12 Nisan - 12 Temmuz 2021
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
12 Nisan - 12 Temmuz 2021 Cumhurbaşkanlığı Yayınları: 125 Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi: 7 ISBN: 978-625-7368-01-8 eISBN 978-625-7368-02-5 Ankara, Nisan 2021 © Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir parçası Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığının yazılı izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla çoğaltılamaz, aktarılamaz, yayınlanamaz. Bu sergi/katalog Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Türkiye Diyanet Vakfı, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Boğaziçi Üniversitesi koleksiyonlarının katkıları ile hazırlanmıştır. Proje Yöneticisi Doç. Dr. Hasan DOĞAN Proje Danışmanları Sefer TURAN H. Hümeyra ŞAHİN Sergi Küratörü Hüseyin ŞEN Sergi Koordinatörleri Mehmet TUNCER Ayhan TUĞLU Emre MERMER Sergi Tasarımı Funda AKKUŞ Metin Yazarı Hüseyin ŞEN Metin Editörü Hümeyra DİNÇER Katkıda Bulunanlar Prof. Dr. Mustafa KAÇAR (FSM Vakıf Üniversitesi), Prof. Dr. Atilla BİR (FSM Vakıf Üniversitesi), Dr. Taha Yasin ARSLAN (Medeniyet Üniversitesi), Dr. Gaye DANIŞAN (İstanbul Üniversitesi), Op. Dr. Ömer Faruk İNANÇ (Sağlık Bilimleri Üniversitesi), Cumhurbaşkanlığı Yayınları: 125 Sara YONTAN (Bibliotheque Nationale Paris), Azucena HERÁNDEZ (Perez Universidad Complutense de Madrid), Stephane IPERT Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi: 7 (Qatar National Library), Prof. Dr. Jan HOGENDIJK (Hollanda Utrecht Üniversitesi), Dr. Rob van GENT (Hollanda Utrecht Üniversitesi), ISBN: 978-625-7368-01-8 Nil BAYDAR (Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı), Mete Yusuf USTABULUT, Durali GÜRAĞAÇ, İsra Ebubekir NALBANT, eISBN 978-625-7368-02-5 Hanife GÖKDUMAN, İbrahim ÖZER, Seyit Ahmet KILIÇ, Birdane Özlem ÖZDEMİR, Çağlayan Eren ARMAN, Fatma Rümeysa CİVAN, Ankara, Nisan 2021 Nazmiye Nur YILMAZ, Emine Şeyma KOCA, Muhammed Burak GÜLÇİMEN, Büşra ÇIRACI, Büşra AKDOĞAN, Büşra TONYALI, Derya YILDIZ, Sevinç Dicle AĞAR, Dursun KESKİN, Emre ŞAHİN, Esma ÇEMEN, İsmail ŞEN, Muhammed Halit ÇAKAN, © Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir parçası Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığının Sümeyye Nur AYTOP, Emine ŞAMLIOĞLU, Ali Talha TURHAL, Derya KÖRÜK, Ebru Çerezci YILMAZ, Fatma Külünk SELİM, Rabia BAYSA, yazılı izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla çoğaltılamaz, aktarılamaz, yayınlanamaz. Mukadder DEMİRCAN, Mehmet Alperen ÇİĞDEM, Nagihan BEDİR, Emine Şeval NOHUT, Gülin GÜVENÇ, Lütfi KILINÇ, Birgül ÜNAL TAKDİM Bilgi, tüm insanlığın ortak faydalandığı kadim bir Parkı içinde, eski Has Ahırlar Binası'nda İslam Bilim ve güçtür. Bu gücün, günden güne büyümesinde şüphesiz Teknoloji Tarihi Müzesi’ni açmıştık. tüm medeniyetler katkı sahibidir. Ancak, bugün bilim ve teknolojinin geldiği noktanın temellerinde İslam Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Millet Kütüphanesinde medeniyetinin çok büyük bir payı vardır. açacağımız bu sergi ise merhum hocamızın Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi için hazırladığı eserlerin bir Tıptan gök bilimlerine kadar, istifade ettiğimiz nice kısmının tekrar yapımları yanında konuyla ilgili 13 teknolojik gelişme, İslam coğrafyasından çağlamıştır. yazmayı da ihtiva ediyor. Dolayısıyla bilimin Batı’da başlayıp dünyaya yayıldığı kabulü, hakikati örten bir göz bağıdır. Gerek İstanbul’daki müze gerekse Millet Kütüphanemizdeki sergi, geçip geldiğimiz olağanüstü Batı menşeli dünya ve tarih algısına göre Orta Çağ, zifiri çağların tecrübesini hem şimdiye hem de geleceğe karanlık bir dönemdir. Oysa aynı çağ, bilim çalışmalarıyla aktaracak ve zamanın sürekliliği içindeki algı kırılmasına aydınlanan İslam coğrafyasında ışıl ışıl geçmiştir. Bu bir kaynak vazifesi görecektir. anlamda Batı dünyası, sonradan yaşadığı aydınlanma ve bilim devriminin temelini, yine İslam medeniyetinin Aklını semaya dönmüş, fikrini kâinatın sonsuzluğuna açtığı düşünce ufkuna borçludur. uzatmış, yeryüzünü rasathanelerle, medreselerle, İslam dini insanı, yaratılışı temaşa etmeye davet eden, şifahanelerle donatmış bir medeniyetin mensupları tefekküre yönelten, kainatın sırlarına akıl yorarak olarak bu geçmişi hatırlamak bir kıvanç olduğu kadar insandaki keşif melekesini uyandıran hülâsa, insanın geleceğe yürüdüğümüz yolun haritasının belirlenmesinde potansiyelini en üst seviyede inkişaf ettiren bir çağrıdır. de referans noktasıdır. “İlim tahsil etmek, kadın erkek her Müslümana farzdır.” Sırf isminde İslam ve Türk geçiyor diye bu büyük hadis-i şerifi gibi nice ayet ve hadis, medeniyetimizin zenginliğe sırtını dönenlerin, gıptayla baktıkları ve bilimsel keşif serüveninin en büyük itici gücü ve ana özendikleri gelişmelerin gerisinde aslında kendi prensibi olmuştur. medeniyet birikimlerinin yattığını, bir gün mutlaka Bu sayede, İslam Medeniyeti havzasında düşünce göreceklerine inanıyorum. özgürleşmiş, batıl inançların prangasında felce uğramamış ve yeryüzünden evrenin sonsuzluğuna doğru Ömür takviminin sayfalarının her birini, insanlığa sınırsızca seyahat edilmiştir. Astronomi, matematik, hizmetle işaretlemiş ecdadı bir kez daha rahmetle ve kimya, biyoloji, fizik ve tıp gibi alanlarda yapılan keşifler, minnetle yâd ediyorum. tüm insanlığa miras olarak kalmıştır. Millet Kütüphanemizde açılan sergimizin Bu mirası yeni nesillerle buluşturmak için merhum Fuat hazırlanmasında emeği geçenleri tebrik ediyor, Sezgin hocamızın öncülüğünde İstanbul’daki Gülhane ziyaretçilerimize şükranlarımı sunuyorum. Recep Tayyip ERDOĞAN Cumhurbaşkanı SUNUŞ Tarih boyunca medeniyetler arası etkileşim sonucu Ramazan vesilesiyle hazırlanan ve başlığı “100 Objede gelişerek ilerleyen bilim, yaşayan bir olgu ve tüm İslam Bilim Tarihi” olarak belirlenen sergi için bu insanlığın ortak mirasıdır. Bilimin tarihsel süreçteki zengin koleksiyondan 100 obje itinayla seçilmiştir. seyrini takip etmek, bir yapbozun parçalarını birleştirerek Objelerin seçiminde bir yandan ‘bilim tarihinin “en” leri’ bütünü görebilmek açısından oldukça önemlidir. Bu kategorisinde yer alan eserler tespit edilmeye çalışılmış, parçalardan bir kısmını alıp bazılarını yok saymak ise pek diğer taraftan da listenin teknik, kronolojik ve coğrafi çok bilimsel verinin bağlamından kopuk bir hâl almasına çeşitliliği gözetilmiştir. Örneğin, sergi için seçilen sebep olmaktadır. usturlap koleksiyonunda dünya çapındaki en eski, en gelişmiş ve en güzel örneklerle birlikte bizzat bir Sultan Uzun yıllar boyunca görmezden gelinmiş ve yok sayılmış tarafından yapılmış özel bir usturlaba da yer verilmiştir. olsa da İslam medeniyeti, yaklaşık sekiz yüzyıl gibi bir Bununla birlikte, 9. yüzyılda Bağdat´ta yaşamış olan Benî süre zarfında (M.S. 8. yy- 16. yy) dünya kültür birikimine Mûsâ kardeşlerin çeneli ekskavatöründen, 16. yüzyılda ve bilimine büyük katkılar sağlamıştır. Son 50 yılda İslam bilim tarihi konusundaki çalışmalar ivme kazanmış, İstanbul’da son derece önemli bilimsel çalışmalar böylece Batı´da hâkim olan ve İslam medeniyetinin yapmış olan Osmanlı bilgini Takiyüddin er-Râsıd´ın bilime katkılarını öteleyen bu Avrupa merkezci söylem kendi döneminde bir ilk olarak tasarladığı 6 silindirli su yavaş yavaş değişmeye başlamıştır. pompasına kadar pek çok kıymetli bilimsel obje de yine bu seçkide yer almaktadır. İslam bilim mirasının ortaya çıkması adına en önemli katkı şüphesiz merhum Prof. Dr. Fuat Sezgin’e aittir. T.C. Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesinde Kendisi bir taraftan dünyanın dört bir yanındaki düzenlenen “100 Objede İslam Bilim Tarihi” sergisinde, bilim konulu İslami yazmaların izini sürüp anıtsal bir bilim tarihi sayfalarından bugüne ulaşmış olan özel bibliyografik eser külliyatı hazırlamış, diğer yandan ise seçki için bu alanda ilk defa modern sergicilik anlayışıyla 19. yüzyıldan bu yana İslam bilim tarihine dair kaleme bir tasarım geliştirilmiş ve günümüz insanına hitap alınmış olan yüzlerce esere ulaşmış ve tasnif ederek edebilecek özel bir ambiyans kurgulanmıştır. Bir ilk yayınlamıştır. uygulama olarak bu aletlerin anlatıldığı kaynak yazmalar da sergide aletlere eşlik etmekte ve yine bu aletleri icat Prof. Dr. Fuat Sezgin’in bütün bilimsel çalışmaları eden bazı âlimlerin günümüze ulaşabilmiş müellif hatları haricinde bilim tarihi dünyasına belki de en önemli da sergide yer almaktadır. katkısı, yüzlerce farklı yazma ya da makalede tarif edilen bu icatları imal ettirmesi ve tek bir koleksiyonda toplamış Sergiyi ziyaret edenler meşhur mühendis ve mucit olmasıdır. İslam bilim mirasının görünür kılınması Takiyüddîn er-Râsıd tarafından İstanbul Rasathanesi açısından bir devrim niteliğinde olan bu koleksiyonun için icat edilen rasat aletlerinin hemen yanında aynı daha önce İstanbul’a ve şimdi ikinci bir koleksiyon olarak dönemde kaleme alınan ve İstanbul Rasathanesi'nde Ankara’ya kazandırılmış olması büyük bir şanstır. kullanılan aletleri minyatürlerle tanıtan yazmayı da SUNUŞ Tarih boyunca medeniyetler arası etkileşim sonucu Ramazan vesilesiyle hazırlanan ve başlığı “100 Objede inceleyebileceklerdir. Buna ilaveten yine Takiyüddin’in anlatılmaktadır. Son olarak tıp bölümünde ise kan aldırma gelişerek ilerleyen bilim, yaşayan bir olgu ve tüm İslam Bilim Tarihi” olarak belirlenen sergi için bu bu rasathanede yaptığı gözlemlerden yola çıkarak yazdığı sonrası alınan kan miktarını ölçmek için geliştirilen aletler insanlığın ortak mirasıdır. Bilimin tarihsel süreçteki zengin koleksiyondan 100 obje itinayla seçilmiştir. eserin müsvedde müellif hattını görebilecek, eserin ilk ve her türlü cerrahi müdahalelerde kullanılan cerrahi seyrini takip etmek, bir yapbozun parçalarını birleştirerek