Türkiye Acil Afet İzleme Projesi TÜBİTAK MAM Proje No: 5200101 Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yalçın YÜKSEL

Türkiye Acil Afet İzleme Projesi

TÜBİTAK MAM

Proje No: 5200101

Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yalçın YÜKSEL

Araştırmacı(lar): Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner Prof. Dr. Şükrü Ersoy Dr. Öğr. Üyesi Cihan Şahin Dr. Işıkhan Güler Doç. Dr. Mehmet Öztürk Doç. Dr. Yeşim Çelikoğlu Doç. Dr. Anıl Arı Güner Doç. Dr. Nedim Onur Aykut Araş. Gör. Gözde Güney Doğan Araş. Gör. Fulya İşlek Har. Müh. Özgür Şahin Sarı

KASIM 2020 İSTANBUL

ÖNSÖZ Bu çalışma 30.10.2020 Seferihisar (İzmir, Türkiye) açıklarında Doğu-Batı doğrultusunda normal atımlı faylanma sonucunda meydana gelen deprem sonrası TÜBİTAK tarafından Hızlı Destek programı dâhilinde gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla 6646 sayılı 19.11.2020 tarihli yazı ile TÜBİTAK MAM ile Yıldız Teknik Üniversitesi arasında “Deprem Odaklı Yer Bilimleri Araştırma Alanı Saha Çalışması” kapsamında bir iş birliği protokolü imzalanmıştır. Bu çalışmanın amacı deprem sonrası meydana gelen tsunaminin etkilerinin saha ölçümleri yapılarak belirlenmesi ve bu mekanizmanın anlaşılmasıdır. Çalışma kısa zamanda oldukça geniş bir sahada kalabalık bir akademik personelle detaylı ölçümler yapılarak yapılmıştır. Çalışmaya destek veren TÜBİTAK Başkanlığı’na, TÜBİTAK MAM’a, Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlüğü’ne ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi Rektörlüğü’ne teşekkür ederiz. Çalışmaya akademik personelin yansıra bölge halkı da destekleyerek yardımcı olduğundan, özellikle raporun sonunda adları geçen gözlemcilere, yerel yönetimlere ve özel sektör temsilcilerine ayrıca teşekkür ederiz. Çalışmanın gelecekte olması muhtemel bu tip afetlere karşı yapılacak çalışmalara önemli katkı sağlayacağına inanmaktayız.

Saygılarımla

Prof. Dr. Yalçın Yüksel

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ……………………………………………………………………………………………...…1 2. TSUNAMİ SONRASI SAHA ARAŞTIRMASI ÖLÇÜM YÖNTEMİ……………………….…….5 3. ÇALIŞMA ALANI……………………………………………………………………………………9 4. TSUNAMI ÜZERİNE YAPILAN SAHA GÖZLEM ve ÖLÇÜMLERİ…………………………..21 4.1. Alaçatı ve Zeytineli Bölgelerinde Saha Gözlemleri……………………………………...... 24 4.1.1 Zeytineli Mevkii………………………………………………………………………….….....25 4.1.2 Alaçatı Mevkii……………………………………………………………………………….....27 4.2. Demırcili ve Altınkoy Bölgelerinde Saha Gözlemleri………………..…………………..….31 4.2.1 Demircili Mevkii……………………….……………………………………………………….31 4.2.2 Altınkoy Mevkii……………………………………………………………………………..….33 4.3. Sığacık ve Akarca Bölgelerinde Saha Gözlemleri…………………………………….…….33 4.3.1 Sığacık Mevkii………………………………………………………………………...……….33 4.3.2 Akarca Mevkii………………………………………………………………………………….39 4.4. Tepecik ve Gümüldür Bölgelerinde Saha Gözlemleri…………………………….……..….43 4.4.1 Tepecik Mevkii…………………………………………………………………………………43 4.4.2 Gümüldür Mevkii………………………………………………………………...…………....44 4.5 Çeşme…………………………………………………………………………………………….44 5. DENİZ SUYU SEVİYE DEĞİŞİMLERİ…………………………………………………………..46 6. SAYISAL MODELLEME ÇALIŞMALARI………………………………………………..….…..50 7. TARTIŞMA VE SONUÇLAR……………………………………………………………………..54 Teşekkür………………………………………………………………………………………………55 Kaynaklar……………………………………………………………...…………………….…...... 56

TABLO LİSTESİ

Tablo 1.1. Ege Denizi Kıyılarında tarihsel olarak meydana gelmiş bazı tsunamiler (Altınok vd., 2011)………………………………………………………………………………………..…………..3 Tablo 3.1. İzmir ve çevresinde yaşanan tarihsel deprem kayıtları (Türkelli ve diğerleri, 1990)…………………………………………………………………………………………………..12 Tablo 3.2. Aletsel Depremler………………………………………………………….………...….17 Tablo 4.1. Tsunami sonrası araştırma ve ölçümlerin gerçekleştirildiği yerlerin listesi………..22 Tablo 4.2. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…....30 Tablo 4.3. Alaçatı yat limanında kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…..……31 Tablo 4.4. Sığacık'ta kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…………………….38 Tablo 4.5. Akarca’da kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…………………….42 Tablo 6.1. 30 Ekim tsunami kaynağı için kullanılan tahmini fay parametreleri ve başlangıç su düzeyleri (Ganas vd. 2020)………………………………………………………………………….50

iii

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 2.1. Tsunamiye ait hidrolojik veri terminolojisi (UNESCO, 2014)…………………....……5 Şekil 2.2. 2009 Samoa tsunami araştırmaları sırasında hazırlanan kıyıya dik su seviyesi kesitleri. Soldaki panelde ölçüm konumları, sağdaki panelde su seviyesi profili görülmektedir (UNESCO, 2014)…………………………………………………………………………………..….6 Şekil 2.3. Ölçüm çalışmaları………………………………………………………………………….7 Şekil 2.4. Çalışma bölgesi…………………………………………………………………………….8 Şekil 3.1. Kuşadası, Sığacık Körfezi ve Sisam Adası çevresine ait batimetrik harita………….9 Şekil 3.2. İzmir ve çevresindeki tektonik yapıları (Sözbilir vd. 2015; Uzel ve diğ., 2013’ten alınmıştır). Kesikli iki çizgi arasında kalan bölge İzmir-Balıkesir Transfer Zonu sınırlarını göstermektedir………………………………………………………………………………...……..11 Şekil 3.3. İzmir çevresindeki tarihsel dönem depremlerinin diri fay haritası üzerindeki dağılımı. (Emre vd., 2005’ten alınmıştır, Uzel vd 2013, Deprem yerleri ve büyüklükleri İDSDMP)…………………………………………………………………………………………...…16 Şekil 3.4. İzmir çevresinde son yüzyıl depremleri (M>5) diri fay haritasındaki dış merkez dağılımları (Emre vd. 2005, 1992 depremi Türkelli vd. 1995, 2003 depremi, USGS, diğer depremler ise İDSDMP’dan alınmıştır)……………………………………………………………19 Şekil 3.5. 31 Mart 1928 Torbalı (İzmir) depremi eşşiddet haritası (Ambraseys, 1988)………20 Şekil 4.1. Tsunami dalgalarına ait bulguların yerel halktan, enkazlardan veya tespit edilen izlerden elde edildiği tsunami sonrası saha araştırma alanı………………………………….…21 Şekil 4.2. Tsunami dalgalarının gözlemlerinin dağılımını gösteren konum haritası (İzmir ilinin Zeytineli (Urla) ve Alaçatı (Çeşme) ilçelerinde yerel halktan, enkazlardan veya tespit edilen izlerden elde edilmiştir)…………………………………………………………………………..….24 Şekil 4.3. Zeytineli için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Ana yollar (siyah çizgi) vadi yüksekliklerinin Doğu ve batı kısmında yer almaktadır. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir…….…..25 Şekil 4.4. Zeytineli'de dere yatağı ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin görünümü (Doğudan Batıya fotoğraf görüntüsü)…………………………………………………………...…25 Şekil 4.5. (Sol resim) Kıyı şeridine yakın palmiye ağacındaki dalga izleri (1.90 m) ve (Sağ resim) bir evin dış duvarında biriken moloz malzeme izi(1.50 m)………………………………26 Şekil 4.6. Balıkçı barınağında gözlenen hasar ve tsunami nedeniyle sürüklenen bir arabanın kurtarma operasyonu………………………………………………………………………………..26 Şekil 4.7. Alaçatı için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir...27

Şekil 4.8. Alaçatı'da dere yatağı ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin görünümü (Batıdan Doğuya fotoğraf görüntüsü) Alaçatı balıkçı barınağı tekneye 1.1 km uzaklıkta ve fotoğrafın sağ ucunda hafif görülebilmektedir………………………………………………….…27 Şekil 4.9. Alaçatı Azmak'ta kıyıdan açığa doğru 430 m sürüklenen balıkçı teknesi (31 Ekim 2020 Yerel Saatle 14:22)……………………………………………………………………………28 Şekil 4.10. Ev sahiplerine göre Alaçatı Liman evlerinin bahçe duvarında su seviyesi artışı…..29 Şekil 4.11. (Üstteki resim) Kıyı şeridine 1.0 km uzaklıkta bulunan Alaçatı Azmak köprüsünde (köprü duvarının altından ~ 30 cm yükseklikte) görülen dalga izi, bakış doğrultusu Kuzeyden Güneye doğrudur. (Alttaki resim) Alaçatı azmak deresi boyunca 2487 m sürüklenerek bırakılan tekne………………………………………………………………………………..………………...29 Şekil 4.12. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri..30 Şekil 4.13. Alaçatı yat limanında kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri…...31 Şekil 4.14. Demircili mevkii, kuzeybatı kesimde küçük su baskını……….……………...…..….32 Şekil 4.15. Demircili Plajı, ağır hasarlı tekneler…………………………………………....……..32 Şekil 4.16. Denizkizi Beach su baskını mesafesi…………………………………….…...... ……32 Şekil 4.17. Altınkoy’da su altında kalan bölgeler……………………………………………….....33 Şekil 4.18. Sığacık bölgesinde ölçülen tsunami parametrelerinin özeti………………………...34 Şekil 4.19. Teos Marina’nın deprem öncesi 07.09.2020 tarihindeçeklmiş fotoğrafı…………..34 Şekil 4.20. Teos Marina’nın deprem sonrası yerel bir gazetenin çekmiş olduğu fotoğrafı.…..35 Şekil 4.21. Teos yat limanının dron ile çekilmiş fotoğrafı………………………….………….....35 Şekil 4.22. Bahçe çitindeki tsunami izleri (Teos Marina)…………………………………..….…35 Şekil 4.23. Teos yat limanının doğusunda bulunan Azmak deresi üzerindeki köprü üzerinden aşan tsunami…………………………………………………………………………………………36 Şekil 4.24. Sığacık bölgesinde kafe ve dükkanlarda hasar ve tsunami izleri……………...….37 Şekil 4.25. 38.195600K 26.787424D koordinatlarında tsunamiden zarar gören beyaz ev….38 Şekil 4.26. Sığacık'ta kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş tsunami su seviyeleri …………..38 Şekil 4.27. Akarca bölgesinde inceleme lokasyonları …………………………………...……….39 Şekil 4.28. Akarca bölgesindeki balıkçı limanına ait iskelelerde, teknelerde ve küçük yapılarda tsunamiden dolayı oluşan hasar. ………………………………..…………………………….…..39 Şekil 4.29. Akarca bölgesinde sürüklenen tekne …………………….…………………….…....40 Şekil 4.30. Akarca bölgesinde tırmanma yüksekliğinin 1.9 m olarak ölçüldüğü beyaz ev …...40 Şekil 4.31. Akarca bölgesindeki Seferihisar Dalış Merkezinde tsunami hasarı ……………....41 Şekil 4.32. Seferihisar Dalış Merkezi yakınında tsunami tırmanma mesafesi …………….…...41 Şekil 4.33. Akarca’da kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri ……………..…42 Şekil 4.34. Tepecik bölgesinde Orsal Koyu’nda dere boyunca tırmanma mesafesi …………..43 Şekil 4.35. Tepecik bölgesinde inceleme lokasyonları …………….…………………………….43

Şekil 4.36. Gümüldür bölgesinde inceleme lokasyonları …………………………………...…...44 Şekil 4.37. Gümüldür bölgesinde 25 m baskın mesafesi ……………………………..…………44 Şekil 4.38. Çeşme yat limanı …………………………..……………………………………...……45 Şekil 5.1. Deniz su seviyesi değişimleri……………………………………………..…………….46 Şekil 5.2. IOS metoduyla gel-git analizi sonuçları………………………………………..………47 Şekil 5.3 Rüzgar ve basınç değişimi için çalışma alanı………………………………………....48 Şekil 5.4 Rüzgar gülü………………………………………………………………………………..48 Şekil 5.5 Çalışma alanında rüzgar ve basınç değişimleri…………………..…………………...49 Şekil 6.1 Tablo 6.1’de verilen fay parametreleri kullanılarak hesaplanan ve benzetimlerde girdi olarak kullanılan 30 Ekim tsunamisi kaynağı.……………………………………………………..51 Şekil 6.2 30 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu geniş alanda (dış grid) oluşan en yüksek su düzeyi dağılımı……..…………………………………………………………….…..52 Şekil 6.3 30 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu Sığacık ve Akarca bölgelerinde (iç grid) oluşan en yüksek su düzeyi dağılımı ……………………………………………………..52 Şekil 6.4 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu farklı gözlem noktalarında hesaplanan zamana bağlı su düzeyi değişimleri …………………………………………….…..53

ÖZET 30 Ekim 2020'de (11:51 UTC, 14:51 yerel zaman) Seferihisar (İzmir, Türkiye) açıkları ve Sisam Adası (Yunanistan) arasında Doğu-Batı doğrultusunda normal atımlı faylanma sonucunda güçlü bir deprem (Mw=6.6 AFAD*, Mw=6.9** KOERI, Mw=7.0 USGS***) meydana gelmiştir. Deprem Türkiye’nin Ege Bölgesi’ni Kuzey batıda Çeşme Alaçatı’dan Güneydoğuda Gümüldür’e kadar etkileyen bir tsunami oluşturmuştur. Depremin hemen ardından 31 Ekim – 01 Kasım ve 04 - 07 Kasım 2020 tarihlerinde saha araştırması ve ölçümler yapılmıştır. Türkiye kıyı inceleme alanı başlıca dört bölümü kapsamaktadır: i) Kuzeybatıda Alaçatı ve Zeytineli bölgeleri, ii) Kuzeyde Seferihisar kıyısındaki Sığacık Koyu ve Akarca bölgesi ve iii) Deprem merkez üssüne göre Kuzeydoğu'da Tepecik ve Gümüldür bölgeleri ve iv) Çeşme. Tsunami, Ege Denizi'nin Türkiye kıyılarında bulunan herhangi bir gel-git ölçer tarafından kaydedilmemiştir. Bu nedenle, deprem sonrası araştırmalardan elde edilen bulgular, deniz seviyesi değişimlerinin ana dokümantasyonu olarak çok daha fazla önem kazanmıştır. Bu araştırmanın temel amacı, kıyı boyunca tsunami etkilerini belgelemek, gözlemlenen kıyı tsunami dalga yükseklikleri ve su baskını boyutları hakkında mevcut verileri elde etmek, bölge temizlenmeden önce fotoğraflar ve görsel-işitsel kayıtlar almak, görgü tanıklarıyla görüşmek ve bütün bunların yardımıyla tsunami oluşumunu anlamak ve açıklamaktır. Bu saha araştırması ve görgü tanıklarının raporlarında yer alan bulgulara göre en çok etkilenen alanlar, kuzey yönünde merkez üssüne 30 km mesafede bulunan Sığacık Marina, Sığacık Koyu ve Akarca bölgesi olmuştur. Küçük bir balıkçı limanında 20 teknenin battığı Akarca'da, liman başkanının bildirdiğine göre maksimum su baskını mesafesi 285 metreye ulaşmıştır. Bu lokasyondaki akım derinliği 1.86 m olarak ölçülmüştür. Kıyıya yakın bir yerde oldukça hasarlı bir evin düşey duvarında 1.9 m'lik bir su sıçrama yüksekliği kaydedilmiştir. Akarca bölgesinden güneydoğu sahiline doğru yaklaşıldıkça, tsunami etkilerinin azaldığı görülmüştür. Gümüldür'den sonra ise hemen hemen hiç su baskını hareketi görülmemiştir. Tepecik- Gümüldür arasındaki V şeklindeki burundan sonra tsunami etkisinin oldukça azaldığı gözlenmiştir. Kuzeydoğu kesiminde Alaçatı ve Zeytineli'de, maksimum su baskını, Alaçatı Azmak deresi boyunca 2487 m olarak ölçülmüştür. Zeytineli bölgesinde kıyı şeridine 50 m uzaklıkta bulunan palmiye ağaçlarında maksimum tırmanma 1.9 m olarak ölçülmüştür. Özetlemek gerekirse, girişi dar olan küçük koylarda tsunaminin çok arttığını ve bu kıyılar üzerindeki etkilerinin daha şiddetli olduğunu göstermektedir. Bölge, koylarda birçok akarsuyu (yerel dilde Azmak olarak adlandırılır) barındırmakta, bu da bu olayda da yaşandığı gibi tsunami baskını ve hasar potansiyelini artırmaktadır. Bir diğer önemli nokta ise, denizin çekildiğini fark ettikten sonra çoğunlukla kıyıdan uzaklaşanların farkındalığındaki dikkat çekici artıştır. Buna rağmen maalesef oluşan güçlü akıma karşı koyamayan ve hayatını kaybeden bir

vii mağdur olduğu bildirilmiştir. 2017 Bodrum-Kos tsunamisinin ardından, yüksek sismik hareketliliğiyle Ege Denizi ve bu olay Doğu Akdeniz'deki önemli tsunami potansiyelini bir kez daha hatırlatmıştır. *https://deprem.afad.gov.tr/downloadDocument?id=2064 **http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/30-ekim-2020-mw6-9-ege-denizi-izmir-depremi/ ***https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000c7y0/region-info

ANAHTAR KELİMELER Tsunami, Baskın Mesafesi, Tırmanma Yüksekliği, Akım Derinliği, İzmir Depremi, Ege Denizi

viii

ABSTRACT A strong earthquake (Mw=6.6 AFAD*, Mw=6.9** KOERI, Mw=7.0 USGS***) of normal faulting striking about E-W occurred on October 30, 2020 (11:51 UTC) in between offshore Seferihisar (Izmir, Turkey) and Samos Island (Greece). The earthquake generated a tsunami that affected an area in the Aegean Coast of Turkey from Cesme Alacati in the northwestern part to Gumuldur coast in the southeastern part. Immediately after the event, a post-event field survey was performed between 31 October and 7 November 2020. The Turkey coast survey area covers mainly four parts: i) Alacati and Zeytineli regions in the Northwestern, ii) Sigacik Bay and Akarca region in Seferihisar coast in the North, iii) Tepecik and Gumuldur regions in the Northeastern with respect to the earthquake epicenter and iv) Çeşme. Unfortunately, the tsunami was not recorded by any tide gauge located along the Turkish Coast of the Aegean Sea. Therefore, findings from the post-event survey have gained much more importance as the main documentation of sea level variations. The main objectives of this survey are to document the tsunami effects along the coast, obtain any available data on the observed coastal amplitudes and inundation extent, take pictures and audiovisual recording before they were cleaned, and interview the eyewitnesses and to understand and explain the event in detail. According to the findings in this field survey and eyewitness reports, the most impacted areas were Sigacik Marina, Sigacik Bay and Akarca region located in a 30 km distance to the epicenter in the northern direction. The maximum inundation distance reached 285 m in Akarca, where 20 boats were sunk in a small fishery port, as reported by the head of the port. The flow depth at this location was measured as 1.86 m. There was a splash height of 1.9 m recorded on a vertical wall of a highly damaged house just near the shore. The more to the southeastern coast after Akarca region, the less impacts were observed. There was almost no significant inundation water motion after Gumuldur. The tsunami impacts highly decreased after the cape of v shape peninsula between Tepecik and Gumuldur. In the northeastern part, Alacati and Zeytineli, the maximum inundation was observed along Alacati Azmak measured as 2487 m. The maximum runup was measured as 1.9 m on the palm trees 50 m away from the coastline in Zeytineli region. To summarize, our findings show that in small bays with narrow entrances, the tsunami was much amplified and the impacts on these coast were more severe. The region contains many streams (called Azmak in the local language) in the bays, which increases the potential of tsunami inundation and damage as also experienced in this event. Another important point is the remarkable increase in the awareness of the people who mostly moved away from the shore after noticing the sea withdrawal. However, unfortunately, a victim, who could not resist the strong current generated and died, was reported. After the 2017 Bodrum-Kos tsunami, the

Aegean Sea with its high seismic mobility and this event once more reminded considerable tsunami potential in the eastern Mediterranean. *https://deprem.afad.gov.tr/downloadDocument?id=2064 **http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/30-ekim-2020-mw6-9-ege-denizi-izmir-depremi/ ***https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000c7y0/region-info

KEY WORDS Tsunami, Inundation Distance, Run-up Height, Tsunami Flow Depth, Izmir Earthquake, Aegean Sea

1. GİRİŞ

Tsunamiler; depremler, kara ve buz kaymaları, meteor çarpmaları gibi deniz altı yer hareketlerinin yarattığı uzun ve güçlü dalgalardır. Ancak tüm yer hareketleri bu dalgaları yaratmaz, çoğu çok az etki yapar veya hiç etki etmez. Tsunami, karaya bazen 30 metre yüksekliğe ulaşan dalgaları gönderen bir dizi okyanus dalgasıdır. Bu su duvarları, karaya çarptığında geniş çapta tahribata neden olabilmektedir (1), (Ward, 2003). Tsunami dalgaları, deniz yüzeyinde ilerleyen ağırlık dalgalarıdır. Bu dalgalar sahilde keyif aldığımız rüzgar nedenli dalgalar ile aynı aileye aittir; ancak tsunamiler, oluşum biçimleri ve karakteristik periyotları, dalga boyları ve hızları bakımından farklıdır. Rüzgar nedeniyle oluşan yaygın deniz dalgalarının aksine, çoğu tsunami dalgası deniz tabanında meydana gelen ani yer değiştirmelerden kaynaklanmaktadır. Bu ani değişimler denizaltı heyelanlarından ve volkanlardan kaynaklanabilir, ancak çoğunlukla denizaltı depremleri tsunamilere sebep olmaktadır. Dolayısıyla genellikle sismik deniz dalgaları olarak adlandırılmaktadırlar. Rüzgar dalgalarıyla karşılaştırıldığında, sismik deniz dalgalarının periyotları, dalga boyları ve hızları on veya yüz kat daha büyük mertebelerde olabilmektedir. Dolayısıyla bu dalgalar rüzgar dalgalarından çok daha farklı yayılma özelliklerine ve kıyı şeridine etki etme potansiyeline sahiptirler (1), (Ward, 2003). Tsunami, okyanusun su kütlesinin yer değiştirmesi ve bir gölete taş atmaya benzer şekilde dalgalar üretilmesi nedeniyle oluşmaktadır. Su kütlesindeki bu yer değiştirme çok uzun bir dalga yaratabilmektedir (200 km'ye kadar). Bu dalgalar, su derinliği tarafından belirlenen hızlarda hareket etmektedirler. Su derinliğinin yer çekimi ivmesiyle çarpılması ve karekökünün alınmasıyla basit bir şekilde bir tsunami dalgası hızı tahmin edilebilmektedir. Örnek olarak derin bir okyanusta 5000 m derinlikte ilerleyen bir tsunami dalgasının hızı saatte 800 km’yi bulabilmektedir ki bu da bir uçağın hızına eşittir. Dalganın bu hızına ve gücüne rağmen, genellikle derin denizde yüksekliği bir insan boyu kadardır (1). Dalganın ön kısmı kıyı şeridine çarptığında, hızı yaklaşık 50 km/saat’e düşmekte ancak arkası derin sularda hala hızla ilerlemektedir ve bu yüzden ön tarafa yetişip birbirlerine yaklaşırlar. Suyun bir yere ilerlemesi gerekmekte ve bu yüzden yükselmeye başlayıp (kütlenin korunumu), 10, 20, hatta 30 metre yüksekliğinde bir dalga oluşturmaktadır. Bu su duvarı nihayetinde 30 ila 50 km/saat hızla ilerleyerek kıyıya ulaşmakta ve büyük yıkıma neden olmaktadır (1). Tsunami kıyıya çarpmadan önce su seviyesi neden düşmektedir? Bir gel-git gibi olduğu için, gelmeden önce suyun geri çekilmesi gerekmektedir. Geleneksel olarak bu özellikteki dalgalar "gel-git dalgaları" olarak isimlendirilirdi çünkü gel-git gibi davranmaktadırlar. Akışkan partikülleri depremin merkez üssünden gelmezler, sadece orbital bir hareket yaparak ileri geri salınırlar ve gel-git dalgası da aynı şekilde davranmaktadır. Tsunami yaklaştıkça, dalgayı

1 beslemeye yardımcı olmak için genellikle su sahilden geri çekilmektedir. Dalga tepesi altındaki alçak nokta olan tsunaminin çukuru genellikle kıyıya ilk ulaşır. Bunu yaptığında, kıyı sularını denizi çeken ve liman ve deniz tabanını açığa çıkaran bir vakum etkisi yaratır. Deniz suyunun dakikalar alan sürede geri çekilmesi bir tsunaminin önemli bir uyarı işaretidir, çünkü dalganın tepesi ve büyük bir su hacmi tipik olarak kısa süre sonra kıyıya vurur. Bir tsunami, genellikle dalga katarı adı verilen bir dizi (genel olarak 6-8) dalgadan oluşur. Bu dalgalar arasında genel olarak ikinci ve üçüncü dalgalar en güçlü olanlarıdır (1). Bir gel-git dalgasının peryodu ülkemizde genellikle 12 saat olduğundan günde iki kez gerçekleşmektedir. Kısa peryotlu bir "rüzgar dalgasında", bu işlemin sahilde birkaç saniye (bazı fırtına durumlarında on saniyeden fazla) sürede gerçekleştiğini görmekteyiz. Bir tsunami dalgası ise dakikalar içinde hızlı bir etki yaratacak kadar kısa, ancak çok büyük bir enerji taşıyacak kadar uzundur. 3000 yıllık tarihsel kayıtların incelenmesi 8333 km’lik kıyı şeridine sahip Türkiye kıyılarının (ve komşu kıyıların) 90’dan fazla tsunami yaşadığını görülmüştür (Altınok ve Ersoy, 2000; Altınok vd. 2011). Doğu Akdeniz’deki tarihsel kayıtların izleri M.Ö. 15.yy’a kadar takip edilebilmektedir. Yunanistan’daki Santorini volkanının patlamasının yol açtığı mega tsunami o dönemdeki en gelişmiş uygarlıklardan olan Minos Uygarlığı’nın tarihten silinmesine yol açmıştır. O zamandan bu yana Akdeniz’de çok sayıda yıkıcı tsunami meydana gelmiştir (Heck, 1947; Ambraseys, 1962; Karnik, 1971; Moreria, 1971; Shebalin vd., 1974; Antonopoulos, 1979; Guidoboni vd., 1994; Minoura vd. 2000). Önemli miktarda can ve mal kaybı ile sonuçlanan bu tsunamilerin büyük bir bölümü Ege Denizi (özellikle Türkiye kıyıları) ve civarında meydana gelmiştir (Calvi, 1941; Birand, 1944; Ambraseys, 1960, 1962; Antonopoulos, 1979; Poirier ve Taher, 1980; Soysal et al., 1981; Papadopoulos ve Chalkis, 1984; Soysal, 1985; Papazachos vd., 1986; Kuran ve Yalçıner, 1993; Papadopoulos, 1993; Altınok ve Ersoy, 1996 ve 1997). Avrupa Kıyıları üzerinde Tsunamilerin Köken ve Etkileri (Genesis and Impact Tsunami on European Coast (GITEC)) Kataloğu tsunamiler hakkındaki tarihsel bilgilerini güvenilirliklerine bağlı olarak 5 kategoriye ayırmıştır (Tinti vd., 2001; UNESCO/IOC Global Tsunami Website). Bunlar: 0: Çok olanaksız 1: Olanaksız 2: Şüpheli 3: Mümkün 4: Kesin Altınok vd. (2011) büyük bölümü Osmanlıca ve Türkçe olan kaynakların taranması ile Türkiye kıyılarındaki tsunamiler etkileri için GITEC güvenilirlik ölçeğini kullanarak bir katalog hazırlamışlardır. Söz konusu kaynaktan Ege Denizi kıyılarında meydana gelmiş olan başlıca tsunamiler köken ve güvenilirliklerine göre kronolojik sıra ile Tablo 1.1’de özetlenmiştir.

Tablo 1.1. Ege Denizi Kıyılarında tarihsel olarak meydana gelmiş bazı tsunamiler (Altınok vd., 2011) Tarih Yer Oluş Güvenilirlik Açıklama nedeni M.Ö Güney Ege Volkanik 3 Santorini (thera) Volkan patlamasına bağlı tsunami 1410∓100 (GE) aktivite (VA) M.Ö 1300 Kuzey Ege Deprem 2 (KE) (D) M.Ö 590 KE D 2 M.Ö 330 KE D 3 Limni adasının batısındaki sarsıntı güçlü bir tsunamiye yol açmıştır. M.Ö 227 GE D 3 7.5 büyüklüğünde meydana gelen depremin yol açtığı tsunami Rodos’un kuzeyindeki limanlarda çok sayıda gemiyi kullanılamaz hale getirmiştir. M.S 46 GE VA 3 Santorini Volkanı’nın patlamasının yol açtığı 6.5 büyüklüğündeki depremin yol açtığı tsunami Girit adasını etkilemiş. M.S 62 GE D 4 7.0 büyüklüğündeki deprem Girit’in güneyinde suyun 1300 m geriye çekilmesine yol açmıştır. M.S 142 GE D 3-4 Rodos merkezli 7.6 büyüklüğündeki depremin yol açtığı tsunami Fethiye Körfezi boyunca girmiş ve karanın iç tarafında kilometreler boyunca ilerlemiştir. 21 Temmuz GE D 4 8.5 büyüklüğünki deprem X-XI şiddetinde yıkıma 365 yol açmış ve depremin neden olduğu tsunami aralarında Ege kıyılarımızın da olduğu çok geniş bir alanda hissedilmiş. 15 Ağustos GE D 4 7.0 büyüklüğündeki deprem X şiddetinde 554 hissedilmiş ve Ege kıyılarımızın güneybatısı ile Kos adası ve Güllük koyunda hissedilmiş. Depremin yol açtığı tsunami Kos adasında denizin önce 2 km denize doğru çekilmesine yol açmış daha sonra gelen dalgalar ise 1 km’lik alanda taşkına neden olmuştur. 8 Ağustos GE D 4 8 büyüklüğündeki deprem X şiddetinde yıkıma yol 1303 açmış ve aralarında Girit, Rodos ve Antaya’nın da olduğu bütün Doğu Akdeniz havzasında hissedilmiş. Tsunami kaynaklı taşkınlar çok sayıda insanın boğulmasına ve gemilerin karanın iç tarafına doğru taşınmasına yol açmıştır. 20 Mart 1389 Merkez Ege E 4 Merkez üstü İzmir-Sakız adası arasında olan 6.8 (ME) büyüklüğündeki deprem VIII-IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Depremin yol açtığı tsunami İzmir ve Yeni Foça’da yıkıma neden olmuştur. 3 Mayıs 1481 GE D 4 Merkez üssü Rodos adası açıkları olan ve Güneybatı Anadolu’da da hissedilen 7.2 büyüklüğündeki deprem IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Oluşan 3 m yüksekliğindeki tsunami dalgaları karada 1.8 m yüksekliğe kadar tırmanmış ve tsunaminin yol açtığı can kaybı depremin yol açtığı can kaybından fazla olmuş. 1 Temmuz GE D 4 Girit adası açıklarında meydana gelen 7.2 1494 büyüklüğündeki deprem VIII-IX şiddetinde yıkıma neden olmuş. Meydana gelen tsunami Candia (Heraklion) Limanı’nda bağlı gemileri hasara uğratmış. Denizin geri çekilmesi İsrail kıyılarında bile gözlemlenmiş.

Nisan 1609 GE D 4 Rodos açıklarında meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki deprem IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Dalaman’ı da etkileyen tsunami Rodos adasının doğusunda 10 000 in üzerinde insanın ölümüne yol açmıştır. 29 Eylül 1650 GE Denizaltı 4 Santorini ile Girit arasında meydana gelen 7 volkanik büyüklüğündeki depremin yol açtığı tsunami patlama denizde önemli oranda geri çekilme ve taşkına yol (DAVP) açmış. Su seviyesindeki artış Patmos’un (Didim’in açıklarındaki ada) batı kıyılarında maksimum 30 m’ye, dalga tırmanma yüksekliği ise 50 m’lere ulaşmıştır. 31 Aralık GE D 4 Merkez üssü Rodos adası olan 7.3 büyüklüğündeki 1741 deprem VIII şiddetinde yıkıma yol açmış. Bu tsunamiye ait sediment izlerine Dalaman’da da rastlanmıştır. 28 Şubat GE D 4 Merkez üssü Fethiye-Muğla-Rodos üçgeninde 1851 olan 7.1 büyüklüğündeki deprem IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Fethiye’de deniz seviyesi 34 cm yükselmiş ve kıyıda 50 cm’lik oturma meydana gelmiş. Kıyı bölgesinde 60 cm yüksekliğinde taşkın meydana gelmiş. 3 Nisan 1851 GE D 4 Muhtemelen 28 Şubat tarihndeki depremin artçı şoku olduğu düşünülen ve Fethiye Körfezi’nde meydana gelen tsunami dalgaları 1.8 m yüksekliğe kadar tırmanmıştır. 6 Ekim 1944 KE D 4 6.8 büyüklüğündeki deprem IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde taşkın dalgaları 200 m içerilere kadar ilerlemiş. 9 Temmuz GE D 4 Merkez üssü Fethiye açıkları olan 7.5 1956 büyüklüğündeki deprem IX şiddetinde yıkıma yol açmış. Deniz seviyesinde 1 m artışa yol açan tsunami dalgaları karada 250 m içeriye doğru girmiştir.

2. TSUNAMİ SONRASI SAHA ARAŞTIRMASI ÖLÇÜM YÖNTEMİ

Tsunamiden etkilenen bölgelerde saha araştırmaları, tsunaminin gerçekleşmesinden sonra 1- 2 hafta içerisinde (2 haftayı aşmamak kaydıyla) yapılmalıdır. Böylelikle bölgedeki gerekli kurtarma operasyonları engellenmeyecek, ulaşım ve çalışma daha güvenli olacak ve ölçümler gerçekleşebilecek olası ikincil afetlerden etkilenmeyecektir. Çalışma bölgesinin seçimi, araştırma alanının büyüklüğü ve araştırmanın süresi aşağıdaki etkenler göz önüne alınarak belirlenmelidir (UNESCO, 1998): 1) Tsunaminin etkisi ve alansal dağılımına ait bilimsel, resmi veya medyadan elde edilen ön bilgiler, 2) Sayısal modellere göre daha ciddi etkilenmesi muhtemel bölgeler, 3) Etkilenen alanın ulaşılabilirliği, 4) Mevcut personel sayısı, zaman ve bütçe. Ölçümlerde mümkünse en az 25 cm doğrulukla ölçüm yapabilen GPS ya da benzer cihazlar kullanılmalıdır. Mümkün olan en fazla sayıda ölçüm yapılmalı ve ölçüm noktalarının doğru konumları harita üzerinde işaretlenmelidir (UNESCO, 1998). Kara üzerindeki tsunami akımını tanımlamak için kullanılan parametreler Şekil 2.1’de görülmektedir (UNESCO, 2014). Önemli parametreler tsunami akım derinliği, tsunami yüksekliği, tırmanma yüksekliği ve baskın mesafesi olarak sıralanmaktadır. Tırmanma yüksekliği, tsunaminin karada ulaştığı kıyıdan en uzak noktanın deniz seviyesine göre düşey mesafesi olarak tanımlanmaktadır. Bu noktanın denizden yatay uzaklığı baskın mesafesi olarak adlandırılır. Akım derinliği tsunaminin yerel arazi seviyesine göre derinliğini, tsunami yüksekliği ise referans deniz seviyesine göre serbest su yüzeyinin yüksekliğini göstermektedir. Kara topoğrafyasının düz olduğu bazı durumlarda, büyük tsunamiler karada yüzlerce metre ya da birkaç kilometre ilerleyebilmektedir. Bu gibi durumlarda su altında kalan tırmanmanın maksimum değerini sayısal olarak belirlemek pratik olarak mümkün olamayabilmektedir. Bu durumda tsunami yüksekliğini ve akım derinliklerini fiziksel şartların izin verdiği kadar mesafede belirlemek daha faydalı olmaktadır (UNESCO, 2014).

Şekil 2.1. Tsunamiye ait hidrolojik veri terminolojisi (UNESCO, 2014)

Tsunami karakteristiklerinin tam olarak tanımlanması için akım hızı verisi de önemli olmakla birlikte bu veri genellikle sahada doğrudan elde edilememektedir. Ancak, genellikle yer değiştiren nesneler ve video kayıtları kullanılarak tahminler yapılabilmektedir (UNESCO, 2014). Eğer mümkünse, su seviyesi verisi kıyıya dik bir kesit boyunca maksimum baskın mesafesi kadar belirlenmelidir. Bu kesit boyunca çok sayıda farklı noktada topoğrafya yüksekliği ve tsunami akım derinliği kaydedilmelidir. Topoğrafya ölçümleri, zemin eğiminin ani değiştiği ya da özel bir öneme sahip bir nokta gibi kıyı topografyasında belirgin kırılmaların olduğu yerlerde yapılmalıdır. Şekil 2.2’de 2009 Samoa tsunami araştırmaları sırasında kaydedilmiş bir su seviyesi kesiti örnek olarak görülmektedir (UNESCO, 2014).

Şekil 2.2. 2009 Samoa tsunami araştırmaları sırasında hazırlanan kıyıya dik su seviyesi kesitleri. Soldaki panelde ölçüm konumları, sağdaki panelde su seviyesi profili görülmektedir (UNESCO, 2014).

Tsunami su seviyesi verisinin toplanmasındaki en önemli husus tsunami su izlerinin ve kalıntılarının doğru şekilde belirlenmesidir. Bu iz ve kalıntılar bazen çok belirgin olsa da bazı durumlarda belirlenmeleri oldukça zor olabilmektedir. Ölçümler dikkatli bir şekilde yapılmalı ve ölçülen noktanın tsunami akım izi olduğundan emin olunmalıdır. Tsunami kalıntılarına örnek olarak birikinti hatları, aşınmış yamaçlar, basamaklarda kalan birikintiler ya da kırılmış dallar verilebilir. Ağaçlardaki kalıntılar ya da kırılmış dalların dikkate alındığı durumlarda, bu olası tsunami izine güçlü rüzgarlar ya da fırtına dalgaları gibi diğer etkilerin neden olmadığından emin olunmalıdır (UNESCO, 2014). Görünür bir su izi her zaman tsunaminin ulaştığı maksimum yüksekliği göstermemektedir. Bazı en güçlü su izleri en büyük yükselmelerin geri çekilmesinden sonra hapsolan sulardan kalmaktadır. Tsunami izi yapının bir yüzünde diğer yüzüne göre veya iç ve dış kısımlarında değişkenlik gösterebilir. Duvarların temizlenmesinden sonra temizlenmeden kalmış gizli yüzeylerin dikkatli bir şekilde incelenmesi gerekebilmektedir (UNESCO, 2014).

Su seviyesi ve kıyı jeomorfolojisindeki değişimler ile kıyıdaki hasar hakkında anektod bilgilerinin elde edilmesi açısından saha çalışması sırasında yerel halk, balıkçılar ve kamu görevlileri ile görüşmeler yapılmalıdır. Bu görüşmelerde tsunaminin karakteristikleri ve etkileri ile ilgili elde edilen bilgiler ölçüm sonrası analizlere yardımcı olarak kullanılmalıdır (UNESCO, 2014). Yukarıda önemi ve ayrıntıları anlatılan tsunami sonrası saha araştırmaları için en yeni örnekler Doğan vd., (2019) ve Omira vd., (2019) olarak gösterilebilir. Sunulan, bu çalışmada Çeşme Belediyesi ve Seferihisar Belediyesi İmar Daire Başkanlıkları destek vererek harita mühendisleri ile ölçüm ekipmanlarının kullanılmalarını sağlamışlardır. Ölçümlerde Promark 700 gps alıcı anteni Normal el bilgisayar üniteleri kullanılmıştır. Ölçümler her gün iki ayrı ekip ile yapılmıştır (Şekil 2.3). Ayrıca bu bölgeye ait sayısal halihazır haritalar da verilerin işlenmesinde kullanılmıştır. Çalışma bölgesi Tsunami dalgasının etkin olduğu İzmir’in güney batısında yer almıştır (Şekil 2.4).

Şekil 2.3. Ölçüm çalışmaları

Şekil 2.3. Devam

Şekil 2.4. Çalışma bölgesi

3. ÇALIŞMA ALANI

Seferihisar (İzmir, Türkiye) açıkları ve Samos Adası (Yunanistan) arasında Doğu-Batı doğrultusunda normal atımlı faylanma sonucunda güçlü bir deprem (Mw=6.6 AFAD, Mw=6.9 KOERI, Mw=7.0 USGS) meydana gelmiştir. Deprem Türkiye’nin Ege Bölgesi’ni Kuzey batıda Çeşme Alaçatı’dan Güneydoğuda Gümüldür’e kadar etkileyen bir tsunami oluşturmuştur (Şekil 3.1). Depremin hemen ardından 31 Ekim ve 07 Kasım 2020 saha araştırması ve ölçümler yapılmıştır. Saha çalışmalarında UNESCO (2014) izlenmiştir. Türkiye kıyı inceleme alanı başlıca dört bölümü kapsamaktadır: i) Kuzeybatıda Alaçatı ve Zeytineli bölgeleri, ii) Kuzeyde Sığacık Körfezi ve Akarca bölgesi ve iii) Deprem merkez üssüne göre Kuzeydoğu'da Tepecik ve Gümüldür bölgeleri ve iv) Çeşme.

Şekil 3.1. Kuşadası, Sığacık Körfezi ve Sisam Adası çevresine ait batimetrik harita

30 Ekim 2020 tarihinde meydana gelen tsunami, Ege Denizi'nin Türkiye kıyılarında bulunan herhangi bir gel git ölçer tarafından kaydedilmemiştir. Bu nedenle, deprem sonrasındaki araştırmalardan elde edilen bulgular, deniz seviyesi değişimleri için ana kaynak olarak çok daha fazla önem kazanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı, kıyı boyunca meydana gelen tsunami etkilerini belgelemek, gözlemlenen dalga genliği, su derinlikleri ve tırmanma yüksekliği boyutuna ilişkin mevcut verileri elde etmek, tsunami izlerinin temizlenmeden önce görsel-işitsel kayıtları almak, ölçümler yapmak, ayrıca görgü tanıklarıyla görüşerek olayı anlamak ve açıklamaktır.

İzmir Bölgesinin Jeolojik Özelliklerinin Ana Hatları İzmir ve çevresi jeolojik olarak Prekambriyen ile Günümüz arasında kalan çeşitli yaş aralığında ve kaya topluluğunun bulunduğu bir alandır. Paleotektonik dönem toplulukları olarak adlanan temel kayaların üzeri Neojen ve Kuvaterner yaşlı örtü kayalarıyla örtülmüştür. (Yılmaz, 1997). İzmir ve çevresinde Neojen ve Kuvaterner yaşlı jeolojik birimler temeldeki yaşlı kayaların üzerini örtmektedir. Neojen yaşlı birimler genelde akarsu ve göl ortamında birikmiş volkanik katkılı kırıntılı çökel kayalardan oluşmaktadır (Akyürek ve Soysal,1983; Kaya, 1979; Akdeniz ve diğ., 1986; Yılmaz, 1997; Yılmaz ve diğ., 2000). Örtü kayalarının en genç olanı Kuvaterner yaştaki birimleri Gediz Grabeni, Cumaovası ve Küçük Menderes ile Gediz ovalarında dağlarla olan sınırları faylar kesilmiştir geniş düzlükleri oluşturmaktadır. Kemalpaşa ve Manisa ovalarında Gediz grabenin dolgusunu meydana getirmektedir. Graben morfolojisi içerisinde alüvyon yelpazesi ve nehir çökellerinden oluşan Erken Kuvaterner çökelleri, graben kenarındaki faylar tarafından kesilerek yükseltilmiş ve basamaklı bir morfoloji kazanmıştır. Graben tabanı olan ova ise Holosen çökelleriyle doludur (Hakyemez ve diğ., 1999). İzmir Körfezi çevresinde Kuvaterner, Holosen yaşlı delta, yelpaze deltası ve yelpaze çökellerinden oluşmaktadır. İzmir Körfezi kuzeyinde yer alan Holosen yaşlı Gediz deltasının yüzeyi taşkın çökelleriyle örtülüdür (Hakyemez ve diğ., 1999). Kıyı kesiminde delta yüzeyinde lagün gölleri ve art bataklıklar yer almaktadır. Bu bataklık alanlar zemin sıvılaşması ve deprem büyütme etkileri yönünden uygun zeminlerdir. İzmir ve çevresinin Neotektonik Yapısı Bölgesel olarak (Şekil 3.2), jeolojik anlamda, İzmir-Balıkesir Transfer Zonu (İBTZ) içerisinde kalan İzmir ve çevresi, D-B uzanımlı Gediz (Alaşehir), Küçük Menderes ve Büyük Menderes grabenlerini, temeldeki Menderes Masifi metamorfik kayalarını ve bunlarla ilgili sıyrılma faylarını batı kısımdan sınırlamaktadır. Gümüldür (İzmir) ile Bigadiç (Balıkesir) arasında KD- GB doğrultusunda uzanan İBTZ yaklaşık 150 km uzunluğa sahiptir. Karaburun Kuşağı ile Seferihisar Horstu arasında kalan Urla Havzası’nın sınır fayları, alanının batı sınırındaki ana yapısal elemanları oluşturur. Sarayköy’den Germencik ilçesine kadar D-B doğrultusunda uzanan Büyük Menderes Grabeni zona yaklaştığında KD-GB doğrultusuna aniden dönerek Söke-Milet havzasını oluşturur. Benzer şekilde Salihli-Turgutlu arasında yaklaşık D-B doğrultusunda uzanan Alaşehir (Gediz) grabeni zona yaklaştığında genişleyerek Kemalpaşa, Manisa ve Gölmarmara havzaları şeklinde üç kola ayrılır. Bu kolların üçü de İBTZ içinde sonlanır. Seferihisar Horstu (yükselimi), Yamanlar, Yuntdağı ve Spil Dağı gibi yükseltiler İBTZ içinde yer alır. İBTZ’nin Gümüldür güneyindeki bölümü Kuşadası Körfezi boyunca Ege Denizi’nin alt kısmında devam etmektedir. Zon boyunca son yüz yılda oluşan aletsel depremler, zon içindeki birçok fayın aktif olarak çalıştığını göstermektedir. Günümüzde oluşumu devam eden İzmir İç Körfezi zonun sınırları içindedir. Buna göre, İBTZ güney Ege’de

10 kabuk altına dalan Afrika Levhası’ndaki yırtılmanın yüzeydeki izine karşılık gelmektedir. Bu nedenle yüzeydeki parçalanma İzmir (Gümüldür) ile Balıkesir (Bigadiç) arasında KD-GB ve KB-GD uzanımlı doğrultu atımlı faylar ve D-B uzanımlı normal faylarca baskın bir zonun gelişimiyle sonuçlanmıştır (Sözbilir vd. 2015).

Şekil 3.2. İzmir ve çevresindeki tektonik yapıları (Sözbilir vd. 2015; Uzel ve diğ., 2013’ten alınmıştır). Kesikli iki çizgi arasında kalan bölge İzmir-Balıkesir Transfer Zonu sınırlarını göstermektedir.

Bölgenin Depremselliği Bölgenin deprem potansiyelini anlamak için sahada haritalanmış faylara, tarihsel ve aletsel dönemdeki depremlere bakmak gerekir. Aşağıda ise bölgedeki son 2000 yıl içerisinde meydana gelmiş tarihsel ve aletsel dönem depremleri hakkında bilgiler yer almaktadır. Pek çok tarihsel depremde şiddetli sarsıntılarla yıkımlar, heyelanlar ve tsunami dalgaları oluşmuştur.

Tarihsel Dönem Depremleri (1899 ve öncesi) İzmir ve çevresi, çağlar boyu uygarlıklara ev sahipliği yapmış bir bölge olduğundan tarihsel dönem deprem kayıtları ayrıntılıdır. Son 2000 yıldaki yıkıcı büyük depremlerin listesi Tablo 3.1 ve Şekil 3.3’de sunulmuştur.

Tablo 3.1. İzmir ve çevresinde yaşanan tarihsel deprem kayıtları (Türkelli ve diğerleri, 1990) Tarih Enlem Boyla Şiddet Büyüklük Açıklama (K) m (D) (Io) (M) MS 17 38.40 27.50 X 7.0 İzmir, Efes, Aydın, Manisa, Alaşehir ve Sart şehirlerinde, Gediz ve Büyük Menderes nehir vadilerinde tahribat yapmıştır. Ege bölgesindeki büyük felaketlerden biridir. Efes’le birlikte 13 önemli İyon şehri tamamen yıkılmıştır. Bu deprem Aliağa ve çevresindeki antik kentlerde, özellikle Kyme’de büyük hasarlar vermiştir. 105 38.90 27.00 VIII 6.4 Eusebios’a göre, Aliağa, Myrina (Limni Adası), Çandarlı (Pitane) ve Nemrut Limanı (Kyme) bir depremle harap olmuştur. 176 ve 177 38.60 26.65 VII 5.8 Milet, Sakız Adası ve Sisam adalarında deprem olmuştur. Bu depremde tamamen hasar gören İzmir Marcus Aurelius’un emri ile yeniden inşa edilmiştir. 178 38.30 27.10 VII 6.5 İzmir harap olmuş, pek çok yangın çıkmış, zeminde çatlaklar açılmış ve küçük iç liman kapanmıştır. Şehir tekrar inşası için 10 yıl süreyle vergilerden muaf tutulmuştur. 688 38.41 27.20 IX 6.5 İzmir çevresini etkileyen şiddetli ve yıkıcı bir depremdir. 20.000 ölüden bahsedilmektedir. 1039 38.40 27.30 VIII 6.8 Cedrenos Depremi büyük bir felakettir. Birçok yerleşim yeri bu depremle hasar görmüştür. İzmir’de durum korkunçtur, çünkü en güzel binalar çökmüş ve birçok insan ölmüştür. 20 Mart 1389 38.40 26.30 VIII 6.7 Palermo ve Vatikan’daki kütüphanelerde bulunan iki yazma eserde Castro’nun büyük

bölümünün 20 Mart 1389 depreminde harap olduğu ve bu depremde birçok binanın hasar gördüğü belirtilir. Bu depremde oluşan deniz dalgaları (tsunami) ticaret merkezinin ortasına kadar gelmiş ve insanlar orayı terk etmiştir. İzmir, Foça (Phocaea) kulesi ve Ikaria Adası da (Sisam Nomos’u) harap olmuştur. 20 Mayıs 1654 38.50 27.10 VIII 6.4 İzmir’de, birçok kule ve cami yıkılmış ve birçok ev çökmüş, çok sayıda can kaybı olmuştur. Birçok kent sakini evlerini bırakıp açıkta kalmıştır. Birçok Avrupalı tüccar da gemilerine kaçak almışlardır. 25 Haziran’a kadar her gün artçı sarsıntılar olmuştur. 2 Haziran 1664 38.41 27.20 VII 5.8 Genel panik yaratan ve birkaç evi yıkan bir depremdir 1668 38.41 27.20 IX İzmir’de tahribat yapmış, yangınlar çıkmıştır. Toprakta çatlaklar açılmıştır. 2000 kişinin öldüğünden bahsedilir. 14 Şubat 1680 38.40 27.20 VII 6.2 İzmir’e 10 mil uzaklıktaki 3 kasaba yerle bir olmuştur. İzmir’den 1.5 saat uzaklıktaki bir dağ Carbon köyünün üzerine çökmüştür (heyelan). 10 Temmuz 1688 38.40 26.90 X 6.8 İzmir’de büyük tahribat olmuştur. Kıyıda heyelanlar olmuştur. Bunun sonucu, 30 m genişliğinde bir kanal açılmıştır. 15.-20.000 kişinin öldüğünden bahsedilir. Deprem büyük bir alanda hissedilmiştir ve tsunami oluşmuştur. 13 Ocak 1690 38.60 27.40 VII 6.4 İzmir ve yakın çevresinde hasara yol açmıştır. Sahil boyunca hasara neden olmuştur ancak iç kısma doğru etkisi daha fazladır

Eylül (Ekim) 38.40 27.00 VIII 6.4 İzmir’e gelen bir misafire göre, 1723 depremden iki ay sonra sarsıntı 60 evi yerle bir edip pek çok insanı öldürmüştür. 4 Nisan 1739 38.50 26.90 IX 6.8 Eski ve Yeni Foça’da büyük hasar. Bazı raporlara göre, İzmir’deki hasar geniş çapta denizin kenarındaki “Avrupa Kesiminde oluşmuştur. İzmir’de 80 kişi ölmüştür. Sarsıntı eski Foça’nın ¾’ünü tamamen yıkmış ve toprak açılıp içinden bitüm fışkırmıştır. Deltanın Gediz (Agria) Nehri’nin ağzındaki kısmı depremde çökmüş ve depremden sonra sular altında kalmıştır. Sakız’da birçok ev harap olmuş; bir kısım insan ölmüştür. 24 Kasım 1772 38.80 26.70 VIII 6.4 Deprem etkisiyle oluşan dalgalar (tsunami) Foça kalesinin 5 kapısını ve camisini tamamen yıktı. Midilli (Lesbos) adasında birkaç ev yıkıldı. Sakız Adası adasında deprem hissedildi, ama bir hasar meydana getirmedi. 3-5 Temmuz 38.40 26.80 IX 6.4 15 saniye sürmüş ve hemen hemen 1778 İzmir’i tamamıyla harap etmiştir. Bazı yerlerde zemin açılmıştır. İki kaptan İzmir’e 18 mil uzaklıktaki Urla’da toprağın yarılıp açıldığını rapor etmişlerdir. Efes’in yakınlarında adı verilmeyen bir dağdan zemin çatlakları rapor edilmiştir. Hasar Seydiköy ve daha batıya doğru yayılmıştır. Toplamda bu depremlerdeki can kaybı 200 kişiden fazladır. 16 Haziran’da İzmir’de hasara yol açan ön sarsıntıdan sonra en büyüğüdür. Yıkıcı artçı sarsıntılar aylarca

sürmüştür. Artçılar İzmir’in güneybatısında daha kuvvetli hissedilmiştir. 13 Ekim 1850 38.40 27.20 VIII Batı Anadolu, İzmir, Manisa, Turgutlu, Bayındır, Ödemiş ve Tire’de çok şiddetli bir şekilde hissedilmiştir. Kemalpaşa’da yarıklar açılmıştır. Bölgede çeşitli hasarlar olmuştur. 3 Kasım 1862 38.50 27.90 X 6.9 Turgutlu’da tüm evler yerle bir olmuş; 280 kişi ölmüştür. Çevrede daha az zarar olmuştur. Afyonkarahisar’da, Isparta bölgesinde ve maksimum 300km uzaklığa kadar hissedilmiştir. 13 Kasım’da meydana gelen art sarsıntıda Afyonkarahisar’daki evlerde çatlaklar oluşmuş; İzmir, Aydın, Nazilli, Denizli ile Sakız ve Midilli adalarında hissedilmiştir. 1 Şubat 1873 37.75 27.00 IX Sisam Adası, İzmir, Aydın 29 Temmuz 1880 38.60 27.10 IX 6.7 İzmir ve Gediz, Menemen, Bornova, Karşıyaka’da fazla hasar yapmıştır. İzmir-Turgutlu demiryolu yarıklarla kesilmiştir. Depremin merkezi Menemen civarındadır. 15 Ekim 1883 38.30 26.20 IX 6.8 Çeşme yarımadasının batı kısmında bulunan bütün köylerde geniş hasarlar olmuştur. İzmir’de hafif hasarlar yapmıştır. 15.000 kişinin öldüğü söylenir. 1 Kasım 1883 38.30 26.30 VIII İzmir Körfezi ve Çeşme Yarımadasında şiddetli bir deprem olmuş; toprakta yarıklar açılmıştır.

Şekil 3.3. İzmir çevresindeki tarihsel dönem depremlerinin diri fay haritası üzerindeki dağılımı. (Emre vd., 2005’ten alınmıştır, Uzel vd 2013, Deprem yerleri ve büyüklükleri İDSDMP)

Aletsel Dönem Depremleri (1900-Günümüz) İzmir ve çevresi aletsel dönemde, 1900’lü yıllardan itibaren çok sayıda yıkıcı depremle sarsılmıştır. Son yüzyılda büyüklüğü M4.0’den büyük olmak üzere 13 deprem meydana gelmiştir. Depremlerin bazıları bölgede can ve mal kaybına yol açmıştır. 31 Mart 1928 tarihinde Torbalı’da meydana gelen M6.5 büyüklüğündeki deprem bunun en büyüğüdür. Bu deprem çok geniş bir alanda etki yapmıştır 2000’den fazla ev hasar görmüştür. İzmir güneyinde meydana gelmiş 6 Kasım 1992 depreminin büyüklüğü ise Mw6.0’dır. 2003 yılında meydana gelen Urla Depremi ise Mw5.7 olup Seferihisar’da az hasara yol açmıştır. Bu haritalardan da anlaşılabileceği gibi İzmir ve çevresi orta büyüklükte de olsa çevresinde farklı alanlarda oluşan bu depremlerden etkilenen bir coğrafik konumdadır (Şekil 3.4, Tablo 3.2).

Tablo 3.2. Aletsel Depremler Tarih Enlem Boyla Şiddet Büyüklük Açıklama (K) m (D) (Io) (M) 19 Ocak 1909 38.00 26.50 IX 6.0 Depremin merkezi Güzelhisar, Foça Depremi Menemen ve Foça arasındadır. 700 ev yıkılmış, 1000 ev hasar görmüş, 8 kişi ölmüştür 31 Mart 1928 38.18 27.80 VIII 6.5 Depremin merkezi Torbalı’da Küçük Torbalı Depremi Menderes ile İzmir K-G Grabenlerinin birleştiği yerdedir. 2000 ev yıkılmış, Torbalı-Tepeköy yöresinde fazla hasara, İzmir, Manisa, Alaşehir, Uşak, Bayındır, Tire ve Ödemiş’te hafif hasara neden olmuştur. Deprem bütün Batı Anadolu’da hissedilmiştir. 22 Eylül 1939 39.07 26.94 VIII 6.6 Deprem merkezi Dikili’ye yakın olup, Dikili Depremi IX Dikili ile Midilli arasındadır. 1000 ev yıkıldı, 41 kişi öldü, 68 kişi yaralandı. Deprem sonra termal sular çıktı. Dikili ile Bergama arasında yarıklar oluştu. Sarsıntı bütün Batı Anadolu’da hissedildi. 23 Temmuz 1949 38.57 26.29 VIII 6.6 Karaburun, Sakız adası, Çeşme ve Karaburun VII çevresindeki köylerde oldukça ağır Depremi X hasar meydana geldi. Çeşme ılıcasının suları çoğalırken bazı akarsular kesildi. Denizde çok şiddetli hareketler gözlenmiştir. 7 kişi öldü, 2200 ev yıkıldı veya hasara uğradı. 2 Mayıs 1953 38.48 26.57 VII 5.0 Depremin merkezi Karaburun Karaburun VIII yarımadasının kuzeyi olup, Dikili, Depremi Urla, Menemen, Çeşme, Bergama ve Foça’da şiddetlice hissedildi. Kötü zeminlerde hasara neden oldu. Yaklaşık 300 ev hasar gördü. 16 Temmuz 1955 37.65 27.26 VIII 6.8 Depremin merkezi Ege denizindedir. Söke-Balat Sarsıntı Ege adalarında, İzmir ve

Depremi ilçelerinde, Kuşadası ve yakın yerleşim birimlerinde hissedilmiştir. İzmir’de birçok yapının duvarları çatlamış, bazı camilerin minareleri hasar görmüştür. Deprem sırasında büyük bir gürültü duyulmuş, Gediz ve Büyük Menderes nehirlerinde taşmalar meydana gelmiştir. Deprem sırasında 300 ev yıkılmış, 2 kişi ölmüştür. 19 Haziran 1966 38.55 27.35 VI 4.8 İzmir ve çevresinde şiddetlice Menemen hissedildi. Bu depremde Depremi Menemen’de 100 kadar evin duvarları çatladı. 6 Nisan 1969 38.47 26.41 VIII 5.9 Merkezi Karaburun açıkları olan bu Karaburun VII deprem, Çeşme ve Sakız adasında Depremi 443 yapıda hasara neden oldu. 1 Şubat 1974 38.55 27.22 VII 5.3 Depremin merkezi İzmir’den 15 km İzmir Depremi uzaklıkta olup birçok yapıda hasara neden oldu. İzmir’de 2 kişi öldü. 7 kişi yaralandı. 47 evde ağır hasar oldu. Şehir merkezi ve Karşıyaka’nın bir kısmında ve Alsancak’ta çeşitli hasarlar oldu. 16 Aralık 1977 38.41 27.19 VIII 5.5 İzmir’de bu deprem ile bazı evler İzmir Depremi yıkıldı, 20 kişide yaralandı. Özellikle Buca, Alsancak, Hatay, Karşıyaka, Bornova, Gültepe ve Tepecik semtlerinde bazı evler hasar oldu, duvarlar çöktü ve çatlaklar oluştu. 14 Haziran 1979 38.79 26.57 VII 5.7 Depremin merkezi Ege denizindedir. Karaburun İzmir ve çevresinde kuvvetlice Depremi hissedilen bu depremde, Alsancak semtinde bazı evlerde duvarlar derin biçimde çatladı. Karaburun’da 2 ev çöktü. Bir kişi yaralandı. Deprem Ege adalarında hissedildi. 6 Kasım 1992 38.16 26.99 VII 5.7 Depremin merkezi Doğanbey civarında olup, 60 kadar yapıda ciddi

Doğanbey hasara oluştu. Deprem İzmir’de Depremi kuvvetli olarak hissedildi. 28 Ocak 1994 38.69 27.49 VII 5.0 Karaburun ve civarında 10 kadar Manisa Depremi yapıda hasar oluştu. 10 Nisan 2003 38.26 26.83 VII 5.6 Depremin merkezi Urla ile Urla Depremi Seferihisar arasına düşmektedir. Urla ve Seferihisar’da bazı evlerin duvarlarında çatlaklar oluştu. Deprem İzmir’de şiddetli olarak hissedildi.

Şekil 3.4. İzmir çevresinde son yüzyıl depremleri (M>5) diri fay haritasındaki dış merkez dağılımları (Emre vd. 2005; 1992 depremi Türkelli vd. 1995, 2003 depremi, USGS, diğer depremler ise İDSDMP’dan alınmıştır).

Aletsel dönem içerisinde meydana gelen bazı hasar verici depremlerin eşşiddet haritaları Şekil 3.5’te verilmiştir.

Şekil 3.5. 31 Mart 1928 Torbalı (İzmir) depremi eşşiddet haritası (Ambraseys, 1988)

İzmir ve çevresi, önceki Türkiye deprem haritasında 1. derecede deprem bölgesidir. 2018 yılında AFAD tarafından hazırlanan Türkiye deprem tehlike haritasında da deprem potansiyeli yüksek bir bölgedir. Nitekim MTA tarafından 2012 yılında hazırlanan Türkiye diri fay haritasında İzmir çevresinde M5.5’dan fazla deprem oluşturabilecek çok sayıda fay zonu bulunmaktadır. İzmir, yaklaşık 50 km yarıçaplı bir alan içerisinde deprem kaynağı olabilecek 13 adet fay bulunmaktadır (Emre ve diğ. 2005). Bu faylar, aktiviteleri açısından diri fay, olasılı diri fay ve çizgisellik olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Haritalanan faylardan sekiz tanesinin Holosen (son 10 000 yıl) döneminde aktif olduğuı kanıtlanmıştır. Bu gruptaki faylar İzmir, Tuzla, Gülbahçe, Seferihisar, Manisa, Kemalpaşa, Dağkızılca ve Gediz Grabeni ana sıyrılma fayının batı bölümüdür. Diri (Canlı) fay kategorisindeki MTA tarafından haritalanmış faylar yıkıcı özellikte büyük deprem üretme potansiyeline sahip faylardır. Menemen fay zonu ile Güzelhisar ve Gümüldür faylarının Kuvaterner dönemindeki aktiviteleri belirgin olup Emre ve diğ. (2005) tarafından olasılıkla diri fay olarak kabul edilmektedir. Olasılı diri faylar bölgesel deprem tehlike değerlendirmeleri açısından deprem potansiyeli ikinci derecede önemli tektonik yapılar olmalarına karşılık bunların yıkıcı deprem üretmeyeceği anlamına gelmez. Bu fayların kazı yapılarak paleosismolojik incelemelerin yapılmasına gerek vardır. Yenifoça ve Bornova fayları ise neotektonik dönemde gelişmiş yapılar olup, son iki milyon yıl (Kuvaterner) içerisindeki aktiviteleri hakkında veriler yeterli değildir (Emre ve diğ. 2005). Diri ve olasılı diri olarak haritalanan normal faylardan uzunlukları 15km ve daha fazla olanlarda oluşabilecek maksimum deprem büyüklükleri M6.0 ve daha yüksektir. Uzunlukları 30-35km dolayında olan doğrultu atımlı fayların oluşturacağı deprem büyüklükleri M7.0 ve üzerine çıkabilir.

4. TSUNAMI ÜZERİNE YAPILAN SAHA GÖZLEM ve ÖLÇÜMLERİ

Saha araştırması 31 Ekim ve 07 Kasım 2020 tarihlerinde Alaçatı'dan (26.389D 38.258K) Gümüldür bölgesine (26.9961D 38.0675K) kadar olan kıyı boyunca gerçekleştirilmiştir. İnceleme alanı depremin konumuna göre kuzeydoğu (Alaçatı ve Zeytineli), Kuzey (Demircili, Altınköy, Sığacık, Akarca) ve kuzeybatı (Tepecik ve Gümüldür), Çeşme bölgeleri olarak dört kısıma ayrılmış ve saha etüdü gözlemleri sırasıyla aşağıda verilmiştir. Görgü tanıklarının sorgulandığı, yerel makamlarla temasa geçildiği, detaylı ölçümlerin ve tsunami dalgalarına ilişkin gözlemlerin yapıldığı ve görsel-işitsel ile ölçüm kayıtlarının gerçekleştirildiği araştırma alanı Şekil 4.1’de görülmektedir. Tablo 4.1’de ise, bu kıyı bölgelerinin tam listesi, ölçümler ve önemli açıklamalar sunulmaktadır.

Şekil 4.1. Tsunami dalgalarına ait bulguların yerel halktan, tsunami birikintilerinden ve tespit edilen izlerden elde edildiği tsunami sonrası saha araştırma alanı

Tablo 4.1. Tsunami sonrası araştırma ve ölçümlerin gerçekleştirildiği yerlerin listesi ID Yerleşim Mevki Enlem Boylam Açıklamalar Ölçülen Akım Derinliği (m) Z1 Palmiye Zeytineli 26.48859 38.19600 Palmiye ağacındaki 1.9 ağacı-1 izler Z2 Yazlık ev Zeytineli 26.49027 38.19587 Evin duvarındaki izler 1.5 Z3 Ev-3 Zeytineli 26.49296 38.201206 Maksimum su baskını 700 m Z4 Balıkçı Zeytineli 26.49233 38.19336 Teknelerde ve limanda barınağı ciddi hasar. Bir araba sürüklendi. A1 Tekne Alaçatı 26.37770 38.26550 Tekne bu noktaya kadar dere boyunca yaklaşık 1162 m sürüklendi A2 Alaçatı Limanı Alaçatı 26.37427 38.26370 Su seviyesi artarak evleri-1 bahçe duvarını 1.7 m'ye kadar aştı A3 Azmak Alaçatı 26.37684 38.27061 Kıyıdan 1.0 km uzakta 0.3 Köprüsü A4 Alaçatı Limanı Alaçatı 26.37304 38.26346 Su seviyesi artarak evleri-2 bahçe duvarını 1.7 m'ye kadar aştı A5 Alaçatı Azmak Alaçatı 26.37654 38.26320 Alaçatı Azmak deresi boyunca 1.3 km su baskını A6 Balıkçı Alaçatı 26.38443 38.25651 Birkaç istisna dışında barınağı ciddi hasar yok D1 Plaj Demircili 26.676901 38.211628 3 m su baskını mesafesi D2 Güneydoğu Demircili 26.686378 38.207508 Önemli hasar, 1.8 m dar plaj deniz geri çekildi. Liman içinde 1m'den fazla su seviyesi artışı D3 Deniz yıldızı Demircili 26.694419 38.210438 15 m su baskını 0.7m* plajı mesafesi AL1 Altınkoy plajı Altınkoy 26.721817 38.212994 230 m su baskını mesafesi AL2 Dere yatağı Altınkoy 26.721487 38.214794 650 m su baskını 0.15 mesafesi S1 Keyf-i Kahya Sığacık 26.785155 38.191387 0.22 Lounge Kafe S2 Yerel park Sığacık 26.784490 38.191601 Yerel parkta bir duvar 0.8 S3 Teos Marina Sığacık 26.783164 38.191170 Limanı çevreleyen bir 0.86 bahçe çiti S4 Kumsal Kafe Sığacık 26.786701 38.195445 Akım derinliği @ giriş: 1.22 0.6 Akım Derinliği @ içerisi: 0.86 S5 Ev Sığacık 26.787424 38.19560 beyaz renkli evin 0.88 duvarındaki iz S6 Ev Sığacık 26.79003 38.19578 Evin duvarındaki iz, 0.1 maksimum su baskını 320m S7 Dükkan Sığacık 26.78609 38.19488 Dükkanların 0.4 duvarlarında iz - yerel adı "Kale içi"

S8 Dükkan Sığacık 26.786443 38.195027 Dükkanların 0.4 duvarlarında iz - yerel adı "Kale içi" S9 Vuslat Sığacık 26.785967 38.201305 Restoranın 1.5 Restoran pencerelerinde iz S10 Bina Sığacık 26.788412 38.195615 Binanın bahçe 0.6 duvarındaki iz A1 Balıkçı limanı Akarca 38.1647 26.8146 Sahilin yanındaki tel çit 1.3 A2 Ev Akarca 38.164393 26.814826 Kıyı şeridine en yakın 1.9** evin duvarlarındaki iz A3 Dalış merkezi Akarca 38.168305 26.813498 Maksimum su baskını alanı 285m A4 Güneydoğu Akarca 26.825079 38.155888 Duvardaki izler, yoldaki 0.8 kısmı molozlar A5 Kafe Akarca 26.821295 38.161486 Kafenin 0.2 basamaklarındaki iz A6 Okeanos plajı Akarca 26.821212 38.161753 100 m su baskını bungalovları A7 Dere Akarca 26.821461 38.162223 150 m su baskını A8 Balıkçı limanı Akarca 26.814925 38.164035 Kıyıdan 40 m uzaklıkta 0.5 alanı bir evin duvarındaki iz A9 Bahçe Akarca 26.810972 38.166476 Bahçenin duvarındaki 0.55 iz A10 Dalış merkezi Akarca 26.811804 38.166841 112 m su baskını 0.2 alanı A11 Ev/Dalış Akarca 26.812036 38.166436 Duvarı temizleyen 0.8 merkezi alanı görgü tanığı tarafından verandanın tamamının 1 m molozla kaplı olduğu söylendi A12 Kuzeybatı Akarca 26.807888 38.168139 80 m su baskını kısmı A13 Kuzeybatı Akarca 26.803827 38.171062 20 m su baskını kısmı A14 Kuzeybatı Akarca 26.811287 38.168131 250 m su baskını kısmı A15 Kuzeybatı Akarca 26.820431 38.16152 45 m su baskını kısmı A16 Kuzeybatı Akarca 26.818972 38.162938 80 m su baskını kısmı G1 Plaj Gümüldür 27.013597 38.056631 Sadece sahildeki izler G2 Yalı Resort Gümüldür 26.999167 38.065173 25 m su baskını Plaj G3 Yalı Resort Gümüldür 26.998755 38.065219 Bir nesne üzerindeki iz 0.5 Plaj G4 Liman Gümüldür 26.995283 38.067702 Teknelerde küçük hasar. Duvarlarda vb. su izi yok G5 Rafael Butik Gümüldür 26.949292 38.075673 Sadece sahilde 25 m Hotel su baskını G6 Plaj Gümüldür 26.949218 38.075688 17 m su baskını, sahil vadi hattının yanında molozlar, sadece sahilde su baskını T1 Merkez Tepecik 38.1458290 26.8200730 12 m su baskını, sadece molozlar

T2 Dere 38.1395390 26.8314440 Küçük bir dere boyunca 120 m su baskını T2a Kafe 38.138961 26.83055 20 m su baskını. Kafeye akış yok. Derenin yanındaki kafe T3 Plaj alanı / 38.1355660 26.8330510 1.5 Yazlık evler T4 38.1113740 26.8444360 24 m su baskını, sadece molozlar *Tsunami tırmanması (runup). Zemin kotu yaklaşık olarak bu noktada belirlendi **Sıçrama yüksekliği (Splash height)

4.1 Alaçatı ve Zeytineli Bölgelerinde Saha Gözlemleri Deprem sonrası tsunami saha araştırmaları, ilk olarak Zeytineli ve Alaçatı beldelerinde 31 Ekim 2020 günü saat 11:00 ve 14:00 saatlerinde gerçekleştirilmiştir (Şekil 4.2). Daha sonra su baskınının ve dalga yüksekliklerinin boyutları her iki gözlem alanında da GPS ile detaylı bir şekilde izlenmiş ve haritalanmıştır. Ayrıca deprem sonrası tsunami dalgasının çekilmesi, gelmesi ve tekrar geri çekilmeleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Şekil 4.2. Tsunami dalgalarının gözlemlerinin dağılımını gösteren konum haritası (İzmir ilinin Zeytineli (Urla) ve Alaçatı (Çeşme) ilçelerinde yerel halktan, enkazlardan veya tespit edilen izlerden elde edilmiştir).

4.1.1 Zeytineli Mevkii Bu mevkide maksimum baskın mesafesi, deniz kıyısından KKD-GGB doğrultusunda ~ 700 m olarak ölçülmüştür. Tsunami etkileri esas olarak dere yatağını (Zeytineli Azmak) takip etmiştir. Bu araştırmadaki ve görgü tanıklarının raporlarındaki bulgulara göre, tırmanma bölgesinin genişliği (kıyı şeridine paralel) kıyı alanına yakın kısımlarda ~ 400 m olarak ölçülürken, iç kısma doğru 80 m'ye kadar düşmektedir (Şekil 4.3, mavi çizgi). Bu bulgu, tsunami ilerlemesinin, her iki tarafta (dağ yamacı) dik eğimler olması nedeniyle doğrudan topografik özellikleri takip ettiğini açıkça göstermektedir. Tsunami etki alanları çoğunlukla Doğu ve Batı'da vadi yüksekliklerinin başlangıcında iki ana yol arasında sınırlı bir alanda gözlemlenebilmiştir (Şekil 4.3, Şekil 4.4).

Şekil 4.3. Zeytineli için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Ana yollar (siyah çizgi) vadi yüksekliklerinin Doğu ve batı kısmında yer almaktadır. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir.

Şekil 4.4. Zeytineli'de dere yatağı ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin görünümü (Doğudan Batıya fotoğraf görüntüsü)

Kıyı şeridine 50 m uzaklıkta bulunan palmiye ağaçlarında (N38.19600 E26.48859 ve N38.19602 E26.48936) ve bir evin dış duvarında biriken molozlardan (N38.19587 E26.49027) akım derinliği 1.9 m olarak ölçülmüştür (Şekil 4.5). Körfezin doğu kesiminde (N38.19336 E26.49233) bulunan balıkçı barınağında ciddi hasar gözlenmiş, balıkçı teknelerindeki hasarlara ek olarak bir araba da dalga ile denize sürüklenmiştir (Şekil 4.6).

Şekil 4.5. (Sol resim) Kıyı şeridine yakın palmiye ağacındaki dalga izleri (1.90 m) ve (Sağ resim) bir evin dış duvarında biriken moloz malzeme izi (1.50 m)

Şekil 4.6. Balıkçı barınağında gözlenen hasar ve tsunami nedeniyle sürüklenen bir arabanın kurtarma operasyonu

4.1.2 Alaçatı Mevkii Maksimum baskın mesafesi, dere yatağının (Alaçatı Azmak) deniz kıyısından Kuzey-Güney doğrultusunda ~ 1,3 km olarak ölçülmüştür. Alaçatı Azmak Boyunca tsunaminin içeri girdiği mesafe ise ~2.5 km (2487 m) olarak ölçülmüştür. Gözlemlere ve görgü tanıklarının raporlarına göre, su altında kalan bölgenin (tırmanma bölgesinin) genişliği, kuzeyde kıyı şeridine 1 km uzaklıkta yer alan Alaçatı Azmak köprüsü civarında ~ 280 m olarak ölçülmüştür. Tsunami etkileri esas olarak 130 m genişliğindeki bir bantta dere yatağını takip etmiştir. Tsunami etki alanları, Alaçatı Azmak deresinin başlangıcından itibaren gözlemlenebilir durumdadır (Şekil 4.7-Şekil 4.9).

Şekil 4.7. Alaçatı için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir.

Şekil 4.9. Alaçatı Azmak'ta kıyıdan açığa doğru 1162 m sürüklenen balıkçı teknesi

Su seviyesi 1.7 m (N38.26346 E26.37304 ve N38.26320 E26.37654) mertebesine kadar artmış ve Alaçatı Liman Evleri'nin bahçe duvarını aşmıştır (Şekil 4.10). N38.25651 E26.38443 koordinatlarındaki iki konum dışında balıkçı barınağında ciddi bir hasar görülmemiştir. Kuzeyde (İzmir-Çeşme karayolu viyadüğünün yakınında) ve kıyıdan 1.0 km uzakta bulunan Alaçatı Azmak köprüsünde de 0.3 m akım derinliği ölçülmüştür (N38.27061 E26.37684, Şekil 4.11).

Şekil 4.10. Ev sahiplerine göre Alaçatı Liman evlerinin bahçe duvarında su seviyesi artışı

Şekil 4.11. (Üstteki resim) Kıyı şeridine 1.0 km uzaklıkta bulunan Alaçatı Azmak köprüsünde (köprü duvarının altından ~ 30 cm yükseklikte) görülen dalga izi, bakış doğrultusu Kuzeyden Güneye doğrudur. (Alttaki resim) Alaçatı azmak deresi boyunca 2487 m sürüklenerek bırakılan tekne.

Alaçatı Liman evleri bölgesinde kıyıya dik bir kesit boyunca maksimum baskın mesafesine kadar farklı noktalarda kaydedilen akım derinlikleri Şekil 4.12 ve Tablo 4.2’de görülmektedir.

Şekil 4.12. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri

Tablo 4.2. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri I-I' Kesiti (Alaçatı Liman evleri) Su Ölçüm Kıyıya yatay seviyesi Noktası Enlem Boylam mesafe (m) (m) 1 26o2'46.93085" 38o5'33.22973" 2.1 0.96 2 26o2'46.92861" 38o5'33.22287" 4.4 1.32 3 26o2'46.88293" 38o5'33.20165" 6.7 1.34 4 26o2'46.78234" 38o5'33.14598" 8.6 1.47

06.11.2020 tarihinde Alaçatı yat limanı müdürü sn. Deniz Şahin ile görüşülmüştür. Limanda en büyük hasarlar yüzer iskelelerin rıhtıma bağlantıları olan rampalarda, akaryakıt istasyonun da görülmüştür. Rıhtım kotunun 1.20 m olduğu rapor edildi. Yapılan görüşmelerde tsunami dalgasının depremden yaklaşık 20 dk sonra geldiği, liman içinde 1.5m kadar yükseldiği belirtildi. Yat limanı yakınında bulunan balıkçı barınağında hasar gözlemlenmiştir. Burada yapılan görüşmelerden (sn. Muhsin Ataş) suyun çekilmesiyle gelmesi arasında 5 dk. olduğu söylenmiştir. Bu alanda su yaklaşık 95 cm yükselmiş ve 120m tırmanmıştır. Limana yakın azmak ağzında bulunan Port Alaçatı evleri tsunami sırasında bahçeleri su altında kalmış. Bazı evlerin yat bağlama yüzer iskelelerinin hasar gördüğü anlaşılmıştır. Bu evlere ait olan bazı yatlar suyun çekilmesi ve yükselmesi sırasında hasar görmüş, bazı tekneler ise bağları çözülerek sürüklenmiştir. Bir tekne ise azmak boyunca yaklaşık 2.5 km karaya sürüklenmiştir. Port İskele Evleri yöneticisi sn. Cengiz Özkan ile görüşmeler yapılmıştır. Suyun yaklaşık -4.0m derinliklere kadar çekildiği anlaşılmıştır. Güvenlik kamerası görüntüleri incelenmiştir.

Görüntülerden saat 14.51’de deprem olmuş, saat 15.13’te su çekilmeye başlamış ve saat 15.18’de ise tsunami dalgası gelmeye başlamıştır, daha sonra git saat 15.26 da oluşmuştur. Buradan anlaşılan depremden 21 dk sonra tsunami meydana gelmiş ve suyun çekilmesiyle yükselmesi arasında periyot 5 dk’dır. Suyun tekrar geri çekilmesi ise 8 dk sonra olmuştur. Alaçatı yat limanının içerisinde kıyıya dik bir kesit boyunca maksimum baskın mesafesine kadar farklı noktalarda kaydedilen akım derinlikleri Şekil 4.13 ve Tablo 4.3’te görülmektedir.

Şekil 4.13. Alaçatı yat limanında kıyıya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri

Tablo 4.3. Alaçatı yat limanında kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri H-H' Kesiti (Alaçatı yat limanı) Ölçüm Kıyıya yatay Su seviyesi Noktası Enlem Boylam mesafe (m) (m) 1 26o2'57.48616" 38o5'23.26134" 5 1.17 2 26o2'57.48728" 38o5'23.26534" 54 0.906 3 26o3'06.00766" 38o5'08.33708" 72 0.84

4.2 Demircili ve Altınkoy Bölgelerinde Saha Gözlemleri 4.2.1 Demircili Mevkii Demircili mevkiinde körfezin kuzeybatı tarafındaki kumsalda (38.211628N 26.676901) 3 m olarak ölçülen küçük bir su baskını (tırmanma) yaşanmıştır. Ancak körfezin güneydoğu kesimindeki dar kumsalda (38.207508N 26.686378D) yerel halk ve balıkçılar tarafından rapor edilen ciddi hasar görülmüştür (Şekil 4.14 – 4.15). Görgü tanıklarının ifadelerine göre deniz depremden yaklaşık 20 dakika sonra çekilmiş ve 3-4 dakika içinde geri gelmiştir. Bu geri çekilme ve baskın 5 saat boyunca gözlemlenmiştir. Depresyon dalgası sırasında deniz çekilince, 1.8 m derinlikte demirli olan bir tekne karaya oturmuştur. Liman içerisinde su seviyesi 1 m'den fazla artmıştır.

Şekil 4.14. Demircili mevkii, kuzeybatı kesimde küçük su baskını

Şekil 4.15. Demircili Plajı, ağır hasarlı tekneler

Denizyıldızı Plajı'nda, doğu yönünde Demircili Plajı'nın bitişiğinde, akım derinliği 0.7 m, su baskın mesafesi 15 m olarak ölçülmüştür (38.210438N 26.694419D) (Şekil 4.16).

Şekil 4.16. Denizkızı Plajı su baskını mesafesi

4.2.2 Altınköy Mevkii Altınköy mevkiinde körfezde 230 m'ye kadar tsunami dalgası ilerlemiştir (38.212994K, 26.721817D). Öte yandan dere yatağındaki (38.214794N 26.721487D) baskın mesafesi 650 m, akım derinliği ise 0.15 m olarak ölçülmüştür (Şekil 4.17).

Şekil 4.17. Altınköy’da su altında kalan bölgeler

4.3 Sığacık ve Akarca Bölgelerinde Saha Gözlemleri 4.3.1 Sığacık Mevkii Sığacık Koyu'nda tsunami nedeniyle kıyı bölgesinde ağır hasar meydana gelmiştir. Şekil 4.18, maksimum tsunami parametrelerinin ölçüldüğü ve ciddi hasarın gözlemlendiği lokasyonları göstermektedir. Koy içerisinde bulunan Teos yat limanı, görgü tanıklarının ifadelerine göre 4- 5 saat boyunca 0.7 m genliğe sahip uzun periyotlu salınımlara maruz kalarak büyük hasar görmüştür. 4 panton yer değiştirmiş ve çok sayıda tekne hasar görmüştür. Şekil 4.19 ve 4.20 sırasıyla Teos Marina'nın deprem öncesi ve sonrasında çekilmiş fotoğraflarını göstermektedir. Şekil 4.21’de ise Teos yat limanının deprem sonrasında drone ile çekilmiş bir fotoğraf görülmektedir. Teos yat limanı yaya girişine yakın, limanı çevreleyen bir bahçe çitinde akım derinliği 0.86 m olarak ölçülmüştür (Şekil 4.22). Yat limanının rekreasyon alanı olan Teos Park'ta akım derinliği (tırmanma yüksekliği) 0.86 m olarak ölçülmüştür. Görgü tanıklarının ifadesine göre, deniz seviyesi Teos Marina'nın doğu yönünde bulunan bir derenin üstündeki küçük bir köprünün üstünden aşarak dere seviyesinden 1.45 m yükselmiştir. Burada baskın mesafesi 260 m'ye kadar çıkmıştır (Şekil 4.23).

Şekil 4.18. Sığacık bölgesinde özet tsunami parametrelerinin ölçümleri

Şekil 4.19. Teos yat limanının deprem öncesi 07.09.2020 tarihinde çekilmiş fotoğrafı

Şekil 4.20. Teos yat limanının deprem sonrası yerel bir gazetenin çekmiş olduğu fotoğrafı (https://www.sabah.com.tr/video/yasam/depremin-merkez-ussu-seferisar-sigaciktaki- tsunamifelaketi-havadan-boyle-goruntulendi-video)

Şekil 4.21. Teos yat limanının dron ile çekilmiş fotoğrafı

Şekil 4.22. Bahçe çitindeki tsunami izleri (Teos yat limanı)

Şekil 4.23. Teos yat limanının doğusunda bulunan Azmak deresi üzerindeki köprü üzerinden aşan tsunami

Teos yat limanının Doğu-Güney-Doğu yönündeki kara kısmında tsunami 210 m içeriye ulaşmış ve 38.191436K 26.785063D koordinatlarında akım derinliği 0.4 m olarak ölçülmüştür. 05.11.2020 tarihinde Sığacık TEOS yat limanı Genel Müdürü Sn. Faruk Günlü, Ön Büro ve Liman Hizmetleri Müdürü Sn. Özgür Uğan ile görüşülmüştür. Bu tesis tsunamiden en fazla etkilenen tesis olmuştur. Marinada rıhtım kotu 1.20m’dir. Liman içinde maksimum baskın yüksekliğinin 2.0m olduğu rapor edilmiştir. Bu yat limanında yüzer iskeleler bağlantılarından ayrılmış, yatlar bağlantılarından kopmuş ve sürüklenmişlerdir. Bazı yatlar batmış bazıları ise sürüklenerek liman dışına çıkmıştır. Yat limanı yakınlarındaki bazı işyerlerinde suyun ne kadar yükseldiği proje ekibinin çalışmaları ile tespit edilmiştir. Örneğin Keyf-i Kahya isimli bir kafede 1.40 m, Defigam Cafe’de 1.48 m olmuştur. Bir görgü tanığı (sn. Mehmet Yarar) ilk dalganın depremden 10 dk sonra geldiğini belirtmiştir. Bu alanda suyun 1.80 m kadar yükseldiği belirlenmiştir. Sığacık koyu yakınında bulunan Mezarlık Koyunda bulunan balıkçı teknelerinin bağlandığı basit yapılar hasar görmüştür. Burada yapılan görüşmelerden su yaklaşık 150 m geri çekilmiş ve daha sonra 1.40 m kotuna tırmanmıştır. Sığacık koyunda bulunan 24 no’lu evde ikamet eden Sn. Zuhal Karabey’e ait güvenlik kamera kayıtları incelenmiştir. Deprem 14.51 de meydana gelmiştir, saat 15.01 de suda ilk çekilme olmuş, saat 15.06 da ise ilk dalga gelmiştir. Tsunami etkisi bu bölgede depremden 10 dk sonra görülmüş ve geri çekilme ile ilk dalganın gelişi arasındaki periyot ise 5 dk olarak belirlenmiştir. Sığacık Koyu sahili boyunca yer alan kafe ve restoranların tamamı tsunami dalgalarından büyük zarar görmüştür (Şekil 4.24). Akım derinliği Kumsal Kafe girişinde (38.195445K

26.786701D) 0.6 m, ters bir eğim olduğundan kafenin iç duvarlarında 0.86 m, arka bahçesinde (kara tarafı) ise 1.22 m olarak ölçülmüştür. Sığacık Koyu'nun bu kesiminde su baskını mesafesi 70 m olarak ölçülmüştür (38.195248K 26.787168E). Sığacık Körfezi'nin kuzey kısmına doğru, akım derinliği beyaz bir evin duvarındaki izden 0.88 m olarak ölçülmüştür (38.195600K 26.787424D), (Şekil 4.25). Körfezin bu kısmındaki maksimum baskın mesafesi dere boyunca (38.195706K 26.789995D) 320 m olarak ölçülmüştür. 38.196150K 26.789420D koordinatlarında karaya sürüklenmiş bir su bisikleti bulunmuştur. Sığacık Koyunda en yüksek tsunami baskın mesafesi (38.1992343K 26.7929186D) 415 m olarak ölçülmüştür. Sığacık Koyunda ölçülen en yüksek dalga (tırmanma) yüksekliği 2.31 m olarak Kaleiçi bölgesi kıyısında elde edilmiştir. Sığacık Koyu'nun kuzey kesiminde kıyıya yakın bir restoranda (38.201147N 26.785744D) akım derinliği 1.50 m olarak ölçülmüş ve Dağ Butik Otel'in (38.201566K 26.785765D) bir odası içinde kara tarafında akım derinliği 0.2 m'ye düşmüştür. Buradaki baskın mesafesi 60 m olarak ölçülmüştür.

Şekil 4.24. Sığacık bölgesinde kafe ve dükkanlarda hasar ve tsunami izleri

Şekil 4.25. 38.195600K 26.787424D koordinatlarında tsunamiden zarar gören beyaz ev

Sığacık'ta kıyıya dik bir kesit boyunca maksimum baskın mesafesine kadar farklı noktalarda kaydedilen akım derinlikleri Şekil 4.26 ve Tablo 4.4’te görülmektedir.

Şekil 4.26. Sığacık'ta kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş tsunami su seviyeler

Tablo 4.4. Sığacık'ta kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri D-D' Kesiti (Sığacık) Su Ölçüm Kıyıya yatay seviyesi Noktası Enlem Boylam mesafe (m) (m) 1 26o47'04.87940" 38o11'39.51752" 10 1.357 2 26o47'05.11461" 38o11'38.99446" 29 1.288 3 26o47'07.04633" 38o11'38.91662" 69 1.378 4 26o47'08.05601" 38o11'38.31519" 101 1.334 5 26o47'09.79123" 38o11'36.62776" 198 1.306 6 26o47'11.15307" 38o11'33.45446" 300 1.444 7 26o47'12.23036" 38o11'30.96166" 381 1.28 8 26o47'14.21580" 38o11'27.58575" 490 1.749

4.3.2 Akarca Mevkii 38.171062K, 26.803827D'den 38.168131K, 26.811287D'ye kadar olan Akarca bölgesi kıyısı (A3-A17 noktaları) tsunami dalgalarından oldukça fazla etkilenirken, kuzeybatı yönünde V şeklindeki burundan sonraki bölgede tsunami etkisinin önemli ölçüde azaldığı gözlenmiştir (Şekil 4.27). Bundan dolayı, bu bölgede akım derinliği ve baskın mesafesi ölçümlerinin yanı sıra görgü tanığı görüşmeleri de önemli olmuştur. İlk olarak, Şekil 4.27'de görülen burundaki (38.164666K, 26.814649D) küçük balıkçı limanı incelenmiştir. Bu limanda 20 tekne batmış ve hasar görmüştür (Şekil 4.28). Bir tekne, güçlü akıntılarla yaklaşık 150-200 m içeriye doğru sürüklenmiştir (Şekil 4.29). Bir su deposu (yarısı dolu) ve bir araba da 38.164526K, 26.814808D koordinatlarında karaya doğru sürüklenmiştir. Kıyı yakınında bulunan bir evin düşey duvarında 1,9 m su sıçrama yüksekliği ölçülmüştür (38.1646660K 26.8146490D), (Şekil 4.30).

Şekil 4.27. Akarca bölgesinde inceleme lokasyonları

Şekil 4.28. Akarca bölgesindeki balıkçı limanına ait iskelelerde, teknelerde ve küçük yapılarda tsunamiden dolayı oluşan hasar

Şekil 4.28. Devam

Şekil 4.29. Akarca bölgesinde sürüklenen tekne

Şekil 4.30. Akarca bölgesinde su sıçrama yüksekliğinin 1.9 m olarak ölçüldüğü beyaz ev

Bu mevkide bulunan Seferihisar Dalış Merkezi'nde (38.165560K 26.813708D) deniz yatay doğrultuda ~ 180m ve 4m derinliğe kadar çekilmiştir (Şekil 4.31 ve 4.32). Deprem sırasında kurtulan Seferihisar Dalış Merkezi'nin sahibi sn. Aydın Tunca'ya göre, ilk dalganın varış süresi depremden 10 dakika sonra meydana gelmiştir. Bir kanepe üzerinde ~ 300 m sürüklendiğini, kanepenin ayağı karada sabitlenene kadar içeriye doğru sürüklendiğini belirtmiştir. Ardışık dalgalar arasındaki sürenin 8-10 dakika civarında olduğu 4-5 dalga gözlemlemiştir. Bu dalış merkezinde akım derinliği 1.86 m olarak ölçülmüştür. İlk gözlemlere göre maksimum baskın mesafesi 285 m olarak elde edilmiştir.

Şekil 4.31. Akarca bölgesindeki Seferihisar Dalış Merkezinde tsunami hasarı

Şekil 4.32. Seferihisar Dalış Merkezi yakınında tsunami baskın mesafesi

05.11.2020 tarihinde Akarca Ada Kent sitesinde yapılan gözlemlerden suyun 2.0m yükseldiği ve 150 tırmandığı anlaşılmıştır. Aynı tarihte Seferihisar Dalış Merkezi’n den dalış eğitimcisi Aydın Tunca ile yapılan görüşmelerden suyun 2.60m kota tırmandığı belirlenmiştir. Aynı mevkide baskın mesafesinin 285m olduğu ölçülmüştür. Akarca’da kıyıya dik bir kesit boyunca maksimum baskın mesafesine kadar farklı noktalarda kaydedilen akım derinlikleri Şekil 4.33 ve Tablo 4.5’te görülmektedir.

Şekil 4.33. Akarca’da kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri

Tablo 4.5. Akarca’da kıyıya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri A-A' Kesiti (Akarca) Ölçüm Kıyıya yatay Su seviyesi Noktası Enlem Boylam mesafe (m) (m) 1 26o48'32.94497" 38o09'58.83416" 20 1.96 2 26o48'33.12859" 38o09'59.60827" 45 1.8 3 26o48'33.21620" 38o10'00.95261" 87 1.6 4 26o48'32.93370" 38o10'01.43825" 101 1.9 5 26o48'33.43748" 38o10'01.90564" 116 2.3 6 26o48'33.19355" 38o10'03.10369" 156 1.52 7 26o48'33.18884" 38o10'05.00293" 210 1.15

Akarca mevkiinde en yüksek dalga (tırmanma) yüksekliği kıyıdan 91 metre içeride 3.82 m olarak ölçülmüştür (38.1651372K 26.8155620D). Akarca mevkiinde dalganın karada ilerleme mesafesi en çok 285 m olmuştur.

4.4 Tepecik ve Gümüldür Bölgelerinde Saha Gözlemleri 4.4.1 Tepecik Mevkii Tepecik mevkiinde, zemin seviyesinin deniz seviyesinden yaklaşık 0.5 m yüksekte olduğu 38.135566K 26.833051D koordinatlarında 1.5 m akım derinliği. Bir görgü tanığına göre, deniz ilk önce yatay doğrultuda ~ 25 m çekilmiştir. Tepecik mevkiindeki Orsal Koyu'nda bulunan küçük bir dere boyunca baskın mesafesi 120 m'ye kadar ulaşmıştır (Şekil 4.34) ve bu koydaki bir kafede su altında kalan kısım 20 m olarak ölçülmüştür. Kuzey doğrultusuna daha uzak olan Zümrüt Evleri'nde bazı molozların olduğu 38.145829K 26.820073D koordinatında baskın mesafesi sadece 12 m olarak ölçülmüştür. Şekil 4.35’de, Tepecik mevkiindeki inceleme lokasyonları görülmektedir.

Şekil 4.34. Tepecik bölgesinde Orsal Koyu’nda dere boyunca tsunami ilerlemesi

Şekil 4.35. Tepecik bölgesinde inceleme lokasyonları

4.4.2 Gümüldür Mevkii Gümüldür bölgesinde sadece Rafael Boutique Hotel plajı (38.0756730K, 26.9492920D) ile sınırlı olan kısımda maksimum baskın mesafesi 25 m olarak ölçülmüştür. Diğer bir lokasyon olan 38.065219K 26.998755D koordinatlarında, 0.5 m'lik bir iz bulunmuştur. Tsunami etkileri esas olarak baskın mesafesi farklı konumlarda 17-25 m arasında değiştiği sahil alanları ile sınırlanmıştır (Şekil 4.36, Şekil 4.37).

Şekil 4.36. Gümüldür bölgesinde inceleme lokasyonları

Şekil 4.37. Gümüldür bölgesinde 25 m baskın mesafesi

4.5 Çeşme 04.11.2020 tarihinde Çeşme yat limanı müdürü sn. Can Akaltan ile görüşülmüştür. Yat limanı içersinde maksimum su seviyesinin yaklaşık 1.00 m olduğu belirtilmiştir. Ancak yat limanında belirgin bir hasar oluşmamıştır. Bu yat limanında 06.11.2020 de ölçümler yapılmıştır (Şekil 4.38).

Şekil 4.38. Çeşme yat limanı

5. DENİZ SUYU SEVİYE DEĞİŞİMLERİ

Deprem sonrası deniz su seviyesi değişimlerinin belirlenmesi amacıyla Kos adası, Syros adası, Midilli (Plomari) adası, Kos yat limanı, Girit (Hrakleio) adası ve Bodrum mareograf istasyon verileri incelenmiştir. Depremin etkisi deniz suyu seviyesi değişimlerinde belirgin olarak görülmüştür (Şekil 5.1).

Şekil 5.1. Deniz su seviyesi değişimleri (http://www.ioc-sealevelmonitoring.org/list.php)

Kos adası yat limanında yapılan su seviyesi ölçümleri için ge-git analizi MIKE 21 TIDE modülü kullanılarak yapılmıştır (Şekil 5.2). Yapılan çalışmadan bölgede yarı günlük 10cm yüksekliğinde mikro gel-git değişimi belirlenmiştir. Ancak deprem etkisinde su seviyesindeki saçılımların çok küçük değerlerde olması nedeniyle bu durum artık su seviyesi değişiminde izlenememiştir. Kos adasında tsunami dalga yüksekliği Triantafyllou vd. (2020) tarafından H=0.095m olarak rapor edilmiştir.

(a) 1 Saat aralıklı veri analizi

(b) 15 dakika aralıklı veri analizi Şekil 5.2. IOS metoduyla gel-git analizi sonuçları.

Şekil 5.3’te görülen koordinatlarda bölgede su seviyesi üzerinde etkili olabilecek rüzgar ve basınç alanları da incelenmiştir. Bu çalışma CFSR Climate Forecast System Reanalysis) ve ECMWF (European Centre for Medium-Range Weather Forecasts) ERA5 verileri kullanılarak yapılmıştır. Bu bölgede etkin rüzgar yönü kuzey ve kuzey kuzey doğu olarak belirlenmiştir (Şekil 5.4). 47

Şekil 5.3. Rüzgar ve basınç değişimi için çalışma alanı

Şekil 5.4. Rüzgar gülü

Deprem tarihlerini de içerecek biçimde (01.11.2019-18.11.2020) bölgedeki rüzgar ve atmosferik basınç değişimleri Şekil 5.5’te görülmektedir. Deprem ve sonrasında hâkim rüzgâr yönü kuzey olarak belirlenmiştir. Deprem sonrası rüzgâr hızı en yüksek 10-15 m/s değerlerine ulaşmıştır. Yine deprem sonrası atmosferik basınç değeri ise 1020 Pa değerlerindedir.

(a) Bileşke Rüzgar hızı

(b) Atmosferik basınç

Şekil 5.5. Çalışma alanında rüzgar ve basınç değişimleri

6. SAYISAL MODELLEME ÇALIŞMALARI

30 Ekim 2020 Sisam Adası (İzmir-Seferihisar Açıkları) depreminden kaynaklanan tsunami sayısal modelleme yapılarak irdelenmiştir. Sayısal modelleme çalışmaları tsunami tehlikesi bulunan kıyı alanlarında risk mertebesini saptamak ve tsunami etkilerine karşı yapısal ve sosyal olarak hazırlıklı olmak için bir araçtır. Ayrıca tsunami afeti sonrası olayın anlaşılabilmesi ve farklı boyutlarıyla ortaya konulabilmesi için de önemli bir yöntemdir. 30 Ekim tsunamisinin oluşumu Ganas vd. (2020) raporunda sunulan fay parametreleri (Tablo 6.1) kullanılarak Okada (1985) denklemleri kullanılarak hesaplanmıştır (Şekil 6.1). Tsunami kaynağı olarak kullanılan bu girdi NAMI DANCE isimli tsunami sayısal modelleme yazılımıyla benzetimler (simülasyonlar) yapılarak dalganın ilerleyişi, kıyılardaki yükselmesi ve karadaki ilerlemesi hesaplanmıştır. NAMI DANCE modeli, Leap-Frog sayısal şemasını kullanarak bir taban sürtünme terimi ile Doğrusal Olmayan Sığ Su denklemlerini çözer (Imamura, 1989; Shuto vd., 1990). NAMI DANCE girdi olarak ya tanımlanmış bir faydan, önceden belirlenmiş bir dalga formundan ya da grid sınırındaki su yüzeyi dalgalanmalarının zaman serisinden elde edilen tsunami kaynağını kullanır ve dalga hareketini, ilerlemesini, kıyıdaki yükselmeleri ve karadaki baskın alanlarını ve başka birçok tsunami parametresini hesaplamaktadır (Özer Sözdinler vd., 2015, Dilmen vd., 2015, Aytöre vd., 2016, Çankaya vd., 2016, Zaytsev vd., 2016, Kian vd., 2016 Velioğlu vd., 2016, Tüfekçi vd., 2018a, Lynett vd. 2017).

Tablo 6.1. 30 Ekim tsunami kaynağı için kullanılan tahmini fay parametreleri ve başlangıç su düzeyleri (Ganas vd. 2020) Başlangıç Doğrultu Eğim (Dalım) Kayma Düşey Boylam Enlem Derinlik Uzunluk Genişlik Su Düzeyi Açısı Açısı Açısı Yer değiştirme (m) Mak Min derece derece km derece derece derece km km m (+) (-) 26.725 37.890 11.5 276 37.00 -88 36 18 1.80 0.04 0.53

Şekil 6.1. Tablo 6.1’de verilen fay parametreleri kullanılarak hesaplanan ve benzetimlerde girdi olarak kullanılan 30 Ekim tsunamisi kaynağı

Tsunami benzetimleri için iç içe iki çalışma (grid) alanı kullanılmış, dıştaki grid alanı (geniş alan) kaynak ve Kuşadası Körfezi, Sisam Adası ile batıda Alaçatı’ya kadar alanı kapsamakta olup 25 m çözünürlükte hazırlanmıştır. İçteki grid alanı ise tsunamiden en çok etkilenen alanlar olan Sığacık ve Akarca (Seferihisar) bölgelerini kapsamakta olup 5 m çözünürlükte hazırlanmış ve benzetimlerde kullanılmıştır. Sayısal modelleme ile geniş alanda hesaplanan en yüksek su düzeyi dağılımı Şekil 6.2’de verilmektedir. Sonuçlardan görüldüğü üzere dalganın kıyılarda ilerleyerek en yüksek mertebelere ulaştığı bölgeler Sığacık ve Akarca (Seferihisar) bölgeleridir. Bu anlamda modelleme sonuçları olay sonrası saha gözlemleri ile örtüşmektedir. Şekil 6.3’te ise içteki grid, Sığacık ve Akarca bölgelerinde hesaplanan en yüksek su düzeyi dağılımı sunulmuştur. Sığacık ve Akarca bölgelerinde 1.8 m mertebesine ulaşan dalga yükseklikleri hesaplanmıştır. Şekil 6.4’te 30 Ekim tsunamisi için sayısal modelleme sonucu farklı kıyı gözlem noktalarında (Alaçatı, Zeytineli, Sığacık ve Akarca) hesaplanan zamana bağlı su düzeyi değişimleri sunulmuştur.

Şekil 6.2. 30 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu geniş alanda (dış grid) oluşan en yüksek su düzeyi dağılımı

Şekil 6.3. 30 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu Sığacık ve Akarca bölgelerinde (iç grid) oluşan en yüksek su düzeyi dağılımı

Şekil 6.4. 30 Ekim tsunamisi için 180 dakikalık benzetim sonucu farklı gözlem noktalarında hesaplanan zamana bağlı su düzeyi değişimleri

7. TARTIŞMA VE SONUÇLAR

30 Ekim 2020 İzmir - Samos depremi ve tsunami, kıyı topluluklarına, bilim adamlarına ve karar verici merciilere Doğu Akdeniz'deki tsunami tehdidini hatırlatmıştır. Etkilenen kıyı alanlarında tsunami verilerinin toplanmasının önemi göz önünde bulundurulduğunda, tsunami izlerini ve molozları temizlenmeden / kaldırılmadan önce gözlemleyebilmek için mümkün olan en kısa sürede saha araştırmaları yapmak oldukça önemlidir. Depremin ertesi günü, etkilenen bölgeye ilk ekip gitmiş (ODTÜ öğretim üyeleri) ve iki günlük ön saha araştırması yapılmıştır. Daha sonra TÜBİTAK MAM Hızlı destek kapsamında 04-07.11.2020 tarihleri arasında ikinci ekip (YTÜ öğretim üyeleri) giderek birinci ekiple birleşerek detaylı saha ölçümleri yapmıştır. Ekipler, bu Covid-19 salgınında izin verilen koşullar ve zaman sınırlamaları kapsamında mümkün olduğunca geniş bir alanı incelemeye çalışmıştır. Ekip, ölçümlerle ilgili olarak UNESCO Uluslararası Tsunami Araştırma Ekibi (ITST) Post- Tsunami Survey Field Guide 2nd Edition, UNESCO-ITST, (2014)'ü dikkate almıştır. Ekip tırmanma yüksekliği ve baskın mesafesi ölçümlerine ek olarak, görgü tanıkları aracılığıyla olayın zaman içindeki değişimini anlamaya çalışmıştır. Kıyı boyunca bazı koylarda yerleşim olmadığı için bu alanlarda veri eksikliği vardır. Elde edilen verilere göre Sığacık Koyu ve Akarca, sırasıyla 1.5 m ve 1.86 m akım derinlikleri ile incelenen alanda tsunamiden en çok etkilenen ve zarar gören bölgelerdir. Sığacık Koyunda ölçülen maksimum baskın mesafesi 415 m, Akarca’da ise ölçülen maksimum baskın mesafesi 285 m'dir. Sığacık'taki Teos Marina'da ve Akarca'daki balıkçı limanında çok sayıda tekne ağır hasar görmüştür ve dalgaların karaya sürüklediği tekneler ve arabalar mevcuttur. Sığacık Körfezi’nde ölçülen en yüksek dalga yüksekliği 2.31 m olarak Kaleiçi bölgesi kıyısında elde edilmiştir. Akarca mevkiinde ise en yüksek dalga (tırmanma) yüksekliği kıyıdan 91 metre içeride 3.82 m olarak ölçülmüştür. Hayatta kalanlar tarafından güçlü akıntılar ve birkaç girdap da gözlenmiştir. Görgü tanıklarının ifadeleri ve kamera kayıtlarından, Sığacık’ta depremden 10 dakika sonra denizde ilk geri çekilme ve 5 dakika sonrasında ilk dalganın geldiği belirlenmiştir. Alaçatı bölgesinde ise depremden 21 dakika sonra denizde ilk geri çekilme ve 5 dakika sonrasında ilk tsunami dalgasının geldiği gözlemlenmiştir. Özellikle koylarda herhangi bir dere yatağının bulunduğu lokasyonlarla bölgede çok sayıda dere / dere yatağı (yerel dilde Azmak olarak adlandırılır) içeren lokasyonlarda tsunami etkisi çok daha fazla gözlenmiştir, bu da bu olayda da yaşandığı gibi tsunamiden dolayı tırmanma ve hasar potansiyelini artırmaktadır. Alaçatı'da Azmak deresinin kollarından biri boyunca maksimum baskın mesafesi 2487 m olarak ölçülmüştür. Tepecik ile Gümüldür arasındaki V şeklindeki burundan sonra tsunami etkisinin oldukça azaldığı gözlenmiştir.

Teşekkür Çeşme Belediyesi Seferihisar Belediyesi EMAY Uluslararası Mühendislik ve Müşavirlik A.Ş. Yüksel Proje İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sn. Can Akalkan Çeşme Marina Md. Sn. Faruk Günlü Sığacık TEOS Marina Genel Md. Sn. Özgür Uğan TEOS Yat Limanı Ön Büro ve Liman Hizmetleri Md. Sn. Deniz Şahin Port Alaçatı Marina Md. Prof. Dr. Orhan Polat, TUBITAK 119Y 419 Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Lutfi Süzen, tsunami modelleme Doç. Dr. Utku Kanoğlu, ODTÜ Doç. Dr. Ergin Ulutaş, Kocaeli Üniversitesi Dr. Öğretim üyesi Arda Özaçar, tsunami modelleme Sn. Duygu Tüfekçi Enginar, tsunami modelleme Sn. Cem Bingöl, ODTÜ Sn. Sedat Gözlet, ODTÜ Sn. Ahmet Tarih, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sn. Evrens Yapar, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sn. Evrim Yavuz, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Dr. Hasan Gökhan Güler, ODTÜ Sn. Cengiz Özkan Port İskele Evleri Yöneticisi Sn. Seçkin Demirel Harita Mühendisi Sn. Ömer Mede Harita Teknisyeni Sn. Temel Okyar Görgü Şahidi Sn. Mehmet Ali Okyar Görgü Şahidi Sn. Nejat Demirkıran Görgü Şahidi Sn. Aydın Tunca Görgü Şahidi Sn. Mehmet Yarar Görgü Şahidi Sn. Zuhal Karabey Görgü Şahidi Sn. Mustafa Gül Görgü Şahidi, Seferihisar Su Ürünleri Kooperatifi TUBITAK 119Y419 Projesi

Kaynaklar Altınok, Y., Ersoy, S., 1996-1997. “Türkiye kıyıları ve yakın çevresini etkileyen tsunamiler”, I. Ü. Mühendislik Fak. Yerbilimleri Dergisi (Engineering Faculty’s Earth Sciences Review) 10(1– 2), 111–125. Altinok, Y., Ersoy, S., 2000. “Tsunamis observed on and near the Turkish Coast”, Nat. Hazards, 21, 185–205. Altinok, Y., Alpar, B., Özer, N., Aykurt, H., 2011. “Revision of the tsunami catalogue affecting Turkish coasts and surrounding region”, Nat.Hazards Earth Syst. Sci., 11, 273-291. Ambraseys N N 1988. Engineering Seismology. Earthquake Engineering Structural Dynamics, 17, 1-105. Ambraseys, N. N., 1960. “The seismic sea wave on July 9, in the Greek Archipelago”, J. Geophys. Res., 65(4), 1257–1265. Ambraseys, N. N., 1962. “Data for the investigation of the seismic seawaves in the Eastern Mediterranean”, Bull. Seism. Soc. Am., 52, 895–913. Antonopoulos, J., 1979. “Catalogue of tsunamis in the Eastern Mediterranean from antiquity to present times”, Ann. Geofis., 32, 113–130. Baran A ve Kanoğlu U, 2011, Ege Denizi’nde Tsunami Oluşumu, Yayılımı Ve Kıyı Tırmanmasının Modellenmesi 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, 387-392. Birand, S. A., 1944. Depremler, Sebepleri, Korunma Yolları, Yuksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, Ankara. Bruins H J, MacGillivray J A, Synolakis C E, Benjamini C, Keller J, Kisch H J, Klügel A and van der Plicht J, 2008. Geoarchaeological tsunami deposits at Palaikastro(Crete) and the Late Minoan IA eruption of Santorini. J. Archeological Science 35(1), 191-212. Calvi, V. S., 1941. Erdbebenkatalog der Turkei und Einiger Benaehbarter Gebiete (unpublished), Report No. 276, MTA Enstitüsü, Ankara. Charizopoulos N, Psilovikos P, Mourtzis P ve Psilovikos V, 2019. Morphometric analysis of the drainage network of Samos Island (northern Aegean Sea): Insights into tectonic control and flood hazards, Comptes rendus - Geoscience, https://doi.org/10.1016/ j.crte.2019.03.001. Çankaya, Z.C., Süzen, M.L., Yalçıner, A.C., Kolat, C., Zaytsev, A., Aytore, B., (2016). A new GIS-based tsunami risk evaluation: MeTHuVA (METU tsunami human vulnerability assessment) at Yenikapı, Istanbul. Earth Planets and Space 68:133. doi:10.1186/s40623-016- 0507-0 Dermitzakis M and Papanikolaou D, 1981. Paleogeography and geo-dynamics of the Aegean Region during the Neogene, Annales géologiques des pays helléniques. In: Proceedings of VIIth International Conqress on Mediterranean Neogene. 27 September-2 October, 1979, 245- 288.

Dogan G. G., Yalciner A.C., Kilic N., Yucemen S., “Tsunami Hazard Assessment for Izmir Bay, Turkey”, 16th European Conference on Earthquake Engineering, Thessaloniki, Greece, June 2018. https://www.researchgate.net/profile/M_Yucemen/publication/342304835_TSUNAMI_HAZAR D_ASSESSMENT_FOR_IZMIR_BAY_TURKEY/links/5eec8b2ea6fdcc73be8967bb/TSUNAM I-HAZARD-ASSESSMENT-FOR-IZMIR-BAY-TURKEY.pdf Dogan G.G., Annunziato A., Papadopoulos G. A., Guler H.G., Yalçiner A.C., Cakir T.E, Sozdinler C.O., Ulutas E., Arikawa Ta., Süzen M.L., Guler I., Probst P., Kanoglu U., Synolakis C. (2019). The 20th July 2017 Bodrum-Kos Tsunami Field Survey, Pure and Applied Geophysics, vol.176, pp.2925-2949, 2019. Dilmen, D. I., Kemec, S., Yalciner, A. C., Düzgün, S., & Zaytsev, A. (2015). Development of a tsunami inundation map in detecting tsunami risk in Gulf of Fethiye, Turkey. Pure and Applied Geophysics, 172(3-4), 921-929. Emre Ö, Sarıalp S, Doğan, A, Özaksoy, V, Yıldırım C ve Göktaş F (2005), İzmir Yakın Çevresinin Diri Fayları Ve Deprem Potansiyelleri MTA Rapor No: 10754, Jeolojik Etütler Dairesi, Ankara 75s. Flemming N, 1978. Holocene eustatic changes and coastal tectonics in the Northeast Mediterranean: implications for models of crustal consumption. Trans. R. Soc. London Ser. A, 289, 405-458. Ganas, A., Elias, P., Briole, P., Tsironi, V., Valkaniotis, S., Escartin, J., Karasante, I., and Efstathiou, E., 2020, Fault responsible for Samos earthquake identified, Temblor, http://doi.org/10.32858/temblor.134 GITEC Genesis and Impact Tsunami on European Coast Guidoboni E, Comastri A and Traina G, 1994. Catalogue of ancient earthquakes in the Mediterranean area up to the 10th century. Instituto Nazionale di Geofisica, Rome, 504 pp. Guidoboni, E., Comastri, A., Traina, G., 1994. Catalogue of Ancient Earthquakes in the Mediterranean Area up to the 10th Century,Instituto Nazionale di Geofisica, Rome. Heck, N. H., 1947. List of seismic sea waves, Bull. Seism. Soc. Am., 37, 269–286. Imamura, F. (1989). Possibility of tsunami numerical forecasting(Doctoral dissertation, Doctoral dissertation, Tohoku University. Kuran, U. and Yalçıner, A. C., 1993. “Crack propogations earthquakes and tsunamis in the vicinity of Anatolia”, in: Fifteenth International Tsunami Symposium, 1991, Tsunamis in the World, edited by: Tinti, S., Kluwer Academic Publishers, Holland, pp. 159–175. Kian, R., Velioglu, D., Yalciner, A. C., & Zaytsev, A. (2016). Effects of Harbor Shape on the Induced Sedimentation; L-Type Basin. Journal of Marine Science and Engineering, 4(3), 55. http://www.mdpi.com/2077-1312/4/3/55/htm

Lynett, P. J., Gately, K., Wilson, R., Montoya, L., Arcas, D., Aytore, B., ... & David, C. G. (2017). Inter-model analysis of tsunami-induced coastal currents. Ocean Modelling, 114, 14-32. Marinatos S, 1939, The Volcanic Destruction of Minoan Crete. Antiquity 13, 425–439. Mascle J and Martin L, 1990. Shallow structure and recent evolution of the Aegean Sea: a synthesis based on continuous reflection profiles. Marine Geology, 94, 271-299. Minoura, K., Imamura, Kuran, U., Nakamura, T., Papadopoulos, G., Takahashi, T., Yalçıner, A. C., 2000, "Discovery of Minoan Tsunami Deposits”, Geology, 28 (1), 59-62. Moreria, V. S., 1971. Earthquakes and tsunamis in the European area, H. Soysal’s archive, Istanbul. Okada, Y. (1985). Surface deformation due to shear and tensile faults in a half-space. Bulletin of the seismological society of America, 75(4), 1135-1154. Omira, R., Dogan, G. G., Hidayat, R., Husrin, S., Prasetya, G., Annunziato, A., ... & Zaytsev, A. (2019). The September 28th, 2018, tsunami in Palu-Sulawesi, Indonesia: A post-event field survey. Pure and Applied Geophysics, 176(4), 1379-1395. Papadopoulos, G. A., 1993. “Seismic faulting and nonseismic tsunami generation in Greece”, in: Proc. IUGG/IOC International Tsunami Symposium, 23–27 August, Wakayama, Japan, 115–123. Papadopoulos, G. A., Chalkis, B. J., 1984. “Tsunamis observed in Greece and the surrounding area from antiquity to the present times, Mar. Geol., 56, 309–317. Papazachos B and Papazachou C, 1997. The Earthquakes of Greece, Zitis, Thessaloniki. Papazachos, B. C., Koutitas, Ch., Hatzidimitriou, P. M., Karacostas, B. G., Papaioannou, Ch. A., 1986. “Tsunami hazard in Greece and the surrounding area”, Ann. Geophys., 4B(1), 79– 90. Pirazzoli PA, 1991. World Atlas of Holocene Sea-Level Changes. Elsevier Oceanography Series, 58, Amsterdam. 300 p. Poirier, J. P., Taher, M. A., 1980. Historical seismicity in the near and middle east, North Africa, and Spain from Arabic documents (VII–XVIIIth century), Bull. Seism. Soc. Am., 70, 2185–2201. Ring U, Laws S and Bernet M, 1999. Structural analysis of a complex nappe sequence and late-orogenic basins from the Aegean Island of Samos, Greece. Journal Structural Geology, 21: 1575-1601. Ring U, Okrusch M and Will T, 2007. Samos Island, Part I: metamorphosed and non- metamorphosed nappes, and sedimentary basins. In: (Eds.) Gordon Lister, Marnie Forster, and Uwe Ring, Inside the Aegean Metamorphic Core Complexes, Journal of the Virtual Explorer, Electronic Edition, ISSN 1441-8142, volume 27, paper 5, doi:10.3809/jvirtex.2007.00180.

Shebalin, N. V., Karnik, V., Hadzievski, D., 1974. Catalogue of Earthquakes, UNESCO, Skopje, Yugoslavia. Shuto, N., Goto, C., & Imamura, F. (1990). Numerical simulation as a means of warning for near-field tsunamis. Coastal Engineering in Japan, 33(2), 173-193. Sogut, D. V. and Yalciner, A. C., "Performance Comparison of NAMI DANCE and FLOW- 3D((R)) Models in Tsunami Propagation, Inundation and Currents using NTHMP Benchmark Problems," PURE AND APPLIED GEOPHYSICS , vol.176, pp.3115-3153, 2019 Soysal, H., 1985. Tsunami (deniz taşması) ve Türkiye kıyılarını etkileyen tsunamiler, Istanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 2, 59–67. Soysal, H., Sipahioğlu, S., Kolcak, D., Altınok, Y., 1981. Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (MÖ 2100–MS 1900), TÜBİTAK, TBAG Proje No. 341, İstanbul. Sözbilir H, Sümer Ö, Uzel B, Tepe Ç, Softa M, Eski S, Babayiğit G, Turan R, Karaş M ve Koşum S, 2015. İzmir Kenti İçinden Geçen Diri Faylarda Fay Sakınım Bandı/Yüzey Faylanması Tehlikesi Kuşağı Oluşturma Kriterleri3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı 14-16 Ekim 2015 – DEÜ – İzmir. Sozdinler, C. O., Yalciner, A. C., & Zaytsev, A. (2015). Investigation of Tsunami Hydrodynamic Parameters in Inundation Zones with Different Structural Layouts. Pure and Applied Geophysics, 1-22. Stiros S, 1995. Archaeological evidence of antiseismic constructions in antiquity. Annalaes Geofisica, 38, 725-736. Stiros SC, Laborelb J, Laborel-Deguenb F, Papageorgiouc S, Evind J and Pirazzolie PA. 2000. Seismic coastal uplift in a region of subsidence: Holocene raised shorelines of Samos Island, Aegean Sea, Greece. Marine Geology, 170, 41-58. Tinti, S., Armigliato, A., Bortolucci, E., 2001. “Contribution of tsunami data analysis to constrainthe seismic source: the case of the 1693 eastern Sicily earthquake”, J. Seismology 5, 41–61. Triantafyllou, I., Gogou, M., Mavroulis,S., Katsetsiadou, K.N., Lekkas, E., Papadopoulos, G.A., 2020, “The tsunami caused by the 30 October 2020 Samos (Greece), East Aegean Sea, Mw6.9 earthquake: impact assessment from post-event field survey and video records”, National and Kapodistrian University of Athens. TUBITAK 109Y387 (2014), Tsunami Oluşumu, Yayılımı ve Kıyı Tırmanmasının Modellenmesi ve Ege Denizi’ne Uygulanması TUBITAK DEBAG 38 (1994), Ege ve NMarmara Denizlerinde Tsunami Oluşum ve hareketinin Matematiksel Model Yardımı ile Araştırılması Projesi Raporu TUBITAK INTAG 827 (2001), Ege ve Akdenizdeki Tarihsel Depremler ve Onlara İlişkin Tsunamilerin Kıyılardaki İzlerinin Araştırılması Projesi Raporu

TUBITAK YDABCAG 60 (1995), Türkiye Çevresi Denizlerde Tsunami Dalgası Hareketi için Bileşik Model Oluşturulması Proje Raporu Tüfekçİ, D., Süzen, M.L., Yalçıner, A.C., Zaytsev, A., (2018a), Revised MeTHuVA method for assessment of tsunami human vulnerability of Bakirkoy district, Istanbul. Natural Hazards, pp.1-32. Türkelli N, Kalafat D ve Gündoğdu O, 1995, 6 Kasım 1992 İzmir (Doğanbeyli) depremi saha gözlemleri ve odak mekanizma çözümü. Jeofizik, 9, 10, 343-348. UNESCO (1998). Post-Tsunami Field Survey Guide. 1st Edition. IOC Manuals and Guides. 37. UNESCO (2014). International Tsunami Survey Team (ITST) Post-Tsunami Survey Field Guide. 2nd Edition. IOC Manuals and Guides No. 37. Uzel B, Sözbilir H, Özkaymak Ç, Kaymakçı N ve Langeris C G, 2013, Structural evidence for strike-slip deformation in the İzmir-Balıkesir Transfer Zone and consequences for late Cenozoic evolution of western Anatolia (Turkey). Journal of Geodynamics 65, 94–116. Vassilopoulos A, Evelpidou N, Tziritis E, Boglis A, 2008. Wetland-The Pattern of Samos island, In: Management of Water resources and wetland protection in tourism developing areas, National Center for the Environment & sustainable development p.45. Vavliakis E, 2002, Monitoring of the changes on the burned areas of Samos Island and of the effects in land erosion, flooding episodes and water resources V El, 2002. Research Project of Aristotle Univ. Of Thessaloniki, Greece. Ward, S., 2003. Tsunamis, Encyclopedia of Physical Science and Technology (Third Edition)- Academic Press, 175-191. Werner D, 1998. Seismic guidelines for ports, ASCE, 1998. Yalciner A. C., Doğan G. G., Ulutaş E., Polat O., Tarih A., Yapae E. Z., Yavuz E. (2020), The 30 October 2020 (11:51 UTC) Izmir-Samos Earthquake and tsunami; Post-Tsunamı Field Survey Preliminary Results, Report Published on 3 November 2020, https://drive.google.com/file/d/1e4qPwfi5MD66EX6EYvGRdIOFuRqAJ3g_/view?usp=sharing Yüksel Y ve Güler I, 2005. Deniz Yapılarında Deprem Etkileri Ve 1999 Gölcük Depremi Örneği. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri Sayı 438 - 2005/4, 74-79. Zaytsev, A., Kostenko,I., Kurkin, A., Pelinovsky, E., Yalciner, A.C., (2016), The depth effect of earthquakes on tsunami heights in the Sea of Okhotsk, Turkish J Earth Sci (2016) 25: 289- 299. (1) https://www.nationalgeographic.com/environment/natural-disasters/tsunamis/ (2)https://www.sabah.com.tr/video/yasam/depremin-merkez-ussu-seferisar-sigaciktaki- tsunamifelaketi-havadan-boyle-goruntulendi-video