej tabeli przedstawiono zakres planowanych prac związanych z korektą cieków i rowów melioracyjnych. Tego typu przebudowa wiąże się najczęściej z okresowym niekorzystnym oddziaływaniem związanym z zaburzeniem przepływu oraz wzrostem zanieczyszczenia zawiesinami wód w cieku.

Tab. 6.4 Przebudowa cieków kolidujących z rozpatrywaną inwestycją

Wymiary i umocnienia Km cieku Długość regulacji/ Km Umocn. L.p. Nazwa cieku w przekroju Gmina przebudowy Szer. dna Nach. Odbiornik autostrady skarp autostrady [m] b [m] skarp i dna 197,91+25,60 1 R-1-G 438+099,79 0+112,85 Konopiska 0,5 1:1,5 Typ F - konserwacja R-AK RAK3 Częstochowa 221,31+78,75 2 440+206,03 0+510 1,2 1:2 Typ C (Potok od (PK-1) Konopiska konserwacja Konopisk) R-AK Częstochowa 156,34+136,77 3 (Potok od 440+478,28 2+585 1,0 1:1,5 Typ F Konopka Konopiska konserwacja Konopisk) R-AK R-AK2 168,61+76,6 4 440+779,17 0+400 Częstochowa 1,0 1:2 Typ C (Potok od (PK-2) konserwacja Konopisk) RAK1 128,14+78 5 441+156,02 1+230 Częstochowa 1,2 1:1,5 Typ C Konopka (K-2-A) konserwacja 247,18+76,28 6 Konopka 442+255,12 8+360 Częstochowa 3,0 1:2 Typ A Stradomka konserwacja

Na wykonanie projektowanych przejść autostradą nad ciekami, wykonanie i przebudowę urządzeń wodnych (rowów melioracyjnych), korektę przebiegu cieków wodnych jak również na wprowadzanie wód opadowych do wód lub gruntu zostaną uzyskane pozwolenia wodnoprawne.

Źródłem niekorzystnych oddziaływań bezpośrednio na wody powierzchniowe, a pośrednio na wody podziemne na etapie eksploatacji są zanieczyszczenia z rozchlapywania, spływów deszczowych i roztopowych

47 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 z nawierzchni drogi oraz zrzuty niebezpiecznych dla środowiska substancji w przypadku poważnej awarii. Spływy opadowe mogą być silnie zanieczyszczone w szczególności po długim okresie pogody bezdeszczowej lub zalegania śniegu (kumulacja zanieczyszczeń, substancji wykorzystywanych do zimowego utrzymania ulic), a także w przypadku ewentualnych poważnych awarii związanych z wyciekami substancji toksycznych. Zanieczyszczenia te poprzez infiltrację mogą dostawać się do wód gruntowych oraz wgłębnych. Zagadnienia związane z poważnymi awariami omówiono w rozdziale 15 Oddziaływania powstałe w przypadku powstania poważnej awarii, w niniejszym rozdziale omówiono więc jedynie pozostałe rodzaje oddziaływań. Zgodnie z ustawą – Prawo wodne [4], ścieki wprowadzane do środowiska nie mogą powodować, m.in.:  zmian naturalnej barwy, mętności i zapachu wody,  formowania się osadów lub piany. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi [7], w ściekach pochodzących z powierzchni trwałych dróg, nie mogą być przekroczone następujące standardy:  stężenie zawiesiny ogólnej 100 mg/l,  stężenie węglowodorów ropopochodnych 15 mg/l.

W poniższej tabeli przedstawiono stopień zagrożenia wód podziemnych ze strony planowanej autostrady A1.

Tab. 6.5 Stopień zagrożenia wód podziemnych ze strony planowanej autostrady A1 [70]

Stopień Kilometraż Charakterystyka odcinka zagrożenia początek odcinka – Brak piętra użytkowego ze względu na zanieczyszczenie wód podziemnych, brak izolacji średnie 438+000 GZWP 325 438+000 – 440+000 niskie GZWP 325, izolacja, liczne drobne cieki i kanały 440+000 – 442+400 wysokie GZWP 325, brak izolacji, dolina rzeki Konopki, tereny podmokłe 442++400 – koniec średnie GZWP 325, brak izolacji odcinka

Biorąc pod uwagę fakt, że autostrada na całym praktycznie odcinku przebiega przez obszary najwyższej ochrony (ONO) bądź obszary wysokiej ochrony (OWO) Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP), zgodnie z zaleceniami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, dodatkowo biorąc pod uwagę ryzyko związane z wystąpieniem poważnej awarii, na całej długości autostrady A1 zaprojektowano szczelny system odprowadzania ścieków oraz zastosowania urządzenia podczyszczające w postaci osadników i separatorów koalescencyjnych. Szczegółowo system odwodnienia opisano w rozdziale 2.6.2 Odwodnienie drogi. Biorąc pod uwagę zastosowane rozwiązania projektowe należy stwierdzić, że autostrada A1 na analizowanym odcinku nie będzie powodowała negatywnego oddziaływania dla jakości wód podziemnych.

6.3.3 Zagrożenie powodziowe

Analizowany odcinek autostrady A1 nie przebiega przez tereny zagrożone powodzią.

48 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

6.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

6.4.1 Faza realizacji

Analizowany odcinek A1 przebiega w całości przez obszar występowania wrażliwych na zanieczyszczenie wód podziemnych (GZWP), w związku z czym prace budowlane prowadzić będą prowadzone z zachowaniem środków ostrożności. W fazie realizacji inwestycji przeciwdziałanie zagrożeniom dla wód powierzchniowych i podziemnych powinno zostać osiągnięte poprzez:  ograniczenie szerokości pasa zajętego pod plac budowy do minimum;  właściwą organizację pracy ograniczającą możliwość niekontrolowanego poruszania się pojazdów lub wystąpienia kolizji,  odpowiedni stan techniczny sprzętu budowlanego – sprzęt musi być regularnie serwisowany/sprawdzany,  odpowiednią lokalizację i organizację zaplecza budowy oraz baz materiałowych,  zabezpieczenie placów postojowych dla maszyn i środków transportu, odpowiednią lokalizację i organizację zaplecza budowy, baz materiałowych,  zachowanie środków zapobiegających przedostaniu się węglowodorów ropopochodnych do środowiska gruntowo-wodnego,  zastosowanie systemów odbioru i odprowadzania ścieków bytowych; zachowanie szczególnej ostrożności w czasie prowadzenia prac w rejonie cieków (budowa obiektów mostowych, przebudowa rzek i rowów)

Szczegółowe (dodatkowe) zalecenia technologiczne, wynikające z uwarunkowań związanych z sąsiedztwem obszaru Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie opisano w rozdziale 10 Ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie PLH240028 (Ocena habitatowa).

Zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zaplecza budowy, bazy materiałowe oraz parkingi sprzętu i maszyn oraz drogi techniczne należy lokalizować (jeżeli jest to możliwe) poza granicami Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. W przypadku konieczności lokalizacji zaplecza budowy na terenie GZWP należy zastosować dodatkowe zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem środowiska gruntowo-wodnego. Z uwagi na to, że analizowany odcinek leży praktycznie w całości na obszarach GZWP, zabezpieczenia należy wprowadzić w przypadku całej infrastruktury związanej z autostradą, w tym również elementami niezbędnymi jedynie w okresie budowy. Ich powierzchnie powinny być odpowiednio zagospodarowane, aby nie doprowadzić do skażenia gleb i wód podziemnych. Materiały nie stanowiące zagrożenia dla środowiska np. piasek, żwir mogą być składowane bez zabezpieczeń. W przypadku substancji stałych lub ciekłych, z którymi wiąże się ryzyko skażenia środowiska gruntowo-wodnego powierzchnie służące do ich magazynowania należy uszczelnić (np. przy użyciu geomembrany) oraz zapewnić system zbierania wód opadowych i roztopowych oraz podczyszczanie tych wód do poziomów dopuszczalnych. Niezbędne jest posiadanie sorbentów do chemicznego strącania i unieszkodliwiania substancji toksycznych. Ważne jest również właściwe składowanie i zabezpieczenie materiałów budowlanych oraz dbanie o odpowiedni stan techniczny sprzętu, a także zachowanie wszelkich środków ostrożności zapobiegających przedostaniu się zanieczyszczeń do środowiska gruntowo – wodnego. Wykonawca powinien zorganizować plac i zaplecze budowy, w tym parkingi sprzętu i maszyn oraz drogi techniczne z uwzględnieniem zasady minimalizacji zajętości terenu, a po zakończeniu prac teren przywrócić do stanu sprzed rozpoczęcia robót. Zaplecza budowy, bazy materiałowe, miejsca tankowania oraz parkingi sprzętu i maszyn należy w pierwszej kolejności lokalizować na terenie przeznaczonym pod pas drogowy. Wyklucza się ich sytuowanie na terenach, na których prędkość rozprzestrzenienia się ewentualnych zanieczyszczeń pochodzących z wycieków

49 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 wykluczałaby skuteczne działania zaradcze mające na celu zahamowanie rozprzestrzeniania się poza teren bazy, czyli w strefie odpływu wód z łąk w Walaszczykach - za wyjątkiem zaplecza związanego z budową estakady nad Walaszczykami w dolinach rzek, bezpośrednio w pobliżu rowów, jak również w rejonie zidentyfikowanych obszarów cennych przyrodniczo, silnie związanych z płytko stagnującymi wodami gruntowymi. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest lokalizacja zaplecza i baz w rejonie następujących odcinków:  w rejonie terenów przemysłowych 439+200 do km 439+600 (w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od zabudowy).  w rejonie węzła Zawodzie od km 441+400 do km 441+800.

Na etapie budowy projektowanej autostrady powstawać będą przede wszystkim ścieki bytowo-gospodarcze oraz ścieki związane z funkcjonowaniem placu budowy. Powstające ścieki bytowe z zaplecza budowy będą odprowadzane do przewoźnych sanitariatów, a następnie wywozić do oczyszczalni ścieków. W ten sposób nie będą one stanowić zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych. Ścieki związane z funkcjonowaniem placu budowy związane z budową i dominującymi w tym przypadku zanieczyszczeniami jest zawiesina ogólna oraz węglowodory ropopochodne. Poniższa tabela zawiera zestawienie miejsc powstawania ścieków wraz z wymogami odnośnie środowiska.

Miejsce powstawania ścieków Wymagania w zakresie środowiska Uszczelniony teren, system odbioru ścieków, Mycie i tankowanie sprzętu budowlanego urządzenia podczyszczające (osadnik + separator), sorbenty Uszczelniony teren, system odbioru ścieków, Miejsca postojowe sprzętu urządzenia podczyszczające (osadnik + separator), sorbenty Utwardzony teren, system odbioru ścieków, Bazy materiałowe – materiały obojętne dla środowiska osadnik/piaskownik w przypadku gdy będzie to (piasek, żwir itp.) konieczne Bazy materiałowe substancje szkodliwe (np. masy Uszczelniony teren, system odbioru ścieków, bitumiczne) urządzenia podczyszczające (osadnik + separator) System odprowadzania ścieków/wód opadowych, Odwadnianie terenu budowy/wykopów osadnik/piaskownik/filtry w przypadku gdy będzie to konieczne

Ze względu na fakt, że w chwili obecnej wykonawca nie został jeszcze wybrany i nie jest znana szczegółowa organizacja i lokalizacja, a co za tym idzie wielkość zapleczy budowy, nie jest możliwe określenie przewidywanej ilości ani jakości ścieków, zarówno opadowych, jak i technologicznych. Stąd w raporcie zaproponowano szereg zaleceń co do organizacji zapleczy i baz, w tym w szczególności wskazano, że środki zabezpieczające muszą być adekwatne do zagrożenia powodowanego danym rodzajem materiału, który ma być składowany bądź technologii, jak ma być stosowana. Skutecznym zabiegiem ochronnym przed wyżej omówionymi oddziaływaniami na wody powierzchniowe i podziemne jest właściwa organizacja robót i placu budowy. Odpowiedzialność w tym zakresie spada na wykonawcę robót, który powinien sporządzić projekt organizacji prac i placu budowy uwzględniając odpowiednie zabezpieczenia. Należy również podkreślić, że Wykonawca będzie miał obowiązek postępować zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami i zobowiązany jest do dotrzymania standardów środowiska w zakresie poziomów dopuszczalnych zanieczyszczeń w ściekach oraz wodach opadowych i roztopowych wprowadzanych do odbiorników lub gruntu zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz

50 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [24]. Jego działalność nie może powodować szkody w środowisku w rozumieniu ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2007 nr 75 poz. 493).

W ramach planowanej inwestycji nie przewiduje się konieczności wykonywania głębokich wykopów wymagających i intensywnego odwadniania. Wody z płytkich wykopów, w miarę potrzeb związanych z technologią budowy, zostaną usunięte. Wykonawca przed ich wprowadzeniem do cieku wykona ich podczyszczenia, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wykopy punktowe (infrastruktura, obiekty inżynierskie) wykonywane będą z zastosowaniem ścianek szczelnych. Natomiast wykopy pod drogi, z uwagi na niski poziom wód gruntowych, nie będą powodować leja depresji, którego zasięg będzie wykraczał poza granice terenu, do którego inwestor ma tytuł prawny.

Przebudową objęto 6 cieków/rowów krzyżujących się z projektowaną trasą autostrady. Przebudowa podyktowana jest koniecznością zabezpieczenia korpusu drogowego, bezpieczeństwem obiektów mostowych oraz faktem, że część z nich odbierać będzie wodę opadową z pasa autostradowego. W związku z powyższym konieczne jest ich pogłębienie, umocnienie i takie dobranie wymiarów, aby spełniały wymogi stawiane przez przepisy techniczne i prawne. Parametry regulacji przedstawiono w tab. 6.4 na stronie 47. Starano się w minimalnym stopniu zmieniać trasy cieków zgodnie z zasadą, że zmiany kierunków koryt muszą się odbywać w sposób łagodny, a włączenie w istniejącą trasę nie może zaburzać przepływu. Większość z cieków krzyżuje się z projektowaną autostradą pod ostrym kątem. Stoi to w sprzeczności z przepisami dotyczącymi projektowania drogowych obiektów inżynierskich, które narzucają sposób usytuowania obiektu w stosunku do osi projektowanej drogi. Dlatego, również i z tego względu koryta zmieniły nieco swój przebieg tak, aby dostosować je do wymogów wspomnianych przepisów. Woda przed i za obiektem została tak poprowadzone, aby nie zagrażała bezpieczeństwu budowli.

W fazie realizacji prace w rejonie cieków powierzchniowych (korekty, umocnienia, budowa obiektów mostowych) należy prowadzić ze szczególną ostrożnością, aby nie dopuścić do zamulenia (zawiesinami: pyłem, piaskiem, cementem) i zanieczyszczenia (zwłaszcza ropopochodnymi) wód, które są miejscem bytowania płazów i ryb. W związku z prace należy prowadzić w taki sposób, aby maksymalnie zapobiegać przedostaniu się zanieczyszczeń (pyłów, ścieków, odpadów) do rzek i rowów melioracyjnych, a w miejscach, gdzie budowana trasa przebiega w pobliżu cieków powierzchniowych wskazane jest umocnienie skarp i obsianie ich trawą, w taki sposób, aby erozja powierzchniowa została ograniczona do minimum, a frakcje tworzące zawiesiny nie przedostawały się do wód powierzchniowych. Prace te należy również maksymalnie ograniczyć przestrzennie i czasowo. Umocnienie brzegów będzie stanowiło zabezpieczenie przed przedostawaniem się zawiesin do wód powierzchniowych oraz przed zniszczeniami, które mogą być spowodowane działaniem ciężkiego sprzętu lub budową dróg dojazdowych. Należy zadbać o to, aby nie powodować zmiany wielkości, kierunku czy prędkości przepływu w ciekach powierzchniowych. Ponadto w przypadku cieków, które wymagają przełożenia ze względu na realizację inwestycji wpływ przedsięwzięcia na środowisko należy zminimalizować poprzez uwzględnienie następujących zaleceń:  wszelkie prace terenowe należy prowadzić w okresie od sierpnia do lutego, gdyż w sąsiedztwie cieków występują siedliska, dla których prawidłowego funkcjonowania istotne są zmiany poziomu wód gruntowych – dopuszczalne jest prowadzenie prac w innych terminach tylko w przypadku, gdy nadzór przyrodniczy stwierdzi, że zakres prac nie spowoduje istotnego negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze,  należy ograniczyć do minimum prace związane z zaburzeniem przepływu i zmętnieniem wody w ciekach,  w pierwszej kolejności powinien być przygotowany nowy fragment koryta, a następnie wprowadzona woda,

51 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 parametry nowego koryta powinny być zbliżone do koryta naturalnego na odcinku przekładanym, w celu uzyskania zbliżonej do naturalnej prędkości przepływu co pozwoli na ograniczenie zjawisk towarzyszących jego formowaniu się (m.in. erozji),  wierzchnią warstwę gleby wraz z roślinnością należy w ostrożny sposób zdjąć i składować, a następnie wykorzystać do rekultywacji likwidowanego fragmentu koryta cieku lub rowu. Skróci się w ten sposób czas regeneracji terenu objętego pracami, ziemię pochodzącą z wykopu nowego koryta należy składować, a następnie wykorzystać do rekultywacji starego koryta.

Na poniższych rysunkach przedstawiono zastosowane sposoby umacniania cieków (informacje o sposobie umocnienia poszczególnych cieków zawarto w tab. 6.4 na stronie 47).

TYP - A

Dno nieumocnione. W stopie skarpy zabite pale drewniane Ø10-12 cm i długości L=1,5 m, w odstępach co 50 cm. Główki pali usytuowane 20 cm nad dnem cieku. Za palami od strony skarpy połowizny z drewna iglastego okrągłego Ø1/2 12 cm, przybite do pali. Przestrzeń za połowiznami, powierzchnia wytworzonej półeczki oraz skarpy w pasie 60 cm powyżej półeczki umocnienie darniną na płask z przybiciem szpilkami. Skarpy powyżej darniny zahumusowane i obsiane trawą

52 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

TYP C

Dno umocnione narzutem kamiennym gr. 20 cm układanym na geowłókninie i podsypce z piasku gr. 10 cm (na gruntach spoistych). W stopie skarp pale drewniane ø10 ÷ 12 cm, L = 1,20m, zabijane w odstępach 0,50 m. Za palami połowizny z drewna okrągłego ø12 cm. Drewno impregnowane. Skarpy umocnione geokratą grubości 15 cm., wypełnioną otoczakami wymieszanymi z humusem. Powyżej wody miarodajnej geokrata wypełnione humusem. Geokrata z otworami bocznymi. Średnica zastępcza kamieni ø6-8 cm. Geokrata układana na geowłókninie i podsypce z piasku gr. 10 cm (podsypka tylko na gruntach spoistych).

53 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

TYP F

Dno nieumocnione. W stopie skarpy połowizny z drewna impregnowanego ø12 ÷ 15 cm, przybite do pali drewnianych ø8 – 10 cm, o długości L = 1,0 m, zabijane co 0,50 m. Powyżej połowizn darnina układana na płask z przybiciem szpilkami, pasem 60 cm. Powyżej obsiew i humusowanie

W przypadku cieków o niewielkich spadkach i wolnych przepływach zastosowano najmniej inwazyjne umocnienia (Typ A i F) przy wykorzystaniu faszyny i elementów drewnianych. W przypadku, gdy spadki i przepływy są większe, co powoduje, że siła erozji jest większa, konieczne było zastosowanie trwalszych rozwiązań. Sytuacje często pogarsza fakt bardzo małych odległości pomiędzy przepustami na cieku (pod autostradą i drogami serwisowymi) , przez co nie ma możliwości uspokojenia energii wody w korycie. Najczęściej stosowany jest typ C z wykorzystaniem geokraty o grubości 15 cm, wypełnionej otoczakami o średnicy 6-8 cm wymieszanymi z humusem. Powyżej wody miarodajnej geokrata będzie wypełniona tylko humusem.

54 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 6.1 Przykład umocnienia cieku przy użyciu kołków drewnianych oraz faszyny (droga ekspresowa S3)

Oprócz spadku dna na wybór sposobu umocnienia miała też wpływ lokalizacja cieku. We wszystkich ciekach, wzdłuż których lokalizowano przejścia dla zwierząt, zastosowano umocnienia z materiałów naturalnych (kamień, darnina, obsiew) tak, by umocnienie nawiązywało do otoczenia i nie powodowało utrudnienia w migracji zwierząt. Jednym z głównych celów zastosowanych rozwiązań na ciekach stanowiących korytarz migracji była możliwość pokrycia szatą roślinną skarp cieków, przynajmniej w obszarze powyżej wody średniej rocznej. Wypełnienie humusem i nasionami traw otworów daje możliwość ich szybkiego zazielenienia i wkomponowania w otaczające środowisko. Uzupełnienie narzutu kamiennego humusem spowoduje podobny proces.

Na ciekach i rowach zastosowano na końcach umocnionych odcinków koryt zastosowano palisady drewniane. Są to budowle wykonane z pali drewnianych o długościach 0,8 - 1,5 m i średnicach 8 - 12 cm. Zabijane są równo z dnem i skarpami. Zastosowano je na początkach i końcach umocnień. Służą przede wszystkim stabilizacji umocnień oraz ograniczeniu erozji dna w punktach węzłowych.

Teren, przez który przebiega autostrada ma charakter rolniczy, a znaczącą jego część zdrenowano siecią drenowań systematycznych. W uzgodnieniach wstępnych z jednostkami administracyjnymi zawarto postulat zabezpieczenia, bądź odbudowy drenażu tak, by po wybudowaniu autostrady i związanej z nią infrastruktury, mógł w dalszym ciągu funkcjonować. Dlatego w oparciu o wskazania otrzymane od jednostek administracyjnych zaprojektowano zbieracze opaskowe, które przejmą wodę z drenażu istniejącego. Projekt uwzględnia budowę zbieraczy drenarskich o średnicy 6-20 cm, prowadzonych równolegle do autostrady, do których zostaną podłączone istniejące rurociągi drenarskie. Pod korpusami dróg serwisowych i poprzecznych przewidziano rozebranie istniejącego drenażu. Zakres przewidzianych do wykonania drenaży przedstawia poniższa tabela.

55 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 6.6 Przebudowa drenażu rolniczego w ramach projektu budowy autostrady A1

Strona RUROCIĄGI DRENARSKIE Nr Km autostrady L.p. Odbiornik Gmina zbieracza autostrady Średnica  Ogółem L P od – do[cm] długość [m] 440+154- 1 Z-1-G P 11,3 63,4 Z-2-G Konopiska 440+212 440+205- 2 Z-2-G P 11,3 151,5 R-AK3 Częstochowa 440+350 R-AK 440+355- 3 Z-3-G P 11,3 56 (Potok od Częstochowa 440+413 Konopisk) 440+428- 4 Z-4-G P 11,3 40 Z-5-G Częstochowa 440+466 R-AK 440+466- 5 Z-5-G P 11,3 239,35 (Potok od Częstochowa 440+686 Konopisk) 440+779- 6 Z-6-G P 11,3 89 R-AK2 Częstochowa 440+690

Przy budowie zbieraczy opaskowych przyjęto następujące założenia:  dalsze funkcjonowanie sieci drenarskiej i spełnianie swej roli w terenie przyległym do pasa autostradowego, jaką jest ochrona terenów rolniczych przed nadmiernym nawodnieniem,  ochrona skarp drogowych przed wysiękami z drenażu na skarpy drogowe,  budowane zbieracze przejmą w całości wodę z istniejącej sieci drenarskiej,  projektowane zbieracze opaskowe służą równocześnie do ograniczenia napływu wód gruntowych w obrębie korpusu drogowego.

Na wykonanie projektowanych przejść autostradą nad ciekami, wykonanie i przebudowę urządzeń wodnych (rowów melioracyjnych), korektę przebiegu cieków wodnych, jak również na wprowadzanie wód opadowych do wód lub gruntu zostaną uzyskane pozwolenia wodnoprawne.

Skutecznym zabiegiem ochronnym przed wyżej omówionymi oddziaływaniami na wody powierzchniowe i podziemne jest właściwa organizacja robót i placu budowy. Odpowiedzialność w tym zakresie spada na wykonawcę robót, który powinien sporządzić projekt organizacji prac i placu budowy uwzględniając odpowiednie zabezpieczenia.

6.4.2 Faza eksploatacji

Wody opadowe z całej długości projektowanej autostrady A1 zostaną ujęte w system rowów oraz zamkniętym systemie kanalizacji deszczowej. Wszystkie projektowane rowy i kanały deszczowe odprowadzać będą wody opadowe w systemie grawitacyjnym zgodnie z kierunkiem spływu do projektowanych zbiorników retencyjnych. Przed wprowadzeniem wód opadowych do cieków naturalnych zaprojektowane zostały zespoły urządzeń podczyszczających – w sumie 5 kompletów urządzeń. Na projektowanych odcinkach kanalizacyjnych układu odwodnienia przewidziana została zabudowa 2 prefabrykowanych wylotów betonowych rowów lub cieków. Wody opadowe z pasa drogowego odprowadzone będą do cieków, rowów lub do ziemi poprzez 3 zbiorniki retencyjne oraz poprzez 2 wyloty bez zastosowania retencji.

W miejscach planowanych przejść dla zwierząt odprowadzenie wód z pasa drogowego przewidziano poprzez zarurowanie rowu odprowadzającego wodę do cieków bądź też poprzez wykonanie rowów krytych.

56 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu:1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Na podstawie szczegółowych obliczeń stężeń zanieczyszczeń w ściekach, przeprowadzonych w ramach operatów wodnoprawnych, dobrano zestawy urządzeń podczyszczających w sposób umożliwiający podczyszczenie ścieków poniżej wartości normowanych w odpowiednich przepisach. W tab. 6.7 (na stronie 58) zestawiono urządzenia podczyszczające, zastosowane przy poszczególnych wylotach do odbiorników. Na analizowanym odcinku zastosowano dwa zbliżone układy podczyszczania wód opadowych:

1. Układ osadnik wirowy i separator koalescencyjny składający się z następujących elementów:  studzienki rozdziału z regulatorem przepływu dostosowanym do przepustowości urządzeń podczyszczających,  osadnika wirowego,  separatora koalescencyjnego z automatycznym zamknięciem pływakowym,  studzienki połączeniowej z zastawką naścienna na odpływie,  przelewu zewnętrznego o średnicy i spadku dostosowanym do przyjęcia maksymalnych spływów deszczowych. Pomiędzy studzienką rozdziału a studzienką podłączeniową znajduje się podczyszczania ścieków deszczowych, a zadaniem systemu przelewowego jest niedopuszczenie do przeciążenia hydraulicznego podczyszczalni.

2. Układ osadnik poziomy i separator koalescencyjny składający się z następujących elementów:  studzienki rozdziału z regulatorem przepływu dostosowanym do przepustowości urządzeń podczyszczających,  osadnika o przepływie poziomym,  separatora koalescencyjnego z automatycznym zamknięciem pływakowym  studzienki połączeniowej z zastawką naścienna na odpływie,  przelewu zewnętrznego o średnicy i spadku dostosowanym do przyjęcia maksymalnych spływów deszczowych. Pomiędzy studzienką rozdziału a studzienką podłączeniową znajduje się podczyszczania ścieków deszczowych, a zadaniem systemu przelewowego jest niedopuszczenie do przeciążenia hydraulicznego podczyszczalni.

57

Tab. 6.7 Zestawienie urządzeń podczyszczających ścieki opadowe i roztopowe

Powierzchnia Przepływ Średnica Lokalizacja KM Przepływ Stężenia zanieczyszczeń - zredukowana nominalny ze kanalizacji Urządzenia oczyszczające Stopień drogi maksymalny zawiesiny zlewni zlewni deszczowej usuwania zawiesin w dobranym osadniku Nr komora Odpady Numeracja urządzeń Fzr Qmax Qnom Ø surowe po oczyszczeniu osadnik separator zlewni rozdziału [kg/rok]

P - strona średnica prawa / L - wewn. Dw strona lewa NG - wielkość 3 3 3 3 QR / Qmax [mm] / [ha] [dm /s] [dm /s] mm [mg/dm ] [mg/dm ] 3 Model Model nominalna [%] [dm /s] Objętość separatora czynna Vcz [m3] ZB1 OS1.1/SP1.1 437+891 L 5,22 1014 92,18 800 300 <75 100/1150 EOW-1 100/1000S 3000 ESK 100 100 >75 6270 ZB2 OS2.1/SP2.1 440+600 P 12,10 1345 122,27 1000 300 <75 125/1450 EOW-1 125/1250S 3000 ESK 125 125 >75 14520 ZB3 OS3.1/SP3.1 0+244 L 6,16 999 90,82 900 300 <75 100/1150 EOW-1 100/1000S 3000 ESK 100 100 >75 7400 Wy4.1 OS4.1/SP4.1 442+144 L 1,60 248 22,55 600 300 99 30/350 O S 2500/5 2500/5 ESK 30 30 67 1920 Wy5.1 OS5.1/SP5.1 442+311 l 1,22 202 18,36 500 300 96 20/230 O S 2500/5 2500/5 ESK 20 20 68 1470 EOW – osadnik wirowy OS – osadnik poziomy ESK – separator koalesencyjny

58

Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-4 Schemat układu podczyszczającego osadnik wirowy + separator dla kanalizacji deszczowej

Budowa i zasada działania separatora ESK Zadaniem separatora jest oczyszczanie wód deszczowych z węglowodorów ropopochodnych. Urządzenie tego typu znajduje zastosowanie w oczyszczaniu ścieków deszczowych spływających z terenów zarówno silnie narażonych na skażenie substancjami ropopochodnymi (np. stacje paliw, bazy przeładunkowe paliw, warsztaty samochodowe), jak i ze zlewni, które charakteryzują się w mniejszym stopniu tego typu zagrożeniami (np. dróg, parkingów, placów manewrowych). Przed separatorem koalescencyjnym należy stosować odpowiedni osadnik. Wymaganą minimalną objętość osadnika współpracującego z separatorem koalescencyjnym, dla różnych zastosowań, określa norma PN-EN 858-2. Ścieki deszczowe lub technologiczne oczyszczone z zawiesiny wpływają do separatora. Oddzielanie zanieczyszczeń ropopochodnych następuje dzięki zjawisku grawitacyjnego rozdziału olejów i wody, które jest wspomagane przez zjawisko koalescencji. Lżejsze od wody zanieczyszczenia olejowe wypływają na powierzchnię, gdzie gromadzą się tworząc warstwę. Niewielkie krople ropopochodnych, które nie mają odpowiedniej siły wyporu, w trakcie przepływu przez materiał koalescencyjny łączą się w większe krople (koalescencja), co umożliwia ich rozdział grawitacyjny. Zatopiony wylot uniemożliwia wydostanie się odseparowanych zanieczyszczeń do odbiornika.

59

Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-5 Schemat układu podczyszczającego osadnik poziomy + separator dla kanalizacji deszczowej

Separator w wyposażeniu standardowym posiada instalację zabezpieczającą - pływak blokujący wypływ wód z separatora, gdy objętość zgromadzonych zanieczyszczeń lekkich w zbiorniku osiągnie określoną maksymalną wartość (pojemność magazynową). Pływak wytarowany jest na gęstość 0,85 g/cm3. Zastosowana konstrukcja uniemożliwia skażenie wód powierzchniowych węglowodorami ropopochodnymi lub ich wyciek do kanalizacji. W przypadku głębokiego posadowienia urządzeń stosuje się dodatkową nadbudowę kręgami betonowymi. Istnieje możliwość wyposażenia separatora w instalację alarmową informującą użytkownika o konieczności usunięcia zgromadzonych w separatorze zanieczyszczeń ropopochodnych. W projekcie budowlanym uwzględniono separatory, na wypadek poważnej awarii. Urządzenia te, będą miały na celu oczyszczenie wód oraz magazynowanie szkodliwych substancji co z uwagi na przebieg przez obszary gdzie występują słabo izolowane warstwy wód podziemnych jest bardzo istotne.

60 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 6-6 Przykład separatora koalescencyjnego [92]

Budowa i zasada działania osadnika poziomego OS Osadnik, współpracując z separatorem ropopochodnych (koalescencyjnym), tworzy zespół podczyszczający służący do podczyszczania wód deszczowych z zawiesiny mineralnej oraz węglowodorów ropopochodnych. Główne zastosowanie to oczyszczanie ścieków deszczowych zbieranych ze zlewni w dużym stopniu narażonych na skażenie węglowodorami ropopochodnymi – m.in. stacji paliw, baz przeładunku paliw, warsztatów samochodowych, dróg dojazdowych, parkingów, zlewni miejskich i przemysłowych, itp.

Rys. 6-7 Przykład osadnika poziomego [93]

61 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Osadnik wychwytuje znaczną część zawiesiny dopływającej do zestawu podczyszczającego wraz z wodami deszczowymi lub technologicznymi. Dodatkowo osadnik zlokalizowany przed separatorem stanowi zabezpieczenie separatora przed szybkim zamuleniem lub zapiaszczeniem. Odpowiednio dobrana wielkość osadnika pozwala na zmniejszenie kosztów eksploatacji – rzadsze czyszczenie całego układu podczyszczającego. Zawiesina mineralna i zanieczyszczenia stałe zatrzymywane są w osadniku, dzięki wykorzystaniu zjawiska sedymentacji zanieczyszczeń stałych. Deflektor stalowy zamontowany na wlocie do osadnika odpowiednio ukierunkowuje strumień ścieków, dzięki czemu uzyskuje się zwiększenie skuteczności działania urządzenia. Cięższe od wody zanieczyszczenia stałe opadają na dno zbiornika.

Budowa i zasada działania osadnika wirowego EOW Osadnik do podczyszczania wód deszczowych EOW jest urządzeniem służącym do wydzielania zawiesiny łatwoopadającej o gęstości większej od 1 kg/dm3 ze ścieków deszczowych płynących kanalizacją rozdzielczą. Urządzenie zbudowane jest z pojedynczego cylindrycznego zbiornika wyposażonego w przegrodę dzielącą osadnik na dwie komory. Na wlocie zamontowany jest deflektor kierujący, który wymusza ruch wirowy ścieków. Rurą centralną, znajdującą się w pierwszej komorze zbiornika, ścieki opadowe przepływają do komory wylotowej. Dzięki takiej konstrukcji efekt usuwania zawiesiny osiągany jest przy wykorzystaniu oprócz siły grawitacji, siły odśrodkowej. W konsekwencji uzyskujemy wysoką sprawność separacji zawiesiny przy wysokich obciążeniach hydraulicznych, a co za tym idzie urządzenie posiada stosunkowo małą powierzchnię w planie.

Rys. 6-8 Przykład osadnika wirowego [93]

W miarę zwiększania napływu, ścieki w pierwszej komorze osadnika wirują coraz intensywniej. Zwierciadło ścieków podnosi się. Zanieczyszczenia pływające podnoszą się wraz ze zwierciadłem ścieków aż do przekroczenia poziomu krawędzi rury centralnej. Z chwilą przekroczenia poziomu krawędzi – części pływające zostają wciągnięte do środka rury centralnej i przepływają wraz ze strumieniem ścieków zatopionym przewodem wlotowym do drugiej komory zbiornika będącej komorą wylotową.

62 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Warunkiem efektywnej pracy zarówno osadników, jak i separatorów jest ich właściwa eksploatacja, zgodna z instrukcją dostarczoną przez producenta., polegająca między innymi na regularnej kontroli i czyszczeniu urządzeń. Prace kontrolne należy podejmować co najmniej dwa razy w roku i w zależności od ich wyników należy podjąć odpowiednie czynności. Usuwanie zgromadzonego osadu powinno być wykonywane przez koncesjonowaną firmę dysponującą odpowiednim sprzętem do odbioru, transportu i utylizacji zanieczyszczeń. Podobnie jest w przypadku separatorów. Zgromadzone w separatorze zanieczyszczenia usuwa się przy pomocy specjalistycznego wozu.

Na przedmiotowym odcinku autostrady A1 przewidziano wykonanie 3 zbiorników retencyjnych otwartych,. Zbiorniki retencyjne mają za zadanie złagodzenie fali spływu przed skierowaniem wód do odbiornika a także redukcję stężeń zanieczyszczeń. Do oczyszczania wykorzystane będą naturalne procesy sedymentacji.

Tab. 6.8 Wymiary projektowanych zbiorników otwartych Wymiary Wymiary Wymiary Powierzchnia Powierzchnia Pojemność zbiornika Napełnienie zbiornika zbiornika na wysokości na wysokości Czynna na wysokości zbiornika na wysokości w dnie hmin h max zbiornika Nr zbiornika hmin h max a1 b1 a b P1 hmin hmax A B P2 V [m] [m] [m] [m] [m2] [m] [m] [m] [m] [m2] [m3]

ZB1 95,0 8,0 95,6 8,6 822,16 0,2 1,4 99,2 12,2 1210,24 1211,96*

ZB2 90,0 16,0 90,8 16,8 1525,44 0,2 1,1 94,4 20,4 1925,76 1549,54*

Czworokąt Czworokąt Czworokąt o bokach: o bokach: o bokach: ZB3 701,80 0,2 1,7 974,80 1251,85* 34,5x12,8x26,4 35,3x13,2x26,9 41,0x16,3x31,0 x35,2m x36,1m x42,8m *Zbiornik ZB1 i ZB3 posiadają skarpy o nachyleniu 1:1,5, zbiornik ZB2 o nachyleniu 1:2

Zbiorniki retencyjne zaprojektowano jako szczelne typu otwartego w postaci konstrukcji ziemnej o ścianach i dnie umocnionych płytami żelbetowymi. Wlot do zbiornika oraz wylot zostanie wykonany na mokro z betonu hydrotechnicznego. Uszczelnienie dna i ścian zbiornika wg części konstrukcyjnej wykonane zostanie geomembraną z polietylenu wysokiej gęstości PE-HD lub PVC wodoodporną o grubości min. 1,5 mm i będzie przeciwdziałać filtracji zgromadzonych w nim ścieków opadowych do gruntu. Za wylotem ze zbiornika usytuowana jest studnia z regulatorem wypływu. Przelew ze zbiornika realizowany będzie przez studnię zlokalizowaną w niecce zbiornika w pobliżu wylotu. Studnia wykonana będzie jako otwarta, bez płyty pokrywowej, zabezpieczona kratą. Górna krawędź studni, umieszczona na rzędnej wlotu do zbiornika stanowić będzie krawędź przelewu. W przypadku, w którym kształt zbiornika, lub ograniczona ilość miejsca uniemożliwia wykonanie studni przelewowej wewnątrz niecki zbiornika, przelew umieszczony zostanie wewnątrz studni z regulatorem wypływu. W przypadku, w którym głębokość zbiornika uniemożliwia grawitacyjne odprowadzenie przelewu do odbiornika, studnie przelewowe nie będą wykonywane. Przy komorze wylotowej wykonane będą schody służące do zejścia do zbiornika. Zbiornik pełnił będzie tylko funkcję retencyjną. Teren wokół zbiorników będzie ogrodzony. W celu umożliwienia okresowej kontroli i czyszczenia zbiorników (oraz urządzeń podczyszczających) do zbiorników zostały zaprojektowane dojazdy. Poniżej przestawiono przykładowe zdjęcie zbiornika o umocnieniach betonowych.

63 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 6.2 Przykład wykonania betonowego szczelnego zbiornika retencyjnego (autostrada A4)

Lokalizacja urządzeń podczyszczających oraz zbiorników przy autostradzie została przedstawiona na rysunkach w Załączniku Nr 6.

Projektowane zbiorniki retencyjne nie są urządzeniami oczyszczającymi, niemniej jednak w trakcie ich eksploatacji, w wyniku spowolnienia przepływu wody w zbiornikach tych może dochodzić do sedymentacji zawiesiny mineralnej pozostałej w wodach opadowych po oczyszczaniu w osadnikach i separatorach. Ponadto, ze względu na otwarty charakter tych zbiorników, będą w nich gromadzić się resztki roślinne powstałe np. w wyniku koszenia przylegających terenów. Usuwanie zgromadzonych substancji nie powinno być rzadsze niż raz na pół roku w tym po wiosennych roztopach i przed sezonem zimowym, po każdym opadzie nawalnym i awaryjnym wycieku węglowodorów ropopochodnych.

6.4.1 Analiza wpływu przedsięwzięcia na Jednolite Części Wód

Należy stwierdzić, że ryzyko zanieczyszczenia wód odbiornika wód opadowych jakim jest na tym odcinku między innymi rzeka Konopka będzie znikome, ponieważ wody opadowe i spływające z jezdni autostrady przed wprowadzeniem do odbiornika będą odpowiednio podczyszczane w osadnikach oraz w wysokosprawnych separatorach węglowodorów ropopochodnych i będą spełniały warunki określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [24]. Zawartość węglowodorów ropopochodnych nie przekroczy 15 mg/dm3, a zawiesiny ogólnej 100 mg/dm3. Dodatkowo wieloletnie wyniki pomiarów okresowych w zakresie stężenia zanieczyszczeń spływających z dróg krajowych wykazały, że stężenie węglowodorów jest często na poziomie 1 mg/dm3 i mniejszej.

Zastosowany na całym analizowanym odcinku szczelny system zbierania i odprowadzania wód opadowych i roztopowych (szczegółowy opis systemu odwodnienia znajduje się w rozdziale 6.4 Środki minimalizujące)

64 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

zagwarantuje bezpieczeństwo tak w trakcie normalnego funkcjonowania jak i zabezpieczy przyległy teren, dolinę rzeki oraz obszar występowania wód gruntowych (GZWP i JCWPd) na wypadek wystąpienia poważnej awarii.

Wprowadzenie podczyszczonych wód opadowych i roztopowych do rzeki Konopki nie spowoduje zmiany wartości granicznej wskaźnika klasy jakości wód określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych z dnia 9 listopada 2011r [26].

Prace związane z przebudową rzeki Konopki wykonywane będą w okresie od sierpnia do lutego, kiedy to możliwe okresowe zmętnienie wody nie stanowi zagrożenia dla bytujących w jej wodach organizmach. Projekt przewiduje zachowanie kształtu koryta i przebiegu (niewielkie meandry) w sposób analogiczny jak w stanie istniejącym stad też nie nastąpią zmiany hydrologiczne i hydrodynamiczne (np. zmiana prędkości przepływu). Brzegi rzeki zostaną umocnione w sposób naturalny (faszyna), co pozwoli zachować biologiczny potencjał tych fragmentów koryta. Szczegółowy opis zabezpieczeń znajduje się w rozdziale 6.4 Środki minimalizujące. Z uwagi na krótki okres występowania oddziaływań oraz stosowane rozwiązania ograniczające nie przewiduje się pogorszenia stanu/potencjału ekologicznego rzeki Konopki w rozumieniu Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych [26]. Największym zagrożeniem dla Konopki są zanieczyszczenia organiczne związane z gospodarką rolną. W tym zakresie oddziaływanie autostrady tak w fazie realizacji jak i eksploatacji nie występuje. Zaplecze socjalne, które potencjalnie może być źródłem zanieczyszczeń organicznych (ścieki socjalno-bytowe) będzie zlokalizowane w odległości nie mniejszej niż 200 m od doliny Konopki.

Również wprowadzanie podczyszczonych wód opadowych i roztopowych poprzez projektowane zbiorniki do gruntu nie wpłynie w żaden sposób negatywnie na jakość wód podziemnych.

Tym samym realizacja przedsięwzięcia zgodnie z założeniami projektowymi i zaproponowanymi rozwiązaniami w zakresie ochrony środowiska nie spowoduje wystąpienia negatywnych oddziaływań przedsięwzięcia na stan jednolitej części wód powierzchniowych i podziemnych. Nie przyczyni się do pogorszenia stanu chemicznego wód występujących w jej obrębie. Nie będzie stanowić zagrożenia dla osiągnięcia wyznaczonych celów środowiskowych dla JCWP PLRW600016181289 jak również całego dorzecza Odry. Nie wpłynie również negatywnie na warunki przepływów w rzece.

6.5 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

W przypadku braku inwestycji na przedmiotowym terenie nie będzie elementów autostrady, a co za tym idzie nie będzie emisji zanieczyszczeń. Nie zostaną również przeprowadzone prace związane z konserwacją i umacnianiem cieków.

65 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

7. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA POWIETRZE ATMOSFERYCZNE I KLIMAT

7.1 STAN SANITARNY POWIETRZA W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI

7.1.1 Stan sanitarny powietrza

Autostrada A1 na analizowanym odcinku położona jest w strefie miasta Częstochowa (kod: PL.24.04.m.01). Jest to strefa o powierzchni 160 km2, zamieszkiwana przez 241 tys. osób, obejmuje Częstochowę – miasto na prawach powiatu. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 1506 mieszkańców na km2. Przełomowa dolina górnej Warty rozdziela mniejszą wschodnią część miasta, zaliczaną do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, od większej zachodniej części zaliczanej do Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej z wapiennymi wzgórzami Jasnej Góry, Rakowa, Błesznej i Wrzosowej. W podłożu zalegają warstwy jurajskie o znacznej przepuszczalności [82]. Ogólnie rzeźba terenu ma charakter pagórkowaty, rozcięty przełomową doliną Warty. Centrum Częstochowy jest wyraźnie obniżone w stosunku do swego obrzeża, średnio o około 40 m. W obniżeniu tym znajduje się częstochowski węzeł rzeczny Warty, obejmujący jej prawostronną odnogę Kucelinkę oraz lewostronny dopływ Stradomkę z Konopką. Na nisko położonych terenach nadrzecznych często występuje zjawisko inwersji termicznej. Poza obrębem śródmieścia na płatach piasków czwartorzędowych zachowało się sporo powierzchni zalesionych. W zewnętrznych dzielnicach miasta występują rejony znacznego przeobrażenia powierzchni terenu, spowodowane eksploatacją rud żelaza i materiałów budowlanych. Z powodu nieckowatego profilu terenowego strefa ma sprzyjające uwarunkowania do kumulacji zanieczyszczeń powietrza. Zgodnie ze zmodyfikowaną klasyfikacją Kapsa strefa miasta Częstochowa znajduje się w dwóch klasach bonitacyjnych [82]:  obszary o dostatecznie przewietrzanych dolinach – korzystne warunki do rozprzestrzeniania zanieczyszczeń,  obszary z niedostatecznie przewietrzanymi dolinami – przeciętne warunki do rozprzestrzeniania zanieczyszczeń.

Na potrzeby opracowania niniejszego raportu wykonano modelowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń od istniejącej drogi krajowej nr 1 na odcinku przechodzącym przez Częstochowę – jest to odcinek, który zostanie docelowo odciążony na skutek przejęcia ruchu przez autostradę. Na trasie planowanej autostrady w chwili obecnej nie są zlokalizowane żadne istotne emitory zanieczyszczeń powietrza, w związku z powyższym za stan istniejący uznaje się poziom tła zanieczyszczeń obliczony przez WIOŚ, czyli: 3  dwutlenek azotu NO2 – 15 ug/m ,  benzen – 2 ug/m3  pył zawieszony PM10 – 33 ug/m3,  ołów (Pb) w pyle – 0,036 ug/m3.

W poniższej tabeli przedstawiono maksymalne prognozowane poziomy imisji zanieczyszczeń na odcinku DK1 przebiegającej przez Częstochowę.

66 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 7.1 Maksymalne prognozowane poziomy imisji analizowanych zanieczyszczeń dla stanu istniejącego – wynik symulacji programu Opacal3m

Analizowany odcinek drogi krajowej nr 1 Zanieczyszczenie Maksymalny poziom imisji od drogi [g/m3] Maksymalny poziom imisji całkowitej [g/m3] Dwutlenek azotu 69,6 101,6 Benzen 15,9 17,9 Pył zawieszony PM 10 1,4 40,4 Ołów w pyle 0,035 0,070

7.1.2 Klimat

Analizowany odcinek autostrady A1 położony jest w małopolskim regionie klimatycznym (wg W. Sokołowicza i D. Martyn). Jest to region wyżynny charakteryzujący się:  średnią roczną sumą opadów atmosferycznych – 600-700 mm,  średnią sumą opadów półrocza ciepłego – 400-450 mm,  średnią sumą opadów półrocza chłodnego – 200-300 mm,  średnią roczną temperaturą powietrza – 7,50C ÷ 8,00C,  średnią temperaturą powietrza półrocza ciepłego – 14,00C ÷ 15,00C,  średnią temperaturą powietrza półrocza chłodnego – 0,50C ÷ 1,50C,  średnim okresem trwania pokrywy śnieżnej – ok. 70 dni w roku,  przewagą wiatrów z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego.

7.2 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAŃ

7.2.1 Opis metody obliczeniowej programu COPERT III

Model i program komputerowy COPERT III (zwane dalej jako COPERT III) powstał pod patronatem Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, na podstawie badań wykonanych w krajach Unii Europejskiej. COPERT III został stworzony do oszacowania (prognozowania) emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących od transportu drogowego. W metodyce zastosowanej w programie COPERT III pojazdy samochodowe podzielono wstępnie na kategorie zgodnie z klasyfikacją Europejskiej Komisji Gospodarczej (UNECE). W modelu uwzględniono wiek pojazdów oraz pojemność i technologię wykonania silników (dzięki temu uwzględniono również rodzaj paliwa). Przyjęty podział w COPERT III powoduje, że do obliczeń emisji zanieczyszczeń niezbędne są bardzo szczegółowe dane ruchowe, dotyczące nie tylko natężenia ruchu poszczególnych rodzajów pojazdów, ale również dane na temat udziałów pojazdów o określonej technologii wykonania silników i wieku, poruszających się na danej drodze w analizowanym czasie (dotyczy głównie problemów prognozy w czasie). Od szczegółowości i wiarygodności danych ruchowych zależy dokładność wyników obliczeń emisji zanieczyszczeń. Program dzieli emisje zanieczyszczeń powietrza pochodzących od ruchu drogowego na trzy grupy:  emisje „gorące” (hot emissions) powstające w trakcie jazdy.  emisje spalin tzw. „zimnego startu” (cold-start emissions) pojawiające się przy rozruchu silnika,  emisje z parowania – opary pojawiające w trakcie eksploatacji pojazdów mechanicznych. Emisje wszystkich powyższych grup zależą od klasy pojazdów, pojemności silników, rodzaju paliwa, itp.

Dane wejściowe do obliczeń Natężenie ruchu przyjęte do obliczeń przedstawiono w rozdziale 2.7 Dane ruchowe.

67 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dla autostrady przyjęto następujące prędkości poruszania się pojazdów:  Średnia prędkość podróży w dzień: o pojazdy osobowe i dostawcze v = 130 km/h, o samochody ciężarowe i autobusy v = 90 km/h.  Średnia prędkość podróży w nocy: o pojazdy osobowe i dostawcze v = 130 km/h, o samochody ciężarowe i autobusy v = 90 km/h. Dla łącznic przyjęto prędkości jednakowe dla wszystkich grup pojazdów – 40 km/h.

Dane wprowadzane do programu COPERT III W celu określenia prognozowanej emisji zanieczyszczeń powietrza na 2015 oraz 2030 rok, wykonano osobne obliczenia dla poszczególnych lat prognozy. Wprowadzane do programu dane i procedura obliczeniowa w obu przypadkach były identyczne, jedyna różnica dotyczyła danych o prognozowanych natężeniach ruchu: Wybór kraju – Polska, Dane związane z paliwem – wśród danych dotyczących zawartości związków chemicznych w paliwach, wpływających na stężenia emitowanych zanieczyszczeń powietrza program COPERT III podaje domyślne wartości oprócz dwóch: zawartości siarki i ołowiu. W kolumnach tych wprowadzono wartości dopuszczalne, określone w rozporządzeniu [8]:  benzyna – zawartość siarki 0,001% wag.  olej napędowy – zawartość siarki 0,001% wag. Są to maksymalne dopuszczalne wartości zawartości związków w paliwach, wobec czego obliczone stężenia emisji zanieczyszczeń powietrza również będą maksymalne.

W przypadku pozostałych danych tj.: temperatura miesięczna, ciśnienie w zbiorniku paliwa, dane związane ze sprawnością silnika przyjęto wartości domyślne programu.

Dane związane z pojazdami – Emisja analizowanej substancji zanieczyszczenia powietrza zależy bezpośrednio od natężenia ruchu oraz liczby kilometrów (przebiegu), jakie dany rodzaj pojazdu pokonuje w ciągu roku. Do programu wprowadzono średnie roczne natężenie ruchu. Obliczone natężenia ruchu każdego rodzaju pojazdu podzielono na poszczególne kategorie na podstawie danych statystycznych GUS. Przy natężeniu ruchu wzięto pod uwagę:  pojazdy osobowe – spełniające normy Euro IV i młodsze,  pojazdy dostawcze, ciężarowe ciężkie i autobusy – spełniające normy Euro IV i młodsze.

Jako roczny przebieg każdego z pojazdów przyjęto długość statystyczną 50 km.

7.2.2 Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza

Założenia do prognozy zanieczyszczeń powietrza Do prognozy rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza zastosowano program OpaCal3m.

Stężenia zanieczyszczeń analizowano w siatce wewnątrz pasa otaczającego drogę, przy założeniu, że szerokość oczka siatki wynosi 10 m, a wysokość receptora – 1,5 m. Do obliczeń przyjęto ponadto następujące założenia:  stacja meteorologiczna: Częstochowa  wysokość drogi nad terenem: zmienna, przyjęta na podstawie niwelety,  szorstkość – dla łąk i gruntów ornych,

68 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 szerokość jezdni zgodnie z projektem,  tło zanieczyszczeń:– 10% wartości dopuszczalnej.

Kryteria oceny oddziaływania na powietrze atmosferyczne Zasadniczym kryterium oceny oddziaływania inwestycji na powietrze atmosferyczne jest dotrzymywanie warunków stężeń dopuszczalnych w powietrzu. Dla niniejszej inwestycji obowiązuje rozporządzenie w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [9]

Tab. 7.2 Wartości dopuszczalne dla badanych zanieczyszczeń [g/m3] [9] Wartości odniesienia uśrednione dla okresu Zanieczyszczenie 1 godziny Roku kalendarzowego

Dwutlenek azotu (NO2) 200 40 Pył zawieszony (PM10) 280 40 Benzen - 5 Ołów (Pb) - 0,5

Metodyka obliczeń emisji zanieczyszczeń i ich rozprzestrzeniania Do prognozy wielkości imisji zanieczyszczeń oraz ich przestrzennego rozkładu zastosowano program OpaCal3m. W poniższym opisie dotyczącym tego programu wykorzystano instrukcję użytkową opisaną przez Zakład Usług Obliczeniowych „EKO–SOFT” z Łodzi [37]. Program OpaCal3m wykorzystuje model CALINE 3, opracowany przez P.E. Bensona na zlecenie Departamentu Transportu Stanu Kalifornia w USA [35]. Model ten jest zalecany przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i jako zalecany do stosowania wymieniony został we „Wskazówkach metodycznych dotyczących modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza” [36]. Model CALINE 3 umożliwia wyznaczanie stężenia zanieczyszczenia 60–min., jako odpowiadającego rzeczywistym procesom dyspersji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych. W pozostałych aspektach algorytm OpaCal3m oparty jest na metodzie modelowania poziomów substancji w powietrzu. CALINE 3 jest modelem mikroskalowym, opartym na gaussowskim równaniu dyfuzji i stosującym koncepcję strefy mieszania. Model ten uwzględnia turbulencję mechaniczną i turbulencję termiczną, powodowaną przez pojazdy. W modelu droga składa się z prostoliniowych odcinków jednorodnych pod względem wysokości, szerokości, wielkości emisji, etc. OpaCal3m dzieli każdy z tych odcinków na szereg elementarnych źródeł liniowych, usytuowanych prostopadle do kierunku wiatru. Długość i orientacja elementu jest funkcją kąta między kierunkiem wiatru i danym odcinkiem drogi. Stężenie w receptorze jest sumą stężeń od poszczególnych elementów, obliczonych według wzoru na stężenie zanieczyszczenia emitowanego przez źródło liniowe o skończonej długości, prostopadłe do kierunku wiatru. CALINE 3 traktuje obszar znajdujący się bezpośrednio nad drogą jako strefę o jednolitej emisji i turbulencji. Obszar ten stanowi tzw. strefę mieszania i jest definiowany jako obszar nad jezdnią (pasy ruchu bez poboczy) zwiększony o 3 metry z każdej strony. W obrębie strefy mieszania w warstwie przyziemnej występuje turbulencja mechaniczna, wywołana ruchem pojazdów oraz turbulencją termiczna, spowodowana przez wyrzut gorących spalin. CALINE 3 wprowadza wstępną dyspersję w kierunku pionowym (SGZ1) jako funkcję turbulencji w strefie mieszania. Analiza bazy danych zgromadzonych przez Stanford Research Institute oraz General Motors wykazała niezależność SGZ1 od zmian natężenia ruchu i prędkości pojazdów, co może być spowodowane kompensacyjnym charakterem prędkości ruchu ulicznego i jego natężenia [35].

Czas rezydencji zanieczyszczenia w strefie mieszania Tr: Tr = W2/u

69 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

gdzie: W2 – połowa szerokości jezdni, u – prędkość wiatru.

Na podstawie analizy bazy danych General Motors ustalono następującą zależność [35]: SGZ1 = 1.8 + 0.11 * Tr

Dyspersja pionowa modelowana jest przez SGZ1 oraz przez współczynnik dyfuzji pionowej Pasquille‟a. Dyspersja pozioma modelowana jest przez współczynnik dyfuzji poziomej Turnera. Stężenie 30–min. obliczane jest kolejno dla wszystkich kierunków wiatru, co dwa stopnie i dla wszystkich sytuacji meteorologicznych.

7.3 ODDZIAŁYWANIE NA POWIETRZE

7.3.1 Oddziaływanie na stan sanitarny powietrza

Na etapie realizacji inwestycji emisja różnych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza będzie miała charakter przede wszystkim niezorganizowany. Zagrożeniem dla jakości powietrza będą prace związane z budową autostrady, m. in.:  zdjęcie wierzchniej warstwy gleby;  ruch ciężki, użycie specjalistycznego sprzętu budowlanego;  transport i przeładunek niezbędnego sprzętu i materiałów na budowę;  wtórne pylenie, szczególnie w suche dni, wynikające z użycia pylących materiałów budowlanych oraz związane z ruchem sprzętu po nieutwardzonej nawierzchni;  wykonanie nawierzchni. Ponieważ emisja występująca w trakcie budowy jest w większości niezorganizowana, bardzo trudno jest oszacować jej wielkość. Tym bardziej, że na skalę tej emisji bardzo duży wpływ mają chwilowe warunki atmosferyczne, jak m. in. aktualna wilgotność podłoża, częstość, wielkość i rodzaj opadów, temperatura powietrza, siła i częstość występowania wiatrów. Wymienione powyżej czynniki będą miały charakter krótkotrwały. Nie spowodują one trwałych zmian w powietrzu atmosferycznym i zakończą się wraz z chwilą zakończenia realizacji inwestycji.

Zanieczyszczenia powietrza emitowane w czasie użytkowania drogi, głównie na skutek emisji z pojazdów poruszających się autostradą, można podzielić na zanieczyszczenia pierwotne, które występują w powietrzu w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione do atmosfery i zanieczyszczenia wtórne, będące produktami przemian fizycznych i reakcji chemicznych, zachodzących między składnikami atmosfery i substancji do niej wprowadzonymi. Zanieczyszczenia powietrza są bardzo mobilne, mogą rozprzestrzeniać się na dużych obszarach i przedostawać się do innych elementów środowiska naturalnego. Ulegają one rozprzestrzenianiu, którego intensywność zależy m.in. od warunków meteorologicznych i terenowych.

W celu określenia oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na powietrze atmosferyczne wykonano prognozę rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń od autostrady A1; w prognozach wzięto pod uwagę wszystkie drogi poprzeczne oraz łącznice węzłów.

W ramach niniejszego raportu analizowano następujące zanieczyszczenia komunikacyjne: dwutlenek azotu

(NO2), benzen (C6H6), pył zawieszony (PM10) oraz ołów (Pb). W analizach przyjęto, wykorzystywanie paliwa

70 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

z minimalną zawartością zanieczyszczeń siarką zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych [8].

Wydruki z obliczeń znajdują się w Załączniku Nr 2.

W prognozach opierano się na wartościach dyspozycyjnych, czyli wartościach normatywnych, pomniejszonych o wartość tła zanieczyszczeń wyznaczonego przez WIOŚ. Przy podejściu takim uznaje się, że emisja z drogi nie może przekroczyć wartości dyspozycyjnej, gdyż jej przekroczenie powoduje przekroczenie wartości normatywnej. W poniższej tabeli przedstawiono wartości dyspozycyjne przyjęte dla autostrady A1 na analizowanym odcinku w oparciu o tło zanieczyszczeń określone przez WIOŚ (pismo znajduje się w Załączniku Nr 1 do niniejszego raportu.

Tab. 7.3 Wartości dyspozycyjne dla prognozowanych zanieczyszczeń

Wartość normowana Tło zanieczyszczeń wg WIOŚ Wartość dyspozycyjna (wyliczona) Lp. Zanieczyszczenie [g/m3] [g/m3] [g/m3] 1 Dwutlenek azotu NO2 40,0 15,0 25,0 2 Benzen 5,0 2,0 3,0 3 Pył zawieszony PM10 40,0 33,0 7,0 4 Ołów (Pb) w pyle 0,5 0,036 0,464

W poniższych tabelach przedstawiono maksymalne prognozowane poziomy imisji zanieczyszczeń wraz z maksymalnymi zasięgami izolinii odpowiadających wartości normatywnej dla analizowanych zanieczyszczeń w poszczególnych latach prognozy; prognozę wykonano osobno dla każdego z odcinków międzywęzłowych, charakteryzujących się różnym natężeniem ruchu. Graficzne przedstawienie zasięgu prognozowanych zasięgów przekroczeń standardów jakości powietrza atmosferycznego znajduje się w Załączniku Nr 5.

Tab. 7.4 Maksymalne prognozowane poziomy imisji zanieczyszczeń wraz z maksymalnymi zasięgami izolinii odpowiadających wartości normatywnej dla analizowanych zanieczyszczeń w 2015 roku – wynik symulacji programu Opacal3m

Autostrada A1 Zanieczyszczenie Maksymalny poziom imisji od Maksymalny poziom imisji Maksymalny zasięg przekroczenia (od linii autostrady [g/m3] całkowitej [g/m3] rozgraniczającej) Dwutlenek azotu 85,5 100,5 50 m Benzen 3,53 5,53 - Pył zawieszony 1,3 34,1 - PM 10 Ołów w pyle 0,028 0,064 -

Tab. 7.5 Maksymalne prognozowane poziomy imisji zanieczyszczeń wraz z maksymalnymi zasięgami izolinii odpowiadających wartości normatywnej dla analizowanych zanieczyszczeń w 2030 roku – wynik symulacji programu Opacal3m

Autostrada A1 Zanieczyszczenie Maksymalny poziom imisji od Maksymalny poziom imisji Maksymalny zasięg przekroczenia (od linii autostrady [g/m3] całkowitej [g/m3] rozgraniczającej) Dwutlenek azotu 149,1 164,1 150 m Benzen 5,62 7,62 5 m Pył zawieszony 2,0 35,0 - PM 10 Ołów w pyle 0,043 0,079 -

71 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W przedstawionych powyżej prognozach przyjęto najbardziej niekorzystne założenia, polegające na przyjęciu, że w kolejnych latach prognozy nie zmniejszy się tło zanieczyszczeń. W związku z powyższym otrzymane wyniki modelowania są zapewne zawyżone, jednak błąd ten jest nieweryfikowalny. Dodatkowo należy podkreślić, że wykonane prognozy obarczone są błędem ze względu na brak możliwości precyzyjnego określenia struktury (przede wszystkim wiekowej) pojazdów poruszających się po drogach w kolejnych latach. Z jednej strony szybki postęp motoryzacji, użytkowanie w coraz większym stopniu samochodów wyposażonych w katalizatory i nowocześniejsze konstrukcje silników, stosowanie benzyn bezołowiowych oraz silników z zapłonem samoczynnym na olej napędowy, sprawia, że obserwuje się systematycznie tendencje zniżkowe, w odniesieniu do substancji emitowanych w spalinach pojazdów. Jednak z drugiej strony obserwacje i pomiary ruchu z ostatnich lat, wskazują większą dynamikę przyrostową ruchu samochodowego, niż to prognozowano wcześniej. Powszechnie znanym zjawiskiem jest również fakt, że z roku na rok sprowadzanych jest do Polski coraz więcej samochodów używanych. Na poniższym rysunku przedstawiono dane z „Raportu branży motoryzacyjnej 2009” [33] dotyczące liczby używanych aut osobowych importowanych w Polsce w latach 2002 – 2008.

Rys. 7-1 Import używanych samochodów [33]

Na kolejnym rysunku przedstawiono strukturę wiekową aut sprowadzanych w kolejnych latach. Z przedstawionych wykresów wyraźnie wynika, że liczba samochodów starszych niż 10-letnie jest z jednej strony bardzo wysoka, z drugiej zaś strony systematycznie, lecz wolno obniża się (w 2008 roku wyniosła 42 % wszystkich importowanych pojazdów osobowych).

72 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 7-2 Struktura wiekowa używanych samochodów osobowych importowanych do Polski w latach 2005 – 2008 [33]

Prezentowane dane wskazują na to, że park samochodowy w Polsce tworzą starsze pojazdy, o długim okresie eksploatacji. Większość samochodów jest więc w stanie złym lub bardzo złym, w związku z czym są źródłem ponadnormatywnej emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych.

W celu weryfikacji wykonanych prognoz, dokonano analizy wyników pomiarów rzeczywistych imisji zanieczyszczeń powietrza przy istniejących drogach krajowych (drogach ekspresowych o zbliżonym natężeniu ruchu) na terenie województwa śląskiego. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki wykonanych pomiarów.

Tab. 7.6 Wyniki rzeczywistych pomiarów stężeń tlenków azotu w powietrzu w sąsiedztwie dróg krajowych w województwie śląskim [42], [43], [44]

Lokalizacja Pomierzone Procent Nazwa punktu punktu Data wykonania Lp. Odcinek drogi stężenie NOx wartości pomiarowego pomiarowego pomiaru [g/m3] dopuszczalnej [km drogi] PPP 1 2008.06.18 21 10,5% PPP 2 2008.06.19 19 9,5% Droga 1 PPP 3 2008.06.20 22 11,0% ekspresowa S69 PPP 4 2008.06.19 12 6,0% PPP 5 2008.06.20 21 10,5% Przybędza 1 27+445 2008.07.08 26 13,0% Przybędza 2 27+290 2008.07.07 30 15,0% Droga Wieprz 24+768 2008.07.08 24 12,0% 2 ekspresowa S69 Wieprz / 23+550 2008.07.09 15 7,5% Żywiec Żywiec 23+160 2008.07.09 24 12,0% 1 44+800 2010.06.14 30 15,0% Droga 3 2 45+250 2010.06.14 17 8,5% ekspresowa S69 3 45+730 2010.06.14 14 7,0% Pomiary zostały wykonane dla okresu jednogodzinowego, dla którego norma wynosi 200 g/m3

Jak wynika z przeprowadzonych analiz, w żadnym z analizowanych przypadków nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych norm w zakresie tlenków azotu (w przeliczeniu na dwutlenek azotu NO2) poza pasem drogowym. Wskazuje to na błąd metody prognostycznej, a zatem spodziewać się można podobnej sytuacji w przypadku analizowanego odcina A1 tj. braku przekroczen poziomów dopuszczalnych poza pasem drogowym.

73 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Pył zawieszony PM2,5

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) (Dz. Urz. UE L.1527 11.06.2008, str.1) zwana dalej „Dyrektywą CAFE” wprowadziła nowe zasady zarządzania, jakością powietrza w strefach i aglomeracjach. Odnosi się głównie do rozwiązań dotyczących pyłu PM2,5. Dopuszczalne wartości stężeń dla pyłu PM2,5 są regulowane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [9]. Rozporządzenie to wprowadziło dwie wartości kryterialne stężenia pyłu PM2,5 (dla stężeń średnich rocznych ze względu na kryterium zdrowia):  poziom dopuszczalny- 25 μg/m3 –. do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I),  poziom dopuszczalny – 20 μg/m3 – do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II).

Według informacji Głównego Inspektora Ochrony Środowiska emisja PM2,5 wynosi 75%-90%emisji PM10.Potwierdzeniem tych informacji są również dane z monitoringu prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach prowadzone dla obu klas uziarnienia pyłu zawieszonego. Zgodnie z powyższymi informacjami znając wielkość emisji pyłu PM10, można określić emisję pyłu PM2,5.

Zgodnie z danymi WIOŚ poziom PM10 w rejonie planowanej inwestycji wynosi 33,0 g/m3, przyjmując 90% jako ilość PM2,5 w PM10 wychodzi na to, że stężenie tego zanieczyszczenia wynosi 29,7 g/m3. Przekracza to tak poziom 25 g/m3 jak i docelowy poziom dopuszczalny dla roku 2020 – 20 g/m3, 90% obliczonej dla analizowanego odcinka autostrady imisji PM10 to 1,17 g/m3 dla roku 2015 i 1,8 g/m3 dla 2029 r. Jak widać wpływ autostrady na poziom stężenia pyłu PM2,5 w stosunku do tła jest niewielki – rzędu 5%. Głównymi emitorami pyłu jest niska emisja (opalanie domów węglem) oraz ruch samochodowy po drogach niższych kategorii oraz drogach miejskich. Największe zagęszczenie zabudowy jest w Częstochowie stąd też odciążenie DK Nr 1 ruchem w wyniku budowy autostrady z pewnością poprawi stan sanitarny powietrza w mieście. Autostrada w stosunku do drogi krajowej jak również innych dróg charakteryzuje się niższą emisją pyłu związanego z ścieraniem się asfaltu, opon i hamulców z następujących powodów:  brak sygnalizacji świetlnej, skrzyżowań kolizyjnych oraz odcinków z ograniczeniami prędkości jak również dwie jezdnie z dwoma pasami każda zapewnia płynną jazdę bez konieczności ciągłego hamowania i przyspieszania, kiedy to ścieralność opon i hamulców jest największa.  nowa równa nawierzchnia o zwiększonej odporności na ścieranie powoduje, że ścieralność asfaltu oraz opon jest mniejsza. Dodatkowo autostrada przebiega z dala od większych skupisk zabudowy gdzie emisja pyłu jest największa. Oprócz tego ekrany akustyczne zastosowane na odcinkach zbliżania się do zabudowy ograniczać będą emisję zanieczyszczeń na tereny przyległe.

7.3.2 Oddziaływanie na klimat

Forma i skala projektowanego przedsięwzięcia nie spowodują zmian warunków klimatycznych na obszarze objętym planowanym przedsięwzięciem. Zmiany warunków termicznych ograniczą się praktycznie wyłącznie do pasa drogowego, co nie będzie miało jakiegokolwiek wpływu na klimat lokalny.

7.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

7.4.1 Faza realizacji

74 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zanieczyszczenia powietrza w fazie budowy będą miały charakter krótkotrwały i nie będą stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia mieszkańców. Zachowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach BHP zniweluje możliwe negatywne formy narażenia zdrowia i życia ludzi (pracowników wykonujących roboty) w fazie budowy. Pracownicy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa pracy powinni być zaopatrzeni w maski przeciwpyłowe, okulary ochronne, kombinezony ochronne przeznaczone wyłącznie do tego rodzaju prac. W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń pyłowo – gazowych do powietrza na etapie budowy należy: 1) stosować do podbudowy w miarę możliwości gotowe mieszanki wytwarzane w wytwórniach, aby ograniczyć do minimum operacje mieszania kruszywa ze spoiwem na miejscu budowy; 2) masy bitumiczne transportować wywrotkami wyposażonymi w opończe ograniczające emisję oparów asfaltu; 3) drogi dojazdowe, którymi poruszać się będzie sprzęt budowlany należy wyznaczyć w takim sposób aby przebiegały one jak najdalej od zabudowy mieszkaniowej 4) materiały sypie transportować wywrotkami wyposażonymi w plandeki ograniczające pylenie, 5) roboty nawierzchniowe prowadzić w sposób maksymalny o ile to możliwe w okresie letnim, kiedy temperatura mas bitumicznych może być niższa, a przez to mniejsze będzie odparowywanie substancji odorotwórczych; 6) plac budowy i drogi dojazdowe należy utrzymywać w stanie ograniczającym pylenie (pyły mineralne) poprzez, na przykład, regularne zraszanie w okresach suchych, 7) Ograniczanie wtórnego unosu pyłu - w okresach bez opadów drogi dojazdowe oraz place budowy należy zraszać i czyścić przy pomocy specjalnego sprzętu celem maksymalnego ograniczenia unosu (Fot. 7-1, Fot. 7-2), 8) Mycie kół i nadwozia pojazdów opuszczających plac budowy – w wyznaczonych do tego miejscach posiadających odpowiednie zabezpieczenia (uszczelnienie terenu, system zbierania i podczyszczania ścieków). 9) Materiały sypie należy składować z dala od terenów mieszkalnych w sposób maksymalnie ograniczający pylenie – w suche i wietrzne dni jeżeli jest to konieczne zraszać lub też w przypadku długotrwałego składowania rozważyć stabilizację poprzez obsianie roślinnością. Koordynacja i nadzór nad działaniami ograniczającymi oddziaływanie w zakresie emisji do powietrza spoczywa na osobach odpowiedzialnych na nadzór środowiskowy.

75 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 7-1 Zraszanie dróg dojazdowych w celu ograniczenia pylenia

Fot. 7-2 Czyszczenie dróg dojazdowych

7.4.2 Faza eksploatacji

76 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Redukcja emisji zanieczyszczeń w zakresie zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego jest możliwa tylko „u źródła”, czyli poprzez prace nad wydajnością spalania paliwa w pojazdach poruszających się po drodze. Na chwilę obecną nie są znane środki minimalizujące tę emisję, które mogłyby być zastosowane w ramach realizacji inwestycji drogowej. Co do zasady – do obniżenia emisji zanieczyszczeń przyczynia się poprawa swobody ruchu, jednak ze względu na większą prędkość poruszania się pojazdów po drogach o wysokich parametrach (takich, jak autostrady), przekraczającą prędkość odpowiadającą optimum spalania, nie jest możliwe osiągnięcie redukcji emisji poprzez poprawę jakości sieci drogowej. Niewątpliwie jednak istotne jest to, że źródło emisji wyprowadzane jest poza tereny zurbanizowane [41].

W tej sytuacji jedyną możliwością łagodzenia skutków jest stosowanie barier dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, czyli ograniczanie imisji. W przypadku przedmiotowej autostrady funkcję takiej bariery będą spełniały częściowo ekrany akustyczne, a częściowo zieleń zaprojektowana wzdłuż pasa autostradowego (szczegóły rozwiązań opisane zostały w rozdziale 8.5 Ocena oddziaływania inwestycji na zdrowie i życie ludzi. Środki minimalizujące. Należy jednak podkreślić, że nie będą to bariery w pełni skuteczne ze względu na sposób rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu. Natomiast dodatkowo zieleń przydrożna będzie w części pochłaniała emitowane zanieczyszczenia.

7.5 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

Istniejąca droga krajowa nr 1, po której w chwili obecnej odbywa się ruch, docelowo przejmowany przez autostradę, jest drogą o dużym obciążeniu ruchem. Przyczynia się ona w znacznej mierze do emisji zanieczyszczeń w strefie miasta Częstochowy. Dla strefy tej opracowano program ochrony powietrza, ze względu na stwierdzone przekroczenia imisji pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo[a]pirenu. Jakkolwiek największy udział w emisji PM10 pochodzi z emisji niskiej – czyli pieców opalanych węglem, o czym świadczy chociażby istotny wzrost emisji w sezonie grzewczym, również udział emisji z sieci dróg jest znaczny [10].

Rys. 7-3 Struktura emisji w Częstochowie [10]

77 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 7-4 Udział poszczególnych źródeł emisji w imisji pyłu zawieszonego PM10 w obszarze przekroczeń na terenie Częstochowy oraz na pozostałym obszarze miasta [10]

W przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia polegającego na budowie autostrady A1, stanowiącej obwodnicę Częstochowy, wielkość emisji z drogi krajowej nr 1 będzie sukcesywnie rosła; rósł będzie również jej udział w emisji całkowitej, ze względu na podejmowane działania w zakresie eliminacji innych źródeł ponadnormatywnych emisji (w szczególności indywidualnego ogrzewania węglem).

Na potrzeby niniejszego opracowania wykonano prognozowanie w zakresie emisji zanieczyszczeń od drogi krajowej nr 1 w sytuacji realizacji autostrady (i odciążenia drogi krajowej nr 1) oraz w sytuacji zaniechania realizacji autostrady (droga krajowa nr 1 pozostanie główną trasą na tej relacji ruchowej). W poniższych tabelach przedstawiono porównanie ww. dwóch sytuacji.

78 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 7.7 Emisja i imisja zanieczyszczeń od drogi krajowej nr 1 (przejście przez Częstochowę) w sytuacji realizacji autostrady A1 (wariant inwestycyjny) oraz jej zaniechania (wariant bezinwestycyjny) w roku 2015

Maksymalne wartości imisji od drogi Emisja (roczna) z drogi krajowej nr 1 [kg/rok] 3 krajowej nr 1 [g/m ] Zanieczyszczenie Wariant Wariant Redukcja emisji Wariant Wariant bezinwestycyjny inwestycyjny [%] bezinwestycyjny inwestycyjny Dwutlenek azotu 56 400,89 33 084,30 41,3 86,0 50,4 Benzen 12 572,05 7 341,52 41,6 19,16 11,2 Pył zawieszony 945,36 630,15 33,3 1,4 1,0 PM 10 Ołów w pyle 28,154 16,285 42,1 0,043 0,025

Tab. 7.8 Emisja i imisja zanieczyszczeń od drogi krajowej nr 1 (przejście przez Częstochowę) w sytuacji realizacji autostrady A1 (wariant inwestycyjny) oraz jej zaniechania (wariant bezinwestycyjny) w roku 2030

Maksymalne wartości imisji od drogi Emisja (roczna) z drogi krajowej nr 1 [kg/rok] 3 krajowej nr 1 [g/m ] Zanieczyszczenie Wariant Wariant Redukcja emisji Wariant Wariant bezinwestycyjny inwestycyjny [%] bezinwestycyjny inwestycyjny Dwutlenek azotu 181 806,18 64 278,15 64,6 277,1 98,0 Benzen 22 434,44 14 241,96 36,5 34,20 21,71 Pył zawieszony 2 835,80 1 260,30 55,6 4,3 1,9 PM 10 Ołów w pyle 64,312 31,742 50,6 0,098 0,048

Redukcja emisji poszczególnych zanieczyszczeń będzie różna – generalnie wyższa redukcja emisji w roku 2030 związana jest z faktem wyczerpania przepustowości drogi krajowej nr 1 i pojawienia się (w wariancie bezinwestycyjnym) tzw. korków drogowych. W poniższych tabelach przedstawiono zależności pomiędzy prędkością poruszania się pojazdów a emisją głównych zanieczyszczeń komunikacyjnych.

Tab. 7.9 Wskaźniki emisji dla samochodów osobowych [g/pojazd/km] [40]

Prędkość [km/h] Grupa poj. Składnik 30 50 60 70 80 90 100 CO 8,756 6,105 6,032 6,414 7,143 8,160 10,926 HC 1,392 0,984 0,896 0,843 0,813 0,801 0,812

SB NOx 1,369 1,443 1,542 1,672 1,831 2,015 2,460

SO2 0,026 0,020 0,019 0,019 0,019 0,020 0,023 razem 3,510 2,958 2,923 2,975 3,091 3,261 3,734 CO 0,881 0,585 0,523 0,487 0,469 0,464 0,483 HC 0,224 0,122 0,098 0,083 0,073 0,067 0,062

NOx 0,715 0,595 0,582 0,586 0,601 0,626 0,700 SD SO2 0,182 0,145 0,141 0,141 0,144 0,150 0,168 cząstki 0,137 0,105 0,105 0,110 0,119 0,132 0,167 razem 1,294 0,970 0,917 0,899 0,907 0,934 1,034

SB – samochody osobowe z silnikiem benzynowym

SD – samochody osobowe z silnikiem Diesla

Kolorem szarym zaznaczono najmniejsze wartości emisji

79 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 7.10 Wskaźniki emisji dla samochodów ciężarowych [g/pojazd/km] [40]

Grupa Prędkość [km/h] Składnik poj. 30 50 60 70 80 90 100 CO 3,124 2,262 2,116 2,062 2,074 2,136 2,379 HC 2,188 1,384 1,183 1,039 0,931 0,848 0,726

NOx 6,701 5,207 5,101 5,222 5,512 5,942 7,150

SO2 (m) 0,585 0,492 0,502 0,533 0,581 0,643 0,805 CN SO2 (p) 0,559 0,466 0,476 0,507 0,555 0,617 0,779 cząstki 0,588 0,414 0,383 0,369 0,368 0,377 0,415 razem (m) 10,831 7,960 7,548 7,478 7,655 8,025 9,230 razem (p) 10,804 7,934 7,527 7,452 7,629 7,999 9,204 CO 3,472 2,700 2,542 2,454 2,415 2,410 2,479 HC 2,000 1,292 1,114 0,988 0,893 0,819 0,711

NOx (m) 12,494 10,086 9,604 9,348 9,246 9,258 9,538

NOx (p) 11,793 9,386 8,904 8,648 8,546 8,558 8,837

CS SO2 (m) 0,982 0,866 0,859 0,870 0,896 0,933 1,036

SO2 (p) 0,859 0,742 0,736 0,747 0,773 0,810 0,912 cząstki 0,770 0,601 0,564 0,542 0,530 0,525 0,529 razem (m) 16,826 13,155 12,384 11,940 11,716 11,652 11,875 razem (p) 15,992 12,331 11,560 11,116 10,892 10,828 11,051 CO 3,085 2,361 2,232 2,177 2,176 2,214 2,382 HC 1,777 1,193 1,053 0,957 0,889 0,840 0,782

NOx (m) 14,736 12,003 11,514 11,308 11,300 11,441 12,072

NOx (p) 13,911 11,178 10,690 10,484 10,475 10,616 11,247

CZ SO2 (m) 1,035 0,933 0,934 0,954 0,989 1,035 1,161

SO2 (p) 0,894 0,792 0,793 0,813 0,848 0,894 1,020 cząstki 0,857, 0,635 0,583 0,548 0,524 0,507 0,490 razem (m) 18,814 15,006 14,285 13,939 13,853 13,962 14,624 razem (p) 17,848 14,040 13,319 12,973 12,887 12,996 13,658

CN – samochody ciężarowe 2,8 t – 3,5 t

CS – samochody ciężarowe >3,5 t, pojazdy specjalne i pojazdy rolnicze

CZ – samochody ciężarowe z naczepami i przyczepami

Kolorem szarym zaznaczono najmniejsze wartości emisji

W każdym jednak przypadku, jak pokazują powyższe wyniki prognoz, wariant polegający na realizacji autostrady A1 wpłynie znacząco pozytywnie na jakość powietrza atmosferycznego, a co za tym idzie – na warunki życia mieszkańców Częstochowy.

8. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZI

8.1 OPIS ZAGOSPODAROWANIA I SPOSOBU UŻYTKOWANIA TERENÓW SĄSIADUJĄCYCH Z INWESTYCJĄ

Autostrada na całym analizowanym odcinku przebiega przez tereny dotknięte silną antropopresją. Są to tereny w dużej mierze przekształcone przez wydobycie rud żelaza oraz szkody górnicze związane z wydobyciem węgla kamiennego. W związku z ww. uwarunkowaniami tereny te są dość podmokłe, jednak w części wciąż użytkowane rolniczo. Na początkowym odcinku (do km ok. 438+400) autostrada przebiega w bezpośrednim sąsiedztwie (a fragmentami koliduje) z pozostałościami odkrywkowej eksploatacji rud żelaza – tzw. warpiami.

80 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 8.1 Warpie – pozostałość hałd po odkrywkowej eksploatacji rud żelaza (km ok. 438+400)

Po stronie zachodniej autostrady (km 437+900 – 438+200) zlokalizowana jest miejscowość Walszczyki, natomiast po stronie wschodniej (km 438+600 – 439+100) tereny podmokłe, nieużytkowane rolniczo, objęte ochroną w formie wyznaczenia obszaru Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie (szczegółowy opis tego obszaru znajduje się w rozdziale 10 Ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie PLH240028 (Ocena habitatowa)).

Fot. 8.2 Podmokłe tereny w obszarze Łąki w Walaszczykach

Po zachodniej stronie autostrady w km 439+700 – 440+000 zlokalizowane jest wysypisko odpadów.

81 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 8.3 Wysypisko odpadów w km 439+700 – 440+000 autostrady

Na dalszym odcinku autostrada przebiega przez typowy krajobraz rolniczy – aż do końca analizowanego odcinka. Jedynie w km ok. 441+600 sąsiaduje z miejscowością Gliny.

Fot. 8.4 Krajobraz rolniczy w sąsiedztwie autostrady (km 441+600)

82 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

8.2 ISTNIEJĄCY STAN KLIMATU AKUSTYCZNEGO

Na potrzeby opracowania niniejszego raportu o oddziaływaniu na środowisko wykonano pomiary hałasu w celu dokonania oceny stanu klimatu akustycznego na terenach, na których planuje się realizację autostrady A1. Protokoły pomiarowe znajdują się w Załączniku Nr 10. Jak wynika z przeprowadzonych pomiarów, w chwili obecnej na terenach przylegających do dróg poprzecznych, które będą się krzyżować z autostradą przekraczane są dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki pomiarów – ze względu jednak na ich wykonanie w czasie krótszym niż 24 godziny, nie mogą być one odnoszone wprost do norm określonych w rozporządzeniu [12].

Tab. 8.1 Wyniki pomiarów chwilowych poziomu hałasu przy istniejącej drodze krajowej nr 1

Odległość punktu Numer punktu Pomierzony chwilowy Miejscowość Rodzaj zabudowy pomiarowego od pomiarowego poziom hałasu drogi zabudowa mieszkaniowa P-07 Antoniów 2 m 64,2 dB jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa P-08 Żabiniec 6 m 51,4 dB jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa P-09 Szarlejka 5 m 55,5 dB jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa P-10 Szarlejka 5 m 54,3 dB jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa P-11 Walaszczyki 7 m 63,0 dB jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa P-12 Wygoda 4 m 70,4 dB jednorodzinna

8.3 OPIS METODYKI PROGNOZOWANIA ODDZIAŁYWAŃ

8.3.1 Metodyka prognozowania propagacji hałasu

W obliczeniach wykorzystano dane o natężeniu ruchu pojazdów wg prognoz sporządzonych przez firmę Mosty Katowice z Katowic. Cała prognoza ta znajduje się w Załączniku Nr 9 do raportu. W rozdziale 2.7 Dane ruchowe znajduje się wyciąg z przedmiotowej prognozy.

W celu wykonania prognoz równoważnego poziomu dźwięku dla terenów zlokalizowanych w sąsiedztwie projektowanej autostrady, przyjęto następujące założenia:  do modelu wprowadzono warstwę budynków wraz z ich obrysem oraz określoną wysokością.  wprowadzono ekrany akustyczne wraz z określeniem ich podstawowych parametrów (wysokość, izolacyjność, odbijające/pochłaniające;  do modelowania hałasu wykorzystano pakiet programowy SoundPlan w wersji 7.1 posiadający moduły służące do wprowadzania danych, ich kontroli oraz modyfikacji, generowania numerycznej mapy terenu, jak również wprowadzania parametrów ruchu drogowego i warunków meteorologicznych,  do wykonania obliczeń przyjęto francuską metodę obliczeniową NMPB Routes-96 (Guide du Bruit), uwzględniającą w sposób sprecyzowany wpływ warunków meteorologicznych na propagację hałasu. Metoda ta jest zgodna z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 października 2007 r. i posłużyła do wykonania obliczeń przedstawiających przestrzenny rozkład klimatu akustycznego,  w obliczeniach hałasu użyte zostały dwie kategorie pojazdów samochodowych - pojazdy lekkie i ciężkie. Do kategorii pojazdów lekkich (mniej niż 3.5 tony masy pojazdu) zaliczono samochody osobowe

83 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

i dostawcze, natomiast do kategorii pojazdów ciężkich (masa równa lub większa od 3.5 tony) zaliczono samochody ciężarowe, samochody ciężarowe z przyczepą, motory, autobusy, pojazdy rolnicze,  do obliczeń klimatu akustycznego w sąsiedztwie zarówno autostrady, jak i istniejącej drogi krajowej Nr 1 przyjęto natężenia ruchu pojazdów zgodnie z prognozami opracowanymi przez Mosty Katowice.  dla pojazdów poruszających się po autostradzie przyjęto następujące założenia odnośnie prędkości: o prędkość jazdy pojazdów lekkich: . na autostradzie – – 130 km/h; . na węzłach – 60-40 km/h; o prędkość jazdy pojazdów ciężkich: . na autostradzie – – 80 km/h; . na węzłach – 60-40 km/h.  dla samochodów poruszających się po istniejącej drodze krajowej Nr 1 na odcinku pozamiejskim przyjęto prędkość równą 90 km/h dla pojazdów lekkich i ciężkich; dla DK Nr 1 przechodzącą przez Częstochowę pomiędzy DK46 a DK 91 przyjęto dla wszystkich pojazdów prędkość 50 km/h;  w obliczeniach uwzględniono przestrzenne ukształtowanie terenu sąsiadującego z projektowaną drogą przy wykorzystaniu Numerycznego Modelu Terenu pozyskanego z Centralnego Ośrodka Geodezji i Kartografii. Dla wariantu istniejącego wprowadzono zmiany w modelu uwzględniające przebieg niwelety autostrady.  dla potrzeb obliczeniowych (sporządzenia map rozprzestrzeniania się hałasu) w związku z oceną narażenia na hałas zabudowy chronionej, punkty oceny zlokalizowano na wysokości 4 m nad poziomem terenu.

Za pomocą programu komputerowego (SoundPlan 7.1) zostały wykreślone izolinie równoważnego poziomu dźwięku dla pory dziennej (od 6:00 – do 22:00) o poziomach LAeqD = 61 dB i 65 dB oraz izolinia równoważnego poziomu dźwięku dla pory nocnej LAeqN = 56 dB (od 22:00 – do 6:00). Wszystkie izolinie, wyznaczono na wysokości 4 m nad powierzchnią terenu dla roku 2015 i 2030. Do obliczeń rozprzestrzeniania hałasu przyjęto siatkę obliczeń równą 10 m x 10 m.

Izolinie równoważnego poziomu dźwięku przedstawiono na Załącznikach graficznych Nr 4 i 5 i 6.

Metodyka przyjęta do obliczeń Obliczenia rozprzestrzeniania hałasu z planowanej inwestycji wykonano zgodnie z francuska metodą obliczania hałasu drogowego „NBPB-Routes-96 (SETRA-CERTU-LCPC-CSTB), o której mowa w Arrètè du 5 mai 1995 relatif au bruit des infrastructures routières, Journal Officiel du 10 mai 1995, Article 6„ oraz francuska norma ”XPS 31-133”. Dla danych wejściowych dotyczących emisji dokumenty te korzystają z „Guide du bruit des transports terrestres, fascicule prèvision des niveaux sonores, CETUR 1980”. Metoda ta jest zalecana do tymczasowego użytkowania dla państw członkowskich Unii Europejskiej nie mających krajowych metod obliczania lub państw członkowskich chcących zmienić metodę obliczania, zgodnie z Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie oceny i kontroli poziomu hałasu w środowisku. Algorytm obliczeniowy zgodny ze wspomnianą metodyką jest zaimplementowany w programie komputerowym „SoundPlan” w. 7.1 autorstwa firmy Braunstein+Berndt GmbH z Niemiec, który został wykorzystany do obliczeń rozprzestrzeniania hałasu.

8.4 ODDZIAŁYWANIE NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZIE

8.4.1 Oddziaływanie na klimat akustyczny

84 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Faza realizacji W fazie realizacji emisja hałasu będzie powodowana przez maszyny budowlane, używane w różnego rodzaju pracach oraz samochody dostawcze, dowożące materiały na plac budowy. Sposób dostarczania materiałów oraz częstotliwość tych przewozów określi dopiero Wykonawca prac budowlanych, w związku z powyższym nie jest możliwe dokonanie prognozowania emisji hałasu z tego źródła na obecnym etapie. Odnosząc się natomiast do kwestii emisji hałasu od maszyn i sprzętu budowlanego, przeanalizowano dostępne wyniki pomiarów przeprowadzonych na różnych (zarówno krajowych, jak i zagranicznych placach budów).

W poniższej tabeli przedstawiono wartości dopuszczalnych poziomów mocy akustycznej przykładowych urządzeń stosowanych w robotach drogowych.

Tab. 8.2 Wartości dopuszczalnych poziomów mocy akustycznej typowych urządzeń stosowanych w robotach drogowych (za [45])

Oddziaływanie hałasu na etapie realizacji przedsięwzięcia określono w oparciu o wyniki pomiarów zawarte w bazie danych Database for prediction of Noise on construction and open sites, opracowanej przez Helpworth Acoustics na zlecenie DEFRA (Departament for Environment, Food and Rural Affairs). Wyniki pomiarów hałasu scharakteryzowane są równoważnymi poziomami hałasu zmierzonymi w odległości 10 m od źródeł hałasu, a prowadzone były w terenie przy placach budów, gdzie trwały różnego typu operacje budowlane. Na podstawie tych danych można stwierdzić, że w odległości 10 m od pracującego sprzętu budowlanego hałas kształtuje się najczęściej na poziomie 70-80 dB, sporadycznie osiągając wartość 85 dB. Zasięg pogorszenia klimatu akustycznego (zasięg hałasu większego niż 60 dB – jako że prace będą prowadzone jedynie w porze dnia) można określić na maksymalnie 100-150 m od zgrupowania maszyn i sprzętu budowlanego. Wyniki te potwierdzają również badania przeprowadzone przez Politechnikę Białostocką na szeregu budów drogowych [45] w ramach których stwierdzono, że w odległości 25 m od granicy robot poziom 60 dB jest przekroczony niezależnie od charakteru i zakresu realizowanych prac; wartość różnicy przekroczenia wynosi od 3,3 dB przy profilowaniu podłoża gruntowego, przy wykorzystaniu jednej równiarki, do 16,1 dB przy frezowaniu zniszczonej nawierzchni. Jednak w odległości 50 m od prowadzonych robot, w przypadku wykonywania niektórych prac budowlanych, równoważny poziom dźwięku był niższy od 60 dB. Poza pracami najbardziej hałaśliwymi (frezowanie nawierzchni i wykonywanie nasypu przy dużej koncentracji sprzętu), poziom 67 dB2 nie był przekroczony.

Do najbardziej hałaśliwych robot zalicza się:

2 Poziom 67 dB uznawany był za tzw. Poziom progowy, którego przekroczenie powodowało konieczność natychmiastowego podjęcia działań naprawczych.

85 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 frezowanie nawierzchni,  wykonywanie stabilizacji gruntu spoiwami hydraulicznymi,  wykonywanie ścianek szczelnych,  wykonywaniem pali wierconych,  układanie warstw nawierzchni (w szczególności ich zagęszczanie). Źródłem maksymalnego poziomu dźwięku przekraczającego stosunkowo często poziom 80 dB(A), są także urządzenia używające krótkotrwałych dźwiękowych sygnałów ostrzegawczych wstecznego biegu. Do bardzo hałaśliwych urządzeń zalicza się także wszelkiego rodzaju młoty, zagęszczarki oraz piły do wykonywania fug w warstwie ścieralnej.

Przykładowe wyniki pomiarów przedstawia poniższa tabela.

Tab. 8.3 Tabela równoważnego (maksymalnego) poziomu dźwięku od typowych robot przy budowie dróg [45]

Zgodnie z wynikami pomiarów [45], poziom hałasu w otoczeniu wykonywanego nasypu przy budowie drogi krajowej nr 8 przyjmował następujące wartości w zależności od odległości od prowadzonych robot: 25 m – 83,4 dB, 50 m – 73,7 dB, 100 m – 58,3 dB, 200 m – 48,9 dB.

Biorąc pod uwagę fakt, że z realizacją przedmiotowego odcinka autostrady A1 wiązać się będzie wykonywanie takiego samego zakresu prac i w podobnych warunkach, jak na budowach opisanych powyżej, należy przyjąć, że również w tym przypadku w odległości 100 m poziom hałasu nie będzie przekraczać wartości 60 dB, zaś wartości poniżej 50 dB przyjmie w odległości 200 m.

Przy założeniu, że prace budowlane będą prowadzone jedynie w ciągu dnia (600 – 2200) nie przewiduje się negatywnego oddziaływania hałasu na tereny zabudowy mieszkaniowej położonej w odległości powyżej 100 m od miejsca prowadzenia prac.

Faza eksploatacji Droga emituje hałas ciągły o zmiennych wartościach poziomu dźwięku. Poziom natężenia hałasu w otoczeniu środowiska jest zależny przede wszystkim od wartości poziomu natężenia hałasu zewnętrznego pochodzącego od poszczególnych pojazdów – źródeł punktowych, parametrów ruchu – źródeł pośrednich oraz cech otoczenia – modyfikujących propagację hałasu.

86 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

O ochronie terenów przed hałasem decydują ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego, a w razie braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego – ocena dokonana na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu. W obrębie analizowanej inwestycji, zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego, oceną przeprowadzoną na podstawie faktycznego zagospodarowania i wykorzystania terenu oraz przeprowadzoną wizją lokalną występują obszary chronione przed hałasem. Lokalizacja terenów chronionych została przedstawiona na załącznikach graficznych Nr 4, 5 i 6.

Na podstawie obliczeń prognostycznych określono wartości i zasięgi hałasu drogowego, który emitowany będzie z terenu analizowanego odcinka autostrady A1 na przyległe tereny chronione (zabudowa mieszkaniowa) oraz przedstawiono sposoby jego ograniczenia. Zakres opracowania obejmuje:  określenie kryterium oceny hałasu drogowego – dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku,  porównanie prognozowanego poziomu dźwięku w środowisku z poziomem dopuszczalnym i ocena zgodności z wartościami normatywnymi,  analizę potrzeby zastosowania zabezpieczeń akustycznych w postaci ekranów akustycznych.

Prognoza została wykonana dla roku 2015 i 2030, w pojazdach rzeczywistych na dobę (SDR). Dla stanu istniejącego rozważono jeden przypadek, gdy autostrada nie będzie oddana do użytku.

Analizowana autostrada przebiegać będzie wzdłuż terenów o różnorodnym stopniu zurbanizowania i funkcji użytkowania, na granicy których powinny być zachowane warunki normatywne zgodne z rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku [12]. Dopuszczalne wartości równoważnego poziomu dźwięku w odniesieniu do rodzaju zabudowy podano w poniższej tabeli.

Tab. 8.4 Dopuszczalne wartości równoważnego poziomu dźwięku w zależności od rodzaju zabudowy [12]

Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A [dB] Rodzaj terenu pora dnia – przedział czasu pora nocy – przedział czasu odniesienia równy 16 h odniesienia równy 8 h (6:00-22:00) (22:00 – 6:00) a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska 50 45 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży 61 56 c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej 65 56 c) Tereny rekreacyjno – wypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo - usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. 65 60 mieszkańców

Jako wskaźniki oceny uciążliwości hałasu z odcinka drogowego przyjęto: 00 00  Równoważny poziom hałasu dziennego LAeqd, określony dla pory dziennej w czasie od 6 do 22 dla T = 16 godzin,

87 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 Równoważny poziom hałasu nocnego LAeqn określony dla okresu T = 8 godzin pory nocnej w czasie od 2200 do 600.

Fot. 8.5 Zabudowa mieszkaniowa położona w rejonie inwestycji

Wzdłuż projektowanej trasy A1 istniejącą zabudowę podlegającą ochronie akustycznej stanowi zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, jednorodzinna, mieszkaniowo-usługowa oraz zagrodowa. Klasyfikacji terenu pod względem akustycznym dokonano na podstawie materiałów przekazanych przez gminy po wystąpieniu zgodnie z art. 115 ustawy – Prawo ochrony środowiska [3]. Kopie pism i materiałów na podstawie których dokonano powyższej klasyfikacji zamieszczono w Tomie IV raportu.

Z przeprowadzonej analizy wykonanych obliczeń wynika, iż planowana inwestycja będzie powodowała przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu na terenach chronionych przed hałasem zarówno w porze dziennej, jak i w porze nocnej. Maksymalny negatywny zasięg oddziaływania wyznacza izofona 56 dB w porze nocy dla roku 2030. W celu zobrazowania wyników analizy wyznaczono punkty recepcyjne na budynkach mieszkalnych w miejscach gdzie znajduje się zabudowa mieszkaniowa zlokalizowana na terenach objętych ochroną akustyczną ustanowioną w MPZP lub na podstawie art. 115 POŚ tj. w miejscach, gdzie występują na mapach akustycznych przekroczenia standardów akustycznych na zabudowie mieszkalnej. Wszystkie punkty zlokalizowano w pierwszej linii zabudowy. Charakterystykę receptorów przedstawia tabela poniżej, a lokalizacja została przedstawiona na załącznikach graficznych.

88 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 8.5 Wyniki obliczeń poziomu hałasu w poszczególnych receptorach

PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA POZIOM POZIOM POZIOM HAŁASU POZIOMU POZIOMU POZIOM HAŁASU POZIOMU POZIOMU DOPUSZCZALNY HAŁASU ROK HAŁASU ROK ROK 2015 BEZ DOPUSZCZALNEGO DOPUSZCZALNEGO ROK 2030 BEZ DOPUSZCZALNEGO DOPUSZCZALNEGO 2015 2030 POZIOM EKRANÓW ROK 2015 BEZ ROK 2015 EKRANÓW ROK 2030 BEZ ROK 2030 Z Z EKRANAMI Z EKRANAMI Numer Strona AKUSTYCZNYCH EKRANÓW Z EKRANAMI AKUSTYCZNYCH EKRANÓW EKRANAMI AKUSTYCZNYMI AKUSTYCZNYMI Km HAŁASU AKUSTYCZNYCH AKUSTYCZNYMI AKUSTYCZNYCH AKUSTYCZNYMI receptora drogi DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)

PPH-1 439+220 L 61 56 67,6 65,0 6,6 9,0 51,1 54,4   69,4 66,4 8,4 10,4 59,1 56,0  

PPH-2 441+270 L 61 56 69,4 66,8 8,4 10,8 58,6 56,0   71,3 68,3 10,3 12,3 60,4 57,4  1,4

przy łącznicy

z węzła PPH-3 65 56 63 60,7 - 4,7 63 60,7 - 4,7 63,6 60,8 4,4 10,4 63,6 60,8 - 4,8 Zawodzie do

drogi DW 907

89

Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Realizacja inwestycji spowoduje pogorszenie klimatu akustycznego na obszarach przylegających do autostrady – w terenie, w którym w stanie istniejącym nie istnieją żadne inne źródła hałasu. W poniższej tabeli przedstawiono prognozowane maksymalne zasięgi oddziaływania hałasu o poziomie przekraczającym wartości dopuszczalne dla pory nocy i pory dnia dla po zakończeniu realizacji autostrady A1 bez wykonania zabezpieczeń.

Tab. 8.6 Orientacyjne zasięgi maksymalnego prognozowanego oddziaływania hałasu w terenie otwartym dla autostrady A1 Odległość izofon od krawędzi planowanej autostrady A1 [m] Pora nocy Pora dnia Horyzont czasowy LAeq N 56 dB LAeq D 61 dB LAeq D 65 dB

Odcinek od początku opracowania do węzła „Zawodzie” 2015 300 215 110 2030 405 290 145 Odcinek od węzła „Zawodzie” do końca opracowania 2015 280 205 130 2030 365 265 135

Dla budynków, które znajdą się w zasięgach przekroczeń wartości dopuszczalnych równoważnego poziomu dźwięku, zaproponowano w ramach raportu opracowanego w roku 2008 [70] zabezpieczenia w formie ekranów akustycznych, które następnie zostały zatwierdzone przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W ramach niniejszego raportu dokonano weryfikacji i uszczegółowienia zaproponowanych w powyższych dokumentach działań ograniczających zasięg ponadnormatywnego oddziaływania hałasu.

Tab. 8.7 Orientacyjna ilość budynków mieszkalnych które mogą znaleźć się w zasięgu oddziaływania hałasu bez zabezpieczeń oraz po ich zastosowaniu Ilość budynków w zasięgu oddziaływania izofony 56 dB w porze nocy Horyzont czasowy 2015 2030 Autostrada A1 – bez zabezpieczeń 43 54 Autostrada A1 – po zastosowaniu zabezpieczeń 4 6

Modelowanie akustyczne przy uwzględnieniu zastosowanych zabezpieczeń w postaci ekranów akustycznych wykazało, że kilka budynków znajdować się może na granicy poziomu dopuszczalnego. W roku 2015 ponadnormatywnym oddziaływaniem hałasu będą objęte 4 budynki a w 2030 roku prognozuje się objęciem ponadnormatywnym oddziaływaniem 6 budynków. Wszystkie znajdują się na terenach objętych ochroną akustyczną ustanowioną w MPZP lub na podstawie art. 115 POŚ. W każdej grupie budynków zlokalizowano receptor w miejscu najbardziej narażonym na ponadnormatywne oddziaływanie inwestycji. Przekroczenia we wszystkich wskazanych miejscach wystąpiły na mapach akustycznych jak i w obliczeniach poziomu hałasu w punktach receptorowych dla pory nocnej w 2015 i 2030 roku. Dla pory dziennej w roku 2015 ponadnormatywnym oddziaływaniem przedstawionych na mapach akustycznych jak i obliczeniach poziomu hałasu w punktach receptorowych objętych będzie w 2015 i 2030 roku 2 budynki .

8.4.2 Bezpieczeństwo ruchu drogowego

Niezwykle istotną grupą, na którą wpływa realizacja inwestycji drogowych, są użytkownicy tychże dróg, uczestnicy ruchu – kierowcy.

90 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Sieć dróg krajowych w Polsce wciąż nie spełnia potrzeb komunikacyjnych i występuje wiele miejsc niebezpiecznych. Zgodnie z raportem EuroRAP [83] w latach 2007-2009 na sieci dróg krajowych występowało 29 odcinków krytycznych, tj. takich, które zarówno na mapie ryzyka indywidualnego, jak i społecznego zostały zakwalifikowane jako odcinki o największym ryzyku, czyli „odcinki czarne”. Na poniższej mapie przedstawiono lokalizację odcinków krytycznych.

Rys. 8-1 Odcinki krytyczne na drogach krajowych w Polsce w latach 2007-2009 [83]

Jak widać na powyższej mapie fragment drogi krajowej nr 1 przechodzący przez Częstochowę nie zalicza się do odcinków krytycznych, jednak nie oznacza to, że nie występują na nim żadne zagrożenia. Zgodnie z oceną ryzyka indywidualnego fragment przejścia przez Częstochowę charakteryzuje się średnim poziomem ryzyka (patrz rys. 8-2). Ryzyko to dotyczy każdego indywidualnego użytkownika dróg i mierzone jest częstością wypadków z ofiarami śmiertelnymi i ciężko rannymi na każdym odcinku drogi w stosunku do liczby pojazdów, które przejeżdżają przez ten odcinek w ciągu roku (liczba wypadków z ofiarami śmiertelnymi i ciężko rannymi na 1 mld pojazdokilometrów przebytej drogi przez pojazdy).

91 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 8-2 Ryzyko indywidualne na drogach krajowych w Polsce w latach 2007-2009 [83]

Tak rozumiane ryzyko jest ściśle uzależnione od istnienia bezkolizyjnych skrzyżowań oraz od natężenia ruchu. Jak wynika z danych przekazanych przez Miejską Komendę Policji w Częstochowie, w ciągu ostatnich 5 lat (2007 – 2011) na drodze krajowej nr 1 w mieście Częstochowie dochodziło do wielu zdarzeń, z których większość miała miejsce w okresie dobrych warunków atmosferycznych, a więc ich bezpośrednią przyczyną były zachowania kierowców. W poniższej tabeli (Tab. 8.8) przedstawiono zestawienie zarejestrowanych zdarzeń, w podziale na przyczyny (zachowania kierowców) występowania tychże zdarzeń.

92 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 8.8 Statystyka zdarzeń drogowych wraz z określeniem przyczyn na drodze krajowej nr 1 (przejście przez Częstochowę)

2007 2008 2009 2010 2011

Przyczyna

zdarzenia zabitych Liczba zdarzeń Liczba Liczba wypadków zabitych Liczba rannych Liczba kolizji Liczba zdarzeń Liczba Liczba wypadków zabitych Liczba rannych Liczba kolizji Liczba zdarzeń Liczba Liczba wypadków zabitych Liczba rannych Liczba kolizji Liczba zdarzeń Liczba Liczba wypadków zabitych Liczba rannych Liczba kolizji Liczba zdarzeń Liczba Liczba wypadków Liczba rannych Liczba kolizji Liczba Niedostosowanie prędkości do 14 4 0 8 10 21 6 1 11 15 19 6 0 7 13 28 7 1 12 21 8 2 0 4 6 warunków ruchu Inne 1 1 0 2 0 Nieprawidłowe: 3 0 0 0 3 cofanie Nieprawidłowe: 3 0 0 0 3 3 1 0 4 2 4 0 0 0 4 5 0 0 0 5 5 0 0 0 5 omijanie Nieprawidłowe: 3 1 0 1 2 1 0 0 0 1 skręcanie Nieprawidłowe: 1 1 0 2 0 3 1 0 3 2 1 0 0 0 1 wyprzedzanie Nieprawidłowe: 1 0 0 0 1 zatrzymywanie Nieprawidłowe: 2 1 0 1 1 zawracanie Nieprawidłowe zmienianie pasa 7 1 0 3 6 8 2 0 2 6 6 0 0 0 6 6 0 0 0 6 2 1 0 2 1 ruchu Nieudzielenie pierwszeństwa 18 3 0 9 15 17 8 2 14 9 13 3 1 5 10 17 6 2 12 11 7 3 2 1 4 przejazdu Nieudzielenie pierwszeństwa 1 0 0 0 1 pieszemu Niezachowanie bezpiecznej odległości 20 3 0 8 17 15 3 0 3 12 22 6 1 5 16 18 3 0 5 15 10 0 0 0 10 między pojazdami Zmęczenie, 5 2 0 2 3 1 1 0 2 0 3 2 0 2 1 2 0 0 0 2 zaśnięcie Wjazd przy czerwonym 1 1 0 4 0 2 1 0 1 1 1 0 0 0 1 świetle Ogółem 76 17 0 39 59 67 21 3 36 46 73 19 2 21 54 79 17 3 32 62 36 6 2 7 30

93 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Jak wynika z analizy powyższej tabeli, najczęstszymi przyczynami zdarzeń drogowych jest niezachowanie bezpiecznej odległości pomiędzy pojazdami, nieustąpienie pierwszeństwa oraz niedostosowanie prędkości do warunków ruchu. Ww. przyczyny są bardzo typowe dla ruchu miejskiego, szczególnie w sytuacji, gdy ruch nie jest swobodny – czyli odbywa się w tzw. korkach. Realizacja autostradowej obwodnicy Częstochowy znacząco zmniejszy natężenie ruchu na istniejącej drodze krajowej nr 1 w mieście Częstochowie, co spowoduje znaczącą poprawą warunków ruchu i przyczyni się do zmniejszenia ilości zdarzeń drogowych.

W związku z powyższym przewiduje się, że po realizacji autostrady A1, stanowiącej na tym odcinku obwodnicę Częstochowy, ryzyko indywidualne zostanie zredukowane do małego (patrz rys. 8-3). Również planowana autostrada A1 będzie się charakteryzować małym ryzykiem indywidualnym.

Rys. 8-3 Ryzyko indywidualne na drogach krajowych w Polsce. Prognoza na lata 2013-2015 [83]

Pod względem ryzyka społecznego, rozumianego jako ryzyko dotyczące całego społeczeństwa lub grupy użytkowników dróg i mierzonego gęstością wypadków z ofiarami śmiertelnymi i ciężko rannymi do długości odcinka drogi (liczba wypadków z ofiarami śmiertelnymi lub ciężko rannymi na 1 km drogi na 3 lata), odcinek przejścia przez Częstochowę zalicza się do odcinków o dużym ryzyku (patrz rys. 8-4).

94 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 8-4 Ryzyko społeczne na drogach krajowych w Polsce w latach 2007-2009 [83]

Jak wskazują powyższe analizy, budowa autostrady A1, stanowiącej obwodnicę Częstochowy, przyczyni się do znacznej poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.

8.4.3 Oddziaływanie na zagospodarowanie terenu w sąsiedztwie inwestycji

Realizacja autostrady A1 po nowej trasie spowoduje całkowitą zmianę użytkowania terenów bezpośrednio zajętych pod infrastrukturę autostradową, jednak w niewielkim stopniu wpłynie na zagospodarowanie terenów przylegających, poprzez:  zajęcie gruntów użytkowanych rolniczo (oddziaływanie to zostało szczegółowo omówione w rozdziale 5 Ocena oddziaływania inwestycji na powierzchnię ziemi).  zmianę, a niejednokrotnie – wydłużenie tras dojazdów do działek leżących w jej pobliżu,  w rejonie projektowanego węzła Zawodzie można spodziewać się, że z uwagi na możliwość włączenia się do ruchu na A1 powstawać mogą różnego rodzaju inwestycje np. centra logistyczne, motele itp.

8.4.4 Oddziaływanie na krajobraz

Mianem krajobrazu określa się „obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich” [23], dlatego też omawiane oddziaływanie należy rozpatrywać przez pryzmat zmian, jakie wpływają na percepcję przestrzeni przez człowieka. Jest to pewne

95 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 odmienne, prawne ukierunkowanie rozważań na temat krajobrazu, gdyż w ustawie o ochronie przyrody [2] walory krajobrazowe zostały określone jako „wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka”. W związku z faktem, że oceny oddziaływana na walory przyrodnicze oraz kulturowe dokonano w odrębnych rozdziałach (odpowiednio rozdział 9.3 Oddziaływanie na przyrodę ożywioną oraz rozdział 12 Ocena oddziaływania inwestycji na zabytki chronione na podstawie zapisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), w niniejszym rozdziale rozważania skupiają się na ocenie wpływu planowanej autostrady A1 na walory estetyczne krajobrazu oraz inne, mające wpływ na postrzeganie go przez człowieka.

Droga jest jednym z najstarszych elementów antropogenicznych w krajobrazie i przy zachowaniu odpowiedniej estetyki, może również wpływać dodatnio na jego postrzeganie. Pozytywne oddziaływanie uwarunkowane jest odpowiednim wkomponowaniem drogi w otoczenie i jej estetycznym wykończeniem.

Oddziaływanie na krajobraz przedsięwzięcia, które polega na budowie autostrady prowadzonej po zupełnie nowym śladzie jest niekwestionowany. Wprowadzenie wielkogabarytowego obiektu liniowego spowoduje przecięcie istniejących systemów krajobrazowych. Widoczny wpływ ma usuwanie mas ziemnych, formowanie nasypów i wykopów oraz zastosowanie ekranów akustycznych. Największe zmiany nastąpią przede wszystkim w rejonie Walaszczyk, łąk w Dźbowie oraz rejonie węzła Zawodzie i doliny Konopki. W tych miejscach autostrada będzie najbardziej widoczna z uwagi na poprowadzenie po nasypie, realizację estakady (Walaszczyki) oraz infrastrukturę związaną z węzłem Zawodzie.

Fot. 8.6 Estakada jako dominantaw krajobrazie rolniczym (droga ekspresowa S3)

Krajobraz terenów, na których zlokalizowana jest projektowana inwestycja należy zaliczyć do typu krajobrazu kulturowego. Planowana autostrada będzie nowym elementem, zaburzającym jego dotychczasową strukturę. Na naturalny układ środowiska szczególny wpływ będą miały obiekty inżynierskie wymienione wcześniej. Elementy te wprowadzą zmiany w otaczającym krajobrazie i prowadzą do jego znacznego przekształcenia. Planowana jest również rozbiórka hałdy, która jest obecnie dominantą w krajobrazie.

96 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Elementem nowej infrastruktury autostradowej, który będzie miał istotny wpływ na percepcję krajobrazu, są ekrany akustyczne. Ich wygląd jest ważny zarówno dla kierowców, jak i mieszkańców, których mają chronić przed hałasem. Obiekty te, ze względu na swoją wysokość są widoczne z daleka, zaś w większości nieprzezroczyste – zamykają perspektywę na dalszy krajobraz. Ważne jest zatem, w jakiej kolorystyce są wykonane oraz w jaki sposób wkomponowane w otoczenie.

Fot. 8.7 Ekrany akustyczne wzdłuż drogi (droga ekspresowa S3)

Oddziaływanie planowanej autostrady A1 na krajobraz, powstałe na etapie budowy, będą trwałe. W fazie eksploatacji inwestycji będą kształtowały warunki przyrodnicze i zagospodarowanie terenów przyległych.

97 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 8.8 Przykład wkomponowania autostrady w krajobraz - A2 w rejonie Wrześni [94]

8.4.5 Wytwarzanie odpadów

W fazie realizacji drogi powstawać będą odpady z następujących prac:  robót ziemnych,  usuwania nawierzchni z istniejącej jezdni,  ułożenia nawierzchni drogi,  wycinki drzew i krzewów,  przebudowy linii energetycznych, gazociągów, wodociągów i kanalizacji,  przebudowy istniejących sieci i urządzeń teletechnicznych. a także odpady związane z zapleczem sanitarnym placu budowy.

98 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Należy przyjąć, że na tym etapie powstaną takie odpady jak:  odpady w postaci usuniętych drzew, gałęzi i korzeni, powstałe w wyniku wycinki (02 01 03),  odpady opakowaniowe (15 01 01, 15 01 02, 15 01 03, 15 01 05),  odpady z przebudowy drogi (17 01 01, 17 01 81),  odpady z czyszczenia drogi (17 01 82),  odpady w postaci zdjętego asfaltu (17 03 02),  odpady w postaci zdjętego gruzu i kamieni (17 05 03),  żelazo i stal (17 04 05), mieszaniny metali (17 04 07),  kable inne niż wymienione w 17 04 10* (17 04 11)  odpady z zaplecza socjalnego budowy (20 03 01).

Zdecydowana większość odpadów, zgodnie z § 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [15], zalicza się do grupy Nr 17 - odpady powstające z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. W mniejszych ilościach powstaną odpady z grupy nr 20 – odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.

Składowane w niewłaściwy sposób odpady mogą się przyczynić do zanieczyszczenia środowiska. Brak izolacji pod miejscem, gdzie będą składowane powoduje przedostawanie się różnych związków chemicznych do wód podziemnych i powierzchniowych oraz gleby w wyniku wymywania (opady deszczu).

Eksploatacja autostrady przyczyni się do powstawania następujących rodzajów odpadów:  typowe odpady komunalne (makulatura, szkło, tworzywa sztuczne, metale) powstające podczas użytkowania drogi (np. w wyniku wyrzucania śmieci z przejeżdżających pojazdów);  odpady związane ze ścieraniem się nawierzchni  oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw;  związane z czyszczeniem poboczy – gruz, ziemia, humus;  elementy gumowe np. pochodzące z kół pojazdów;  szkło pochodzące z szyb pojazdów;  tworzywa sztuczne – fragmenty zderzaków samochodowych, listew, obudowy lamp pojazdów;  metale różne np. ze znaków drogowych;  farby i lakiery pochodzące zarówno z malowania poziomego, jak i oznakowania pionowego, lakiery samochodowe;  drewno;  inne;  odpady związane z utrzymaniem jezdni – szczególnie w okresie zimowym. Ponadto eksploatacja drogi jest źródłem zużytych źródeł światła zawierających rtęć oraz opraw oświetleniowych. Odpady te powinny być gromadzone i okresowo przekazywane wyspecjalizowanym firmom w celu ich utylizacji.

Tab. 8.9 Klasyfikacja odpadów powstających w fazie eksploatacji [15]

KOD KLASYFIKACJI GRUPY, PODGRUPY I RODZAJE ODPADÓW 13 05 odpady z odwadniania olejów w separatorach 13 05 01 odpady stałe z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach 13 05 08 mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach 15 01 odpady opakowaniowe 15 01 01 opakowania z papieru i tektury 15 01 02 opakowania z tworzyw sztucznych

99 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

KOD KLASYFIKACJI GRUPY, PODGRUPY I RODZAJE ODPADÓW 15 01 03 odpady z drewna 15 01 04 odpady z metali 15 01 06 zmieszane odpady opakowaniowe 15 01 07 odpady ze szkła 16 02 odpady z urządzeń elektrycznych i elektronicznych 16 02 15 zużyte źródła światła zawierające rtęć 16 02 16 zużyte oprawy oświetleniowe 16 81 odpady powstałe w wyniku wypadków i zdarzeń losowych 16 81 01 odpady wykazujące właściwości niebezpieczne 16 81 02 odpady inne niż wymienione 17 04 odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali 17 04 07 mieszaniny metali (złom) 17 04 11 kable 17 05 gleba i ziemia (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych oraz urobek z pogłębiania) gleba i ziemia w tym kamienie, zawierające substancje niebezpieczne (zanieczyszczone substancjami 17 05 03 ropopochodnymi lub innymi chemicznymi w sytuacji awaryjnej) 20 03 03 koszona trawa oraz odpady z czyszczenia ulic i placów 20 03 04 szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do gromadzenia nieczystości

Istnieje ponadto możliwość powstawania innych opadów w wyniku wypadków i zdarzeń losowych (poważnych awarii). Można wśród nich wymienić:  odpady wykazujące właściwości niebezpieczne (kod 16 81 01*),  odpady inne (kod 16 81 02).

Oddziaływanie wszystkich wyżej wymienionych odpadów na środowisko będzie niewielkie. Powstają one w pasie drogowym (głównie na powierzchni uszczelnionej drogi) i są łatwe do usunięcia, a następnie zutylizowania lub ponownego wykorzystania.

8.5 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

8.5.1 Środki minimalizujące oddziaływanie na klimat akustyczny

Faza realizacji W przypadku podjęcia decyzji o prowadzeniu prac budowlanych również w porze nocy (2200 – 600), należy się spodziewać występowania uciążliwości w odległości do 200 m od miejsca prowadzenia prac – dlatego w miejscach wymienionych w poniższej tabeli niezbędne są ograniczenia w prowadzeniu hałaśliwych prac w porze nocy (2200 – 600).

Tab. 8.10 Odcinki planowanej autostrady gdzie zabudowa mieszkaniowa znajduje się w odległości mniejszej niż 200 metrów

Orientacyjna odległość najbliższej zabudowy Odcinek autostrady Nazwa miejscowości od autostrady 437+800 – 438+900 70-100 m Walaszczyki 438+900 – 439+500 50 m Skorki 440+900 – 441+300 40 m Gliny 441+300 – 442+100 30-100 m Wygoda, Zawodzie

100 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Faza eksploatacji Prognozy wykonane w programie SoundPlan wykazały, że wzdłuż planowanej autostrady na obszarach podlegających ochronie akustycznej wystąpią przekroczenia poziomów dopuszczalnych w zakresie hałasu. W związku z tym dla zabudowy podlegającej ochronie akustycznej konieczne jest zastosowanie urządzeń ochrony akustycznej, które ograniczą oddziaływanie inwestycji i pozwolą na dotrzymanie poziomów dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska [12].

Na etapie sporządzania raportu o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia na środowisko na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zostały zaproponowane ekrany akustyczne zatwierdzone następnie przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach w Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia . Parametry tych ekranów zostały zweryfikowane w ramach analiz wykonanych na potrzeby projektu budowlanego oraz niniejszego raportu. Zabezpieczenia akustyczne sprawdzono dla roku 2015 i 2030. Najistotniejszy jest rok 2030. W celu ograniczenia uciążliwości akustycznej proponuje się wykonanie ekranów akustycznych. W celu ochrony przed hałasem terenów, na które może oddziaływać planowana inwestycja zastosowane zostaną ekrany o następujących parametrach:

 ekrany pochłaniające: klasa właściwości pochłaniających (DLα) – > 11 dB klasa pochłaniania - A4;

klasa izolacyjności od dźwięków powietrznych (DLR) >24 dB klasa B3

 ekrany odbijające: klasa właściwości pochłaniających (DLα) = 11 dB klasa pochłaniania – A3; klasa

izolacyjności od dźwięków powietrznych (DLR) >24 dB klasa B3

Większość zastosowanych ekranów to ekrany pochłaniające – po ich stronie zewnętrznej zaprojektowano tam, gdzie było to możliwe nasadzenia pnączy z wykorzystaniem winobluszczu pięciolistkowego Parthenocissus quinquefolia. Zdecydowano się na ten gatunek z uwagi na to, że jest to pnącze o dużej tolerancji, dobrze znoszące warunki suche i zanieczyszczone powierzchnie. Na ekranach pochłaniających od strony północnej możliwe jest wykorzystanie gatunku rodzimego bluszczu pospolitego Hedera helix. Obsadzenie ekranów pnączami umożliwi ich zamaskowanie i wkomponowanie w otaczający krajobraz. Na obiektach planuje się zastosowanie ekranów odbijających. Ma to na celu poprawę widoczności, co jest bezpośrednio związane z bezpieczeństwem ruchu drogowego. Jednak, w niektórych przypadkach np. na estakadzie przez Walaszczyki będą to ekrany odbijające z nieprzeźroczystego barwionego plexi (na kolor zielony). Działanie to ma na celu ograniczenie ryzyka zderzenia ptaków z powierzchnią ekranu. Dodatkowo na tych ekranach zostaną zastosowane czarne pionowe paski o szerokości 2 cm, w odległości co 10 cm. Analogiczne pasy zostaną wykonane na przezroczystych i półprzezroczystych elementach furtek/bram ewakuacyjnych w ekranach.

Wyniki prognoz równoważnego poziomu dźwięku z zastosowaniem ekranów zamieszczono w Załączniku Nr 6. Projekt typowego ekranu akustycznego zamieszczony jest w Załączniku Nr 7. Również na Projekcie Zagospodarowania Terenu w Załączniku Nr 7.1 znajduje się szczegółowa lokalizacja ekranów.

Zestawienie ekranów przewidzianych do realizacji przedstawiono w tabeli poniżej.

101 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 8.11 Zestawienie ekranów akustycznych dla analizowanego odcinka autostrady A1

DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ POWIERZCHNIA RODZAJ EKRANU NR EKRANU KILOMETRAŻ EKRANU EKRANU (P - pochłaniający, (EL, EP) AUTOSTRADY [m] [m] [m2] O-odbijający)

STRONA PRAWA

437+832,03 – EP 1 76 4 304 P 437+908,00 438+701,80 – EP 2 780 4 3120 P 438+701,08 438+700,65 - EP 3 126,00 3 378 O 438+826,65 438+825,95 – EP 3.1 12 3 36 O 438+837,80 441+457,64 – EP 4 128 6 768 P 441+585,40 441+584,06 - EP 5 56 3 168 O 441+639,92

441+637,75 – 441+750,69 EP 6 160 4 640 P (0+058,65 - 0+862,70 - -km Łącznicy BC)

SUMA STRONA PRAWA 1338 5414 STRONA LEWA 438+570,00 - EL 1 132 3 396 P 438+701,70 438+700,65 - EL 2 126 3 378 O 438+826,65 438+826,00– EL 3 98 3 294 P 438+923,70 438+923,70 - EL 4 154 3 462 O 439+075,70

439+075,70 – EL 5 58 6 348 P 439+133,50

439+151,55 – EL 6 330 6 1980 P 439+479,74

440+885,36 – EL 7 700 4 2800 P 441+585,40

0+027,45(Łącznicy BC) EL 8 - 0+177,67 (Łącznicy 136 4 544 P BC)

0+132,47 - 0+197,4 EL 9 (km Łącznicy BC W. 72 3 216 P Zawodzie)

102 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

SUMA STRONA LEWA 1806 7418 SUMA CAŁKOWITA 3144 12832

Analizując wyniki prognoz po uwzględnieniu zastosowania zabezpieczeń (ekrany akustyczne) można stwierdzić, że wpłyną one znacząco na poprawę klimatu akustycznego w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej zlokalizowanej przy planowanej autostrady. Budynki, które znajdowały się w zasięgach izolinii poziomu hałasu wyższego od dopuszczalnego (56 dB w porze nocy) po zastosowaniu urządzeń ochronnych będą skutecznie chronione przed oddziaływaniem ruchu pojazdów w zakresie hałasu.

Tab. 8.12 Orientacyjna ilość budynków mieszkalnych, które znajdą się w zasięgu oddziaływania hałasu przed oraz po zastosowaniu zabezpieczeń

Ilość budynków w zasięgu oddziaływania izofony 56 dB w porze nocy Horyzont czasowy 2015 2030 Bez zabezpieczeń przeciwhałasowych 43 54 Po zastosowaniu ekranów akustycznych 4 6

Niemniej jednak z prognoz hałasu wynika, że kilka budynków mieszkalnych zlokalizowanych na terenach podlegających ochronie akustycznej na podstawie zapisów MPZP lub art.115 POŚ, położonych najbliżej autostrady pomimo zastosowanych zabezpieczeń, może znaleźć się w zasięgu lub też na granicy negatywnego oddziaływania hałasu. Dla 3 budynków mieszkalnych zlokalizowanych na terenach chronionych na podstawie zapisów MPZP w okolicy włączenia łącznicy węzła Zawodzie do drogi DK46, z uwagi na brak możliwości technicznych wprowadzenia jakichkolwiek zabezpieczeń akustycznych zarówno w roku 2015 jak i 2030 przewiduje się ponadnormatywne oddziaływanie w zakresie hałasu. W związku z tym proponuje się, aby na etapie analizy porealizacyjnej z uwagi na niepewność prognoz w sąsiedztwie tych budynków wykonać pomiary równoważnego poziomu dźwięku. Na podstawie wyników pomiarów należy określić czy poziom hałasu przekroczy wartości dopuszczalne i zdecydować czy konieczne będzie wykonanie dodatkowych zabezpieczeń akustycznych lub podjąć decyzję o konieczności utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania oraz o ewentualnej zmianie przeznaczenia takich budynków z funkcji mieszkaniowej na komercyjną i/lub wykupie. Lokalizację punktów, w których należy wykonać pomiary równoważnego poziomu dźwięku w ramach analizy porealizacyjnej przedstawiono w rozdziale 19 Zalecenia w zakresie analizy porealizacyjnej oraz na Załączniku Nr 6.

Propozycje zabezpieczeń akustycznych oceniono tak dla roku 2015, jak i 2030 r. Wyniki prognoz równoważnego poziomu dźwięku z zastosowaniem ekranów zamieszczono w Załączniku Nr 6.

8.5.2 Działania mające na celu minimalizację oddziaływania na krajobraz

W Europejskiej Konwencji Krajobrazowej [23] ratyfikowanej przez Polskę w 2006 roku, ochrona krajobrazu rozumiana jest jako „działania na rzecz zachowania i utrzymywania ważnych lub charakterystycznych cech krajobrazu tak, aby ukierunkować i harmonizować zmiany, które wynikają z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych”. Należy zatem dążyć, aby wszelkie obiekty związane z infrastrukturą autostradową były możliwie dobrze wkomponowane w otaczający krajobraz oraz nawiązywały do jego charakterystycznych cech. Projektowana inwestycja przebiega głównie po terenach płaskich. Z uwagi na charakter terenu, w przeważającej części trasa będzie prowadzona po niewielkim nasypie. Aby autostrada harmonijnie współgrała z krajobrazem okolicy, zbocza wysokich nasypów powinny być długie i płaskie, o stosunkowo

103 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 niewielkim spadku. Bardzo ważna jest estetyka wykonania obiektów inżynierskich dużych (mostów, wiaduktów) oraz małych (przepustów drogowych oraz urządzeń, takich jak: osadniki), a także sposób zagospodarowania węzłów komunikacyjnych. Ich wykonanie powinno nawiązywać do charakteru otoczenia.

Projektowana inwestycja przebiega głównie po terenach płaskich. Z uwagi na charakter terenu, w przeważającej części trasa będzie prowadzona po niewielkim nasypie. Aby autostrada harmonijnie współgrała z krajobrazem okolicy, zbocza wysokich nasypów powinny być długie i płaskie, o stosunkowo niewielkim spadku. Bardzo ważna jest estetyka wykonania obiektów inżynierskich dużych (mostów, wiaduktów) oraz małych (przepustów drogowych oraz urządzeń, takich jak: osadniki), a także sposób zagospodarowania węzła. Ich wykonanie powinno nawiązywać do charakteru otoczenia. Zastosowano następującą kolorystykę obiektów w ciągu autostrady A1:  odsłonięte powierzchnie betonowe podpór i ustroju nośnego: RAL 9002 (szary),  gzymsy: RAL 2004 (pomarańczowy),  bariery ochronne: naturalny kolor stali ocynkowanej,  nawierzchnia epoksydowa na kapach: RAL 7004 (szary).

Elementem, który istotnie wpłynie na charakter krajobrazu są ciągi ekranów akustycznych, dlatego należy zadbać, aby zostały one możliwie harmonijnie wkomponowane w otaczający je teren. W tym celu zostaną wykonane w naturalnej kolorystyce i dodatkowo zostaną one obsadzone pnączami pełniącymi funkcje maskującą obce elementy w otoczeniu - winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia oraz bluszcz pospolity Hedera helix. Obsadzenie ekranów pnączami umożliwi ich zamaskowanie i wkomponowanie w otaczający krajobraz.

Ekrany będą współpracować z projektowaną zielenią poprzez odpowiedni dobór gatunków roślin i ich lokalizację, szczególnie w miejscach bardziej eksponowanych i możliwych do nasadzeń. Zastosowane w projekcie zieleni gatunki pnączy są roślinami okrywowymi i ozdobnymi głównie z liści. Ekrany akustyczne nieprzeźroczyste wykonane będą w tonacji zielono – turkusowej wg palety RAL:  zieleń ciemna RAL 6026  zieleń średnia RAL 6029  turkus RAL 6033 Słupy stalowe malowane będą w kolorze zieleni średniej RAL 6029. Płyty z plexi – zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach posiadały będą pasy ograniczające zderzenia ptaków z ich powierzchnią. W celu zminimalizowania niekorzystnych oddziaływań na estetykę przestrzeni w rejonie projektowanego przebiegu autostrady A1 planuje się nasadzenia drzew i krzewów. Zaprojektowano nasadzenia drzew i krzewów rodzimych, nawiązujące do istniejącej zieleni i warunków siedliskowych. Wprowadzone nowe założenia zieleni, będą pełniły rolę izolacyjną, ozdobną oraz naprowadzającą zwierzynę na przejścia dla zwierząt. Pozwolą również na lepsze wkomponowanie obcego elementu w krajobrazie, jakim będzie analizowany odcinek autostrady A1 wraz z infrastrukturą techniczną. Zieleń zaprojektowana wzdłuż autostrady będzie sprzyjała tworzeniu i kształtowaniu harmonijnego krajobrazu dodatnio oddziaływującego na człowieka, poprzez kolorystykę gatunków roślin i różnorodność pokroju. Jest to skuteczna metoda łagodzenia ujemnych skutków oddziaływania drogi na jej użytkowników i okolicznych mieszkańców. Szczegółowy opis projektowanych nasadzeń zieleni znajduje się w rozdziale 2.6.3 Zieleń przydrożna.

104 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 8.9 Ekran akustyczny obrośnięty pnączami (droga ekspresowa S7) [95]

Nasypy zaprojektowano w sposób umożliwiający obsianie zielenią. Zastosowane rozwiązania stabilizujące skarpy (geokrata) również pozwalają na utrzymanie się zieleni na ich powierzchni.

Fot. 8.10 Nasyp drogowy pokryty zielenią (DK Nr 4)

105 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

8.5.3 Gospodarka odpadami

Etap realizacji Usunięcie lub zagospodarowanie odpadów powstających podczas budowy przedsięwzięcia będzie należało do obowiązków firm wykonujących prace budowlane – które zgodnie z ustawą o odpadach [5] będą wytwórcami odpadów. Do obowiązków wytwórcy odpadów należy:  zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w czasie budowy,  przedstawienie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami do właściwego organu ochrony środowiska,  usunięcie i wykarczowanie drzew,  gromadzenie w sposób selektywny powstających odpadów,  zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w trakcie budowy.

W pierwszej kolejności wytwórca odpadów zobowiązany jest do zapobiegania powstawaniu odpadów poprzez stosowanie wszelkich możliwych działań ograniczających ich wytwarzanie (np. technologie bezodpadowe, stosowanie odpowiednich surowców i materiałów) oraz podejmowania działań pozwalających na utrzymanie ich ilości na możliwie najniższym poziomie. Odpady, których powstaniu nie dało się zapobiec, powinny być poddawane odzyskowi (jeśli tylko pozwala na to technologia oraz umotywowane jest to względami ekologicznymi i ekonomicznymi). W sytuacji gdy ww. warunki nie są możliwe do spełnienia, należy je unieszkodliwiać. Oba procesy powinny być przeprowadzane w jak największym stopniu w miejscu powstawania odpadów. Wytwórca odpadów (Wykonawca prac budowlanych) może zlecić wykonanie obowiązku zagospodarowania odpadów innemu posiadaczowi odpadów. Część odpadów, w tym np. odpady z remontów i przebudowy dróg (kod 17 01 81) mogą być zagospodarowane na miejscu – w związku z realizacją drogi. Ponadto zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy [5] wytwórca odpadów jest zobowiązany do:  uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0.1 Mg rocznie;  przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytwarzanymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0.1 Mg rocznie lub powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne. Na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy o odpadach [5] na dwa miesiące przed podjęciem działalności powodującej powstawanie odpadów niebezpiecznych wytwórca odpadów powinien przedłożyć właściwemu organowi wniosek o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli takie powstaną. We wniosku należy określić czas prowadzenia działalności, w wyniku której wytwarzane są odpady niebezpieczne. Dla pozostałej ilości odpadów wytwórca odpadów jest zobowiązany w terminie do 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów przedłożyć właściwemu organowi informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobie ich zagospodarowania.

W fazie realizacji inwestycji powstawać będą odpady z następujących prac:  robót ziemnych,  usuwania nawierzchni z istniejącej jezdni,  ułożenia nawierzchni drogi,  wycinki drzew i krzewów,  przebudowy linii energetycznych, gazociągów, wodociągów i kanalizacji,  przebudowy istniejących sieci i urządzeń teletechnicznych.

106 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Powstające odpady zaliczane są przede wszystkim do grupy nr 17 – odpady powstające z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, zgodnie z § 2 rozporządzenia w sprawie katalogu odpadów [15].

Tab. 8.13 Orientacyjne ilości odpadów, które powstaną w trakcie budowy autostrady A1

Szacunkowe ilości

Kod odpadów Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów [Mg/rok]

02 01 03 Odpadowa masa roślinna 5 15 01 01 Opakowania z papieru i tektury 0,1

15 01 02 Opakowania z tworzyw sztucznych 0,3 15 01 03 Opakowania z drewna 0,4 15 01 04 Opakowania z metali 0,3

15 01 05 Opakowania wielomateriałowe 0,3 15 01 06 Zmieszane odpady opakowaniowe 0,4 15 01 09 Opakowania z tekstyliów 0,2

Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne inne niż 0,04 15 02 03 wymienione w 15 02 02*

17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów 25

17 01 02 Gruz ceglany 20 17 01 03 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia 12 Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych 17 01 07 10 i elementów wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06*

17 01 81 Odpady z remontów i przebudowy dróg 3 000

17 02 01 Drewno 25

17 02 02 Szkło 10 17 02 03 Tworzywa sztuczne 6

17 03 Odpady asfaltów, smół i produktów smołowych:

17 03 01* Asfalt zawierający smołę 6

17 03 02 Asfalt inny niż wymieniony w 17 03 01 500

17 03 80 Odpadowa papa 45

17 04 05 Żelazo i stal 30

17 04 07 Mieszaniny metali 4

17 04 11 Kable inne niż wymienione w 17 04 10* 0,5

W trakcie prac budowlanych, przede wszystkim prac ziemnych, przewiduje się powstanie nadmiaru humusu oraz mas ziemnych (kod 17 05 04), co powoduje, że bilans mas ziemnych powstałych w związku z realizacją rozpatrywanej inwestycji jest dodatni. Ziemia z wykopów powinna być składowana na gruncie w wyznaczonym miejscu w uporządkowany sposób – z rozbiciem na ziemię urodzajną i pozostałą. Nadmiar mas ziemnych wykonawca robót budowlanych powinien wykorzystać na miejscu (w jak największym stopniu i o ile to będzie możliwe ze względu na ich własności) na cele związane z realizacją inwestycji np. do formowania nasypów czy do rekultywacji terenu. W takim przypadku konieczne będzie uzyskanie

107 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 zezwolenia na ich odzysk. Gleba (humus) z terenów trwale zajmowanych pod drogę powinna zostać wykorzystana do tworzenia warstwy urodzajnej w późniejszych etapach budowy, np. może być użyta do umacniania skarp i urządzania terenów zieleni przydrożnej. Niewykorzystane masy ziemne zostaną wywiezione i zdeponowane w miejscach wskazanych przez właściwe służby ochrony środowiska; nie mogą być jednak składowane i deponowane w miejscach powodujących zniszczenie lub ryzyko zniszczenia gatunków podlegających ochronie i ich siedlisk.

Realizacja przedsięwzięcia przyczyni się również do powstania dużej ilości odpadów z grupy materiałów i elementów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (kod 17 01). Będą to przede wszystkim pozostałości materiałów budowlanych wykorzystywanych do budowy jezdni i infrastruktury towarzyszącej oraz odpady z rozbiórki fragmentów istniejących dróg (jeśli zaistnieje konieczność przebudowy). Do tej grupy zaliczamy odpady z betonu (kod 17 01 01) oraz odpady z asfaltów, smół i obiektów smołowych (kod 17 03) oraz piasek (kod 17 01 81) oraz różne odpady metalowe. W przypadku asfaltu zawierającego smołę (kod 17 03 01) należącego do odpadów niebezpiecznych, trzeba postępować zgodnie z art. 11 ustawy o odpadach [5] (odpadów tych nie można mieszać z innymi rodzajami odpadów, o ile nie służy to efektywności unieszkodliwiania, a ich transport powinien się odbywać zgodnie z zaleceniami dotyczącymi transportu materiałów niebezpiecznych).

Podczas budowy powstaną również odpady opakowaniowe. Przepisy dotyczące obchodzenia się z tego typu odpadami zostały zawarte w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych [5].

Wycinka drzew i krzewów została już wykonana. Nie planuje się wycinki drzew i krzewów za wyjątkiem karczowania podrostów na obszarze Natura 2000, Jednym z rodzajów odpadów jakie powstaną będzie odpadowa masa roślinna (kod 02 01 03). Odpadową masę roślinną – części zielone, kora, gałęzie, korzenie – zaleca się kompostować.

W związku z organizacją placu budowy i zaplecza socjalnego oprócz ww. odpadów powstanie jeszcze pewna ilość odpadów socjalno-bytowych (kod 20 03 04) – szlamy ze zbiorników bezodpływowych, służących do gromadzenia nieczystości, nie zaliczanych do odpadów niebezpiecznych oraz odpady komunalne (szklane i plastykowe butelki, puszki, papier oraz odpady organiczne). Zaleca się segregację odpadów komunalnych na placu budowy.

Odpady, których nie można wykorzystać na placu budowy, a jest możliwość wykorzystania ich na inne cele (poza unieszkodliwianiem), wytwórca odpadów może nieodpłatnie przekazać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostką organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku [18], dopuszczalne jest przekazywanie następujących grup odpadów:  odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów (kod 17 01 01) oraz gruz ceglany (kod 17 01 02) – do utwardzania powierzchni, budowy fundamentów, wykorzystania jako podsypki lub posadzki na gruncie po rozkruszeniu;  zmieszane materiału z betonu, gruzu ceglanego i odpadowych materiałów ceramicznych (kod 17 01 07) – np. do utwardzania powierzchni;  drewno (kod 17 02 01);  gleba, ziemia, w tym kamienie (kod 17 05 04) – do utwardzania powierzchni po rozkruszeniu;  odpadowa masa roślinna (kod 02 01 03) np. do wykorzystania w przydomowych kompostowniach.  papier i tektura (kod 19 12 01) do wykorzystania jako paliwo oraz drobnych napraw i konserwacji.

108 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Przekazanie odpadów innym posiadaczom musi być udokumentowane tzw. „Kartą przekazania odpadu”

W trakcie realizacji robót budowlanych teren inwestycji powinien być na bieżąco porządkowany ze szczególnym uwzględnieniem materiałów mogących wpłynąć negatywnie na otaczający teren (materiały pędne, smary i opakowania po nich, produkty smołowe – jeśli będą wykorzystywane). Zakładając, że gospodarka odpadami w fazie realizacji inwestycji będzie prowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie, niezależnie od ilości powstających odpadów, nie powinna stanowić zagrożenia dla środowiska.

W ramach realizacji inwestycji nie przewiduje się wyburzeń budynków.

Faza eksploatacji Eksploatacja drogi przyczyni się do powstawania następujących rodzajów odpadów:  typowe odpady komunalne (makulatura, szkło, tworzywa sztuczne, metale) powstające podczas użytkowania drogi (np. w wyniku wyrzucania śmieci z przejeżdżających pojazdów), czy w miejscach obsługi podróżnych;  odpady związane ze ścieraniem się nawierzchni (kod 17 01 81);  oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (kod 13 07 01 – 13 07 03);  związane z czyszczeniem poboczy – gruz, ziemia, humus (kod 17 05 04);  elementy gumowe np. pochodzące z kół pojazdów (kod 17 02 03);  szkło pochodzące z szyb pojazdów (kod 17 02 02);  tworzywa sztuczne – fragmenty zderzaków samochodowych, listew, obudowy lamp pojazdów (kod 17 02 03);  metale różne np. ze znaków drogowych (kod 17 04 07);  farby i lakiery pochodzące zarówno z malowania poziomego, jak i oznakowania pionowego, lakiery samochodowe (kod 08 01 11 i 08 01 12);  drewno (kod 17 02 01);  inne (kod 17 01 82);  odpady związane z utrzymaniem jezdni – szczególnie w okresie zimowym. Ponadto eksploatacja drogi jest źródłem zużytych źródeł światła zawierających rtęć (kod 16 02 15*) oraz opraw oświetleniowych (kod 16 02 16). Odpady powstające podczas eksploatacji powinny być gromadzone i okresowo przekazywane wyspecjalizowanym firmom w celu ich utylizacji. Odpady zaliczane do odpadów niebezpiecznych powinny być traktowane zgodnie z przepisami ustawy o odpadach [5] (podobnie jak to opisano w części dotyczącej fazy realizacji).

Tab. 8.14 Orientacyjne ilości odpadów, które mogą powstać w trakcie użytkowania autostrady A1

Szacunkowe ilości Kod Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów odpadów [Mg/rok]

13 05 02* Szlamy z odwadniania olejów w separatorach 2

13 05 06* Olej z odwadniania olejów w separatorach 0,1

13 05 08* Mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach 5

16 01 03 Zużyte opony 4

109 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 02 09 16 02 13* 0,05 i 16 02 12 (zużyte źródła światła zawierające rtęć)

Elementy usunięte z zużytych urządzeń inne niż wymienione w 16 02 15 (zużyte oprawy 16 02 16 0,12 oświetleniowe)

16 81 01* Odpady wykazujące właściwości niebezpieczne 0,5

16 81 02 Odpady inne niż wymienione w 16 82 01 0,3 17 01 81 Odpady z remontów i przebudowy dróg 0,5

17 03 02 Asfalt inny niż wymieniony w 17 03 01 0,5

17 04 05 Żelazo i stal 0,5

17 04 07 Mieszaniny metali 0,5

17 05 03* Gleba i ziemia, w tym kamienie, zawierające substancje niebezpieczne 5,0

Gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 17 05 04 1,0 03

19 08 02 Zawartość piaskowników 2,0

20 03 01 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 0,2

20 03 03 Odpady z czyszczenia ulic i placów 0,4

20 03 04 Szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do gromadzenia nieczystości 0,6

20 03 06 Odpady ze studzienek kanalizacyjnych 0,5

20 03 99 Odpady komunalne niewymienione w innych podgrupach 3,0

W trakcie eksploatacji drogi, nie powinny powstać odpady mogące wpłynąć negatywnie na środowisko, pod warunkiem przestrzegania zapisów obowiązujących aktów prawnych. Zarządzający drogą jest zobowiązany zawrzeć umową na eksploatację urządzeń oczyszczających wraz z zagospodarowaniem odpadów, z wyspecjalizowaną firmą posiadającą odpowiednie zezwolenia wymagane przepisami prawa. Umowa powinna również obejmować eksploatację przedmiotowych zbiorników.

8.6 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

Głównym celem planowanej autostrady jest poprawa komunikacji międzynarodowej oraz przejęcie ruchu tranzytowego (osobowego i ciężarowego) z istniejącej DK 1. Obecnie droga przechodzi przez Częstochowę a znaczące natężenie ruchu powoduje szereg uciążliwości – hałas, zanieczyszczenie powietrza, wypadki i utrudnienia w ruchu (korki). Brak inwestycji spowoduje zwiększenie zasięgu negatywnego oddziaływania z uwagi na prognozowane zwieszenie ruchu.

110 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 8.15 Orientacyjne zasięgi maksymalnego prognozowanego oddziaływania hałasu w terenie otwartym dla istniejącej drogi krajowej Nr 1 (bez autostrady A1)

Odległość izofon od krawędzi jezdni istniejącej drogi krajowej Nr 1 [m] Pora nocy Pora dnia Horyzont czasowy LAeq N 56 dB LAeq D 61 dB LAeq D 65 dB

Przejście przez m. Częstochowę stan istniejący 135 110 75 2015 135 110 75 2030 130 105 70

Po budowie autostrady w wyniku przejęcia prawie 50% ruchu z istniejącej DK 1 klimat akustyczny, w sąsiedztwie budynków mieszkalnych zlokalizowanych na terenach z nią sąsiadujących ulegnie poprawie. Zmniejszy się również emisja zanieczyszczeń.

9. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA PRZYRODĘ OŻYWIONĄ

9.1 OPIS METODYKI WYKONANIA INWENTARYZACJI PRZYRODNICZEJ

9.1.1 Zakres inwentaryzacji

Na potrzeby ustalenia zasobów i oceny stanu środowiska przyrodniczego w sąsiedztwie projektowanego odcinka G autostrady A1 (km 437+800 – km 442+500) wykorzystano dane Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Katowicach zamieszczone na stronie Biuletynu Informacji Publicznej (formy ochrony przyrody), dane ze strony internetowej Ministerstwa Środowiska (weryfikacja obszarów sieci Natura 2000 i korytarzy ekologicznych) oraz z gminnych wykazów i rejestrów form ochrony przyrody, a także z inwentaryzacji terenowych – herpetologicznej wykonanej w 2010 r. i inwentaryzacji przyrodniczej w okresie od kwietnia do sierpnia 2011 roku.

Zakres inwentaryzacji obejmował pas 550 m od osi drogi, co dawało generalnie pas 500 m od linii rozgraniczającej, a w przypadku miejsc cennych przyrodniczo, do których tu zaliczono dolinę cieku w pobliżu Wikłowa (km 400+900; strona lewa) oraz z uwagi na lokalizację zbiornika zastępczego dodatkowo obszar jego lokalizacji w dolince Rowu z Kruszyny (km 406+550) rozszerzano badania poza ww. zakres do ok. 850 m. Jej wynikiem jest załączony do opracowania tom „Sprawozdania z badań terenowych i inwentaryzacji przyrodniczej dla dokumentacji p.n. „Wykonanie dokumentacji projektowej dla autostrady A1 na odcinku Tuszyn - Pyrzowice”: Część II – odc. projektowy nr 2 długości 42,8 km – gr. woj. łódzkiego/śląskiego - w. Zawodzie (z węzłem” (EKOSOUND S.C. wrzesień 2011) stanowiące Załącznik Nr 12 do przedmiotowego raportu. W wizji terenowej stwierdzono, że w pasie autostrady w zakresie zgodnym z uzyskaną decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach została już przeprowadzona wycinka drzew i krzewów.

111 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

9.1.2 Metody prowadzenia prac inwentaryzacyjnych

Inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin Prace inwentaryzacyjne prowadzono w okresie od połowy kwietnia do sierpnia 2011 r. głównie metodą marszrutową, wzdłuż projektowanej autostrady, w pasach przylegających do jej śladu po jednej i drugiej stronie. Siedliska przyrodnicze o znaczeniu wspólnotowym określano w oparciu o Dyrektywę w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa). W ustalaniu gatunków chronionych roślin kierowano się rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9.07.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną [Dz.U. 168 poz. 1764]. Charakterystykę roślinności przedstawiono w oparciu o szczegółową analizę fitosocjologiczną roślinności, w większości wykonanych metodą Brauna-Blanqueta (1964). Opisane fitocenozy zostały naniesione na ortofotomapy, gdzie stwierdzone gatunki roślin chronionych zostały zaznaczone wg współrzędnych GPS, z dokładnością do 2-3 m. W opracowaniu dla roślin naczyniowych zastosowano nazewnictwo wg Mirka i in. (2002), dla mchów wg Ochyry i in. (2003), dla wątrobowców wg Klamy (2006) a dla zbiorowisk roślinnych wg Matuszkiewicza (2001, 2007). W celu określenia kategorii zagrożenia gatunków posłużono się Polską Czerwoną Księgą Roślin.

Inwentaryzacja grzybów i porostów Obserwacje porostów i grzybów były prowadzone przy okazji badań siedliskowych, w okresie od kwietnia do sierpnia 2011 r., więc generalnie poza okresem, kiedy w szczególności ta grupa organizmów występuje najliczniej. W ustalaniu gatunków chronionych kierowano się Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9.07.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną [Dz.U. 168 poz. 1765]. Przyjęto założenie, że z grzybów notowane będą jedynie gatunki rzadko spotykane i podlegające ochronie prawnej, głównie z grupy tzw. grzybów wielkoowocnikowych. Podobne założenie odnotowywania tylko gatunków chronionych przyjęto w odniesieniu do porostów. Grzyby wielkoowocnikowe są łatwe do zaobserwowania nawet przy okazji innych badań, zwracano więc uwagę na miejsca typowe – na ziemi, na powalonych lub zmurszałych drzewach. Przy obserwacji porostów zwracano uwagę głównie na korę drzew, a w miejscach suchych także na glebę; na trasie i w sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady nie występują skałki lub głazy narzutowe, ani zwarte, starsze kompleksy leśne lub ich pozostałości, jako potencjalne miejsca ich występowania. Dla opisanych gatunków grzybów zastosowano nazewnictwo wg Wojewody (2003). W wyniku badań na analizowanym odcinku nie stwierdzono występowania gatunków chronionych grzybów ani porostów. Nie ma także informacji o ich wcześniejszym występowaniu na trasie lub w sąsiedztwie projektowanej autostrady w danych archiwalnych sprzed przeprowadzenia wycinki.

Inwentaryzacja bezkręgowców wodnych i lądowych Obserwacje zwierząt bezkręgowych były prowadzone w czasie kilku kontroli terenowych w okresie od kwietnia do sierpnia 2011 r. W ustalaniu gatunków chronionych kierowano się Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28.09.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną [Dz.U. 220 poz. 2237]. Uwzględniono w badanych ekosystemach reprezentatywne grupy bezkręgowców lądowych, tj. ślimaki lądowe Gastropoda terrestria - w tym głównie z rodziny Helicidae oraz owady głównie z rzędów prostoskrzydłych Orthoptera, motyli Lepidoptera (głównie fauny motyli dziennych Rhopalocera) oraz wybranych rodzin chrząszczy Coleoptera. W faunie bezkręgowców wodnych badano przede wszystkim pijawki Hirudinea, ślimaki wodne Gastropoda aquatica, małże Bivalvia i większość grup owadów wodnych, w tym zwłaszcza ważki, pluskwiaki różnoskrzydłe i chrząszcze.

112 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Materiał zbierano głównie przy użyciu standardowych przyrządów, tj. znormalizowanego czerpaka entomologicznego, siatki entomologicznej, a w przypadku pobierania prób wodnych dragi wodnej i czerpaka. Wszystkie zwierzęta po identyfikacji były wypuszczane w miejscu odłowów. Zebrany materiał identyfikowano, wykorzystując: Klucze do Oznaczania Owadów Polski, Monografie Faunistyczne i Katalog Fauny Polski oraz inne [10], [13], [.20], [22] Nomenklaturę taksonomiczną przyjęto za czterotomowym opracowaniem „Fauna Polski”. Ponadto w przypadku odcinka biegnącego wzdłuż zachodnich granic Częstochowy wykorzystano także wyniki wcześniejszych obserwacji przyrodniczych wykonywanych na zlecenie Miasta Częstochowy i przeprowadzonych w okresie 2008-2010 przez zespół pod kier. Jerzego Zygmunta (obecnie współautora Raportu).

Inwentaryzacja ichtiofauny Dla potrzeb Raportu wykorzystano wyniki obserwacji przyrodniczych wykonywanych na zlecenie Miasta Częstochowy i przeprowadzonych dla ważniejszych cieków w okresie 2008-2010 przez zespół pod kier. Jerzego Zygmunta (także współautora Raportu), z uwagi na fakt że ich stan na przestrzeni jednego roku nie uległ zmianie. Badanie te obejmowały m.in. cieki kolidujące z analizowanym odcinkiem autostrady A1, od Szarlejki (Białej) poczynając, poprzez Gorzelankę, Stradomkę a na Konopce kończąc. W celu zbadania ichtiofauny rzek zastosowano metodę elektropołowów. Były one prowadzone przy użyciu urządzenia posiadającego odpowiedni certyfikat przez uprawnionego przedstawiciela PZW - Okręgu Częstochowskiego w ramach odłowów kontrolnych. Elektropołowy prowadzone w prawidłowy sposób przy udziale certyfikowanych urządzeń są całkowicie bezpieczne dla ryb. Wartości prądu łowiącego nie przekraczają kilku mA przy napięciu kilku V. Odcinki wyznaczone do połowów charakteryzowały się niewielką głębokością (umożliwiającą brodzenie) oraz długością 50 – 100 m dającą możliwość odłowu próby reprezentacyjnej występującej ichtiofauny. Łowiono metodą „pod prąd” poruszając się w górę cieku, a odłowione osobniki po oznaczeniu natychmiast wypuszczano poza obręb pola elektrycznego. Na zbiornikach wody stojącej nie stosowano metody elektropołowów. W kilku przypadkach pozytywne efekty dało stawianie pułapki zbudowanej z siatki naciągniętej na obręcze. Otwór wlotowy do siatki w postaci skierowanego do środka lejka uniemożliwiał wypłynięcie z niej rybom. Pozostałe dane o faunie ryb zasiedlających te akweny gromadzone były na podstawie ostatnich roczników Rejestru Połowów Wędkarskich lub z bezpośredniego wywiadu z wędkarzami. W ustalaniu gatunków chronionych kierowano się Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28.09.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną [Dz.U. 220 poz. 2237]. Nazewnictwo przyjęto za Boroniem (2004).

Inwentaryzacja herpetofauny Obserwacje płazów były prowadzone w czasie kontroli terenowych w okresie od połowy marca do sierpnia 2011 r. Głównym miejscem obserwacji były wszelkie zbiorniki wodne, które w tym okresie są miejscem rozmnażania tych zwierząt oraz doliny cieków, jako podstawowe miejsca migracji wiosennych. Stosowano metody nieinwazyjne obserwacji osobników dorosłych na lądzie i w wodzie, oraz skrzeku i kijanek. Osobniki dorosłe określano przy pomocy bezpośredniej obserwacji i nasłuchów, zarówno w czasie dnia, jak i wieczorem, głównie w porze godowej. Larwy płazów poławiane były w celu oznaczenia podobną metodą, jak bezkręgowce wodne – czyli przy zastosowaniu siatek. Każdy wytypowany zbiornik odwiedzany był co najmniej trzykrotnie w pierwszym miesiąc badań i trzykrotnie do końca czerwca, potem zaś – do sierpnia – przy okazji inwentaryzacji florystycznych i awifaunistycznych. W celu wykrycia gatunków o zmierzchowo-nocnej aktywności godowej – rzekotki i grzebiuszki (częściowo dotyczy to również ropuch zielonej i paskówki) stosowano nasłuchy również po zachodzie słońca.

113 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Nazewnictwo przyjęto wg Gasc (1997). Gatunki trudno identyfikowalne np. żaby z grupy „zielonych” były oznaczane wg klucza Najbara. Gady były notowane okazjonalnie, głównie przez aktywne przeszukiwanie odpowiednich siedlisk, przy odpowiedniej pogodzie i temperaturze. Wszystkie zinwentaryzowane gatunki zestawiono tabelarycznie przypisując do siedlisk (stanowisk) opisanych w Raportach, w których przedstawiono szczegółowy wykaz gatunków, i prezentując ich rozmieszczenie graficznie na mapach.

Inwentaryzacja awifauny Do opracowania wykorzystano własne obserwacje, wykonywane wg standartowych metod ornitologicznych, głównie transektów i z punktów obserwacyjnych. Ptaki były obserwowane w trakcie całego okresu rozmnażania, w miejscach potencjalnie dla nich atrakcyjnych, takich jak stare lasy, mokre łąki i zbiorniki wodne, głównie w porach największej aktywności czyli w godzinach wczesno-porannych i wieczornych. Do obserwacji używano lornetek Nikon 12x50, zaś do pomocy przy identyfikowaniu trudniejszych gatunków posiłkowano się powszechnie dostępnymi kluczami. Rejestrowano jedynie gatunki rzadkie w skali kraju, będące na listach Czerwonych ksiąg, i chronione oraz znaczeniu wspólnotowym, kierując się Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28.09.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną [Dz.U. 220 poz. 2237] oraz Dyrektywą Ptasią. z 30.11.2009 r. Parlamentu Europejskiego i Rady {2009/147/WE]. Zastosowano nazewnictwo wg Indeksu Komisji Faunistycznej Sekcji Ornitologicznej PTZooL.

Inwentaryzacja teriofauny Ssaki były notowane przy okazji pozostałych badań w ciągu całego okresu inwentaryzacyjnego od połowy marca do sierpnia, głównie w postaci bezpośrednich obserwacji, rejestrowania napotkanych osobników żywych lub martwych oraz rejestracji śladów i tropów zwierzyny drobnej, średniej i łownej, w celu zlokalizowania miejsc przemieszczania się. Wykorzystano także informacje udzielone przez służby leśne nadleśnictwa Gidle. Zastosowano nazewnictwo wg Wilson Don E. & Reeder DeeAnn (2005). Rejestrowano jedynie gatunki chronione i o znaczeniu wspólnotowym oraz będące na listach Czerwonych ksiąg kierując się Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28.09.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną [Dz.U. 220 poz. 2237] i Załącznikiem II do Dyrektywy Siedliskowej z 21.05.1992 Rady 92/43/EWG r.

9.1.3 Metodyka wykonania oceny stanu zachowania siedlisk

Przyjęta skala ocen została zapożyczona z „Instrukcji wypełniania Standardowego Formularza Danych” dla obszarów Natura 2000 i częściowo zmodyfikowana. Należy jednak podkreślić, że żadne ze zidentyfikowanych siedlisk nie kwalifikuje się do ochrony w ramach sieci Natura 2000, gdyż oceniając stopień reprezentatywności, czyli określając na ile typowo (wzorcowo, wiernie) wykształcone jest dane siedlisko, reprezentatywność tę należałoby ocenić w czterostopniowej skali (A: doskonała, B: dobra, C: znacząca, D: nieistotna) jako „D”. Według wspomnianej instrukcji oznacza to, że nie powinno się danego siedliska poddawać dalszej ocenie jako obszaru „naturowego”, tzn. nie powinno się oceniać stopnia zachowania struktury, stopnia zachowania funkcji, możliwości renaturyzacji ani wypadkowej tych trzech podkryteriów – ogólnej oceny stanu zachowania. W analizowanych przypadkach dokonano jednak takich ocen w celu określenia stanu zachowania poszczególnych siedlisk pamiętając wszakże, iż oceny te „lokują się” poniżej minimum przyjętego dla obszarów Natura 2000. Z instrukcji zachowano także zależność, że na ogólną ocenę stanu zachowania

114 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013 siedliska składają się 3 podkryteria: stopień zachowania struktury, stopień zachowania funkcji i możliwość renaturyzacji. Dlatego w celu zobrazowania tego, przy ogólnej ocenie stanu zachowania siedliska dodano znak strzałki „→” jako symbol wynikania powyższej zależności.

Stopień zachowania struktury: Ocenie podlegał obecny stan wykształcenia siedliska, w tym przede wszystkim obecność gatunków reprezentatywnych. Przyjęto następującą skalę: S(I) – dobrze zachowana S(II) – średnio zachowana S(III) – słabo zachowana, w znacznej części zdegradowana Stopień zachowania funkcji: Ocenie podlegała obecna dynamika siedliska, w tym jego tendencje rozwojowe. Określa się tu perspektywy na zachowanie siedliska w przyszłości, biorąc pod uwagę potencjalnie niekorzystne oddziaływania (nie tylko lub niekoniecznie ze strony projektowanej autostrady) na siedlisko i możliwe do zastosowania zabiegi ochronne. Przyjęto następującą skalę: F(I) – dobre perspektywy F(II) – średnie perspektywy F(III) – słabe perspektywy Możliwość renaturyzacji: Ocenie podlegała potencjalna możliwość przeprowadzenia zabiegów ochronnych koniecznych do odtworzenia (przywrócenia jego właściwej struktury i funkcji) danego siedliska oraz szacunek kosztów potencjalnej renaturyzacji do osiągniętych założonych efektów. Przyjęto następującą skalę: R(I) – renaturyzacja łatwa R(II) – renaturyzacja możliwa przy średnim nakładzie sił i środków R(III) – renaturyzacja trudna lub niemożliwa Ocena ogólna stanu zachowania siedliska: Na ogólną ocenę stanu zachowania siedliska składają się 3 podkryteria: stopień zachowania struktury, stopień zachowania funkcji i możliwość renaturyzacji na podstawie następujących zależności:

→A = S(I) + Fdowolne + Rdowolne

→A = S(II) + F(I) + Rdowolne

→B = S(II) + F(II) + Rdowolne →B = S(II) + F(III) + R(I) v R(II) →B = S(III) + F(I) + R(I) v R(II) →B = S(III) + F(II) + R(I) →C = pozostałe kombinacje W ocenie ogólnej stanu zachowania siedliska przyjęto następującą skalę oceny: →A – dobra →B – średnia →C – słaba Częstość występowania w województwie śląskim: Ocena częstości występowania konkretnego siedliska nie odwołuje się tylko do częstości występowania dobrze zachowanych siedlisk danego typu, ale także do siedlisk zdegradowanych lub nie kwalifikujących się do ochrony w formie obszarów Natura 2000. Wynika to z oczywistego faktu, że obszary sieci Natura 2000 stanowią wprawdzie najbardziej reprezentatywne obszary przyrodnicze, jednak nie funkcjonują one w próżni – dynamika całości układów przyrodniczych w zastanych warunkach opiera się głównie na siedliskach przyrodniczych w różnym stopniu przekształconych, zdegradowanych, kadłubowych, itp. Dlatego nawet takie siedliska uwzględniono w poniższej ocenie. Przyjęto następującą skalę ocen:

115 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

1 – pospolite 2 – dość częste w rozproszeniu lub tylko regionalnie pospolite 3 – rzadkie 4 – bardzo rzadkie, zagrożone zanikiem

9.2 CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODY OŻYWIONEJ W SĄSIEDZTWIE INWESTYCJI

9.2.1 Opis ogólny

W km 437+800 ÷ 439+200 oraz w km 441+200 ÷ 441+600 trasa analizowanego odcinka autostrady A1 biegnie obrzeżami warpii pogórniczych, będących pozostałością po płytkich kopalniach rud żelaza z XIX i XX w. (Fot. 9.1 – Fot. 9.4). Pod względem ekspozycji występuje tu krajobraz półotwarty do otwartego. W fizjonomii obszaru występują tereny cennych przyrodniczo łąk, nieużytków i szuwarów oraz dominują zarośnięte drzewami i krzewami (sosna, osika, brzoza) niskie, podłużne hałdy ułożone w rzędach. Nieliczne z nich górują nad otoczeniem, ale te mają raczej postać usypisk.

Fot. 9.1 Warpie pogórnicze: wilgotne obniżenie porośnięte szuwarami z zagonami sosny, brzozy i osiki

116 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.2 Warpie pogórnicze: jedna z zarośniętych hałd

Fot. 9.3 Warpie pogórnicze: podmokłe obniżenie z szuwarami i kępami wierzb

117 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.4 Warpie pogórnicze: podtopione obniżenia wśród hałd. Aspekt wczesnowiosenny

Teren obfituje w wilgotne lub zawodnione obniżenia występujące często na bardzo krótkich odcinkach. Jest to wynikiem występowania mozaiki nasypów pogórniczych utrudniających naturalny przepływ wód gruntowych i opadowych w rozległych, płaskich obniżeniach dolinnych z niewyraźnymi lokalnymi działami wodnymi. Dodatkowo sprzyja temu podwyższony lub wysoki poziom wód gruntowych pochodzenia opadowego, warunkowany występowaniem w podłożu nieprzepuszczalnych warstw syderytu będącego przedmiotem dawnej eksploatacji kopalnianej jako ruda żelaza oraz towarzyszących mu glin i iłów. Cały ten kompleks z gospodarczego punktu widzenia jest nieużytkiem, ale pod względem przyrodniczym pełni ważną rolę, przede wszystkim jako odludne i trudno dostępne miejsce, będące matecznikiem dla wielu gatunków zwierząt. Duża ilość małych zbiorników wodnych stwarza możliwość życia i rozmnażania dla płazów. Poza warpiami trasa biegnie naturalnymi, niewyraźnymi obniżeniami dolinnymi charakterystycznymi dla obszarów położonych na zachód od Częstochowy. Są one zajęte także przez łąki i nieużytki, najczęściej o podwyższonym poziomie wód gruntowych, choć trafiają się też płaty wyraźnie suche. Trasa autostrady nie przecina żadnych obszarów leśnych, jedynie na odcinku km 438+100 † 439+500 biegnie w odległości 230-380 m na wschód od wysuniętego fragmentu większego kompleksu lasów z rejonu Blachowni pod Częstochową.

Tab. 9.1 Zestawienie stwierdzonych siedlisk (tylko zdefiniowanych fitosocjologicznie)

stopień nazwa łacińska polskie określenie miejsce występowania wykształcenia status traworośle z panującym 437+800 - 438+050 /LP, dobry, Calamagrostietum epigeji P trzcinnikiem piaskowym 439+400 – 439+700 /L dobry 439 /L, dobry, Elodeetum canadensis zespół moczarki kanadyjskiej P 442+200 /L średni zespół wywłócznika Myriophylletum spicati 439 /L dobry R kłosowego R Nupharo-Nymphaeetum albae zespół „lilii wodnych” 442+200 /L b. słaby 1 U Zbiorowisko z Callitryche sp. z zbiorowisko z rzęślą 442+200 /L słaby P rzędu Potametalia Scirpetum lacustris szuwar oczeretowy 442+200 /L słaby R

118 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Typhetum angustifoliae szuwar wąskopałkowy 439 /L słaby R zbiorowisko z panującą Sparganietum erecti 442+200 /L dobry P jeżogłówką gałęzistą Equisetetum fluviatilis szuwar skrzypowy 437+800 /L b. dobry R 437+800 - 438+050 /LP, dobry, 438+815 - 438+960 /L, b. dobry, Phragmitetum australis szuwar trzcinowy 440+550 ÷ 440+780 /L, dobry, P 441+050 /P, dobry, 442+200 /L b. dobry 441+200 /P, słaby, Typhetum latifoliae szuwar szerokopałkowy P 442+200 /L b. dobry zbiorowisko z dominacją Iridetum pseudacori 440+550 ÷ 440+780 /L słaby P kosaćca żółtego zbiorowisko średniowysokich Caricetum rostratae turzyc z dominującą turzycą 441+200 /P dobry P dzióbkowatą Caricetum gracilis zespół turzycy zaostrzonej 441+200 /P dobry P Phalaridetum arundinaceae szuwar mozgowy 439+400 – 439+700 /L dobry P zbiorowisko z dominacją Valeriano-Filipenduletum wiązówki błotnej i kozłka 438+100 /LP dobry R lekarskiego 438+150 - 438+200 /LP, słaby, 438+270 - 438+335 /L, słaby, bogata floryst. łąka R Molinietum caerulae 438+845 - 439+100 /L, b. dobry, 1 trzęślicowa U 439+070 - 439+180 /LP, słaby, 439+960 - 440+270 /L średni zespół z dominacją sitowia 439+070 /L, średni, Scirpetum silvatici P leśnego 441+200 /P średni Zbiorowisko z dominacją Equisetum zbiorowisko z dominacją palustre z rzędu Molinietalia 440+550 ÷ 440+780/L b. dobry R skrzypu błotnego caeruleae Zbiorowisko torfowiska zbiorowisko torfowiska RU przejściowego z klasy 440+500 /L słaby 1 przejściowego Scheuchzerio-Caricetea nigrae łozowisko z przewagą Salicetum pentadro-cinereae 438+500 – 438+900 /L dobry P wierzby szarej R Tilio cordatae-Carpinetum betuli grąd subkontynentalny 442+000/L słaby 1 U

9.2.2 Siedliska przyrodnicze

Od km 437+800 do km 438+050 (Fot. 9.5) na trasie znajdują się powierzchnie nieużytków porośniętych głównie trzcinnikiem Calamagrostis epigeios lub trzciną Phragmites communis – zależnie od stopnia uwilgotnienia – i przecinane pasowymi zadrzewieniami brzozowymi.

119 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.5 Nieużytki porośnięte trzcinnikiem piaskowym na obrzeżach warpii – w śladzie A1

Fot. 9.6 Niewielka młaka z szuwarem skrzypu bagiennego Equisetetum limosi

Na wysokości początku analizowanego odcinka w km 437+800 (strona lewa) w odległości ok. 60-70 m, przy lokalnym rowie odwodnieniowym rozcinającym podłużne warpie, znajduje się młaka o powierzchni ok. 1 ha ze zwartym szuwarem skrzypu bagiennego Equisetetum limosi (Fot. 9.6). Z rodziny storczykowatych rośnie tu kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis (ok. 10 szt.)(Fot. 9.7).

120 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.7 Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis

Fot. 9.8 Łąka ziołoroślowa z kozłkiem lekarskim i tojeścią pospolitą

W rejonie km 438+100 na trasie A1 znajduje się płat malowniczej łąki ziołoroślowej z masowym udziałem kozłka lekarskiego Valeriana officinalis i tojeści pospolitej Lysimachia vulgaris (Fot. 9.8). Uwagę przyciągają efektowne mieczyki dachówkowate Gladiolus imbricatus, rosnące tu w ilości ok. 20 okazów. Dalej na południe w km 438+150 † 438+200 także na trasie A1 znajduje się płat łąki trzęślicowej Molinietum caereuleae (kod: 6410-1; siedlisko nie spełnia kryteriów objęcia ochroną prawną – z powodu niereprezentatywności składu gatunkowego spowodowanego małą powierzchnią, wyspowym osadzeniem wśród innych zbiorowisk łąkowych i położeniem na obrzeżach właściwych łąk tego typu w Walaszczykach) z bardzo licznymi kępami trzęślicy modrej Molinia caerulea (Fot. 9.9).

121 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.9 Płat łąki trzęślicowej Molinietum caerulae z bukwicą lekarską, tojeścią i mieczykiem dachówkowatym

Fot. 9.10 Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbicatus

Ponadto rosną tu: przytulia północna Galium boreale, tojeść pospolita L. vulgaris, bukwica zwyczajna Betonica officinalis i sierpik barwierski Serratula tinctoria. Licznie występuje tu mieczyk dachówkowaty G. imbricatus (Fot. 9.10). Na wysokości km 438+300 (strona lewa) między zagajnikiem brzozowym a zarośniętą hałdą i polną drogą w odległości od 15 do 35 m od krawędzi projektowanej autostrady, znajduje się kolejny mały fragment łąki trzęślicowej Molinietum caereuleae (Fot. 9.11) (kod: 6410-1; siedlisko nie spełnia kryteriów objęcia ochroną – z powodu słabego wykształcenia i małej powierzchni, wyspowego osadzenia wśród innych zbiorowisk

122 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

łąkowych i położenia na obrzeżach właściwych łąk tego typu w Walaszczykach oraz wyraźnej sukcesji w kierunku leśnym). Rośnie tu: czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, tojeść pospolita L. vulgaris, sit rozpierzchły Juncus effusus, chaber łąkowy Centaurea jacea, trzęślica modra Molinia coerulea, drżączka średnia Briza media, sierpik barwierski S. tinctoria, przytulia północna G. boreale i bukwica zwyczajna B. officinalis. Pojawiają się też kępy wierzby szarej Salix cinerea i brzozy Betula pendula. Nieco dalej w kierunku północnym pod hałdą także rosną mieczyki G. imbricatus (5 szt.) oraz kruszczyk błotny Epipactis palustris (1 szt.).

Fot. 9.11 Kolejny izolowany płat łąki trzęślicowej Molinietum caerulae w Walaszczykach

Fot. 9.12 Inne siedlisko w Walaszczykach: ugorowana łąka wśród hałd z szuwarem trzcinowym i płatami trzcinnika piaskowego

123 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dalej do km 438+700 ciągną się głównie ugorowane łąki i nieużytki z szuwarami trzcinowymi, poprzecinane pasami zadrzewionych niskich hałd (Fot. 9.12). Od km 438+815 do km 438+960 trasa autostrady przecina dwie duże hałdy nieistniejącej już kopalni „Karol” (Fot. 9.13), u podstawy których po stronie wschodniej i północnej powstały oczka wodne i duże zbiorniki, w znacznej części zarośnięte szuwarem trzcinowym Phragmitetum australis (Fot. 9.14 – Fot. 9.16).

Fot. 9.13 W tle dwie hałdy dawnej kopalni „Karol”

Fot. 9.14 Zarastający szuwarami zbiornik wodny u podnóża hałdy w Walaszczykach. Na dalszym planie rozległe łozowiska. Widok z hałdy w kierunku północno-wschodnim

124 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zbiorniki są na przeważającej powierzchni porośnięte szuwarem trzcinowym Phragmitetum australis. Ponadto występują w nich nieduże płaty szuwaru wąskopałkowego Typhetum angustifoliae oraz pojedyncze okazy kropidła wodnego Oenanthe aquatica, żabieńca babki wodnej Alisma plantago-aquatica i manny jadalnej Glyceria fluitans. Stwierdzono tu także roślinność wodną, reprezentowaną przez zbiorowiska z wywłócznikiem kłosowym Myriophyllum spicatum i moczarką kanadyjską Elodea canadensis. Niewielki,długi zbiornik przy drodze jest w całości porośnięty łanem skrzypu bagiennego Equisetum fluviatile.

Fot. 9.15 Widok z hałdy w kierunku południowym w linii A1: zarastający szuwarami zbiornik wodny u podnóża hałdy w Walaszczykach. Na dalekim planie dolina Konopki

125 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.16 Widok z hałdy w Walaszczykach w osi projektowanej A1 w kierunku północnym

Występuje tu także roślinność wodna, reprezentowana przez zbiorowiska z wywłócznikiem kłosowym Myriophyllum spicatum, moczarką kanadyjską Elodea canadensis i z pałką wąskolistną Typha angustifolia, oraz pojedynczo: kropidło wodne Oenanthe aquatica, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, babka wodna Alisma plantago-aquatica i manna jadalna Glyceria fluitans. Stawy te są efektem osiadania gruntu i przegrodzenia przez hałdy naturalnego odpływu wód opadowych w kierunku zachodnim i północno- zachodnim, przy jednoczesnej izolacji podłoża glinami, iłami i syderytami. Dalej na północ i północny- wschód od zbiorników widoczne są rozległe szuwary, głównie trzcinowe, z których wyrastają kępiaste wierzby Salix sp.

Fot. 9.17 Nasadzona lub zawleczona tawuła wierzbolistna na hałdzie w Walaszczykach

126 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.18 Roślinność łąkowa porastająca wschodni stok hałdy w Walaszczykach

Same hałdy nie są już zadrzewione w związku z przeprowadzoną wycinką pod A1, porastają je odnawiające się krzewy wśród których dominuje obcy gatunek – tawuła wierzbolistna Spiraea salicifolia (Fot. 9.17) i roślinność łąkowa (Fot. 9.18).

Fot. 9.19 Widok z hałdy w Walaszczykach w kierunku łąk trzęślicowych w obszarze Natura 2000

127 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.20 Łąka trzęślicowa w Walaszczykach w obszarze Natura 2000

Na wschód od kompleksu opisanych stawów w odległości 140-210 m od projektowanej A1, znajduje się duży kompleks bardzo dobrze wykształconych zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych Molinietum caereuleae (Fot. 9.19 – Fot. 9.20) (kod: 6410-1; siedlisko spełnia kryteria objęcia ochroną – jest to obszar Natura 2000) położony w dzielnicy Częstochowy – Walaszczyki. Zajmują one tu żyzne i wilgotne siedliska, charakteryzują się dużym bogactwem florystycznym (Fot. 9.21) i udziałem wielu gatunków chronionych i rzadkich jak np.: kosaciec syberyjski Iris sibirica (Fot. 9.22), mieczyk dachówkowaty G. imbricatus, goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe i storczyki: kruszczyk błotny E. palustris, kukułka szerokolistna D. majalis i podkolan biały Platanthera bifolia. Do regionalnie rzadkich gatunków roślin łąkowych, także tu spotykanych należą: sierpik barwierski, S. tinctoria, koniopłoch łąkowy Silaum silaus, rutewka wąskolistna Thalictrum lucidum, wiązówka bulwkowa Filipendula hexapetala, wąkrota zwyczajna Hydrocotyle vulgaris i oman łąkowy Inula britannica.

128 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.21 Łąka trzęślicowa w Walaszczykach z goryczką i czarcikęsem

Fot. 9.22 Kosaciec syberyjski Iris sibirica w Walaszczykach

Dobry stan zachowania siedliska priorytetowego wilgotnych łąk trzęślicowych w Walaszczykach, w sytuacji ich narastającego zanikania, zarówno w skali regionalnej, jak i ogólnokrajowej, ma bardzo duże znaczenie dla zachowania i funkcjonowania środowiska przyrodniczego, nie tylko w woj. śląskim ale także w skali europejskiej. Cały opisany teren łąk trzęślicowych został objęty ochroną w ramach obszaru Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie. Obszar ten nie koliduje bezpośrednio z projektowaną autostradą, jednak budowa autostrady może wpływać na zachowanie tego obszaru, dlatego szczegółowy opis tego obszaru oraz związane z tym zagrożenia opisano w rozdziale 10 Ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie (ocena habitatowa).

129 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.23 Słabo wykształcony płat łąki trzęślicowej na południe od hałdy na trasie projektowanej A1

Na południe od opisanej hałdy i otaczających ją zbiorników wodnych w km 439+070 † 439+180 na trasie projektowanej A1 znajduje się słabo wykształcona łąka trzęślicowa Molinietum caereuleae (Fot. 9.23) (kod: 6410-1; siedlisko nie spełnia kryteriów objęcia ochroną – z powodu słabego wykształcenia i małej powierzchni, wyspowego osadzenia wśród innych zbiorowisk łąkowych i położenia na obrzeżach właściwych łąk tego typu w Walaszczykach) o pow. ok. 0,5 ha – poza granicami obszaru Natura 2000. Od północy łąka sąsiaduje z szuwarem sitowia leśnego Scirpetum sylvatici (o pow. 100 m²) i z trzcinowiskami otaczającymi zbiornik. Bardzo licznie występuje tu sierpik barwierski S. tinctoria, natomiast spośród innych charakterystycznych roślin występują: kozłek lekarski V. officinalis, bukwica zwyczajna B. officinalis, chaber łąkowy C. jacea, przytulia północna G. boreale, tojeść pospolita L. vulgaris, trzcinnik piaskowy C. epigeios i ostrożeń polny Cirsium arvense. Z roślin chronionych rośnie tu mieczyk dachówkowaty G. imbricatus. Łąkę tę od południa ogranicza lokalna droga przekraczana w km 439+215. Następnie ślad autostrady po przecięciu pierwszej linii zabudowy wkracza w skraj bardzo dużego powierzchniowo i cennego kompleksu łąk w dzielnicy Dźbów między osadami Skorki i Gliny (Fot. 9.24).

130 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.24 Rozległy kompleks łąk w dzielnicy Dźbów

Na dominującym od północy wyniesieniu są rozległe i malownicze łąki, ze słabo wykształconymi zbiorowiskami, w których dominuje mozga trzcinowata Phalaris arundinacea i trzcinnik piaskowy C. epigeios oraz płatami z dominacją kłosówki Holcus lanatus i złocienia łąkowego Chrysanthemum segetum (Fot. 9.25). Najlepiej wykształcone fragmenty tych łąk na trasie projektowanej autostrady znajdują się w rejonie km 439+960 ÷ 440+270.

Fot. 9.25 Płat łąk w Dźbowie z kłosówką wełnistą i złocieniem łąkowym

131 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.26 Kosaciec syberyjski Iris sibirica: na łąkach w Dźbowie rośnie w ilości tysięcy egzemplarzy

Na niżej położonych siedliskach wilgotnych i żyznych wykształciły się fitocenozy z rzędu Molinietalia, a wśród nich łąki trzęślicowe z zespołu Molinietum caeruleae (kod: 6410-1; siedlisko nie spełnia kryteriów objęcia ochroną – z powodu słabego wykształcenia i rozrzuconych gniazdowo powierzchni) zajmujące ok. 20% kompleksu. Flora roślin naczyniowych całego tego kompleksu w znacznej większości znajdującego się poza zasięgiem projektowanej autostrady jest bogata, obfitująca w gatunki chronione, takie jak np.: kosaciec syberyjski Iris sibirica, który tu występuje masowo w liczbie tysięcy okazów (Fot. 9.26) i rzadki w Polsce storczyk – podkolan biały P. bifolia reprezentowany tutaj przez około 200 okazów. Ponadto rosną gatunki rzadkie, jak np. wiązówka bulwkowa Filipendula hexapetala i gwiazdnica błotna Stellaria palustris. Wśród łąk spotyka się tu liczne zawodnione niecki, oczka wodne oraz młaki, porośnięte roślinnością szuwarową i kępami wierzby szarej S. cinerea. Rośnie w nich kosaciec żółty Iris pseudacorus, pałka szerokolistna Typha latifoli, sit rozpierzchły Juncus effusus oraz pływacz zwyczajny Urticulaia vulgaris. Ponadto w kompleksie tym występują jeszcze niewielkie płaty torfowiska przejściowego i zbiorowisk szuwarowych, z udziałem wełnianki wąskolistnej Eriophorum angustifolium, skrzypu błotnego Equisetum palustre i bagiennego E. fluviatile, siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre i krwawnicy pospolitej Lythrum salicaria. W rozległym obniżeniu w rejonie km 440+550 † 440+780 trasa A1 przetnie rozległe szuwary trzcinowe Phragmitetum australis, szuwary mozgi trzcinowatej i duże szuwary skrzypu błotnego Equisetetum limosi o pow. ok. 4-5 ha (Fot. 9.27). W ich obrębie, ale znacznej odległości od przebiegu A1 (ok. 250 m po prawej stronie) zinwentaryzowano niewielkie stanowisko chronionego widłaka goździstego Lycopodium clavatum (Fot. 9.28) i rosnącego w rozproszeniu kosaćca syberyjskiego I. sibirica.

132 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.27 Obniżenie na łąkach w Dźbowie porośnięte przez szuwar trzcinowy

Fot. 9.28 Użytki i odłogi łąkowe zarastające brzozą i sosną

133 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.29 Widłak goździsty Lycopodium clavatum

Dalej trasa autostrady wkracza w użytki i odłogowane grunty rolne oraz pasy młodych nasadzeń złożonych głównie z brzozy Betula pendula i sosny Pinus sylvestris z licznymi samosiewami na obrzeżach (Fot. 9.29). Na wysokości km 441+050 (strona prawa) w odległości ponad 130 m trasa mija spore obniżenie porośnięte szuwarem trzcinowym Phragmitetum australis (Fot. 9.30); przy brzegu rosną szuwary sitowia leśnego Scirpetum silvatici, z udziałem tojeści pospolitej Lysimachia vulgaris i situ rozpierzchłego Juncus effuses. W km 441+150 przekracza wyraźny rów (Fot. 9.31), po czym ok. 100 m dalej koliduje wprost z pozbawioną już zadrzewień, wysoką, dominującą nad okolicą hałdą poeksploatacyjną (Fot. 9.32). Do lokalnej drogi przekraczanej w km 441+610 trasa prowadzi po zawilgoconych łąkach, płatach szuwarów mozgowych Phalaridetum arundinaceae i sitowia leśnego Scirpetum sylvatici. W runie spotyka się bukwicę B. officinalis (masowo), tojeść bukietową Lysimachia thyrsiflora oraz w rozproszeniu turzyce Carex sp. (Fot. 9.33).

134 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.30 Obniżenie porośnięte szuwarem trzcinowym na obrzeżach łąk w Dźbowie, w sąsiedztwie projektowanej A1

Fot. 9.31 Rów na trasie projektowanej A1

135 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.32 Kolejna hałda na trasie projektowanej A1

Fot. 9.33 Łąka z bukwicą lekarską i trzcinnikiem piaskowym w tle

136 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.34 Łąki w dolinie Konopki

Fot. 9.35 Hałda w sąsiedztwie projektowanej A1 i węzła „Zawodzie”. Na pierwszym planie szuwar sitowia leśnego

Po przekroczeniu wspomnianej drogi ślad projektowanej autostrady biegnie poprzez łąki w kierunku doliny rz. Konopki (Fot. 9.34), zaś łącznica węzła Zawodzie prowadzi na północ przez zadrzewioną wysoką samotną hałdę (Fot. 9.35), za którą w lokalnych obniżeniach znajdują się młaki, zajęte przez zbiorowiska szuwaru sitowia leśnego Scirpetum silvatici, szuwaru turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis i dzióbkowatej

137 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Caricetum rostratae, a także przesuszone szuwary szerokopałkowe Typhetum latifoliae. Młaki te są otoczone zaroślami z wierzbą szarą S. cinerea, olchą czarną Alnus glutinosa i wierzbą kruchą Salix frafilis.

Fot. 9.36 Zagajnik leśny w sąsiedztwie projektowanego węzła „Zawodzie”

W sąsiedztwie drogi prowadzącej do/od węzła znajduje się dość spory zagajnik leśny mający charakter słabo wykształconego zbiorowiska o charakterze przejściowym między łęgiem Fraxino-Alnetum a grądem Tilio-Carpinetum (Fot. 9.36).

138 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.37 Dąb szypułkowy o rozmiarze pomnikowym w zagajniku

Fot. 9.38 Uregulowane koryto rz. Konopki

139 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rosną tu m.in. wyjątkowo okazałe dęby Quercus robur 6 szt.) o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych, największy zaś osiąga kryterium obwodu pomnikowego dla tego gatunku wynoszące 380 cm [Fot. 38]. Spośród roślin chronionych zinwentaryzowano tutaj listerę jajowatą Listera ovata i kukułkę szerokolistną D. majalis – poza zasięgiem oddziaływania projektowanej autostrady. Siedlisko to o kodzie 9170-2 nie spełnia kryteriów uznania za obszar Natura 2000 ze względu na ogólnie słabe wykształcenie siedliska. Rzeka Konopka, ku której zmierza ślad autostrady płynie korytem uregulowanym (Fot. 9.38). Na brzegu potoku rosną: kosaciec żółty I. pseudacorus, czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, sitowie leśne S. sylvaticus, sit rozpierzchły J. effusus, tatarak Acorus calamus i turzyca dzióbkowata Carex rostrata. W wodzie - zwarty pas jeżogłówki gałęzistej Sparganium erectum, ponadto strzałka wodna Sagittaria sagittifolia i manna jadalna Glyceria fluitans oraz niewielkie płaty rdestnicy pływającej Potamogeton natans, rzęśli Callitriche sp. i moczarki kanadyjskiej Elodea canadensis. Na południowy-wschód od Konopki trasa autostrady biegnie jeszcze ok. 250 m wśród pasowych nasadzeń porastających dawne użytki rolne. Granica analizowanego odcinka A1 znajduje się w km 442+500 (Fot. 9.39).

Fot. 9.39 Granica projektowanego odcinka w km 442+500

Na północny-wschód od tego końcowego odcinka projektowanej autostrady w odległości ok. 350 m znajdują się duże zbiorniki wodne (Fot. 9.40) z szuwarem trzcinowym Phragmitetum communis, szerokopałkowym Typhetum latifoliae i niewielką kępą oczeretu Schoenoplectus lacustris. Miejscami przy brzegu występują skupienia młodych olch A. glutinosa, brzozy B. pendula i wierzby szarej S. cinerea. W największym ze zbiorników znajduje się niewielki płat z grążelem żółtym Nuphar lutea i skupienia z rdestnicą kędzierzawą Potamogeton crispus. Drugi zbiornik jest niemal w połowie zarośnięty szuwarem szerokopałkowym Typhetum latifoliae przechodzącym w zbiorowisko z dominacją situ rozpierzchłego J. effusus. Dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta, którą tworzą torfowce. Są one reprezentowane przez taksony podlegające ochronie (3 gat.) i na obszarach zurbanizowanych rzadko spotykane: torfowiec błotny Sphagnum palustre, torfowiec kończysty Sphagnum fallax, próchniczek błotny Aulacomnium palustre i płonnik pospolity Polytrichum commune.

140 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.40 Zbiorniki zapadliskowe w dolinie Konopki w odległości 350 m na północny wschód od A1

Fot. 9.41 Jeden ze stawów rybnych w dolinie Konopki na zachód od A1

Na południe od węzła Zawodzie znajdują się stawy rybne, obecnie w budowie (Fot. 9.41).

W poniższej tabeli przedstawiono informację na temat stanu zachowania siedlisk opisanych powyżej.

141 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Tab. 9.2 Ocena stanu zachowania i częstości występowania siedlisk przyrodniczych zweryfikowanych na podstawie rozporządzenia [13]

Stopień Częstość Stopień Możliwość Ocena ogólna Kilometraż zachowania występowania Lp. Nazwa zachowania renaturyzacji stanu Uwagi / strona funkcji w woj. struktury (S) (R) zachowania (F) śląskim Zmiennowilgotne łąki Stanowisko izolowane o niewielkiej powierzchni, trzęślicowo- nie w pełni reprezentatywne. Warunki naturalnie 438+150 ÷ 1 olszewnikowe S(II) F(III) R(III) C sprzyjające dla rozwoju, ale zagrożenie 4 438+200 (Molinietum zarastaniem – brak koszenia. W perspektywie caereuleae) likwidacja siedliska w związku z budową A1. Zmiennowilgotne łąki Stanowisko izolowane o niewielkiej powierzchni, trzęślicowo- 438+270 ÷ nie w pełni reprezentatywne. Warunki naturalnie 2 olszewnikowe S(II) F(II) R(II) B 4 438+335/L sprzyjające dla rozwoju, ale zagrożenie (Molinietum zarastaniem – brak koszenia. caereuleae) Ocena na Zmiennowilgotne łąki podstawie SDF Obszar Natura 2000 może być oceniany tylko na trzęślicowo- 438+845 ÷ dla obszaru podstawie SDF. Przyjęte tutaj kryteria dla (S), 3 olszewnikowe jak obok jak obok jak obok 4 439+100/L PLH240028 (F), (R) i „Oceny ogólnej stanu zachowania” nie (Molinietum „Walaszczyki stosują się do obszarów Natura 2000 caereuleae) w Częstochowie” Zmiennowilgotne łąki Siedlisko izolowane o niewielkiej powierzchni, trzęślicowo- słabo wykształcone, na obrzeżach. Warunki 439+070 ÷ 4 olszewnikowe S(III) F(III) R(III) C naturalnie sprzyjają-ce dla rozwoju. Zagrożenia: 4 439+180 (Molinietum zarastanie – brak koszenia, w perspektywie caereuleae) likwidacja siedliska w związku z budową A1. Tereny łąk w Dźbowie-Skorkach. Stanowiska Zmiennowilgotne łąki niewielkie, nie w pełni wykształcone (ale ogólnie trzęślicowo- dość dobrze), zarastające, rozrzucone punktowo 439+960 ÷ 5 olszewnikowe S(I) F(II) R(III) A na dużej powierzchni. Zagrożenie zarastaniem 4 440+270 (Molinietum (brak koszenia – b. duża powierzchnia) caereuleae) i wypalaniem. Ogólnie siedlisko jako całość jest cenne. Grąd subkontynen- Siedlisko leśne dość słabo wykształcone jako 6 talny (Tilio- 442+000/L S(III) F(II) R(III) C przejściowe między grądem i łęgiem. Las 2 Carpinetum) o charakterze gospodarczym, izolowany.

142 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dla miasta Częstochowy w okresie 2008-2011 zostało wykonane (m.in. przez członków zespołu opracowującego raport) opracowanie „Przyroda Częstochowy” [39] (częściowo opublikowane na stronie internetowej miasta w r. 2009), w ramach którego wskazano obszary o dużej lub szczególnej wartości przyrodniczej, między innymi usytuowane w sąsiedztwie lub bezpośrednio na trasie projektowanej autostrady A1:  Łąki w Walaszczykach (opisane w Raporcie w rozdziale 9.2 i w ocenie habitatowej w rozdziale 10)  Zbiorniki pod hałdą kopalni „Karol” w Walaszczykach (opisane w Raporcie w rozdziale 9.2, częściowo także w ocenie habitatowej w rozdziale 10)  Łąki w Dźbowie-Skorkach (opisane w Raporcie w rozdziale 9.2)  Zagajnik przy ul. Mirtowej i dolina rzeki Konopki (opisane w Raporcie w rozdziale 9.2).

W niniejszym Raporcie opisano odrębnie siedliska roślinne, odrębnie zaś zwierzęta z podziałem na bezkręgowce i kręgowce. Z uwagi na bioróżnorodność wyżej wymienionych obszarów poniżej opisano je syntetycznie, uwzględniając w jednym miejscu wszystkie komponenty przyrody ożywionej. Dwa z wymienionych obszarów – Łąki w Walaszczykach – jako obszar „naturowy” i Zagajnik przy ul. Mirtowej zostały dokładnie opisane w Raporcie, więc nie ujęto ich w poniższym opisie.

Niektóre z wymienionych tu gatunków roślin i zwierząt, są wynikiem obserwacji wcześniejszych lub stanowią naturalne tło biotyczne. Dlatego w opracowaniu pn. „Sprawozdanie z badań terenowych i inwentaryzacji przyrodniczej dla dokumentacji p.n. „Wykonanie dokumentacji projektowej dla autostrady A1 na odcinku Tuszyn - Pyrzowice”: Część II – odc. projektowy nr 2 długości 42,8 km – gr. woj. łódzkiego/śląskiego - w. Zawodzie (z węzłem” (EKOSOUND S.C. wrzesień 2011), nie zestawiano ich w tabelach obserwacji, a odnotowano je w dodatkowym opisie z zaznaczeniem, iż pochodzą z obserwacji lub danych wcześniejszych. Gatunki tutaj wymienione nie należą do chronionych (z wyjątkiem pospolitego pająka – tygrzyka paskowanego spotykanego w rozproszeniu na łąkach w Dźbowie-Skorkach), a w przypadku ptaków (z których większość podlega ochronie) nie należą do gatunków „naturowych”, rzadkich lub zagrożonych. Dla lepszego rozeznania zwierzęta te oznaczono w poniższych opisach gwiazdką.

1. Zbiorniki pod hałdą kop. „Karol” Wszystkie zbiorniki są na przeważającej powierzchni porośnięte szuwarem trzcinowym Phragmitetum australis. Ponadto występują w nich nieduże płaty szuwaru wąskopałkowego Typhetum angustifoliae oraz pojedyncze okazy kropidła wodnego Oenanthe aquatica, żabieńca babki wodnej Alisma plantago-aquatica i manny jadalnej Glyceria fluitans. Stwierdzono tu także roślinność wodną, reprezentowaną przez zbiorowiska z wywłócznikiem kłosowym Myriophyllum spicatum i moczarką kanadyjską Elodea canadensis. Niewielki ale długi zbiornik przy drodze jest w całości porośnięty łanem skrzypu bagiennego Equisetum fluviatile.

W środowisku wodno-szuwarowym lęgną się liczne ptaki: perkozek Tachybaptus ruficollis, wodnik Rallus aquaticus, łyska Fulica atra, kokoszka wodna Gallinula chloropus, trzcinniczek* Acrocephalus scirpaeus, trzciniak Acrocephalus arundinaceus, rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus, brzęczka Locustella luscinioides, w latach poprzedni także krzyżówka* Anas platyrhynchos i potrzos* Emberiza schoeniclus,. Rzeczą wyjątkową jest obecność ptaków „naturowych”, do jakich należy bąk Botaurus stellaris i błotniak stawowy Circus aeruginosus. Pozostałe są reprezentowane przez gatunki: łabędź niemy Cygnus olor, kos* Turdus merula, kwiczoł* Turdus pilaris, rudzik* Erithacus rubecula, słowik rdzawy* Luscinia megarhynchos, białorzytka* Oenanthe oenanthe, łozówka* Acrocephalus palustris, pliszka siwa* Motacilla alba, kapturka* Sylvia atricapilla, cierniówka* Sylvia communis, wilga* Oriolus oriolus, remiz Remiz pendulinus, modraszka*

143 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Parus caeruleus, bogatka* Parus major, piecuszek* Phylloscopus trochilus, trznadel* Emberiza citrinella, zięba* Fringilla coelebs i mazurek* Passer montanus.

Ryby nie mają tu zbyt dużo przedstawicieli. Stwierdzono jedynie obecność lina Tinca tinca, karasia srebrzystego Carassius auratus, karasia pospolitego Carassius carassius i szczupaka Esox lucius. Z wyjątkowo licznie żyjącej tu i rozmnażającej się gromady płazów stwierdzono obecność żaby wodnej Pelophylax esculentus, żaby trawnej Rana temporaria, rzekotki drzewnej Hyla arborea, traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris. Na podkreślenie zasługuje występowanie w miarę stabilnej kolonii kumaka nizinnego Bombina bombina oraz fakt masowego odbywania godów przez żabę moczarową Rana arvalis i ropuchę szarą Bufo bufo oraz miejsce rozmnażania zagrożonego wyginięciem płaza ogoniastego, jakim jest traszka grzebieniasta Triturus cristatus. Natomiast gady są reprezentowane przez sporadycznie spotykaną jaszczurkę żyworodną Zootoca vivipara.

W wodzie zbiorników znalazły dogodne miejsce bytowania liczne zwierzęta bezkręgowe. Do stosunkowo bogatej fauny pluskwiaków wodnych należą: pluskolec żółty* Notonecta lutea, płoszczyca szara* Nepa cinerea, pianówka Plea minutissima, żyrytwa pluskwo wata* Ilyocoris cimicoides i wioślak* Sigara striata. Wśród chrząszczy przeważają: toniak żeberkowany* Acilius sulcatus, pływak* Ilybius fenestratus, i kreślinek nizinny Graphoderes bilineatus. Faunę ważek reprezentują: łątka dzieweczka Coenagrion puella, ważka płaskobrzucha* Libellula depressa, szablak późny* Sympetrum striolatum, pałątka zielona* Lestes viridis i zalotka białoczelna* Leucorrhinia albifrons. Strefę dna zasiedla malakofauna, utworzona przez błotniarkę stawową Lymnaea stagnalis, błotniarkę pospolitą L. palustris, błotniarkę jajowatą L. peregra, zatoczka rogowego Planorbarius corneus, przyczepkę jeziorną* Acroloxus lacustris, zatoczka białawego Gyraulus albus i zatoczka lśniącego Segmentina nitida. Z owadów prostoskrzydłych na brzegu zbiorników wodnych licznie występuje skakun szydłówka* Tetrix subulata. Arachnofaunę zarośli przybrzeżnych tworzą: kwadratnik* Tetragnatha extensa i rozciągnik natrzcinny* Marpissa radiata.

2. Łąki trzęślicowe w Dźbowie-Skorkach Obszar ten zlokalizowany jest w dzielnicy Dźbów, a stanowi go rozległa łąka rajgrasowa, z licznie występującym podkolanem białym. Znaleziono tutaj około 200 okazów tego rzadkiego w Polsce storczyka [39]. Ponadto rosną inne gatunki rzadkie, jak np. wiązówka bulwkowa i gwiazdnica błotna.

W dzielnicy Dźbów, między osadami Skorki i Gliny, rozciąga się bardzo duży powierzchniowo kompleks łąkowy. Na trasie A1 na dominującym od północy wyniesieniu są to rozległe i malownicze łąki ze słabo wykształconymi zbiorowiskami, w których dominuje mozga trzcinowata Phalaris arundinacea i trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigeios, oraz płatami z dominacją kłosówki wełnistej Holcus lanatus i złocienia polnego Chrysanthemum segetum. Na niżej położonych siedliskach wilgotnych i żyznych wykształciły się fitocenozy z rzędu Molinietalia, a wśród nich dobrze wykształcone łąki trzęślicowe z zespołu Molinietum caeruleae, chronione w Europie jako siedlisko „naturowe” (Dyrektywa 1992). Zajmują one ok. 20% kompleksu. Flora roślin naczyniowych tego kompleksu jest bogata, obfitująca w gatunki chronione, takie jak np.: kosaciec syberyjski Iris sibirica, który występuje na nich masowo. Ponadto rosną gatunki typowe dla tego typu fitocenoz: trzęślica modra Molinia coerulea, kłosówka wełnista Holcus lanatus, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, drżączka średnia Briza media, bukwica zwyczajna Betonica officinalis i mozga trzcinowata Phalaris arundinacea.

Stwierdzono tu występowanie wielu gatunków chronionych roślin - kosaćca syberyjskiego Iris sibirica również wyjątkowo licznie tu występujący storczyk podkolan biały Platanthera bifolia, reprezentowany przez około 200 okazów i mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus. Ponadto rosną rzadkie wiązówka

144 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

bulwkowa Filipendula hexapetala i gwiazdnica błotna Stellaria palustris. Wśród łąk występują liczne zawodnione niecki, oczka wodne oraz młaki, porośnięte roślinnością szuwarową i kępami wierzby szarej Salix cinerea. Rośnie w nich kosaciec żółty Iris pseudacorus, pałka szerokolistna Typha latifolia i sit rozpierzchły Juncus effusus. Ponadto w kompleksie tym występują jeszcze niewielkie płaty torfowiska przejściowego i zbiorowisk szuwarowych, z udziałem wełnianki wąskolistnej Eriophorum angustifolium, skrzypu błotnego Equisetum palustre, skrzypu bagiennego Equisetum fluviatile, siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre i krwawnicy pospolitej Lythrum salicaria.. Zabagnione dolinki stanowią doskonałą kryjówkę dla wielu gatunków ptaków, m.in. błotniaka stawowego i wodnika. Szczegółowe informacje na temat obszaru przedstawiono w poniższej tabeli [39].

145 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.42 Łąki storczykowe w Dźbowie [39]

Zagrożeniem dla tego obszaru, oprócz realizacji autostrady A1, są [39]:

Łąki te stanowią znakomity biotop dla ptaków terenów otwartych, takich jak: błotniak stawowy Circus aeruginosus, derkacz Crex crex, pustułka* Falco tinnunculus, bażant* Phasianus colchicus, kuropatwa* Perdix perdix, przepiórka Coturnix coturnix, czajka Vanellus vanellus, bekas (kszyk) Gallinago gallinago, wodnik Rallus aquaticus, skowronek polny* Alauda arvensis, świergotek łąkowy* Anthus pratensis, pliszka żółta* Motacilla flava, pokląskwa* Saxicola rubetra, białorzytka Oenanthe oenanthe, świerszczak Locustella naevia, brzęczka Locustella luscinioides, łozówka* Acrocephalus palustris, rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus, trzcinniczek* Acrocephalus scirpaeus, trzciniak Acrocephalus arundinaceus, cierniówka* Sylvia communis, gąsiorek Lanius collurio, dzwoniec* Carduelis carduelis, makolągwa* Carduelis cannabina, trznadel* Emberiza citrinella i potrzos* Emberiza schoeniclus.

Fauna bezkręgowców prezentuje się ubogo. Grupę motyli dziennych reprezentują m.in. paź królowej Papilio machaon, czerwończyk żarek Lycaena phlaeas, czerwończyk zamgleniec Lycaena alciphron, czerwończyk płomieniec* Lycaena hippothoe, czerwończyk uroczek* Lycaena tityrus, strzępotek ruczajnik* Coenonympha pamphilus i modraszek ikar* Polyommatus icarus oraz migrujące osobniki rusałki admirał* Vanessa atalanta i rusałki osetnika* Vanessa cardui. Z owadów prostoskrzydłych stwierdzono m.in. podłatczyna* Roesela Metrioptera roeselii, konika* Chorthippus dorsatus i miecznika łąkowego* Conocephalus dorsalis. Na wysokich bylinach przeważają pająki sieciowe, jak krzyżak łąkowy* Araneus quadratus i czaik jesienny* Metellina segmentata, a w niżej położonych miejscach spotyka się czasem tygrzyka paskowanego* Argiope bruennichi.

Opisane łąki mają bardzo duże znaczenie dla regionalnego systemu ochrony przyrody. W przedstawianym kompleksie łąkowym choć w oddaleniu od trasy, po stornie wschodniej, znajduje się cenna przyrodniczo łąka rajgrasowa Arrhenatheretum medioeuropaeum z licznie tu występującym podkolanem białym Platanthera bifolia. Znaleziono tutaj około 200 okazów tego rzadkiego w Polsce storczyka. Ponadto rosną inne gatunki rzadkie, jak np. wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris i gwiazdnica błotna Stellaria palustris.

3. Dolina rzeki Konopki

146 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Łąki pod hałdą przy węźle „Zawodzie”

U podnóża hałdy, która znajdzie się na trasie łącznic węzła „Zawodzie” rośnie dobrze wykształcony zespół łąki wyczyńcowej Alopecuretum pratense, złożony m.in. z następujących gatunków: wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, kostrzewa łąkowa Festuca pratensis, gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea, groszek żółty Lathyrus pratensis, tojeść rozesłana Lysimachia nummularia, wiechlina łąkowa Poa pratensis, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, jaskier ostry Ranunculus acris, pięciornik gęsi Potentilla anserina, tymotka łąkowa Phleum pratense, firletka poszarpana Lychnis flos- cuculi, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, kłosówka wełnista Holcus lanatus, sit rozpierzchły Juncus effusus, trzęślica modra Molinia caerulea, sierpik barwierski Serratula tinctoria i przytulia bagienna Galium uliginosum. Gatunki rzadsze są reprezentowane przez czarcikęs łąkowy Succisa pratensis i turzycę siwą Carex canescens.

W obniżeniach są młaki, zajęte przez zbiorowiska szuwaru sitowia leśnego Scirpetum silvatici, szuwaru turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis i zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae a także przesuszony szuwar szerokopałkowy Typhetum latifoliae. Rosną tu: kosaciec żółty* Iris pseudacorus, żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica, tarczyca pospolita Scutellaria galericulata, niezapominajka błotna Myosotis palustris, gwiazdnica błotna Stellaria palustris i ostrożeń błotny Cirsium palustre. Młaki są otoczone zaroślami z wierzbą szarą Salix cinerea, olszą czarnąAlnus glutinosa i wierzbą kruchąSalix fragilis. Na miejscach suchszych rosną niewielkie płaty łąki rajgrasowej Arrhenatheretum medioeuropaeum, z dużym udziałem rajgrasu Arrhenatherum elatius oraz z kostrzewą łąkową Festuca pratensis, wiechliną łąkową Poa pratensis, przytulią wiosenną Galium vernum i innymi. Łąki te nie prezentują wysokich wartości przyrodniczych, nie stwierdzono na nich gatunków roślin chronionych.

Rzeka Konopka Najliczniejszym gatunkiem w faunie ryb Konopki jest chroniony śliz Noemacheilus barbatulus. Mniej licznie występuje kiełb krótkowąsy Gobio gobio, płoć Rutilus rutilus, okoń Perca fluviatilis, jazgarz Gymnocephalus cernuus i szczupak Esox lucius. [W ramach inwentaryzacji przyrodniczej wykonywanej przez Mosty Katowice na potrzeby sąsiedniego odcinka autostrady A1 (odcinek węzeł Zawodzie – węzeł Pyrzowice) [77] stwierdzono występowanie w dopływach rzeki Konopki minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae. Jest to nowe stanowisko – zgodnie z założeniami do monitoringu prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska zasięg minoga ukraińskiego w Polsce obejmuje dorzecze Bugu i Narwi, a także Pilicy i Warty; poza rzekami z dorzecza Wisły i Odry występuje również na południu Polski w Czarnej Orawie (dorzecze Dunaju) i w Strwiążu (dorzecze Dniestru). Nie można zatem wykluczyć pojawienia się tego gatunku również w samej Konopce]. Zwierzęta bezkręgowe są reprezentowane przez wiele form, niekiedy dość licznie występujących, zwłaszcza chrząszczy: kryniczek* Platambus sp., Agabus sp., agnusek* Spercheus sp., Hydaticus seminiger i Anabaena sp. Fauna epipleustonu jest utworzona przez nartnika* Gerris gibbifer, dwa gatunki chrząszczy (krętak* Gyrinus natator i kręciel* Orectochilus villosus) oraz pająka z rodzaju Pirata*. Na liściach podwodnych w nurcie rzeki masowo występują larwy mustykowatych* Simuliidae. Spośród ważek odnotowano pióronoga nadwodnego* Platycnemis pennipes i murzyłka* Baetis sp. Stosunkowo ubogą malakofaunę reprezentuje błotniarka stawowa Lymnaea stagnalis.

Dno zamieszkują muchówki długoczułkie z rodziny ochotkowatych Chinonomidae* i z rodzaju Culicoides*, ośliczki* Asellus aquaticus i wazonkowce* Enchytraeidae oraz drapieżne chruściki* wodosówki (Hydropsyche sp.) i Potamophylax nigricornis. Faunę drapieżców uzupełnia pijawka Erpobdella octooculata,

147 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

plesica* Velia caprai, z pluskwiaków różnoskrzydłych – Sigara sp.* oraz larwy żylenicy* Sialis lutaria z rzędu wielkoskrzydłych (Megaloptera).

W opracowaniu [39] prócz realizacji autostrady wskazywano dla nich także inne zagrożenia:  Zbiorniki pod hałdą kopalni „Karol” w Walaszczykach: o sukcesja naturalna, o erozja hałdy i spływ zawiesiny mineralnej do zbiornika, o zaśmiecanie brzegów i toni wodnej zbiornika, o ewentualne wypalanie trzcinowisk w okresie wiosennym (uśmiercanie płazów i niszczenie gniazd ptasich).  Łąki storczykowe w Dźbowie-Skorkach: o sukcesja roślinna, w wyniku której łąki zarastają trzciną i krzewami, o zmiana stosunków wodnych.  Dolina rzeki Konopki: o ewentualna ponowna regulacja rzeki, o wywożenie odpadów w dolinę rzeczną.

9.2.3 Flora

W zasięgu linii rozgraniczających projektowanego odcinka autostrady A1 zinwentaryzowano 5 gatunków roślin chronionych obecnych na 19 stanowiskach, które będą zagrożone pracami budowlanymi. Są to:  Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus L. – 10 stanowisk o szacunkowej ilości ok 100 okazów na odcinku niespełna 2 km od km 438+080 na warpiach w Walaszczykach do km 440+000 na łąkach w Dźbowie;  Kosaciec syberyjski Iris sibirica L. – 2 stanowiska. Szacunkowa ilość pojedynczych osobników wynosi kilkaset. Dokładna ilość jest praktycznie niemożliwa do określenia;  Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis L. – 1 stanowisko na warpiach w Walaszczykach w km 438+808/na trasie;  Podkolan biały Platanathera bifolia (L.) Rich. – 4 stanowiska o łącznej ilości ok 20 osobników na łąkach w Dźbowie na odcinku niespełna 50 m od km 440+253 do km 440+297;  Wilżyna bezbronna Ononis arvensis L. – 2 stanowiska na warpiach w Walaszczykach, odpowiednio w km 438+790 i km 439+515, oba stanowiska na trasie.

Stwierdzono także występowanie 3 gatunków mchów w tym 1 podlegający ścisłej ochronie - torfowiec błotny Sphagnum palustre oraz dwa chronione częściowo - próchniczek błotny Aulacomnium palustre i torfowiec kończysty Sphagnum fallax. W przeprowadzonych badaniach florystycznych i fitosocjologicznych nie stwierdzono występowania chronionych porostów. W poniższej tabeli zestawiono wszystkie zinwentaryzowane stanowiska roślin chronionych.

Tab. 9.3 Zestawienie gatunków roślin i grzybów chronionych (w buforze do 100 m od linii zajętości)

Liczebność zinwentaryzowanej Kilometraż/ Gatunek populacji / częstość występowania GPS status strona gatunku w regionie (do 10 km)*

148 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Liczebność zinwentaryzowanej Kilometraż/ Gatunek populacji / częstość występowania GPS status strona gatunku w regionie (do 10 km)*

Kukułka szerokolistna ok.10 okazów/ 437+820/L E: 19°00‟48 Ochrona Dactylorhiza majalis gat. częsty 1+180/L1) N: 50°46‟23,2 całkowita

Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°00‟47,9 Ochrona 438+080 Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟13,2 całkowita Mieczyk dachówkowaty* 10 okazów / E: 19°00‟52,2 Ochrona 438+120/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟13,1 całkowita Mieczyk dachówkowaty 1 okaz / E: 19°00‟53,7 Ochrona 438+135/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟13,4 całkowita Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°00‟47,9 Ochrona 438+150/P Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟10,5 całkowita Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°00‟49 Ochrona 438+165 Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟10,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty 4 okazy / E: 19°00‟48,3 Ochrona 438+170/P Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟10,0 całkowita Mieczyk dachówkowaty 2 okazy / E: 19°00‟49 Ochrona 438+185/P Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟09,7 całkowita Mieczyk dachówkowaty 1 okaz / E: 19°00‟55 Ochrona 438+215/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟11,1 całkowita Kruszczyk błotny 1 okaz / E: 19°00‟57,6 Ochrona 438+280/L Epipactis palustris gat. rzadki N: 50°46‟09,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty 5 okazów / E: 19°00‟57,6 Ochrona 438+280/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟09,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty 2 okazy / E: 19°00‟51,8 Ochrona 438+335/P Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°46‟05,2 całkowita kępa 4 m2 Wilżyna bezbronna E: 19°01‟05,0 Ochrona i cztery mniejsze kępy/ 438+790 Ononis arvrensis N: 50°45‟53,4 częściowa gat. rzadki Kukułka szerokolistna 2 okazy / E: 19°01‟05,4 Ochrona 438+808 Dactylorhiza majalis gat. rzadki N: 50°45‟52,6 całkowita Kosaciec syberyjski 2 kępy / E: 19°01‟04,2 Ochrona 438+835/P Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟50,9 całkowita Mieczyk dachówkowaty 2 okazy / 439+100/P E: 19°01‟11,2 Ochrona Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki 0+015/P3) N: 50°45‟43,8 całkowita Wilżyna bezbronna 1 kępa / E: 19°01‟24,4 Ochrona 439+515 Ononis arvensis gat. rzadki N: 50°45‟32,8 częściowa Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°01‟39,4 Ochrona 439+860/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟25,8 całkowita Mieczyk dachówkowaty* 6 okazów / E: 19°01‟35,4 Ochrona 439+880 Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟23,6 całkowita Mieczyk dachówkowaty* 2 okazy / E: 19°01‟41,1 Ochrona 439+890/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟25,4 całkowita Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°01‟34,4 Ochrona 439+890 Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟22,6 całkowita Kosaciec syberyjski kępa 10 m2 / E: 19°01‟43,5 Ochrona 439+935/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟24,4 całkowita Mieczyk dachówkowaty 10 okazów / E: 19°01‟43,5 Ochrona 439+935/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟24,4 całkowita kępa Kosaciec syberyjski E: 19°01‟44,7 Ochrona 3x10x1 m / 439+955/L Gladiolus imbricatus N: 50°45‟24,4 całkowita gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki Mieczyk dachówkowaty 10 okazów / E: 19°01‟37,6 Ochrona 439+988 Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟20,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty 3 okazy / E: 19°01‟43,6 Ochrona 440+045/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟20,4 całkowita Mieczyk dachówkowaty* 20 okazów / 440+055/L E: 19°01‟46,2 Ochrona

149 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Liczebność zinwentaryzowanej Kilometraż/ Gatunek populacji / częstość występowania GPS status strona gatunku w regionie (do 10 km)* Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟21,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty* 5 okazów / E: 19°01‟42,7 Ochrona 440+060/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟19,6 całkowita Mieczyk dachówkowaty 5 okazów / E: 19°01‟45,8 Ochrona 440+080/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟20,1 całkowita Mieczyk dachówkowaty 10 okazów / E: 19°01‟45,7 Ochrona 440+095/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟19,4 całkowita Kosaciec syberyjski 7 kęp / E: 19°01‟45,7 Ochrona 440+095/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟19,4 całkowita Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°01‟47,5 Ochrona 440+125/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟19,0 całkowita Mieczyk dachówkowaty 10 okazów / E: 19°01‟48,8 Ochrona 440+125/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟19,5 całkowita Wsp. początku: E: 19°01‟44,8 Kosaciec syberyjski B. duży płat – kilkaset kęp / 440+132 ÷ N: 50°45‟17,5 Ochrona Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki 440+225/L Wsp. końca: całkowita E: 19°01‟50,8 N: 50°45‟16,7 Kosaciec syberyjski 1 kępa / E: 19°01‟47,3 Ochrona 440+145/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟18,2 całkowita Mieczyk dachówkowaty 2 okazy / E: 19°01‟47,3 Ochrona 440+145/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟18,2 całkowita kępa o wymiarach Kosaciec syberyjski E: 19°01‟48,4 Ochrona 6 m x 40 m x 30 m / 440+175/L Iris sibirica N: 50°45‟17,6 całkowita gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki Mieczyk dachówkowaty 20 okazów / E: 19°01‟48,4 Ochrona 440+175/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟17,6 całkowita Mieczyk dachówkowaty 50 okazów / E: 19°01‟47,8 Ochrona 440+185/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟17,0 całkowita Kosaciec syberyjski 12 kęp / E: 19°01‟50,7 Ochrona 440+220/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟16,8 całkowita Mieczyk dachówkowaty 30 okazów / E: 19°01‟50,7 Ochrona 440+220/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟16,8 całkowita Mieczyk dachówkowaty 10 okazów / E: 19°01‟47,0 Ochrona 440+230/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟14,9 całkowita Kosaciec syberyjski 20 kęp / E: 19°01‟47,0 Ochrona 440+230/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟14,9 całkowita Podkolan biały 8 okazów / E: 19°01‟45,6 Ochrona 440+253 Planathera biforia gat. rzadki N: 50°45‟13,4 całkowita Pływacz rozproszony / E: 19°01‟52 Ochrona 440+253/L Urticularia sp. gat. pospolity N: 50°45‟16,3 całkowita Mieczyk dachówkowaty 5 okazów / E: 19°01‟47,9 Ochrona 440+260/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟14,2 całkowita Podkolan biały 5 okazów / E: 19°01‟47 Ochrona 440+275/L Planathera biforia gat. rzadki N: 50°45‟13,1 całkowita Podkolan biały 1 okaz / E: 19°01‟44,8 Ochrona 440+277 Planathera biforia gat. rzadki N: 50°45‟12,1 całkowita Początek: E: 19°01‟44,8 Kosaciec syberyjski 200 m2 / 440+277 ÷ N: 50°45‟12,1 Ochrona Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki 440+315 Koniec: całkowita E: 19°01‟47,6 N: 50°45‟11,7 Podkolan biały 8 okazów / E: 19°01‟48,2 Ochrona 440+297/L Planathera biforia gat. rzadki N: 50°45‟13,0 całkowita Kosaciec syberyjski 1 kępa / 440+297/L E: 19°01‟48,2 Ochrona

150 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Liczebność zinwentaryzowanej Kilometraż/ Gatunek populacji / częstość występowania GPS status strona gatunku w regionie (do 10 km)* Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟13,0 całkowita Mieczyk dachówkowaty 30 okazów / E: 19°01‟51,8 Ochrona 440+302/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟14,6 całkowita Podkolan biały 6 okazów / E: 19°01‟50,2 Ochrona 440+308/L Planathera biforia gat. częsty N: 50°45‟13,6 całkowita Kosaciec syberyjski 1 kępa / E: 19°01‟44,5 Ochrona 440+320/P Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟10,1 całkowita Kosaciec syberyjski* 14 kęp / E: 19°01‟56,5 Ochrona 440+387/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟13,7 całkowita Kosaciec syberyjski 9 kęp / E: 19°01‟55,5 Ochrona 440+390/L Iris sibirica gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟13,0 całkowita Mieczyk dachówkowaty cn.20 okazów/ E: 19°01‟58,1 Ochrona 440+540/L Gladiolus imbricatus gat. częsty lokalnie, poza tym rzadki N: 50°45‟08,3 całkowita gat. rzadki; tu: stan. przypadkowe Widłak goździsty E: 19°01‟45,3 Ochrona jako pozostałość po wyciętych 440+565/P Lycopodium clavatum N: 50°44‟59,0 całkowita lasach Kukułka szerokolistna kilka / E: 19°02‟59,63 Ochrona 441+955/L Dactylorhiza majalis gat. rzadki N: 50°44‟44,32 całkowita Listera jajowata dziesiątki okazów / E: 19°02‟59,63 Ochrona 441+955/L Listera ovata gat. rzadki N: 50°44‟44,32 całkowita Próchniczek błotny płat / E: 19°03‟09,43 Ochrona 442+175/L Aulacomnium palustre brak danych N: 50°44‟40,11 częściowa Torfowiec błotny płat / E: 19°03‟09,43 Ochrona 442+175/L Sphagnum palustre brak danych N: 50°44‟40,11 całkowita Torfowiec kończysty płat / E: 19°03‟09,43 Ochrona 442+175/L Sphagnum fallax brak danych N: 50°44‟40,11 częściowa Grążel żółty 2 płaty / E: 19°03‟22,19 Ochrona 442+300/L Nuphar lutea gat. rzadki N: 50°44‟41,42 częściowa

9.2.4 Korytarze ekologiczne

Na analizowanym odcinku projektowanej autostrady funkcjonuje jeden duży, ważny korytarz ekologiczny o randze lokalnej – rozległa, płaska dolina rz. Konopki w rejonie km 442+000 † 442+500 (Fot. 9.38; Fot. 9.39). Oczywiście do celów migracji wykorzystywane są także drobne cieki i pomniejsze obniżenia. Spośród nich szczególnie wyróżniono zawodnione obniżenie u podnóża hałdy w Walaszczykach, gdzie planowane są 60- i 100-metrowej długości estakady oraz rozległy rejon łąk w Dźbowie z szuwarami i rowami odwadniającymi teren do wspomnianej rz. Konopki.

9.2.5 Fauna

Ssaki Na trasie i w sąsiedztwie projektowanej autostrady stwierdzono bezpośrednio i pośrednio występowanie pospolitych gatunków dużych i średnich ssaków kopytnych takich jak: dzik Sus scorfa, jeleń Cervus elaphus i sarna Capreolus capreolus. Drapieżniki lądowe są reprezentowane przez lisa, borsuka i mniejszych przedstawicieli łasicowatych. Z mniejszych ssaków stwierdzono występowanie m.in. zająca Lepus europaeus i karczownika Arvicola amphibius. Na omawianym odcinku nie występują stanowiska kolonii nietoperzy letnich, zimowiska ani też trasy ich przelotów na zimowiska lub żerowiska. Na zimowiska nietoperze wykorzystują wszelkiego rodzaju kryjówki o stabilnym mikroklimacie, z których najbardziej znanymi są jaskinie, podziemne sztolnie i bunkry. Ponadto

151 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

w mniejszym stopniu mogą to być także piwnice domów i studnie, a także dziuple w pniach starych drzew i nory zwierząt. Najbliżej usytuowanym, znanym hibernakulum jest Jaskinia Szachownica (zimowanie do 1,5 tys. osobników) na Wyżynie Wieluńskiej w odległości ok. 31 km na zachód od trasy. Dość liczne zimowiska nietoperzy znajdują się w niektórych jaskiniach Wyżyny Częstochowskiej. Najbliżej trasy – ok. 16 km na południowy-wschód – jest to rezerwat „Sokole Góry” koło Olsztyna, gdzie w Jaskini Studnisko i Koralowej zimuje kilkaset nietoperzy. Najbardziej znanym w regionie zimowiskiem nietoperzy są Podziemia Tarnogórskie (pow. 3 tys. nietoperzy), które z tego powodu zyskały rangę obszaru Natura 2000. Odległość od tego miejsca do omawianego odcinka trasy wynosi ok. 45 km na południowy-zachód. Kolonie letnie nietoperzy najczęściej są ukryte na strychach budynków i w dziuplach drzew. Trafiają się także w zacisznych zakamarkach większych budowli, np. pod mostami oraz w jaskiniach. Na tę okoliczność w latach 1999-2000 w województwie Śląskim chiropterolodzy z PTPP "pro Natura" badali strychy kościołów. Najbliższe kolonie letnie względem projektowanego odcinka trasy A1 zostały zlokalizowane w kościele w Konopiskach ok. 3 km na południowy-zachód – niestety, obecnie ta kolonia nocków dużych Myotis myotis już nie istnieje od kilku lat. Ponadto stwierdzono nieduże kolonie nietoperzy na strychach kościołów w Kłobucku (ok. 18 km na zachód), w Przystajni (ok. 30 km na zachód) i w Dąbrowie Zielonej (ok. 27 km na wschód). W rejonie projektowanej autostrady obserwowano tylko pojedyncze borowce Nyctalus sp. nad zagajnikiem ze starymi dębami na wysokości km 442 (strona lewa - Fot. 9.36) w rejonie projektowanego węzła Zawodzie.

Przy projektowanej autostradzie (na granicy analizowanego odcinka i odcinka sąsiadującego) zinwentaryzowano [77] siedliska jednego gatunku nietoperzy – mroczka późnego. Siedlisko obejmuje stawy w miejscowości Wąsocz. Samo siedlisko nie jest przez autostradę naruszane, jednak autostrada przebiega pomiędzy żerowiskami a miejscami odpoczynku dziennego, które znajdują się w budynkach mieszkalnych miejscowości Wąsocz.

Ptaki W sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady A1 występują cztery siedliska bardzo cenne pod względem ornitologicznym. Pierwszy obszar stanowią rozległe, mozaikowate tereny warpii pogórniczych z szuwarami występujące zarówno na trasie, jak i w sąsiedztwie projektowanej autostrady oraz rozległe ugorowane lub wręcz odłogowane tereny łąkowe, szczególnie zaś rejon hałd kopalni „Karol” (km 438+815 do km 438+960).

152 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.43 Zarastający szuwarami zbiornik wodny u podnóża hałdy w Walaszczykach. Na dalszym planie rozległe łozowiska. Widok z hałdy w kierunku północno-wschodnim

Poza gatunkami pospolitymi w odniesieniu do regionu, jak i kraju zaobserwowano tu występowanie dwóch gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej – gąsiorka Lanius collurio i srokosza Lanius excubitor oraz szereg gatunków objętych ochroną gatunkową: perkozka Tachybaptus ruficollis, wodnika Rallus aquaticus, łyskę Fulica atra, trzciniaka Acrocephalus arundinaceus, potrzosa Emberiza schoeniclus.

Kolejnym cennym ornitologicznie obszarem są trzęślicowo-olszewnikowe (objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000). Stwierdzono tu występowanie 5 gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej: derkacza Crex crex, gąsiorka Lanius collurio, jarzębatki Sylvia nisoria, srokosza Lanius excubitor oraz bąka Botaurus stellaris. Ponadto występują tu: łabędź niemy Cygus olor, kokoszka Gallinula chloropus, łyska Fulica atra, rycyk Limosa limosa, bekas kszyk Gallinago gallinago, brodziec krwawodzioby Tringa totanus, czajka Vanellus vanellus, pliszka żółta Motacilla cinerea, pokląskwa Saxicola ruberta i wiele innych.

153 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.44 Łąki trzęślicowo-olszewnikowe w Walaszczykach

Duże skupisko ptactwa stanowią łąki w Dźbowie-Skorkach (km 439+330 ÷ 440+350).

Fot. 9.45 Łąki w Dźbowie

Są one miejscem występowania 5 gatunków wymienionych w Załączniku derkacza Crex crex, zielonki Porzana parva, błotniaka stawowego Circus aeruginosus, gąsiorka Lanius collurio oraz żurawia Grus grus. Zaobserwowano tu również kszyka Gallinago gallinago, wodnika Rallus aquaticus, brzęczkę Locustella luscinioides, potrzosa E. schoeniclus, trzciniaka A. arundinaceus, rokitniczkę Acrocephalus schoenobaenus i czajkę V. vanellus. Ostatnim istotnym skupiskiem ptaków są zbiorniki wodne z szuwarem trzcinowym i pałkowym położone po północnej stronie autostrady, na południe od doliny Konopki.

154 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.46 Zbiorniki wodne z szuwarem trzcinowym i pałkowym położone po północnej stronie autostrady, na południe od doliny Konopki

Doskonałe warunki do życia znalazły tu błotniak stawowy Circus aeruginosus, dzierzba gąsiorek Lanius collurio, żurawia Grus grus oraz 2 gatunki czapli (zalatujące tu na żerowisko) – czapla siwa Ardea cinerea oraz czapla biała Egretta alba, jak również inne gatunki, w tym przede wszystkim: łabędź niemy Cygnus olor, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus, perkozek T. ruficollis, kaczki: krzyżówka Anas platyrhynchos, krakwa A. strepera, głowienka Aythya ferina i czernicę A. fuligula oraz chruściele: łyska Fulica atra. Lęgi odbywają tu: brzęczka Locustella luscinioides, rokitniczka A. schoenobaenus, trzciniak A. arundinaceus, potrzos E. schoeniclus i wodnik R. aquaticus. Na pobliskich łąkach i nadbrzeżnych zadrzewieniach występują gatunki rzadko spotykane w regionie: dziwonia Carpodacus erythrinus i derkacz Crex crex. Zaobserwowano również gatunki zalatujące, odbywające lęgi poza tym obszarem – rybitwę rzeczną Sterna hirundo i mewę śmieszkę Larus ridibundus.

Herpetofauna W ramach prowadzonych w 2010 r. prac wykazano łącznie 13 gatunków reprezentujących herpetofaunę. Wśród płazów (10 gat.) były to: kumak nizinny Bombina bombina, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufo viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba jeziorkowa Rana lessonae, żaba wodna Rana esculenta complex, żaba trawna Rana temporaria, żaba moczarowa Rana arvalis, traszka zwyczajna Triturus vulgaris. Wśród gadów (3 gat.) stwierdzono: jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis, jaszczurkę żyworodną Lacerta vivipara i zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix. Wyniki badań inwentaryzacyjnych przedstawiono w poniższej tabeli.

155 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 9.4 Wyniki badań inwentaryzacyjnych herpetofauny [72] Nr Lp. Kilometraż Opis stanowiska Proponowane rozwiązania stanowiska Szeroki obszar terenów podmokłych z licznymi oczkami wodnymi i łąkami trzęslicowymi. Obszar stopniowo zwęża się w kierunku wsi Walaszczyki kończąc się rozległymi 3 zbiornikami powyrobiskowymi (na sąsiednim odcinku).

MIEJSCE ROZRODU PŁAZÓW Obszar bardzo licznego występowania płazów: - ropucha szara (jedna z najliczniejszych Pozostają obiekty z DŚU: km 438+100, km 438+350 (dla początek populacji na całym analizowanym odcinku A1 płazów), km 438+600, km 1 (27) odcinka – z masowym miejscem rozrodu), 438+700 (dla płazów), km 439+100 - kumak nizinny (liczny), 438+800 (dla płazów), estakada - żaba wodna (licznie do kilkunastu osobników nad zbiornikiem w ciągu jednej obserwacji), - rzekotka drzewna – liczna – masowe głosy godowe samców, - żaba trawna i jeziorkowa – nieliczne, - zaskroniec zwyczajny punktowo – pojedyncze osobniki, - jaszczurka zwinka, - jaszczurka żyworodna. Zbiornik wodny poza pasem oddziaływania projektowanej A1, miejsce bardzo licznego występowania rzekotki drzewnej w okresie godowym Brak konieczności podejmowania 2 (28) 439+700 populacja ta łączy się w układzie migracji z bardzo działań liczna populacją występującą na łąkach za ul Łowicką (łąki w Dźbowie) Obszar rozległych podmokłych łąk z drobnymi oczkami wodnymi bezpośrednio na przebiegu planowanej A1 - Liczne przepusty dla płazów – w zbiornikach i rowach melioracyjnych wymiary 2 m x 1,5 m (na całym odcinku od km 440+207 do km MIEJSCE ROZRODU PŁAZÓW 440+491 oraz od km 440+741 do km 440+841) z profilowanymi Wykazano: płotkami naprowadzającymi - masowe występowanie kumaka nizinnego oraz w obrębie łąk – bardzo liczną rzekotkę 440+050 – 3 (29) drzewną –oba gatunki posiadają liczne lub kompensacja poprzez 440+450 drobne stanowiska rozrodcze –m.in. wykopanie sieci drobnych oczek zlokalizowane na planowanym pasie A1, wodnych zlokalizowanych - zdecydowanie mniej licznie występującą: pomiędzy planowanym żabę jeziorkową i żabę wodną. przebiegiem A1 a ul Łowicką - zaskrońca zwyczajnego i jaszczurkę żyworodną – rejestrowane sporadycznie, ale Pozostają obiekty dla płazów z ze względu na trudną do penetracji DŚU: km 440+207, km 440+491, powierzchnię badawczą (przypuszczalnie km 440+741, km 440+841. uciekały, zanim zostały zauważone). Pomimo lokalizacji obszaru poza pasem oddziaływania – sugeruje się wykonanie dwóch przepustów 2,0 m x 1,0 m pod ul. Łowicką (na wysokości km 440+741 i km Poza pasem oddziaływania na ciągu ul. Łowickiej od 441+100) samotnego siedliska aż do stacji benzynowej (i kompleksu stawów naprzeciwko stacji paliw) – masowe 4 (30) 440+420 występowanie grzebiuszki ziemnej wraz z ich masową wraz z płotkami śmiertelnością na ulicy w godzinach nocnych (w naprowadzającymi łączącymi okresie migracji rozrodczej i podczas żerowania). oba przepusty i po ok. 50 m z kierunku Walaszczyki i Konopiska. Kompensacja poprzez utworzenie drobnego oczka wodnego. Część nieużytków gospodarstw wsi Wygoda (300 m od Ujęte w decyzji środowiskowej w 5 (31) 441+150 ciągu zabudowań wzdłuż ul. Gościnnej); stwierdzono: km 441+150 przejście dla małych zwierząt z 50 m systemem

156 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

- rzekotkę drzewną (bardzo liczne głosy naprowadzania profilowanymi samców – trudno oszacować liczebność płotkami po obu stronach wylotu zwartych głosów godowych), przepustu. Wymiary 2 m x 1 m. - ropuchę szarą – ponad 10 osobników dorosłych obserwowanych w godzinach wieczornych. Kompleks 6 stawów hodowlanych (hodowla półintensywna). Stwierdzono nieliczne występowanie następujących gatunków: Zabezpieczone przepustem w 6 (32) 441+900 - żaby wodnej, km 442+100 zgodnie z DŚU; - ropuchy szarej, wymiary 2 m x 1 m. - żaby trawnej. Po konsultacjach z właścicielem pozyskano informację, że w obrębie stawów obserwowano zaskrońce. Rozległy zbiornik wodny powstały przed laty na skutek zapadliska pokopalnianego, użytkowany wędkarsko przez lokalne koło. Zbiornik otoczony szuwarem z licznymi dojściami wędkarskimi. Bogata herpetofauna – dzięki dużej mozaice siedlisk.

MIEJSCE ROZRODU PŁAZÓW Stwierdzono występowanie: Bez stosowania przepustu – jego - żaby trawnej, 7 (33) 442+300 funkcje przejmie przeprawa nad - żaby moczarowej, Konopką w km 442+255 - żaby wodnej, - żaby jeziorowej, - kumaka nizinnego, - wykazano jaja traszki zwyczajnej, - zarejestrowano pojedyncze głosy godowe samców ropuchy zielonej. Pomiędzy omawianym zbiornikiem a kolejnym rozlewiskiem obserwowano rzekotki drzewne. Przepust w km 442+350, km442+500 I km442+550 o Kolejne gospodarstwo stawowe – kompleks 5 stawów – parametrach 2 m x 1,5 m hodowla półintensywna karpia, amura. Stwierdzono: (zgodnie z DŚU) 8 (34) 442+500 - żabę wodną – licznie,

- kumaka nizinnego – pojedyncze odgłosy Weryfikacja założeń raportu do samców. DŚU: brak potrzeby przepustu w km 442+450 Obszar nieużytków cennych przyrodniczo, miejscami silnie podmokły, jego oś stanowi ciek Konopka o Dwa przepusty dla płazów (km stosunkowo szybkim przepływie (w czerwcu wyżówki 442+100 oraz km 442+500) wraz zagroziły dwóm sąsiadującym gospodarstwom z systemem profilowanych stawowym). Bardzo liczne występowanie płazów i płotków naprowadzających gadów. (odcinki po 50 m z każdej strony wylotu przepustu). 442+000 – MIEJSCE ROZRODU PŁAZÓW 9 (35) koniec Stwierdzono: odcinka - żabę wodną i jeziorkową, Zgodnie z DŚU – sugerowana - żabę trawną i moczarową, przeprawa mostowa nad ciekiem - kumaka nizinnego, Konopka (w km 442+255) będzie - ropuchę szarą, zunifikowaniem przejścia dla - rzekotkę drzewną herpetofauny i innych - zaskrońca zwyczajnego, kręgowców. - jaszczurkę żyworodną. Numer stanowiska zgodny z opracowaniem Strużyński W., Inwentaryzacja miejsc występowania płazów i gadów z uwzględnieniem ich tras migracyjnych na projektowanym odcinku autostrady A-1, gr. woj. łódzkiego i śląskiego – Pyrzowice, 399+742 – 475+327, Warszawa 2010 [72]

157 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dla weryfikacji badań wykonanych w 2010 r. i oceny zmian zachodzących w środowisku a także doprecyzowania wymaganych działań ochronnych wykonywano w roku 2011 obserwacje herpetologiczne w terminach 18, 28-29 marca, 04÷07, 12 i 23-24 kwietnia, 5-6, 15-16 i 26 maja, 11-12 i 28 czerwca.

Obserwacje w 2011 r. potwierdziły występowanie rok wcześniej stwierdzonych 9 miejsc bytowania w tym 7 rozrodu płazów, ponadto stwierdzono dodatkowo 5 miejsc rozrodu (stanowiska C.1, C.4, C.6, C8 i C.13).

Z 14 miejsc bytowania płazów 12 stanowi potwierdzone miejsca rozrodu (stanowiska C.1, C.2, C.3, C.4, C.4a, C5, C6, C7, C8, C9, C.11, C.13), zaś stanowiska C10 i C.12 związane z funkcjonującymi stawami są miejscami potencjalnego ich bytowania.

Wyniki wykonanych prac, jako sumaryczne obserwacje z obu lat, tak by w propozycji działań minimalizujących nie pominięto żadnego gatunku, zestawiono w Tabeli 9-4A, podając także w poniższym opisie uzupełnienie lub skorygowanie wyników inwentaryzacji z 2010 r. w oparciu o własne dane autorów raportu przez wyraźnie zaznaczenie w tekście z inicjałami: [J.Z.]. Numer arabski i inicjały W.S. odnoszą się do danych z 2010 r. a numerowane oznaczenia literowe [C1-C13] odnoszą się do inwentaryzacji z 2011 r.

W ramach prowadzonych w latach 2010-2011 prac wykazano łącznie 14 gatunków reprezentujących herpetofaunę. Wśród płazów (11 gat.) były to: kumak nizinny Bombina bombina, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufo viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba jeziorkowa Rana lessonae, żaba wodna Rana esculenta complex, żaba trawna Rana temporaria, żaba moczarowa Rana arvalis, traszka zwyczajna Triturus vulgaris, traszka grzebieniasta T. cristatus. Wśród gadów (3 gat.) stwierdzono: jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis, jaszczurkę żyworodną Lacerta vivipara i zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix.

Gatunki nie zinwentaryzowane w r. 2011 zaznaczono indeksem zgodnie z opisem pod tabelą. .

158 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 9.5 Zestawienie i weryfikacja stanowisk herpetofauny w sąsiedztwie projektowanej autostrady A1

Kilometraż / Stan zagrożenia Lp. Funkcja i opis stanowiska Spis gatunków Działania ochronne strona budową lub eksploatacją Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. W odległości 28 m będzie biegła droga 1) Zabezpieczenie placu budowy . Miejsce rozmnażania herpetofauny. serwisowa. Między tą droga a autostradą żaba moczarowa: >20 os. Przeniesienie zwierząt2). C.1 437+800/L Młaka o powierzchni ok. 1 ha ze zwartym zaprojektowano zbiornik infiltracyjny, żaba trawna: <10 os. Szczelne wygrodzenie siatką uniemożliwiającą szuwarem skrzypu bagiennego do którego mogą się schodzić płazy. przedostanie się płazów przez drogę serwisową Pułapki na placu budowy, do zaprojektowanego zbiornika infiltracyjnego. kumak nizinny: >20 os. Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. 1) Miejsce rozmnażania herpetofauny rzekotka drzewna: >50 os. Zabezpieczenie placu budowy . 438+570 ÷ Bezpośrednie sąsiedztwo z trasą. 2) C.2 Rozległe szuwary zarastające kępiastymi traszka grzebieniasta: <10os. Przeniesienie zwierząt . 438+745/L Pułapki na placu budowy. wierzbami. jaszczurka żyworodna: 4 os. Przepusty dla drobnych zwierząt i herpetofauny 3) jaszczurka zwinka: cn.1 os. Ppz 27-33. Zagrożenie pośrednie przy palowaniu Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. Zabezpieczenie placu budowy1). ropucha szara: >1000 os. estakady na etapie budowy: możliwe 2) żaba moczarowa: >1000 os. rozjeżdżanie zwierząt przez sprzęt Przeniesienie zwierząt Miejsce rozmnażania herpetofauny. żaba trawna: >50 os. budowlany. Przepusty dla drobnych zwierząt i herpetofauny 438+745 ÷ Ppz 32-33 oraz estakada WA/PZ377a. C.3 Rozlewiska z rozległymi szuwarami w sąsiedztwie żaba wodna: >50 os. Pułapki na placu budowy. 439+070 W ramach kompensacji za zacienienie przez hałdy Walaszczykach. traszka zwyczajna: <10 os. Etap eksploatacji - minimalny wpływ estakadę – powiększenie powierzchni traszka grzebieniasta: <10 os. zacienienia zbiornika estakadą na 3) przekraczanego zbiornika po północnej stronie żaba jeziorkowa: <10 os. siedlisko płazów – oddziaływanie na hałdy poprzez redukcję powierzchni pasa obrzeżną część zbiornika. szuwarów trzcinowych oraz jego wyczyszczenie. Pośrednie zagrożenie głównie na etapie eksploatacji. Realizacja przepustów dla drobnych zwierząt i C.4 440+050/P Miejsce rozmnażania herpetofauny. rzekotka drzewna: >20 os. W okresie godowym populacja ta łączy się płazów. z populacją opisaną w Lp. C.5 Miejsce rozmnażania herpetofauny. rzekotka drzewna: >20 os. C.4a 439+750/P Niewielki zarastający szuwarem zbiornik za ul. ropucha szara: >20 os. Brak zagrożenia _ Łowiecką żaba trawna: >10 os. Miejsce rozmnażania herpetofauny. żaba moczarowa: >100 os. C.4b 439+800/P Otwarty zarastający szuwarem duży zbiornik 3) Brak zagrożenia _ rzekotka drzewna: >20 os. między ul. Łowiecką a wschodnią ścianą lasu Kumak nizinny: >10 os. Bezpośrednie zagrożenie – całkowite Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. Miejsce ozmnażania herpetofauny. rzekotka drzewna: >20 os. zniszczenie fragmentu stanowiska. Zabezpieczenie placu budowy1). 440+050 ÷ C.5 Teren łąk w Dźbowie-Skorkach. Rozległe szuwary żaba jeziorkowa: <10 os. 2) 440+780 Pułapki na placu budowy. Budowa Przeniesienie zwierząt . Przepusty dla drobnych trzcinowe, mozgowe, skrzypowe. żaba wodna: >20 os. zbiornika infiltracyjnego na południowych zwierząt i herpetofauny Ppz 34-38. Szczelne jaszczurka żyworodna: 3 os. obrzeżach obszaru, gdzie mogą się wygrodzenie zbiornika infiltracyjnego siatką

159 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

3) zaskroniec: cn.1 os. schodzić płazy. uniemożliwiającą przedostanie się płazów w jego obręb. Przepusty dla zwierząt, w tym herpetofauny. Zbiorniki kompensacyjne na wysokości km 441+200/P w odl. 690 m od A1. Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. 1) Miejsce rozmnażania herpetofauny. ropucha szara: <10 os. Pośrednie zagrożenie pracami Zabezpieczenie placu budowy . C.6 441+050/P 2) Obniżenie porośnięte szuwarem trzcinowym. kumak nizinny: <10 os. budowlanymi. Przeniesienie zwierząt . Projektowany przepust Ppz 39. Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. 1) Miejsce rozmnażania herpetofauny. ropucha szara: >10 os. Pośrednie zagrożenie pracami Zabezpieczenie placu budowy . C.7 441+200/P 2) Nieużytki gospodarcze w dolinie lokalnego rowu. rzekotka drzewna: >20 os. budowlanymi. Przeniesienie zwierząt . Projektowany przepust Ppz 39. Miejsce rozmnażania herpetofauny. C.8 442+000/L żaba trawna: >20 os. Brak zagrożenia – Wysychające stare stawy hodowlane. ropucha szara: >10 os. ropucha zielona: 1 os. kumak nizinny: >10 os. żaba trawna: >10 os. Miejsce rozmnażania herpetofauny. Niewielkie zagrożenie pracami żaba wodna: > 10 os. Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. Staw użytkowany wędkarsko z szerokim pasem budowlanymi w związku z pasem ) C.9 442+300/L żaba śmieszka: 1 os. Zabezpieczenie placu budowy . szuwarów porastających zabagnione tereny wokół okresowej zajętości mocno penetrującym 2) żaba moczarowa: 1 os. Przeniesienie zwierząt . niego. okoliczne łąki, nieużytki i szuwary. żaba jeziorkowa: 1 os. rzekotka drzewna: >10 os. traszka zwyczajna: 1 os. jaszczurka żyworodna: 2 os. 3) Miejsce bytowania herpetofauny ropucha szara: <10 os. Min.zagrożenie pracami budowlanymi w 441+900 ÷ 3) C.10 Stawy hodowlane w budowie, obecność płazów żaba trawna: <10 os. związku z pasem okresowej zajętości na – 442+350/P możliwa, w zależności od okresu w hodowli ryb. 3)żaba wodna: <10 os. fragmencie budowanego stawu. ropucha szara: >10 os. kumak nizinny: cn.1 os. żaba trawna: >10 os. Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. Bezpośrednie zagrożenie – zajęcie Miejsce rozmnażania herpetofauny. żaba wodna: <10 os. Zabezpieczenie placu budowy w pasie czasowej fragmentu stanowiska, jednak w części ) 2) rzekotka drzewna: <10 os. zajętości . Przeniesienie zwierząt . C.11 442+300 Niewielkie oczka wodne wśród szuwarów w dol. brzeżnej – bez oczek wodnych. Konopki. 3)żaba jeziorkowa: cn.1 os. Budowa obiektu mostowego nad Konopką Pułapki na placu budowy. 3)żaba moczarowa: cn.1 os. MA/PZ 382 z funkcją przejścia dla zwierząt. jaszczurka żyworodna: 1 os. 3)zaskroniec: cn.1 os.

Miejsce bytowania herpetofauny. 3) żaba wodna: >10 os. C.12 442+500/P Stawy hodowlane, obecność płazów możliwa, 3) Brak zagrożenia – kumak nizinny: <10 os. w zależności od okresu w hodowli ryb.

160 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Miejsce rozmnażania herpetofauny. Bezpośrednie zagrożenie – całkowite Prace ziemne pod nadzorem herpetologa. żaba trawna: >20 os. C.13 442+550/L Niewielkie oczka wodne wśród szuwarów przy zniszczenie fragmentu stanowiska. Zabezpieczenie placu budowy). żaba moczarowa: >50 os. 2) rowie. Pułapki na placu budowy. Przeniesienie zwierząt . 1) Zabezpieczenie placu budowy przed wchodzeniem płazów oraz zabezpieczanie wykopów, studzienek itp. przed wpadaniem do nich zwierząt. 2) Przeniesienie zwierząt w razie konieczności, tzn. w przypadku odłowienia osobników w jakikolwiek sposób uwięzionych lub przebywających na placu budowy. 3) Gatunki nie stwierdzone w r.2011

Skróty i oznaczenia: os. – osobnik(-ów) cn. – co najmniej k. – kijanki b.d. – gatunek występuje, ale brak możliwości szacowania liczebności <10 – kilka >10 – kilkanaście >20 – licznie (mniej niż 50) >50 – kilkadziesiąt >100 – kilkaset

161 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Gady Potwierdzono występowanie 1 gatunku gadów. Na omawianym odcinku projektowanej A1 gady są reprezentowane przez jaszczurki: w miejscach suchych m.in. na warpiach w Walaszczykach – widziano w r. 2010 jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis ok. km 438+800/L [Stanowisko 27] (cn.1 os.) [W.S.] ale nie zostaly one zauważone w .2011 [dane: J.Z.]. oraz w wilgotnych zaroślach – żyworódkę Zootoca vivipara, ok. km 438+700/L [Tabela C.2] (4 os.) [J.Z.], którą także spotkano na Łąkach w Dźbowie ok. km 440+300/L [Tabela C.2] (3 os.) [J.Z.] i w dolinie Konopki ok. km 443+300/L [Tabela C9] (2 os.) [J.Z.]. W Walaszczykach i na Łąkach w Dźbowie W 2010 r. wykazano zaskrońca Natrix natrix, którego nie stwierdzono w inwentaryzacji herpetologicznej w 2011 r. W pobliżu lasów koło Blachowni jest możliwe spotkanie żmii zygzakowatej Vipera Berus [dane: J.Z.]. Wszystkie w/w gady podlegają w Polsce ochronie gatunkowej. Nie są one natomiast wymieniane do ochrony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej.

Płazy Potwierdzono występowanie wszystkich zinwentaryzowanych w roku 2010 gatunków płazów i dwa zinwentaryzowano dodatkowo w r. 2011 (żaba śmieszka i traszka grzebieniasta). Mozaikowatość terenu w obszarze pogórniczym w Walaszczykach oraz w ich sąsiedztwie związanym z eksploatacją płytko występujących rud żelaza i ogólnie podwyższony poziom wód gruntowych, na trasie i w sąsiedztwie tego odcinka projektowanej autostrady tworzą dobre warunki do występowania płazów, które spotykane są tu w obniżeniach z widocznym lustrem wody – otwartym albo porośniętym rzadkimi szuwarami, nie utrudniającymi przenikania słońca umożliwiając rozwój młodych, mobilność osobników dorosłych, ponadto w stawikach lub zawodnionych niewielkich wyrobiskach. Generalnie tę gromadę zwierząt można spotkać na większości analizowanego odcinka G autostrady (zwłaszcza w rejonie Walaszczyków w całym obszarze warpii pogórniczych), dlatego w opisie podano miejsca ich masowego występowania lub miejsca wylęgu. Na wysokości km 437+800/L [Tabela C.1] w odległości ok. 60-70 m, przy lokalnym rowie odwodnieniowym rozcinającym podłużne warpie, znajduje się młaka o powierzchni ok. 1 ha ze zwartym szuwarem skrzypu bagiennego Equisetetum limosi. Teren ten skupia licznie występujące żaby moczarowe Rana arvalis; zinwentaryzowano tu także kilka sztuk żaby trawnej Rana temporaria [J.Z.]. Na wysokości km 438+570 ÷ 438+745/L w odległości ok. 70-100 m od planowanej autostrady [Tabela C.2][W.S.: część stanowiska 27] znajdują się szuwary zarastające wierzbami, stanowiące swego rodzaju otulinę zbiorników wodnych przy hałdzie w Walaszczykach. Zinwentaryzowano tu duże populacje kumaka nizinnego B. bombina i rzekotki drzewnej H. arborea oraz kilka okazów traszki grzebieniastej T. cristatus [J.Z.]. Miejscem najliczniejszego występowania płazów na całym analizowanym odcinku projektowanej autostrady jest rejon zbiorników wodnych u podnóża hałdy w Walaszczykach w rejonie od km 438+700 do km 439+100 [Tabela: C.3]/[W.S.: część stanowiska 27]. W potwierdzonej wyjątkowo licznie tu żyjącej i rozmnażającej się gromadzie płazów stwierdzono b. liczne populacje żaby moczarowej R. arvalis i ropuchy szarej Bufo bufo, liczne żaby wodnej Rana esculenta i trawnej R. temporaria oraz dużą kolonię kumaka nizinnego B. bombina oraz obydwa nizinne gatunki traszek: zwyczajna Triturus vulgaris i grzebieniasta T. cristatus [dane: J.Z.] Nie potwierdzono natomiast występowania żaby jeziorkowej R. lessonae. Na wysokości km 439+750/P w odległości ok. 270-280 m od krawędzi projektowanej autostrady pośród dość rozległych szuwarów porastających obniżenie, znajduje się niewielki, zarastający zbiornik wodny, opisany obecnie, jako stanowisko C.4a, który stanowi miejsce lęgowe dla ropuchy szarej B. bufo, rzekotki drzewnej H. arborea i żaby wodnej R. esculenta [dane: J.Z.; W.S.: nie wykazano]. Populacja ta łączy się częściowo z populacją opisaną w stanowisku C.4 i na łąkach w Dźbowie, ale od projektowanej autostrady

162 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

jest oddzielona lokalną drogą (ul. Łowiecka) i nasypem składowiska odpadów komunalnych, otoczonego szczelnym płotem betonowym. Na wysokości km 439+800/P, w odległości ok. 570 m, znajduje się opisany w inwentaryzacji z 2010 r. jako stanowisko 28 zbiornik ze stwierdzonym w r. 2011 miejscem lęgowym żaby moczarowej R. arvalis, której stwierdzono tu kilkaset osobników [dane: J.Z.; W.S.: wykazano rzekotkę drzewną H. arborea]. Populacja ta łączy się głównie z populacjami na terenie pola golfowego odległego o ok. 1 km na południowy-zachód. Od autostrady oddziela go lokalna droga (ul. Łowiecka) oraz szczelnie ogrodzony teren wysypiska odpadów komunalnych. Na wilgotnych łąkach w Dźbowie-Skorkach w rejonie km 440+050 ÷ 440+780 [Tabela: C.5] [W.S.: stanowisko 29], wśród drobnych oczek wodnych zinwentaryzowano kilka niedużych kolonii kumaka nizinnego B. bombina oraz stanowiska rozrodcze rzekotki drzewnej H. arborea. Dość nielicznie występuje tu żaba jeziorkowa R. lessonae i żaba wodna R. esculenta . Na wysokości km 441+050/P w odległości ponad 130 m od autostrady znajduje się podmokłe obniżenie porośnięte szuwarami [Tabela: C.6] [dane: J.Z.; W.S.: nie wykazano]. Zinwentaryzowano tu pojedyncze osobniki ropuchy szarej B. bufo i pojedyncze głosy kumaka nizinnego B. bombina. Nieco dalej na południowy-wschód na wysokości km 441+200/P [Tabela: C.7] [W.S.: stanowisko 31, w miejscu niewłaściwie wykazanego na mapie stanowiska Nr 30] znajdują się nieużytki w dolinie niewielkiego rowu, wśród których zinwentaryzowano dość liczne populacje ropuchy szarej B. bufo i rzekotki drzewnej H. arborea. Na wysokości km 442+000/L w bliskim sąsiedztwie projektowanego węzła „Zawodzie” znajduje się wysychający staw z liczną kolonią lęgową żaby trawnej R. temoporaria [Tabela: C.8] [dane: J.Z.] [W.S.: nie zaznaczono], a nieco niżej na wysokości km 442+250 ÷ 442+500/L [Tabela: C.9] [W.S.: stanowisko 33] w kompleksie wodno-bagiennym „Smugi” w Dolinie Konopki w odległości ok. 350 m na północ znajdują się trzy zbiorniki wodne z podmokłymi szuwarami, z których największy nazywany jest „Peberol”. Licznie występowały tu płazy: w dużej liczbie rzekotka H. arborea kilkanaście osobników żaby wodnej R. esculenta, trawnej R. temporaria i ropuchy szarej B. bufo, średnio liczna kolonia kumaka nizinnego B. bombina oraz pojedyncze osobniki żaby śmieszki Rana ridibunda, jeziorkowej R. lessonae, moczarowej Rana arvalis, ropuchy zielonej Bufo viridis oraz traszki zwyczajnej T. vulgaris [J.Z.]. Między rz. Konopką a Stawem „Peberol” (C.9) występuje niewielki zbiornik zarośnięty szuwarem szerokopałkowym Typhetum latifoliae, przechodzącym w kierunku brzegów w zbiorowisko z dominacją situ Juncus effusus i ponikła błotnego Eleocharis palustris, z dużymi skupieniami w wodzie rdestnicy pływającej Potamogeton natans, która tworzy na powierzchni zwarty kożuch. W zbiorniku tym w czasie obserwacji w 2011 r. (ani w czasie penetracji w latach poprzednich przez zespół opracowujący Przyrodę Częstochowy) nie stwierdzono występowania płazów, dlatego nie jest wykazywany w inwentaryzacji, jako siedlisko płazów). Nie był wykazywany, jako siedlisko płazów także przez zespól wykonujący inwentaryzację herpetologiczną w 2010 r. Na wysokości km 441+900/P w odległości ok. 250 m od autostrady i węzła Zawodzie znajdują się kompleksy stawów hodowlanych [Tabela: C.10] [W.S.: stanowisko 32]. Stwierdzono tu w r.2010 pojedyncze występowanie żaby wodnej R. esculenta i trawnej R. temporaria oraz ropuchy szarej B. bufo. Obecności płazów w r.2011 nie stwierdzono [J.Z.],część była w budowie, część okresowo spuszczona a po oczyszczeniu ponownie zarybiona. W sąsiedztwie kompleksów stawów, w rejonie przekroczenia rz. Konopki w km 442+300 [Tabela: C.11] [W.S.: stanowisko 35], od południowej strony przylegają rozległe szuwary wśród których znajdują się niewielkie oczka wodne. Jest to potwierdzone miejsce rozmnażania żaby trawnej R. temporaria i wodnej R. esculenta, ropuchy szarej B. bufo i nielicznego kumaka nizinnego B. bombina, choć zdecydowanie mniej

163 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

rozległe niż opisane w r. 2010. Stwierdzono także pojedyncze osobniki rzekotki drzewnej H. arboreta, a nie wykazano żaby moczarowej R. arvalis i jeziorkowej R. lessonae, W odległości ok. 270 m na południowy-zachód od końcowego odcinka projektowanej autostrady {Tabela: C.12] [W.S.: stanowisko 34], znajduje się kolejny w dolinie Konopki kompleks stawów hodowlanych p. Krzysztofa Pyrkosza. Wykazano tu w r. 2010 kilkanaście osobników żaby wodnej R. esculenta i pojedyncze głosy kumaka nizinnego B. bombina, których w r. 2011 nie stwierdzono [J.Z.]. Nie wyklucza to pojawiania się w nich płazów ale intensywna tu hodowla daje im niewielkie szanse na możliwości rozrodu a w sąsiedztwie mają sprzyjające siedliskowo obszary w dolinie rzeki Konopki. Opisane w Tabeli stanowisko C.13 [W.S.: nie wykazano] z liczną populacją żaby trawnej R. temporaria i bardzo liczną żaby moczarowej R. arvalis znajduje się tuż poza końcowym odcinkiem projektowanej autostrady, gdzie występują niewielkie, płytkie oczka wodne wśród szuwarów i miejsce rozrodu w granicznym dla odcinków G i H rowie - niewielkim dopływie Konopki. Na wysokości km 440+420/P, w odległości ok. 660-700 m, także poza zasięgiem mapy i pasem oddziaływania projektowanej autostrady, stąd nie wykazywany w Sprawozdaniu z badań terenowych i inwentaryzacji przyrodniczej… (EKOSOUND S.C. wrzesień 2011) w 2010 r. zinwentaryzowano stanowisko rzadkiej grzebiuszki ziemnej Pelobates fuscus, która migruje między dwoma stawami rozmieszczonymi po obu stronach ul. Przemysłowej w Konopiskach (przedłużenie ul. Łowieckiej) i w okresie tych wędrówek jest rozjeżdżana przez samochody. Opisane jako stanowisko 28 i błędnie zaznaczone w miejscu stanowiska 31 w inwentaryzacji w r. 2010, zostało potwierdzone przez podczas inwentaryzacji w 2011 r. ale nie będzie się ono znajdowało w oddziaływaniu projektowanej autostrady.

Bezkręgowce Na inwentaryzowanym terenie stwierdzono obecność 5 chronionych gatunków bezkręgowców w tym 3 gatunki owadów – czerwończyk nieparek Lycaena dispar, szklarnik leśny Cordulegaster boltonii, zalotka białoczelna Leucorhinia albifrons, trzmiel ziemny Bombus terrestris i 1 gatunek pajęczaka - tygrzyk paskowany Argiope bruennichi oraz 1 podlegającego częściowej ochronie mięczaka - ślimak winniczek Helix pomatia. Na mapach stanowiących załącznik do raportu zamieszczono ich stanowiska (pomijając miejsca jednorazowych obserwacji).

Łąki trzęślicowe w Walaszczykach objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000, wraz z sąsiadującymi zbiornikami wodnymi, tworzą siedlisko dla wielu gatunków zwierząt, w tym także owadów. Zinwentaryzowano tu rzadko spotykane motyle: czerwończyka nieparka Lycaena dispar (ochr. gat., CzKZ – gat. niższego ryzyka) i dostojkę dafne Brenthis daphne (niechroniony), przy czym gatunki te nie występują w ilościach kwalifikujących do ochrony obszarowej. Na rozległych łąkach na południowym krańcu analizowanego odcinka zinwentaryzowano [77] ważkę – szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii (ochr. gat., CzKZ – gat. narażony).

Ichtiofauna Na trasie projektowanego odcinka autostrady występuje jeden ciek – rzeka Konopka w km 442+255, która stanowi siedlisko dla kilku gatunków ryb. W trakcie odłowów stwierdzono tu występowanie liczne jednego chronionego gatunku - śliz Noemacheilus barbatulus, pozostałe to gatunki niechronione -kiełb krótkowłosy, jazgarz. Okoń, płoć i szczupak. Ponieważ w dopływie Konopki – pot. Rększowiczanka stwierdzone zostało występowanie [77] chronionego minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae nie można wykluczyć pojawienia się tego gatunku również w samej Konopce.

164 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

9.3 ODDZIAŁYWANIE NA PRZYRODĘ OŻYWIONĄ

9.3.1 Oddziaływanie na siedliska przyrodnicze

Planowana autostrada A1 koliduje kilkakrotnie z jednym typem siedliska – zmniennowilgotnymi łąkami trzęślicowo-olszewnikowymi 6410-1. Żaden z kolidujących płatów nie jest objęty ochroną w formie wyznaczenia obszaru Natura 2000. Na poniższych rysunkach przedstawiono zakres kolizji planowanej autostrady z siedliskiem 6410-1, zaś w tab. 9.6 zawarto informacje na temat powierzchni zajmowanych (niszczonych) przez autostradę.

Rys. 9-1 Kolizja planowanej autostrady A1 z siedliskiem 6410-1 w km 438+100 – 438+400

165 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-2 Kolizja planowanej autostrady A1 z siedliskiem 6410-1 w km 439+050 – 439+200

Rys. 9-3 Kolizja planowanej autostrady A1 z siedliskiem 6410-1 w km 439+900 – 440+300

166 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 9.6 Zestawienie powierzchni siedlisk cennych przyrodniczo, niszczonych w związku z realizacją autostrady A1

Powierzchnia Powierzchnia przewidziana do Kod siedliska km Powierzchnia pozostająca [ha] całego płata [ha] zajęcia [ha] 6410-1 438+170 0,39 0,39 - 6410-1 438+300 0,35 0,07 0,28 6410-1 439+120 1,02 0,97 0,05 6410-1 440+100 19,83 1,87 17,96

W odniesieniu do utraty siedlisk analizowano zarówno oddziaływania bezpośrednie, jak i pośrednie. Przyjęto, że zniszczeniu ulegną te fragmenty siedlisk, które znajdą się w pasie drogowym i zostaną zajęte pod infrastrukturę autostradową, jak również te fragmenty, które będą zbyt małe, aby funkcjonować samodzielnie. Wielkość graniczną płata przyjęto 0,3 ha, ponieważ siedlisko to wymaga określonego reżimu gruntowo-wodego, który nie jest możliwy do utrzymania przy mniejszych powierzchniach płatów [41].

Analizując powyższą tabelę stwierdzono, że spośród czterech płatów kolidujących z planowaną autostradą A1, dwa ulegną całkowitemu zniszczeniu (km 438+170 oraz 439+120 – w tym drugim przypadku pozostający płat jest na tyle niewielki, że ulegnie samoistnej degradacji). Dwa pozostałe siedliska (km będą mogły dalej funkcjonować, ponieważ w ich przypadku autostrada przyczyni się do zniszczenia niewielkiej części powierzchni; odpowiednio: 20% i 9,4%. Jak już wspominano żaden z płatów nie kwalifikuje się do objęcia ochroną w formie obszaru Natura 2000 ze względu na zły stan zachowania siedlisk. W związku z powyższym stwierdza się, że planowana autostrada nie spowoduje negatywnego oddziaływania na siedlisko zmiennowilgotnych łąk trzęślicowo-olszewnikowych 6410-1, a jego reprezentatywność w regionie zostanie zachowana.

9.3.2 Oddziaływanie na populacje roślin

Analizowany odcinek autostrady koliduje z licznymi stanowiskami roślin chronionych.

Tab. 9.7 Lokalizacja stanowisk roślin objętych ochroną względem planowanej autostrady A1

Status Odległość od linii Orientacyjny Strona Nazwa polska Nazwa łacińska ochronny rozgraniczających [m] kilometraż drogi Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 7 438+835 P Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 140 439+935 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 160 439+955 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 90 440+095 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 20 440+132 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 65 440+145 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 72 440+175 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 100 440+220 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 21 440+230 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S - 440+277 kolizja

167 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 1 440+297 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 10 440+320 P Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 160 440+387 L Kosaciec syberyjski Iris sibirica S 130 440+390 L Kruszczyk błotny Epipactis palustris S 50 438+280 L Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis S 110 437+820 L Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis S - 438+808 kolizja Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis S 140 441+955 L Listeria jajowata Listera ovata S 140 441+955 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+080 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 16 438+120 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 45 438+135 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+150 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+165 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+170 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+185 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 35 438+215 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 50 438+280 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 438+335 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 439+100 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 70 439+860 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 439+880 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 97 439+890 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 439+890 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 143 439+935 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S - 439+988 kolizja Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 75 440+045 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 135 440+055 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 45 440+060 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 105 440+080 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 90 440+095 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 115 440+125 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 85 440+125 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 62 440+145 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 70 440+175 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 50 440+185 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 100 440+220 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 20 440+230 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 25 440+260 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 90 440+302 L Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus S 75 440+540 L Pływacz Utricularia sp. S 125 440+253 L

168 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Podkolan biały Platanthera bifolia S - 440+253 kolizja Podkolan biały Platanthera bifolia S - 440+275 kolizja Podkolan biały Platanthera bifolia S - 440+277 kolizja Podkolan biały Platanthera bifolia S 1 440+297 L Podkolan biały Platanthera bifolia S 50 440+308 L Torfowiec błotny Sphagnum palustre S 275 442+175 L Widłak goździsty Lycopodium clavatum S 190 440+565 P Grążel żółty Nuphar lutea C 515 442+300 L Próchniczek błotny Aulacomnium palustre C 275 442+175 L Torfowiec kończysty Sphagnum fallax C 275 442+175 L Wilżyna bezbronna Ononis arvensis C - 438+790 kolizja Wilżyna bezbronna Ononis arvensis C - 439+515 kolizja S – ochrona ścisła Cz – ochrona częściowa

Poniżej scharakteryzowano wszystkie ww. gatunki roślin oraz oceniono oddziaływanie planowanej autostrady A1 na ich populację – w odniesieniu do każdego z gatunków podejmowano decyzję, czy konieczne jest przenoszenie.

Mieczyk dachówkowaty należy do rodziny kosaćcowatych. Jego siedlisko na niżu i w pasie wyżyn stanowią głównie łąki trzęślicowe o różnym stopniu wykształcenia (również degeneracji), w Karpatach Zachodnich łąki kośne. Ponadto spotykany na wilgotnych ugorach, tradycyjnych niewielkich polach uprawnych wśród owsa i jęczmienia, na polanach śródleśnych, zwłaszcza w dolinach cieków. Na siedliskach leśnych spotykany w świetlistych dąbrowach.

Fot. 9.47 Mieczyk dachówkowaty

Występuje w Polsce południowej głównie w niższych położeniach górskich, także w całym pasie wyżyn; na niżu rzadki (Zając A., Zając M. 2001). Jest dość rozpowszechniony, gdzieniegdzie nawet częsty). Na Wyżynie Częstochowskiej gatunek ogólnie rzadki (inf. ustna: J. Zygmunt) poza obszarem Walaszczyków, gdzie występuje masowo i przechodzi na sąsiednie tereny (np. Łąki w Dźbowie).

169 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Generalnie jest to gatunek coraz rzadszy, zanikający w wyniku zmiany sposobu użytkowania łąk: ich zaorywania, osuszania albo porzucania w wyniku czego zarastają. Jako okazała roślina jest także narażona na zrywanie w celach ozdobnych. Niestety, łatwość wyrywania bulw korzeniowych dodatkowo przyczynia się do niszczenia tych atrakcyjnych roślin. Według IUCN gatunek jest narażony na wymarcie – o kategorii VU. Stąd też wszystkie zidentyfikowane okazy znajdujące się w zasięgu prac budowlanych są przeznaczone do przesadzenia.

Kosaciec syberyjski należy do rodziny kosaćcowatych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla wilgotnych łąk trzęślicowych o różnym stopniu wykształcenia, ponadto na polanach śródleśnych, torfowiskach, zaroślach. Rośnie zazwyczaj w kępach w miejscach otwartych, znosi częściowe zacienienie.

Fot. 9.48 Kosaciec syberyjski

Występuje w rozproszeniu na całym obszarze niżowym i wyżynnym Polski (z wyjątkiem Pomorza Zachodniego) i rzadko na pogórzu (Zając A., Zając M. 2001). Na obszarze Wyżyny Częstochowskiej jest rzadki (inf. ustna: J. Zygmunt), wyjątkowo lokalnie może występować licznie albo nawet masowo (np. Łąki w Dźbowie). Podobnie jak poprzedni gatunek, jego populacja stale się zmniejsza w wyniku zmiany siedliskowych spowodowanych osuszaniem wilgotnych łąk, nawożeniem albo sukcesją drzew i krzewów. Dodatkowe zagrożenie stanowi zbieranie tej okazałej rośliny do celów dekoracyjnych – jej ścinanie albo wykopywanie i przesadzanie do przydomowych ogrodów. Według IUCN gatunek jest narażony na wymarcie – o kategorii VU. Jest to także gatunek o kategorii zagrożenia V (narażony na wyginięcie) wpisany na „Czerwoną listę roślin i grzybów Polski” (Zarzycki, Mirek 2006). Z tych powodów wszystkie zidentyfikowane okazy znajdujące się w zasięgu prac budowlanych powinny zostać przesadzone.

Kukułka szerokolistna należy do rodziny storczykowatych. Rośnie na wilgotnych i podmokłych łąkach, eutroficznych i kwaśnych młakach niskoturzycowych, olszynie bagiennej, olsie, czasami w wilgotnych psiarach. Jest to najpospolitszy storczyk w naszym kraju (Mirkowa, Mirek 2006), przy czym najczęściej występuje w pasie Polski południowej górskiej i wyżynnej, dalej szerokim pasem przez Wielkopolskę do Pojezierza Zachodniego, zaś na ścianie wschodniej na Wyżynie Lubelskiej i Podlasiu (Zając A., Zając M. 2001). Na Wyżynie Częstochowskiej wskazywany jest jako występujący często, jednak

170 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

obserwacje terenowe okolic Częstochowy wskazują na zmniejszanie się jego populacji (inf. ustna: J. Zygmunt).

Fot. 9.49 Kukułka szerokolistna

Zagrożeniem gatunku jest osuszanie i zarastanie łąk w związku z zaprzestaniem ich użytkowania. Szczególnie widoczne jest zarastanie siedlisk trzciną, trzcinnikiem, nawłociami albo gęstą roślinnością krzewiastą oraz wycinanie resztek lasów lub zadrzewień łęgowych wzdłuż cieków. Ilość zinwentaryzowanych osobników na jednym stanowisku to 2 okazy na warpiach w Walaszczykach na analizowanym odcinku G oraz w sumie 7 okazów na 2 stanowiskach w rejonie węzła Blachownia poza analizowanym odcinkiem autostrady (na odcinku F) jest pomijalna w stosunku do populacji krajowej, jednak ze względu na zmniejszanie się populacji w regionie oraz opisane zagrożenia, stanowisko to znajdujące się w zasięgu prac budowlanych jest wnioskowane do przeniesienia.

Kukułka plamista należy do rodziny storczykowatych, jej siedlisko stanowią torfowiska, wilgotne lub mokre łąki i różne zbiorowiska lasów łęgowych. Preferuje siedliska otwarte, umiarkowanie zacienione. Występuje dość często w rozproszeniu na terenie niemal całego kraju, najczęściej jest spotykana w pasie gór i wyżyn środkowych (Zając A., Zając M. 2001). Na obszarze Wyżyny Częstochowskiej należy ją jednak uznać za gatunek stosunkowo rzadki, co potwierdzają liczne penetracje terenowe okolic Częstochowy (inf. ustna: J. Zygmunt). Gatunek o kategorii zagrożenia V (narażony na wyginięcie) wpisany na „Czerwoną listę roślin i grzybów Polski” (Zarzycki, Mirek 2006).

171 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.50 Kukułka plamista

Zagrożenia dla gatunku są takie same jak wskazane wyżej dla kukułki szerokolistnej.

Podkolan biały należy do rodziny storczykowatych. Nie jest zbyt wybredny siedliskowo: rośnie na łąkach, polanach śródleśnych, w zaroślach, w lasach, nad potokami albo na suchych zboczach lub skałkach, w miejscach otwartych lub częściowo ocienionych.

Fot. 9.51 Podkolan biały [89]

Jest to gatunek rozpowszechniony na terenie całego kraju od niżu po góry, nigdzie jednak nie jest zbyt częsty. Na obszarze Wyżyny Częstochowskiej nie występuje na zbyt wielu stanowiskach, ponadto obserwacje terenowe okolic Częstochowy wskazują na zmniejszanie się jego populacji (inf. ustna: J. Zygmunt). Lokalnie może występować w większych ilościach (np. Łąki w Dźbowie). Zagrożeniem gatunku jest osuszanie i zarastanie łąk w związku z zaprzestaniem ich użytkowania. Szczególnie widoczne jest zarastanie siedlisk trzciną, trzcinnikiem, nawłociami albo gęstą roślinnością krzewiastą, ponadto ekspansja lasów na nieużytkowane łąki. Dodatkowe zagrożenie stanowi zbieranie tych atrakcyjnie wyglądających roślin na bukiety w celach ozdobnych.

172 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Ilość zinwentaryzowanych okazów (22 szt. na 4 stanowiskach) ocenia się jako dość znaczną w skali regionalnej, dlatego uwzględniając dodatkowo zagrożenia, wszystkie te okazy znajdujące się w zasięgu prac budowlanych zaleca się przesadzić.

Wilżyna bezbronna należy do rodziny bobowatych (motylkowate). Jest to bylina lub półkrzew, rosnący na łąkach, miedzach, przydrożach, murawach, przy oszyjkach leśnych i na obrzeżach zarośli. Zwykle rośnie na siedliskach suchych, zadowala się nawet ich niewielkimi płatami. Jest to gatunek częsty w kraju z wyjątkiem części zachodniej, północno-zachodniej i północno- wschodniej (Mirkowa, Mirek 2006; Zając A., Zając M. 2001), jednak nie występuje masowo. Na terenie Wyżyny Częstochowskiej w promieniu do ok. 10 km od projektowanej autostrady jest to jednak gatunek rzadki o niewielu stanowiskach (inf. ustna: J. Zygmunt; mapka s. 381 [w:] Zając A., Zając M. 2001).

Fot. 9.52 Wilżyna bezbronna

Zasadniczo nie jest to gatunek zagrożony w skali kraju, jednak ze względu na lokalną rzadkość występowania, zinwentaryzowane na trasie rośliny znajdujące się w zasięgu prac budowlanych zaleca się przesadzić.

Zagrożenie dla stanowisk sąsiadujących z autostradą może wystąpić w przypadku rozszerzenia prac poza zakładany zakres planowanego pasa autostrady. W rejonie tych stanowisk wykonywane będzie odtwarzanie strefy ekotonowej (linia czasowego zajęcia), stąd też należy podczas dogęszczania nie można dopuścić do obsadzenia tych stanowisk innymi gatunkami, co mogłoby spowodować ograniczenie światła, a co za tym idzie eliminację części populacji gatunków chronionych.

Lokalizacja stanowisk roślin chronionych znajduje się na Załączniku Nr 3.

173 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Ani w pasie przeznaczonym pod autostradę ani w jego sąsiedztwie w badaniach inwentaryzacyjnych w 2011 r. nie zostało potwierdzone występowanie stanowisk goryczki wąskolistnej i podkolana zielonawego oraz na tym odcinku kukułki plamistej, dlatego nie wymagały one ustalania działań minimalizujących. 3 okazy kukułki plamistej stwierdzono na wcześniejszym odcinku F w km 433+440 na stanowisku w dolinie Gorzelanki.

Występowanie kukułki szerokolistnej odnotowano na 3 stanowiskach – na wysokości km 437+820 oznaczone jako A.1, km 438+808 – A.13 i km 441+955. Z projektowaną A1 koliduje jedno stanowisko.

Kruszczyka błotnego zinwentaryzowano na 1 stanowisku na wysokości km 438+280 – znajduje się ono poza pasem drogowym.

Mieczyk dachówkowaty występuje na wielu stanowiskach, a z 32 zinwentaryzowanych pozycji w pobliżu kilometrażu wymienianego w decyji środowiskowej stwierdzono 1 stanowisko na wysokości km 440+540 z 20 okazami poza pasem przewidzianym pod drogę. Z A1 koliduje ten gatunek na 11 stanowiskach.

9.3.3 Oddziaływanie na korytarze ekologiczne

Planowana autostrada A1 przecina lokalny szlak migracji, jaki stanowi dla dużych, średnich i małych zwierząt dolina rzeki Konopki. Konieczne jest w tym przypadku zrealizowanie przejścia dla zwierząt (zintegrowanego z mostem na rzece Konopce) o parametrach umożliwiających swobodną migrację występującej tu zwierzyny. Zwierzęta (sarny i dziki) przemieszczają się również w rejonie łąk Dźbowie.

9.3.4 Oddziaływanie na populacje zwierząt

Faza realizacji Projektowana droga przebiega przez obszar pól i łąk. Obszary te są miejscem bytowania oraz żerowania różnych grup zwierząt. Zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne są schronieniem dla drobnych ptaków i ssaków. Nie przewiduje się jednak istotnego wpływu na te siedliska z uwagi na fakt, że wycinka drzew została już przeprowadzona. Zajęty zostanie teren pod inwestycję. Cześć tego obszaru zostanie trwale zajęta pod utwardzoną cześć autostrady (jezdnie, drogi serwisowe, infrastrukturę towarzyszącą), część zostanie zrekultywowana po zakończeniu prac budowlanych. Realizacja projektowanej inwestycji wiązać będzie się ze wzmożonym ruchem ciężkiego sprzętu, a co za tym idzie – znacznym wzrostem poziomu hałasu w okolicy. Powodować to będzie płoszenie zwierząt, które na ten okres przeniosą się na krótki okres na dalsze tereny.

Faza eksploatacji Inwestycje liniowe są jednymi z silniej oddziaływujących na środowisko przedsięwzięć. Rozdzielają one siedliska zwierząt powodując niekiedy całkowitą izolację populacji. Zapewnienie możliwości migracji zwierzyny jest bardzo istotne z wielu względów. Bariera, jaką jest droga, wpływa negatywnie na wiele aspektów życia zwierząt. Wyróżnić można kilka typów (przyczyn) przemieszczania się zwierząt:  codzienne wędrówki w obrębie areału osobniczego związane z zaspokojeniem różnorodnych potrzeb osobnika (poszukiwanie pożywienia, rozród, użytkowanie schronień, znakowaniem granic terytorium i in.). Dotyczą one wszystkich zwierząt, a ich zasięg uzależniony jest od wielkości terytorium lub areału określonego gatunku,

174 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 migracje sezonowe związane ze zmianami dostępności pokarmu lub bezpieczeństwa, a także zrachowaniami rozrodczymi; występują u wybranych gatunków (np. migracje płazów),  migracje dorosłych lub młodych osobników w poszukiwaniu nowych miejsc do osiedlenia się oraz partnerów do rozrodu. Budowa autostrady oraz całkowite jej wygrodzenie spowoduje rozdzielenie w sposób pełny populacji, zahamowując wymianę genów.

Poniżej przedstawiono uszczegółowione analizy osobno dla poszczególnych grup zwierząt.

Ssaki naziemne W dolinie rzeki Konopki stwierdzono występowanie bobrów. Oddziaływanie planowanej autostrady na ten gatunek może się wyrażać jedynie efektem bariery – zakłócenia migracji tych zwierząt wzdłuż doliny rzecznej. W celu oszacowania oddziaływania przeanalizowano parametry obiektu zaprojektowanego nad tym ciekiem. Jak widać na poniższym rysunku (rys. 9-4) obiekt jest znacznie szerszy niż koryto cieku, a zatem umożliwi swobodną migrację bobrów wzdłuż doliny.

Nietoperze Przy projektowanej autostradzie (na granicy analizowanego odcinka i odcinka sąsiadującego) znajdują się siedliska jednego gatunku nietoperzy – mroczka późnego.

Fot. 9.53 Mroczek późny [88]

Siedlisko obejmuje stawy w miejscowości Wąsocz. Samo siedlisko nie jest przez autostradę naruszane, jednak autostrada przebiega pomiędzy żerowiskami a miejscami odpoczynku dziennego, które znajdują się w budynkach mieszkalnych miejscowości Wąsocz. Oznacza to, że nietoperze przelatywać będą przez autostradę w rytmie dobowym, na dość niskim pułapie, jako że będą to loty na niewielkie odległości.

Mroczek późny należy do nietoperzy posługujących się długim sonarem – w związku z tym porusza się na dość wysokim pułapie (ok. 6 m nad poziomem terenu). Jak wynika z badań holenderskich [63] gatunek ten wykorzystuje do przelotów zarówno wiadukty nad drogami, jak i wysokie obiekty pod drogami.

175 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Rys. 9-4 Przekrój podłużny obiektu mostowego zaprojektowanego nad rzeką Konopką

176 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-5 Miejsca występowanie oraz trasy przelotów mroczka późnego w sąsiedztwie autostrady A1

Możliwość przekroczenia autostrady istnieje na zaprojektowanym wiadukcie WD-383 w ciągu drogi lokalnej (poza zakresem niniejszego opracowania), tym bardziej, że zadrzewienia, rzeka i sposób usytuowania zabudowy zagrodowej twarzą czytelne naprowadzenie na wspomnianą drogę i wiadukt. Wiadukt rozpoczyna się i kończy w rejonie istniejących zabudowań i zieleni z nimi związanej. Do wyposażenia wiaduktu należą tylko bariery energochłonne i oświetlenie, będące kontynuacją istniejącego oświetlenia ulicznego miejscowości Wąsocz (obecnie funkcjonującego). Autostrada jest na tym odcinku nieoświetlona [77]. Autostrada nie będzie zatem stanowić zagrożenia dla przelatujących nad wiaduktem nietoperzy.

177 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dodatkowo nietoperze będą przekraczać planowaną autostradę A1 pod mostem na rzece Konopka (w zakresie niniejszego opracowania), która jako element liniowy tworzy wraz z roślinnością drzewiastą zlokalizowaną wzdłuż doliny, szlak przelotu. Zaprojektowany obiekt o wysokości ponad 5,5 m i szerokości minimum 20 m stworzy odpowiednie warunki dla przelotów. Most nad rzeką Konopką zlokalizowany jest w strefie oświetlenia węzła Zawodzie, a zatem na tym fragmencie autostrada może przywabiać nietoperze – pośrednio – przywabiając owady do lamp oświetleniowych. Zagrożenie to można skutecznie wyeliminować stosując odpowiednie oświetlenie (szczegóły rozwiązań zastosowanych w projekcie opisano w rozdziale 9.4.3 Środki minimalizujące dla chiropterofauny). Dodatkowo rozważono kwestię połączenia funkcji przejścia dla zwierząt średnich i dla nietoperzy pod obiektem nad Konopką. Ze względu na konieczność ochronienia przed oświetleniem drogowym przejścia dla zwierząt migrujących doliną, uwzględniono w projekcie zieleni osłonienie strefy migracji za pomocą drzew o wysokości 5 – 6 m. Zieleń ta nie będzie negatywnie oddziaływać na przelatujące nietoperze, ponieważ będzie je doprowadzała pod obiekt; mroczki późne poruszają się na wysokości korony drzew, a nie nad nimi, a zatem nie wystąpi efekt sztucznego podwyższania pułapu lotu, który mógłby wymuszać próby pokonania autostrady nad obiektem. Ponadto na obiekcie zastosowane są z jednej strony ekran akustyczny, a z drugiej osłonę antyolśnieniową, które ograniczać będą w sposób skuteczny ryzyko zderzenia mroczka późnego z pojazdami, gdyby takie próby jednak się sporadycznie pojawiały.

W związku z powyższym nie przewiduje się wystąpienia istotnego negatywnego oddziaływania planowanej autostrady A1 na populację mroczka późnego.

Ptaki W sąsiedztwie planowanej autostrady A1 zinwentaryzowano stanowiska 8 gatunków ujętych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej – bąka, błotniaka stawowego, gąsiorka, jarzębatki, srokosza, zielonki, derkacza i łabędzia niemego; obserwowano ponadto kokoszkę wodną, łyskę oraz zalatujące żurawie, czaple siwe i czaple białe. Poniżej przedstawiono charakterystykę ww. gatunków, z uwzględnieniem jednakże tylko tych cech, które mogą być istotne z punktu widzenia oddziaływań generowanych przez planowaną autostradę A1.

Bąk Zamieszkuje wszystkie typy płytkich zbiorników, zarówno naturalnych (starorzecza, jeziora), jak i sztucznych (stawy rybne, duże torfianki i glinianki, zbiorniki retencyjne), z rozległymi płatami trzciny lub pałki oraz silnie zarośnięte wysoką roślinnością szuwarową, zabagnione tarasy zalewowe rzek. Wyjątkowo tylko zasiedla wysokie turzycowiska lub płaty manny mielec i mozgi trzcinowatej. Do założenia terytorium najczęściej są zajmowane kilkunastohektarowe trzcinowiska, a najmniejszy zasiedlony płat miał powierzchnię 1,5 ha. Występowanie bąka jest uzależnione od poziomu wody zapewniającego nie tylko bezpieczeństwo lęgów, ale również odpowiednią bazę pokarmową [48].

178 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.54 Bąk (fot. M. Szczepanek)

Podstawą diety bąka stanowią drobne ryby, płazy, owady wodne, mięczaki, pająki, a także gady i pisklęta ptaków oraz drobne ssaki, głównie gryzonie. Ptaki żerują, czatując nieruchomo na zdobycz albo powoli brodząc w wodzie.

Błotniak stawowy Gniazdują głównie w szuwarach trzcinowych i pałkowych, rzadziej szuwarach oczeretowych porastających stawy rybne, jeziora, zbiorniki retencyjne, starorzecza. Na torfowiskach do lęgów wybierają ponadto szuwary wielkoturzycowe, m.in. szuwary kłociowe, a w dolinach rzecznych i obszarach zmeliorowanych porastające torfianki trzcinowiska z domieszką wierzb, rowy melioracyjne, a nawet ziołorośla. W ostatnich latach na terenie Wielkopolski obserwuje się zajmowanie terytoriów na niewielkich śródpolnych oczkach wodnych, a nawet w uprawach zbóż [49].

Fot. 9.55 Błotniak stawowy [87]

W wyborze miejsc gniazdowania nie mniej ważne są położone w sąsiedztwie gniazda żerowiska, wśród których preferują rozległe łąki. Terytoria lęgowe jedynie w niewielkim stopniu pokrywają się z żerowiskami. Błotniaki stawowe żerują nawet w odległości 15 km, najczęściej jednak w promieniu 4–5 km od gniazda. Skład pokarmu błotniaka stawowego jest bardzo zróżnicowany i w znacznej mierze zależy od siedliska gniazdowania. Błotniaki chwytają ofiary różnej wielkości: od ważek po zające.

179 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Gąsiorek Gąsiorek zasiedla szeroki wachlarz siedlisk. Gnieździ się przede wszystkim w otwartym krajobrazie rolniczym o zróżnicowanej strukturze. Zasiedla pola z rozrzuconymi kępami drzew i krzewów na miedzach, nad rowami i wzdłuż dróg, zakrzaczone łąki i pastwiska, zadrzewienia śródpolne, ugory i nieużytki, sady i duże ogrody otoczone żywopłotami. Na terenach leśnych zasiedla przede wszystkim zarastające zręby i poża rzyska, uprawy i młodniki, głównie na siedliskach grądowych i borowych. Chętnie gniazduje na obrzeżach lasów, wyjątkowo natomiast wewnątrz zwartych, dużych kompleksów leśnych [50].

Fot. 9.56 Gąsiorek [88]

Siedlisko zasiedlane przez gąsiorka zawiera trzy zasadnicze elementy: otwarty teren porośnięty trawami iI inną niską, luźną roślinnością zielną – miejsce zdobywania pokarmu, gęste zarośla krzewów, stosy gałęzi i chrustu – miejsca gniazdowania oraz drzewa lub wysokie krzewy – miejsca czatowania, z których gąsiorek poluje i wypatruje zagrożeń.

Jarzębatka Jarzębatka zasiedla przede wszystkim krajobraz rolniczy i doliny rzeczne ze zróżnicowanymi strukturalnie wielowarstwowymi zadrzewieniami. Gniazduje w liściastych zaroślach, często kolczastych, wzdłuż polnych dróg, nad drobnymi ciekami, zbiornikami wodnymi, na torfowiskach, w kępach śródpolnych zadrzewień, żywopłotach, kępach drzew i krzewów na łąkach wszystkich typów, na ugorach i terenach ruderalnych, nasłonecznionych zboczach i nasypach. W dolinach rzek gnieździ się w nadrzecznych łozowiskach. W lasach gniazduje głównie na ich obrzeżach, często tam, gdzie występują płaty jeżyn oraz w iglastych młodnikach. Nielicznie gnieździ się na peryferiach miast i w parkach [57].

180 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.57 Jarzębatka [91]

Wiosną i wczesnym latem główny pokarm stanowią owady i inne drobne bezkręgowce. W pokarmie jarzębatki stwierdzano najczęściej nagie larwy różnych owadów, motyle, drobne chrząszcze i prostoskrzydłe oraz pająki. Wyjątkowo chwyta drobne kręgowce, jak np. małe jaszczurki. W miesiącach letnich, szczególnie w sierpniu i wrześniu, jej pokarm stanowią w znacznej mierze dojrzewające owoce bzu czarnego i koralowego, porzeczek, szakłaków i innych krzewów jagodowych.

Srokosz Zamieszkuje różne typy otwartego krajobrazu z rozproszonymi wysokimi drzewami. Zasiedla przede wszystkim mozaikę siedlisk z łąkami i pastwiskami w dolinach dużych i małych rzek, rozległe torfowiska i tereny rolnicze. Gniazduje także na obrzeżach lasów, większych polanach i zrębach w lasach, rzadziej natomiast na podmiejskich nieużytkach i terenach ruderalnych, gdyż unika bliskości ludzi [58]. Unika również obszarów silnie zalesionych. Ważnym elementem środowiskowym są dla srokosza punkty wypatrywania zdobyczy, położone wysoko nad ziemią, dlatego wybiera on obszary z rozproszonymi zadrzewieniami, alejami i grupami drzew, skraje lasów i pozamiejskich parków. Szczególnie preferuje grupy starych topoli i napowietrzne linie energetyczne.

Fot. 9.58 Srokosz [97]

Gatunek ten jest drapieżnikiem. Pokarm składa się głównie z drobnych kręgowców i stawonogów. Spośród kręgowców są to najczęściej norniki, oprócz tego myszy i drobne ssaki owadożerne. Spośród stawonogów

181 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

dominują owady, a zwłaszcza chrząszcze, prostoskrzydłe i duże błonkówki. Bezkręgowce jednak rzadko stanowią więcej niż 15% całej masy pokarmu. Poluje także na płazy, gady i na drobne ptaki wróblowe, nawet wielkości drozda. Udział ptaków i gryzoni w diecie wyraźnie wzrasta zimą, a udział ptaków również późną wiosną, kiedy poluje na słabo latające młode ptaki wróblowate. Podczas polowania długotrwale wypatruje zdobyczy z wysoko położonych punktów (średnio 3–8 m nad ziemią), takich jak wierzchołki drzew i krzewów czy linie energetyczne, i atakuje ofiary na ziemi, głównie z zaskoczenia przez szybki dolot. Czasami poszukuje pokarmu, skacząc po ziemi. Poluje również, zawisając w powietrzu, kilka metrów nad ziemią, i wypatrując ofiary w niskiej roślinności. Zdobycz zjada natychmiast lub transportuje w dziobie, a cięższą przenosi w nogach. Ofiary nakłuwa na kolce krzewów lub drut kolczasty. Miejsca, gdzie w terytoriach oskubuje i zjada ofiary są stałe. Są to najczęściej pojedynczo rosnące krzewy głogu, tarniny lub grusze.

Kokoszka wodna Gniazduje na zbiornikach wodnych z szerokim pasem szuwaru lub zaroślami wierzbowymi – małych śródpolnych lub śródleśnych oczkach, torfiankach, gliniankach, kanałach, wolno płynących rzekach, stawach rybnych, jeziorach, terenach zalewowych, odstojnikach i sadzawkach w parkach miejskich. Unika jednakże zbiorników oligotroficznych oraz słonowodnych [59].

Fot. 9.59 Kokoszka wodna [96]

Pobiera pokarm roślinny i zwierzęcy w proporcjach uzależnionych od pory roku i jego dostępności. Żeruje pływając, chodząc po ziemi lub po pływającej roślinności, chętnie po terenie błotnistym, zalanych łąkach. Może poszukiwać pokarmu pod wodą, zanurzając głowę lub rzadko nurkując. Potrafi wspinać się po gałę ziach krzewów. Na pokarm roślinny składają się: rzęsa, rdestnica, części zielone trzciny, situ, traw; nasiona: turzyc, traw, pałki, szczawiu, grzybienia, grążela oraz owoce: róży, głogu, bzu czarnego. Pokarm pochodzenia zwierzęcego stanowią: owady, mięczaki, pierścienice, pajęczaki, drobne ryby, a okazjonalnie nawet jaja innych gatunków ptaków.

Zielonka Zielonka występuje na wszelkich płytkich zbiornikach wodnych, zarówno naturalnych (starorzecza, jeziora), jak i sztucznych (stawy rybne, torfianki, glinianki, zbiorniki retencyjne) z pasem szuwaru. Występowanie zielonki jest uzależnione od poziomu wody zapewniającego nie tylko bezpieczeństwo lęgów, ale również

182 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

odpowiednią bazę pokarmową. Można ją określić jako ptaka rozległych trzcinowisk lub zespołu pałki wodnej – optymalnie z oczkami wody [56].

Fot. 9.60 Zielonka [88]

Podstawę diety zielonki stanowią owady wodne, pająki i inne bezkręgowce, rzadziej nasiona roślin wodnych. Żeruje w obrębie terytorium.

Derkacz Derkacz zasiedla otwarte i półotwarte tereny z żyznymi, podmokłymi, ekstensywnie użytkowanymi łąkami oraz turzycowiska. Licznie występuje w dolinach rzecznych, okolicach strumieni, bagien, na obrzeżach wrzosowisk oraz łąk ze stagnującą wodą lub z niewielkimi oczkami wodnymi. Rzadziej zasiedla użyźniane, nieprzesuszone łąki, pastwiska oraz uprawy zbóż lub rzepaku. Niekiedy stwierdzany jest również w uprawach ziemniaków oraz na małych polanach śródleśnych i zrębach [51].

Fot. 9.61 Derkacz [89]

W okresie pierzenia, gdy ptaki tracą zdolność do lotu, najchętniej przebywają na ugorach, nieużytkach oraz w innych miejscach z wysoką roślinnością zielną. Występuje również w wilgotniejszych miejscach: w dolinach rzek, na rozlewiskach. Derkacz jest ptakiem wszystkożernym. Na lęgowiskach głównym składnikiem pokarmu są owady. Dieta uzupełniana jest ślimakami, małymi żabami oraz zielonymi fragmentami roślin. Prawdopodobnie może zjadać również małe ssaki i pisklęta ptaków, co zaobserwowano u derkaczy trzymanych w niewoli.

183 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Łabędź niemy Gnieździ się w bardzo różnych siedliskach – od różnego rodzaju słodkowodnych zbiorników – jezior, stawów, rzek, kanałów – do słonowodnych, z wyspami o brzegach piaszczystych lub skalnych oraz na łąkach zalewowych i sztucznych zbiornikach w głębi lądu, np. na zbiornikach retencyjnych, gliniankach, dołach potorfowych czy zapadliskach kopalnianych [52].

Fot. 9.62 Łabędź niemy [88]

Pierzy się w większych stadach na dużych zalewach, jeziorach, stawach rybnych i zbiornikach retencyjnych. Zimuje głównie na morskich płyciznach, niezamarzających odcinkach rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. Od połowy lat 70. występuje coraz częściej w bliskim sąsiedztwie człowieka. Od kilku dziesięcioleci na zachodzie Europy, a w Polsce nieco później, łabędź niemy zaczął wychodzić na żer na podmokłe łąki i pola uprawne. Łabędź niemy aktywnie żeruje głównie w dzień – przez kilka godzin po wschodzie słońca oraz tuż po zachodzie. Pokarm stanowi przede wszystkim roślinność wodna, zbierana z wody do głębokości 1 m, a także roślinność wynurzona i nasiona zbierane na skraju zbiorników oraz trawa i inne rośliny skubane na lądzie. Sporadycznie łabędzie zjadają drobne zwierzęta (żaby, ślimaki, dżdżownice oraz owady i ich larwy). Na zachodzie regularnie (od połowy XX w.), w Polsce sporadycznie (choć coraz częściej), łabędzie nieme żerują (szczególnie pod koniec zimy, kiedy brakuje pożywienia) na lądzie – łąkach i różnych uprawach (ozimina i rzepak). Chętnie korzystają z odpadów spożywczych (odpady zbożowe, z buraków cukrowych, ziemniaków) oraz pokarmu dla ryb na stawach hodowlanych. Wyjątkowo (głód w zimie) mogą zjeść małą rybę lub surowe mięso.

Żuraw W czasie lęgów żurawie korzystają z wszelkich mokradeł, które nadają się do budowy gniazda. Preferują oczka wodne, zabagnienia i jeziora w otoczeniu lasów podmokłych (olsy, łęgi) oraz wśród suchych borów. Znaczna część par gniazduje na oczkach śródpolnych, a także w dolinach rzecznych, np. starorzecza, zabagnienia i okresowe zalewiska. W rejonach z niewielką liczbą zbiorników naturalnych większe znaczenie mają zbiorniki sztuczne, np. stawy, glinianki, torfianki, rowy i kanały. Gniazdo zakładane może być na kępach olszy, w płatach szuwarów budowanych przez trzcinę i/lub pałkę oraz w łanach turzycy, oczeretu, sitowia, manny, w zaroślach wierzby, a na torfowisku na mszystym kożuchu. Kluczowym czynnikiem w czasie lęgów jest stałe utrzymywanie poziomu wody (20–40 cm) wokół miejsca gniazdowego. W trakcie

184 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wodzenia młodych żurawie spotyka się głównie na zacisznych śródleśnych polanach, łąkach, ugorach, a także na polach uprawnych. Nierzadko wodzą młode w rzadkich nadrzecznych łęgach topolowo- wierzbowych.

Fot. 9.63 Żuraw [90]

Żuraw jest gatunkiem roślino- i mięsożernym, dostosowującym się do pokarmu dostępnego w danym okresie i porze roku. Na jego dietę składają się młode części roślin, zwłaszcza traw i motylkowych, a także kiełki i dojrzewające ziarna zbóż, rośliny okopowe, kukurydza (zwłaszcza na ścierniskach po jej skoszeniu). Pokarm zwierzęcy składa się głównie z owadów (chrząszcze, prostoskrzydłe, mrówki), a także dżdżownic, mięczaków, ryb, płazów i drobnych ssaków.

Czapla siwa Czapla siwa występuje w bardzo różnych siedliskach. Jako miejsca żerowania preferuje naturalne i sztuczne płytkie zbiorniki wodne, z wodami słodkimi, słonawymi i słonymi, na terenach nizinnych [54]. Kolonie lęgowe zakłada zarówno na drzewach, rosnących w większym lub mniejszym zwarciu, jak i wśród niskich krzaków lub wprost na ziemi w otwartym krajobrazie. Gniazduje w lasach lub w luźnych kępach drzew, zarówno iglastych, jak i liściastych, budując gniazda na wysokości do 40 m. Znane są również kolonie lęgowe w trzcinowiskach. Często gnieździ się w koloniach mieszanych, z kormoranami.

185 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.64 Czapla siwa [91]

Czaple siwe odżywiają się rybami, płazami, małymi ssakami, owadami i gadami, a wyjątkowo skorupiakami, mięczakami, dżdżownicami i ptakami oraz pokarmem roślinnym. Żerują głównie w ciągu dnia, szczególnie aktywnie w godzinach rannych i popołudniowych, na lądzie lub płytkich wodach, gdzie brodzą lub stoją, zwykle pojedynczo lub w luźnych grupach, czatując na zdobycz. Wyjątkowo pływają lub nurkują w celu zdobycia pożywienia. Skład diety zależy od dostępności zdobyczy. Główne pożywienie czapli siwych to ryby; jedynie do 25% diety czapli siwej stanowią gryzonie (karczownik, polnik), a około 3% – płazy. Żerowiska czapli mogą być położone w odległości do 18 km od kolonii gniazdowej.

Czapla biała Czapla biała zasiedla różnego typu siedliska wodne: bagna, tereny zalewowe, obrzeża jezior i stawów hodowlanych, brzegi i ujścia rzek, bagna nadmorskie i zarośla namorzynów. W Polsce lęgi stwierdzono przede wszystkim w zaroślach wiklinowych na zbiornikach retencyjnych i w bagiennych dolinach rzecznych oraz w trzcinowiskach na stawach hodowlanych. Poza okresem lęgowym jest spotykana nad różnymi wodami, najliczniej na stawach hodowlanych i zbiornikach zaporowych, w bagiennych dolinach rzecznych, a także na terenach zalewowych, polach irygacyjnych i nad rzekami [55].

Fot. 9.65 Czapla biała [91]

Żywi się zróżnicowanym pokarmem zwierzęcym, na który składają się zarówno zwierzęta wodne, np. ryby, płazy, gady, skorupiaki i owady, jak również zwierzęta lądowe, takie jak małe ssaki i ptaki, jaszczurki

186 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

i owady. Żeruje, czatując w bezruchu na skraju wynurzonej roślinności wodnej lub wolno brodząc w płytkiej wodzie. Zwykle poluje samotnie, ale w miejscach dużej koncentracji pokarmu także stadnie.

Identyfikacja możliwych oddziaływań autostrady na populacje ptaków Autostrada może oddziaływać na populacje ptaków zarówno w sposób bezpośredni – poprzez fizyczne zajęcie ich siedlisk oraz śmiertelność ptaków na skutek kolizji z pojazdami, jak również pośredni poprzez pogorszenie jakości siedlisk na skutek emisji zanieczyszczeń, w tym w szczególności hałasu oraz generowanie efektu bariery, który w dłuższej perspektywie czasowej przyczynia się do zubożenia puli genowej danej populacji. W ramach prac nad niniejszym raportem przeanalizowano wszystkie rodzaje potencjalnych oddziaływań, mając również na uwadze, że zagrożenia ta będą różne dla różnych gatunków (zależnie od ich preferencji siedliskowych i behawioru).

Oddziaływania polegające na generowaniu efektu bariery dla przemieszczania się ptaków Droga o dużym natężeniu ruchu może stanowić barierę dla ptaków przelatujących na niskim pułapie. Aby dokonać oceny tego rodzaju oddziaływania przeanalizowano położenie siedlisk dogodnych dla stwierdzonych gatunków, w szczególności pod kątem ich fragmentacji przez planowaną autostradę. Autostrada przyczyni się do fizycznego zajęcia siedlisk błotniaka stawowego, bąka, łabędzia niemego oraz derkacza, przy czym w przypadku błotniaka stawowego, bąka i łabędzia niemego spowoduje jedynie odcięcie brzeżnych fragmentów, a więc nie spowoduje fragmentacji siedliska i w dalszej perspektywie czasowej nie będzie działała jako bariera. Efektu bariery można się natomiast spodziewać w odniesieniu do derkacza.

Śmiertelność ptaków na skutek kolizji z pojazdami Śmiertelność ptaków na skutek kolizji z pojazdami powodowana być może dwoma przyczynami:  przelotami ptaków na niskim pułapie,  pozyskiwaniem pokarmu - padliny zwierząt - z powierzchni drogi.

Autostrada przecina na dwie części, a zatem przyczyni się do fragmentacji siedliska derkacza. Ze względu na duże powierzchnie siedlisk po obu stronach autostrady należy się spodziewać, że derkacze będą podejmowały próby przemieszczania się nad autostradą.

W odniesieniu zaś do drugiego, opisanego powyżej, oddziaływania, należy stwierdzić, że może być ono istotne jedynie w przypadku gatunków żerujących na padlinie – na analizowanym odcinku – błotniaka stawowego i srokosza, w mniejszym stopniu gąsiorka. Gatunki te polują głównie nad powierzchniami lądowymi – na ptaki i niewielkie ssaki [48]. A zatem należy się spodziewać pozyskiwania padliny z powierzchni autostrady, a co za tym idzie – istnieje ryzyko zwiększonej śmiertelności.

Utrata siedlisk, w tym poprzez pogorszenie ich jakości na skutek oddziaływania hałasu Przy ocenie wpływu hałasu na awifaunę z uwagi na brak tego typu badań w Polsce oparto się na doświadczeniach holenderskich, gdzie w latach 1984-91 zostały przeprowadzone szeroko zakrojone badania mające na celu oszacowanie wpływu dróg szybkiego ruchu na wielkość populacji ptaków zamieszkujących tereny otwarte oraz lasy w bezpośrednim sąsiedztwie dróg [67]. Analizy te wykazały, że dla większości gatunków charakterystycznych zamieszkujących tereny pól, łąk oraz obszarów podmokłych negatywny wpływ hałasu obserwuje się przy poziomie dźwięku 47 dB, a dla gatunków leśnych przy 42 dB.

187 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Od tego poziomu wzrost natężenia hałasu powoduje stopniową redukcję populacji ptaków zamieszkującą teren przyległy do drogi [67] (Rys. 9-6).

Rys. 9-6 Gatunki zamieszkujące obszary pól i łąk oraz tereny wodno-błotne

Biorąc pod uwagę charakterystykę terenów sąsiadujących z inwestycją (tereny pól i łąk oraz obszary podmokłe) oraz wynikający z nich charakter zamieszkującej je awifauny (głównie ptaki wodno-błotne), dla analizowanej inwestycji wykonano modelowanie hałasu mające na celu określenie zasięgu izofony 47 dB. Zasięg takiego poziomu hałasu z uwzględnieniem siedlisk ptaków zinwentaryzowanych w sąsiedztwie planowanej autostrady A1 przedstawiono na rysunkach w dalszej części opracowania.

W poniższej tabeli przedstawiono informacje w zakresie wrażliwości poszczególnych gatunków ptaków; ocean opiera się na znajomości wymagań siedliskowych i behawioru tychże gatunków.

Tab. 9.8 Ocena wrażliwości zaobserwowanych w sąsiedztwie planowanej autostrady A1 gatunków ptaków na hałas

Wrażliwość na sąsiedztwo drogi o dużym L.p. Gatunek Siedlisko natężeniu hałasu (1-mała, 5-duża) pas szuwarów trzcinowych na 1 Bąk 2 jeziorach i stawach pas szuwarów trzcinowych na 2 Błotniak stawowy 3 jeziorach i stawach szuwary turzycowe w dolinach rzek 3 Zielonka 3 lub nad brzegami jezior lub stawów 4 Derkacz otwarte tereny wilgotnych łąk 2 oczka wodne, mokradła w olsach, łęgach i borach, doliny rzeczne 5 Żuraw 3 zapewniające zalanie wodą otoczenia gniazda kolczaste zarośla śródpolne lub 6 Gąsiorek zarośla i zadrzewienia wzdłuż dróg 2 polnych zarośla w krajobrazie rolniczym lub 7 Jarzębatka 2 obrzeża lasów kolczaste zarośla śródpolne lub 8 Srokosz zarośla i zadrzewienia wzdłuż dróg 2 polnych pas szuwarów trzcinowych na 9 Kokoszka wodna 2 jeziorach i stawach 10 Łyska pas szuwarów trzcinowych na 2

188 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

jeziorach i stawach 11 Łabędź niemy otwarte lustro wody 2 oczka wodne, mokradła w olsach, łęgach i borach, doliny rzeczne 12 Czapla siwa 2 zapewniające zalanie wodą otoczenia gniazda oczka wodne, mokradła w olsach, łęgach i borach, doliny rzeczne 13 Czapla biała 4 zapewniające zalanie wodą otoczenia gniazda Większość zinwentaryzowanych gatunków zalicza się do grupy średnio i mało wrażliwych na oddziaływanie akustyczne. Mniejszą tolerancję na hałas wykazują jedynie czapla biała.

Ocena oddziaływania planowanej autostrady na poszczególne gatunki ptaków Poniżej przedstawiono ocenę oddziaływania planowanej autostrady (związanego z emisją hałasu) odrębnie dla każdego gatunku.

Bąk Botaurus stellaris Bąka zaobserwowano na jednym stanowisku – na łąkach trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach; na poniższej mapie przedstawiono lokalizację stanowiska bąka względem planowanej autostrady A1.

Rys. 9-7 Lokalizacja siedliska bąka względem planowanej autostrady A1

189 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W liniach rozgraniczających autostrady znajdzie się znaczny fragment siedliska obecnie wykorzystywanego przez bąka i choć siedlisko to nie ulegnie zniszczeniu (ze względu na konieczność ochrony obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie) należy się spodziewać, że bąk niechętnie wykorzystywać będzie tę część zbiornika wodnego i szuwarowisk, które znajdą się pod planowanym obiektem. Nie przewiduje się jednak istotnego negatywnego oddziaływania na populację tego gatunku, gdyż na terenie warpi pogórniczych znajduje się wiele zbiorników wodnych, które potencjalnie mogą być przez bąka wykorzystywane, a obecnie nie są. Nawet jeśli zaobserwowany osobnik opuści zbiornik wodny położony najbliżej autostrady, w tym rejonie znajdzie wystarczające powierzchnie odpowiadających mu siedlisk. Należy zatem stwierdzić, że niewielkie uszczuplenie powierzchni obecnie wykorzystywanego siedliska (zarówno na skutek budowy estakady, jak i pogorszenia warunków akustycznych – siedlisko znajdzie się bowiem w zasięgu hałasu przekraczającego wartość 47 dB), nie spowoduje negatywnego oddziaływania na populację bąka w tym rejonie.

Błotniak stawowy Botaurus stellaris Przy planowanej autostradzie A1 zidentyfikowano dwa siedliska błotniaka stawowego – na warpiach oraz na stawach w dolinie Konopki; na poniższych mapach przedstawiono lokalizację stanowisk błotniaka stawowego względem planowanej autostrady A1

Rys. 9-8 Lokalizacja siedliska błotniaka stawowego na warpiach względem planowanej autostrady A1

190 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Autostrada A1 przyczyni się do fizycznego zajęcia części siedliska błotniaka stawowego. Ubytek ten nie będzie jednak istotny, ponieważ w sąsiedztwie (po stronie wschodniej) znajdują się duże powierzchnie siedlisk, które mogą być przez błotniaka wykorzystane. Nie należy się również spodziewać istotnego efektu spowodowanego oddziaływaniem hałasu – gatunek ten nie jest wrażliwy na uciążliwości hałasowe, o czym świadczy fakt jego występowania w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącej drogi krajowej nr 1 na północ od Częstochowy (w czasie prowadzonej w roku 2011 inwentaryzacji potwierdzono żerowanie błotniaka stawowego na terenach objętych oddziaływaniem istniejącej drogi krajowej nr 1). Hałas o poziomie powyżej 47 dB nie jest odstraszający dla błotniaków stawowych na żerowiskach, co najprawdopodobniej jest spowodowane faktem, że komunikacja głosowa nie jest aż tak istotna w okresie poza-lęgowym, a niejednokrotnie poziomy dźwięku na terenach trzcinowisk w warunkach naturalnych przekraczają poziom 47 dB (np. podczas silnego wiatru).

W odniesieniu do błotniaka stawowego poważniejszym wydaje się zagrożenie kolizjami z pojazdami poruszającymi się po autostradzie. Błotniak stawowy jest gatunkiem padlinożernym i chętnie pozyskuje pokarm ze zwierząt padłych na skutek kolizji z pojazdami, co jednak naraża go właśnie na kolizje. Jedyną możliwością minimalizowania tego ryzyka jest działanie pośrednie, poprzez takie wygrodzenie autostrady, aby nie dochodziło do kolizji zwierząt poruszających się po ziemi z pojazdami, a co za tym idzie – ograniczenia ilości padliny, która mogłaby przywabiać ptaki mięsożerne. Zaprojektowana wzdłuż autostrady siatka o zmniejszającej się ku dołowi szerokości oczek zapobiegnie śmiertelności na drodze i, pośrednio – uchroni ptaki drapieżne przed kolizją z pojazdami. Z powyższych względów niezwykle istotne jest utrzymywanie ogrodzenia autostrady w stanie nieuszkodzonym przez cały okres jej funkcjonowania. Pod warunkiem zapewnienia szczelnego ogrodzenia, zagrożenie śmiertelnością dla błotniaka stawowego w związku z pozyskiwaniem padliny z powierzchni jezdni, zostanie skutecznie ograniczone (do poziomu nieznaczącego).

Należy zatem stwierdzić, że niewielkie uszczuplenie powierzchni obecnie wykorzystywanego siedliska, nie spowoduje negatywnego oddziaływania na populację błotniaka stawowego w tym rejonie. Pod warunkiem utrzymania we właściwym stanie ogrodzenia autostrady można również wykluczyć negatywny wpływ związany ze śmiertelnością osobników tego gatunku.

Gąsiorek Lanius colurio Jarzębatka Sylvia nisoria Srokosz Lanius excubitor Ze względu na podobne wymagania siedliskowe – trzy ww. gatunki ptaków rozpatrywano łącznie. W sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady A1 zidentyfikowano 2 siedliska gąsiorka (na warpiach oraz na łąkach w Walaszczykach) oraz jedno siedlisko jarzębatki i srokosza (na łąkach w Walaszczykach); na poniższych rysunkach przedstawiono stanowiska tych gatunków względem planowanej autostrady.

191 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-9 Lokalizacja siedliska gąsiorka na warpiach względem planowanej autostrady A1

192 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-10 Lokalizacja siedliska gąsiorka, jarzębatki i srokosza na łąkach w Walaszczykach względem planowanej autostrady A1

Zinwentaryzowane siedlisko na łąkach w Walaszczykach, na którym stwierdzono występowanie gąsiorka, jarzębatki i srokosza pozostaje poza wpływem autostrady. Siedlisko gąsiorka na warpiach natomiast w całości znajduje się w strefie uciążliwości hałasowej. Ze względu jednak na niewielką wrażliwość tego gatunku na hałas, również w tym zakresie nie przewiduje się istotnego negatywnego oddziaływania.

W związku z koniecznością wzmocnienia odporności łąk trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach zaproponowano koszenia tychże łąk, jednak dobór powierzchni do koszenia uwzględnia pozostawienie zgrupowań krzewów stanowiących siedliska gąsiorka, jarzębatki i srokosza w stanie nienaruszonym tak, aby nie doszło do uszczuplenia siedlisk tych gatunków. Szczegółowy zakres tych działań opisano w rozdziale 10.3.3 Zalecenia dotyczące dodatkowych działań minimalizujących oddziaływanie na obszar Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie.

193 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W odniesieniu do srokosza, a w mniejszym stopniu gąsiorka, przeanalizowano również ryzyko śmiertelności na autostradzie związanej z pozyskiwaniem padliny – jednak, podobnie jak w przypadku błotniaka stawowego ryzyko to zostanie wyeliminowane pod warunkiem zapewnienia właściwego stanu zaprojektowanego ogrodzenia autostrady, które zmniejszy prawdopodobieństwo wtargnięcia zwierząt na jezdnie.

Biorąc pod uwagę powyższe, nie przewiduje się istotnego negatywnego oddziaływania planowanej autostrady A1 na populacje gąsiorka, jarzębatki oraz srokosza, występujące na terenach sąsiadujących z autostradą.

Zielonka Porzana parva W sąsiedztwie planowanej autostrady zinwentaryzowano jedno siedlisko zielonki – jego lokalizację względem autostrady przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 9-11 Lokalizacja siedliska zielonki na łąkach w Dźbowie względem planowanej autostrady A1

194 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Jak widać na powyższym rysunku siedlisko zielonki nie będzie ani fizycznie zajęte pod budowę autostrady A1, ani też nie znajdzie się w zasięgu hałasu autostradowego. Biorąc powyższe pod uwagę, wyklucza się wystąpienie negatywnego oddziaływania autostrady na populację zielonki.

Derkacz Crex crex W sąsiedztwie planowanej autostrady obserwowano występowanie derkacza na kilku stanowiskach wzdłuż całego analizowanego odcinka. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że derkacze nie są gatunkiem przywiązanym do miejsca (łatwo zmieniają miejsce gniazdowania w kolejnych latach) odstąpiono od wyznaczania konkretnych siedlisk tego gatunku. Tym bardziej, że praktycznie wszystkie typy zagospodarowania występujące wzdłuż planowanego odcinka autostrady (z wyjątkiem oczywiście terenów zabudowanych) – łąki, podmokłości, niewielkie zbiorniki wodne – mogą być przez derkacza wykorzystywane. Natomiast w związku z faktem, że dogodne siedliska występują po obu stronach planowanej autostrady nie można wykluczyć prób przekraczania autostrady przez derkacza, co może skutkować kolizjami z pojazdami poruszającymi się autostradą. Na znacznej części analizowanego odcinka zaprojektowano ekrany akustyczne – będą one działały również jako przeszkoda wymuszająca podniesienie pułapu lotu w przypadku przekraczania autostrady, dzięki czemu ryzyko kolizji z poruszającymi się pojazdami zostanie wyeliminowane.

Biorąc pod uwagę wskazaną powyżej łatwość zmiany siedliska oraz powszechność siedlisk dogodnych dla derkacza, wyklucza się możliwość wystąpienia istotnego negatywnego oddziaływania planowanej autostrady A1 na populację tego gatunku w regionie.

Łabędź niemy Cygnus olor Łabędzia niemego zaobserwowano na jednym stanowisku – na łąkach trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach; na poniższej mapie przedstawiono lokalizację stanowiska łabędzia względem planowanej autostrady A1.

195 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-12 Lokalizacja siedliska łabędzia niemego względem planowanej autostrady A1

W liniach rozgraniczających autostrady znajdzie się znaczny fragment siedliska obecnie wykorzystywanego przez łabędzia, siedlisko to nie ulegnie zniszczeniu (ze względu na konieczność ochrony obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie; szczegółowo opisaną w rozdziale 10 Ocena oddziaływania inwestycji na obszar Natura 2000 PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie (ocena habitatowa). Łabędź niemy jest gatunkiem, który w znaczniej mierze przyzwyczaił się do człowieka, należy się spodziewać, że łabędzie będą nadal wykorzystywać tę część zbiornika wodnego i szuwarowisk, które znajdą się pod planowanym obiektem. Nie przewiduje się w związku z tym istotnego negatywnego oddziaływania na populację tego gatunku, tym bardziej, że na terenie warpi pogórniczych znajduje się wiele zbiorników wodnych, które również mogą być przez łabędzia niemego wykorzystywane (a obecnie nie są). Nawet jeśli zaobserwowany osobnik opuści zbiornik wodny położony najbliżej autostrady, w tym rejonie znajdzie wystarczające powierzchnie odpowiadających mu siedlisk. Należy zatem stwierdzić, że niewielkie uszczuplenie powierzchni obecnie wykorzystywanego siedliska (zarówno na skutek budowy estakady, jak i pogorszenia warunków akustycznych – siedlisko znajdzie się bowiem w zasięgu hałasu przekraczającego wartość 47 dB), nie spowoduje negatywnego oddziaływania na populację łabędzia niemego w tym rejonie.

196 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Opisane powyżej siedlisko łabędzia wykorzystuje również kokoszka wodna Gallinula chloropus – analogicznie jak dla łabędzie nie przewiduje się negatywnego oddziaływania autostrady A1 na populację tego gatunku.

Żuraw Grus grus Czaple: czapla siwa Ardea cinerea i czapla biała Egretta alba Wymienione powyżej gatunki ptaków były obserwowane w sąsiedztwie planowanej autostrady A1 jako zalatujące, a więc nie zajmujące w sposób trwały siedlisk, na których były notowane. Nie przewiduje się możliwości wystąpienia negatywnego oddziaływania autostrady na ich populację, gdyż nie dojdzie do zajęcia ich siedlisk, ani do istotnego dla ptaków pogorszenia ich jakości.

Ichtiofauna Z uwagi na fakt, że w dopływach rzeki Konopki stwierdzono występowanie minoga ukraińskiego, przyjęto założenie, że gatunek ten może również epizodycznie pojawiać się w Konopce. Wyklucza się jednak występowanie jakiegokolwiek oddziaływania autostrady na ten gatunek, gdyż zaprojektowany nad Konopką obiekt mostowy będzie w całości zlokalizowany poza korytem rzeki; również w fazie realizacji, pod warunkiem zachowania środków ochronnych przed zamulaniem wody (opisanych szczegółowo w rozdziale 6.3 Oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne), nie wystąpi negatywne oddziaływanie na ten gatunek.

Bezkręgowce Na łąkach trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach występują czerwończyk nieparek i dostojka dafne. Nie stwierdza się możliwości wystąpienia negatywnych oddziaływań planowanej autostrady A1 na stanowiska tych gatunków, ponieważ kompleks łąk jest na tyle oddalony od autostrady, że nie ulegnie fizycznemu zniszczeniu, zaś konstrukcja obiektu autostradowego zapewni pozostawienie stosunków gruntowo-wodnych w niezmienionym stanie (szczegóły opisano w rozdziale 6 Ocena oddziaływania inwestycji na wody powierzchniowe i podziemne a więc nie wystąpi również oddziaływanie pośrednie, które mogłoby powodować pogorszenie jakości siedlisk ww. gatunków.

W sąsiedztwie analizowanego odcinka autostrady zinwentaryzowano cenny gatunek ważki – szklarnik leśny. Jest to gatunek uznawany za stenotopowy, reobiontyczny. Larwy żyją w czystych, bogatych w tlen wodach o dość szybkim nurcie. Znacznie rzadziej spotykane w rowach. Najczęściej wybieranymi siedliskami są cieki, przynajmniej częściowo zacienione, nierzadko usytuowane w lasach.

197 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.66 Szklarnik leśny [98]

Imagines pojawiają się zwykle w czerwcu i są obserwowane do drugiej połowy sierpnia. Z uwagi na tryb życia larw za miejsce rozrodu należy uznać całe odcinki cieków, w których zostały stwierdzone larwy tego gatunku. Nad wodą obecne są głównie patrolujące samce, samice natomiast pojawiają się rzadko, wyłącznie w celach rozrodczych. Jaja składane są w dno cieku wodnego, w miejscach bardzo płytkich, dogodnych dla rozwoju larw [99].

Rzeka Konopka jest jednym z niewielu stanowisk, gdzie stwierdzono szklarnika leśnego, gatunek bardzo rzadki w regionie (larwy i imagines), całkowita powierzchnia stanowiska w granicach obszaru badań oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie wynosi 79,81 ha – w km 442+000 – 446+800). Sama rzeka Konopka jest miejscem rozrodu tego gatunku. Szacunkowa liczebność osobników tego gatunku przystępujących do rozrodu na całym obszarze badań wynosić może 20-40 osobników.

Realizacja autostrady wiązać się będzie z czasową ingerencją w siedlisko owada na powierzchni 768 m2 (powierzchnia mierzona łącznie dla odcinka analizowanego w niniejszym raporcie oraz odcinka sąsiedniego – do km 446+800). Powierzchnia całkowita siedliska 80 ha. Część prac budowlanych odbędzie się w granicach lotów owada, nie przewiduje się natomiast ingerencji w ścisłą, rozrodczą część siedliska. Prace budowlane nie stanowią zagrożenia dla sprawnie latającego owada, który samodzielnie opuści plac budowy. Siedlisko nie zostanie trwale zniszczone, a po zakończeniu prac budowlanych powróci w zasięg lotów owada.

198 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-13 Lokalizacja autostrady A1 względem siedliska szklarnika leśnego

Szklarnik leśny porusza się na wysokości max. 10 m (a czego najczęściej tuż nad powierzchnią wody), a zatem obiekt na rzece Konopka (o wysokości 5,72 m) nie będzie dla niego przeszkodą i szklarnik będzie mógł swobodnie przelatywać pod nim. Dodatkowo zastosowane ekrany akustyczne oraz osłona antyolśnieniowa na obiekcie mostowym ograniczały będą ryzyko kolizji szklarnika z pojazdami. Ubytek siedliska spowodowany pracami związanymi z umocnieniem rzeki Konopki pod obiektem mostowym będzie niewielki – zaledwie 1,97 ha, co stawi niecałe 2,5% powierzchni całkowitej siedliska wykorzystywanego przez ten gatunek. Przewidziano naturalne umocnienie brzegów Konopki co pozwoli na szybką regenerację brzegów.

W związku z faktem, że larwy szklarnika leśnego przebywają w wodzie do 3 lat, nie jest możliwe takie wyznaczenie okresu prowadzenia prac, aby uniknąć ich niszczenia. Szklarnik leśny objęty jest ochroną

199 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

gatunkową i jest gatunkiem rzadkim w regionie – z tego względu nie należy dopuścić do niszczenia osobników tego gatunku w sytuacji, gdy możliwe jest tego uniknięcie. Proponuje się zatem przeniesienie larw z miejsc, gdzie prowadzone będą prace budowlane na siedlisko zastępcze – w obrębie tej samej doliny, jednak w górę jej biegu, ani uniknąć jego zamulania, które będzie powstawało w okresie prac.

Przy założeniu przeniesienia larw bytujących w Konopce na siedliska zastępcze zlokalizowane na działce nr 320/12 obręb 11 – Wąsosz, można ocenić, że budowa planowanej autostrady nie będzie stanowić zagrożenia dla populacji szklarnika leśnego w tym rejonie. Uzyskano wstępną zgodę właściciela powyższej działki (Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach) na przeniesienie larw szklarnika.

9.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

9.4.1 Środki minimalizujące oddziaływanie na populacje roślin

Wycinka drzew w pasie autostrady została wykonana w roku 2010 (na podstawie decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady). Wycinkę uzupełniającą należy przeprowadzić poza sezonem lęgowym ptaków, tj. poza okresem od 31 marca do 15 sierpnia. Usunięcie drzew i krzewów w okresie lęgowym jest możliwe tylko i wyłącznie w przypadku, gdy nadzór ornitologiczny stwierdzi przed jej przeprowadzeniem, że przeznaczone do usunięcia egzemplarze nie są miejscem lęgowym ptaków. W takim przypadku przez cały okres trwania wycinki prowadzony musi być nadzór ornitologiczny.

Drzewa nie przeznaczone do wycinki należy zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi, zasypaniem oraz uszkodzeniem składowanym materiałem. Przy drzewach nie wolno składować materiałów budowlanych. Najlepszym sposobem ochrony jest wygrodzenie powierzchni zlokalizowanej w odległości minimum 1 m od pnia drzewa. Jeżeli takie rozwiązanie jest niemożliwe, należy bezwzględnie zastosować specjalne osłony dla poszczególnych drzew. Przy ich wykonaniu pnie należy oszalować deskami, wypełniając przestrzeń pomiędzy pniem, a deską matami słomianymi lub zrolowaną jutą, które będą amortyzowały ewentualne uderzenia z zewnątrz. Nie niedopuszczalne jest wbijanie w pnie gwoździ. Wysokość oszalowania powinna sięgać do wysokości dolnych gałęzi koron drzew. Dolny koniec deski powinien opierać się na podłożu, nie na nabiegach korzeniowych.

W zasięgu linii rozgraniczających projektowanego odcinka autostrady A1 zinwentaryzowano 5 gatunków roślin chronionych obecnych na 19 stanowiskach, które będą zagrożone pracami budowlanymi. Są to:  Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus L. – 10 stanowisk o łącznej ilości okazów ok. 100 na odcinku niespełna 2 km od km 438+080 na warpiach w Walaszczykach do km 440+000 na łąkach w Dźbowie;  Kosaciec syberyjski Iris sibirica L. – 2 stanowiska na łąkach w Dźbowie, odpowiednio w km 440+277 † 440+315/na trasie i km 440+297/L. Szacunkowa ilość pojedynczych osobników wynosi kilkaset. Dokładna ilość jest praktycznie niemożliwa do określenia;  Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis L. – 1 stanowisko (2 okazy) na warpiach w Walaszczykach w km 348+808/na trasie;  Podkolan biały Platanathera bifolia (L.) Rich. – 4 stanowiska o łącznej ilości ok. 20 okazów na łąkach w Dźbowie na odcinku niespełna 50 m od km 440+253 do km 440+297;  Wilżyna bezbronna Ononis arvensis L. – 2 stanowiska na warpiach w Walaszczykach, odpowiednio w km 438+790 i km 439+515, oba stanowiska na trasie.

200 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W związku ze stwierdzoną koniecznością zastosowania działań mających na celu ochronę populacji ww. gatunków w regionie (przeniesienie stanowisk) – poniżej wskazano miejsce ich przesadzania oraz podano szczegółowe zalecenia, w jaki sposób należy dokonać przeniesienia.

201 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-14 Lokalizacja miejsc gdzie proponuje się przesadzić rośliny chronione

Mieczyk dachówkowaty Miejscem, gdzie przesadzane będą rośliny z 7 stanowisk znajdujących się na warpiach w Walaszczykach oraz z 3 stanowisk na łąkach w Dźbowie, będzie obszar oznaczony symbolem P.1 na działce ewidencyjnej nr 296/6 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa, zlokalizowany na terenie łąk w Dźbowie-Skorkach na wysokości km 439+900/L, podobny siedliskowo do miejsc, z których będą usuwane. Rosną tu zarówno mieczyki jak i kosaćce – gatunki charakterystyczne dla łąk trzęślicowych o różnym stopniu wykształcenia. Dokładne określenie miejsca przesadzenia w obrębie tego obszaru powinno być wskazane przed wykopaniem roślin. Przesadzeń należy dokonywać z bryłą ziemi, choć ze biorąc pod uwagę korzenie w postaci bulw cebulowych, w których zgromadzone są substancje zapasowe, przyjmą się także okazy pozbawione takich brył. Przesadzeń można dokonywać wyłącznie w okresie kwitnienia od 15 czerwca do 30 lipca, gdyż poza tym okresem gatunek jest trudno rozpoznawalny, podobny do wysokich traw, stąd łatwo o pomyłkę lub pominięcie. Przesadzanie powinno się odbywać pod nadzorem osoby kompetentnej w zakresie dokonywania tego rodzaju czynności, w tym bezbłędnej identyfikacji opisywanych roślin i rozpoznawania siedlisk do przesadzenia właściwych dla danego gatunku.

Kosaciec syberyjski Miejscem, gdzie przesadzane będą rośliny ze stanowisk na łąkach w Dźbowie będzie obszar oznaczony jako P.2, na działkach ewidencyjnych nr 303/4 i 330/1 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa, położony na tych samych łąkach, zlokalizowany na wschód od autostrady na wysokości km 440+300/L, poza zasięgiem jej oddziaływania. Pod względem siedliskowym będzie to siedlisko analogiczne do występującego w obecnym miejscu – płaty łąk trzęślicowych o różnym stopniu wykształcenia. Dokładne określenie miejsc przesadzenia w obrębie tego obszaru powinno być wskazane przed wykopaniem roślin. Przesadzeń należy dokonywać z bryłą ziemi, przy czym kłącza korzeniowe sąsiadujących kęp mogą się ze sobą zrastać, dlatego mogą wymagać rozdzielenia przez transportem lub sadzeniem. Roślina jest dość łatwa do zidentyfikowania przez cały rok. Przesadzać należy poza okresem wegetacji w dwóch alternatywnych terminach: przed kwitnieniem – od 1 marca do 31 kwietnia albo po kwitnieniu – od 1 września nawet do 31 grudnia jeśli pozwolą na to warunki pogodowe. Nie ma preferencji terminowych w tym względzie. Przesadzanie powinno się odbywać pod nadzorem osoby kompetentnej w zakresie dokonywania tego rodzaju czynności, w tym bezbłędnej identyfikacji opisywanych roślin i rozpoznawania siedlisk do przesadzenia właściwych dla danego gatunku.

Kukułka szerokolistna Miejscem, gdzie przesadzane będą kukułki będzie obszar oznaczony symbolem P.1 na działce ewidencyjnej nr 296/6 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa zlokalizowany na terenie łąk w Dźbowie-Skorkach na wysokości km 439+900/L. Pod względem siedliskowym będą to łąki

202 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

trzęślicowe w różnym stopniu wykształcenia – sprzyjające dla stabilizacji lub wzrostu populacji tego gatunku, który zresztą tutaj też występuje. Rośliny należy przesadzać wraz z bryłą ziemi tak, aby nie uszkodzić korzeni. W miarę możliwości powinna to być jedna bryła zawierającą oba okazy. Jeśli nie okaże się to możliwe, bryłę można ostrożnie rozdzielić. Należy unikać uszkodzeń liści i owocostanów podczas wykopywania, transportu, i sadzenia, choć np. uszkodzenie przekwitniętego owocostanu nie powinno mieć znaczenia dla zachowania okazu, gdyż nasiona już dojrzały i przynajmniej część została rozsiana. Obłamany owocostan należy po prostu pozostawić przy przesadzonej roślinie. Przesadzenia można dokonać w dwóch terminach:  przed kwitnieniem w okresie od 1 kwietnia do 31 maja – jeśli uda się odnaleźć rośliny na podstawie współrzędnych GPS i pewnie zidentyfikować co do gatunku;  po przekwitnięciu w okresie od 1 sierpnia do 30 września – można zidentyfikować na podstawie długo utrzymujących się owocostanów (mogą jednak zostać zgryzione przez zwierzęta). Zdecydowanie preferowany jest termin letnio-jesienny ze względu na łatwość identyfikacji roślin po przekwitniętych owocostanach i danie roślinom czasu na adaptację do nowego miejsca, aby mogły wydać nasiona w przyszłym roku. Wcześniejszy termin przesadzenia może skutkować słabszym wykształceniem owocostanów albo ich całkowitym brakiem w bieżącym sezonie wegetacyjnym, dlatego termin ten należy traktować jako zapasowy, jeśli nie było innej możliwości. Przesadzanie powinno się odbywać pod nadzorem osoby kompetentnej w zakresie dokonywania tego rodzaju czynności, w tym bezbłędnej identyfikacji opisywanych roślin i rozpoznawania siedlisk do przesadzenia właściwych dla danego gatunku.

Kukułka plamista Miejscem, gdzie przesadzone będą rośliny z w/w stanowisk będzie obszar oznaczony symbolem P.1 na działce ewidencyjnej nr 296/6 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa zlokalizowany na terenie łąk w Dźbowie-Skorkach na wysokości km 439+900/L. Pod względem siedliskowym będą to łąki trzęślicowe w różnym stopniu wykształcenia – sprzyjające dla stabilizacji lub wzrostu populacji tego gatunku. Uwarunkowania, co do sposobu przesadzania, termin przesadzeń (w tym termin preferowany) oraz kompetencje osoby nadzorującej czynności związane z przesadzaniem – takie jak opisane wyżej dla kukułki szerokolistnej.

Podkolan biały Miejscem przesadzenia roślin ze wszystkich zinwentaryzowanych 4 stanowisk będzie obszar oznaczony jako P.2 położony na łąkach w Dźbowie na działkach ewidencyjnych nr 303/4 i 330/1 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa. Zlokalizowany jest na wschód od autostrady na wysokości km 440+300/L, poza zasięgiem jej oddziaływania. Pod względem siedliskowym będzie to siedlisko analogiczne do występującego w obecnym miejscu – płaty łąk trzęślicowych o różnym stopniu wykształcenia. Dokładne określenie miejsc przesadzenia w obrębie tego obszaru powinno być wskazane przed wykopaniem roślin. Uwarunkowania, co do sposobu przesadzania, termin przesadzeń (w tym termin preferowany) oraz kompetencje osoby nadzorującej czynności związane z przesadzaniem – takie jak dla opisanej wyżej kukułki szerokolistnej.

Wilżyna bezbronna

203 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Miejscem przesadzenia tych dwóch stanowisk będzie obszar oznaczony symbolem P.1 na działce ewidencyjnej nr 296/6 obręb Skorki, własności Gminy m. Częstochowa, zlokalizowany na terenie łąk w Dźbowie-Skorkach na wysokości km 439+900/L. Pod względem siedliskowym będą to łąki trzęślicowe w różnym stopniu wykształcenia, wśród których można odnaleźć niewielkie, bardziej suche obszary, które są właściwe dla tego gatunku. Będzie to zatem siedlisko zbliżone do obecnego. Dokładne określenie miejsca przesadzenia w obrębie tego obszaru powinno być wskazane przed wykopaniem roślin. Przesadzeń należy dokonywać z bryłą ziemi przed okresem kwitnienia od 1 kwietnia do 31 maja albo po przekwitnięciu od 1 września do 31 października – bez preferencji terminowych. Przesadzanie powinno się odbywać pod nadzorem osoby kompetentnej w zakresie dokonywania tego rodzaju czynności, w tym bezbłędnej identyfikacji opisywanych roślin i rozpoznawania siedlisk do przesadzenia właściwych dla danego gatunku.

Działki ewidencyjne nr 296/6, 303/4 i 330/1 obręb Skorki są własnością Gminy m. Częstochowa. Właściciel wyraził wstępną zgodę na dokonanie przesadzeń na powyższe działki.

Po dokonaniu przesadzenia) konieczne jest prowadzenie prac pielęgnacyjnych przez okres pierwszych 5 lat pozwalających na utrzymanie się przesadzonych populacji.

9.4.2 Przejścia dla zwierząt

Inwentaryzacja przyrodnicza wykonana na potrzeby niniejszego raportu oraz uszczegółowienie rozwiązań projektowych spowodowały konieczność zmian części rozwiązań w stosunku do zapisów zawartych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Zmiany jakie zostały wprowadzone wraz z ich przyczynami zawarte są w poniższej tabeli. Celem tych zmian jest maksymalne dostosowanie rozwiązań projektowych do uwarunkowań przyrodniczych co pozwoli na zachowanie drożności korytarzy migracji.

Tab. 9.9 Zmiany na etapie projektu budowlanego w zakresie przejść w stosunku do decyzji środowiskowej

Lokalizacja Nr Lokalizacja – – km Typ obiekt km wg. decyzji Zmiany Przyczyny dodania/usunięcia przejścia u zgodny z PB środowisko wej Inwentaryzacja przyrodnicza wykonana na potrzeby ponownej oceny oddziaływania na środowisko PPz27 438+199,03 - dolne dodano wykazała występowanie szlaku migracji płazów i małych zwierząt Przesunięto przejście o 50 m w celu dowiązania do Zmiana PPz28 438+299,03 438+350 dolne proponowanych dotatkowych przejść PPz27, PPz29 lokalizacji tak aby razem układ przejść był funkcjonalny Inwentaryzacja przyrodnicza wykonana na potrzeby ponownej oceny oddziaływania na środowisko PPz29 438+399,03 - dolne Dodano wykazała występowanie szlaku migracji płazów i małych zwierząt Inwentaryzacja przyrodnicza wykonana na potrzeby ponownej oceny oddziaływania na środowisko Ppz30 438+499,03 - dolne Dodano wykazała występowanie szlaku migracji płazów i małych zwierząt Przesunięto przejście o 50 m w celu dowiązania do Zmiana PPz31 438+573,03 438+600 dolne proponowanego dodatkowyego przejścia PPz30, tak lokalizacji aby razem układ przejść był funkcjonalny

204 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Lokalizacja Nr Lokalizacja – – km Typ obiekt km wg. decyzji Zmiany Przyczyny dodania/usunięcia przejścia u zgodny z PB środowisko wej Zmiana W wyniku analiz w zakresie wpływ na obszar N2000 438+700 dolne EA- parametrów dokonano zmiany przepustu na fragment estakady 438+763,65 377a Zmiana W wyniku analiz w zakresie wpływ na obszar N2000 438+800 dolne parametrów dokonano zmiany przepustu na fragment estakady Inwentaryzacja przyrodnicza wykonana na potrzeby ponownej oceny oddziaływania na środowisko PPz34 440+649,03 - dolne Dodano wykazała występowanie szlaku migracji zwierząt średnich oraz płazów W tej lokalizacji przewidziano wiadukt nad projektowanym nowym przebiegiem drogi wojewódzkiej Nr 908. Obiekt ten będzie pełnił - - 442+100 dolne Zrezygnowano funkcję przejścia do czasu wybudowania drogi wojewódzkiej – wtedy teren ten zostanie całkowicie zajęty pod infrastrukturę drogową.

W celu maksymalnego ograniczenia efektu bariery, jaką stanowić będzie autostrada w stosunku do populacji zwierząt zastosowano następujące rozwiązania:  budowa przejść dla zwierząt, których celem jest minimalizacja oddziaływania fizycznej bariery,  budowa osłon antyolśnieniowych, wykonanie nasadzeń roślinnych o charakterze osłonowym i izolacyjnym – celem tych działań jest minimalizacja oddziaływania autostrady jako bariery psychofizycznej,  budowa ogrodzeń ochronnych i naprowadzających – pozwoli to na ograniczenie śmiertelności zwierząt w wyniku kolizji komunikacyjnych oraz naprowadzi zwierzęta na przejścia.

Zastosowane działania minimalizujące mają za zadanie skutecznie zredukować następujące skutki oddziaływania tworzonej bariery ekologicznej:  fragmentację i izolację populacji zwierząt oraz ich obszarów siedliskowych – w szczególności dzika, sarny;  ograniczenie możliwości wykorzystywania areałów osobniczych-poprzez zahamowanie cyklicznych migracji związanych ze zdobywaniem pożywienia, szukaniem miejsc schronienia;  ograniczenie i zahamowanie migracji i wędrówek dalekiego zasięgu-zahamowanie ekspansji gatunków i kolonizacji nowych siedlisk;  ograniczenie przepływu genów i obniżenie zmienności genetycznej w ramach populacji – w odniesieniu do całego zespołu gatunków fauny środowisk wodno-błotnych.

Lokalizacja przejść dla zwierząt znajduje się na Załączniku Nr 6 i 7. Szczegółowe projekty (rzuty, przekroje) przykładowych przejść każdego rodzaju znajdują się w Załączniku Nr 7: 7.2 – Typowe przejście dla zwierząt średnich 7.3 – Typowe przejście dla zwierząt średnich zintegrowane z rzeką 7.4 – Typowe przejście dla zwierząt małych zintegrowane z rowem 7.5 – Typowe przejście dla zwierząt małych/płazów 7.6 – Typowe przejście dla zwierząt małych – estakada

Przejścia dla zwierząt średnich W celu zachowania ciągłości korytarzy lokalnych migracji średnich zwierząt przewidziano w projekcie budowę przejść w postaci przepustów i mostów pod autostradą. Przejścia te będą wykorzystywane przez

205 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

dzika i sarnę oraz mniejsze zwierzęta i płazy. Poniższa tabela przedstawia podstawowe parametry zaprojektowanych obiektów.

Tab. 9.10 Lokalizacja i parametry przejść dla zwierząt średnich

Parametry h- wysokość (światło pionowe) Lokalizacja Parametry d- szerokość Nr km zgodny minimalne (światło poziome) Typ przejścia Rozwiązania projektowe obiektu z projektem z decyzji k – długość przejścia budowalnym środowiskowej (szerokość autostrady) c – współczynnik ciasnoty względnej Kryty rów w świetle przejścia Nieutwardzona droga serwisowa h=2,8 m w strefie najścia Przejście dla d=11,5 m z wypłaszczonymi skarpami Ppz34 440+649,03 - średnich zwierząt k= 47,5 m Zbiornik retencyjny ok 50 m od c= 0,68 przejścia – zlokalizowany bezpośrednio przy autostradzie – zbiornik nie ogranicza migracji. h = 5,72 m Dolne dla średnich Nieutwardzona zawrotka d =21,3 m w tym zwierząt i fragment drogi serwisowej MA/PZ- cześć dostępna dla 442+255,12 zespolone 6.0 x 3.5 m w strefie najścia 382 zwierząt 2x7 m z mostem nad Wypłaszczone skarpy rowów k = 50,33 m rzeką Konopką trawiastych w świetle obiektu c = 2,42

Projektując przejścia dla zwierząt średnich uwzględniano następujące wymagania:  pozostawienie gruntowych pasów terenu o szerokości ok. 3,5-4 m wraz z obsiewem roślinnością trawiastą pod obiektem,  rowy odwadniające zostaną skanalizowane na odcinku pomiędzy krawędziami przyczółków lub tez będą wypłaszczone w stosunku 1:3 przy jednoczesnym ich pozostawieniu jako rowów nieumocnionych trawiastych,  ogrodzenie naprowadzające będą poprowadzone pomiędzy drogą serwisową a rowem odwadniającym, przejście przez rów i dowiązanie do przyczółka obiektu będzie wykonane w miejscu gdzie rów jest skanalizowany taka by nie było możliwości przedostania się małych zwierząt lub płazów na teren autostrady,  w przypadku przejścia ogrodzenia przez wypłaszczony rów siatka została zabezpieczona w taki sposób aby nie było możliwe przedostanie się w tym miejscu małych zwierząt lub płazów.  na obiektach zostanie wykonana eosłona antyolśnieniowa, osłona ta będzie wykonana również na odcinku 25 metrów od każdej krawędzi obiektu.  cieki przepływające pod obiektami pełniącymi funkcję przejść dla zwierząt umacniano w sposób jak najmniej inwazyjny przy pomocy kołków i faszyny lub też geokraty z żwirem obrzuconym warstwą ziemi.  W strefie światła przejścia zrezygnowano z lokalizowania zbiorników retencyjnych i infiltracyjnych jak również urządzeń podczyszczających wody opadowe i roztopowe,  W przypadku gdy w strefie najścia lub świetle przejścia znajduje się droga lokalna lub serwisowa to drogę taką pozostawiono nieumocnioną (tłuczeń). Skarpy i rowy w rejonie dróg towarzyszących maksymalnie wyłagodzono tak aby nie stanowiły przeszkody dla zwierząt (1:3).

206 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-15 Projekt przejścia dla zwierząt średnich Ppz36 (km 440+649,03)

207 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-16 Projekt przejścia zintegrowanego z ciekiem (Konopka) dla zwierząt średnich MAPZ382 (km 442+255,12). Przykład wypłaszczenia rowów w świetle przejścia

208 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.67 Przejście dla zwierząt średnich (obwodnica Puław)

Fot. 9.68 Przykład wykonania drogi z kruszywa łamanego

Obecnie stosowane zalecenia w zakresie lokalizacji przejść dla zwierząt zalecają, aby przejścia były lokowane poza oświetlonymi odcinkami dróg i nie bliżej niż 200 m od ich granicy w obszarach leśnych i 500 m w terenie otwartym. Analiza zakresu oświetlenia związanego z węzłem Zawodzie wykazała, że most na rzece Konopce MA/PZ382 będący przejściem dla zwierząt średnich znajduje się w strefie oświetlenia tego węzła zaś przejście Ppz36 zlokalizowane jest ok 400 m od pierwszej lampy węzła Zawodzie (Załącznik Nr 6).

209 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W strefie oświetlenia bezpośredniego węzła Zawodzie znajdzie się przejście Ma/PZ382 zlokalizowane w km 442+255.12. Lampy będą zlokalizowane bezpośrednio nad przejściem. W celu ograniczenia wpływu oświetlenia uwzględniono wykonanie następujących działań:  na odcinku w dół i górę od przejścia zastosowano osłony ograniczające rozpraszanie strumieni świetlnych (dzięki czemu strumienie są bardziej skupione, skierowane na jezdnię),  wprowadzono ograniczenie mocy latarni do minimum (dopuszczalnego przez przepisy),  wprowadzono w rejonie przejścia dla zwierząt nasadzenia osłonowe. W celu szybkiego osiągnięcia efektu uwzględniono wykonanie nasadzeń przy wykorzystaniu 4-6 metrowych drzew o już rozrośniętej koronie. Drzewa te już od samego początku spowodują powstanie strefy ograniczającej wpływ oświetlenia jak również przyciągać będą zwierzęta z uwagi na to, że obszar ten na znacznej powierzchni pozbawiony jest zadrzewień.

Na poboczach autostrady ustawione zostaną latarnie oświetleniowe z zastosowaniem słupów oświetleniowych stalowych, ocynkowanych o wysokości 12 m montowanych na typowych, prefabrykowanych fundamentach betonowych, z oprawami oświetlenia drogowego wyposażonymi w wysokoprężne źródła światła o mocy 400, 250 i 150 W.

W przypadku przejścia dla zwierząt Ppz36 zlokalizowanego w km 440+649,03 zalecono zastosowanie lamp kierunkowych na odcinku pierwszych 100 metrów położonych najbliżej przejścia.

Obiekty opisane powyżej znajdujące się w strefach oświetlenia wykorzystywane będą przez gatunki zwierząt bytujące w obszarach mozaiki polno-leśnej (dzik i sarna). Oba gatunki charakteryzuje obecnie pewien stopień akceptacji obecności człowieka w środowisku oraz infrastruktury, którą tworzy. Dziki i sarny występują często na przedmieściach miast, w parkach, jak również w rejonie rozproszonej zabudowy. Wszystkie te obszary są oświetlone w mniejszym lub większym stopniu co powoduje, że dla tych gatunków antropogenicznie generowane światło nie jest już czynnikiem limitującym poruszanie się. Istotnym elementem jest również to, że sarna i dzik nie przemieszcza się w porze nocnej z tego powodu, że jest gatunkiem nocnym. Głównymi czynnikami dlaczego te gatunki w nocy są aktywne jest możliwość uniknięcia drapieżników oraz mniejsza konkurencja o pokarm. Nocą jest również chłodniej, co ogranicza utratę wody na termoregulację i ułatwia jej znalezienie, na przykład w postaci rosy. Wszystkie te czynniki wpływają na wybór nocnej aktywności zwierząt i nie mają związku z ilością światła w środowisku stąd też światło lub jego brak nie jest czynnikiem warunkującym przemieszczanie.

Przejścia dla zwierząt małych Projektując przejścia dla zwierząt małych uwzględniono następujące wymagania:  pozostawienie gruntowych pasów terenu o szerokości ok. 1 m wraz z obsiewem roślinnością trawiastą pod obiektem,  rowy odwadniające zostaną skanalizowane na odcinku pomiędzy krawędziami przyczółków lub tez będą wypłaszczone w stosunku 1:3 przy jednoczesnym ich pozostawieniu jako rowów nieumocnionych trawiastych,  ogrodzenie naprowadzające będą poprowadzone pomiędzy drogą serwisową a rowem odwadniającym, przejście przez rów i dowiązanie do przyczółka obiektu będzie wykonane w miejscu gdzie rów jest skanalizowany taka by nie było możliwości przedostania się małych zwierząt lub płazów na teren autostrady,  przejścia suche dla małych zwierząt posiadają na dnie warstwę ziemi mineralnej zapewniająca odpowiedni mikroklimat i poprawiającą komfort migracji,

210 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 poziom przejścia został dowiązany do poziomu terenu,  o przypadku przejścia ogrodzenia przez wypłaszczony rów zostanie siatka zabezpieczona w taki sposób aby nie było możliwe przedostanie się w tym miejscu małych zwierząt lub płazów.  cieki przepływające pod obiektami pełniącymi funkcję przejść dla zwierząt umacniano w sposób jak najmniej inwazyjny przy pomocy kołków i faszyny lub też geokraty z żwirem obrzuconym warstwą ziemi. Szczegółowy opis umacniania cieków znajduje się w rozdziale 6.4.2.  w przypadku gdy w strefie najścia lub świetle przejścia znajdować się będzie droga lokalna lub serwisowa to drogę taką pozostawiono nieumocnioną (tłuczeń). Skarpy i rowy w rejonie dróg towarzyszących maksymalnie wyłagodzono tak aby nie stanowiły przeszkody dla zwierząt (1:3).  W jednym przypadku równolegle do autostrady przebiegają zbiorniki podziemne będące elementem odwodnienia autostrady. Zbiorniki te przebiegają przez strefy najścia na przejście Ppz 39 (442+449,03). W celu zapewnienia niezakłóconej migracji zbiorniki te znajdują się całkowicie pod ziemią. Przykryte są warstwą gruntu i nie powodują wyniesienia terenu w tym miejscu. Z uwagi na uwarunkowania hydrogeologiczne i wysokościowe nie było możliwe wykonanie zbiornika retencyjnego zlokalizowanego w najściu na przejście Ppz33 (km 440+478,28). Z uwagi na uwarunkowania zlewni oraz spadki nie jest możliwe wykonanie tego zbiornika w innym miejscu. Zbiornik ten nie znajduje się w świele przejścia w związku z czym nie będzie wpływał w istotny sposób na funkcjonalnośc tego przejścia.

Tab. 9.11 Lokalizacja i parametry przejść dla zwierząt małych

Lokalizacja Lokalizacja – km Nr obiektu – km wg. decyzji Typ przejścia Parametry Rozwiązania projektowe zgodny z PB środowiskowej Dolne H=3,5m Kryte rowy w świetle przejścia zintegrowane D=6,5m Nieutwardzona droga PPz26 438+099,79 438+100 z rowem R-1- K=43,9m serwisowa w strefie najścia G C=0,51 z wypłaszczonymi skarpami H=1,65m D=3,0m PPz27 438+199,03 - Dolne Kryte rowy w świetle przejścia K=44,2m C=0,11 H=1,65m D=3,0m PPz28 438+299,03 438+350 Dolne Kryte rowy w świetle przejścia K=44,2m C=0,11 H=1,65m D=3,0m PPz29 438+399,03 - Dolne Kryte rowy w świetle przejścia K=44,3m C=0,11 H=1,65m D=3,0m PPz30 438+499,03 - Dolne Kryte rowy w świetle przejścia K=44,2m C=0,11 H=1,65m D=3,0m PPz31 438+573,03 438+600 Dolne Kryte rowy w świetle przejścia K=43,0m C=0,11 H=min. 3,0 m D=25,65+2x26,3 438+700 EA-377a 438+763,65 Dolne +25,65=103,90 m Estakada 3-przęsłowa i 438+800 K=36,06 m C=8,65 H=min. 3,0 m Estakada 4-przęsłowa EA-377b 439+000,00 - Dolne D=25,65+3x26,3+ Nieutwardzone drogi serwisowe

211 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Lokalizacja Lokalizacja – km Nr obiektu – km wg. decyzji Typ przejścia Parametry Rozwiązania projektowe zgodny z PB środowiskowej 25,65=130,20 m w strefie najścia K=36,06 m C=10,83 H=3,5m Dolne D=8,5m PPz32 440+206,03 440+207,00 zintegrowane Kryte rowy w świetle przejścia K=42,0m z rowem PK-1 C=0,71 H=3,5m Dolne Kryte rowy w świetle przejścia D=8,5m PPz33 440+478,28 440+491,00 zintegrowane Zbiornik w rejonie najścia na K=45,4m z rowem R-AK przejście C=0,65 H=3,5m Kryte rowy w świetle przejścia Dolne D=6,5m Nieutwardzona droga PPz35 440+779,17 440+741,00 zintegrowane K=50,5m z rowem PK-2 serwisowa w strefie najścia C=0,45 z wypłaszczonymi skarpami H=2,0m Kryte rowy w świetle przejścia D=3,0m Nieutwardzona droga PPz36 440+840,33 440+841,00 Dolne K=50,1m serwisowa w strefie najścia C=0,12 z wypłaszczonymi skarpami H=3,5m Kryte rowy w świetle przejścia Dolne D=6,5m Nieutwardzona droga Ppz 37 441+156,02 441+150,00 zintegrowane K=63,0m z rowem K-2-A serwisowa w strefie najścia C=0,36 z wypłaszczonymi skarpami H=2,0m Kryte rowy w świetle przejścia D=3,0m Nieutwardzona droga Ppz 38 442+349,03 442+350,00 Dolne K=58,5 serwisowa w strefie najścia C=0,10 z wypłaszczonymi skarpami Kryte rowy w świetle przejścia Nieutwardzona droga serwisowa w strefie najścia H=2,0m z wypłaszczonymi skarpami D=3,0m Podziemne zbiorniki Ppz 39 442+449,03 442+450,00 Dolne K=53,5 przebiegające przez strefę C=0,11 najścia – obiekty są całkowicie schowane pod ziemią - brak wyniesienia terenu utrudniającego migrację

212 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 9.69 Przejście dla zwierząt małych (autostrada A4)

213 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-17 Projekt przejścia dla małych zwierząt/płazów zintegrowanego z rowem Ppz26 w km 438+099,79

Rys. 9-18 Projekt przejścia dla małych zwierząt/płazów Ppz30 w km 438+573,03. Widoczne zarurowanie rowów w strefie światła przejścia

214 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Minimalizacji wymagają również negatywne oddziaływania dróg powodujące odstraszanie zwierząt (bariera psychofizyczna) związane z emisją światła z poruszających się pojazdów. W tym celu zaprojektowano osłony antyolśnieniowe – które chronią zwierzęta przed oślepianiem przez przejeżdżające pojazdy. Lokalizację o parametry zaprojektowanych osłon zamieszczono w poniższej tabeli.

Tab. 9.12 Lokalizacja i parametry osłon antyolśnieniowych zawartych w projekcie budowlanym

OSŁONY PRZECIWOLŚNIENOWE

RODZAJ OSŁONY NR OSŁONY KILOMETRAŻ DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ (O-odbijający UWAGI (EL, EP) AUTOSTRADY OSŁONY [m] OSŁONY [m] PO - przeciwolśnieniowy)

STRONA PRAWA 440+612,25- EPO1 72 2,4 PO 440+682,95

442+227,89- EPO2.1 14 2,4 PO 442+241,95

wg. opracowania 442+240,45 – EPO2.2 56 2,4 O/PO mostowego dla 442+296,45 obiektu MA/PZ-382

442+294,80- EPO2.3 12 2,4 PO 442+306,90

STRONA LEWA 440+614,60- ELO1 66 2,4 PO 440+680,13

442+202,70- ELO2.1 12 2,4 PO 442+213,80

wg. opracowania 442+213,80- ELO2.2 56 2,4 O/PO mostowego dla 442+269,80 obiektu MA/PZ-382

442+269,80- ELO2.3 12 2,4 PO 442+281,70

SUMA CAŁKOWITA 300

Nasadzenia zieleni i ogrodzenia ochronne Zgodnie z projektem zieleni przejścia dla zwierząt zostaną obsadzone roślinnością. W projekcie zieleni wprowadzono nasadzenia krzewów i drzew w formie kępowej (po kilka – kilkanaście sztuk) oraz w krótkich pasach. Zaprojektowane nasadzenia zieleni średniej i wysokiej zapewnią odpowiednie wkomponowanie obcego elementu, jakim jest droga z infrastrukturą techniczną i samo przejście. Projektowana roślinność zminimalizuje oddziaływanie bariery psychofizycznej i stworzy korzystne warunki do wykorzystywania przejść przez zwierzęta

215 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zmniejszenie śmiertelności zwierzyny w wyniku kolizji z pojazdami na autostradzie zostanie zapewnione przez wprowadzenie bariery fizycznej na całym rozpatrywanym odcinku w postaci ogrodzeń ochronnych. Dodatkowo przełoży się to pozytywnie na ochronę zinwentaryzowanych w rejonie inwestycji ptaków drapieżnych, gdyż padlina stanowi łatwy łup, który przyciąga drapieżniki w rejon drogi (szczegółowo kwestię tę opisano w rozdziale 9.4.4 Środki minimalizujące dla ornitofauny). Dla zapewnienia skuteczności funkcjonowania ogrodzeń muszą zostać spełnione następujące warunki:  ogrodzenia prowadzone są możliwie blisko krawędzi jezdni, jak najmniej ingerując w obszar otaczający;  w przypadku przebiegu drogi w wykopie, ogrodzenia zlokalizowane są przy krawędzi wykopu w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi;  w przypadku przebiegu drogi na nasypie, ogrodzenia są zlokalizowane przy podstawie nasypu;  ogrodzenia ochronne wzdłuż autostrady łączą się w sposób szczelny z przyczółkami dolnych przejść dla zwierząt;  w rejonie przejść górnych dla dużych zwierząt zostało zastosowane ogrodzenie wzdłuż: autostrady aż do obiektów,  w miejscach lokalizacji przepustów dla małych zwierząt, płazów i cieków wodnych, ogrodzenia łączą się w sposób szczelny z czołem przepustu lub przechodzą bezpośrednio ponad wlotem przepustu.

Ogrodzenia ochronne posiadają następujące cechy i parametry:  wysokość minimalna: 220 cm;  wykonanie z siatki metalowej o zmniejszającej się ku dołowi wielkości oczek: o część wkopana oraz od poziomu gruntu do wysokości 50 cm oczka wielkości 2 x 15 cm, o od wysokości 50 cm do 100 cm oczka wielkości 5 x 15 cm, o powyżej 100 cm oczka wielkości 15 x 15 cm,  siatka będzie wkopana pod powierzchnię ziemi na głębokość, co najmniej 30 cm, ze względu na podwyższone ryzyko zagrożenia wypadkami ze strony gatunków małych ssaków żyjących w norach na terenie kompleksu leśnego (km 339+742,51 do km 405+300);  na pozostałym odcinku siatka wkopana będzie na głębokość 20 cm celem stabilizacji jej dolnej krawędzi i zachowania szczelności ogrodzenia przy powierzchni terenu;  wykonane będzie solidne fundamentowanie metalowych słupów zapewniających możliwość silnego naciągu siatki oraz zapewniających stabilność pionową konstrukcji;  rozstaw metalowych słupów nie będzie przekraczać 3 m;  ogrodzenie prowadzone będzie wzdłuż linii prostych, ew. z łagodnymi łukami,  w przypadku, gdy ogrodzenia przecinają zjazdy z drogi serwisowej zostaną zamontowane zamykane bramy wjazdowe.

9.4.3 Środki minimalizujące dla chiropterofauny

Autostrada na analizowanym odcinku przebiega pomiędzy schronieniami dziennymi mroczków późnych a ich żerowiskami. W celu zminimalizowania ryzyka kolizji z pojazdami, jak również umożliwienia swobodnego przekraczania autostrady przez nietoperze, proponuje się dostosować obiekt na rzece Konopka do ich potrzeb. Parametry obiektu, który stanowi również przejście dla zwierząt dużych (wysokość 5,72 m i szerokość 21,3 m), umożliwiają nietoperzom przeloty, a zatem jedynym koniecznym działaniem jest stworzenie pasów

216 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

zieleni naprowadzającej na obiekt. Na poniższym rysunku przedstawiono schematycznie zasadę działania takich struktur.

Rys. 9-19 Przykład wykonania nasadzeń naprowadzających nietoperze na przejazd pod drogą szybkiego ruchu [63]

Odpowiednie naprowadzenie mroczków późnych na przejście pod autostradą (wraz z dostosowanym do przelotów wiaduktem WD-383 zlokalizowanym poza zakresem niniejszego opracowania) oznacza zachowanie możliwości wykorzystania dotychczasowych żerowisk, a zatem zapewnia dotychczasowe warunki funkcjonowania populacji. Jednocześnie zastosowane (z innych względów – ochrony przed hałasem) ekrany akustyczne po obu stronach autostrady A1 zapewnią podwyższenie lotu tych osobników, które nie będą korzystały z przejścia pod obiektem na Konopce (zakłada się, że będą to jednostkowe przypadki, gdyż nietoperze kierują się strukturami liniowymi w krajobrazie), co zapobiegnie kolizji z pojazdami – ze względu na długi sonar gatunek ten nie zniża lotu bezpośrednio za przeszkodą.

Kolejnym zagrożeniem dla mroczków późnych jest oświetlenie drogowe, które przywabia owada stanowiące bazę żerową tego gatunku. W ślad za koncentracją tych owadów, na teren pasa drogowego zlatują również żerujące nietoperze. Siła przyciągania insektów zależy w dużym stopniu od spektrum światła. Dla owadów szczególnie atrakcyjny jest zakres barw ultrafioletowych. W celu wyeliminowania tego zjawiska zastosowano od węzła Zawodzie do końca odcinka lampy emitujące światło o ciepłej białej barwie i temperaturze kolorów poniżej 3000 Kelwinów. Dodatkowo należy zastosować się do poniższych zaleceń [65], [66]:  należy unikać pułapek na owady poprzez stosowanie zamkniętych obudów źródeł światła,  oświetlenie musi być dopasowane do siebie tak, aby uniknąć zbędnego świecenia na tereny przyległe, które nie muszą być oświetlone,

217 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 okres trwania oświetlenia należy dostosować do pory roku (dłuższy czas oświetlenia na wiosnę oraz jesienią oraz krótszy w okresie lata, kiedy to nietoperze intensywnie żerują).,  należy stosować lampy ze strumieniem światła skierowanym na określoną powierzchnię np. poprzez ograniczenie kąta świecenia.

Fot. 9.70 Przykład wykonania oświetlenia drogi przy wykorzystaniu lamp o ukierunkowanym strumieniu światła minimalizującego wabienie owadów i nietoperzy [63]

Problem wpływu oświetlenia na nietoperze dotyczy tylko okresu wiosna-lato-jesień. W okresie zimowym, kiedy to noce są najdłuższe, a w związku z tym czas koniecznego oświetlenia obiektów jest również dłuższy, nietoperze zimują w swoich kryjówkach.

Po zastosowaniu ww. środków minimalizujących autostrada A1 nie będzie wywierała negatywnego oddziaływania na występującą w jej sąsiedztwie populację mroczka późnego.

9.4.4 Środki minimalizujące dla ornitofauny

W odniesieniu do ptaków zidentyfikowano jeden rodzaj oddziaływania, który bez zastosowania działań minimalizujących mógłby istotnie negatywnie wpływać na ich populacje – śmiertelność na skutek kolizji z pojazdami. Ponieważ kolizje takie mogą zachodzić ze względu na 2 różne przyczyny – również sposoby zabezpieczenia są dwojakie:  W celu ograniczenia ryzyka kolizji w związku z przelotami nad autostradą (przelotu pomiędzy siedliskami) konieczne jest zastosowanie przeszkód pionowych, wymuszających podniesienie pułapu lotu. Nie proponuje się jednak żadnych dodatkowych struktur, gdyż rolę tę znakomicie pełnić będą ekrany akustyczne (zaprojektowane ze względu na ochronę przed hałasem).  W celu wyeliminowania ryzyka kolizji związanych z żerowaniem (pozyskiwaniem padliny z powierzchni jezdni) konieczne jest działanie pośrednie – niedopuszczanie do kolizji z pojazdami zwierząt poruszających się po powierzchni ziemi. Nie proponuje się żadnych dodatkowych działań

218 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

w tym zakresie, ponieważ projekt budowlany zakłada wygrodzenie autostrady na całej długości za pomocą siatki o zmniejszającej się ku dołowi średnicy oczek; warunkiem skuteczności tego zabezpieczenia jest utrzymanie ogrodzenia we właściwym stanie przez cały okres eksploatacji autostrady.

9.4.5 Środki minimalizujące dla herpetofauny

Przejścia dla płazów W ramach prac nad niniejszą propozycją działań minimalizujących przeanalizowano zarówno zalecenia wynikające z decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jak również zweryfikowano je na podstawie rzeczywistych wyników inwentaryzacji wykonanej w 2010 r., w okresie całego sezonu fenologicznego, umożliwiającym rozpoznanie zarówno rzeczywistych miejsc rozrodu, jak i rzeczywistych szlaków migracji. Biorąc pod uwagę, że zalecenia na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach formułowane były w oparciu o wyznaczone potencjalne miejsca rozrodu oraz potencjalne szlaki migracji, w jednym przypadku zrezygnowano z przepustu proponowanego na etapie DŚU km 442+100. W tej lokalizacji przewidziano wiadukt nad projektowanym nowym przebiegiem drogi wojewódzkiej Nr 908. Obiekt ten będzie pełnił funkcję przejścia do czasu wybudowania drogi wojewódzkiej – wtedy teren ten zostanie całkowicie zajęty pod infrastrukturę drogową.

219 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Tab. 9.13 Działania minimalizujące dla herpetofauny, opracowane na podstawie wyników badań inwentaryzacyjnych herpetofauny [72]

Rozwiązania Lp. Kilometraż Numer stanowiska [72] Wnioski z inwentaryzacji Zgodnie z opracowaniem [72] Ostatecznie rozwiązanie Dodatkowe działania na czas budowy w 2011r. (Załącznik Nr 12) km 438+099,79 – przepust dla małych zwierząt o parametrach 6,5 m x 3,5 m (może być również wykorzystywany przez płazy) Ze wzgl. na warunki terenowe postępować jak przy likwidacji zbiorników.

Przepusty dla płazów: 1. Szczelnie ogrodzić obszary wskazane przez km 438+199 – przepust prowadzącego nadzór herpetologiczny o parametrach 3,0 m x 1,65 m jesienią (przed zimowaniem) lub na przedwiośniu (przed godami).; okres. Pozostają obiekty z DŚU: Potwierdzone rozległe siedlisko herpetofauny na Warpiach i km 438+299 – przepust kontrola ogrodzenia. miejsca rozrodu C.2 i C3 o parametrach 3,0 m x 1, 65m 1a. Grodzenie należy wykonać aż do przecięcia km 438+100, a dodatkowo C.1 w km z DP18 w rejonie km 439+200. początek km 438+350 (dla płazów), 437+800/L oraz szlaki migracji – km 438+399 – przepust 1 odcinka – (27) 2. Systematycznie odławiać wszystkie płazy, konieczność realizacji przejść dla o parametrach 3,0 m x 1,65 m 439+100 km 438+600, które znajdą się w wygrodzonych km 438+700 (dla płazów), płazów na całym odcinku w obszarach. km 438+499 – przepust km 438+800 (dla płazów), odstępach max do 100 m i z 3. Ostatecznie odłowić płazy z całego placu o parametrach 3,0 m x 1,65 m dostosowaniem do przejścia na budowy tuż przed rozpoczęciem prac estakada nad zbiornikiem rowie R-1-G w km 438+ 099,79 ziemnych lub na przedpolu pracujących km 438+573 – przepust maszyn wypłaszających płazy. o parametrach 3,0 m x 1, 65m 4. Montaż i kontrola pułapek łownych przy km 438+710÷813 – estakada ogrodzeniu. o parametrach 103,9 m x min. 5. Wzmożony stały nadzór herpetologiczny 3,0m placu budowy (c.n. kilkuosobowy ze względu na rozległość obszaru). km 438+935÷439+065 – estakada o parametrach 130,2 m x min. 3,0m Potwierdzone miejsca rozrodu herpetofauny C.4b i dodatkowo Zabezpieczenia tego siedliska wpiszą się w Brak konieczności C.4 i C4.a oraz szlaki migracji na 2 439+700 (28) Jak dla stanowiska (29)/C.5 zabezpieczenia przewidziane dla łąk w podejmowania działań łąki w Dźbowie – konieczność realizacji zabezpieczeń, jak dla Dźbowie.

220 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

stanowiska C.5 na Łąkach w Dźbowie Ze wzgl. na warunki terenowe postępować jak przy likwidacji zbiorników.

1. Szczelnie ogrodzić obszary wskazane przez km 440+206 – przepust prowadzącego nadzór herpetologiczny zespolony z rowem jesienią (przed zimowaniem) lub na Liczne przepusty dla płazów – o parametrach 8,5 m x 3,5 m przedwiośniu (przed godami).; okres. wymiary 2 m x 1,5 m (na całym kontrola ogrodzenia. odcinku od km 440+207 do km 1a. Grodzenie powinno obejmować większość 440+491 oraz od km 440+741 km 440+478 – przepust siedliska łąk w Dźbowie, gdzie można się Potwierdzone rozległe siedlisko do km 440+841) zespolony z rowem spodziewać obecności i migracji płazów, a herpetofauny i miejsca rozrodu z profilowanymi płotkami o parametrach 8,5 m x 3,5 m więc od km 439+450 do km 440+900 z C.5 oraz szlaki migracji – możliwością dużej korekty (plus-minus) 440+050 – naprowadzającymi 3 (29) konieczność realizacji przejść dla przez nadzorującego herpetologa po 440+450 płazów i drobnej zwierzyny na km 440+649 – przepust wejściu w teren planowanej budowy. lub o parametrach 11,5 m x 2,8 m rowach zgodnie z ich 2. Systematycznie odławiać wszystkie płazy, kompensacja poprzez kilometrażem po regulacji które znajdą się w wygrodzonych wykopanie sieci drobnych oczek km 440+780 – przepust obszarach. wodnych zlokalizowanych zespolony z rowem 3. Ostatecznie odłowić płazy z placu budowy pomiędzy planowanym o parametrach 6,5 m x 3,5 m tuż przed rozpoczęciem prac ziemnych lub przebiegiem A1 a ul Łowicką. na przedpolu pracujących maszyn km 440+840 – przepust wypłaszających płazy. o parametrach 3,0 m x 2,0 m 4. Montaż i kontrola pułapek łownych przy ogrodzeniu. 5. Wzmożony stały nadzór herpetologiczny placu budowy (c.n. kilkuosobowy ze względu na rozległość obszaru). Pomimo lokalizacji obszaru poza pasem oddziaływania – sugeruje się wykonanie dwóch przepustów 2,0 m x 1,0 m pod ul. Łowicką (na wysokości km Brak uzasadnienia dla realizacji 440+741 i km 441+100) Potwierdzony szlak migracji poza Zabezpieczenia tego siedliska wpiszą się w przepustów na ul. Łowieckiej – 4 440+420 (30) zakresem oddziaływania zabezpieczenia przewidziane dla łąk w obszar znajduje się poza projektowanej A1 Dźbowie. wraz z płotkami zakresem oddziaływania A1 naprowadzającymi łączącymi oba przepusty i po ok. 50 m z kierunku Walaszczyki i Konopiska.

221 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Kompensacja poprzez utworzenie drobnego oczka wodnego. 1. Odłowienie płazów z placu budowy tuż przed Ujęte w decyzji środowiskowej Potwierdzone miejsce rozrodu rozpoczęciem prac ziemnych. w km 441+150 przejście dla herpetofauny C.7, i dodatkowe (31) małych zwierząt z 50 m km 441+150 – przepust obok C.6 i szlaki migracji na łąki 5 441+150 błędnie oznaczony na systemem naprowadzania zespolony z rowem 2. Natychmiastowe ogrodzenie placu budowy; w Dźbowie – konieczność mapie jako (30) profilowanymi płotkami po obu o parametrach 6,5 m x 3,5 m okres. kontrola ogrodzenia. realizacji przejścia na rowie w km stronach wylotu przepustu. 3. Montaż pułapek łownych a następnie ich 441+150 Wymiary 2 m x 1 m. kontrola. 4. Nadzór herpetologiczny placu budowy. Rezygnacja z realizacji przejścia. W tej lokalizacji przewidziano wiadukt nad projektowanym nowym przebiegiem drogi Zabezpieczone przepustem Potwierdzony brak miejsca wojewódzkiej Nr 908. Obiekt ten Zabezpieczenia na czas budowy wpiszą się 6 441+900 (32) w km 442+100 zgodnie z DŚU; rozrodu, potencjalne miejsce będzie pełnił funkcję przejścia do w opisane w L.p.9 dla doliny Konopki wymiary 2 m x 1 m. bytowania -stawy rybne czasu wybudowania drogi wojewódzkiej – wtedy teren ten zostanie całkowicie zajęty pod infrastrukturę drogową. Potwierdzone miejsce rozrodu Most nad Konopką w km herpetofauny C.9, i dodatkowo 442+255 Bez stosowania przepustu – obok C.8 oraz szlaki migracji w Zabezpieczenia na czas budowy wpiszą się 7 442+300 (33) jego funkcje przejmie most nad kierunku doliny Konopki – km 442+349 – przepust w opisane w L.p.9 dla doliny Konopki Konopką w km 442+255 konieczność realizacji przejścia o parametrach 3,0 m x 2,0 m na rzece w km 442+255 oraz w km 442+449 – przepust km 442+350 i 442+450 o parametrach 3,0 m x 2,0 m Przepusty: Ze wzgl. na warunki terenowe postępować jak km 442+349 – przepust przy likwidacji zbiorników. o parametrach 3,0 m x 2,0 m km 442+350, km 442+500 1. Szczelnie ogrodzić obszary wskazane przez Potwierdzony brak miejsca o parametrach 2 m x 1,5 m prowadzącego nadzór herpetologiczny 8 442+500 (34) rozrodu, potencjalne miejsce Inwentaryzacja przyrodnicza (zgodnie z DŚU) jesienią (przed zimowaniem) lub na bytowania -stawy rybne wykonana w 2011 roku wykazała przedwiośniu (przed godami).; okres. konieczność wykonania kontrola ogrodzenia. Weryfikacja założeń raportu do przepustu w km 442+450 w 1a. Przy grodzeniu należy uwzględnić budowę DŚU: brak potrzeby przepustu dolinie Konopki w km 442+450 węzła Zawodzie. 2. Systematycznie odławiać wszystkie płazy, Rezygnacja z realizacji przejścia 442+000 – Dwa przepusty dla płazów (km Potwierdzone miejsce rozrodu które znajdą się w wygrodzonych w km 442+100. 9 koniec (35) 442+100 oraz km 442+500) herpetofauny C.11 i dodatkowo obszarach. odcinka wraz z systemem profilowanych C.13 oraz szlaki migracji w 3. Ostatecznie odłowić płazy z całego placu

222 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

płotków naprowadzających kierunku doliny Konopki – W tej lokalizacji przewidziano budowy tuż przed rozpoczęciem prac (odcinki po 50 m z każdej strony konieczność realizacji przejścia wiadukt nad projektowanym ziemnych lub na przedpolu pracujących wylotu przepustu). na rzece w km 442+255 oraz w nowym przebiegiem drogi maszyn wypłaszających płazy. km 442+350 i 442+450 wojewódzkiej Nr 908. Obiekt ten 4. Montaż i kontrola pułapek łownych przy Zgodnie z DŚU – sugerowana będzie pełnił funkcję przejścia do ogrodzeniu. przeprawa mostowa nad czasu wybudowania drogi 5. Wzmożony stały nadzór herpetologiczny ciekiem Konopka (w km wojewódzkiej – wtedy teren ten placu budowy. 442+255) będzie zostanie całkowicie zajęty pod zunifikowaniem przejścia dla infrastrukturę drogową. herpetofauny i innych Most nad rz. Konopką w km kręgowców. 442+255 km 442+349 – przepust o parametrach 3,0 m x 2,0 m km 442+449 – przepust o parametrach 3,0 m x 2,0 m Numer stanowiska zgodny z opracowaniem Strużyński W., Inwentaryzacja miejsc występowania płazów i gadów z uwzględnieniem ich tras migracyjnych na projektowanym odcinku autostrady A-1, gr. woj. łódzkiego i śląskiego – Pyrzowice, 399+742 – 475+327, Warszawa 2010 [72]

223 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Ogrodzenia ochronne dla płazów

Ogrodzenia ochronne dla płazów mają na celu ograniczenie śmiertelności płazów w wyniku kolizji z pojazdami na drodze oraz uniemożliwiają przedostanie się zwierząt do obiektów stanowiących dla nich pułapki (np. obiektów odwodnieniowych). Ogrodzenia tego rodzaju spełniają dwie funkcje: zatrzymują przemieszczające się osobniki oraz zmieniają kierunek ich ruchu naprowadzając na przejścia dla zwierząt lub w miejsca gdzie nie brak jest dla nich zagrożenia. Ogrodzenia ochronno-naprowadzające muszą zabezpieczać wszystkie gatunki narażone na wspomniane zagrożenia oraz podlegające barierowemu oddziaływaniu drogi, na każdym etapie ich rozwoju osobniczego (także osobniki młodociane).

Na przedmiotowym odcinku stwierdzono kilka kolizji z miejscami migracji płazów. Zaprojektowano w tych miejscach przejścia, które pozwalają w bezkolizyjny sposób przekraczać autostradę. Przy wszystkich przejściach gdzie zidentyfikowano płazy w pobliżu zostaną zastosowane ogrodzenia ochronne. Ogrodzenia te będą prowadzone równolegle do drogi, wzdłuż linii prostych, bez ostrych załamań. Zaprojektowano ogrodzenie z elementów prefabrykowanych z płyt wykonanych z tworzywa sztucznego. Zalety tego typu rozwiązania są następujące [69]:  stosunkowo niski koszt budowy ogrodzenia,  prostota montażu i napraw przy użyciu podstawowych narzędzi,  odporność na uszkodzenia mechaniczne (w wyniku uderzeń).

Ogrodzenia te będą prowadzone wspólnie z ogrodzeniami dla małych i średnich ssaków.

Fot. 9.71 Przykład wykonania ogrodzenia ochronno-naprowadzającego z tworzywa sztucznego (autostrada A1)

224 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zestawienie projektowanych ogrodzeń zawiera poniższa tabela.

Tab. 9.14 Zestawienie projektowanych ogrodzeń dla płazów

km km Strona Uwagi początku końca

kontynuacja z odc. F; zintegrowane z Ppz26, Ppz27, Ppz28, Ppz29, Ppz30, Ppz31, EA 377a, prawa 437+800 439+135 EA 377b; koniec wzdłuż północnej strony DP18

kontynuacja z odc. F; zintegrowane z Ppz26, Ppz27, Ppz28, Ppz29, Ppz30, Ppz31, EA 377a, lewa 437+800 439+135 EA 377b; koniec wzdłuż północnej strony DP18; obejmuje zbiornik ZB1 lewa 437+900 po północnej stronie DP17 do skrzyżowania z DS64 prawa 437+900 po północnej stronie DP17 lewa 437+900 po południowej stronie DP17 prawa 438+840 438+920 zintegrowane z estakadami na Walaszczykach prawa 439+500 441+600 zintegrowane z Ppz34, Ppz35, Ppz36, Ppz37, Ppz38, Ppz39; obejmuje zbiornik ZB2 lewa 439+280 441+600 zintegrowane z Ppz34, Ppz35, Ppz36, Ppz37, Ppz38, Ppz39 lewa 441+630 442+000 wzdłuż łącznicy D węzła Zawodzie prawa 441+630 441+860 południowo-zachodnia strona węzła Zawodzie prawa 441+860 442+500 zintegrowane z WA 381, MA/PZ 382, Ppz41, Ppz42; koniec dowiązany do odc. H lewa 442+000 442+500 zintegrowane z WA 381, MA/PZ 382, Ppz41, Ppz42; koniec dowiązany do odc. H

Ogrodzenia ochronno-naprowadzające są elementami prefabrykowanymi. Zaprojektowana wysokość elementu nad ziemią to 40 cm, górny fragment ok. 10 cm stanowi przewieszka skierowana na zewnątrz uniemożliwiająca przeskoczenie/wspięcie się na ogrodzenie. Ogrodzenia zostanie wkopane w grunt na głębokość 20-30 cm co ma na celu ustabilizowanie go oraz uniemożliwienie podkopania się pod ogrodzenie. Gwarantowało będzie również szczelność ogrodzenia. Zaprojektowane rozwiązanie jest skuteczne tak w zakresie osobników dorosłych, jak i form młodocianych.

W większości przypadków rowy w najściach na przejścia dla zwierząt są kryte, a ogrodzenia ochronne przechodzą nad rowem w miejscu, gdzie jest on zarurowany. Takie rozwiązanie zapewnia pełną szczelność ogrodzenia i naprowadza płazy na obiekty przystosowane do migracji.

225 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-20 Projekt przejścia dla zwierząt h Ppz30 (438+573,03) Widoczne zarurowanie rowów w strefie światła przejścia

Wygrodzenia projektuje się jako szczelne w związku z tym nie ma możliwości dostania się zwierząt do studzienek lub innych elementów infrastruktury drogowej. W przypadku niektórych obiektów rowy przechodzące przez najście dla zwierząt są rowami trawiastymi wypłaszczonymi (1:3). W takim przypadku, gdy ogrodzenie przechodzi przez rów, jest zabezpieczone specjalnymi poprzecznymi siatkami o oczkach nie większych niż 5×5 mm. Oprócz tego w projekcie zastosowano następujące rozwiązania:  ogrodzenia naprowadzające w sposób szczelny łączą się ze skrzydełkami obiektów/przepustów,  urządzenia podczyszczające (osadniki, separatory) są zakopane w gruncie. Mają konstrukcję monolityczną zamkniętą. Nad powierzchnią terenu znajduje się tylko właz, w którym brak jest otworów i szpar, przez które mogłyby dostać się do środka płazy,  studnie rewizyjne również mają szczelne pokrywy,  na wylotach zarurowanych rowów zastosowano uchylne klapy pozwalające na wypływ wody przy jednoczesnym uniemożliwieniu wejścia do środka zwierząt,  końce ogrodzeń ochronnych zaopatrzone są w zawrotki w kształcie litery U,  bramy i furtki awaryjne posiadają próg/opornik, do którego przylegają zamknięte skrzydła bramy lub furtki;  słupki bram i furtek posiadają płaską krawędź przylegającą w pozycji zamkniętej do podobnego, płaskiego elementu skrzydła bramy lub furtki;  progi i słupki bram i furtek zostaną uszczelnione elastyczną uszczelką gumową typu „e”.

Określenie wszystkich miejsc, z których konieczne będzie przeniesienie herpetofauny podczas budowy autostrady A1 jest praktycznie niemożliwe – płazy niezwiązane przez cały sezon ze środowiskiem wodnym takie, jak żaba trawna czy ropucha szara, lub gady takie, jak zaskroniec czy padalec, mogą się pojawić niemal w każdym miejscu. Jednak na podstawie wykonanych inwentaryzacji herpetologicznych stwierdzono, że cały analizowany odcinek G projektowanej autostrady musi zostać objęty wygrodzeniami tymczasowymi na czas budowy. Do ich wykonania można wykorzystać bądź to odpowiednie prefabrykaty (folie/płyty z tworzywa sztucznego), bądź inne – folie, brezent, siatki. Dobrym rozwiązaniem są również grodzenia wykonane

226 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

z geotkaniny bądź geowłókniny. Materiał musi umożliwiać odpowiedni i trwały naciąg, aby nie dopuścić do fałdowania, które obniża trwałość i efektywność grodzenia. Ogrodzenie powinno zostać tak zamontowane, aby uniemożliwić płazom przekraczanie go pod dolną krawędzią (wkopanie na gł. 20-30 cm) oraz wspinanie się i przechodzenie górą (odpowiednia przewieszka). Ogrodzenia należy regularnie sprawdzać, a sąsiedztwo ogrodzeń regularnie wykaszać tak, aby nie dopuścić do jego zarośnięcia wysokimi trawami. W rejonach, gdzie na podstawie inwentaryzacji stwierdzono migrację lub występowanie herpetofauny, oraz w miejscach prawdopodobnej okresowej migracji lub bytowania, przy ogrodzeniach tymczasowych podczas budowy zostaną zastosowane pułapki łowne. Należy je wykonać z wiader z tworzyw sztucznych o szerokości 30-40 cm, w jasnych kolorach, wyposażonych w odpowiednio przygotowaną pokrywę z wyciętym otworem (tworzącym kołnierz uniemożliwiający płazom wyjście i chroniący przed drapieżnikami i słońcem). W dnie powinno znajdować się kilka otworów umożliwiających swobodny odpływ wody deszczowej, aby nie spowodować utopienia się zwierząt. W każdej z nich zostanie umieszczony element umożliwiający wydostanie się małym gryzoniom i gadom (zwykły kij bądź zbita z listewek drabinka). Pułapki zostaną co ok. 15 metrów wkopane na stałe, równo z gruntem, wzdłuż ogrodzeń tymczasowych (powinny ściśle do nich przylegać), a także w narożnikach i przy zakończeniach ogrodzeń. Pułapki będą kontrolowane raz dziennie (w okresach wzmożonej migracji dwa razy na dobę).

Likwidacja zbiorników wodnych stanowiących miejsca rozrodu płazów Obszar podmokłych łąk na odcinku od km 438+000 do km 439+200 oraz 440+050 do km 440+450 z drobnymi oczkami wodnymi bezpośrednio na przebiegu planowanej A1 stanowi cenne miejsce rozrodu i bytowania płazów. Stwierdzono tu masowe występowanie kumaka nizinnego oraz w obrębie łąk – bardzo liczną rzekotkę drzewną –oba gatunki posiadają liczne drobne stanowiska rozrodcze –m.in. zlokalizowane na planowanym pasie A1. Występują tu również inne gatunki płazów Zbiorniki i tereny podmokłe (zastoiska) wskazane jako siedliska płazów mogą być likwidowane dopiero po uprzednim wyniesieniu z nich płazów, w sposób i w warunkach gwarantujących przeżycie znajdujących się w siedlisku osobników. Najkorzystniejszym okresem jest wrzesień – po opuszczeniu zbiornika przez osobniki młodociane, a przed zasiedleniem przez osobniki hibernujące w zbiorniku. W przypadku zbiorników stanowiących miejsce hibernacji żaby trawnej niedopuszczalna jest ich likwidacja w okresie hibernacji, gdyż doprowadziłoby to do zniszczenia również osobników hibernujących (nie jest możliwe ich przeniesienie, ponieważ żaby w stanie hibernacji nie będą w stanie zagrzebać się w dnie innego zbiornika). W przypadku, gdyby likwidacja była z pewnych względów planowana na okres zimowy, już pod koniec lata należy szczelnie ogrodzić zbiornik w taki sposób, aby uniemożliwić płazom przedostanie się do niego na okres hibernacji. Przy likwidacji zbiorników zaleca się:  odwodnienie zbiorników przez wykonanie przekopu do najbliższego cieku lub z wykorzystaniem pompy (w przypadku wykopu odpływ należy zabezpieczyć siatką o wymiarach oczka 0,5 x 0,5 cm, tak aby płazy nie wypłynęły wraz z wodą; w przypadku wypompowywania zaleca się, aby końcówka węża została zabezpieczona koszem z siatki o podobnych wymiarach w taki sposób, aby wylot węża znajdował się w odległości min. 20 cm od siatki) w celu uniemożliwienia zgniecenia płazów w czasie wypompowywania;  po osuszeniu zbiorników wyłowienie płazów z dna (należy zwracać szczególną uwagę na zwierzęta, które mogą być zagrzebane w mule);  zasypanie zbiorników po wybraniu płazów. Należy zwrócić uwagę, aby woda wypompowana ze zbiornika nie była wylewana w miejsce o nieprzepuszczalnym podłożu, położone w bezpośrednim sąsiedztwie drogi, gdyż w takich warunkach może się utworzyć (tymczasowy) nowy zbiornik, który może zostać przez płazy zasiedlony.

227 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Zbiorniki zastępcze dla płazów W związku z faktem, że likwidacji ulegną tereny podmokłe (szuwary) na łąkach w Dźbowie, gdzie na trasie zinwentaryzowano mniej i bardziej liczne populacje płazów, uwzględniono w projekcie realizację zbiorników zastępczych, w których płazy będą mogły odbywać lęgi. Brak ich realizacji spowodowałby co najmniej znaczące pogorszenie warunków bytowania, a więc i możliwości ochrony gatunków chronionych, a dodatkowo zmniejszenie ich liczebności i uszczuplenie zasobów na terenie regionu.

Na poniższym rysunku przedstawiono lokalizację działki ewidencyjnej nr 2520/1 w obrębie Konopiska, na której zlokalizowano zbiorniki. Biorąc pod uwagę zróżnicowane wymagania występujących w tym rejonie gatunków zaprojektowano dwa zbiorniki dla szerokiej grupy płazów. Obszar ten oddalony jest od autostrady a dogodna lokalizacja przy drodze gruntowej pozwala na dojazd w celu przeprowadzenia prac utrzymaniowych. Dodatkowo niewielka odległość od rowu RAK1 pozwala na napełnienie zbiorników z tego cieku.

Rys. 9-21 Lokalizacja zbiorników zastępczych dla płazów

228 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Przy lokalizacji zbiorników zastępczych kierowano się względami przyrodniczymi, siedliskowymi oraz wskazówkami podręcznika „Ochrona płazów” (2011). Zbiornik zastępczy został zaprojektowany na skraju rozległego kompleksu łąk w Dźbowie obok drogi gruntowej oddzielającej je od zagajnika leśnego, na wysokości km 441+200 w odległości 690 m od osi projektowanej A1. Las tworzy głównie olcha czarna Alnus glutinosa i topole osika Populus tremula, także brzoza brodawkowaną Betula pendula i w dużym stopniu ma charakter sztuczny. Łąka od wielu lat nie była użytkowana i w tym miejscu zdominowana jest przez trzcinę pospolitą Phragmites australis i trzcinnnika piaskowego Calamagrostis epigeios. Kilka lat wcześniej padła ofiarą pożaru. W miejscu tym nie stwierdzono występowania chronionych gatunków roślin i zwierząt.

Fot. 9.72 Lokalizacja zbiornika zastępczego na Łąkach w Dźbowie (aspekt wiosenny i letni)

W przypadku łąk w Dźbowie sugerowane w opracowaniu z 2010 r. wykonanie 3 drobnych oczek wodnych mogłoby nie spełnić wymagań co do głębokości miejsc rozrodu rozbieżne dla kumaków i rzekotki drzewnej w stosunku do żaby wodnej i jeziorkowej. W sytuacji mokrego roku miejsc z niewielkimi płytkimi rozlewiskami będzie tam wystarczająco, za to w latach suchych dla żaby wodnej i jeziorkowej należy zabezpieczyć miejsce rozrodu o odpowiedniej głębokości wody, bez niebezpieczeństwa wyschnięcia.

Poprzez zróżnicowanie dna (wypłaszczenie) i skarp zbiorników dostosowano je do warunków odpowiednich również dla gatunków o specyficznych wymogach siedliskowych. Zbiorniki posiadają konstrukcję ziemną, wykonane zostaną w gruncie rodzimym. Skarpy o pochyleniu od 1:5 do 1:3. Zbiorniki zaprojektowano jako szczelne, wyłożone geomembraną. Geomembrana zostanie zabezpieczona przed przebiciem przy pomocy geowłókniny. Całkowity obszar pierwszego zbiornika (łącznie ze skarpami zewnętrznymi) to ok. 500 m2, a drugiego ok. 600 m2.

Każdy zbiornik będzie wyprofilowany w sposób powodujący utworzenie stref głębokości (w postaci tarasów lub łagodnego wyprofilowania) i dopasowany do warunków siedliskowych rodzimych gatunków roślin następujących stref głębokości:  strefa na podłożu mocno nasiąkniętym wodą od 5 cm (taras wysokości 0 cm + - 10 cm) nad powierzchnią wody o szerokość 1,5 – 2 m); Z obsadą roślinną np.: knieć błotna, rdest wężownik, wierzbówka kiprzyca, tojeść pospolita, sity, ponikło wodne, siedmiopalecznik błotny;  strefa przybrzeżna płytka woda od 0 do 30 cm (taras na wysokości 20 +-20 cm) szerokość 1,5 – 2m); z obsadą roślinną np. kosaciec żółty, pałka wąskolistna, pałka szerokolistna, jaskier wielki, strzałka wodna;

229 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 strefa roślin zanurzonych od około 30 do 50 cm (taras na głębokości 40 +- 20 cm) szerokość +- 20 cm); z obsadą roślinną np.: strzałka wodna, rdest ziemnowodny, jeżogłówki, żabieniec, babka wodna (szerokość 1,5 – 2 m);  strefa roślin pływających od 50 do 100 cm (taras na głębokości 80 +- 20 cm) szerokość minimum 1,5 – 2m); z obsadą roślinną np.: rdestnica ziemnowodna, włosienniczek wodny, włosienniczek krążkolistny, wywłócznik. Skarpy zbiornika (ale nie w 100%) będą obsiane mieszanką traw i rodzimych gatunków chwastów polnych, w tym koniczyną oraz np. ostrożeniami, bylicą, ostróżką, sadźcem konopiastym, tojeścią pospolitą, trędownikiem bulwiastym, krwawnicą pospolitą. Do obłożenia skarp zostanie również wykorzystana darnina. Konieczność łagodnego ukształtowania brzegów schodzących do wody, ponieważ płytka strefa przybrzeżna szybko nagrzewa się, stwarzając idealne warunki dla rozwoju płazów, a zbyt strome brzegi utrudniają zwierzętom wydostanie się z wody. Na zboczach pozostaną również miejsca prawie zupełnie pozbawione roślinności, w których płazy będą mogły wygrzewać się na słońcu. Płytsze zatoczki, wystające cyple, umożliwią niektórym gatunkom płazów (żaby z grupy zielonych) polowanie oraz wygrzewanie się. Na zbiorniku znajdować się będzie niewielka wyspa, wykorzystywana przez płazy. Linia brzegowa oraz jego głębsze partie będą obsadzone odpowiednimi gatunkami roślin.

Obszar w rejonie zbiornika zostanie obsadzony następującymi gatunkami drzew i krzewów:  wierzba krucha Salix fragilis,  wierzba szara Salix cinerea  wierzba pięciopręcikowa Salix pentandra  wierzba purpurowa Salix purpurea  wierzba biała Salix alba,  wierzba szara Salix cinerea,  wierzba iwa Salix caprea,  olsza czarna Alnus glutinosa,  bez czarny Sambucus nigra,  dereń świdwa Cornus sangulnea.

W bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników zostaną zlokalizowane kryjówki dla herpetofauny. Kryjówki te stanowić będą pryzmy-kopce ziemne, wykonane z karpiny leśnej, martwego drewna, gałęzi pokrytych darnią, kory, gruzu i kamieni płaskich, z zachowanymi podpowierzchniowymi kanałami i wolną przestrzenią.

W celu ograniczenia wpływu czynników zewnętrznych na projektowane zbiorniki, oraz dla zagwarantowania bezpieczeństwa użytkowania, zaprojektowano ogrodzenie, z możliwością dostępu w celach ich konserwacji dzięki zaprojektowanej bramie. W rejonie zbiornika od strony drogi lokalnej zostaną ustawione. tablice ostrzegająco-informujące o treści „Uwaga płazy”. Ogrodzenie posiadać będzie oczka siatki o wielkości 10 x 10 cm co powoduje, że płazy będą miały nieograniczony dostęp do zbiorników.

Projekt zbiorników zastępczych dla płazów znajduje się w Załączniku Nr 7.9.

Określenie konieczności uzyskania derogacji W związku z faktem przewidywanego niszczenia siedlisk płazów i gadów (gatunków objętych ochroną na mocy przepisów o ochronie przyrody), konieczne jest uzyskanie stosownych derogacji Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Do zinwentaryzowanych na analizowanym odcinku gatunków płazów i gadów, należą:

230 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 Żaba trawna Rana temporaria.  Żaba moczarowa Rana arvalis.  Żaba jeziorkowa Rana lessonae.  Żaba wodna Rana esculenta.  Żaba śmieszka Rana ridibunda.  Rzekotka drzewna Hyla arborea.  Ropucha zielona Bufo viridis.  Ropucha szara Bufo bufo.  Kumak nizinny Bombina bombina.  Traszka zwyczajna Triturus vulgaris.  Traszka grzebieniasta Triturus cristatus.  Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix.  Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara. Ponieważ nie można całkowicie wykluczyć w analizowanym obszarze obecności innych gatunków herpetofauny, dlatego wnioskiem należy objąć również pozostałe, niezinwentaryzowane gatunki, które mogą występować, biorąc pod uwagę siedlisko i dane literaturowe (Głowaciński Z., Rafiński J. [red.] 2003: Atlas płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Biblioteka ochrony środowiska, Warszawa-Kraków), by wykluczyć sytuację konieczności uzyskiwania kolejnego zezwolenia na przeniesienie schwytanych podczas prac budowlanych, a niezinwentaryzowanych uprzednio przedstawicieli herpetofauny, w sytuacji konieczności natychmiastowego działania. Odnosi się to do następujących gatunków:  Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus.  Ropucha paskówka Bufo calamita.  Jaszczurka zwinka Lacerta agilis.  Padalec zwyczajny Anguis fragilis.  Żmija zygzakowata Vipera berus.

Na podstawie inwentaryzacji terenowych ilość osobników płazów znajdujących się w zasięgu potencjalnego oddziaływania projektowanej autostrady oszacowano na ok. 3000 szt. i kilkanaście osobników gadów. Kierując się jednak zasadą przezorności w związku z długim trwaniem prac budowlanych należy przyjąć, że w trakcie budowy może podlegać przeniesieniu około 9000 szt. płazów i około 400 szt. gadów. Wszystkie przenoszone płazy zostaną wypuszczone albo do istniejących w pobliżu autostrady zbiorników wodnych, w których płazy występują w sposób naturalny, albo do zbiornika zastępczego dla płazów, albo w inne miejsce w dolinie cieku; miejsca te wskazano w poniższej tabeli.

Tab. 9.15 Zalecane miejsca przeniesienia płazów odłowionych na placu budowy

Docelowe miejsce przenosin odłowionych płazów Miejsce odłowienia Migracje wiosenne Migracje jesienne

Gatunki zimujące na lądzie: rejon Walaszczyk, jak najdalej na wschód od pasa autostrady. km 437+800 ÷ 439+220 Zbiorniki w rejonie Walaszczyk Gatunki zimujące w wodzie: zbiorniki w rejonie Walaszczyk.

231 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Docelowe miejsce przenosin odłowionych płazów Miejsce odłowienia Migracje wiosenne Migracje jesienne

Gatunki zimujące na lądzie: rejon łąk w Dźbowie, jak najdalej na wschód od pasa Zbiornik zastępczy dla płazów na działce Nr km 439+220 ÷ 441+610 autostrady. 2520/2 w odległości ok. 580 m od autostrady Gatunki zimujące w wodzie: zbiornik zastępczy dla płazów.

Gatunki zimujące na lądzie: dolina Konopki, jak najdalej na północ od pasa autostrady. Zbiornik w rejonie węzła Zawodzie (oznaczony km 441+610 ÷ 442+500 Gatunki zimujące w wodzie: zbiornik w rejonie czerwonym kołem na poniższym rysunku) węzła Zawodzie (oznaczony czerwonym kołem na poniższym rysunku)

Rys. 9-22 Miejsce przenoszenia płazów złapanych w dolinie Konopki

Złapane gady zostaną wypuszczone w przekraczanych dolinach, w odległości 300-500 m od terenu budowy autostrady – zgodnie z ich preferencjami siedliskowymi i zaleceniami nadzorującego herpetologa.

232 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

9.4.6 Działania minimalizujące dla entomofauny

W związku z faktem, że realizacji autostrady A1 na przedmiotowym odcinku wiąże się ze zniszczeniem miejsc rozrodu szklarnika leśnego w dolinie rzeki Konopki oraz biorąc pod uwagę fakt, że larwy tego owada przebywają w wodzie do 3 lat (w związku z czym nie jest możliwe wyeliminowanie oddziaływania poprzez odpowiedni dobór okresu wykonywania prac), zdecydowano o konieczności przeniesienia larw ważki.

Sposób przenoszenia larw szklarnika leśnego Likwidacja cieku będącego stanowiskiem rozrodczym ważki musi zostać poprzedzone przeszukaniem dna i przydennej warstwy wody siatką entomologiczną lub siatką planktonową, najlepiej o przynajmniej jednym prostym boku ramy, od strony dna. Odłowione larwy należy przenieść do pojemnika z wodą zaczerpniętą z tego samego cieku. Ze względu na drapieżny tryb życia zaleca się umieszczanie larw pojedynczo w zamykanym pojemniku o pojemności minimum 100 ml. Podczas trwania połowu, pełnych pojemników nie powinno się wystawiać na otwarte słońce. Partię pozyskanych zwierząt należy przenieść na stanowisko zastępcze w górny odcinek cieku Liskonopka (nazwa zwyczajowa cieku Rększowiczanka) na działkę nr 320/12 obręb 11 - Wąsosz., w miejsce przybrzeżnych wypłyceń, o osłabionym prądzie wody, dnie piaszczystym, pokrytym nalotem detrytusu lub cienką warstwą mułu, bez jakichkolwiek ingerencji w ukształtowanie i przepływ cieku w okresie do 2 godzin od pierwszego pozyskania w partii. Uzyskano wstępną zgodę właściciela powyższej działki (Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach) na przeniesienie larw szklarnika.

233 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 9-23 Miejsce przenoszenia larw szklarnika leśnego

10. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA OBSZAR NATURA 2000 PLH240028 WALASZCZYKI W CZĘSTOCHOWIE (OCENA HABITATOWA)

10.1 CHARAKTERYSTYKA OBSZARU WALASZCZYKI W CZĘSTOCHOWIE PLH240028

Obszar Walaszczyki w Częstochowie został utworzony dla ochrony jednego siedliska – 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), które zajmują 20% powierzchni całego obszaru [29]. Kompleks opisywanych łąk znajduje się w dzielnicy Częstochowy - Walaszczykach, na terenach dawnej eksploatacji rud żelaza. Obecnie tworzą go w większości słabo wykształcone, często znacznie

234 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

zdegenerowane zbiorowiska z rzędu Arrhenatheretalia i znacznie lepiej zachowane i wykształcone fitocenozy z rzędu Molinietalia, a zwłaszcza ze związku Molinion. Ponadto stwierdzono tu także niewielkie fragmenty torfowiska przejściowego, roślinności szuwarowej i wodnej w istniejących tu niewielkich zbiornikach oraz zadrzewień i zarośli krzewów. Dobrze wykształcone płaty zbiorowiska z rzędu Molinietalia zajmują siedliska żyzne i wilgotne.

Fot. 10.1 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe w obszarze Walaszczyki w Częstochowie3

Siedliska łąk trzęślicowych są wykształcone typowo i bardzo dobrze zachowane. Podobnie jak i porastające je płaty zespołów Molinietum caereuleae. W tym kompleksie łąki trzęślicowe stanowią około 20% powierzchni. Poprzez swoją fizjonomię i skład gatunkowy (zwłaszcza obecność kosaćca syberyjskiego) dobrze wyodrębniają się wśród innych zbiorowisk, tworząc z nimi wyraźne granice. Charakteryzują się dużym bogactwem florystycznym i udziałem wielu gatunków chronionych i rzadkich jak np.: kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, goryczka wąskolistna, sierpik barwierski i storczyki: kruszczyk błotny, kukułka szerokolistna i podkolan biały. Do najcenniejszych zalicza się tu dobrze wykształcone fitocenozy zespołu Molinietum caeruleae. Dużym zagrożeniem dla zachowania we właściwym stanie łąk trzęślicowych w Walaszczykach, jest zaniechanie wykaszania i wypasu przez właścicieli tych łąk. Prowadzi to do stopniowego zarastania krzewami i drzewami w ramach naturalnych procesów sukcesji w kierunku lasu. Również potencjalna zmiana użytkowania z łąkowego na inny typ, np. pola orne lub działki budowlane z pewnością doprowadziłaby do zniszczenia tych łąk. Według SDF [29] także planowana w pobliżu budowa autostrady A1 stanowi dla nich bardzo duże zagrożenie.

Siedlisko przyrodnicze – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe – jest jedną z najbardziej zróżnicowanych półnaturalnych formacji łąkowych powstałych na skutek ekstensywnej gospodarki człowieka [30]. Łąki te wyróżniają się wielogatunkową strukturą i swoistą fenologią rozwoju.

3 Wszystkie zdjęcia w tekście przedmiotowego rozdziału zostały zrobione w okresie III-IX 2011 r.

235 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Specyficzną cechą siedliska jest zmienny poziom wody gruntowej w ciągu roku, stanowiący zasadniczy element różnicujący i decydujący o wykształceniu się swoistej roślinności. Zbiorowiska te są wrażliwe na zmiany stosunków wodnych, szczególnie na osuszenie i zwiększenie ruchu wody w glebie.

Rys. 10-1 Obszar PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie

Stan zachowania (ochrony) siedliska 6410 na terenie obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie był monitorowany w roku 2010 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Zgodnie z wynikami ww. monitoringu [31], siedlisko stanowiące przedmiot ochrony obszaru Walaszczyki w Częstochowie, charakteryzuje się niewłaściwym stanem zachowania, szczegółowe oceny przedstawiono w poniższej tabeli.

Tab. 10.1 Ocena stanu ochrony siedliska 6410 w obszarze PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie [31]

Ocena Stanowisko Specyficzna struktura Powierzchnia siedliska Perspektywy ochrony Ocena ogólna i funkcje Walaszczyki N FV U1 U2 U1

236 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Walaszczyki S U1 U1 U2 U1 Obszar PLH240028 Walaszczyki U1 U1 U2 U1 w Częstochowie gdzie: FV – stan właściwy U1 – niewłaściwy – niezadawalający U2 – niewłaściwy – zły

Podobnie jak w przypadku wielu innych obszarów powierzchnia siedliska została oceniona jako niezadowalająca, przede wszystkim dlatego, że powoli się zmniejsza na skutek porzucenia użytkowania dużej części płatów.

Fot. 10.2 Widok na zarastające tereny na obszarze Walaszczyki w Częstochowie

Przy ocenie specyficznej struktury i funkcji brano pod uwagę następujące wskaźniki: gatunki charakterystyczne, ekspansję krzewów i podrostu drzew, gatunki ekspansywnych roślin zielnych, obce gatunki inwazyjne, strukturę przestrzenną płatów siedliska, gatunki dominujące, procent powierzchni zajęty przez siedlisko, martwą materię organiczną oraz zachowanie płatów lokalnie typowych. Przyznana ocena niezadawalająca w przypadku Walaszczyków w Częstochowie wynika przede wszystkim z ekspansji gatunków obcych – a konkretnie czeremchy amerykańskiej Padus serotina oraz, w mniejszym stopniu, wierzbownicy gruczołowatej Epilobium adenocaulon. Na łąkach obserwowano również ekspansję krzewów i podrostu drzew – co wynika z faktu zaniechania gospodarczego użytkowania tychże łąk. Perspektywy ochrony zostały ocenione jako złe, co wynika z faktu, że grunty stanowią tu w całości własność prywatną, a właściciele nie korzystają z dopłat rolno środowiskowych (jak wynika z badań GIOŚ – na tych obszarach ludność nie ma przekonania do tego instrumentu [31]), co powoduje, że porzucają użytkowanie, które jest niezbędne do istnienia tego rodzaju siedliska.

10.2 IDENTYFIKACJA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAŃ

Na poniższym rysunku zobrazowano położenie planowanej autostrady A1 względem obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie.

237 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 10-2 Przebieg autostrady w rejonie obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie

Biorąc pod uwagę cechy charakterystyczne siedliska 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), stanowiące jedyny przedmiot ochrony przedmiotowego obszaru stwierdzono, że planowana autostrada A1 może oddziaływać na ten obszar jedynie w sposób pośredni (nie występuje bowiem bezpośrednia kolizja), poprzez:  zmianę stosunków gruntowo-wodnych oraz zaburzenie koniecznego dla utrzymania siedliska 6410 wahania poziomu wód gruntowych,  zmianę (pogorszenie) jakości wód zasilających na skutek emisji ścieków z autostrady,  zmianę trofii siedliska na skutek emisji do powietrza zanieczyszczeń takich, jak dwutlenek azotu. Wykluczono prawdopodobieństwo wystąpienia innego rodzaju oddziaływań, ponieważ siedlisko 6410 nie wykazuje wrażliwości na inne emisje powodowane przez autostradę, takie jak np. emisja hałasu. Ze względu na fakt, że siedlisko 6410 występować może w bardzo dużym rozproszeniu i jest zależne jedynie od lokalnych warunków gruntowo-wodnych [31], wykluczono również wystąpienie oddziaływania na integralność obszaru PLH240028. Jedynym zatem oddziaływaniem ocenianym w dalszej części niniejszego opracowania będzie oddziaływanie pośrednie na przedmiot ochrony przedmiotowego obszaru, czyli siedlisko 6410-1 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowo-olszewnikowe.

238 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

10.3 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ ZMIANĘ STOSUNKÓW GRUNTOWO-WODNYCH ORAZ ZABURZENIA WAHANIA WÓD GRUNTOWYCH

10.3.1 Opis oddziaływania

Istnienie łąk trzęślicowych na przedmiotowym obszarze jest wynikiem, i nadal związane jest z działalnością człowieka. Na obszarze tym odbywało się wydobycie rudy żelaza z pokładów syderytu, a po zakończeniu wydobycia pozostała hałda pokopalniana. Jej obecność w najniższym lokalnym obniżeniu spowodowała zablokowanie odpływu wód z terenów przyległych, czego efektem było podniesienie poziomu wód gruntowych oraz powstanie stawów wokół hałdy (fot. 10.3 - fot. 10.4 ). Obszar ten jest całkowicie izolowany od wód podziemnych poprzez grubą warstwę nieprzepuszczalnych iłów syderytowych, a jego zasilanie odbywa się tylko w wyniku opadów atmosferycznych.

Rys. 10-3 Rozmieszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowo-olszewnikowych w obszarze PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie względem planowanej autostrady A1

Istnienie łąk trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach możliwe jest tylko w sytuacji zachowania istniejącego status quo – jedynie tak specyficznie wykształcony układ stosunków gruntowo-wodnych zapewnia ich trwałe istnienie (oczywiście pod warunkiem prowadzenia odpowiednich zabiegów łąkarskich); każda trwała zmiana, niezależnie w jakim kierunku, będzie przyczyniała się do degradacji tego siedliska.

239 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Walaszczyki w Częstochowie

Rys. 10-4 Przekrój geologiczny w rejonie Walaszczyk (Gz – gliny zwałowe, I – iły)

Fot. 10.3 Hałda będąca pozostałością kopalni rudy żelaza Karol

240 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 10.4 Stawy u podnóża hałdy

Z uwagi na to, że cały obszar na wschód hałdy jest swojego rodzaju niecką, jej powstanie spowodowało również podniesienie wód gruntowych na obszarze niecki. Wytworzył się w ten sposób układ wodno- gruntowy sprzyjający rozwinięciu się zespołu łąk trzęślicowo-olszewnikowych. Wiosenne roztopy oraz opady atmosferyczne powodują podniesienie się poziomu wód w stawach oraz poziomu wód gruntowych na obszarze łąk. W okresie letnim wody te częściowo wyparowują (ewapotranspiracja), a częściowo poprzez stawy opływają z obu stron hałdę, a następnie istniejącym przepustem pod drogą gruntową przepływają na łąki po zachodniej stronie hałdy (fot. 10.5 ). Obecny na łąkach po zachodniej stronie system melioracji kanalizuje spływające wody i odprowadza je do rowu płynącego w kierunku miejscowości Walaszczyki. Schemat kierunków spływu wód na obszarze Natura 2000 w stanie istniejącym przedstawiony został na rys. 10-5.

241 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 10.5 Wiosenny spływ wód opadowych i roztopowych w rejonie istniejącej drogi gruntowej

Rys. 10-5 Kierunki spływu wód opadowych zasilających obszar Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie

242 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Budowa autostrady z uwagi na bardzo duże zmiany, jakie powoduje w gruncie (nasypy, wykopy, obiekty inżynierskie) w zależności od przyjętych rozwiązań może przyczynić się do dwojakiego rodzaju zmian i prowadzić do przekształcenia łąk trzęślicowo-olszewnikowych w inne, w każdym przypadku mniej cenne przyrodniczo (w porównaniu z istniejącym) zbiorowiska roślinne.  Podniesienie poziomu wód gruntowych w płatach łąk trzęślicowo-olszewnikowych i podtopienia ich spowoduje przekształcenie się omawianych łąk, w zależności od głębokości wód w danym miejscu, w różnego rodzaju zbiorowiska szuwarowe, jak np. w miejscach bardziej podtopionych fitocenozy szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis, szerokopałkowego Typhetum latifoliae, tatarakowego Acoretum calami, mozgi trzcinowatej Phalaridetum arundinaceae, a na siedliskach mniej podtopionych – zbiorowiska turzycowisk Caricetum gracilis, Caricetum rostratae i Caricetum vulpinae, czy fitocenozy torfowisk przejściowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea z dominacją np. wełnianki wąskolistnej Eriophorum angustifolium.  Obniżenie poziomu wód gruntowych spowoduje przesuszenie ich siedliska, co może doprowadzić do przekształcenia się ich w zubożałą postać świeżych łąk rajgrasowych z rzędu Arrhenatheretalia, na glebach nieco żyźniejszych – np. fitocenoz z dominacją tomki wonnej Anthoxanthum odoratum, na mniej żyznych – w murawy zawciągowe Diantho-Armerietum, a większość powierzchni łąk trzęślicowo-olszewnikowych najprawdopodobniej zostanie opanowana przez najmniej korzystne dla środowiska przyrodniczego fitocenozy z dominacją trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigeios, a także z gatunkami inwazyjnymi obcego pochodzenia, takimi jak nawłocie Solidago gigantea, Solidago canadensis i inne.

W obu omówionych przypadkach (scenariusz potencjalnych przemian) proces zaniku cennych przyrodniczo łąk trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach może nastąpić nawet w czasie poniżej 10 lat, przy założeniu, że pominie się naturalny proces sukcesji w kierunku zbiorowisk leśnych, eliminowany przez teoretyczne zabiegi ochrony czynnej tych łąk – np. przez regularne ich wykaszanie.

Biorąc pod uwagę wrażliwość łąk trzęślicowo-olszewnikowych na nawet nieznaczne zmiany stosunków wodnych, w celu określenie skutków, jakie realizacja autostrady spowoduje dla tego siedliska, wykonano szczegółowe analizy oddziaływania przejścia autostrady (estakady) na lokalne stosunki gruntowo-wodne. Ukształtowanie terenu sprawia, że odpływ wody z terenu chronionego odbywa się w kierunku zachodnim tzn. ze stwierdzonych płatów chronionych łąk w kierunku autostrady. Teren zasilany jest głównie wodami opadowymi, które na skutek dominacji w podłożu glin zalegają dłuższy czas na powierzchni terenu.

W otworach badawczych pod planowana estakadę stwierdzono występowanie utworów nieprzepuszczalnych głównie w postaci iłów pylastych, ale także glin pylastych, glin próchnicznych, namułów gliniastych od spągu izolowanych rudą syderytową [75]. W obszarze badań nie stwierdzono występowania wód gruntowych poza jednym otworem badawczym. Stwierdzono natomiast występowanie w podłożu warstw nieprzepuszczalnych, tworzących dobrą izolację dla infiltracji wód opadowych, jak również wód powierzchniowych. Powierzchniowy poziom wodonośny, który tworzą piaski sandrowe zalegające bezpośrednio na piaskach i piaskowcach jury środkowej. Zwierciadło wód połączonego poziomu wodonośnego stabilizuje się najczęściej 1 – 5 m p. p. t., lokalnie >7 m. Natomiast na odcinku od 439+000 do 443+000 pierwszy poziom – czwartorzędowy występuje najczęściej na głębokości 1 – 3 m. Zwierciadło tego poziomu jest nachylone na północny – wschód; jest on drenowany przez rzekę Konopkę i jej dopływy.

243 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W celu umożliwienia zachowania istniejących kanałów przepływu zaprojektowano estakadę złożoną z dwóch części (A i B) rozdzieloną istniejąca hałdą nad zbiornikami wodnymi przylegającymi do łąk zmiennowilgotnych oraz zrezygnowano z likwidacji hałdy, która stanowi czop uniemożliwiający swobodny spływ wody i jej okresową stagnację na obszarze łąk. Górna cześć hałdy zostanie rozebrana, a reszta ustabilizowana tak, aby nie stanowiła zagrożenia dla konstrukcji autostrady.

Konstrukcja estakady zapewni możliwość zachowania stosunków wodnych (przepływów wód powierzchniowych i podpowierzchniowych) w takim kształcie, jak występują one obecnie. Wszystkie istniejące kanały przepływu pozostaną drożne, nie powstaną też żadne nowe kanały odpływu, które mogłyby przyczynić się do przyspieszenia odpływu wód powierzchniowych i podpowierzchniowych z obszaru łąk zmiennowilgotnych. Planowane do wykonania obiekty wchodzące w skład estakady posiadają następujące parametry:

Tab. 10.2 Parametry obiektów składających się na estakadę

Zmniejszenie Powierzchnia Powierzchnia pod powierzchni po której Numer Ilość Długość Szerokość zajęta przez estakadą pomiędzy może spływać woda w obiektu podpór podpory podporami stosunku do stanu istniejącego MA/PZ377a 103,9 m 36,06 m 3 64,8 m2 3746,6 m2 1,73 % MA/PZ377b 130,2 m 36,06 m 4 86,4 m2 4695,0 m2 1,84 %

Jak wynika z powyższego zestawienia, zajęte zostanie ok 20% terenu, na którym w stanie obecnym odbywa się spływ wód wokół hałdy. Funkcjonowanie podpór i przyczółków nie spowoduje podniesienia poziomu wód w stawach, ani na obszarze łąk. Związane to jest z tym, że pomiędzy podporami i przyczółkami zachowane są duże przestrzenie, którymi woda może spływać. Nawet lokalne (na kilku metrach) zablokowanie przepływu nie stanowi zagrożenia – woda po prostu ominie podporę i płynąć będzie dalej. Gwarancją zachowania przepływu jest również to, że przyjęta technologia budowy (opisana w dalszej części opracowania) pozwala na zachowanie stawów. A zatem można wykluczyć występowanie negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000 „Walaszczyki w Częstochowie” w fazie eksploatacji autostrady A1.

Realizacja wiaduktu WD- 378 w km 439+138, zlokalizowanego w odległości 200 m w kierunku południowo- zachodnim od najbliżej położonego punktu obszaru Natura 2000, i jego przyczółków, nie będzie miała negatywnego wpływu na stan łąk w Walaszczykach, gdyż nie zagraża on spływom wód podziemnych w kierunku obszaru łąk trzęślicowych.

10.3.2 Opis zastosowanych konstrukcji i technologii mających na celu wyeliminowanie negatywnych oddziaływań

Ze względu na zakres prac związanych z budową obiektów w ciągu autostrady oraz wymagania technologiczne, nie jest możliwe całkowite uniknięcie zmian stosunków wodnych na etapie realizacji estakady, choć możliwe jest minimalizowanie ich wpływu na stan zachowania łąk trzęślicowo- olszewnikowych w dwojaki sposób. W pierwszej kolejności opracowano taką technologię budowy estakady (przedstawioną na rysunku i opisaną poniżej), która nie tylko w najmniejszym stopniu ingeruje w przepływy wód powierzchniowych

244 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

i podpowierzchniowych, ale również przewiduje wszelkie ingerencje w okresie, kiedy najmniejszy one będą miały wpływ na siedlisko łąk trzęślicowo-olszewnikowych – czyli poza sezonem wegetacyjnym – zimą.

Rys. 10-6 Projektowana estakada (A i B)

245 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

246 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W celu uniknięcia ingerencji w miejscach, którędy odpływają wody z łąk w Walaszczykach, które mogłyby doprowadzić do kompakcji gruntu i spowolnienia przepływów podpowierzchniowych, założono lokowanie ciężkiego sprzętu budowlanego (do 25 ton) jedynie w miejscach istniejących nasypów – na istniejących hałdach (gdzie realizowane będą przyczółki obiektów) oraz z dróg dojazdowych, pod które w miarę możliwości zostanie wykorzystana istniejąca droga gruntowa, przebiegająca w chwili obecnej na niewielkim nasypie (zaznaczone na powyższym rysunku kolorem fioletowym). Szerokość dróg technologicznych będzie wynosiła 4,0 m, a konstrukcja nawierzchni tych dróg to 40 cm grubości warstwy kruszywa frakcji 31,5/63 mm (bez warstwy drobnej dla utrzymania przepuszczalności), całość wzmocniona przestrzenną siatką geokomórkową wysokości 20 cm, wszystko ułożone na warstwie geowłókniny (celem przeciwdziałania wbijania kruszywa w grunt.). Z uwagi na to, że nie da się uniknąć kompakcji (ubicia) podłoża rodzimego w trakcie prowadzenia prac budowlanych (transport materiałów, poruszanie się ciężkiego sprzętu itp.) konieczne będzie po zakończeniu związanych z budową podpór przywrócenie skompaktowanego gruntu do stanu wyjściowego. Po zakończeniu prac i likwidacji dróg dojazdowych do podpór grunt zostanie, jeżeli będzie to konieczne, wymieniony lub też przy zastosowaniu różnych działań agrotechnicznych (np. talerzowanie) przywrócony do stanu pierwotnego.

Wykonanie fundamentów pod obiekty zrealizowane będzie według następujących etapów:  wykonanie dróg technologicznych,  wbicie ścianek szczelnych,  wykonanie wykopów fundamentowych,  deskowanie i zbrojenie fundamentów i korpusów,  betonowanie fundamentów i korpusów,  demontaż dróg technologicznych,  przywrócenie terenu do stanu pierwotnego.

W kolejnym etapie obiekt (estakada) zostanie zrealizowana według następującego schematu; wszelkie roboty będą wykonywane „od góry”, bez kontaktu czy też ingerencji w podłoże gruntowe.  układanie belek prefabrykowanych z wykonanego i zasypanego przyczółka – przęsło pierwsze,  wykonanie deskowania, zbrojenia i betonowania płyty zespalalającej belki – od góry; przęsło pierwsze,  układanie belek prefabrykowanych z wykonanego przęsła pierwszego – przęsło drugie,  wykonanie deskowania, zbrojenia i betonowania płyty zespalalającej belki – od góry; przęsło drugie,  kolejne przęsła analogicznie

Czas trwania poszczególnych etapów:

Październik  Wykonanie dróg dojazdowych: DT1 +DT2+DT3+DT4+DT5+DT6. Październik – luty  Wykonywanie robót ziemnych - rozbiórka hałdy.  Roboty ziemne pod fundamenty podpór wraz z wykonaniem samych podpór Estakady B – dojazd drogami DT1 – DT5.  Roboty ziemne pod fundamenty podpór wraz z wykonaniem samych podpór Estakady A – dojazd drogą DT1 do podpory P5, dojazd drogą DT6 do podpór P1-P4.

247 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Luty  Likwidacja dróg dojazdowych DT1 – DT6 wraz rekultywacją terenu i przywróceniem parametrów gruntu (m.in. stopnia zagęszczenia) do stanu istniejącego sprzed rozpoczęcia budowy. Marzec – październik  Wykonywanie ustrojów nośnych technologią przęsło po prześle z układaniem prefabrykowanych belek od góry bez wykonywania prac sprzętem ciężkim w poziomie terenu.  Wykonywanie robót ziemnych w zakresie formowania nasypu i ściany oporowej w miejscu rozebranej hałdy.

Technologia prac budowlanych związanych z realizacją estakady zakłada następujące etapy prac:  wykonanie konstrukcji ściany oporowej,  wykonanie wykopu i wymiana gruntu słabonośnego do właściwych rzędnych,  wykonanie materaca geosyntetycznego bazowego,  wykonanie ławy fundamentowej,  posadowienie pierwszej warstwy bloczków betonowych na ławie fundamentowej,  ułożenie i zagęszczenie materiału nasypowego,  ułożenie i zakotwienie geosyntetyku zbrojącego,  wykonanie kolejnych warstw ściany.

Technologia wykonania konstrukcji ściany oporowej Podstawową istotą konstrukcji ściany jest współpraca lica betonowego z gruntem zbrojonym, który przejmuje część siły parcia poprzez odpowiednie zakotwienie geosyntetyku zbrojącego w prefabrykatach lica. W analizowanej lokalizacji zakłada się technologię wzmocnienia podłoża materacem geosyntetycznym lub wymianę gruntu oraz zbrojenie korpusu ścian oporowych z zastosowaniem tzw. wkładek geosyntetycznych o długoterminowej (obliczeniowej) wytrzymałości na rozciąganie wraz z oblicowaniem ściany z elementów betonowych prefabrykowanych. W uzasadnionych przypadkach może wystąpić konieczność wzmocnienia podłoża kolumnami, czego na chwilę obecną nie wiadomo.

Technologia wykonania wykopu i wymiany gruntu słabonośnego do właściwych rzędnych W celu wykonania wymiany gruntu wykorytowane zostanie podłoże do odpowiednich rzędnych oraz na wymaganą szerokość i usunięty grunt słabonośny, następnie teren zostanie wyprofilowany z zachowaniem wymaganych spadków i pochyleń. Do tych robót wykorzystane zostaną standardowe maszyny budowlane służące do robót ziemnych.

Technologia wykonania materaca geosyntetycznego bazowego Materac geosyntetyczny zostanie wykonany w strefie posadowienia na miejscu usuniętego gruntu słabonośnego. Materac geosyntetyczny składać się będzie z mechanicznie zagęszczonych warstw kruszywa oraz geosyntetyków. Po wykorytowaniu podłoża, cały wykop zostanie wyłożony geosyntetykiem separacyjnym. Na geosyntetyk separacyjny sukcesywnie nakładany będzie i zagęszczany materiał nasypowy aż do osiągnięcia wymaganej rzędnej - 0,50 m poniżej poziomu posadowienia warstwy chudego betonu pod projektowaną ławą żelbetową.

248 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Kolejnym etapem wzmocnienia podłoża będzie wykonanie pełnego materaca geosyntetycznego. Analogicznie, jak przy wykładaniu wykopu geosyntetykiem separacyjnym, tak i w tym przypadku na dobrze zagęszczony grunt (zabudowany i zagęszczony materiał nasypowy), zostanie rozłożony geosyntetyk zbrojący. Po ułożeniu materiału, geosyntetyk zostanie naciągnięty i zakotwiony, a następnie zasypany warstwą materiału nasypowego grubości 0,15 m. Następnie naniesiona zostanie kolejna warstwa materiału nasypowego i zagęszczona walcem. Po wykonaniu zagęszczenia i osiągnięciu właściwych rzędnych wykonane zostanie zamknięcie materaca geosyntetycznego, poprzez zawinięcie pozostawionych na bokach pasm geosyntetyku zbrojącego. Następnie pozostawione końce geosyntetyku separacyjnego zostaną zawinięte na górną warstwę materaca wykonanego z geosyntetyku zbrojącego.

Technologia wykonania ławy fundamentowej Na wykonanym materacu bazowym ułożona zostanie warstwa chudego betonu, na której zostanie wykonana fundamentowa ława żelbetowa.

Technologia posadowienia pierwszej warstwy bloczków betonowych na ławie fundamentowej Pierwsza warstwa elementów betonowych zostanie ułożona na zaprawie cementowej lub klejowej. Właściwie osadzona pierwsza warstwa bloczków (odpowiednio wypoziomowana) jest warunkiem uzyskania wymaganego pochylenia lica ściany na całej wysokości bez dodatkowych zabiegów korygujących w kolejnych etapach wznoszenia ściany. Ważne jest, żeby bloczki bezpośrednio ze sobą się stykały.

Technologia ułożenia i zagęszczenia materiału nasypowego Materiał nasypowy naniesiony będzie do wysokości górnej powierzchni pierwszego bloczka, a następnie zagęszczony płytą wibracyjną w odległości min. 0,25 m od powierzchni bloczków. Ważne jest, by rzędna warstwy gruntu po zagęszczeniu była zgodna z podaną w projekcie rzędną warstwy geosyntetyku zbrojącego. Przestrzeń wewnątrz elementów betonowych oraz pomiędzy nimi zostanie wypełniona materiałem przepuszczalnym.

Technologia ułożenia i zakotwienia geosyntetyku zbrojącego Geosyntetyk zbrojący zostanie przycięty na odpowiednią długość równą szerokości projektowanego nasypu ograniczonego z obu stron murem oporowym. Przed rozłożeniem pasm geosyntetyku zbrojącego, za pomocą szczotek, usunięte zostaną wszelkie zanieczyszczenia z górnej powierzchni bloczków. Następnie na bloczkach betonowych będą zamontowane elementy systemu służące do uproszczenia montażu. Po tych czynnościach ułożona zostanie jedna krawędź siatki na elementach betonowych, a następnie dociśnięta dwoma warstwami bloczków betonowych. Pasma geosyntetyku zbrojącego układane będą obok siebie na styk, bez zakładu. Pierwsza krawędź geosyntetyku zbrojącego będzie ułożona w miarę możliwości równo z licem ściany, ewentualnie z odsunięciem (do wewnątrz) od lica ściany maksymalnie 5 cm. Po obciążeniu końca geosyntetyku zbrojącego dwoma warstwami bloczków rozwinięty zostanie pozostawiony naddatek materiału, możliwie mocno naciągnięty i zakotwiony szpilkami traconymi lub wielokrotnego użytku w ilości po 5 szt. na 1 pas. Na naciągnięty i dobrze zakotwiony geosyntetyk zbrojący naniesiona zostanie warstwa materiału zasypowego i zgodnie z wytycznymi - warstwami zagęszczona (1 warstwa = 1 bloczek = 0,19 m).

Technologia wykonania elementów ściany powyżej terenu

249 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Po zagęszczeniu materiału nasypowego wykonane zostaną kolejne warstwy zbrojenia i oblicowania. Ważne jest, by rzędna warstwy gruntu po zagęszczeniu była zgodna z podaną w projekcie warstwą geosyntetyku zbrojącego. Geosyntetyk zbrojący zostanie przycięty na odpowiednią długość równą szerokości projektowanego nasypu ograniczonego z obu stron murem oporowym. Przestrzeń wewnątrz elementów betonowych oraz pomiędzy nimi zostanie wypełniona materiałem przepuszczalnym. Przed rozłożeniem pasm geosyntetyku zbrojącego, za pomocą szczotek, usunięte zostaną wszelkie zanieczyszczenia z górnej powierzchni bloczków. Następnie na bloczkach betonowych zamontowane będą elementy systemu służące do uproszczenia montażu. Po tych czynnościach ułożona będzie jedna krawędź siatki na elementach betonowych, a następnie dociśnięta dwoma warstwami bloczków betonowych. W pierwszej warstwie bloczków co 10 m zamontowane zostaną elementy z wyciętym otworem pod rurę PCV o średnicy min 80 mm. Średnica otworu będzie dopasowana do zastosowanej rury. Pasma geosyntetyku zbrojącego układane będą obok siebie na styk, bez zakładu. Pierwsza krawędź geosyntetyku zbrojącego ułożona będzie w miarę możliwości równo z licem ściany ewentualnie z odsunięciem (do wewnątrz) od lica ściany maksymalnie 5 cm. Po obciążeniu końca geosyntetyku zbrojącego dwoma warstwami bloczków rozwinięty zostanie pozostawiony naddatek materiału, możliwie mocno naciągnięty i zakotwiony szpilkami traconymi lub wielokrotnego użytku w ilości po 5 szt. na 1 pas. W części lica (0,25 m odległości od powierzchni bloczków betonowych) zostanie wykonana warstwa drenażowa, której zadaniem będzie jak najszybsze odprowadzenie wody, która ewentualnie może pojawić się w korpusie nasypu oraz usunięcie ciśnienia hydrostatycznego, które mogło by oddziaływać na betonowe elementy licowe. Następnie na warstwę geosyntetyku zbrojącego ułożona będzie przycięta na odpowiedni wymiar geomembrana tak, by jej krawędź dolegała bezpośrednio do powierzchni bloczków betonowych. Następnie na geomembranę, w odległości 0,25 m od powierzchni bloczków naniesiona zostanie warstwa materiału drenażowego na wysokość ok. 0,19 m (wysokość bloczka), membrana wywinięta na warstwę materiału drenażowego, następnie naniesiona zostanie i zagęszczona warstwa materiału zasypowego. W elementach licowych z wykonanymi wcześniej otworami zamontowane będą rury wyprowadzające ewentualną wodę z warstwy drenażowej. Koniec rury utwierdzony w warstwie drenażowej (keramzycie) owinięty będzie geosyntetykiem separacyjnym w celu uniemożliwienia wsypywania się keramzytu do jej wnętrza. Po zagęszczeniu pierwszej warstwy naniesiona zostanie przy licu kolejna warstwa materiału drenażowego, ponownie na wysokość 0,19 m, następnie materiał nasypowy do wysokości górnej powierzchni drugiego bloczka, wyrównany i zagęszczony. Pozostały naddatek membrany wywinięty zostanie na warstwę materiału nasypowego. Ważne jest, by rzędna warstwy gruntu po zagęszczeniu była zgodna z podaną w projekcie warstwą geosyntetyku zbrojącego.

Technologia wykonania kolejnych warstw ściany Na zagęszczoną warstwę materiału nasypowego zostaną ułożone kolejne pasma geosyntetyku zbrojącego i wykonane kolejne warstwy muru. Przestrzeń wewnątrz elementów betonowych oraz pomiędzy nimi zostanie wypełniona materiałem przepuszczalnym. Przed rozłożeniem pasm geosyntetyku zbrojącego, za pomocą szczotek, usunięte zostaną wszelkie zanieczyszczenia z górnej powierzchni bloczków. Następnie na bloczkach betonowych zostaną zamontowane elementy systemu służące do uproszczenia montażu. Po tych czynnościach ułożona zostanie jedna krawędź geosyntetyku zbrojącego na elementach betonowych, a następnie dociśnięta

250 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

dwoma warstwami bloczków betonowych. Pasma geosyntetyku zbrojącego będą układane obok siebie na styk, bez zakładu. Po obciążeniu końca geosyntetyku zbrojącego i dwoma warstwami bloczków rozwinięty zostanie pozostawiony naddatek materiału, na całą szerokość muru, następnie możliwie mocno naciągnięty nad bloczkami na drugiej krawędzi muru i dociśnięty dwoma warstwami bloczków. W części lica (0,25 m odległości od powierzchni bloczków betonowych) zostanie wykonana warstwa drenażowa. Ważne jest, by rzędna warstwy gruntu po zagęszczeniu była zgodna z podaną w projekcie warstwą geosyntetyku zbrojącego.

Głównym czynnikiem warunkującym prawidłowe funkcjonowanie łąk trzęślicowych jest odpowiednie zachowanie stosunków wodnych. Zaproponowana technologia oraz termin realizacji głównych prac związanych z estakadą minimalizują ryzyko zmian stosunków wodnych. Główny wpływ na stosunki wodne na tym obszarze mają warunki atmosferyczne. W przypadku gdy okres budowy A1 zbiegnie się z niestandardowymi warunkami pogodowymi tj. długotrwałą suszą lub też okresem gdy występować będą długofalowe obfite opady stosunki wodne na obszarze Walaszczyk ulegną w naturalny sposób zmianie co może nałożyć się na minimalny wpływ fazy budowy. Trudno jest przewidzieć jakie będą uwarunkowania pogodowe za kilka lat kiedy to będzie realizowana inwestycja. Nie można również uzależniać harmonogramu prac od tak zmiennego czynnika jakim jest długookresowa pogoda. Na stan zachowania siedlisk ma wpływ wiele czynników. Oprócz odpowiednich stosunków wodnych istotny jest również jego stan zachowania a na ten czynnik duży wpływ ma odpowiednie użytkowanie. Łąki trzęślicowe nieużytkowane zarastają gatunkami szybkorosnącymi które wypierają charakterystyczne gatunki da tego siedliska. Działaniem poprawiającym stan zachowania siedliska jest wykaszanie z zachowaniem odpowiednich terminów oraz sposobu. Prawidłowo wykoszona łąka trzęślicowa staje się bardziej odporna na inne czynniki stresogenne w tym zmiany stosunków wodnych z tego powodu, że gatunki charakterystyczne nie muszą konkurować z gatunkami obcymi, które dużo gorzej znoszą koszenie.

Jak wskazują zarówno wyniki monitoringu prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [78], jak i inwentaryzacja i waloryzacja wykonane na potrzeby niniejszego opracowania, stan zachowania łąk trzęślicowo-olszewnikowych w obszarze Walaszczyki w Częstochowie jest niewłaściwy – ze względu na postępującą sukcesję wtórną – ekspansję gatunków niepożądanych, będącą wynikiem zaniechania użytkowania łąkarskiego (koszenia). Działaniem, które może poprawić stan zachowania siedliska, jest jego wykoszenie, usunięcie nalotu drzew i krzewów. Siedlisko w lepszym stanie ochrony będzie bardziej odporne na niewielkie wahania poziomu wód podpowierzchniowych i zakłócenia spływów wód powierzchniowych.

10.3.3 Zalecenia dotyczące dodatkowych działań minimalizujących

W celu zminimalizowania oddziaływania na łąki trzęślicowo-olszewnikowe – poprzez podniesienie ich odporności na czynniki stresogenne – proponuje się jednorazowe wykoszenie łąk na obszarze ok. 6 ha przed rozpoczęciem prac budowlanych. Wykoszenie łąk będzie jednym z zadań wykonawcy i należy je przeprowadzić pod nadzorem przyrodniczym. Zestawienie działek na których proponuje się wykonanie koszenia przedstawia poniższa tabela oraz rysunek. Działki te w 95% są własnością prywatną, szereg działek posiada nieuregulowany stan prawny co powoduje, że w celu wykonania planowanych działań minimalizujących objęto poniższy zakres liniami czasowego zajęcia.

251 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 10.3 Zestawienie działek, na których należy przeprowadzić koszenie

Obręb Numery działek 59/4; 419/2; 44/3; 42/2; 41/2; 40/2; 39/2; 38/9; 38/7; 38/5; 37/2; 36/2; 34/3; 33; 32; 31; 30; 29/1; 29/2; Skorki 29/3; 28; 27; 26; 25; 24; 20/2; 19/13; 19/11; 19/9; 19/7; 18/2; 17/2; 16/4; 16/6; 15/2; 14/3; 13/2; 12/2; 11/2; 10/9; 10/7; 10/5; 9/2

Rys. 10-7 Zakres wykoszenia łąk trzęślicowych na tle mapy ewidencyjnej

Wykaszanie należy przeprowadzić ręcznie lub też mechanicznie przy użyciu lekkiego sprzętu po 15 sierpnia, czyli po przekwitnięciu większości roślin, a wysokość koszenia nie powinna być mniejsza niż 10 cm od powierzchni gruntu, gdyż wiele gatunków występujących w runi tej łąki jest wrażliwych na zbyt niskie koszenie (np. trzęślica modra). Po sianokosach siano należy zebrać.

Z uwagi na to, ze jest to działanie minimalizujące możliwe negatywne oddziaływanie, należy je przeprowadzić jednorazowo przed rozpoczęciem prac budowlanych w rejonie obszaru Natura 2000.

252 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

10.3.4 Zalecenia w zakresie monitoringu

W celu umożliwienia monitorowania poziomu wód gruntowych, które są bardzo ważnym czynnikiem warunkujących funkcjonowanie łąk trzęślicowo-olszewnikowych zaprojektowano 3 stałe piezometry do głębokości 5 metrów z systemem minidiverów pozwalających na automatyczny ciągły odczyt poziomu wód gruntowych. Lokalizację piezometrów obrazuje poniższy rysunek. Z uwagi na to, że punkty monitoringu zlokalizowane są na obszarze Natura 2000, przed ich wykonaniem należy uzyskać zgodę Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Piezometry powinny zostać wykonane minimum 6 miesięcy przed rozpoczęciem prac budowalnych na tym odcinku. Odczyty należy prowadzić w okresie budowy regularnie w odstępach kilkudniowych w ramach prowadzonego nadzoru przyrodniczego. Po zakończeniu prac budowlanych zaleca się pozostawić piezometry na okres minimum 5 lat w celu potwierdzenia braku zmian poziomów wód gruntowych w przedziale długookresowym.

Numer piezometru Nr działki ewidencyjnej Obręb PZ1 19/7 Skorki PZ2 30 Skorki PZ3 44/3 Skorki

Przedmiotowe punkty wyznaczono na granicy występowania siedliska chronionego (zmiennowilgotne łąki trzęślicowe), jednocześnie są te punkty położone najbliżej planowanej autostrady. W przypadku wystąpienia oddziaływania (zmian stosunków wodnych) w tych właśnie miejscach jako pierwsze zostaną zaobserwowane zmiany co pozwoli jeżeli będzie to konieczne podjecie działań ograniczających niekorzystny wpływ.

Jednocześnie konieczne jest prowadzenie pomiarów meteorologicznych (temperatura powietrza, opady, wilgotność powietrza), które umożliwią interpretację wyników – pozwolą zdefiniować korelacje pomiędzy opadami / roztopami a wahaniami poziomu wód gruntowych na terenie łąk w Walaszczykach, jak również umożliwią stwierdzenie ewentualnych skutków związanych z istnieniem autostrady A1 – co umożliwi podjęcie aktywnych działań naprawczych.

253 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 10-8 Lokalizacja piezometrów do monitorowania poziomu wód gruntowych na tle mapy ewidencyjnej

254 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 10-9 Lokalizacja piezometrów do monitorowania poziomu wód gruntowych

255 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

10.4 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ POGORSZENIE JAKOŚCI WÓD GRUNTOWYCH WSKUTEK ZRZUTU ŚCIEKÓW

Na potrzeby analizy możliwości oddziaływania autostrady na jakość wód gruntowych zasilających obszar PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie, przeanalizowano zaprojektowany system odwodnienia autostrady.

W celu ochrony środowiskowych w obszarze łąk w Walaszczykach układ odwodnienia autostrady został zaprojektowany w systemie szczelnej kanalizacji deszczowej z odprowadzeniem wody z pasa drogowego poza obszar łąk trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach. Wody z jezdni autostrady na tym odcinku będą poprzez system urządzeń podczyszczających odprowadzane do zbiornika retencyjnego po lewej stronie autostrady. Wody te nie będą w żaden sposób miały kontaktu z obszarem zlewni Walaszczyk. Dodatkowym czynnikiem wykluczającym jakiekolwiek oddziaływanie jest to, że spływ wód odbywa się z obszaru łąk w Walaszczykach w kierunku autostrady.

W rejonie łąk rowy drogowe prowadzące wodę czystą w km od 438+100 do 438+700 będą odprowadzone do rowu R-1-G. W km 438+700 – 439+090 nie zostały zaprojektowane rowy drogowe. Woda pochodzące ze skarp autostrady oraz obszaru hałdy będzie spływała na teren istniejących łąk. W km 439+090 – 439+300 rowy drogowe prowadzące wodę czystą będą odprowadzane w teren łąk w Walaszczykach.

Kolejnym zagrożeniem, jakie przeanalizowano w kontekście wpływu na jakość wód gruntowych, jest przedostawanie się do tych wód solanki pochodzącej z zimowego utrzymania autostrady, poprzez rozchlapywanie jej z powierzchni jezdni przez poruszające się pojazdy. Zjawiska tego nie da się wyeliminować, jednak można skutecznie ograniczyć jego skutki poprzez zastosowanie barier uniemożliwiających przedostanie się solanki poza pas drogowy – w postaci ekranów. W przypadku autostrady A1 funkcję tę będą pełnić ekrany akustyczne (konieczność zastosowania tego środka ochronnego wynika z potrzeby ochrony przed hałasem ptaków występujących na łąkach w Walaszczykach – co opisano w rozdziale 9.3.4 Oddziaływanie na populacje zwierząt).

W kontekście wpływu na jakość wód gruntowych istotna jest również możliwość wystąpienia poważnej awarii spowodowanej wypadkiem drogowym. Obiekt przebiegający nad łąkami w Walaszczykach został oceniony jako obiekt, gdzie prawdopodobieństwo wydarzenia się poważnej awarii, choć minimalne, jest jednak większe niż na innych odcinkach, ze względu na możliwość występowania lokalnych oblodzeń lub mgły powodowanych obecnością zbiorników wodnych pod obiektem. W związku z powyższym zaprojektowano szereg dodatkowych elementów, które mają za zadanie zapobiec występowaniu wypadków, a jeśli okaże się to niemożliwe – ograniczyć jego skutki (przede wszystkim poprzez zatrzymanie pojazdu na koronie obiektu, zapobiegnięcie jego spadnięciu z obiektu na teren łąk):  bariery energochłonne,  ekrany akustyczne o wysokości 3 m.

10.5 OCENA ODDZIAŁYWANIA POPRZEZ ZMIANĘ TROFII SIEDLISKA NA SKUTEK EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA

Na potrzeby dokonania oceny tego zagrożenia przeprowadzono prognozowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza (dwutlenku azotu) od autostrady. Odnoszono się nie tylko do wartości

256 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

normowanych, ale brano pod uwagę każdą emisję (do poziomu oznaczalnego), która może powodować kumulację związków zanieczyszczających w środowisku, a w szczególności w wodach i glebach.

Rys. 10-10 Prognozowany zasięg oddziaływania w zakresie emisji NO2

257 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

W ramach wykonanych prognoz stwierdzono, że bez zastosowania żadnych środków minimalizujących – ograniczających rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, zasięg odczuwalnych emisji dwutlenku azotu (10 g/m3) będzie sięgał do 260 m od osi autostrady, co oznacza, że będzie obejmować również zbiorniki wodne i fragment łąk trzęślicowo-olszewnikowych. Na całym odcinku przejścia autostrady w rejonie obszaru Natura 2000 zastosowane zostaną ekrany akustyczne. Oprócz ochrony terenów mieszkaniowych, ograniczały będą również negatywny wpływ hałasu na siedliska cennych i chronionych gatunków ptaków, występujących na terenie łąk, z drugiej zaś – ze względu na ograniczenie rozchlapywania z drogi solanki, ewentualnie innych substancji, które mogłyby przedostać się na jezdnię w wyniku poważnej awarii związanej z wypadkiem drogowym). Stanowić one będą również element ograniczający rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń powietrza – spodziewać się można tego, że poziom imisji dwutlenku azotu na terenie siedliska będzie jeszcze niższy niż wynikający z prognozowania.

Depozycja niewielkich ilości dwutlenku azotu w glebach na terenie łąk trzęślicowo-olszewnikowych w Walaszczykach nie będzie jednak istotnie wpływać na trofię tego siedliska, ponieważ nie przewyższy ona wielkości usuwanych wraz z pokosem biogenów4.

Biorąc pod uwagę powyższe nie przewiduje się możliwości wystąpienia znaczącego oddziaływania związanego z nadmiernym wzrostem trofii siedliska na skutek depozycji emitowanych z autostrady dwutlenku azotu.

W celu określenia rzeczywistej imisji zanieczyszczeń powietrza zaleca się prowadzenie monitoringu stężeń w powietrzu dwutlenku azotu dla okresu roku. Należy prowadzić pomiary pasywne w punktach orientacyjnie wskazanych na poniższym rysunku (nie wskazuje się dokładnych współrzędnych, ponieważ próbniki należy rozwiesić na drzewach lub krzewach w taki sposób, aby nie zostały ukradzione lub też nie uległy zniszczeniu na skutek ewentualnej działalności łąkarskiej). Lokalizacja powyższych punktów jest zbliżona do lokalizacji piezometrów co pozwoli na łatwe prowadzenie prac w zakresie monitoringu.

4 Należy przyjąć, że w ramach realizacji Planu Zadań Ochronnych dla obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie, prowadzone będzie wykaszanie łąk – gdyż jest to warunek zachowania siedliska 6410.

258 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 10-11 Obszary na których należy rozwiesić próbniki do monitoring stężenia NO2

259 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

10.6 ODDZIAŁYWANIE NA SPÓJNOŚĆ SIECI OBSZARÓW NATURA 2000

Zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych [29] obszar PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie nie jest powiązany funkcjonalnie z żadnym innym obszarem Natura 2000, co wynika z charakteru siedlisk stanowiących przedmiot ochrony – poszczególnie płaty łąk zmiennowilgotnych 6410 funkcjonują jako odrębne całości. W związku z powyższym wyklucza się możliwość wystąpienia jakiegokolwiek negatywnego oddziaływania analizowanego odcinka autostrady A1 na spójność sieci obszarów Natura 2000.

10.7 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

W przypadku zaniechania realizacji autostrady na odcinku obwodnicy Częstochowy nie wystąpią żadne zagrożenia dla obszaru Natura 2000 związane z infrastrukturą. Jednak, biorąc pod uwagę wnioski z monitoringu stanu zachowania siedliska 6410 w obszarze PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie, obszar ten będzie ulegał degradacji na skutek zaniechania użytkowania łąkarskiego. Jednocześnie należy zauważyć, że w świetle dokonanej oceny udowadniającej brak negatywnego oddziaływania autostrady na przedmiotowy obszar pod warunkiem zastosowania zaproponowanych środków minimalizujących – rzeczywiste oddziaływanie obu wariantów – zarówno realizacyjnego, jak i polegającego na zaniechaniu realizacji autostrady, będzie takie samo.

11. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA KRAJOWY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH

11.1 OPIS ISTNIEJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE LUB W BEZPOŚREDNIM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA OBSZARÓW CHRONIONYCH

Autostrada A1 na przedmiotowym odcinku przebiega w bezpośrednim sąsiedztwie otuliny Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”. Najbliżej położony rezerwat przyrody „Rajchowa Góra” znajduje się w odległości ok. 8,7 km, co wyklucza możliwość wystąpienia oddziaływania autostrady na niego.

260 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 11-1 Lokalizacji analizowanego odcinka autostrady A1 względem obszarów chronionych

11.2 CHARAKTERYSTYKA PARKU KRAJOBRAZOWEGO „LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ”

Park Krajobrazowy „Lasy nad górną Liswartą” istnieje od 1998 roku, kiedy to został powołany na mocy rozporządzenia Wojewody Częstochowskiego Nr 28/98 z dn.21.12.1998r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”. Od 2000 r. Park wchodzi w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego na mocy rozporządzenia Nr 222/99 Wojewody Śląskiego z dnia 19.11.1999 r. Powierzchnia Parku wynosi 38 701 ha, a otuliny 12 045 ha, co daje łącznie 50746 ha. Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą obejmuje zwarty kompleks leśny położony na zachód od Częstochowy, na zachodnim skraju Wyżyny Śląsko-Krakowskiej [85]. Obszar Parku stanowi nieckę, środkiem której płynie Liswarta, wypływająca na wysokości 315 m n.p.m w pobliżu miejscowości Mzyki. Rzeka płynie szeroką na kilkaset metrów doliną w otoczeniu lasów, łąk oraz zabudowań wsi. Jej największymi dopływami w obrębie Parku są: Olszynka, Turza i Potok Jeżowski. Lasy zajmują tu 63% powierzchni Parku i jego otuliny, 31% zajęte jest przez użytki rolne, pozostałą część stanowią tereny

261 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

zabudowane i stawy (ok.6 %). Lesistość samego parku to 66%. Wśród lasów Parku przeważają bory mieszane świeże oraz wilgotne, w drzewostanie dominuje sosna zwyczajna. Wzdłuż cieków rosną bogate lasy łęgowe z cennym zbiorowiskiem podgórskiego łęgu jesionowego. Cennymi zespołami leśnymi są także spotykane w południowej części Parku grądy niskie z udziałem jesionu i olszy oraz świetlista dąbrowa ze stanowiskami roślin ciepłolubnych. Wśród zbiorowisk roślinności nieleśnej w Parku na uwagę zasługują wrzosowiska, wilgotne łąki oraz zespoły roślinności wodno-torfowiskowej. Największą osobliwością jest stanowisko pomnikowe różanecznika katawbijskiego (gm. Kochanowice). Dużą grupę gatunków rzadkich stanowią rośliny górskie: widłak wroniec, ciemiężyca zielona. Na obszarze parku odnotowano występowanie 33 gatunków roślin objętych ochroną ścisłą, w tym tak rzadkich w regionie, jak: widłaczek torfowy, goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, storczyki - kruszczyk błotny, podkolan zielonawy i podkolan biały oraz 10 gatunków podlegających ochronie częściowej [86]. Na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, mieczyk dachówkowaty, storczyki, rosiczka okrągłolistna. Najcenniejszym elementem fauny Parku są ptaki, znajdujące tu dogodne warunki gniazdowania [85]. Stwierdzono tu gniazdowanie 127 gatunków ptaków. Do bardzo cennych przedstawicieli awifauny lęgowej należą: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, błotniaki, bocian czarny. W grupie drobnych ssaków na uwagę zasługują: popielica, koszatka, ryjówka aksamitna i malutka oraz kilka gatunków nietoperzy. Duża liczba cieków i zbiorników wodnych stanowi dogodne środowisko dla życia płazów. Stwierdzono tu występowanie przedstawicieli 12 gatunków, w tym rzadkich - traszki grzebieniastej, ropuchy paskówki i grzebiuszki ziemnej. Wśród gadów największą osobliwość tego terenu stanowi gniewosz plamisty. W górnych odcinkach dopływów Liswarty występuje rak szlachetny [86]. W granicach Parku znajdują się cztery rezerwaty przyrody: leśno-florystyczne "Cisy nad Liswartą", "Cisy w Łebkach"- gm. Herby oraz leśne "Rajchowa Góra" - gm. Boronów i "Łęg nad Młynówką" - Gm. Ciasna. Znajdują się tu również użytki ekologiczne: "Bagno w Jeziorze", "Jeziorko", i "Bagienko w Pietrzakach" oraz projektowany użytek Brzoza. Spośród kilkudziesięciu pomników przyrody warto wymienić głaz narzutowy w Olszynie czy okazałe dęby szypułkowe w Boronowie. Do najcenniejszych zabytków architektury na terenie Parku należą: drewniane kościoły w Boronowie i Cieszowej, murowany klasycystyczny kościół w Kochanowicach, zespoły pałacowe w Ciasnej, Kochanowicach. Zwiedzać Park można poruszając się po 4 ścieżkach dydaktycznych: „Na brzozę”, „Kierzkowskie bagna”, „Pająk”, ”Cisy nad Liswartą” lub szlakach turystycznych: niebieskim – im. J. Lompy i żółtym - „Pomników przyrody”.

11.3 ODDZIAŁYWANIE NA PARK KRAJOBRAZOWY „LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ”

Na poniższej mapie przedstawiono położenie planowanej autostrady A1 względem Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą” oraz jego otuliny.

262 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 11-2 Położenie planowanej autostrady A1 względem Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą” oraz jego otuliny

Autostrada nie narusza otuliny, a tym bardziej terenu samego PK. Biorąc pod uwagę fakt, że (zgodnie z ustawą [2]) otulina jest wydzielonym obszarem ochronnym wokół chronionego przyrodniczo terenu, zabezpieczającym go przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka, czyli obszarem, na którym działalność człowieka nie może negatywnie oddziaływać na przyrodę obszaru chronionego, a z drugiej strony mając na uwadze, że planowana autostrada A1 nie narusza otuliny, należy stwierdzić, że nie będzie ona powodować negatywnego oddziaływania na przyrodę PK „Lasy nad Górną Liswartą”. Zaprojektowane przejścia dla zwierząt na analizowanym odcinku zapewnią drożność lokalnych korytarzy migracji.

263 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

11.4 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

W związku z brakiem oddziaływania autostrady na PK „Lasy nad Górną Liswartą” nie przewiduje się żadnych działań minimalizujących, dedykowanych specjalnie ochronie tego obszaru.

12. OCENA ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI NA ZABYTKI CHRONIONE NA PODSTAWIE ZAPISÓW USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI

12.1 OPIS ISTNIEJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE LUB W BEZPOŚREDNIM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA ZABYTKÓW

12.1.1 Zabytki architektoniczne

Najbliżej położonymi zabytkami wpisanymi do rejestru zabytków są:  kościół parafialny pod wezwaniem św. Walentego w Konopiskach, 1903-10, nr rej.: A/134/04 z 30.12.2004 – w odległości ok 3 km od autostrady,  cmentarz rzymsko-katolicki w Konopiskach, nr rej.: 425/88 z 27.05.1988 – w odległości ok 3 km od autostrady,  willa przy ul. M. Skłodowskiej-Curie 11 w Blachowni 1920, nr rej.: 524/91 z 5.06.1991 – w odległości ok 3 km od autostrady.

264 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Fot. 12.1 Kościół w Konopiskach [101]

12.1.2 Zabytki archeologiczne

Trasa planowanej autostrady nie koliduje ze znanymi stanowiskami archeologicznymi (rozpoznanymi w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski).

12.2 ODDZIAŁYWANIE NA ZABYTKI

12.2.1 Oddziaływanie na zabytki architektoniczne

Z uwagi na odległość planowanej autostrady od obiektów zabytkowych nie przewiduje się możliwości wystąpienia oddziaływania na etapie realizacji i eksploatacji.

12.2.2 Oddziaływanie na zabytki archeologiczne

Ze względu na brak kolizji ze stanowiskami archeologicznymi nie przewiduje się wystąpienia jakiegokolwiek negatywnego oddziaływania autostrady na dziedzictwo archeologiczne.

265 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

12.3 ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE

Ze względu na fakt, że nie wszystkie stanowiska archeologiczne manifestują się na powierzchni ziemi, część stanowisk mogła nie zostać rozpoznana w ramach AZP. W związku z powyższym zaleca się prowadzenie wszelkich prac ziemnych pod nadzorem archeologicznym. W przypadku natrafienia na substancję zabytkową podczas prac budowlanych, prace należy natychmiast wstrzymać, a znalezisko zgłosić Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków, który podejmie decyzję o konieczności przeprowadzenia bądź też możliwości zaniechania ratowniczych badań wykopaliskowych.

12.4 OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA INWESTYCJI

W przypadku niepodejmowania inwestycji żadne stanowiska archeologiczne nie zostaną zniszczone. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że w przypadku zaniechania badań ratowniczych, stanowiska te pozostaną nieeksplorowane, a więc nie poznane. Badania, choć prowadzące do zniszczenia obiektów, przyczyniają się do rozpoznania ich wartości kulturowo-poznawczej.

13. ANALIZA ODDZIAŁYWAŃ SKUMULOWANYCH

13.1 IDENTYFIKACJA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAŃ SKUMULOWANYCH

Oddziaływanie skumulowane w zakresie hałasu wystąpi po realizacji inwestycji w miejscu przecięcia autostrady z drogą wojewódzką Nr 908 Częstochowa – Tarnowskie Góry. Droga ta będzie miała bezpośrednie podłączenie do autostrady poprzez węzeł Zawodzie. Zaprojektowane ekrany akustyczne wzdłuż autostrady oraz na węźle Zawodzie w sposób efektywny zabezpieczać będą obszary zabudowane przed ponadnormatywnym oddziaływaniem hałasu. Z uwagi na brak zabezpieczeń przy istniejącej drodze wojewódzkiej oraz fakt, że budynki zlokalizowane są w miejscowości Wygoda kilka, kilkanaście metrów od krawędzi DW Nr 908 to będą one w strefie negatywnego oddziaływania powodowanego przez poruszające się po tej drodze pojazdy. W planach jest budowa nowego przebiegu drogi wojewódzkiej – w tym celu realizowany jest wiadukt pod autostradą WA381 w km 442+060 którym przechodzić będzie projektowana droga pod autostradą.

Oddziaływanie skumulowane występuje również na styku analizowanego odcinka autostrady A1 z sąsiednim odcinkiem położonym na południu – autostrada oddziałuje tutaj na zinwentaryzowane siedliska i szlaki przelotów mroczka późnego oraz na siedliska ważki – szklarnika leśnego, a minimalizacja oddziaływania musi być realizowana na obu odcinkach, aby była skuteczna. Wnioski z oceny i odpowiednie rekomendacje zawarto w rozdziale 9.3.4 Oddziaływanie na populacje zwierząt.

14. OPIS PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO PRZEDSIĘWZIĘĆ REALIZOWANYCH W ZWIĄZKU Z BUDOWĄ AUTOSTRADY

266 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

14.1 WSKAZANIE ŹRÓDEŁ MOŻLIWEGO NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Spośród przedsięwzięć realizowanych w związku z budową autostrady A1 negatywne oddziaływanie na środowisko powodować mogą linie elektroenergetyczne wysokich napięć. Trasa przebudowywanego odcinka linii 110kV nie ulega w istotny sposób zmianie w stosunku do stanu istniejącego. Realizacja projektowanej przebudowy odcinka linii nie spowoduje zmiany funkcji obecnego sposobu zagospodarowania terenu. Zakres przebudowy został szczegółowo opisany w rozdziale 2.6.5 Zakres przedsięwzięcia związany z przebudową elementów innych niż infrastruktura drogowa.

Rys. 14-1 Zakres przebudowy linii 110 kV

14.2 ODDZIAŁYWANIE W FAZIE REALIZACJI

W okresie realizacji prac konieczne będą czasowe zajęcia terenu dla ustawienia słupów wraz z fundamentami i uziemieniami, przewodów fazowych i odgromowych, łańcuchów izolatorowych I zawieszenia przewodów odgromowych. Budowa linii będzie się wiązała również z usunięciem roślinności z powierzchni terenu przeznaczonego pod budowę oraz z otaczającego obszaru. W trakcie budowy fundamentów, w obszarze około 10 m wokół stanowiska słupa, mogą pojawić się ewentualne krótkotrwałe zniszczenia gruntu. Zniszczenia wierzchniej warstwy ziemi będą następstwem pracy ciężkiego sprzętu budowlanego.

267 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Dla potrzeb budowy i eksploatacji przebudowywanych odcinków linii nie występuje zapotrzebowanie na wodę, energię elektryczną i gaz. Linie te nie powodują również emisji zanieczyszczeń gazowych, pyłowych i płynnych. Planowane do realizacji przedsięwzięcie nie spowoduje wzrostu uciążliwości dla środowiska. Nie będzie miało wpływu na powietrze, glebę, złoża kopalin oraz wody powierzchniowe i podziemne. Prace budowlane związane z posadowieniem słupów nie spowodują trwałego naruszenia stosunków wodnych w gruncie. Po zakończeniu przebudowy wykonawca linii jest zobowiązany do całkowitej rekultywacji terenu.

Ponadto prace budowlane będą związane z demontażem starych fragmentów linii. Czasowemu zniszczeniu może ulec powierzchnia terenu wzdłuż trasy linii, co będzie spowodowane przejazdem i pracą ciężkiego sprzętu. Ponadto powstaną odpady, takie, jak elementy stalowe i betonowe, krótkie odcinki przewodów stalowo-aluminiowych, czy opakowania. Wszystkie odpady, jakie powstaną na etapie realizacji, powinny być selektywnie zmagazynowane i po zakończeniu prac wywiezione na składowisko odpadów lub złomowisko.

14.3 ODDZIAŁYWANIE W FAZIE EKSPLOATACJI

Eksploatacja linii wysokiego napięcia 110 kV może być przyczyną występowania pewnych uciążliwości dla środowiska. Zalicza się do nich przede wszystkim pole elektromagnetyczne i hałas. Należy jednak podkreślić, że istniejąca linia jest również źródłem ww. oddziaływań. Elektroenergetyczna linia napowietrzna nie powoduje zanieczyszczeń powietrza w postaci pyłów. W trakcie eksploatacji linii nie są wytwarzane odpady i ścieki. Nie ma wiec wpływu na powietrze, glebę, złoża kopalin oraz wody powierzchniowe I podziemne.

Istotnym zjawiskiem towarzyszącym pracy każdej linii napowietrznej jest występowanie wokół jej przewodów pola elektromagnetycznego, które przy odpowiednio dużych wartościach może wpływać na organizmy żywe poprzez oddziaływanie dwóch niezależnych składowych – pola elektrycznego i pola magnetycznego. Przyczyną powstawania pola elektrycznego jest napięcie istniejące pomiędzy poszczególnymi przewodami fazowymi linii energetycznej a ziemią. Przyczyną powstawania pola magnetycznego jest natomiast prąd płynący przewodami. Natężenie pola elektrycznego i magnetycznego pod linią zależy od wielu czynników, takich jak: napięcie linii przesyłowej, natężenie prądu płynącego w poszczególnych przewodach fazowych, odległości przewodów linii od ziemi oraz rodzaju i rozmieszczenia przewodów na słupie [46]. Linie energetyczne wysokich napięć są źródłem pola elektromagnetycznego o niskiej częstotliwości 50 Hz. W przypadku pól elektromagnetycznych o częstotliwości 50 Hz obie składowe pola można obliczać i mierzyć oddzielnie. Wszelkie urządzenia pracujące przy częstotliwości 50 Hz przekazują do otoczenia pomijalnie małe ilości energii, dlatego w żadnym przypadku pola elektromagnetyczne wytwarzane przez linie przesyłowe i stacje elektroenergetyczne wysokich napięć nie mogą powodować u człowieka tzw. „efektu termicznego”. Powoduje go natomiast pole elektromagnetyczne o bardzo dużej częstotliwości, wytwarzane na przykład przez urządzenia radarowe czy kuchnie mikrofalowe (nazywane najczęściej promieniowaniem elektromagnetycznym) [46]. Zastosowanie pola elektromagnetycznego o różnej częstotliwości pokazano na poniższym rysunku.

268 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 14-2 Zastosowanie pola elektromagnetycznego o różnej częstotliwości [46]

Za całkowicie bezpieczne dla zdrowia ludzi uznaje się przebywanie w polach o wartościach niższych niż dopuszczalne, które zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów [11]. Rozporządzenie to określa dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, z uwzględnieniem poszczególnych składowych – elektrycznej (E) i magnetycznej (H), zróżnicowane dla:  terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową;  miejsc dostępnych dla ludności.

Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych między innymi dla sieci elektroenergetycznych przedstawiono w poniższej tabeli.

269 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 14.1 Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych [11]

Zakres częstotliwości pola Składowa elektryczna Składowa magnetyczna elektromagnetycznego [kV/m] [A/m] Dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową 50 Hz* (częstotliwość sieci 1 60 elektroenergetycznej) Dla miejsc dostępnych dla ludności od 0,5 Hz do 50 Hz* 10 60 * 50 Hz - częstotliwość sieci elektroenergetycznej

Normy dla pola elektrycznego zostały ustalone w taki sposób, aby przebywanie w takim polu nie było dla człowieka dokuczliwe oraz aby przepływ prądu rozładowania, który może popłynąć w przypadku dużych obiektów przewodzących (np. kombajn, samochód) znajdujących się w polu, nie był dla człowieka odczuciem nieprzyjemnym. W krajowych przepisach [11] natężenie pola elektrycznego o wartości nie przekraczającej 1 kV/m uważane jest za całkowicie bezpieczne nawet w przypadku długotrwałego oddziaływania. W miejscach dostępnych dla ludzi, lecz nie przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową nie ma potrzeby ograniczać natężenia pola elektrycznego do wartości mniejszych niż 1 kV/m [46]. Przy ustalaniu wartości dopuszczalnych dla pola magnetycznego przyjęto taką zasadę, że działające na człowieka pole magnetyczne nie może powodować powstawania w organizmie prądów większych niż naturalne prądy płynące w ciele człowieka (np. prądy pobudzenia komórek nerwowych). W otoczeniu wszystkich krajowych linii przesyłowych natężenie pola magnetycznego w miejscach dostępnych dla ludzi jest mniejsze od wartości dopuszczalnej (60 A/m) [46]. Obowiązujące w Polsce przepisy nakazują sprawdzanie dotrzymania dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku poprzez wykonanie pomiarów kontrolnych. Pomiary takie są wykonywane zawsze po wybudowaniu linii, ale przed oddaniem obiektu do użytkowania. Są one przeprowadzane przez wyspecjalizowane instytucje, dysponujące odpowiednią aparaturą oraz fachowym personelem.

Pole elektryczne pod linią napowietrzną powoduje powstawanie ładunku elektrycznego w izolowanych od ziemi metalowych przedmiotach o znacznych rozmiarach (np. samochód, autobus, kombajn). W przypadku, gdy takiego przedmiotu dotknie człowiek, może przez niego przepłynąć krótkotrwały prąd rozładowania o niewielkiej wartości. Jest to zjawisko nieprzyjemne, ale całkowicie niegroźne dla zdrowia.

W otoczeniu napowietrznych linii przesyłowych 110 kV występują pola elektryczne o natężeniach przekraczających 0,5 kV/m. Przy określonym napięciu linii natężenie pola elektrycznego w jego otoczeniu zależy przede wszystkim od odległości miedzy przewodami fazowymi a ziemią. Jest ono największe w miejscu, w którym odległość przewodów fazowych od przęsła jest najmniejsza, czyli zazwyczaj w środku przęsła (w połowie odległości miedzy sąsiadującymi słupami). Przy oddalaniu się od osi linii natężenie pola elektrycznego szybko maleje. Spadek natężenia pola obserwuje się również przy zbliżaniu się do konstrukcji słupa w wyniku zwiększania się odległości od ziemi przewodów linii oraz ekranujących własności samego słupa.

270 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Rys. 14-3 Pole elektryczne w otoczeniu linii 400 kV [46]

Zgodnie z obowiązującymi przepisami [11] natężenie pola elektrycznego w miejscach dostępnych dla ludzi nie może przekraczać wartości 10 kV/m. Dlatego wszystkie linii przesyłowe w Polsce są tak projektowane I wykonywane, żeby natężenie pola elektrycznego w ich otoczeniu nie przekraczało obowiązującej normy. Jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie niektórych w pełni obciążonych linii 400 kV w okolicach środka przęsła w przypadku występowania wysokich temperatur (upalne lato) natężenie pola zbliża się nawet do poziomu 10 kV/m W otoczeniu linii napowietrznych 220 i 110 kV natężenia pól są znacznie mniejsze i nie osiągają poziomów dopuszczalnych [46].

Tab. 14.2 Porównanie natężeń pól elektrycznych 50 Hz wytwarzanych w sąsiedztwie linii energetycznych o różnych napięciach [46]

Natężenie pola elektrycznego Linia napowietrzna [kV/m] Pod liniami najwyższego napięcia (220-400 kV) 1 - 10 W odległości 150 m od linii NN 400 kV poniżej 0,5 Pod liniami wysokiego napięcia 110 kV 0,5 - 4 Pod liniami średniego napięcia (10 – 30 kV) Poniżej 0,3

Pole magnetyczne pochodzące od linii może spowodować przepływ prądów o niewielkich wartościach w przewodzących obiektach znajdujących się pod linią i tworzących obwody zamknięte o znacznych długościach (np. ogrodzenia, rurociągi, urządzenia do zraszania). W przypadku poprawnej budowy tych urządzeń ich dotknięcie przez człowieka (lub jakiekolwiek zwierzę) nie stanowi dla jego zdrowia żadnego zagrożenia.

271 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Natężenie pola magnetycznego wokół linii wysokiego napięcia 110 kV i 220 kV jest niewielkie. W miejscach przebywania ludzi, nawet w niewielkim sąsiedztwie od linii, jest ono porównywalne z polami, jakie powstają wokół przewodów domowych instalacji niskiego napięcia oraz z polami istniejącymi w bezpośredniej bliskości elektrycznego sprzętu powszechnego użytku. Pole magnetyczne pod linią zmienia się w zależności od wartości prądu płynącego przez linię – maleje, gdy zmniejsza się prąd płynący przez linie, a wzrasta, gdy obciążenie linii rośnie. Podobnie jak w przypadku pola elektrycznego, przy oddalaniu się od osi linii pole magnetyczne gwałtowanie maleje. Pole magnetyczne przenika bez zniekształceń przez większość materiałów i obiektów, dlatego wartości jego natężenia nie ulegają wtedy zmianie [46].

Rys. 14-4 Pole magnetyczne w otoczeniu linii 400 kV [46]

Zgodnie z obowiązującymi przepisami [11] natężenie pola magnetycznego w miejscach dostępnych dla ludzi nie może przekraczać wartości 60 A/m. W przypadku linii 110 kV najwyższe zmierzone natężenie pola magnetycznego w ich otoczeniu, przy największym zwisie linii, na wysokości 2 m nad ziemią, wynosi 15,3 A/m a dla 220 kV – 32,6 A/m. W miejscach długotrwałego przebywania ludzi w oddaleniu od osi linii pole magnetyczne kształtuje się na poziomie 0,1 – 1 A/m.

272 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Tab. 14.3 Porównanie natężeń pól magnetycznych 50 Hz wytwarzanych w sąsiedztwie linii energetycznych o różnych napięciach [47]

Linia napowietrzna Natężenie pola elektrycznego [A/m] Pod liniami najwyższego napięcia (220-400 kV) 0,8 - 40 W odległości 150 m od linii NN 400 kV poniżej 4 Pod liniami wysokiego napięcia 110 kV poniżej 16 Pod liniami średniego napięcia (10 – 30 kV) 0,8 - 16

Z pracą linii najwyższego napięcia 400 kV oraz 220 kV związane jest również oddziaływanie w zakresie hałasu. Przyczyną jego powstawania są tzw. zjawiska ulotowe, obserwowane podczas niekorzystnych warunków pogodowych, takich, jak: mżawka, deszcz, czy mgła. Objawiają się one lekkim świeceniem przewodów linii widocznym przede wszystkim w porze nocy. Zjawiskom ulotowym towarzyszy charakterystyczny szum słyszalny w sąsiedztwie linii. Hałas wytwarzany przez linie znacznie wzrasta w przypadku szczególnie wilgotnej pogody. Poziom hałasu wytwarzanego przez linie zależy również od ich konstrukcji, w szczególności od rodzaju zastosowanych przewodów roboczych [46]. W przypadku linii 110 kV problem hałasu występuje tylko bezpośrednio pod samą linią. Hałas generowany przez linie elektroenergetyczne podlega również ograniczeniom zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku [12]. W zależności od rodzaju zabudowy otaczającej stację wartości dopuszczalne poziomów hałasu w środowisku mieszczą się w przedziałach od 40 dB w porze nocy do 55 dB w porze dnia. Wieloletnia praktyka pomiarowa wskazuje, że dopuszczalne poziomy hałasu w otoczeniu linii najwyższych napięć nie są przekraczane [46].

Tab. 14.4 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby [12]

Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]

Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych Lp. Rodzaj terenu LAeq N LAeq D LAeq D przedział przedział LAeq N przedział czasu czasu czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy równy równy 8 równy 8 godzinom 16 godzinom godzinom 16 godzinom a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska b) Tereny szpitali, domów opieki społecznej 1 55 45 45 40 c) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży (1) a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego. 2 b) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe(1). 60 50 50 45 c) Tereny mieszkaniowo-usługowe. d) Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców (2).

273 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Hałas, którego źródłem są linie napowietrzne najwyższych napięć, różni się znacznie od hałasu wytwarzanego przez inne źródła, jak na przykład drogi. W niezmiennych warunkach pogodowych poziom hałasu od linii energetycznych niewiele zmienia się w czasie. Przy dobrej bezdeszczowej pogodzie linie najwyższych napięć są praktycznie niesłyszalne. W okresie złej pogody słyszalność linii zdecydowanie wzrasta. Powoduje to poważne trudności w ustaleniu „średniego” poziomu hałasu emitowanego przez linie. Jedna z metod pozwalająca na wyznaczenie takiego średniego poziomu hałasu określona jest w Polskie Normie PN-N0139: 2000. Zgodnie z tą metodą przyjmuje się, że hałas emitowany przez linię NN jest najwyższy na skutek złej pogody przez 36 – 35 dni w roku. Natomiast w pozostałym okresie czasu hałas jest niewielki [46].

Z licznych badań hałasu przeprowadzonych wokół krajowych linii elektroenergetycznych wynika, że poziom hałasu wytwarzanego przez te linie nie przekracza najczęściej w odległości kilkunastu metrów od linii nawet w najgorszych warunkach pogodowych wartości 30-35 dB(A) - dla linii 110 kV [47].

Charakterystyczny jest również zdecydowany spadek poziomu hałasu przy oddalaniu się od linii. W przypadku linii napowietrznych najwyższych napięć przy dobrych warunkach pogodowych poziom dźwięku porównywalny jest z natężeniem dźwięku, jakie występuje podczas rozmowy w mieszkaniu.

Na potrzeby niniejszego raportu nie analizuje się oddziaływania (poprzez emisję pola magnetycznego) linii kablowych, gdyż będą one realizowane jedynie na odcinkach przechodzących pod korpusem autostrady lub dróg poprzecznych, a zatem nie będą zlokalizowane na terenach, dla których określono normy jakości w tym zakresie.

Analizując maksymalne negatywne oddziaływanie związane z funkcjonowaniem linii wysokiego napięcia stwierdzić można, że nawet w skrajnie niekorzystnych warunkach atmosferycznych nie nastąpi przekroczenie poziomu dopuszczalnego tj. 40 dB poza obszarem bezpośrednio zajętym przez fragmenty linii 110 kV objęte przebudową w ramach budowy autostrady A1. Najbliższe zabudowania znajdują się ok 150 metrów od elementów linii będących w zakresie przebudowy w związku z czym wykluczone jest jakiekolwiek negatywne oddziaływanie.

Przedmiotowa linia nie będzie stanowiła zagrożenia dla dwóch gatunków zidentyfikowanych w rejonie Konopki – mroczka późnego i szklarnika. Oba gatunki latać będą głównie pod mostem na Konopce. Nawet przelatując nad ekranami zlokalizowanymi na autostradzie nie będą sięgać linii wysokiego napięcia.

15. ODDZIAŁYWANIA POWSTAŁE W PRZYPADKU POWSTANIA POWAŻNEJ AWARII

Poważnymi awariami w rozumieniu ustawy – Prawo ochrony środowiska [3] są zdarzenia, w szczególności emisje, pożary lub eksplozje, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, albo powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii, rozumiane jest jako zdarzenie, które może wywołać utratę życia co najmniej 10 osób, zanieczyszczenie wód powierzchniowych (ładunek większy od 15 g/cm2

274 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

w przypadku substancji ropopochodnych oraz większy od 5 g/cm2 w przypadku substancji mogących zmienić istotnie jakość wód) na odległości co najmniej 10 km, w przypadku wód bieżących lub na obszarze co najmniej 1 km2 w przypadku jezior i zbiorników wodnych, zagrożenie wód podziemnych (np. przekroczenie norm zanieczyszczenia ujęcia).

Zgodnie z raportem Głównego Inspektora Ochrony Środowiska [84] w 2010 roku doszło na terenie kraju do 114 zdarzeń mających znamiona poważnej awarii; 10 z nich spowodowane było rozszczelnieniem autocysterny przewożącej substancje niebezpieczne, czy to na skutek wypadku czy też w czasie postoju, zaś kolejne 4 wiązały się z wyciekiem paliwa z baku pojazdu ciężarowego, rozbitego na skutek wypadku samochodowego. Powyższa statystyka wskazuje, że ponad 12% zdarzeń mających znamiona poważnej awarii wiązało się z poruszaniem się pojazdów ciężarowych po sieci dróg publicznych. Oznacza to, że zagrożenie poważnymi awariami w transporcie drogowym jest znaczne. Dla ograniczenia ilości zdarzeń o charakterze poważnych awarii niezwykle istotna jest poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, przyczyniająca się do redukcji ilości wypadków. Budowa autostrad znakomicie wpisuje się w to zadanie – separacja ruchu w przeciwnych kierunkach oraz zapewnienie bezkolizyjnych skrzyżowań ogranicza ilość wypadków, przede wszystkim zderzeń czołowych i bocznych.

W celu wskazania terenów najbardziej narażonych na skutki poważnych awarii, przeanalizowano wrażliwość terenów, z którymi autostrada sąsiaduje. Za szczególnie narażone uznano:  tereny zabudowane, na których w przypadku wybuchu bądź pożaru narażona byłaby duża liczba ludzi,  tereny ochrony ujęć wód powierzchniowych i podziemnych oraz słabo izolowanych użytkowych poziomów wodonośnych, gdyż zanieczyszczenie tych wód miałoby znaczące skutki dla zaopatrzenia mieszkańców w wodę,  tereny podmokłe, na których skutki rozlania się substancji toksycznych spowodowałyby największe szkody przyrodnicze.

Na analizowanym odcinku za odcinki najbardziej zagrożone wystąpieniem poważnej awarii uznano:  przejście w sąsiedztwie zmiennowilgotnych łąk w Walaszczykach,  przejście przez kompleks łąk w Dźbowie,  węzeł Zawodzie.

W celu wyeliminowania ewentualnych poważnych awarii, oprócz zaprojektowania autostrady w sposób zapewniający wysoki poziom bezpieczeństwa ruchu, podjęto szereg działań mających na celu ograniczenie skutków ewentualnych wypadków drogowych z udziałem pojazdów przewożących substancje niebezpieczne, bądź pojazdów ciężarowych, które w zbiornikach posiadają duże ilości paliwa, które w przypadku przedostania się do środowiska również powodowałyby odczuwalne negatywne skutki. Do działań tych należą przede wszystkim:  szczelny system odwodnienia,  zastosowanie barier energochłonnych na obiektach mostowych i innych odcinkach niebezpiecznych, które znacząco ograniczają ryzyko wypadnięcia pojazdu poza pas drogowy,  zastosowanie ekranów akustycznych na estakadzie na Walaszczykach oraz węźle Zawodzie,  zastosowanie oświetlenia w rejonie węzła oraz na pasach włączania i wyłączania,

275 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 wykonanie Systemu Informacji Drogowej – który informował będzie kierowców o uwarunkowaniach drogowych (w tym ryzyku wystąpienia gołoledzi) oraz zaistniałych zdarzeniach (np. wypadkach, utrudnieniach na drodze).

16. OKREŚLENIE MOŻLIWEGO ODDZIAŁYWANIA TRANSGRANICZNEGO

Ze względu na położenie analizowanego odcinka w znacznej odległości od granic państwowych, wykluczono możliwość wystąpienia oddziaływań transgranicznych związanych z emisją zanieczyszczeń do środowiska. Analizowany odcinek autostrady nie koliduje z korytarzami ekologicznymi o randze międzynarodowej ani ze szlakami wędrówek ptaków migrujących – nie istnieje zatem zagrożenie wystąpienia oddziaływań na możliwości migracji zwierząt w skali transgranicznej.

17. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH

Analizy przedstawione w niniejszym rozdziale opracowano na bazie materiałów z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzonego na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W ramach konsultacji społecznych na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, do organu prowadzącego postępowanie wpłynęły uwagi pana Marka Sołtysiaka, poparte następnie przez Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, dotyczące braku wyczerpującej oceny oddziaływania na herpetofaunę. W uwagach tych podkreślano, że:  liczba przepustów dla płazów nie będzie wystarczająca;  brak szczegółowej charakterystyki szlaków migracyjnych płazów w stosunku do pasa inwestycji,  pominięcie okresu rozwoju form larwalnych płazów i przez to brak wskazań co do konieczności likwidacji zbiorników poza okresem rozwoju larw, nie zaś tylko poza okresem godowym,  pominięcie konieczności nadzoru przyrodniczego,  pominięcie konieczności czynnej ochrony zwierząt podczas realizacji inwestycji (np. wynoszenia z zasięgu robót czy wykopów czy to osobników dorosłych czy też form rozwojowych zwierząt. Jakkolwiek kwestie poruszone w przytoczonych powyżej uwagach zostały w ramach postępowania wyjaśnione, wyjaśnienia te nie zostały przez stronę wnoszącą uwagi uznane za satysfakcjonujące, o czym świadczy odwołanie od decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach została utrzymana w mocy. Niezależnie, na potrzeby opracowania raportu do ponownej oceny oddziaływania na środowisko, pozyskano bardzo szczegółowe dane na temat występowania miejsc bytowania płazów oraz ich szlaków migracji (wykonana na zlecenie GDDKiA „Inwentaryzacja…” [72]). Biorąc pod uwagę wnioski z ww. opracowania, ponownie przeanalizowano zaproponowane zabezpieczenia i zweryfikowano te zalecenia. W związku z powyższym nie przewiduje się kontynuacji konfliktów społecznych w związku z kwestiami właściwej ochrony herpetofauny.

Nie przewiduje się wystąpienia konfliktów społecznych dotyczących zabezpieczenia drożności korytarzy ekologicznych, ponieważ na każdym etapie przygotowania inwestycji kwestie lokalizacji i parametrów przejść dla zwierząt była konsultowana z zainteresowanymi organizacjami ekologicznymi, specjalizującymi się w badaniu migracji zwierząt.

276 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Kolejną kwestią poruszaną w ramach konsultacji społecznych (wniosek pana Artura Radlaka) była kwestia lokalizacji obwodnicy Częstochowy po jej zachodniej i południowej stronie – zdaniem wnioskującego autostrada w tej lokalizacji przebiega w sąsiedztwie dzielnic mieszkaniowych, tymczasem powinna zbliżać się raczej do dzielnic przemysłowych, generujących ruch samochodów ciężarowych. Należy zauważyć, że kwestia lokalizacji autostrady została rozstrzygnięta na wcześniejszych etapach przygotowania tej inwestycji – na etapie wskazań lokalizacyjnych oraz decyzji o ustaleniu lokalizacji; analizowane wcześniej warianty zostały również omówione w raporcie o oddziaływaniu na środowisko na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Etap pozwolenia na budowę nie rozstrzyga już kwestii lokalizacyjnych, gdyż decyzje w tym zakresie zostały podjęte, a zatem nie przewiduje się istotnych konfliktów społecznych na tym tle.

18. OBSZARY OGRANICZONEGO UŻYTKOWANIA

Na podstawie wykonanych analiz stwierdzono, że w zakresie ponadnormatywnych poziomów hałasu znajdują się budynki mieszkalne. Istnieje więc prawdopodobieństwo (mając na uwadze błąd prognozy opisany w rozdziale 8.5.1 Różnica w zapisach między decyzją środowiskową a projektem budowlanym wynika przede wszystkim ze zmiany Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 0826 z późn. zm.), w którym określono nowe, mniej restrykcyjne wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (także w odniesieniu do dróg). Różnice wynikają również ze szczegółowych rozwiązań projektu budowlanego, w szczególności w zakresie węzłów w związku z czym zmian wymagał systemu ekranów.

Opis trudności wynikających z niedostatków techniki, luk w danych i współczesnej wiedzy, jakie napotkano opracowując raport oraz fakt, że prognozy te mówią o stanie projektowanym na rok 2030), że dla przedmiotowego odcinka autostrady może być konieczne będzie utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt. 12 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [1] na etapie sporządzania raportu dla dróg krajowych nie wskazuje się konieczności ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania. Konieczność ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania można stwierdzić po przeprowadzeniu analizy porealizacyjnej, której obowiązek przedstawienia nakłada właściwy organ po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na przedsięwzięcia na środowisko.

W związku z powyższym zalecono wykonanie analizy porealizacyjnej w zakresie imisji hałasu oraz zanieczyszczenia powietrza.. Jeśli w ramach analizy porealizacyjnej występowanie przekroczeń standardów jakości klimatu akustycznego zostanie potwierdzone – zgodnie z postanowieniami art. 135 ust. 1 i ust. 5 ustawy – Prawo ochrony środowiska [3] utworzony zostanie obszar ograniczonego użytkowania.

19. ZALECENIA W ZAKRESIE ANALIZY POREALIZACYJNEJ

19.1 WPŁYW NA KLIMAT AKUSTYCZNY

Analizując wyniki wykonanych w ramach niniejszego raportu prognoz równoważnego poziomu dźwięku stwierdzono, że w trakcie eksploatacji analizowanego odcinka autostrady A1 pomimo zastosowanych

277 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

zabezpieczeń mogą w rejonie niektórych budynków mieszkalnych wystąpić przekroczenia równoważnego poziomu dźwięku. W związku z powyższym, w celu weryfikacji wykonanych prognoz, stosowanych metod oceny, stwierdzenia trafności wyboru rozwiązań mających na celu zapewnienie ochrony przed hałasem terenów zabudowy mieszkaniowej oraz określenia rzeczywistego oddziaływania analizowanego przedsięwzięcia w zakresie hałasu, zaleca się wykonanie analizy porealizacyjnej. Analizę należy przeprowadzić po upływie jednego roku od dnia oddania obiektu do użytkowania i przedstawić jej wyniki w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania. Lokalizację punktów, w których należy wykonać pomiary równoważnego poziomu dźwięku w ramach analizy porealizacyjnej przedstawiono w poniższej tabeli oraz na rysunku w Załączniku Nr 6 do niniejszego opracowania. Punkty wskazane do analizyporealizacyjnej zostały zlokalizowane w pierwszej linii zabudowy mieszkaniowej zlokalizowanej na terenach chronionych w miejscach. Przeprowadzona analiza akustyczna wskazała możliwość wystąpienia przekroczeń we wskazanych miejscach zarówno w obliczeniach dla horyzontów czasowych jak i obliczeniach poziomu hałasu w punktach receptorowych dla roku 2015 oraz 2030.  Punkt PPH-1 znajduję na działce o nr ewid. 58/18 obręb Skorki na terenie Miasta Częstochowa  Punkt PPH-2 znajduję na działce o nr ewid. 277/15 obręb Skorki na terenie Miasta Częstochowa  Punkt PPH-3 znajduję na działce o nr ewid. 618/1 obręb Dźbów na terenie Miasta Częstochowa

Dodatkowo w celu umożliwienia porównania wyników pomiarów hałasu z wynikami modelowania w tabeli tej zamieszczono również równoważne poziomy hałasu obliczone w receptorach zlokalizowanych w rejonie budynków.

278 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Tab. 19.1 Zestawienie punktów pomiarów hałasu do wykonania w ramach analizy porealizacyjnej wraz z wynikami obliczeń równoważnego poziomu dźwięku

PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA PRZEKROCZENIA POZIOM HAŁASU POZIOMU POZIOM HAŁASU POZIOMU POZIOM HAŁASU POZIOMU POZIOM HAŁASU POZIOMU DOPUSZCZALNY ROK 2015 BEZ DOPUSZCZALNEGO ROK 2015 DOPUSZCZALNEGO ROK 2030 BEZ DOPUSZCZALNEGO ROK 2030 DOPUSZCZALNEGO EKRANÓW ROK 2015 BEZ Z EKRANAMI ROK 2015 EKRANÓW ROK 2030 BEZ Z EKRANAMI ROK 2030 Z EKRANAMI Numer Strona POZIOM HAŁASU AKUSTYCZNYCH EKRANÓW AKUSTYCZNYMI Z EKRANAMI AKUSTYCZNYCH EKRANÓW AKUSTYCZNYMI AKUSTYCZNYMI Km AKUSTYCZNYCH AKUSTYCZNYMI AKUSTYCZNYCH receptora drogi DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC DZIEŃ NOC dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)

PPH-1 439+220 L 61 56 67,6 65,0 6,6 9,0 51,1 54,4   69,4 66,4 8,4 10,4 59,1 56,0  

PPH-2 441+270 L 61 56 69,4 66,8 8,4 10,8 58,6 56,0   71,3 68,3 10,3 12,3 60,4 57,4  1,4

przy łącznicy z

węzła PPH-3 65 56 63,0 60,7 - 4,7 63 60,7 - 4,7 63,6 60,8 4,8 10,4 63,6 60,8 - 4,8 Zawodzie do drogi DW 907

279 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

19.2 ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA

Z przeprowadzonych prognoz wynika, że na etapie eksploatacji inwestycji może dojść do przekroczenia dopuszczalnego poziomu w powietrzu w przypadku dwutlenku azotu.

Z uwagi na dużą niepewność prognozy ciężko jest jednak przewidzieć rzeczywiste stężenie rozpatrywanej substancji zwłaszcza, że przekroczenia występują głównie w dalekim horyzoncie czasowym (2030 r.). W zawiązku z powyższym w celu określenia rzeczywistego oddziaływania autostrady w zakresie emisji substancji do powietrza proponuje się wykonać pomiary stężenia dwutlenku azotu. Punkty pomiarowe wyznaczono w miejscach gdzie w bliskim sąsiedztwie planowanej drogi występuje zabudowa mieszkaniowa. Lokalizację proponowanych punktów pomiarowych zamieszczono w poniższej tabeli.

Tab. 19-2 Zestawienie punktów pomiarów stężenia dwutlenku azotu w powietrzu do wykonania w ramach analizy porealizacyjnej

Numer punktu pomiarowego Kilometraż Strona drogi zgodny z Załącznikiem Nr 5

PPP-1 339+280 Lewa

PPP-2 441+120 Lewa

Pomiary stężenia NO2 w powyższych punktach proponuje się wykonać zgodnie z metodyką referencyjną zawartą w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu [23], jako godzinowe pomiary metodą aktywną.

19.3 PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT

Na etapie analizy porealizacyjnej należy zweryfikować prawidłowość wykonania przejść dla zwierząt, płotków naprowadzających oraz skuteczność ogrodzenia autostrady.

20. PROPOZYCJE MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO

20.1.1 Propozycje monitoringu w fazie budowy

Monitoring w czasie budowy będzie prowadzony w ramach nadzoru przyrodniczego, który powinien obejmować kompleksową kontrolę poprawności sposobu prowadzenia prac budowlanych, ich zgodności z zaleceniami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz niniejszego raportu o oddziaływaniu na środowisko.

Z uwagi na obecność płazów na analizowanym odcinku autostrady oraz likwidację miejsc ich rozrodu konieczny jest nadzór herpetologiczny który stanowi część nadzoru środowiskowego. Jest on

280 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

nierozerwalnie związany z czynną ochroną płazów w trakcie realizacji inwestycji. Do zadań wykonywanych w ramach nadzoru herpetologicznego należą [69]:  kontrolowanie pasa budowy pod kątem występowania płazów, a w przypadku ich stwierdzenia – podejmowanie działań w zakresie zabezpieczenia, odłowienia i ewakuacji zwierząt,  identyfikowanie obecności płazów w sąsiedztwie pasa budowy i eliminowanie ewentualnych zagrożeń,  wykonanie i kontrolowanie stanu zabezpieczeń pasa budowy (ogrodzeń), w tym wykaszanie trawy przy ogrodzeniach,  podejmowanie i koordynacja działań związanych z czynną ochroną płazów oraz kontrola skuteczności i jakości realizowanych prac w tym zakresie,  kontrola studzienek pod kątem uwięzienia w nich drobnych zwierząt,  odbiory techniczne – dotyczy to zwłaszcza wykonanych przejść dla płazów, naprowadzeni do nich i zagospodarowania ich otoczenia, oraz wykonania ogrodzeń i zbiorników zastępczych wraz z zagospodarowaniem ich otoczenia,  sporządzanie dokumentacji (przyrodniczych i z wykonanych prac) oraz analiz.

Prace związane z przenoszeniem larw szklarnika leśnego w trakcie prowadzenia prac związanych z przekładaniem koryta rzeki Konopki należy prowadzić pod nadzorem entomologicznym.

Jednym z zadań nadzoru przyrodniczego będzie również przesadzenie znajdujących się w pasie planowanej autostrady stanowisk roślin chronionych oraz bieżące kontrolowanie ich udatności.

Obowiązkiem nadzoru przyrodniczego jest pełna weryfikacja prawidłowości wykonania przejść dla zwierząt, szczelności ogrodzeń ochronnych – siatki stalowej (małe zwierzęta i średnie) oraz płotków naprowadzających płazy na przejścia.

20.1.2 Propozycje monitoringu w fazie eksploatacji

Monitoring przejść dla zwierząt Monitoring przejść dla zwierząt ma na celu potwierdzenie trafności lokalizacji obiektów, przyjętych parametrów oraz sposobu zagospodarowania najść na przejścia; potwierdzenie wykorzystywania przez gatunki docelowe i kluczowe; identyfikacja ew. błędów projektowych, konstrukcyjnych – realizowany poprzez:  stwierdzenie obecności różnych gatunków na przejściach oraz w ich bezpośrednim otoczeniu (identyfikacja gatunków);  stwierdzenie przechodzenia różnych gatunków przez przejścia (identyfikacja gatunków, oszacowanie liczby osobników);  stwierdzenie występowania różnych gatunków w bezpośrednim sąsiedztwie przejścia (identyfikacja gatunków, oszacowanie liczby osobników oraz intensywności penetracji);  oszacowanie różnic okresowych (dobowych, sezonowych) oraz wpływu wieku obiektu na intensywności wykorzystywania (identyfikacja gatunków, oszacowanie liczby osobników).

Monitoringiem należy objąć wszystkie przejścia zaprojektowane na analizowanym odcinku autostrady. Monitoring 5-letni należy rozpocząć rok po oddaniu przejść do eksploatacji. Na odcinku tym występują masowo płazy stąd też monitoring powinien być zogniskowany na określeniu

281 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

funkcjonalności przejść dla zwierząt w kontekście tych zwierząt. Oprócz tego na odcinku tym sa dwa przejścia dla zwierząt średnich.

Metodyka monitoringu: W zakres zadania wchodzą następujące prace:  Monitoring przejść ze szczególnym uwzględnieniem ich przydatności dla płazów których siedliska rozcinane są w największym stopniu przez autostradę.  Ocena stanu technicznego i środowiskowych uwarunkowań wszystkich przejść.  Kontrola skuteczności ogrodzeń ochronnych. W przypadku stwierdzenia niedostatecznej skuteczności zastosowanych zabezpieczeń, do zadań wykonawcy monitoringu należeć będzie zaproponowanie możliwych do wykonania dodatkowych działań zwiększających funkcjonalność istniejących urządzeń lub propozycje innych rozwiązań (w miejscach, gdzie będzie to technicznie możliwe).

Ocena stanu technicznego oraz środowiskowych uwarunkowań przejść dla zwierząt Oprócz badania użytkowania przejść przez zwierzęta, należy jednorazowo w każdym roku prowadzenia monitoringu przeprowadzić kompleksową ocenę stanu technicznego oraz uwarunkowań środowiskowych przejść. Podczas kontroli należy zebrać informacje nt.:  Stanu technicznego przejścia (uszkodzenia konstrukcji, uszkodzenia lub braki w ogrodzeniu na przejściu, braki w pokryciu roślinnością, obecność niepożądanych elementów pochodzenia antropogenicznego, obecność obiektów blokujących przejście lub zmniejszających jego drożność dla zwierząt, itp.),  Zagospodarowanie powierzchni przejścia (pokrycie roślinnością, skład gatunkowy, zagrożenie związane z obecnością urządzeń technicznych, obecność drogi itp.),  Zagospodarowanie otoczenia przejścia (obecność i stan ogrodzeń naprowadzających, obecność i skład gatunkowy roślinności naprowadzającej, rodzaj środowiska po obu stronach przejścia, typ roślinności, obecność urządzeń i konstrukcji, elementów mogących powodować stres u zwierząt lub utrudniać korzystanie z przejścia, odległość do najbliższych zabudowań),  Ocena wpływu dróg serwisowych na funkcjonowanie przejść dla zwierząt, Informacja nt. aktywności ludzi na przejściu i w bezpośrednim sąsiedztwie (ślady butów, opon, pozostawione przedmioty),  Zalecenia dotyczące bieżącej kontroli i zabiegów technicznych w obrębie przejścia,  Sugestie dotyczące koniecznych, możliwych do przeprowadzenia zmian technicznych przejścia oraz zmian jego zagospodarowania, które powinny przyczynić się do jego lepszego wykorzystania przejścia przez zwierzęta.

W trakcie prowadzenie monitoringu możliwe jest wykorzystanie następujących technik:  rejestracja tropów zwierząt na powierzchniach pokrytych piaskiem – rynny, kuwety, pasy (o szerokości co najmniej 2 m), położonych na obu końcach przejścia w celu identyfikacji gatunków, liczby osobników i określenia liczby osobników przechodzących przez obiekt;  rejestracja tropów zwierząt średnich i małych na śniegu lub piasku na transektach w otoczeniu przejścia w celu identyfikacji gatunku i liczby osobników omijających obiekt;  rejestracja tropów zwierząt średnich i małych na śniegu na transektach, na całej powierzchni przejścia w celu identyfikacji gatunku, liczby osobników i określenia liczby osobników przechodzących przez obiekt;  identyfikacja uszkodzeń roślinności przez zwierzęta na przejściach,

282 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 identyfikacja odchodów, wydeptanych ścieżek,  rejestracja przechodzących zwierząt przy użyciu aparatów fotograficznych lub kamer wideo w celu identyfikacji gatunku, liczby osobników, określenia liczby osobników przechodzących przez obiekt, określenia zachowania się zwierząt przechodzących przez obiekt, określenia reakcji na czynniki stresowe;  rejestracja przechodzących zwierząt przy użyciu elektronicznych liczników zdarzeń w celu określenia liczby osobników przechodzących przez obiekt;  zastosowanie pułapek dla płazów i małych zwierząt - wiaderka, pojemniki wkopane w ziemię.

Identyfikacja tropów powinna być prowadzona okresie migracji obserwacje winna być prowadzone codziennie, w okresie poza migracją nie rzadziej niż raz na 7 dni.

Bezpośrednie obserwacje migrujących osobników polegające na obserwacji, oznaczeniu i liczeniu wszystkich osobników stwierdzonych na powierzchni przejścia. Obserwacje powinny być wykonywane w ciągu dnia i w nocy (przy użyciu latarek). Obserwacje powinny być wykonane zwłaszcza w okresie wzmożonych sezonowych migracji płazów rozrodczych - wiosennych: od początku wiosennej migracji od ok. 1.III do 30 VI oraz jesiennych: od 15.VIII do 30.IX. Termin rozpoczęcia obserwacji powinien rozpoczęty zbieżny z terminem rozpoczęcia migracji wiosennych, który jest silnie zależny od warunków pogodowych (temperatury) w danym sezonie. W związku z powyższym przed przystąpieniem do monitoringu obiektów należy prowadzić obserwacje wstępne pozwalające na wyznaczenie dokładnego terminu rozpoczęcia właściwego, ciągłego cyklu obserwacji w danym roku. W okresie migracji obserwacje winny być prowadzone codziennie, a w okresie poza migracją nie zadziej niż raz na 7 dni

Analiza z wykorzystaniem pułapek łownych powinna być prowadzona w okresie migracji, w czterech tygodniowych seriach przedzielonych tygodniowymi przerwami. W trakcie migracji wiaderka powinny być monitorowane minimum raz dziennie, równocześnie czas przebywania płazów w pułapce nie może powodować zmniejszenia żywotności zwierząt i powodować ryzyka padnięć, w związku z czym musi być dostosowany do temperatur i innych uwarunkowań środowiskowych.

Wyniki monitoringu Wynikiem monitoringu powinno być określenie listy gatunków wykorzystujących przejścia dla zwierząt, oszacowanie liczby osobników korzystających z przejść, właściwa ocena skuteczności wszystkich działań minimalizujących a w razie konieczności – zaproponowanie dodatkowych działań naprawczych poprawiających funkcjonowanie przejść.

Pielęgnacja i monitoring przesadzeń roślin chronionych Po dokonaniu przesadzenia roślin chronionych niezbędne jest prowadzenie monitoringu kondycji nowych stanowisk wraz z równoległym prowadzeniem prac pielęgnacyjnych pozwalających na utrzymanie przesadzonych populacji w nowej lokalizacji. Działania te należy prowadzić przez pięć lat od oddania autostrady do użytku. Monitoring skuteczności przesadzania roślin kolidujących z przedsięwzięciem, powinien obejmować określenie stanu populacji na całym obszarze przesadzeń, poprzez podanie jej liczebności, liczby osobników generatywnych, liczby siewek i stanu zdrowotnego a także wskazanie ewentualnych negatywnych oddziaływań i zagrożeń. Wizji/badania terenowych należy prowadzić zgodnie z założonym harmonogramem, reprezentatywnym dla gatunków:  kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty – w okresie od przełomu maja/czerwca do końca sierpnia,

283 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

 kukułka szerokolistna – w okresie od przełomu maja/czerwca do końca lipca,  wilżyna bezbronna – w okresie czerwiec-sierpień,  podkolan biały w okresie czerwic-lipiec.

W sprawozdaniu będącym wynikiem prac należy przedstawić:  opis metodyki prowadzenia prac,  wynik oceny stanu populacji np. w postaci karty obserwacji gatunku - przedstawiającej kod i nazwę gatunku, nazwę lub numer stanowiska i jego opis, powierzchni monitoringu, charakterystykę siedliska gatunku, opis gatunku na stanowisku i rozmieszczenia badanej populacji w postaci współrzędnych geograficznych a także dane obserwatora i daty obserwacji,  karty stanu zachowania gatunku – zawierającej ocenę (właściwy (FV)/ niezadowalający/(U1)/ zły (U2)/nieznany (XX)) stanu populacji, siedliska i perspektyw ochrony oraz ocenę ogólną stanu zachowania gatunku na stanowisku.  mapy przedstawiające położenie powierzchni monitoringowych i rozmieszczenia badanej populacji,  zdjęcie fitosocjologiczne,  dokumentację fotograficzną,  uwagi do badań na podstawie własnych doświadczeń.

Monitoring stanowisk roślin chronionych i siedlisk w pasie 100 od granicy pasa autostrady

Ze względu na powierzchnię obszaru oraz stopień wykształcenia należy przez okres 3 lat od oddania autostrady w pasie do 100 m od granicy pasa drogowego monitorować łąki trzęślicowe z gatunku Molinietum caerulae w km 439+960-440+270/strona lewa, na których planowane są także powierzchnie przesadzeń roślin chronionych kolidujących z pasem autostradowym. Monitoring wykonać należy w reprezentatywnym dla nich okresie II połowy czerwca do I połowy lipca, w wyznaczonej sieci powierzchni badawczych powierzchni 30-50 m2 z wykorzystaniem pozycji GPS, w których wykonywane będą metodą Brau-Blanqueta zdjęcia fitosocjologiczne. W sprawozdaniu z monitoringu należy przedstawić:  opis metodyki prowadzenia prac,  wynik obserwacji siedliska np. w postaci karty obserwacji - przedstawiającej kod i nazwę siedliska, nazwę stanowiska lub numer, zbiorowiska roślinne i ich opis (w tym czy są podejmowanie jakieś działania przez człowieka), powierzchnię, zarządzającego terenem, gatunki dominujące, zestawienia gatunków charakterystycznych i wyróżniających, inwazyjnych i ekspansywnych także krzewów i podrostu drzew, procent zajętości stanowiska oraz procentową ocenę stanu jego zachowania a opisowo ocenę jego zachowania i zagrożeń, które stwierdzono oraz ocenę perspektyw zachowania i proponowanych działań ochronnych a także dane obserwatora i daty obserwacji,  zdjęcia fitosocjologiczne,  mapy przedstawiające położenie powierzchni monitorowanej ( miejsca wykonanych zdjęć fitosocjologicznych),  dokumentację fotograficzną,  uwagi do badań na podstawie własnych doświadczeń.

Monitoring w pasie do 100 m od granicy pasa drogowego w km 438+270-438+350/strona lewa obszaru łąki trzęślicowej z gatunku Molinietum caerulae, ze względu na słabe wykształcenie obszaru, jak to wykazano w Tabeli 9.1 Raportu a także brak roślin chronionych i niewielką powierzchnię, jest niezasadny.

284 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Spośród roślin chronionych w pasie do 100 m od granicy pasa drogowego z uwagi na częstość występowania w regionie nie wskazuje się do monitoringu stanowisk mieczyka dachówkowatego Gladiolus imbricatus oraz kosaćca syberyjskiego Iris sibirica.

Natomiast monitoringiem przez okres 3 lat od oddania autostrady, polegającym na ocenie stanu populacji np. w postaci karty obserwacji gatunku należy objąć:  - stanowisko kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis w km 437+820/strona lewa,  - stanowisko kruszczyka błotnego Epipactis palustris w km 438+280/strona lewa,  - stanowisko podkolana białego Platanthera bifolia w km 440+297/strona lewa,  - stanowisko podkolana białego Platanthera bifolia w km 440+308/strona lewa.

Monitoring stanu zachowania Łąk w Walaszczykach Monitoring stanu zachowania Łąk w Walaszczykach powinien obejmować określenie stanu siedliska i stabilności zbiorowisk na całym obszarze zarówno poprzez obserwacje przyrodnicze, jak i hydrologiczne. Monitoring przyrodniczy zachowania Łąk przeprowadzić w reprezentatywnym dla nich okresie II połowy czerwca do I połowy lipca, w wyznaczonej sieci powierzchni badawczych powierzchni 30-50 m2 – płatów reprezentatywnych dla łąk trzęślicowych z wykorzystaniem pozycji GPS, w których wykonywane będą zdjęcia fitosocjologiczne.

Prace fitosocjologiczne prowadzić stosując metodę Brau-Blanqueta, w monitoringu ustalając gatunki charakterystyczne, wyróżniające dla zespołu, rzędu i klasy (systematyka fitosocjologiczna) oraz inwazyjne i ekspansywne.W sprawozdaniu będącym wynikiem prac należy przedstawić:  opis metodyki prowadzenia prac,  wynik obserwacji siedliska np. w postaci karty obserwacji - przedstawiającej kod i nazwę siedliska, nazwę stanowiska lub numer, zbiorowiska roślinne i ich opisn (w tym czy są podejmowanie jakieś działania przez człowieka), powierzchnię, nazwę obszaru chronionego, w którym się znajduje, zarządzającego terenem, gatunki dominujące, zestawienia gatunków charakterystycznych i wyróżniających, inwazyjnych i ekspansywnych także krzewów i podrostu drzew, procent zajętości stanowiska oraz procentową ocenę stanu jego zachowania a opisowo ocenę jego zachowania i zagrożeń, które stwierdzono oraz ocenę perspektyw zachowania i proponowanych działań ochronnych a także dane obserwatora i daty obserwacji,  zdjęcia fitosocjologiczne,  mapy przedstawiające położenie powierzchni monitorowanej ( miejsca wykonanych zdjęć fitosocjologicznych),  dokumentację fotograficzną,  uwagi do badań na podstawie własnych doświadczeń.

Analiza przypadków padnięć ptaków w wyniku kolizji z ekranami Należy prowadzić przez okres 5 lat monitoring w rejonie ekranów przezroczystych pod kątem identyfikacji ptaków padłych w wyniku kolizji z powierzchnią ekranów. Należy raz w miesiącu przejść/przejechać wyznaczone poniżej miejsca po obu stronach ekranu w celu stwierdzenia obecności padłych ptaków. Z uwagi na to, że największa mobilność ptaków jest w godzinach porannych, jak i wieczorowych, każdy z odcinków należy zlustrować minimum dwukrotnie podczas sesji monitoringowej. Zaobserwowane padłe ptaki należy w miarę możliwości oznaczyć do gatunku.

Tab. 20.1 Lokalizacja ekranów przezroczystych na analizowanym odcinku A1

NR EKRANU KILOMETRAŻ DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ POWIERZCHNIA RODZAJ

285 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

(EL, EP) AUTOSTRADY EKRANU EKRANU EKRANU [m] [m] (O-odbijający)

STRONA PRAWA 438+700,65 - EP 3 126 3 378 O 438+826,65 441+584,06 - EP 5 56 3 168 O 441+639,92 STRONA LEWA 438+700,65 - EL 2 126 3 378 O 438+826,65 438+923,70 - EL 4 154 3 462 O 439+075,70

286 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

21. ANALIZA ZGODNOŚCI PROJEKTU BUDOWLANEGO Z ZALECENIAMI DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH

W poniższej tabeli przedstawiono porównanie zapisów decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z rozwiązanymi przyjętymi w projekcie budowlanym. Dokonano oceny, czy rozwiązania te są zgodne, a w przypadku stwierdzenia niezgodności, analizowano, czy dokonane zmiany mogą powodować zwiększone oddziaływanie na środowisko. Z uwagi na fakt, że decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach obejmuje zdecydowanie dłuższy odcinek autostrady, zapisy decyzji nie mające zastosowania dla analizowane w niniejszym opracowaniu odcinka, zaznaczono kursywą.

287 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Zapisy decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach Rozwiązania projektowego – wg. Projektu budowlanego Uwagi III. Warunki wykorzystania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich: Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy i zapleczy budowy, jak również gospodarka odpadami oraz organizacja dróg dojazdowych będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. Odnosząc się do kwestii minimalizacji zajęcia terenu pod zaplecza i drogi technologiczne oraz konieczności ich rekultywacji stwierdzono, że Wykonawca powinien zorganizować plac i zaplecze budowy z uwzględnieniem zasady minimalizacji zajętości terenu, a po zakończeniu prac teren przywrócić do stanu sprzed rozpoczęcia robót. Dodatkowo wskazano, że gleba Plac budowy i jego zaplecza oraz drogi techniczne należy Szczegółowo (humus) z terenów trwale zajmowanych pod autostradę zostanie wykorzystana do zorganizować w sposób zapewniający oszczędne korzystanie z zalecenia opisano w rekultywacji przedmiotowych terenów (zajmowanych czasowo na okres budowy). terenu i minimalne przekształcenie jego powierzchni, a po rozdziale 5.2.1 na Przywrócenie warstwy gleby na tych terenach powinno zapewnić w krótkim okresie powrót zakończeniu prac teren przywrócić do stanu pierwotnego. stronie 36, w roślinności naturalnej – charakterystycznej dla terenów przydrożnych. Roboty należy organizować w taki sposób, aby minimalizować ilość rozdziale 6.4.1 na powstających odpadów budowlanych. Odnosząc się do kwestii minimalizacji ilości odpadów w raporcie wskazano: „W pierwszej stronie 49 oraz kolejności wytwórca odpadów zobowiązany jest do zapobiegania powstawaniu odpadów Drogi dojazdowe do obsługi placu budowy powinny być wytyczone w rozdziale 8.5.1 na poprzez stosowanie wszelkich możliwych działań ograniczających ich wytwarzanie (np. w oparciu o istniejącą sieć szlaków komunikacyjnych. stronie 100 technologie bezodpadowe, stosowanie odpowiednich surowców i materiałów) oraz podejmowania działań pozwalających na utrzymanie ich ilości na możliwie najniższym poziomie. Odpady, których powstaniu nie dało się zapobiec, powinny być poddawane odzyskowi (jeśli tylko pozwala na to technologia oraz umotywowane jest to względami ekologicznymi i ekonomicznymi). W sytuacji gdy ww. warunki nie są możliwe do spełnienia, należy je unieszkodliwiać. Oba procesy powinny być przeprowadzane w jak największym stopniu w miejscu powstawania odpadów.”. Realizacja przedsięwzięcia nie może powodować ograniczenia powierzchni następujących siedlisk przyrodniczych w zakresie mogącym skutkować pogorszeniem ich właściwego stanu zachowania: łąk trzęślicowych w Walaszczykach km 438+400 – 439+100 łąk trzęś licowych „Śliwa koło Woźnik” w km około 458+000 Jak wynika z przeprowadzonej oceny oddziaływania planowana autostrada A1 nie spowoduje Szczegółowo torfowiska przejściowego i trzęsawisk, torfowisk wysokich ograniczenia powierzchni łąk trzęślicowych w Walaszczykach (brak kolizji bezpośredniej, nie zalecenia opisano w z roślinnością torfowiskową „Bagno Bruch” w km 467+371 dojdzie również do pogorszenia ich jakości w sposób zagrażający ich właściwemu stanowi rozdziale 9.4 na zachowania. stronie 2002 oraz w oraz musi gwarantować zachowanie układów biocenotycznych rozdziale 10.3.3 na w dolinach rzek: Zaprojektowany obiekt mostowy nad rzeką Konopką zagwarantuje zachowanie układu biocenotycznego doliny tej rzeki. stronie 251 Białej w km 429+500 – 429+700 Stradomki w km 435+600 – 435+800 Konopki w km 442+500 – 442+750 Małej Panwi w km 465+356 Brynicy w km 471+228,42. Zaplecze budowy, bazy materiałowe oraz parkingi sprzętu i Szczegółowo Cały analizowany odcinek A1 położony jest na zbiornikach GZWP z uwagi na to maszyn, drogi techniczne, urządzenia towarzysząc autostradzie zalecenia opisano w zastosowano odpowiednie zabezpieczenie placów budowy, zapleczy oraz baz oraz wszelkie urządzenia odwadniające powinny być organizowane rozdziale 6.4.1 na

288 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

i realizowane poza siedliskami wymienionymi w okt. 2. materiałowych. stronie 49 obszarami podmokłymi w okolicy Warpi w Liszce Dolnej km Zaplecza budowy oraz bazy materiałowe należy w pierwszej kolejności lokalizować na 438+400 – 439+100 oraz dolinami rzek; terenie przeznaczonym pod pas drogowy. Wyklucza się ich sytuowanie w strefie odpływu obszarami zabudowy mieszkaniowej; wód z łąk w Walaszczykach - za wyjątkiem zaplecza związanego z budową estakady nad granicami Głównych Zbiorników Wód Podziemnych GZWP nr 408 Walaszczykami, dolinach rzek, bezpośrednio w pobliżu rowów. Najkorzystniejszym Niecka Miechowska, GZWP nr 325 Zbiornik Częstochowa (W), rozwiązaniem jest lokalizacja zaplecza i baz w rejonie następujących odcinków: GZWP nr 326 Zbiornik Częstochowa (E), GZWP nr 327 Zbiornik  W rejonie terenów przemysłowych 439+200 do km 439+600 (w odległości nie Lubliniec – Myszków. W przypadku konieczności lokalizacji mniejszej niż 100 metrów od zabudowy). zaplecza budowy na terenie ww. GZWP należy zastosować  Rejon węzła Zawodzie od km 441+400 do km 441+800 dodatkowe zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem środowiska gruntowo-wodnego; Odnosząc się do kwestii urządzeń towarzyszących autostradzie oraz wszelkich urządzeń obszarami zalewowymi rzek: Brynica, Kocinka, Gorzelanka, odwadniających należy wskazać, że zostały one zaprojektowane zgodnie z zasadą Stradomka, Konopka, Kamieniczka, Łana, Mała Panew, Potok minimalizacji zajęcia terenu, przy czym jako ciągi liniowe, przebiegające wzdłuż autostrady Ożarowicki, Potok Kamieniecki, Ligocki Potok; muszą one również przebiegać przez tereny cenne przyrodniczo. Ze względu jednak na obszarami źródliskowymi rzeki Strugi. zaprojektowany szczelny system odwodnienia na całym odcinku, nie przewiduje się możliwości negatywnego oddziaływania tych urządzeń na otaczające środowisko. Zinwentaryzowane ilości tych gatunków stanowią stan na czas wykonywania W zasięgu linii rozgraniczających projektowanego odcinka autostrady A1 zinwentaryzowano inwentaryzacji 5 gatunków roślin chronionych obecnych na 19 stanowiskach, które będą zagrożone pracami terenowej, czyli budowlanymi. Są to: wiosną 2011 r. Sposób realizacji prac powinien gwarantować utrzymanie  Mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus L. – 10 stanowisk o łącznej ilości Żadnego z tych właściwego stanu zachowania populacji gatunków roślin ok 100 okazów na odcinku niespełna 2 km od km 438+080 na warpiach w stanowisk nie chronionych: Walaszczykach do km 440+000 na łąkach w Dźbowie; wykazano w w km 437+900 – kukułki plamistej i szerokolistnej  Kosaciec syberyjski Iris sibirica L. – 2 stanowiska na łąkach w Dźbowie, pierwszym raporcie o w km 438+950 – 439+050 – kruszczyka błotnego odpowiednio w km 440+277 ÷ 440+315/na trasie i km 440+297/L. Szacunkowa oddziaływaniu na w km 438+950 – goryczki wąskolistnej ilość pojedynczych osobników wynosi kilkaset. Dokładna ilość jest praktycznie środowisko wraz z aneksem – na etapie w km 439+700 – 440+800 – kosaćca syberyjskiego, podkolana niemożliwa do określenia; uzyskiwania decyzji zielonawego  Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis L. – 1 stanowisko na warpiach w środowiskowej – w km 440+500 – 441+300 – mieczyka dachówkowatego Walaszczykach w km 348+808/na trasie; dlatego też nie zostały 471+900 – bagna zwyczajnego  Podkolan biały Platanathera bifolia (L.) Rich. – 4 stanowiska o łącznej ilości one wpisane do w km 460+850 – 900 – kukułki plamistej, kosaćca syberyjskiego około 20 okazów na łąkach w Dźbowie na odcinku niespełna 50 m od km 440+253 wydanej decyzji w km 471+150 – kukułki szerolistnej do km 440+297; środowiskowej z dnia  Wilżyna bezbronna Ononis arvensis L. – 2 stanowiska na warpiach w 2 lutego 2009 r. Walaszczykach, odpowiednio w km 438+790 i km 439+515, oba stanowiska na Należy podkreślić, że trasie. ilość zinwentaryzowanych roślin w kolejnych okresach wegetacyjnych może

289 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

się różnić od wykazanej w 2011 r., co jest pod względem przyrodniczym oczywiste biorąc pod uwagę możliwość zakwitania nowych okazów albo trwałe zniszczenie tych zinwentaryzowanych. Na to nakłada się długi okres między inwentaryzacjami początkowymi a wydaniem decyzji środowiskowej oraz decyzji zezwalającej na realizację inwestycji drogowej. Reasumując, wykazane ilości okazów należy uznać w kolejnych sezonach wegetacyjnych i w czasie przesadzania za prawdopodobne, ale przybliżone. Bezpieczniej będzie więc wnioskować o wydanie zgody na przesadzenie roślin określając powyższe ilości jako minimalne. Populacje roślin chronionych wymienionych w pkt. 4, które będą Szczegółowo W opracowaniu zawarto szczegółowe zalecenia w tym zakresie wraz ze wskazaniem kolidowały z realizacją przedsięwzięcia należy przesadzić w zalecenia opisano w miejsca, w które rośliny należy przesadzić oraz szczegółowymi zaleceniami co do metody miejsca o odpowiednim siedlisku. Przesadzenia należy dokonać rozdziale 9.4.1 na przesadzeń. pod nadzorem botanika, po uzyskaniu wymaganych zezwoleń. stronie 182 Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja zapleczy socjalnych będzie Zaplecze budowy należy wyposażyć w szczelne sanitariaty, których Szczegółowo leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. zawartość (ścieki socjalno-bytowe) będzie usuwana przez zalecenia opisano w W raporcie wskazano, że powstające ścieki bytowe z zaplecza budowy należy odprowadzać uprawnione podmioty i wywożona do najbliższej oczyszczalni rozdziale 6.4.1 na do przewoźnych sanitariatów, a następnie wywozić do oczyszczalni ścieków. W ten sposób ścieków. stronie 49 nie będą one stanowić zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych. W trakcie prowadzenia prac budowalnych należy stosować Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja pracy sprzętu na budowie Szczegółowo

290 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

sprawny sprzęt oraz zapewnić taką organizację, aby w będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. zalecenia opisano w maksymalnym stopniu ograniczyć uciążliwością związane z W raporcie wskazano, że w fazie realizacji inwestycji przeciwdziałanie zagrożeniom dla wód rozdziale 6.4.1 na pracami budowlanymi. powierzchniowych i podziemnych powinno zostać osiągnięte poprzez (m.in.) odpowiedni stan stronie 49 techniczny sprzętu budowlanego. Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – gospodarka odpadami będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. Powstające odpady należy segregować i składować w wydzielonym Wskazano, że do obowiązków wytwórcy odpadów należy: miejscu, w wyraźnie oznaczonych pojemnikach, zapewniając ich  zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w czasie budowy, Szczegółowo regularny odbiór przez uprawnione podmioty. Odpady  przedstawienie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach zalecenia opisano w niebezpieczne, jakie mogą się pojawić w ramach robót gospodarowania wytworzonymi odpadami do właściwego organu ochrony rozdziale 8.5.3 na budowlanych należy segregować i oddzielać od odpadów środowiska, stronie 99 obojętnych i nieszkodliwych celem wywozu do specjalistycznych  gromadzenie w sposób selektywny powstających odpadów, przedsiębiorstw zajmujących się ich unieszkodliwianiem.  zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w trakcie budowy. Podano również szczegółowe zalecenia w zakresie sposobu postępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów. Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja pracy sprzętu na budowie będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. W raporcie zapisano: „Przy założeniu, że prace budowlane będą prowadzone jedynie w ciągu dnia (600 – 2200) nie przewiduje się negatywnego oddziaływania hałasu na tereny zabudowy mieszkaniowej położonej w odległości powyżej 100 m od miejsca prowadzenia prac”. W przypadku podjęcia decyzji o prowadzeniu tego rodzaju prac również w porze nocy (2200 – Prace budowlane w sąsiedztwie terenów chronionych akustycznie 600), należy się spodziewać występowania uciążliwości w odległości do 200 m od miejsca Szczegółowo należy prowadzić wyłącznie w porze dziennej (w godz. 6.00 – prowadzenia prac – dlatego w ramach niniejszego raportu wprowadzono ograniczenia w zalecenia opisano w 22.00). W miarę możliwości urządzenia emitujące hałas o dużym prowadzeniu hałaśliwych prac na określonych odcinkach w porze nocy (2200 – 600). rozdziale 8.5.1 na natężeniu nie powinny pracować równocześnie. Orientacyjna odległość stronie 100 Odcinek autostrady najbliższej zabudowy od Nazwa miejscowości autostrady 437+800 – 438+900 70-100 m Walaszczyki 438+900 – 439+500 50 m Skorki 440+900 – 441+300 40 m Gliny 441+300 – 442+100 30-100 m Wygoda, Zawodzie

Większość drzew i krzewów została wycięta w 2010 r. Wycinka uzupełniająca zostanie Wycinkę drzew i krzewów należy ograniczyć do niezbędnego wykonana jeżeli będzie to możliwe przed rozpoczęciem prac budowlanych poza okresem Szczegółowo minimum. Wszelkie prace związane z wcinką zieleni na terenach lęgowym ptaków. Usunięcie drzew i krzewów w okresie lęgowym jest dopuszczalne tylko zalecenia opisano w leśnych oraz w dolinach cieków należy prowadzić poza okresem i wyłącznie w przypadku gdy nadzór ornitologiczny stwierdzi przed jej przeprowadzeniem, że rozdziale 9.4.1 na lęgowym ptaków tj. poza okresem od 31 marca do 15 sierpnia. przeznaczone do usunięcia egzemplarze nie są miejscem lęgowym ptaków. W takim stronie 200 przypadku przez cały okres trwania wycinki prowadzony musi być nadzór ornitologiczny. Drzewa i krzewy znajdujące się w obrębie inwestycji Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy będzie leżeć Szczegółowo nieprzeznaczone do wycinki należy zabezpieczyć przed w gestii Wykonawcy robót budowlanych. zalecenia opisano w

291 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi. rozdziale 9.4.1 na stronie 200 Zalecenie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wiąże bezpośrednio – przedmiotowa kwestia Straty w zieleni nasadzonej poza terenami leśnymi powinny być Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie; na obecnym etapie nie można przewidzieć, nie jest rozpatrywana uzupełniane zgodnie z uwarunkowaniami siedliskowymi. czy tego rodzaju straty wystąpią. w ramach dokumentacji projektowej. Stosowne zalecenia zostaną ujęte w SIWZ na roboty budowlane. Szczegółowe Realizacja inwestycji nie może powodować powstawania pułapek, z zalecenia opisano w których ucieczka zwierząt będzie niemożliwa. Prace muszą być Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy i jego rozdziale 6.4 na prowadzone w sposób umożliwiający ucieczkę zwierząt (płazy, zabezpieczenie będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. stronie 49, ryby, drobne ssaki). W przypadku braku takiej możliwości zwierzęta Zalecono nadzór przyrodniczy, którego zadaniem będzie m.in. przenoszenie zwierząt, które w rozdziale 9.4.5 na należy przenieść do odpowiednich siedlisk poza rejon objęty znajdą się bądź będą próbowały dostać się na plac budowy. stronie 219 oraz inwestycją. w rozdziale 20 na stronie 280 Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy i jego zabezpieczenie będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. Szczegółowe Warstwę gleby zdjętą z pasa robót należy odpowiednio W raporcie wskazano, że gleba (humus) z terenów trwale zajmowanych pod autostradę zalecenia opisano w zdeponować i po zakończeniu prac ponownie wykorzystać do zostanie wykorzystana do rekultywacji terenów zajmowanych czasowo na okres budowy. rozdziale 5.3 na rekultywacji terenu. Przywrócenie warstwy gleby na tych terenach powinno zapewnić w krótkim okresie powrót stronie 38 roślinności naturalnej – charakterystycznej dla terenów przydrożnych. Szczegółowo Nie należy powodować zmiany lub ograniczenia wielkości Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy i jego zalecenia opisano w przepływów w ciekach powierzchniowych i wodach podziemnych zabezpieczenie będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. rozdziale 6.4.1 na oraz zmiany kierunków i prędkości przepływów wód. stronie 49 Szczegółowo Prace niwelacyjne należy prowadzić w taki sposób, aby uniknąć Zalecenia w tym zakresie powtórzono w raporcie – organizacja placu budowy i jego zalecenia opisano w odwodnienia pobliskich terenów sąsiednich. zabezpieczenie będzie leżeć w gestii Wykonawcy robót budowlanych. rozdziale 6.4.1 na stronie 49 IV. Wymagania dotyczące ochrony środowiska konieczne do uwzględnienia w projekcie budowlanym Należy uwzględnić budowę ekranów akustycznych w miejscach, Różnica w zapisach które podlegają ochronie akustycznej na następujących odcinkach: między decyzją Zestawienie ekranów przestawiono w tab.21-1 na stronie 294. środowiskową a po prawej stronie drogi: projektem od km 403+397 do km 403+515 ekran o długości 118 m i budowlanym wynika

292 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 5 m; ze szczegółowych od km 403+491 do km 403+845 ekran o długości 354 m i rozwiązań projektu wysokości 5m; budowlanego, w od km 406+328 do km 406+763 ekran o długości 435 m i szczególności w wysokości 6 m; zakresie węzłów w od km 410+007 do km 410+883 ekran o długości 876 m i związku z czym wysokości 3 m; rozbudowy wymagał systemu ekranów. od km 411+955 do km 412+660 ekran o długości 705 m i wysokości 4,5 m; Wynika to zarówno z rozbudowanej od km 412+700 do km 413+384 ekran o długości 684 m i struktury węzłów, wysokości 7 m; MOP, ilości łącznic od km 413+384 do km 413+594 ekran o długości 210 m i zaprojektowanych dla wysokości 6 m; uzyskania od km 414+860 do km 415+513 ekran o długości 653 m i funkcjonalności wysokości 6 m (łącznica węzła Kościelec); układu od km 420+030 do km 420+582 ekran o długości 552 m i komunikacyjnego, jak wysokości 5 m (łącznica węzła Kościelec); i z uwzględnienia od km 421+564 do km 421+930 ekran o długości 366 m i odcinków dróg wysokości 5,5 m; poprzecznych od km 422+290 do km 423+392 ekran o długości 1102 m i wchodzących w wysokości 5,5 m; zakres projektu. od km 423+388 do km 424+217 ekran o długości 829 m i Wszystkie ekrany wysokości 5 m; zapisane w decyzji o od km 424+217 do km 424+267 ekran o długości 50 m i środowiskowych wysokości3 m; uwarunkowaniach od km 424+267 do km 424+943 ekran o długości 676 m i mają swój wysokości 5 m; odpowiednik w projekcie od km 425+905 do km 426+452 ekran o długości 547 m i budowlanym. wysokości 6 m; Wyznaczony od km 426+495 do km 427+024 ekran o długości 529 m i kilometraż całego wysokości 6 m; układu jest jednak od km 429+075 do km 429+429 ekran o długości 354 m i w projekcie wysokości 5 m; dotrzymany, podobnie od km 429+470 do km 429+590 ekran o długości 120 m i jak warunek wysokości 5 m; zachowania od km 429+608 do km 430+016 ekran o długości 408 m i standardów jakości wysokości 5 m; środowiska na od km 430+052 do km 430+447 ekran o długości 395 m i terenach wysokości 5 m; wymagających od km 431+096 do km 431+565 ekran o długości 469 m i ochrony przed wysokości 6 m; hałasem. od km 431+607 do km 432+127 ekran o długości 520 m i

293 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 6 m; Szczegółowe od km 432+488 do km 432+740 ekran o długości 252 m i porównanie znajduje wysokości 5,5 m; się w tabeli od km 432+754 do km 433+344 ekran o długości 590 m i wysokości 6 m; od km 433+344 do km 433+409 ekran o długości 65 m i wysokości 3 m; 21.1 na stronie 320 od km 433+409 do km 434+007 ekran o długości 598 m i wysokości 6 m; od km 434+435 do km 435+357 ekran o długości 922 m i wysokości 6 m; od km 435+357 do km 435+399 ekran o długości 42 m i wysokości 3 m; od km 435+399 do km 435+694 ekran o długości 295 m i wysokości 6 m; od km 435+694 do km 435+748 ekran o długości 54 m i wysokości 3 m; od km 435+748 do km 436+343 ekran o długości 595 m i wysokości 6 m; od km 436+343 do km 436+437 ekran o długości 94 m i wysokości 6 m; od km 436+437 do km 436+686 ekran o długości 249 m i wysokości 6 m; od km 436+686 do km 436+730 ekran o długości 44 m i wysokości 3 m; od km 436+730 do km 436+859 ekran o długości 129 m i wysokości 5 m; od km 436+859 do km 437+070 ekran o długości 262 m i wysokości 4 m (węzeł Blachownia); od km 437+580 do km 439+440 ekran o długości 1860 m i wysokości 6 m; od km 441+128 do km 441+594 ekran o długości 466 m i wysokości 6 m; od km 441+594 do km 441+633 ekran o długości 27 m i wysokości 3 m; od km 441+633 do km 441+842 ekran o długości 350 m i wysokości 4 m (węzeł Zawodzie); od km 441+850 do km 441+945 ekran o długości 95 m i wysokości 6 m; od km 441+945 do km 441+998 ekran o długości 53 m i wysokości 3 m; od km 441+998 do km 442+240 ekran o długości 242 m i

294 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 6 m; od km 442+240 do km 442+293 ekran o długości 53 m i wysokości 3 m; od km 442+293 do km 442+763 ekran o długości 470 m i wysokości 6 m; od km 442+790 do km 443+751 ekran o długości 961 m i wysokości 6 m; od km 443+780 do km 444+054 ekran o długości 274 m i wysokości 4 m; od km 446+183 do km 447+160 ekran o długości 977 m i wysokości 6 m; od km 450+649 do km 451+568 ekran o długości 919 m i wysokości 6 m; od km 453+104 do km 454+328 ekran o długości 1224 m i wysokości 5 m; od km 458+785 do km 459+099 ekran o długości 205 m i wysokości 4 m; od km 459+010 do km 459+476 ekran o długości 466 m i wysokości 4 m; od km 466+780 do km 467+436 ekran o długości 656 m i wysokości 5,5 m; od km 472+290 do km 472+707 ekran o długości 417 m i wysokości 6 m; od km 473+270 do km 474+415 ekran o długości 1145 m i wysokości 7 m; od km 474+415 do km 474+935 ekran o długości 520 m i wysokości 6,5 m; od km 475+430 do km 475+695 ekran o długości 265 m i wysokości 6,5 m (węzeł Pyrzowice); od km 475+695 do km 475+910 ekran o długości 215 m i wysokości 6 m (węzeł Pyrzowice); od km 0+280 do km 0+917 ekran o długości 637 m i wysokości 6 m zlokalizowany w ciągu drogi ekspresowej S1; po lewej stronie drogi: od km 399+742 do km 399+946 ekran o długości 204 m i wysokości 4 m; od km 402+739 do km 402+941 ekran o długości 202 m i wysokości 6,5 m; od km 402+941 do km 403+851 ekran o długości 910 m i wysokości 7 m; od km 403+851 do km 404+071 ekran o długości 220 m i

295 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 5,5 m; od km 406+174 do km 406+944 ekran o długości 770 m i wysokości 7 m; od km 408+129 do km 409+219 ekran o długości 1090 m i wysokości 6 m; od km 410+049 do km 410+617 ekran o długości 567 m i wysokości 7 m; od km 410+617 do km 410+658 ekran o długości 41 m i wysokości 3 m; od km 410+658 do km 410+880 ekran o długości 222 m i wysokości 6 m; od km 411+700 do km 412+329 ekran o długości 629 m i wysokości 3,5 m; od km 412+329 do km 412+670 ekran o długości 340 m i wysokości 6 m; od km 412+670 do km 413+103 ekran o długości 433 m i wysokości 7 m; od km 413+390 do km 413+915 ekran o długości 525 m i wysokości 4 m; od km 414+650 do km 414+835 ekran o długości 185 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Kościelec); od km 414+750 do km 414+900 ekran o długości 150 m i wysokości 4,5 m; od km 414+778 do km 415+097 ekran o długości 319 m i wysokości 6 m; od km 420+155 do km 424+202 ekran o długości 4047 m i wysokości 6 m (początek MOP); od km 424+202 do km 424+254 ekran o długości 52 m i wysokości 3 m; od km 424+254 do km 424+997 ekran o długości 743 m i wysokości 6 m; od km 426+087 do km 426+460 ekran o długości 373 m i wysokości 4 m; od km 426+502 do km 426+942 ekran o długości 440 m i wysokości 4 m; od km 428+695 do km 429+040 ekran o długości 446 m i wysokości 4 m (zjazd, węzeł Lgota); od km 429+040 do km 429+407 ekran o długości 367 m i wysokości 5 m; od km 429+462 do km 429+566 ekran o długości 104 m i wysokości 5 m; od km 431+093 do km 431+560 ekran o długości 467 m i

296 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 6 m; od km 431+601 do km 431+912 ekran o długości 311 m i wysokości 6 m; od km 432+130 do km 432+703 ekran o długości 573 m i wysokości 6 m; od km 434+444 do km 435+357 ekran o długości 913 m i wysokości 6 m; od km 435+357 do km 435+399 ekran o długości 42 m i wysokości 3 m; od km 435+399 do km 435+688 ekran o długości 289 m i wysokości 6 m; od km 435+688 do km 435+737 ekran o długości 49 m i wysokości 3 m; od km 435+737 do km 436+325 ekran o długości 588 m i wysokości 6 m; od km 436+325 do km 436+415 ekran o długości 90 m i wysokości 3 m; od km 436+415 do km 436+665 ekran o długości 250 m i wysokości 6 m; od km 436+665 do km 436+705 ekran o długości 40 m i wysokości 3 m; od km 436+705 do km 436+821 ekran o długości 116 m i wysokości 5 m; od km 436+821 do km 437+052 ekran o długości 530 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Blachownia); od km 436+522 do km 437+052 ekran o długości 469 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Blachownia); od km 436+380 do km 436+510 ekran o długości 196 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Blachownia); od km 436+366 ekran o długości 278 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Blachownia DK 46); od km 438+770 do km 439+701 ekran o długości 931 m i wysokości 6 m; od km 440+400 do km 441+580 ekran o długości 1180 m i wysokości 6 m; od km 441+580 do km 441+613 ekran o długości 33 m i wysokości 3 m; od km 441+613 ekran o długości 744 m i wysokości 4 m na łącznicy węzła Zawodzie; od km 441+625 do km 441+750 ekran o długości 143 m i wysokości 4 m (łącznica węzła Zawodzie); od km 441+613 do km 441+900 ekran o długości 287 m i

297 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 4 m (łącznica węzła Zawodzie); od km 442+278 do km 443+114 ekran o długości 836 m i wysokości 6 m; od km 445+560 do km 445+974 ekran o długości 414 m i wysokości 6 m; od km 445+930 do km 446+021 ekran o długości 91 m i wysokości 3 m (ekran z zakładką); od km 446+021 do km 446+410 ekran o długości 389 m i wysokości 6 m; od km 448+700 do km 449+676 ekran o długości 976 m i wysokości 5,5 m; od km 450+654 do km 451+567 ekran o długości 919 m i wysokości 6 m; od km 452+838 do km 454+126 ekran o długości 1288 m i wysokości 5 m; od km 456+155 do km 456+797 ekran o długości 642 m i wysokości 6 m; od km 456+797 do km 457+425 ekran o długości 628 m i wysokości 5 m; od km 457+463 do km 458+620 ekran o długości 1207 m i wysokości 4 m (ekran na węźle Woźniki); od km 459+915 do km 460+985 ekran o długości 1070 m i wysokości 6 m; od km 460+985 do km 461+705 ekran o długości 720 m i wysokości 4 m; od km 470+635 do km 471+110 ekran o długości 475 m i wysokości 3,5 m; od km 471+685 do km 471+974 ekran o długości 289 m i wysokości 5 m; od km 471+974 do km 472+221 ekran o długości 247 m i wysokości 6,5 m; od km 472+221 do km 472+731 ekran o długości 510 m i wysokości 4 m; od km 473+295 do km 473+993 ekran o długości 698 m i wysokości 4 m; ekran o długości 667 m i wysokości 6 m, początek ekranu na autostradzie A-1 w km 475+910, koniec ekranu na drodze S1 w km 0+272 (zjazd na S1, węzeł Pyrzowice); od km 0+405 do km 0+918 ekran o długości 513 m i wysokości 4 m zlokalizowany w ciągu drogi ekspresowej S1; od km 0+938 do km 1+589 ekran o długości 651 m i wysokości 4 m zlokalizowany w ciągu drogi ekspresowej S1;

298 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

od km 1+589 do km 1+815 ekran o długości 226 m i wysokości 5 m zlokalizowany w ciągu drogi ekspresowej S1; Dla ochrony ptaków przed zderzeniami z powierzchniami Szczegółowe przezroczystymi lub półprzezroczystymi na ekranach akustycznych zalecenia opisano w Na przezroczystych ekranach akustycznych zaprojektowano pionowe paski o szerokości 2 należy umieścić pionowe paski o szerokości przynajmniej 2 cm w rozdziale 8.5.1 na cm w odległości 10 cm od siebie. Analogiczne pasy zostaną wykonane na przezroczystych odległości 10 cm od Siecie. Układ zieleni powinien być tak stronie 100, zaś i półprzezroczystych elementach furtek/bram ewakuacyjnych w ekranach. zaprojektowany, aby nie tworzył korytarzy prowadzących do tych zaprojektowaną zieleń Nie projektowano zieleni, która mogłaby naprowadzać na ekran. ekranów oraz nie powodował koncentracji ptaków w tych przedstawiono w miejscach. Załączniku Nr 6 i 7. Ekrany zaprojektowano w takiej kolorystyce, aby nie stanowiły one dysonansu w krajobrazie. Ekrany akustyczne winny być wkomponowane w krajobraz, przy Ekrany akustyczne nieprzeźroczyste wykonane będą w tonacji zielono – turkusowej wg projektowaniu ekranów należy zwrócić uwagę na rodzaj ekranów palety RAL: Szczegółowe ewentualnie zastosowanych na innych odcinkach autostrady w celu  zieleń ciemna RAL 6026, zalecenia opisano w uniknięcia wrażenia dysharmonii. W przypadku gdy ekrany będą rozdziale 8.5.2 na  przecinać ciąg widokowy należy wykonać je z tworzyw zieleń średnia RAL 6029, stronie 103 półprzezroczystych.  turkus RAL 6033, Słupy stalowe malowane będą w kolorze zieleni średniej RAL 6029. Zbocza nasypów powinny być tak kształtowane aby powodowały Szczegółowe Nasypy zaprojektowano w sposób umożliwiający obsianie zielenią. Zastosowane rozwiązania zmniejszenie dysonansu między naturalnymi formami w krajobrazie zalecenia opisano w stabilizujące skarpy (geokrata) również pozwalają na utrzymanie się zieleni na ich a nowym elementem jakim będzie autostrada A1 i droga rozdziale 8.5.2 na powierzchni. ekspresowa. stronie 103 Wody opadowe będą odprowadzane za pomocą systemu rowów trawiastych oraz kanalizacji deszczowej. Przed zrzutem wód do odbiornika należy zastosować urządzenia oczyszczające w postaci zbiorników retencyjnych lub retencyjno-infiltracyjnych. Opisany powyżej system odprowadzania wód opadowych należy zastosować na następujących odcinkach: km trasy Odbiornik ścieków Uwagi Odprowadzenie spływów Szczegółowe 400+900 Rów melioracyjny za pomocą rowów Na całym analizowanym odcinku zaprojektowano szczelny system odwodnienia – w postaci rowów szczelnych (trawiastych) i kanalizacji. zalecenia opisano w trawiastych rozdziale 2.6.2 na

Odprowadzenie spływów stronie 14 oraz 402+780 Rów melioracyjny za pomocą rowów Szczególowe porównianie zgodności z decyzją środowiskową oraz informacją z czego w rozdziale 6.4 na trawiastych wynikają zmiany zawarto w tabeli Tab. 21-2 na stronie 323. stronie 49 Odprowadzenie spływów 405+910 Rów melioracyjny za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 406+540 Rów melioracyjny za pomocą rowów trawiastych 408+000 Zbiornik Odprowadzenie spływów

299 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

infiltracyjno- za pomocą rowów odparowujący po trawiastych lewej stronie autostrady Zbiornik infiltracyjno- Odprowadzenie spływów 408+200 odparowujący po za pomocą rowów lewej stronie trawiastych autostrady Odprowadzenie spływów 409+600 Rów melioracyjny za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Struga 410+650 trawiastych uszczelnionych (Pijawka) geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 412+080 Rów melioracyjny za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 413+420 Rów melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Zbiornik Odprowadzenie spływów infiltracyjno- za pomocą rowów 414+650 odparowujący po trawiastych uszczelnionych lewej stronie geowłókniną autostrady Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 416+820 Rów melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 417+590 Rów melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 418+360 Rów melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną

300 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 420+000 Zbiornik retencyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Zbiornik trawiastych uszczelnionych osadnikowo- geowłókniną lub retencyjny po geomembraną i systemów prawej stronie kanalizacji. Zastosowanie autostrady (spływy separatorów substancji z terenu MOP). 420+600 ropopochodnych przed Zbiornik retencyjny wprowadzeniem do po prawej stronie odbiornika ścieków z autostrady dla terenu MOP-ów spływów „Wierzchowisko Wsch. i opadowych Zach.”, dla ścieków z autostrady sanitarnych – oczyszczalnie ścieków Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Istniejący rów 422+000 trawiastych uszczelnionych melioracyjny geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Istniejący rów 423+550 trawiastych uszczelnionych melioracyjny geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Istniejący rów 424+250 trawiastych uszczelnionych melioracyjny geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Kocinka – 426+364 trawiastych uszczelnionych Białka geowłókniną lub geomembraną Rzeka Kocinka – Odprowadzenie spływów 428+300 Białka za pomocą rowów

301 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Rzeka Kocinka – za pomocą rowów 428+500 Białka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych Węzeł Rzeka Kocinka – geowłókniną. Ścieki Lgota Białka sanitarne z OUA Lgota odprowadzać należy do oczyszczalni ścieków Odprowadzenie spływów Rzeka Kocinka – za pomocą rowów 428+950 Białka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Rzeka Kocinka – 429+600 za pomocą rowów Białka trawiastych Odprowadzenie spływów Rzeka Kocinka – 430+100 za pomocą rowów Białka trawiastych Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 432+000 przydrożny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 432+720 Rzeka Gorzelanka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną i systemów 433+380 Rzeka Gorzelanka kanalizacji. Zastosowanie separatorów substancji ropopochodnych przed wprowadzeniem do odbiornika ścieków z terenu MOP-ów, dla

302 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

ścieków sanitarnych – oczyszczalnie ścieków Odprowadzenie spływów Istniejący rów 433+800 za pomocą rowów melioracyjny trawiastych Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 434+900 Rzeka Stradomka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 435+300 melioracyjny i trawiastych uszczelnionych rzeka Stradomka geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 435+715 Rzeka Stradomka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Istniejący rów Odprowadzenie spływów przydrożny za pomocą rowów 436+650 i istniejący rów trawiastych uszczelnionych melioracyjny geowłókniną Odprowadzenie spływów SPO Istniejący rów za pomocą rowów Blachownia melioracyjny trawiastych. Oczyszczalnia ścieków. Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 437+600 melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Istniejący rów 438+800 za pomocą rowów melioracyjny trawiastych Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 440+200 melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 440+450 melioracyjny trawiastych uszczelnionych geowłókniną 440+800 Istniejący rów Odprowadzenie spływów

303 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

melioracyjny za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Węzeł i Istniejący rów za pomocą rowów SPO melioracyjny i trawiastych uszczelnionych Zawodzie rzeka Konopka geowłókniną. Oczyszczalnia ścieków. Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 442+255 Rzeka Konopka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Istniejący rów 442+550 za pomocą rowów melioracyjny trawiastych Odprowadzenie spływów 443+730 Rzeka Konopka za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 444+550 Rzeka Konopka za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych 446+088 Rzeka Konopka geowłókniną. Oczyszczalnia ścieków (ścieki sanitarne z PPO) Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 446+682 Rzeka Konopka trawiastych uszczelnionych geowłókniną Odprowadzenie spływów Istniejący rów o za pomocą rowów 447+577 długości 730 m i trawiastych uszczelnionych rzeka Konopka geowłókniną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych 448+471 Istniejący rów geowłókniną lub geomembraną i systemów kanalizacji. Zastosowanie

304 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

separatorów substancji ropopochodnych przed wprowadzeniem do odbiornika ścieków z terenu MOP-ów, dla ścieków sanitarnych – oczyszczalnie ścieków Odprowadzenie spływów 449+133 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 450+750 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 451+264 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka 451+587 trawiastych uszczelnionych Kamieniczka geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 452+914 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 453+505 Potok Kamienicki trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 454+487 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 455+454 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną

305 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 457+034 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 457+400 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Ligocki 458+408 trawiastych uszczelnionych Potok geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Ligocki 458+550 trawiastych uszczelnionych Potok geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Ligocki 458700 trawiastych uszczelnionych Potok geowłókniną lub geomembraną Ścieki sanitarne z SPO Rzeka Ligocki 458+900 Woźniki odprowadzane do Potok oczyszczalni ścieków Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Ligocki 459+122 trawiastych uszczelnionych Potok geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 459+760 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 460+189 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych Odprowadzenie spływów 460+857 Istniejący rów za pomocą rowów

306 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Ścieki sanitarne z MOP 461+450 Istniejący rów „Woźniki” odprowadzane do oczyszczalni ścieków Odprowadzenie spływów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną i za pomocą systemów kanalizacji. 461+771 Rzeka Łana Zastosowanie separatorów substancji ropopochodnych przed wprowadzeniem do odbiornika ścieków z terenu MOP-u „Woźniki”, dla ścieków sanitarnych – oczyszczalnie ścieków Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 463+371 Rzeka Łana trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 463+800 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 463+898 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 464+271 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 464+536 Istniejący rów za pomocą rowów trawiastych uszczelnionych

307 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Rzeka Mała 465+356 trawiastych uszczelnionych Panew geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 465+702 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 465+913 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 466+326 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 467+286 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 467+566 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 468+326 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 469+191 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną

308 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 469+958 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów 470+380 Istniejący rów trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 470+956 przydrożny rzeka trawiastych uszczelnionych Brynica geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 471+098 przydrożny rzeka trawiastych uszczelnionych Brynica geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 471+322 przydrożny rzeka trawiastych uszczelnionych Brynica geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 472+198 przydrożny rzeka trawiastych uszczelnionych Brynica geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów za pomocą rowów Istniejący rów 474+116 trawiastych uszczelnionych melioracyjny geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów Istniejący rów za pomocą rowów 474+915 melioracyjny Potok trawiastych uszczelnionych Ożarowicki geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 475+213 Potok Ożarowicki za pomocą rowów

309 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

trawiastych uszczelnionych geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 0+893 za pomocą rowów (droga Potok Ożarowicki trawiastych uszczelnionych eksip. S1) geowłókniną lub geomembraną Odprowadzenie spływów 0+455 za pomocą rowów (droga Potok Ożarowicki trawiastych uszczelnionych eksp. S1) geowłókniną lub geomembraną

Szczegółowe Wszystkie urządzenia służące do przejęcia spływów z nawierzchni zalecenia opisano w jezdni i obiektów drogowych oraz do gromadzenia i oczyszczania Na całym analizowanym odcinku wykonano szczelny system odprowadzania i rozdziale 2.6.2 na ścieków, znajdujące się w obrębie obszaru ochrony wód, należy podczyszczania ścieków. stronie 14 oraz wykonać jako szczelne. w rozdziale 6.4 na stronie 49 Szczegółowe Przy projektowaniu systemu odwodnienia trasy należy uwzględnić System odwodnienia zaprojektowano w oparciu o dokumentację geologiczno-inżynierską zalecenia opisano w uwarunkowania określone w dokumentacji geologiczno- oraz hydrogeologiczną. rozdziale 2.6.2 na inżynierskiej i dokumentacji hydrogeologicznej. stronie 14 Wody opadowe i roztopowe z terenów Miejsc Obsługi Podróżnych (MOP), Obwodów Utrzymania Autostrady (OUA), Stacji Poboru Szczegółowe Opłat (SPO) i punktu Poboru Opłat (PPO) należy oczyszczać w Na przedmiotowym odcinku zlokalizowane są jedynie PPO na węźle Zawodzie. Zostały one zalecenia opisano w separatorach. Ścieki ze stanowiska postojowego dla pojazdów zabezpieczone zgodnie wymaganiami decyzji. rozdziale 6.4 na przewożących materiały niebezpieczne, należy odprowadzać do stronie 49 szczelnego zbiornika. Ścieki komunalne należy odprowadzać kanalizacją sanitarną do biologicznej oczyszczalni ścieków. Szczegółowe Należy zaprojektować urządzenia zabezpieczające przed zalecenia opisano w przedostaniem się wód zanieczyszczonych substancjami rozdziale 2.6.2 na niebezpiecznymi do odbiorników, w przypadku wystąpienia Na całym analizowanym odcinku wykonano szczelny system odprowadzania i stronie 14, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (kolizje, wypadki drogowe, podczyszczania ścieków. w rozdziale 6.4 na awarie itp.) oraz sprawny system alarmowania o ww. zagrożeniach stronie 49 oraz w odpowiednich służb. rozdziale 15 na stronie 274 Należy uwzględnić budowę przejść dla zwierząt dużych na następujących odcinkach: Na przedmiotowym odcinku nie występują przejścia dla zwierząt dużych km 400+450 – przejście górne o szerokości min. 35 m; km 401+600 – przejście górne o szerokości min. 50 m;

310 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

km 405+050 – przejście górne o szerokości min. 50 m; km 435+715 – przejście dolne o łącznej szerokości strefy migracji 10 m i wysokości 4 m, most nad ciekiem Stradomka; km 451+587 – przejście dolne o łącznej szerokości strefy migracji 10 m i wysokości 4 m, most nad ciekiem Kamieniczka; km 465+355 – przejście doliną rzeki Mała Panew pod estakadą o szerokości min. 150 m z rozstawem przęseł min. 20 m i wysokością min. 5 m; km 468+022 – przejście górne o szerokości min. 50 m; km 469+750 – przejście dolne o szerokości 15 m i wysokości 4,5 m; km 471+228 – przejście doliną rzeki Brynicy pod estakadą o szerokości min. 70 m z rozstawem przęseł min. 15 m i wysokością min. 5 m; Należy uwzględnić budowę przejść dla zwierząt średnich na następujących odcinkach: km 402+600 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości 2,5 m; Parametry h- wysokość (światło pionowe) km 404+250 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości Lokalizacja d- szerokość (światło poziome) 2,5 m; Nr km zgodny Typ km 405+910 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości obiektu z projektem przejścia k – długość przejścia (szerokość 2,5 m; budowalnym autostrady) km 410+638 – przejście dolne pod mostem na rzece Struga o c – współczynnik ciasnoty łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; względnej km 412+030 – przejście dolne o szerokości min. 8 m i wysokości Przejście h=2,8 m Zmiany w lokalizacji i 3,5 m, zespolone z przejściem gospodarczym; dla d=11,5 m ilości przejść opisane Ppz34 440+649,03 km 413+450 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości średnich k= 47,5 m są w Tab. 9.9 Zmiany 2,5 m; zwierząt c= 0,68 na etapie projektu km 429+592 – przejście dolne pod mostem na rzece Kocince – Dolne dla budowlanego w Białce o łącznej strefie migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; średnich h = 5,72 m zakresie przejść w km 430+029 – przejście dolne o szerokości min. 8 m i wysokości zwierząt d =21,3 m w tym cześć dostępna stosunku do decyzji MA/PZ- 3,5 m, zespolone z przejściem gospodarczym; 442+255,12 zespolone dla zwierząt 2x7 m środowiskowej 382 km 433+380 – przejście dolne pod mostem na cieku Gorzelanka, z mostem k = 50,33 m o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; nad rzeką c = 2,42 km 442+255 – przejście dolne pod mostem na cieku Konopka Konopką o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; km 448+471 – przejście dolne pod mostem na cieku bez nazwy o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; km 451+800 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości W stosunku do zapisów decyzji środowiskowej dodano jedno przejście dla zwierząt średnich 2,5 m; km 453+505 – przejście dolne pod mostem na Potoku Kamienieckim o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i

311 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

wysokości 3,5 m; km 454+517 – przejście dolne o szerokości min. 8 m i wysokości 3,5 m, zespolone z przejściem gospodarczym; km 455+484 – przejście dolne o szerokości min. 8 m i wysokości 3,5 m, zespolone z przejściem gospodarczym; km 457+002 – przejście dolne o szerokości min. 8 m i wysokości 3,5 m, zespolone z przejściem gospodarczym; km 461+771 – przejście dolne pod mostem na rzece Łana o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; km 464+830 – przejście dolne o szerokości min. 10 m i wysokości 3,5 m; km 465+913 – przejście dolne o szerokości min. 6 m i wysokości 2,5 m; km 468+800 – przejście dolne o szerokości min. 6,5 m i wysokości 3,5 m; km 474+150 – przejście dolne pod mostem na Potoku Ożarowckim o łącznej szerokości strefy migracji min. 6 m i wysokości 3,5 m; Należy uwzględnić budowę przejść dla małych zwierząt i płazów na następujących odcinkach: km 400+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Lokalizacja km 400+800 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Nr – km Typ przejścia Parametry km 400+890 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; obiektu zgodny z km 401+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; PB km 401+800 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Dolne H=3,5m km 402+790 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; zintegrowane D=6,5m Ppz26 438+099,79 km 403+800 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; z rowem R- K=43,9m Zmiany w lokalizacji i km 406+550 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; 1-G C=0,51 ilości przejść opisane km 408+150 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; H=1,65m są w Tab. 9.9 Zmiany km 412+090 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m na etapie projektu Ppz27 438+199,03 Dolne budowlanego w km 416+820 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; K=44,2m zakresie przejść w km 417+590 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; C=0,11 km 426+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; stosunku do decyzji H=1,65m km 426+364 – przejście dolne pod mostem na rzece Kocinka – środowiskowej D=3,0m Białka o łącznej szerokości strefy migracji 4 m i wysokości 1,5 m; Ppz28 438+299,03 Dolne K=44,2m km 426+720 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=0,11 km 428+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 428+300 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; H=1,65m D=3,0m km 430+400 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; Ppz29 438+399,03 Dolne km 431+100 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; K=44,3m km 431+800 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; C=0,11 km 432+031 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Ppz30 438+499,03 Dolne H=1,65m

312 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

km 433+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m km 433+793 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; K=44,2m km 435+050 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=0,11 km 435+150 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; H=1,65m km 436+050 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m Ppz31 438+573,03 Dolne km 437+400 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; K=43,0m km 437+609 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; C=0,11 km 438+100 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; H=min. 3,0 m km 438+350 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=25,65+2x26,3 EA- km 438+600 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; 438+763,65 Dolne +25,65=103,90 m 377a km 438+700 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; K=36,06 m km 438+800 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=8,65 km 440+207 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; H=min. 3,0 m km 440+491 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=25,65+3x26,3+25,65=130,20 EA- km 440+741 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; 439+000,00 Dolne m 377b km 440+841 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; K=36,06 m km 441+150 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; C=10,83 km 442+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Dolne H=3,5m km 442+350 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; zintegrowane D=8,5m km 442+450 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Ppz32 440+206,03 z rowem PK- K=42,0m km 442+550 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; 1 C=0,71 km 444+100 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; H=3,5m km 444+600 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; Dolne zintegrowane D=8,5m km 445+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Ppz33 440+478,28 z rowem R- K=45,4m km 446+682 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; AK C=0,65 km 447+650 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 449+000 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; Dolne H=3,5m zintegrowane D=6,5m km 449+500 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; Ppz35 440+779,17 km 450+700 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; z rowem PK- K=50,5m 2 km 451+300 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; C=0,45 km 452+400 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; H=2,0m km 452+600 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m Ppz36 440+840,33 Dolne km 452+900 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; K=50,1m km 455+700 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=0,12 km 457+650 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; Dolne H=3,5m km 457+800 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; zintegrowane D=6,5m Ppz37 441+156,02 km 459+122 – przepust o szerokości 1 m i wysokości 1,5 m; z rowem K-2- K=63,0m km 459+450 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; A C=0,36 km 459+770 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; Ppz38 442+349,03 Dolne H=2,0m km 460+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m;

313 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

km 460+150 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m km 460+200 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; K=58,5 km 460+250 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=0,10 km 460+350 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; H=2,0m km 460+450 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; D=3,0m Ppz39 442+449,03 Dolne km 461+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; K=53,5 km 462+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; C=0,11 km 462+200 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 462+400 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 462+550 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; W stosunku do zapisów decyzji środowiskowej dodano trzy przejścia i zrezygnowano z km 462+700 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; jednego. Szczegółowe informacje znajdują się w Tab. 9.9 na stronie 204 km 462+950 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 463+050 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 463+150 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 463+250 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 463+350 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 463+600 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 463+898 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 464+271 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 464+536 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 464+702 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 464+936 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 465+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 465+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 465+200 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 465+500 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 465+750 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 466+067 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 466+326 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 466+600 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 466+900 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 467+286 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 467+566 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 467+700 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 468+326 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 468+650 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 469+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 469+191 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 469+400 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 469+624 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m;

314 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

km 469+958 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 470+200 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 470+380 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 470+600 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 470+800 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 471+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 471+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 471+400 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 471+550 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 471+850 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 472+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 473+800 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 473+900 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 474+000 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 474+100 – przepust o szerokości 1,5 m i wysokości 1 m; km 474+400 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m; km 0+500 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m (droga ekspresowa S1) km 1+350 – przepust o szerokości 2 m i wysokości 1,5 m (droga ekspresowa S1) W przejściach zespolonych z ciekami wodnymi należy po obu Szczegółowe stronach pozostawić pasy suchego terenu lub zainstalować półki o W przepustach dla małych zwierząt zagwarantowano minimum 1 m suchego terenu po zalecenia opisano w szerokości ok. 0,5 m wyniesione ponad zwierciadło wody. Półki każdej ze stron jako obszar migracji zwierząt rozdziale 9.4.2 na muszą być dostępne dla małych ssaków i płazów z połączone z stronie 204 terenem po obu stronach przepustu. Na powierzchni przejść górnych oraz obszarach najść do tych przejść należy: wybudować po obu stronach przejść osłony antyolśnieniowe o Zapis nie dotyczy wysokości 2,2 – 2,4 m oraz obsadzić je zwartymi pasami pnączy i analizowanego innymi formami zieleni; odcinka – brak na powierzchni przejść utworzyć warstwę ziemi o miąższości min. przejść dla zwierząt 80 zm, w tym ok. 50 cm ziemi urodzajnej; dużych nasadzić kępowo i pojedynczo drzewa i krzewy, gatunki pochodzenia rodzimego, charakterystyczne dla siedlisk występujących w otoczeniu przejść. Na potrzeby niniejszego raportu wykorzystano szczegółową inwentaryzację przyrodniczą, na Szczegółowe Lokalizacja przejść dla zwierząt musi być dostosowana do podstawie której uszczegółowiono, a częściowo zmodyfikowano lokalizację przejść dla zalecenia opisano w faktycznej lokalizacji miejsc ich rozrodu i migracji, z zastosowaniem zwierząt w celu ich optymalizacji. Wszystkie przejścia spełniają wymóg związany z rozdziale 9.4.2 na współczynnika ciasnoty 0,07. współczynnikiem ciasnoty stronie 204 Powierzchnia przejść dla zwierząt nie powinna odróżniać się od Zaprojektowano zagospodarowanie zielenią odpowiadające warunkom siedliskowych w Szczegółowe warunków siedliskowych po obu stronach drogi. Celem ochrony otoczeniu. zalecenia opisano w

315 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

przed hałasem oraz światłem z drogi, brzegi przejść górnych należy Zastosowano tylko rodzime gatunki roślin, zgodne z siedliskiem. rozdziale 9.4.2 na obsadzić gęstymi szpalerami krzewów. Przy obsadzaniu przejść stronie 204 zielenią naprowadzającą należy uwzględnić rodzime gatunki roślin dobrze znoszące panujące tam warunki – brak wody oraz płytką warstwę gleby. W przypadku przejść niezespolonych wykluczone jest łączenie Na przedmiotowym odcinku nie występują przejścia zespolone z drogą funkcji gospodarczych. Dno przepustów suchych powinno być pokryte warstwą ziemi mineralnej, a w części przeznaczonej dla zwierząt powinno posiadać wyrównaną powierzchnię. W przypadku przepustów Szczegółowe połączonych z ciekami wodnymi, koryta cieków powinny być zalecenia opisano w zlokalizowane w centralnej części powierzchni przejścia, natomiast Powyższe zapisy zostały uwzględnione w projekcie budowlanym rozdziale 9.4.2 na po obu stronach koryta cieku powinny znajdować się pasy suchego stronie 204 terenu, położone poza zasięgiem zalewów o szerokości łącznej równej podwójnej szerokości koryta. Budowa przedmiotowych przejść nie może powodować zwężenia szerokości koryt cieków. Szczegółowe Teren w rejonie przejść musi być zagospodarowany w sposób zalecenia opisano w Powyższe zapisy zostały uwzględnione w projekcie budowlanym doprowadzający zwierzęta do przejścia. rozdziale 9.4.2 na stronie 204 Rozwiązania projektowe powinny ograniczyć do niezbędnego minimum likwidację zbiorników wodnych i terenów podmokłych zidentyfikowanych jako decydujące o utrzymaniu właściwego stanu Szczegółowe ochrony regionalnej populacji płazów. Projekt budowlany powinien Likwidacja zbiorników została ograniczona do niezbędnego minimum. zalecenia opisano w przewidzieć realizację zastępczych zbiorników w miejsce W związku z likwidacją zbiorników w projekcie przewidziano realizację dwóch zbiorników rozdziale 9.4.5 na wykazanych do likwidacji lub częściowego zasypania zbiorników zastępczych. stronie 219 wodnych w km 435+050. Zbiorniki wodne w km 438+750 oraz w km 460+150 ze względu na ich decydującą rolę dla utrzymania populacji płazów powinny być zachowane. W przypadku konieczności zasypania zbiorników wodnych, czynności tych należy dokonać poza okresem lęgowym płazów (tj. Szczegółowe poza okresem od 1 kwietnia do 15 czerwca). W sytuacji W opracowaniu wskazano szczegółowo harmonogram oraz sposób likwidacji zbiorników zalecenia opisano w likwidowania oczek w tym okresie formy larwalne i osobniki dorosłe wodnych, które zapewnią uniknięcie strat w populacji płazów. rozdziale 9.4.5 na należy przenieść poza obszar zagrożenia do odpowiednich stronie 219 danemu gatunkowi siedlisk. Szczegółowe Lokalizacja zbiorników zastępczych i ich sposób zagospodarowania Zaprojektowane zbiorniki zastępcze spełniają wymagania gatunków płazów występujących w zalecenia opisano w musi uwzględniać możliwość faktycznego wykorzystania tych danej lokalizacji. rozdziale 9.4.5 na zbiorników przez płazy bytujące w zbiornikach likwidowanych. stronie 219 Należy zorganizować system elementów naprowadzających (np. Szczegółowe Zaprojektowano odpowiednie naprowadzenia na wszystkie obiekty stanowiące przejścia dla płotków, zieleni naprowadzającej) dla drobnych zwierząt, zalecenia opisano w zwierząt. kierujących je do przepustów. Elementy te powinny obejmować rozdziale 9.4.5 na

316 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

odcinki drogi przecinające tereny podmokłe, w miejscach stronie 219 wzmożonej migracji małych kręgowców. Szczegółowe Należy unikać kolizji lokalizacji obiektów technicznych w świetle W świetle przejść dla zwierząt i w najbliższym otoczeniu nie lokalizowano żadnych obiektów zalecenia opisano w przejść dla zwierząt i w najbliższym otoczeniu, mogących technicznych, a wszystkie rowy zostały albo skanalizowane, albo wywłaszczono skarpy. rozdziale 9.4.2 na doprowadzić do zmniejszenia ich prześwitu. stronie 204 Urządzenia drogowe związane z odprowadzeniem i Szczegółowe podczyszczeniem ścieków należy zabezpieczyć przed możliwością zalecenia opisano w Wszystkie urządzenia zostały odpowiednio zabezpieczone. wpadnięcia oraz brakiem możliwości wydostania się zwierząt rozdziale 6.4 na poprzez zamontowanie odpowiednich kratek, zasuw itp. stronie 49 Projektowane Poza terenami zabudowanymi przylegającymi do cieków należy nasadzenia zachować lub utworzyć w sprzyjających miejscach łagodne i Dojścia do cieków zostały zachowane. Zastosowano nasadzenia zieleni w rejonie cieków. przedstawiono w osłonięte roślinnością dojścia do wody dla zwierząt. Załączniku Nr 6. Należy uwzględnić budowę estakady nad zbiornikami w Szczegółowe Walaszczykach (km 438+950 – 439+050), w celu zachowania zalecenia opisano w Uwzględniono realizację estakady nad zbiornikami w Walaszczykach. siedliska płazów, głównie traszki zwyczajnej i grzebieniastej, rozdziale 10.3.2 na kumaka nizinnego oraz żab z grupy zielonych i brunatnych. stronie 244 Posadowienie i konstrukcja podpór obiektów mostowych nie może Szczegółowe powodować zmiany stosunków wodnych ze względu na ochronę Zaprojektowana konstrukcja estakad nie spowoduje trwałej zmiany stosunków wodnych zalecenia opisano w „Łąk w Walaszczykach” w km 438+400 – 439+100, ochronę doliny mogących negatywnie oddziaływać na łąki w Walaszczykach. rozdziale 10.3.2 na Małej Panwi w km 465+355, ochronę Doliny Brynicy w km stronie 244 471+228,42. Na całej długości autostrady należy zastosować obustronne Szczegółowe wygrodzenie drogi siatką o odpowiedniej wielkości oczek i zalecenia opisano w Na całym odcinku autostrady zastosowano obustronne wygrodzenia o wysokości 2,2 m wysokości min. 2,0 m na terenach leśnych oraz min. 1,5 m na rozdziale 9.4.2 na pozostałych terenach. stronie 204 We wszystkich miejscach wzmożonej migracji płazów, a w szczególności w km 435+000 – 435+200, 442+300 – 442+700, Szczegółowe 460+000 – 460+400 autostrada musi być szczelnie wygrodzona. W zalecenia opisano w Jako ogrodzenia dla płazów zastosowano elementy pełne, zapewniające szczelność. miejscach migracji płazów gęstość oczek siatki na wysokości do rozdziale 9.4.5 na 0,75 m powinna wynosić 5 cm, do wysokości 1,35 m – 15 cm, a na stronie 219 pozostałej wysokości – 30 cm. W miejscu likwidowanych zbiorników wodnych, stanowiących Szczegółowe dotychczasowe miejsca rozrodu płazów, pas drogowy należy Jako ogrodzenia dla płazów zastosowano elementy pełne z tworzywa sztucznego, zalecenia opisano w odgrodzić gęstą siatką o oczkach poniżej 5 mm na odcinku zapewniające szczelność. rozdziale 9.4.5 na minimum po 250 m w górę i 250 m w dół. stronie 219 Sposób prowadzenia prac i ich harmonogram nie może Szczegółowe W raporcie powtórzono zalecenia –harmonogram prowadzenia prac będzie obowiązujący dla powodować zaburzeń w warunkach bytowania fauny, szczególnie zalecenia opisano w Wykonawcy prac. Za ten element odpowiedzialny będzie nadzór przyrodniczy na placu w okresach lęgowych ptaków, tarłowych ryb oraz rozrodu ssaków, rozdziale 6.4 na budowy. gadów i płazów związanych ze środowiskiem wodnym. stronie 49,

317 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

w rozdziale 9.4 na stronie 200 oraz w rozdziale 20.1.1 na stronie 280 Szczegółowe zalecenia opisano w Przy umacnianiu brzegów koryta cieków powinny mieć Zastosowano technologie umożliwiające odtworzenie pokrywy roślinnej (umocnienie geokratą rozdziale 2.6.2 na zastosowanie materiały i technologie umożliwiające odtworzenie lub płytami ażurowymi z obrzuceniem humusem). stronie 14 oraz pokrywy roślinnej brzegów. w rozdziale 6.4 na stronie 49 Należy wykonać pasy zieleni osłonowej w sąsiedztwie terenów leśnych na następujących odcinkach A1: po zachodniej stronie drogi w km: 399+800 – 400+400, 400+500 – 400+750, 400+900 – 402+800, 404+470 – 405+020, 405+100 – 405+230, 419+480 – 419+650, 445+670 – 445+950, 446+040 – 446+060, 446+130 – 446+200, 446+300 – 446++300, 451+620 – 452+050, 452+360 – 452+600, 452+750 – 452+900, 460+680 – 460+760, 464+440 – 464+600, 464+660 – 465+300, 465+350 – 465+600, 465+670 – 466+240, 466+400 – 467+150, 467+260 – 467+340, 467+400 – 467+900, Zapis nie dotyczy 467+970 – 468+550, 469+130 – 470+650, 470+650 – 471+250, analizowanego

471+260 – 471+450, 471+500 – 471+560, odcinka autostrady po wschodniej stronie drogi w km: A1. 399+800 – 400+400, 400+500 – 402+780, 404+550 – 405+020, 405+100 – 405+180, 426+600 – 427+470, 444+050 – 444+300, 444+370 – 444+530, 445+700 – 445+900, 446+200 – 446+500, 451+600 – 451+960, 462+180 – 462+500, 462+500 – 462+920, 463+300 – 463+800, 463+850 – 464+100, 464+350 – 464+600, 464+660 – 465+360, 465+400 – 465+900, 465+980 – 466+300, 466+540 – 467+350, 467+400 – 467+900, 467+900 – 468+550, 468+580 – 468+940, 469+170 – 470+650, 470+990 – 471+130, 471+220 – 471+300. Należy uwzględnić wprowadzenie nowych nasadzeń w krajobrazie pozbawionym zadrzewień, oraz nasadzeń dogęszczających drzew i krzewów (także linię brzegową lasu) uzupełniających straty zieleni W doborze gatunków rodzimych tworzących zieleń izolacyjną kierowano się odpornością Szczegółowe spowodowane budową autostrady. W doborze gatunków rodzimych gatunku na zanieczyszczenia powietrza, susze, lekkie zasolenie gleby. Wzięto pod uwagę zalecenia opisano w tworzących zieleń izolacyjną należy kierować się odpornością uwarunkowania siedliskowe, techniczne, wskazania związane z architekturą krajobrazu i rozdziale 9.4.1 na gatunku na zanieczyszczenia powietrza, susze, lekkie zasolenie ochroną zabytków, jak również wymogi bezpieczeństwa. stronie 200 gleby. Należy wziąć pod uwagę uwarunkowania siedliskowe, techniczne, wskazania związane z architekturą krajobrazu i ochroną zabytków, jak również wymogi bezpieczeństwa. Na terenach leśnych należy wykonać zbiorcze drogi leśne wzdłuż Zapis nie dotyczy

318 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

ogrodzenia o minimalnej szerokości 2,5 m i nawierzchni gruntowej. analizowanego odcinka autostrady A1.

319 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

21.1 Tabelaryczne porównanie ekranów z decyzji środowiskowej z ekranami zawartymi w projekcie budowlanym wraz z uzasadnieniem wprowadzonych zmian DECYZJA ŚRODOWISKOWA ŻRID RODZAJ EKRANU NR DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ (P - pochłaniający, KILOMETR POWIERZCHNIA NR EKRANU KILOMETR POWIERZCHNIA EKRANU EKRANU EKRANU EKRANU EKRANU O-odbijający AUTOSTRADY [m2] (EL, EP) AUTOSTRADY [m2] (EL, EP) [m] [m] [m] [m] PO - przeciwolśnieniowy) STRONA PRAWA STRONA PRAWA 437+832,03 – EP 1 76 4 304 P Ekran obniżono* 437+908,00 437+924,55 – EP 2 780 4 3120 P Ekran obniżono* 438+701,08 wg. opracowania 438+700,65 - EP 3 126 3 378 O mostowego dla 437+580 - 438+836,65 1 1860 6 11160 obiektu EA-377a 439+440



441+128 - 441+457,64 – 2 466 6 2796 EP 4 128 6 768 P Ekran skrócono* 441+594 441+585,40 wg. opracowania 441+594 - 441+584,06 - 3 27 3 81 EP 5 56 3 168 O 441+633 441+639,92 mostowego dla obiektu WA-379 441+637,75 – 441+750,69 441+633 - (0+058,65 - 4 350 4 1400 EP 6 160 4 640 P Ekran skrócono* 441+842 0+862,70 - -km Łącznicy BC) 441+850 - 5 95 6 570  441+945 441+945 - 6 53 3 159  441+998

320 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

441+998 - 7 242 6 1452 442+240 

442+240 - 8 53 3 159  442+293

442+293 - 9 470 6 2820  442+500

SUMA STRONA PRAWA 3616 20597 SUMA STRONA PRAWA 1326 5378 STRONA LEWA STRONA LEWA ekran wstawiony ze względu na 438+570,00 - EL 1 132 3 396 P tereny ochrony 438+701,70 akustycznej oraz budynki mieszkalne wg. opracowania 438+700,65 - EL 2 126 3 378 O 438+826,65 mostowego dla obiektu EA-377a 438+826,00– EL 3 98 3 294 P Ekran obniżono* 438+923,70 438+770 - wg. opracowania 1 931 6 5586 438+923,70 - 439+701 EL 4 154 3 462 O 439+075,75 mostowego dla obiektu EA-377b 439+075,75 – EL 5 58 6 348 P 439+133,50 Ekran skrócono* 439+151,55 – EL 6 330 6 1980 P 439+479,74 440+400 - 440+885,36 – 2 1180 6 7080 EL 7 700 4 2800 P Ekran skrócono* 441+580 441+585,40 441+580 - 3 33 3 99  441+613 0+027,45(Łącznicy 4 441+613 744 4 2976 EL 8 BC) - 0+177,67 136 4 544 P Ekran skrócono* (Łącznicy BC)

321 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

0+132,47 - 441+625 - 0+197,4 5 143 4 572 EL 9 72 3 216 P Ekran skrócono* 441+750 (km Łącznicy BC W. Zawodzie) 442+273 - 6 836 6 5016  442+500

SUMA STRONA LEWA 3867 21329 SUMA STRONA LEWA 1806 7418

SUMA CAŁKOWITA 7483 41926 SUMA CAŁKOWITA 3132 12796

EKRANY PRZECIWOLŚNIENOWE

STRONA PRAWA 440+612,25- EPO1 72 2,4 440+682,95 442+227,89- EPO2 82 2,4 442+306,92

STRONA LEWA 440+614,60- ELO1 66 2,4 440+680,13 442+202,67- ELO2 80 2,4 442+281,68

SUMA CAŁKOWITA 300

*Korekta ekranów wynikająca ze zmiany Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826 z późn. zm.)

322 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3

Data: czerwiec 2013

Tab. 21-2 Tabelaryczne porównanie odwodnienia z decyzji środowiskowej z rozwiązaniami zawartymi w projekcie budowlanym Lokalizacja Nazwa Zgodnośd z decyzją środowiskową Lp. Km trasy Odbiornik ścieków uwagi wylotu, km Opis retencji Uwagi odbiornika i strona drogi ZB1 zbiornik Odprowadzenie retencyjny, Odprowadzenie spływów Tak spływów za pomocą A1 Istniejący rów Rów drogowy retencja wynika z za pomocą kanalizacji, wylot do proj. rowu drogowego, który 1. 437+600 rowów trawiastych 437+750 melioracyjny przy DS64 uzyskanych zastosowanie urządzeo uchodzi do rowu melioracyjnego uszczelnionych L warunków podczyszczających (odcinek F), geowłókniną. technicznych Zarządcy cieku Odprowadzenie spływów za pomocą Nie Istniejący rów 2. 438+800 rowów trawiastych Rezygnacja z odprowadzenia wód z melioracyjny uszczelnionych uwagi na ochronę obszaru Walaszczyk geowłókniną. Odprowadzenie Nie spływów za pomocą Istniejący rów Rezygnacja z odprowadzenia wód z 3. 440+200 rowów trawiastych melioracyjny uwagi na warunki techniczne uzyskane uszczelnionych od Zarządcy cieku geowłókniną. Odprowadzenie ZB2 spływów za pomocą A1 zbiornik Odprowadzenie spływów Istniejący rów Tak 4. 440+450 rowów trawiastych 440+550 Rów R-AK retencyjny, za pomocą kanalizacji, melioracyjny wylot do rowu melioracyjnego uszczelnionych P retencja wynika z zastosowanie urządzeo geowłókniną. uzyskanych podczyszczających

323 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771.02 Numer dokumentu: 1113460 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Lokalizacja Nazwa Zgodnośd z decyzją środowiskową Lp. Km trasy Odbiornik ścieków uwagi wylotu, km Opis retencji Uwagi odbiornika i strona drogi warunków technicznych Zarządcy cieku, ZB3 Odprowadzenie zbiornik spływów za pomocą retencyjny, Odprowadzenie spływów Istniejący rów Tak rowów trawiastych DS70 0+010 Rów drogowy retencja wynika z za pomocą kanalizacji, 5. Węzeł i SPO melioracyjny i wylot do rowu drogowego uchodzącego uszczelnionych P przy DS70 uzyskanych zastosowanie urządzeo Zawodzie rzeka Konopka do rowu melioracyjnego geowłókniną. warunków podczyszczających Oczyszczalnia ścieków. technicznych Zarządcy cieku, Odprowadzenie Odprowadzenie spływów spływów za pomocą A1 za pomocą kanalizacji, Tak Rów drogowy 6. 442+255 Rzeka Konopka rowów trawiastych 442+045 zastosowanie urządzeo wylot do proj. rowu drogowego przy A1 Bez retencji uszczelnionych L podczyszczających uchodzącego do rz. Konopki geowłókniną. ZB4 Odprowadzenie spływów szczelny, zbiornik za pomocą kanalizacji, Odprowadzenie podziemny zastosowanie urządzeo spływów za pomocą A1 Tak Rów drogowy retencja wynika z podczyszczających 7. 442+255 Rzeka Konopka rowów trawiastych 442+301,5 wylot do proj. rowu drogowego przy A1 uzyskanych uszczelnionych L uchodzącego do rz. Konopki warunków geowłókniną. technicznych Zarządcy cieku,

324 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Różnica w zapisach między decyzją środowiskową a projektem budowlanym wynika przede wszystkim ze zmiany Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 0826 z późn. zm.), w którym określono nowe, mniej restrykcyjne wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (także w odniesieniu do dróg). Różnice wynikają również ze szczegółowych rozwiązań projektu budowlanego, w szczególności w zakresie węzłów w związku z czym zmian wymagał systemu ekranów.

22. OPIS TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI, LUK W DANYCH I WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY, JAKIE NAPOTKANO OPRACOWUJĄC RAPORT

22.1 PROGNOZA RUCHU

Prognoza natężenia ruchu pojazdów jest jednym z najważniejszych elementów od którego zależne są wielkości i zasięgi oddziaływania (hałas, zanieczyszczenie powietrze, ładunek zanieczyszczeń w wodach opadowych i roztopowych. Dane o prognozowanym natężeniu ruchu oraz przewidywanej strukturze ruchu (pora dnia i nocy, udział pojazdów ciężkich) w znaczący sposób rzutują na wielkość oddziaływania, a co za tym idzie wpływają na zakres niezbędnych działań ograniczających negatywny wpływ.

22.2 POWIETRZE ATMOSFERYCZNE

Podstawową przyczyną faktu, że prognoza wielkości emisji drogowych została opracowana w większej mierze na założeniach niż na sprawdzalnych danych statystycznych jest brak jednolitego systemu rejestracji pojazdów samochodowych i ograniczone możliwości uzyskania informacji z ewidencji już prowadzonej. Stąd praktycznie nie ma możliwości oszacowania wielkości błędu, jakim mogą być obarczone wyniki sporządzonej prognozy. Można się jednak spodziewać, że dla bardziej odległych horyzontów czasowych błąd oszacowania może być istotnie mniejszy, głównie ze względu na odległość w czasie od prognozy wartości wejściowych i fakt, że z postępem w czasie zmniejsza się ilość grup pojazdów spełniających kolejne (według kolejności wprowadzania) standardy emisyjne. Rozkład przestrzenny imisji zanieczyszczeń powietrza z drogi zależy od szeregu czynników. Generalnie można je zaliczyć do czterech grup opisujących:  emisję z odcinka drogi traktowanego jako emitor liniowy będącej funkcją cech indywidualnych emisji pojazdów poruszających się po drodze (rodzaj spalanego paliwa – benzyny ołowiowe i bezołowiowe, olej napędowy oraz cechy charakterystyczne dla pojazdów według kategorii jak: rozwiązania konstrukcyjne silnika i układu paliwowego, pojemność silnika, moc i związane z nimi zużycie paliwa, konstrukcja układu wydechowego – katalizator, stan techniczny silnika i innych podzespołów).  parametry ruchu odbywającego się na drodze (prędkość jazdy i płynność ruchu, udział w ruchu poszczególnych kategorii pojazdów – ciężkie, lekkie ciężarowe – dostawcze, osobowe, autobusy).  parametry meteorologiczne – wpływające na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń (siła i kierunek wiatru).  parametry niepoliczalne – jak np. technika jazdy (wpływająca na płynność ruchu).

325 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

Wobec tak dużej liczby parametrów, od których zależy emisja, jej dokładne oszacowanie ilościowe jest bardzo utrudnione, a wszystkie stosowane metody obliczeniowe mogą być obarczone błędami. Tym niemniej w procesie prognozowania przestrzennego rozkładu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dołożono wszelkich starań, aby w miarę możliwości wykorzystać możliwie jak najwięcej parametrów.

22.3 PROGNOZA PROPAGACJI HAŁASU

Oddziaływanie akustyczne w fazie realizacji zależy od cech wykorzystywanych urządzeń – od typu urządzenia, jego stanu technicznego, jak również od ilości pracujących maszyn. Ze względu na fakt, że na obecnym etapie przedsięwzięcia brak jest wystarczających informacji w tym zakresie (za dobór i stan techniczny sprzętu będzie odpowiadać Wykonawca prac budowlanych), nie jest możliwe precyzyjne określenie oddziaływania inwestycji w fazie realizacji (w niniejszym raporcie zawarto zalecenia, jakie wymagania musi spełniać ww. sprzęt budowlany).

23. WNIOSEK KOŃCOWY

Planowane przedsięwzięcie polegające na budowie autostrady A1 na odcinku od węzła Blachownia (bez węzła) do węzła Zawodzie (z węzłem), od km 437+800 do km 442+500, o długości 4,7 km nie wpłynie znacząco negatywnie na stan środowiska, a tym samym nie będzie stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz nie będzie źródłem negatywnego oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska przy zastosowaniu działań i środków ochrony. Inwestycja nie wpłynie znacząco na gatunki i siedliska, nie będzie znacząco negatywnie oddziaływała na obszar Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie. Realizacja inwestycji przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego na drodze krajowej Nr 1 przechodzącej przez Częstochowę, zmniejszeniu ulegnie również oddziaływanie w zakresie hałasu oraz zanieczyszczenia powietrza w wyniku przejęcia ruchu z istniejącej drogi.

326 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

24. ŹRÓDŁA INFORMACJI

24.1 PRZEPISY PRAWNE

[1] Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.)

[2] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.)

[3] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)

[4] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo wodne (tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)

[5] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 21)

[6] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001 nr 63 poz. 638)

[7] Rozporządzenie z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. z 2006 r. Nr 137, poz. 984)

[8] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 grudnia 2008 r. w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 221, poz. 1441)

[9] Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2012 r. Nr 0 poz. 1031)

[10] Program ochrony powietrza dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, Katowice, 2009

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826 z późn. zm.).

[13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2010 Nr 77, poz. 510)

[14] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397)

[15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001 Nr 112, poz. 1206)

[16] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2005 r. w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach (Dz. U. 2005 nr 230 poz. 1960)

327 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[17] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, ze odpady są niebezpieczne (Dz. U. Nr 128. poz. 1347)

[18] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostką organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75. poz. 526 i 527)

[19] Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649)

[20] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359);

[21] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 0, poz. 81)

[22] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419)

[23] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1032)

[24] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2006 nr 137 poz. 984)

[25] Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (M.P. 2011 nr 40 poz. 451)

[26] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2011 nr 257 poz. 1545)

[27] Europejska Konwencja Krajobrazowa. Florencja, 20 października 2000 roku (Dz. U. 2006 nr 14 poz. 98)

24.2 LITERATURA

[28] Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002

[29] Standardowy Formularz Danych dla obszaru PLH240028 Walaszczyki w Częstochowie

[30] Kącki Z., Załuski T. 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion); W: Herbich J. (red.). Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunkow Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3., s. 159-176

[31] Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 WYNIKI MONITORINGU aktualizacja 2011-02-10; siedlisko 6410; Michalska-Hejduk D. (koordynacja); GIOŚ, Warszawa 2011

[32] Stan środowiska w województwie śląskim w 2009 roku; Biblioteka Monitoringu Środowiska, Katowice 2010

328 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[33] „Raport branży motoryzacyjnej 2009”, Polski Związek Przemysłu Motoryzacyjnego”, KPMG, Baker&Mc.Kenzie

[34] Metoda prognozowania emisji zanieczyszczeń powietrza od pojazdów – model i program komputerowy COPERT III. Opracowanie BEiPBK „EKKOM” Sp. z o.o. Kraków 2008 r.

[35] Benson P.E. CALINE3 – A Versatile Dispersion Model for Predicting Air Pollutant Levels Near Highways and Arterial Streets California Department of Transportation Report No FHWA/CA/TL– 79/23.

[36] Wskazówki metodyczne dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza. Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Środowiska. Warszawa, 2003 r.

[37] Modelowanie zanieczyszczenia powietrza w pobliżu dróg i autostrad. Program OpaCal3m. Instrukcja użytkowa. Zakład Usług Obliczeniowych „EKO–SOFT”. Łódź, kwiecień 2003

[38] Cabała S., Gębicki C., Pierzgalski K., Zygmunt J. Ekosystemy wodne Częstochowy, Częstochowa 2009

[39] Cabała S., Gębicki C., Pierzgalski K., Zygmunt J. Przyroda Częstochowy. Strefy ochronne i stanowiska cenne przyrodniczo. Częstochowa 2009

[40] Kobryń A., 2007, Wybrane problemy budowy dróg w świetle wpływu spalin samochodowych na środowisko, Problemy Naukowo-Badawcze Budownictwa. Tom I – Problemy budownictwa na terenach ekologiczne cennych, Wydawnictwa Politechniki Białostockiej, Białystok.

[41] Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015. GDDKiA 2010

[42] Analiza porealizacyjna dla budowy drogi ekspresowej S69 Żywiec – Zwardoń, odcinek A-2 węzeł „Browar” – węzeł „Przybędza”, EKKOM Sp. z o.o., Kraków, listopad 2008

[43] Pomiary stanu zanieczyszczenia powietrza (NO2) w obszarze oddziaływania odc. A1 drogi S-69 – raport, Biuro Badawczo-Projektowe „Środowisko‟, Sp. z o.o., Rzeszów, wrzesień 2008

[44] Analiza porealizacyjna dla budowy drogi ekspresowej S-69 Bielsko Biała – Żywiec – Zwardoń, odcinek D1: Laliki II – Zwardoń, km 44+412,00 do km 46+192,61, LEMITOR Ochrona Środowiska Sp. z o.o., Wrocław, 2010

[45] Gardziejczyk W. Problem hałasu generowanego podczas robót drogowych na obszarach chronionych i na terenach zurbanizowanych, Przegląd Budowlany 2/2010

[46] Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka. Wydanie V. Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S. A., Warszawa 2009.

[47] Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka. Wydanie IV. Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S. A., Warszawa 2008.

[48] Dombrowski A. 2004. Botaurus stellaris – bąk. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 58-62

[49] Buczek T. 2004. Circus aeruginosus – błotniak stawowy. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 226-230

329 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[50] Kuźniak S. 2004. Lanius colurio – gąsiorek. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 8, s. 358-362

[51] Zieliński P. 2004. Crex crex – derkacz. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 298-301

[52] Wieloch M. 2004. Cygnus olor – łabędź niemy. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 91-95

[53] Konieczny K. 2004. Grus grus – żuraw. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 310-315

[54] Wieloch M. 2004. Ardea cinerea – czapla siwa. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 73-76

[55] Stawarczyk T. 2004. Egretta alba – czapla biała. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 70-72

[56] Dombrowski A. 2004. Porzana parva – zielonka. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 294-297

[57] Kuźniak S. 2004. Sylvia nisoria – jarzębatka. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 8, s. 336-339

[58] Kuźniak S., Lorek G. 2004. Lanius excubitor – srokosz. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 8, s. 366-369

[59] Zielińska M. 2004. Gallinula chloropus – kokoszka wodna. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 302-305

[60] Zielińska M. 2004. Fulica atra – łyska. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7, s. 306-309

[61] „Analiza porealizacyjna zrealizowanego zadania inwestycyjnego pn. „Budowa obwodnicy Jędrzejowa w ciągu drogi krajowej Nr 7 – odcinek od km 554+941.71 do km 560+736.19 na terenie miasta Jędrzejowa oraz sołectw: Łączyn, Podchojny i Piaski”, BEiPBK „EKKOM” Sp. z o.o., Kraków, 2006.

[62] Analiza porealizacyjna dla zadania III i zadania V inwestycji pn. "Budowa Trasy Siekierkowskiej" w Warszawie, BEiPBK „EKKOM” Sp. z o.o., Kraków, 2007.

[63] H.J.G.A. Limpens, P.Twisk & G.Veenbaas, 2005. Bats and road construction. Published by Rijkswaterstaat, Dens Weg-en Waterbouwkundle, Delf, the Netherlands and the Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming, Arnhem, the Netherlands.

330 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[64] Wray S. Reason P., Wells D., Cresswell W. Walker H. Design, installation, and monitoring of safe crossing points for bats on a new highway scheme in Wales., Cresswell Associates, The Mill, Brimscombe Port, Stroud, Gloucestershire GL5 2QG United Kingdom 2005.

[65] Blake D., Hutson A. M. et. Al. “Use of lampit roads by foraging bats in Southern England” 1994. Journal of Zoology 234 (3); 453-462

[66] Berg J. „Opinia rzeczoznawcza na temat wpływu oświetlenia SKW na nietoperze” Centrum Kompetencyjne Ochrony Przyrody i Obserwacji Środowiska.

[67] Reijnen M. J. S. M. Veenbaas G. Foppen R. P. B. Predicting the effects of motorway traffic on breeding bird populations. Road and Hydraulic Engineering Division, DLO-Institute for Forestry and Nature Research. Delft. 1995.

[68] Marszał L. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu (aktualizacja 2011-02-10). 2484 Minóg ukraiński Eudontomyzon mariae; GIOŚ 2011

[69] Kurek R. T., Rybacki M., Sołtysiak M. Poradnik ochrony płazów. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra 2011.

24.3 OPRACOWANIA PROJEKTOWE

[70] Raport o oddziaływaniu na środowisko Budowu autostrady A1 na odcinku granica województwa łódzkiego/śląskiego (km 399+742,51) – węzeł „Pyrzowice” (z węzłem) km 475+327,65 oraz budowy odcinka trasy ekspresowej S1 łączącej węzeł „Pyrzowice” (km 0+000) z węzłem „Lotnisko” (km 2+158) dla uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, Biuro Konsultingowe Ochrony Środowiska EKOSYSTEM ŚLĄSK , Mysłowice marzec 2008

[71] DOKUMENTACJA GEOLOGICZNO – INŻYNIERSKA na potrzeby projektowania autostrady A-1 na odcinku od granicy województwa łódzkiego do węzła „Pyrzowice” (z węzłem), od km 399+742,51 do km 475+327,65 wraz z odcinkiem drogi ekspresowej S1 od węzła „Pyrzowice” do węzła „Lotnisko”; konsorcjum Instytutu Techniki Budowlanej, Państwowego Instytutu Geologicznego oraz Instytutu Badawczego Dróg i Mostów; Warszawa, luty 2008 r.

[72] Strużyński W., Inwentaryzacja miejsc występowania płazów i gadów z uwzględnieniem ich tras migracyjnych na projektowanym odcinku autostrady A-1, gr. woj. łódzkiego i śląskiego – Pyrzowice, 399+742 – 475+327, Warszawa 2010

[73] Opinia pn „Potencjalne (przewidywane) formy i kierunki oddziaływania planowanej budowy autostrady A-1 na stan zachowania zbiorowiska łąki trzęślicowej Molinietum caereuleae (Selino- Molinietum) i jej siedliska objętego formą ochrony Natura 2000 w Walaszczykach” opracowana przez prof. S. Cabałę (Uniwersytet Śląski w Katowicach)

[74] Opinia dotycząca potencjalnego wpływu budowy autostrady A1 na łąki olszewnikowo-trzęślicowe rozwijające się w granicach obszaru Natura 2000 Walaszczyki w Częstochowie PLH 240028, opracowana przez dr D. Kopcia (Uniwersytet Łódzki)

[75] OPINIA HYDROGEOLOGICZNA dotycząca wpływu projektowanej estakady PZ377a na obszar chronionych łąk trzęślicowych w Walaszczykach opracowana przez GEOSTANDARD Przedsiębiorstwo Podstawowych Badań i Robót Geotechnicznych Sp. z o.o., Wrocław

331 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[76] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice 2004

[77] Raport o oddziaływaniu na środowisko. Wniosek o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji. Wykonanie dokumentacji projektowej dla Autostrady A1 na odcinku Tuszyn – Pyrzowice Część III – odcinek projektowy nr 3 długości 31,9 km - węzeł Zawodzie (bez węzła) - węzeł Pyrzowice (bez węzła) Odcinek „H” – węzeł Zawodzie (bez węzła) – węzeł Woźniki (z węzłem) długość odcinka 16,7 km, od km 442+500 do km 459+200; Mosty Katowice Sp. z o.o., 2012

24.4 STRONY INTERNETOWE

[78] http://www.zumi.pl/namapie.html?qt=&loc=cz%EAstochowa

[79] http://www.panoramio.com/photo/43405233

[80] http://www.panoramio.com/photo/61361935

[81] Strona internetowa Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (www.gios.gov.pl)

[82] System Prognoz Jakości Powietrza w strefach i aglomeracjach województwa śląskiego (www.spjp.katowice.pios.gov.pl)

[83] Strona internetowa projektu EuroRAP (www.eurorap.pl)

[84] Rejestr zdarzeń o znamionach poważnej awarii i poważnych awarii w 2010 r. (www.gios.gov.pl)

[85] Informacje na temat Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą” (http://zpk.com.pl)

[86] http://www.2007.przyroda.katowice.pl (strona prawa)k_lasy_nad_gorna_liswarta.html

[87] www.pygargus.pl

[88] www.fotografia-przyrodnicza.art.pl

[89] Strona internetowa Babiogórskiego PN (www.bgpn.pl)

[90] Strona internetowa Lasów Państwowych (www.lasy.gov.pl)

[91] www.czaplon.most.org.pl

[92] http://ecol-unicon.com/klik/KlikFiles/dla_klienta/katalog/separatory.pdf

[93] http://ecol-unicon.com/klik/KlikFiles/dla_klienta/katalog/osadniki.pdf

[94] Materiał AWSA S.A.

[95] http://www.techbud.com.pl/halas7.htm

[96] www.msw-pttk.org.pl/galeria/galeria_fauna/ptaki

[97] ptaki-rolnictwo.bocian.org.pl

[98] www.wazki.pl

[99] Strona internetowa Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (www.iop.krakow.pl)

[100] http://www.aco.pl/files/PL_ACO-poland_PDF/ACO_PRO.pdf

[101] http://www.parafia-konopiska.pl/

[102] http://www.psh.gov.pl/plik/id,5283,v,artykul_5041.pdf

332 Tebodin Poland- Sp. z o.o. Numer projektu: 74771 Numer dokumentu: 1113461 Rewizja: 3 Data: czerwiec 2013

[103] http://www.wios.tarnow.pl/pl0302/rezultaty/monitoring_wod_podziemnych/Zalacznik_II_AII/uwagi_w prowadzajace_objasnienia.pdf

[104] http://mjwp.gios.gov.pl

[105] http://mjwp.gios.gov.pl/g2/oryginal/2013_02/a95a3845f77c6f494cec54fdc171818a.pdf

[106] http://www.katowice.pios.gov.pl/index.php?tekst=monitoring/informacje/stan2011/i

333