Türkiye Acil Afet İzleme Projesi TÜBİTAK MAM Proje No: 5200101 Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yalçın YÜKSEL
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Türkiye Acil Afet İzleme Projesi TÜBİTAK MAM Proje No: 5200101 Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yalçın YÜKSEL Araştırmacı(lar): Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner Prof. Dr. Şükrü Ersoy Dr. Öğr. Üyesi Cihan Şahin Dr. Işıkhan Güler Doç. Dr. Mehmet Öztürk Doç. Dr. Yeşim Çelikoğlu Doç. Dr. Anıl Arı Güner Doç. Dr. Nedim Onur Aykut Araş. Gör. Gözde Güney Doğan Araş. Gör. Fulya İşlek Har. Müh. Özgür Şahin Sarı KASIM 2020 İSTANBUL ÖNSÖZ Bu çalışma 30.10.2020 Seferihisar (İzmir, Türkiye) açıklarında Doğu-Batı doğrultusunda normal atımlı faylanma sonucunda meydana gelen deprem sonrası TÜBİTAK tarafından Hızlı Destek programı dâhilinde gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla 6646 sayılı 19.11.2020 tarihli yazı ile TÜBİTAK MAM ile Yıldız Teknik Üniversitesi arasında “Deprem Odaklı Yer Bilimleri Araştırma Alanı Saha Çalışması” kapsamında bir iş birliği protokolü imzalanmıştır. Bu çalışmanın amacı deprem sonrası meydana gelen tsunaminin etkilerinin saha ölçümleri yapılarak belirlenmesi ve bu mekanizmanın anlaşılmasıdır. Çalışma kısa zamanda oldukça geniş bir sahada kalabalık bir akademik personelle detaylı ölçümler yapılarak yapılmıştır. Çalışmaya destek veren TÜBİTAK Başkanlığı’na, TÜBİTAK MAM’a, Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlüğü’ne ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi Rektörlüğü’ne teşekkür ederiz. Çalışmaya akademik personelin yansıra bölge halkı da destekleyerek yardımcı olduğundan, özellikle raporun sonunda adları geçen gözlemcilere, yerel yönetimlere ve özel sektör temsilcilerine ayrıca teşekkür ederiz. Çalışmanın gelecekte olması muhtemel bu tip afetlere karşı yapılacak çalışmalara önemli katkı sağlayacağına inanmaktayız. Saygılarımla Prof. Dr. Yalçın Yüksel i İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ……………………………………………………………………………………………...…1 2. TSUNAMİ SONRASI SAHA ARAŞTIRMASI ÖLÇÜM YÖNTEMİ……………………….…….5 3. ÇALIŞMA ALANI……………………………………………………………………………………9 4. TSUNAMI ÜZERİNE YAPILAN SAHA GÖZLEM ve ÖLÇÜMLERİ…………………………..21 4.1. Alaçatı ve Zeytineli Bölgelerinde Saha Gözlemleri…………………………………….........24 4.1.1 Zeytineli Mevkii………………………………………………………………………….….....25 4.1.2 Alaçatı Mevkii……………………………………………………………………………….....27 4.2. Demırcili ve Altınkoy Bölgelerinde Saha Gözlemleri………………..…………………..….31 4.2.1 Demircili Mevkii……………………….……………………………………………………….31 4.2.2 Altınkoy Mevkii……………………………………………………………………………..….33 4.3. Sığacık ve Akarca Bölgelerinde Saha Gözlemleri…………………………………….…….33 4.3.1 Sığacık Mevkii………………………………………………………………………...……….33 4.3.2 Akarca Mevkii………………………………………………………………………………….39 4.4. Tepecik ve Gümüldür Bölgelerinde Saha Gözlemleri…………………………….……..….43 4.4.1 Tepecik Mevkii…………………………………………………………………………………43 4.4.2 Gümüldür Mevkii………………………………………………………………...…………....44 4.5 Çeşme…………………………………………………………………………………………….44 5. DENİZ SUYU SEVİYE DEĞİŞİMLERİ…………………………………………………………..46 6. SAYISAL MODELLEME ÇALIŞMALARI………………………………………………..….…..50 7. TARTIŞMA VE SONUÇLAR……………………………………………………………………..54 Teşekkür………………………………………………………………………………………………55 Kaynaklar……………………………………………………………...…………………….….........56 ii TABLO LİSTESİ Tablo 1.1. Ege Denizi Kıyılarında tarihsel olarak meydana gelmiş bazı tsunamiler (Altınok vd., 2011)………………………………………………………………………………………..…………..3 Tablo 3.1. İzmir ve çevresinde yaşanan tarihsel deprem kayıtları (Türkelli ve diğerleri, 1990)…………………………………………………………………………………………………..12 Tablo 3.2. Aletsel Depremler………………………………………………………….………...….17 Tablo 4.1. Tsunami sonrası araştırma ve ölçümlerin gerçekleştirildiği yerlerin listesi………..22 Tablo 4.2. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…....30 Tablo 4.3. Alaçatı yat limanında kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…..……31 Tablo 4.4. Sığacık'ta kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…………………….38 Tablo 4.5. Akarca’da kıyaya dik ölçümlerin yapıldığı noktalar ve özellikleri…………………….42 Tablo 6.1. 30 Ekim tsunami kaynağı için kullanılan tahmini fay parametreleri ve başlangıç su düzeyleri (Ganas vd. 2020)………………………………………………………………………….50 iii ŞEKİL LİSTESİ Şekil 2.1. Tsunamiye ait hidrolojik veri terminolojisi (UNESCO, 2014)…………………....……5 Şekil 2.2. 2009 Samoa tsunami araştırmaları sırasında hazırlanan kıyıya dik su seviyesi kesitleri. Soldaki panelde ölçüm konumları, sağdaki panelde su seviyesi profili görülmektedir (UNESCO, 2014)…………………………………………………………………………………..….6 Şekil 2.3. Ölçüm çalışmaları………………………………………………………………………….7 Şekil 2.4. Çalışma bölgesi…………………………………………………………………………….8 Şekil 3.1. Kuşadası, Sığacık Körfezi ve Sisam Adası çevresine ait batimetrik harita………….9 Şekil 3.2. İzmir ve çevresindeki tektonik yapıları (Sözbilir vd. 2015; Uzel ve diğ., 2013’ten alınmıştır). Kesikli iki çizgi arasında kalan bölge İzmir-Balıkesir Transfer Zonu sınırlarını göstermektedir………………………………………………………………………………...……..11 Şekil 3.3. İzmir çevresindeki tarihsel dönem depremlerinin diri fay haritası üzerindeki dağılımı. (Emre vd., 2005’ten alınmıştır, Uzel vd 2013, Deprem yerleri ve büyüklükleri İDSDMP)…………………………………………………………………………………………...…16 Şekil 3.4. İzmir çevresinde son yüzyıl depremleri (M>5) diri fay haritasındaki dış merkez dağılımları (Emre vd. 2005, 1992 depremi Türkelli vd. 1995, 2003 depremi, USGS, diğer depremler ise İDSDMP’dan alınmıştır)……………………………………………………………19 Şekil 3.5. 31 Mart 1928 Torbalı (İzmir) depremi eşşiddet haritası (Ambraseys, 1988)………20 Şekil 4.1. Tsunami dalgalarına ait bulguların yerel halktan, enkazlardan veya tespit edilen izlerden elde edildiği tsunami sonrası saha araştırma alanı………………………………….…21 Şekil 4.2. Tsunami dalgalarının gözlemlerinin dağılımını gösteren konum haritası (İzmir ilinin Zeytineli (Urla) ve Alaçatı (Çeşme) ilçelerinde yerel halktan, enkazlardan veya tespit edilen izlerden elde edilmiştir)…………………………………………………………………………..….24 Şekil 4.3. Zeytineli için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Ana yollar (siyah çizgi) vadi yüksekliklerinin Doğu ve batı kısmında yer almaktadır. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir…….…..25 Şekil 4.4. Zeytineli'de dere yatağı ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin görünümü (Doğudan Batıya fotoğraf görüntüsü)…………………………………………………………...…25 Şekil 4.5. (Sol resim) Kıyı şeridine yakın palmiye ağacındaki dalga izleri (1.90 m) ve (Sağ resim) bir evin dış duvarında biriken moloz malzeme izi(1.50 m)………………………………26 Şekil 4.6. Balıkçı barınağında gözlenen hasar ve tsunami nedeniyle sürüklenen bir arabanın kurtarma operasyonu………………………………………………………………………………..26 Şekil 4.7. Alaçatı için GPS kayıtlarından dere yatağının (yeşil çizgi) ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin (mavi çizgi) görünümü. Gri çizgiler geçmiş kayıtları göstermektedir...27 iv Şekil 4.8. Alaçatı'da dere yatağı ve tsunamiden dolayı su altında kalan bölgenin görünümü (Batıdan Doğuya fotoğraf görüntüsü) Alaçatı balıkçı barınağı tekneye 1.1 km uzaklıkta ve fotoğrafın sağ ucunda hafif görülebilmektedir………………………………………………….…27 Şekil 4.9. Alaçatı Azmak'ta kıyıdan açığa doğru 430 m sürüklenen balıkçı teknesi (31 Ekim 2020 Yerel Saatle 14:22)……………………………………………………………………………28 Şekil 4.10. Ev sahiplerine göre Alaçatı Liman evlerinin bahçe duvarında su seviyesi artışı…..29 Şekil 4.11. (Üstteki resim) Kıyı şeridine 1.0 km uzaklıkta bulunan Alaçatı Azmak köprüsünde (köprü duvarının altından ~ 30 cm yükseklikte) görülen dalga izi, bakış doğrultusu Kuzeyden Güneye doğrudur. (Alttaki resim) Alaçatı azmak deresi boyunca 2487 m sürüklenerek bırakılan tekne………………………………………………………………………………..………………...29 Şekil 4.12. Alaçatı Liman evlerinde kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri..30 Şekil 4.13. Alaçatı yat limanında kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri…...31 Şekil 4.14. Demircili mevkii, kuzeybatı kesimde küçük su baskını……….……………...…..….32 Şekil 4.15. Demircili Plajı, ağır hasarlı tekneler…………………………………………....……..32 Şekil 4.16. Denizkizi Beach su baskını mesafesi…………………………………….…......……32 Şekil 4.17. Altınkoy’da su altında kalan bölgeler……………………………………………….....33 Şekil 4.18. Sığacık bölgesinde ölçülen tsunami parametrelerinin özeti………………………...34 Şekil 4.19. Teos Marina’nın deprem öncesi 07.09.2020 tarihindeçeklmiş fotoğrafı…………..34 Şekil 4.20. Teos Marina’nın deprem sonrası yerel bir gazetenin çekmiş olduğu fotoğrafı.…..35 Şekil 4.21. Teos yat limanının dron ile çekilmiş fotoğrafı………………………….………….....35 Şekil 4.22. Bahçe çitindeki tsunami izleri (Teos Marina)…………………………………..….…35 Şekil 4.23. Teos yat limanının doğusunda bulunan Azmak deresi üzerindeki köprü üzerinden aşan tsunami…………………………………………………………………………………………36 Şekil 4.24. Sığacık bölgesinde kafe ve dükkanlarda hasar ve tsunami izleri……………...….37 Şekil 4.25. 38.195600K 26.787424D koordinatlarında tsunamiden zarar gören beyaz ev….38 Şekil 4.26. Sığacık'ta kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş tsunami su seviyeleri …………..38 Şekil 4.27. Akarca bölgesinde inceleme lokasyonları …………………………………...……….39 Şekil 4.28. Akarca bölgesindeki balıkçı limanına ait iskelelerde, teknelerde ve küçük yapılarda tsunamiden dolayı oluşan hasar. ………………………………..…………………………….…..39 Şekil 4.29. Akarca bölgesinde sürüklenen tekne …………………….…………………….…....40 Şekil 4.30. Akarca bölgesinde tırmanma yüksekliğinin 1.9 m olarak ölçüldüğü beyaz ev …...40 Şekil 4.31. Akarca bölgesindeki Seferihisar Dalış Merkezinde tsunami hasarı ……………....41 Şekil 4.32. Seferihisar Dalış Merkezi yakınında tsunami tırmanma mesafesi …………….…...41 Şekil 4.33. Akarca’da kıyaya dik bir kesit boyunca ölçülmüş akım derinlikleri ……………..…42 Şekil 4.34. Tepecik bölgesinde Orsal Koyu’nda dere boyunca tırmanma mesafesi …………..43 Şekil 4.35. Tepecik bölgesinde inceleme lokasyonları