Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo Na Lata 2016 -2026

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016 -2026

Warmi ńsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie Stycze ń 2016 r.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Spis treści Wst ęp...... 4 1.1. Przesłanki opracowania oraz znaczenie Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Gminy Działdowo ...... 4 1.2. Cele Strategii ...... 5 1.3. Powi ązania Strategii z innymi dokumentami ...... 5 1.4. Horyzont czasowy Strategii ...... 6 1.5. Metodologia ...... 7 2. Charakterystyka i diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Działdowo ...... 9 2.1. Ogólne informacje o Gminie ...... 9 2.1.1. Poło żenie, powierzchnia ...... 9 2.1.2. Historia ...... 12 2.2. Środowisko przyrodnicze ...... 14 2.2.1. Rze źba terenu i geologia ...... 14 2.2.2. Gleby ...... 14 2.2.3. Klimat ...... 15 2.2.4. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 15 2.2.5. Świat zwierz ęcy i ro ślinny ...... 17 2.2.6. Tereny i obiekty chronione – środowisko kulturowe ...... 18 2.3. Społecze ństwo ...... 20 2.3.1. Demografia ...... 20 2.3.2. Zatrudnienie i rynek pracy ...... 26 2.3.3. Bezrobocie ...... 29 2.3.4. Bezpiecze ństwo ...... 34 2.4. Gospodarka ...... 38 2.4.1. Rolnictwo ...... 38 2.4.2. Le śnictwo ...... 41 2.4.3. Działalno ść gospodarcza ...... 41 2.4.4. Turystyka ...... 45 3.1. Infrastruktura techniczna ...... 50 3.1.1. Układ komunikacyjny ...... 50 3.1.2. Kolejnictwo ...... 53 3.1.3. Gospodarka wodna ...... 53 3.1.4. Kanalizacja sanitarna ...... 56 3.1.5. Gospodarka ściekowa ...... 57 3.1.6. Gospodarka odpadami ...... 59

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

3.1.7. Gospodarka gazowa ...... 60 3.1.8. Elektroenergetyka ...... 61 3.1.9. Telekomunikacja ...... 61 3.1.10. Budownictwo ...... 62 3.2. Infrastruktura społeczna ...... 64 3.2.1. Oświata i wychowanie ...... 64 3.2.2. Słu żba zdrowia ...... 68 3.2.3. Pomoc społeczna ...... 68 3.2.4. Sport ...... 72 3.2.5. Infrastruktura kulturalna ...... 73 3.2.6. Organizacje społeczne ...... 75 3.3. Dochody i wydatki Gminy Działdowo ...... 79 4. Analiza SWOT ...... 82 5. Kierunki rozwoju Gminy Działdowo ...... 85 5.1. Wizja Gminy Działdowo ...... 85 5.2. Misja Gminy Działdowo ...... 85 5.3. Plany i cele strategiczne Gminy Działdowo na lata 2016-2026 ...... 85 6. Źródła finansowania Strategii ...... 109 6.1. Powi ązania Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 z innymi dokumentami strategicznymi ...... 109 6.2. Źródła finansowania zada ń zaplanowanych do realizacji w ramach Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 ...... 110 7. Zarz ądzanie Strategi ą ...... 130 8. Monitoring realizacji Strategii – proponowane wska źniki ...... 133 9. Harmonogram realizacji Strategii ...... 143 Spis rysunków ...... 145 Spis wykresów ...... 145 Spis schematów ...... 145 Spis fotografii ...... 146

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Wst ęp

1.1. Przesłanki opracowania oraz znaczenie Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 jest podstawowym i najwa żniejszym dokumentem samorz ądu Gminy. Okre śla najwa żniejsze cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, wskazuje obszary rozwoju w polityce prowadzonej przez władze Gminy. W oparciu o obowi ązuj ące i przyj ęte zasady rozwoju regionalnego oraz szanse przed jakimi stoi Gmina Działdowo, Strategia respektuje potrzeby i oczekiwania ogółu społecze ństwa. Udział wspólnoty samorz ądowej – poprzez jej przedstawicieli daje podstawy przypuszcza ć, i ż jest ona odzwierciedleniem woli i aspiracji lokalnej ludno ści i jej reprezentantów stanowi ących samorz ąd Gminy Działdowo. Niniejsza strategia stanowi odzwierciedlenie zaproponowanych przez przedstawicieli wszystkich grup społecznych przedsi ęwzi ęć , które maj ą spowodowa ć rozwój Gminy Działdowo w obszarze gospodarczym, kulturowym i społecznym. Strategia rozwoju na lata 2016 – 2026 nawi ązuje do Strategii Rozwoju Gminy Działdowo na lata 2000-2010.

Niniejsze opracowanie po zaakceptowaniu przez Rad ę Gminy b ędzie stanowiło podstawę do wnioskowania o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej w nowym okresie programowania tj. na lata 2014 – 2020 zało żonych w niej celów rozwojowych. Takie zało żenie spowodowało i ż szczególnie wnikliwie prze śledzono mo żliwo ść pozyskania takich środków zarówno z Regionalnego programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 20014 – 2020 jak te ż programów krajowych, w tym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014- 2020.

Strategia jest odpowiedzi ą na zachodz ące dynamiczne zmiany społeczno-gospodarcze maj ące miejsce w obr ębie Gminy, jak te ż w jej otoczeniu i wynika z przesłanek formalno- prawnych, które uzasadniaj ą potrzeb ę weryfikacji poprzednich dokumentów strategicznych wszystkich jednostek samorz ądu terytorialnego w RP.

Podsumowuj ąc, główne przesłanki przygotowania Strategii stanowi ą: 1. Dynamiczna sytuacja gospodarcza i społeczna wewnątrz i w jej otoczeniu – reakcja na nowe warunki rozwojowe, 2. Nowe i zaktualizowane dokumenty strategiczne szczebla wspólnotowego, krajowego oraz regionalnego – spójno ść z ich priorytetami, 3. Zamienione paradygmaty polityki regionalnej, 4. Zasada wieloszczeblowego zarz ądzania rozwojem regionalnym b ędąca systemem realizacji polityki regionalnej,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

5. Opracowanie podstaw dla endogenicznej strategii rozwoju, 6. Zmiany zachodz ące w strukturze demograficznej poł ączone ze zmian ą w oczekiwaniach, aspiracjach i postawach mieszka ńców, 7. Integrowanie ró żnych funkcji ró żnych środowisk wokół procesu rozwój Gminy Działdowo, 8. Nowy okres programowania funduszy unijnych 2014 – 2020 poł ączony ze zmian ą kierunków polityki rozwoju regionalnego oraz zasad wsparcia jednostek samorz ądu terytorialnego.

1.2. Cele Strategii

Strategia pełni kluczow ą rol ę stanowi ąc generalny plan długofalowego działania lokalnych władz samorz ądowych, partnerów gospodarczych i społecznych. Działania te b ędą bazowały na wewn ętrznym potencjale z uwzgl ędnieniem szans i zagro żeń wynikaj ących ze zmiennego otoczenia i działa ń innych podmiotów ukierunkowany na warto ści i opcje uznane przez lokaln ą społeczno ść . Takie podej ście do rozwoju oznacza, i ż zawarte w niej przyszłe działania nie stanowi ą jedynie planu zadaniowego dla władz samorz ądowych Gminy, a jest zbiorem wspólnych celów i stanowi ą wyzwanie dla całej wspólnoty samorz ądowej. Zało żone w strategii instrumenty realizacji polityki rozwoju w latach 2016-2026 wymagaj ą zacie śnienia współpracy i skoordynowania działa ń.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026, aby realizowa ć zało żone cele strategiczne w długim przedziale czasu została oparta o rzeteln ą wiedz ę płyn ącą z analizy i oceny bie żą cej sytuacji tak, aby projektowa ć spodziewane scenariusze rozwoju Gminy, a tak że antycypowa ć prawdopodobne zmiany w otoczeniu.

1.3. Powi ązania Strategii z innymi dokumentami

Projektuj ąc strategi ę Rozwoju Gminy Działdowo na lata 2016-2026 przeprowadzono analiz ę dokumentów strategicznych, gdy ż warto bowiem odnie ść si ę do postanowie ń i uwarunkowa ń dokumentów nadrz ędnych do strategii rozwoju Gminy opracowanych na szczeblu europejskim, centralnym i regionalnym. Wiedza ta jest niezb ędna do prawidłowego okre ślenia wizji oraz celów strategicznych Gminy Działdowo tak, aby były one zgodne i komplementarne z zało żeniami polityki centralnej i regionalnej. Prowadzenie lokalnej polityki rozwoju winno równie ż uwzgl ędnia ć wytyczne na wy ższych szczeblach. Szczebel najwy ższy stanowi Unia Europejska okre ślaj ąc zasady Europejskiej Polityki Spójno ści, dalej poprzez krajowe dokumenty strategiczne okre ślone

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

przez administracj ę rz ądow ą a finalnie dokumentacja wojewódzka i subregionalne strategie rozwoju. - Umowa Partnerstwa, - Strategia Rozwoju Kraju do roku 2030, - Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko-mazurskiego do roku 2025, - Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury 2014-2020, - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020, - Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej2014-2020, - Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój2014-2020, - Program Operacyjny Polska Cyfrowa2014-2020, -Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018, - Raport o stanie środowiska województwa warmi ńsko-mazurskiego w 2014 roku,

Ze wzgl ędu na przyj ęcie modelu partycypacyjno-eksperckiego konstrukcji dokumentu dane do diagnozy pozyskiwano z nast ępuj ących źródeł: - Urz ąd Gminy Działdowo, - Urz ąd Statystyczny w Olsztynie, - Bank Danych Lokalnych GUS, - Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie, - Komisariat Powiatowy Policji w Działdowie, - Ekologicznego Zwi ązku Gmin „Działdowszczyzna”, - Komisariatu Policji w Działdowie, - Powiatowego Urz ędu Pracy w Działdowie, - Powszechnego Spisu Rolnego, - bada ń ankietowych, - warsztatów.

1.4. Horyzont czasowy Strategii

Wśród czynników determinuj ących przyj ęty horyzont czasowy dla Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo obejmuj ący okres 10 lat tj. lata 2016-2026 jest kolejny okres bud żetowy Unii Europejskiej. Ze wzgl ędu na mo żliwo ść współfinansowania zało żonych celów środkami nowej perspektywy finansowej, propozycje działa ń stanowi ą odpowied ź na potrzeby, aspiracje i mo żliwo ści rozwojowe wspólnoty Gminy Działdowo i stanowi ą propozycje działa ń, które maj ą na celu zwi ększenie poziomu i jako ści życia

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

w Gminie, jak te ż został zharmonizowany z kierunkami rozwoju dokumentów strategicznych wy ższego rz ędu.

1.5. Metodologia

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 mocno akcentuje zrównowa żony rozwój Gminy maj ący swoje podstawy w zintegrowaniu polityki środowiskowej, gospodarczej, społeczno-kulturowej oraz przestrzennej. W oparciu o przyj ęty modelu budowy planów strategicznych jednostek samorz ądu terytorialnego, który jest w pełni komplementarnym z praktykami krajowymi oraz unijnych instytucji wspomagaj ących rozwój lokalny i regionalny dokonano obiektywnej diagnozy sytuacji społeczno – gospodarczej Gminy Działdowo. Konstrukcja dokumentu to efekt ponad trzymiesi ęcznych prac w ramach modelu partycypacji społecznej. Zastosowane podej ście oraz wsparcie ekspertów Warmi ńsko- Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie pozwoliło, by dokument ten mógł stanowi ć wa żny element prowadzenia polityki rozwoju. Nale ży podkre śli ć, że jest on syntez ą świadomych wyborów i rekomendacji przedstawicieli poszczególnych miejscowo ści (sołectw) wchodz ących w skład Gminy. Fakt wykorzystania rzetelnej wiedzy, analizy przeprowadzonych bada ń ankietowych, efektów przeprowadzonych spotka ń, na których wypracowano wspólne wnioski zdeterminował sposób powstania dokumentu. Konieczno ść uj ęcia wszystkich interesariuszy w długofalowym planie rozwoju spowodował konieczno ść wieloetapowego tworzenia Strategii tj.: - przygotowanie procesu planowania strategicznego, - diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy, - wspólne planowanie działa ń, - opracowanie dokumentu. Proces pozyskiwania danych odbywał si ę w szerokim partnerstwie lokalnym wspieranym przez konsultantów zewn ętrznych. W zwi ązku z tym wa żne było zaanga żowanie do procesu aktualizacji Strategii lokalnych liderów życia społecznego i gospodarczego. Zespół tworzyli przedstawiciele samorz ądu lokalnego, jednostek pomocniczych Gminy jakim są sołectwa, przedstawiciele instytucji u żyteczno ści publicznej, przedstawiciele lokalnego biznesu i organizacji pozarz ądowych. Tak liczna i pełna reprezentacja stanowiła o merytoryczno ści i jako ści przebiegu procesu konsultacji społecznych, których efektem było wykreowanie aktualnego obrazu środowiska lokalnego – diagnoza społeczno-gospodarcza. Analizie poddano informacje zgromadzone w nast ępuj ących obszarach: ogólne informacje o Gminie i jej historii, gospodarce, społecze ństwu, infrastrukturze technicznej i społecznej środowiska przyrodniczego, jak równie ż analizie poddano dochody i wydatki

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Gminy. Ocena zasobów wewn ętrznych Gminy oraz uwarunkowa ń makro- i mikroekonomicznych dała podstawy do przeprowadzenia analizy SWOT. Ocena słabych i mocnych stron oraz okre ślenie szans i zagro żeń została przeprowadzona w ramach obszarów stanowi ących o jako ści życia lokalnej społeczno ści. Do obszarów tych zaliczono mi ędzy innymi: infrastruktur ę techniczna i społeczn ą, infrastruktur ę komunikacyjn ą, polityk ę gospodarcz ą oraz turystyk ę. Przygotowany, wielowymiarowy obraz Gminy posłu żył do okre ślenia planów i celów wymiarze długookresowym. Przeprowadzone analizy, diagnozy i opinie uzyskane w formie bada ń ankietowych pozwoliły na wypracowanie wizji i podstawowych kierunków rozwoju Gminy. Okre ślenia i klasyfikacji problemów w obszarze społecznym, społeczno-gospodarczym, problemów infrastrukturalnych, środowiskowych i komunikacyjnych.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

2. Charakterystyka i diagnoza sytuacji społeczno- gospodarczej Gminy Działdowo

Diagnoza Gminy Działdowo na potrzeby przygotowania Strategii Rozwoju została opracowana na podstawie aktualnych danych statystycznych i przedstawia diagnozowany obszar wraz z zachodz ącymi w nim procesami w okresie kilkuletnim celem zidentyfikowania trendów. Przedstawiona analiza sytuacji społeczno-gospodarczej została podzielona na siedem kryteriów opisuj ących i porz ądkuj ących informacje o Gminie Działdowo tj. środowisko przyrodnicze, społecze ństwo, gospodarka, infrastruktura techniczna i społeczna oraz plan dochodów i wydatków Gminy.

2.1. Ogólne informacje o Gminie

2.1.1. Poło żenie, powierzchnia

Gmina Działdowo poło żona jest w południowo-zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego, w powiecie działdowskim, w województwie warmi ńsko-mazurskim, około 80 km od Olsztyna, na pograniczu Garbu Lubawskiego i wzniesie ń Mławskich. Gmina Działdowo zajmuje obszar ok. 273 km 2, co stanowi blisko 28% powierzchni powiatu działdowskiego. Administracyjnie jest podzielona na 31 sołectw stanowi ących jednostki pomocnicze Gminy.

Tabela 1. Sołectwa na terenie Gminy Działdowo Lp. Sołectwo 1 Burkat 2 Filice 3 Gąsiorowo 4 Gnojenko 5 Gnojno 6 Grzybiny 7 Jankowice 8 Kisiny 9 Kl ęczkowo 10 Komorniki 11 Kramarzewo 12 Krasnoł ąka 13 Ksi ęż y Dwór 14 Kurki 15 Lipówka 16 Malinowo 17 Mosznica

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

18 My ślęta 19 Niestoja 20 Petrykozy 21 Pierławki 22 Po żary 23 Rudolfowo 24 Ruszkowo 25 Rywociny 26 Sękowo 27 Sławkowo 28 Turza Wielka 29 Uzdowo 30 Wysoka 31 Zakrzewo Źródło: Zasoby internetowe

Rysunek 1. Mapa województwa warmi ńsko-mazurskiego z zaznaczeniem Gmin y Działdowo

Źródło: Zasoby internetowe

Gmina b ezpo średnio graniczy z nast ępuj ącymi jednostkami samorz ądu terytorialnego: • od zachodu z Gmin ą Pło śnica, • od północnego – zachodu z Gmin ą Rybno, • od północy z Gmin ą D ąbrówno (powiat ostródzki) , • od wschodu z Gmin ą Kozłowo (powiat nidzicki), • od południowego-wschodu z Gmin ą Iłowo-Osada, • od południa z Gmin ą Lipowiec Ko ścielny i Gmin ą Kuczbork.

Przez Gmin ę p rzebiega cz ęść magistrali kolejowej Gdynia -Warszawa.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Rysunek 2.Gmina Działdowo

Źródło: Internet

Gmin a Działdowo jest członkiem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Brama Mazurskiej Krainy”. Jest to partnerstwo działaj ące na terenie powiatów: nidzickiego, działdowskiego i szczycie ńskiego. Celem stowarzyszenia jest inicjowanie i wspieranie działa ń na rzecz rozwi ązywania lokalnych problemów i aktywizacja lokalnych społeczno ści. W skład partners twa wchodz ą lokalne organizacje pozarz ądowe, instytucje samorz ądowe i biznesowe o kluczowym dla lokalnych społeczno ści znaczeniu i wspólnie działaj ą na rzecz rozwi ązywania problemów pojawiaj ących si ę w życiu tych społeczno ści. Lokalna Grupa Działania po przez swoje działania stymuluje rozwój potencjału turystycznego wspieraj ąc rozwój lokalny. Inicjuje i wspiera działania zmierzaj ące do podniesienia standardu życiowego mieszka ńców z zachowaniem lokalnych walorów przyrodniczych. Propaguje aktywno ść mieszka ńców poprzez kształtowanie lokalnych liderów oraz wspiera przedsi ębiorczo ść i tradycyjne rolnictwo.

W celu realizacji zada ń w obszarze ochrony środowiska i edukacji ekologicznej Gmina Działdowo od roku 2004 jest członkiem Ekologicznego Zwi ązku Gmin „Działdowszczyzna”. Celem zwi ązku jest wspomaganie realizacji zada ń własnych Gmin- uczestników, integracja wokół działa ń na rzecz ochrony środowiska i przyrody, rozwoju ekologicznego i edukacji ekologicznej społecze ństwa, gospodarki wodnej rekreacji i tu rystyki. Istotnym elementem jest te ż rozwi ązywanie problemu bezdomno ści zwierz ąt. Wypracowanie

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wspólnych działa ń w obszarze budowy i eksploatacji obiektów słu żą cych składowaniu i utylizacji padłych zwierz ąt, odpadów komunalnych, organizacji selektywnej zbiórki odpadów oraz ochrony przed degradacj ą wód obszaru zlewni rzek Wel, Drw ęca, Wkra, Orzyc, Mławka i Łyna. Na obszarze Gminy wyst ępuj ą bardzo cenne krajobrazowo tereny, na które składają si ę pagórki, zespoły wzgórz oraz malownicze jeziora o urozmaiconej linii brzegowej. Znaczn ą cz ęść obszaru bo ponad 18% pokrywaj ą cenne kompleksy le śne. Wiod ącą specjalizacj ą Gminy jest rolnictwo funkcjonuj ące w oparciu o zarówno indywidualne jak i wielkoobszarowe gospodarstwa rolne. W odró żnieniu od rolnictwa przemysł jest słabo rozwini ęty i nie stanowi silnego elementu Gminnej gospodarki. Gmina Działdowo ma charakter rolno-le śny z du żym potencjałem rozwoju turystyki szczególnie agroturystyki.

Tabela 2. Podział gruntów w Gminie Działdowo Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaj gruntu ewidencyjna (ha) powierzchni (%) Ogółem 27 271 100 Użytki rolne 20 318 74,7 Użytki le śne 5 003 18,4 Grunty zabudowane i 935 3,4 zurbanizowane Wody 119 0,4 Inne tereny 842 3,1 Źródło: Urz ąd Gminy Działdowo

Rolnictwo stanowi wa żną gał ąź lokalnej gospodarki, gdy ż powierzchnia gruntów rolnych wynosi ok. 17160 ha. Gospodarstwa rolne w wi ększo ści prowadz ą produkcj ę wielokierunkow ą. W strukturze upraw przewa ża uprawa żyta i pszenicy, co wynika z jako ści i klasy gleb. Na terenie Gminy rozwijaj ą si ę tak że inne gał ęzie gospodarki. Podstawowe bogactwa naturalne stanowi ą kruszywa, zło ża kredy, torfu oraz woda oligoce ńska. Kruszywa wydobywane s ą w Gnojnie i Grzybinach.

2.1.2. Historia

Działdowszczyzna jako kraina pogranicza była świadkiem w ędrówek plemion staropruskich i ró żnych kulturowo narodów. Ich pobyt pozostawił po sobie bardzo bogat ą histori ę. Ziemie dzisiejszej Gminy Działdowo zamieszkiwali Sasini, jedno z plemion pruskich. Pierwsze pisemne wzmianki o tych ziemiach s ą datowane na rok 1321, kiedy to rycerz Piotr z Leszcza otrzymał od Krzy żaków okolice obecnego Uzdowa i Ruszkowa. Od roku 1341 ziemie te były pod zarz ądem Komtura ostródzkiego.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

W roku 1410 latem działdowszczyzn ę przemierzała wielka armia polsko-litewska pod ąż aj ąca na pola Grunwaldu. Na wschód od Działdowa, w miejscowo ści Wysoka 11 lipca 1410 roku swój obóz rozło żył król Władysław Jagiełło i tu podejmował poselstwo od króla Węgier. W wyniku walk ziemie działdowskie przechodziły z r ąk polskich w krzy żackie. Po zako ńczeniu wojen polsko - krzy żackich Działdowszczyzna po likwidacji pa ństwa krzy żackiego znalazła si ę w obszarze ziem powstałego Ksi ęstwa Pruskiego. Pocz ątek XVII wieku to kolejne działania wojenne na terenie działdowszczyzny. Efektem wojen szwedzkich i moskiewskich było n ękanie i pl ądrowanie mieszka ńców na rzecz wojsk szwedzkich. W roku 1657 do Działdowa wkroczyły oddziały Tatarów, które spaliły i spl ądrowały miasto. Pokój który przyszedł w roku 1660 sprawił, i ż w mie ście zapanował upragniony spokój na prawie sto lat. Wiek XVIII to rozkwit i odbudowa miasta i okolic. Grudzie ń roku 1806 wokół Działdowa wojska pruskie i francuskie stoczyły bitw ę. Francuzi zwyci ęsko szturmowali przeprawy przez Działdówk ę mi ędzy Kurkami a Ksi ęż ym Dworem oraz Działdowem, a Kisinami. Jednak najwi ększe zniszczenia to efekt działa ń podczas I wojny światowej. Ziemia działdowska była terenem ci ęż kich walk w tym czasie. Ju ż w pierwszych dniach wojny oddziały rosyjskie przejściowo opanowały wsie na południe od Działdowa. Wkrótce rozpocz ęła si ę ofensywa na Prusy Wschodnie. Wojska niemieckie przeszły do kontrataku. Najkrwawsz ą bitw ę stoczono o Uzdowo. Rosjanie ponie śli kl ęsk ę. Chocia ż próbowali zaj ąć Działdowo jeszcze dwa razy, miasta nie opanowali, ale wsie Białuty, Brodowo, D źwierznia, Iłowo, Napierki, Narzym, Rywociny i Zakrzewo przeszły w ich r ęce. W czasie działa ń wojennych najbardziej ucierpiały: Działdowo, Iłowo, Narzym, Kisiny, Pło śnica, Sarnowo, Skurpie i Zakrzewo. W dwudziestoleciu mi ędzywojennym Działdowszczyzn ę zamieszkiwali Polacy, Mazurzy, Niemcy i Żydzi. Źródłem utrzymania mieszka ńców były rzemiosło i handel, nie powstawały wi ększe zakłady przemysłowe. Niefortunna polityka prowadzona przez ówczesne władze polskie w stosunku do rodzimej ludno ści mazurskiej sprawiła, że powa żna jej cz ęść opu ściła Działdowszczyzn ę i osiedliła si ę w Prusach Wschodnich. Gmina Działdowo była aren ą najci ęż szych potyczek bitwy pod Tannebergiem. Do dnia dzisiejszego na terenie całej Działdowszczyzny przetrwały liczne cmentarze i pomniki wojenne. Traktat Wersalski ko ńcz ący pierwsz ą wojn ę światow ą sprawił, i ż obecna Gmina została podzielona granic ą pa ństwow ą w wyniku czego wi ększo ść terenów przyznano Polsce. Przegrany przez Polsk ę plebiscyt zdecydował o przynale żno ści pa ństwowej do Niemiec -Ruszkowa, Jankowic, Mosznicy, Sławkowa, G ąsiorowa Lipówki i Grzybin. Wiek XIX to nasilenie germanizacji na ziemi działdowskiej, która po rozbiorach znalazła si ę w zaborze pruskim.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Wojska niemieckie wkroczyły do Działdowa 2 wrze śnia 1939 roku. Od pocz ątku okupacji miasto przeszło do dziejów martyrologii. Ju ż w pierwszych dniach wrze śnia utworzono gestapo, które mordowało i prze śladowało mieszka ńców miasta i okolic. Okres po zako ńczeniu II wojny światowej oraz przymusowe upa ństwawianie ziemi to czas emigracji lokalnej ludno ści za Odr ę. Miasto i Gmina Działdowo do roku 1991 stanowiły wspóln ą jednostk ę organizacyjn ą. Od roku 1992 Gmina Działdowo funkcjonuje jako samodzielna jednostka administracyjna.

2.2. Środowisko przyrodnicze

2.2.1. Rze źba terenu i geologia

Gmina Działdowo le ży na obszarach zró żnicowanych geomorfologicznie jak i geologicznie. Zarówno ukształtowanie terenu, rze źba, gleby i wody jak cały krajobraz Gminy s ą pochodzenia polodowcowego i tworz ą krajobraz młodo i staro glacjalny. W hipsometrii zaznacza si ę podział na obszary wysoczyzny morenowej falistej i pagórkowate, równiny sandrowej oraz tereny dolinne . Na obszarze obejmuj ącym wysoczyzn ę falist ą znajduj ą si ę wzniesienia si ęgaj ące 150- 200 metrów nad poziom morza i zajmuj ą południowo-środkow ą cz ęść Gminy. Nachylenia powierzchni w tym obszarze stanowi ą nachylenia powierzchni przekraczaj ące 5%. Północny obszar Gminy zajmuj ą wyniesienia od 180 m do 225 m n.p.m. i stanowi ą wysoczyzn ę morenowo-pagórkowat ą. Nachylenia w tym obszarze przekraczaj ą 5% jak te ż rozległe doliny i obni żenia. W obszarach północnych znajduj ą si ę równie ż równiny sandrowe wyniesione 160-195 m n.p.m. Morfologicznie stanowi ące niemal płask ą powierzchni ę, spadki w tym obszarze nie przekraczaj ą 2%. Najni żej poło żonym punktem na terenie Gminy s ą okolice miejscowo ści Gnojenko – 143,6 m n.p.m. najwy żej wyniesionym punktem s ą okolice miejscowo ści Jankowice – 224,0 m n.p.m. i jest on najwy ższym punktem całego powiatu działdowskiego. Ró żnica poziomów w Gminie Działdowo wynosi 80,4 m. Terytorialnie Gmina Działdowo jest poło żna w obr ębie Niecki Mazowieckiej wypełnionej utworami kredy, trzecio i czwartorz ędu. Najwi ększe pokłady tych warstw wyst ępuj ą w zachodniej cz ęś ci Gminy i stanowi ą ok. 220 metrów a najmniejsze we wschodniej 40m.

2.2.2. Gleby

Głównym typem gleb Gminy s ą gleby brunatne i gleby brunatne wyługowane, z mniejszym udziałem gleb bielicowych. Na niewielkich obszarach szczególnie w s ąsiedztwie cieków wodnych i okolicach rzek Wkry i Wel wyst ępuje te ż gleby hydrologeniczne zwane

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

inaczej trofowymi, torfowo-murszowe, i tofowo-mułowe oraz gleby murszaste. Przewa żaj ącą cz ęść stanowi ą gleby klasy IV i V za ś gleby klasy III stanowi ą 14,7% areału. Żyzne gleby w całym areale stanowi ą około 50% i powstały one przede wszystkim z piasków gliniastych mocnych i piasków gliniastych mocnych pylastych. Taki rodzaj gleb wchodzi w skład kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego co determinuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Analiza wykonana przez Instytut Upraw Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach w pod wzgl ędem wska źnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej pokazuje i ż wska źnik dla Gminy Działdowo jest ni ższy od wska źnika wojewódzkiego, który wynosi 65,5 pkt. i okre śla warunki w przedziale średnio korzystnych do produkcji rolnej.

2.2.3. Klimat

Warunki klimatyczne panuj ące w Gminie nale żą do umiarkowanych i kształtowane s ą przez powietrze polarno-morskie. Gmina Działdowo wg. regionalizacji rolniczo-klimatycznej sytuowana jest w obr ębie klimatycznej dzielnicy mazurskiej, która poza obszarem górskim jest najchłodniejszym rejonem Polski. Klimat ten poprzez ścieranie si ę przeciwstawnych mas powietrza polarnego i morskiego charakteryzuje du ża zmienno ść . Falisto ść terenu wyst ępowanie du żych powierzchni wodnych, terenów bagnistych i znaczny stopie ń zalesienia kształtuj ą. Statystycznie, średnia temperatura roczna w okolicy Gminy Działdowo wynosi 6,8 st. C, suma rocznych opadów- 575 mm, a średnia pr ędko ść wiatru 3,0m/sek .

2.2.4. Wody powierzchniowe i podziemne

Obszar Gminy Działdowo znajduje si ę w I hydrogeologicznym regionie północno- mazowieckim. Udział wód powierzchniowych (jezior i cieków) w ogólnej powierzchni Gminy stanowi 0,4%.

Sie ć rzeczna Rzeki wyst ępuj ące na terenie Gminy Działdowo nale żą do dwóch dorzeczy. Rzeka Wel znajduje si ę w dorzeczu Wisły a rzeka Wkra w dorzeczu Bugu. Wel – jest rzek ą najwi ększym lewostronnym dopływem rzeki Drw ęcy. U źródeł nosi nazw ę Wkra wielka, cek ten wypływaj ąc z jeziora D ąbrowa Wielka przyjmuje nazw ę Wel. Całkowita długo ść rzeki wynosi 95,8 km. Przez teren Gminy rzeka przepływa w długo ści ok. 2,26 km i przepływa wzdłu ż zachodniej granicy. Wkra (Nida–Działdówka-Wkra) jest prawobrze żnym dopływem Narwi. Jej długo ść wynosi 249,1 km w granicach województwa warmi ńsko-mazurskiego jedynie około 70 km. Zlewnia zajmuje powierzchni ę 5.322,1 km 2w okolicy Działdowa zwana Działdówk ą. W swoim

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

górnym biegu na terenie Gminy Nidzica do uj ścia rzeki Szkotówki zwana Nid ą a od Żuromina do uj ścia Wkr ą. Swoje źródła ma na bagnach na wschód od jeziora Kownatki w okolicy miejscowo ści Januszkowo. Rzeka jest typowym nizinnym ciekiem z niewielkimi spadkami. Cieki wodne oraz kilka zbiorników retencyjnych s ą zasilanie poprzez śnie żno- deszczowy system, co oznacza wysoki stan wody dwukrotnie w ci ągu roku(wiosenny i letni). Ró żnice pomi ędzy średnimi miesi ęcznymi stanami s ą niewielkie.

Jeziora Na obszarze Gminy znajduj ą si ę dwa jeziora. Ich ł ączna powierzchnia to 35,5 ha, czyli około 0,13% ogólnej powierzchni Gminy. Jezioro Grzybiny o powierzchni 11,4 ha oraz Straszewo o powierzchni 24,1 ha. Jeziora są pochodzenia polodowcowego s ą wi ęc długi i w ąskie o znacznych gł ęboko ściach i nierównym dnie. Jezioro Grzybiny le ży w obszarze „D ąbrówie ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu” obejmuj ącego północno-zachodni ą cz ęść Gminy Działdowo. Wokół jezior nie wyst ępuj ą zagospodarowane tereny rekreacyjne i letniskowe. Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego zostały one wyznaczone w obr ębie Jankowic i Grzybin.

Obiekty małej retencji wodnej Zdolno ść do gromadzenia wody czyli retencja odbywa si ę równie ż poprzez zbiorniki wód stoj ących, których główn ą funkcj ą s ą: retencjonowanie wód wiosennych, zabezpieczenie przeciwpo żarowe, czy poprawienie stanu sanitarnego rzek. Stawy, oczka wodne wyst ępuj ące mi ędzy innymi w Mosznicy, Sękowie, Wysoka reguluj ą poziom wody i dodatkowo stanowi ą element krajobrazowy. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie kontroluje jedynie stan czysto ści rzek. Wynik ostatnich badan z roku 2010 wskazuje na umiarkowany stan ekologiczny rzek (II klasa czysto ści). Pozostałe wyst ępuj ące na terenie Gminy cieki nie s ą obj ęte badaniami jako ści wód.

Wody podziemne

Obszar Gminy Działdowo znajduje si ę w I hydrogeologicznym regionie północno- mazowieckim. Na jej obszarze u żytkowe zbiorniki wód podziemnych wyst ępuj ą w utworach czwarto oraz trzeciorz ędnych i zwi ązane s ą z zasobami Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) nr 214 Działdowo ( obejmuje niemal cał ą Gmin ę) oraz 251 Subniecka Warszawska oraz wody gruntowe. Ochrona wód polega na zmniejszeniu ryzyka ich zanieczyszczania poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania. Zbiornik GZWP Działdowo posiada ustanowiony obszar ochrony zbiornika, w którym wyró żniono

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

obszar najwy ższej ochrony obejmuj ący powierzchni ę 1.650 km 2 oraz obszar ochrony wysokiej 140 km 2.

2.2.5. Świat zwierz ęcy i ro ślinny

Flora Szata ro ślinna Gminy Działdowo jest zró żnicowana i wi ąż e si ę to z lokalnym zró żnicowaniem warunków środowiskowych. Wynika to z warunków środowiskowych. Obszary Le śne stanowi ą około 18% terenu Gminy. Statystycznie lasy rosną na obszarze Gminy Działdowo nale żą do IV Krainy Mazowiecko-Podlaskiej. Lasy Gminy Działdowo poło żone s ą na terenach 2 Nadle śnictw tj. Nadle śnictwo Lidzbark i Nadle śnictwo Dwukoły. W Nadle śnictwie Lidzbark w wi ększo ść stanowi sosna (87%), brzoza (4,4) olsza (3,0%), i d ąb (2,5%), świerk (1,8%). Nadle śnictwo Dwukoły to w wi ększo ści sosna zwyczajna (79%), olsza (8%), brzoza (7%), d ąb (4%). Cz ęść lasów została obj ęta ochron ą, co oznacza gospodark ę le śną zapewniaj ąca utrzymanie spełnianych funkcji ochronnych co ma ogromny wpływ na ich wykorzystanie do celów rekreacyjnych. Po śród lasów wyst ępuj ą podmokłe ł ąki oraz alkaliczne torfowiska niskie, mechowiska i szuwary wielkoturzycowe. Wyst ępuj ą tu liczne populacje rzadkich gatunków ro ślin, oraz ssaków wydry i bobra. Na terenie Gminy Działdowo w celu ochrony walorów przyrodniczych ustanowiono u żytki ekologiczne Śródle śne pastwisko o powierzchni 10,47 ha, rejon Grzybin oraz Torfianki Działdowskie o powierzchni 267 ha. Wła ściwa gospodarka le śna dzieli swoje funkcje na dwie podstawowe grupy produkcyjn ą (produkcja biomasy w stałym cyklu) i pozaprodukcyjn ą (funkcje ekologiczne i społeczne). Równie wa żną funkcj ę przyrodnicz ą pełni ro ślinno ść niele śna. W jej skład wchodz ą zbiorowiska ł ąkowe i szuwarowe w dolinach rzek przede wszystkim rzeki Wkry. Ich wyj ątkowo ść sprawiła, i ż cz ęść obszaru Gminy została obj ęta ró żnymi formami ochrony. Uzupełnieniem tych zespołów ro ślinno ści naturalnej jest ro ślinno ść nielicznych parków, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zalesienia, skupiska drzew oraz zadrzewienia śródpolne i przydro żne nasadzenia. Główne gatunki drzew w takich miejscach stanowi ą grusze, lipy, klony, topole, wierzby, kasztanowce i jesiony oraz olsze czarne. Stanowi ą one nie tylko funkcj ę krajobrazowo-estetyczn ą, ale tak że ekologiczn ą korzystnie wpływaj ącą na mikroklimat, podnosz ąc walory estetyczne krajobrazu. Ich znaczenie dla klimatu to przede wszystkim regulacja stosunków wodnych, zabezpieczenie przed erozj ą i stepowieniem dlatego tak wa żne jest zapewnienie im ochrony i piel ęgnacji.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Fauna Zwierz ęta zamieszkuj ące teren Gminy stanowi ą du żą ró żnorodno ść gatunkow ą. Lokalne lasy zamieszkuj ą sarny, jelenie i dziki, a z drobnej zwierzyny lisy, zaj ące, wydry i kuny. Doliny rzeczne i okolice jezior zamieszkuj ą trzmielojady, żurawie, błotniaki stawowe, błotnik ł ąkowy, g ęś g ęgawa, g ągoł, orlik krzykliwy, czajka derkacz, drozd śpiewak, czapla siwa i łab ędzie. Gady s ą reprezentowane przez jaszczurki i padalca zwyczajnego. W śród płazów mo żna znale źć żaby, ropuchy, traszki, rzekotki i kumaki. Najliczniejsza populacj ę stanowi ą owady, które zamieszkuj ą zarówno tereny nadrzeczne czy zalesione. Nale żą do nich mi ędzy innymi pa ź królowej, pa ź żeglarz, biegacze skórzasty, le śny, ogrodowy, modliszka. Zró żnicowanie gatunków ryb nie jest du że. Jest to niestety wynik ingerencji człowieka. W lokalnych wodach wyst ępuj ą głównie gatunki pospolite, zarówno w wodach płyn ących, jak i stoj ących. Potencjalne zagro żenie dla zamieszkuj ących teren Gminy Działdowo stanowi ą przede wszystkim kłusownicy. Ich działania przyczyniaj ą si ę bowiem do zmniejszenia si ę populacji poszczególnych gatunków i nadmiernego wzrostu populacji lisów. Nierozwa żne działania człowieka, wypalanie traw cz ęsto przyczyniaj ą si ę do po żarów lasów. Stały rozwój przemysłu czy budownictwo osadnicze w atrakcyjnych krajobrazowo miejscach, szczególnie w okolicy jezior stanowi ą dodatkowe zagro żenie dla mieszkaj ących Gmin ę zwierz ąt i ptaków.

2.2.6. Tereny i obiekty chronione – środowisko kulturowe

Ochrona terenów zielonych jest obowi ązkiem Gmin, szczególnie w sytuacji podejmowania działa ń zmierzaj ących do ich rozwoju. Ochrona dotyczy terenów prawnie chronionych takich jak: parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe, niektóre pomniki przyrody czy u żytki ekologiczne zwłaszcza przyrodniczo-krajobrazowe. Rozporz ądzenie Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego z 2003 roku ustanawia 3 obszary chronionego krajobrazu. Nale żą do nich: - Dąbrówie ński Obszar Chronionego Krajobrazu o ł ącznej powierzchni 5.565 ha. Obejmuje on Gmin ę Działdowo, - Obszar Chronionego Krajobrazu – Grzybiny – 2.084,8 ha jest on poło żny w cało ści w obszarze powiatu działdowskiego Gminy Rybno i Działdowo. - Obszar Chronionego Krajobrazu Dolin Rzek Nidy i Szkotówki – 8.391,9 ha jedynie w cz ęś ci poło żony w powiecie działdowskim (Gmina Iłowo-Osada i Działdowo). Gmina Działdowo to równie ż obszary sieci Natura 2000 (PLB 140008):

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Dolina Wkry i Mławki – 28751,5 ha, zlokalizowana w kompleksie le śnym Pomiechówek, po obu stronach rzeki Wkry. Ostoj ę zamieszkuj ą co najmniej 24 gatunki Patków z czego 10 gatunków zostało umieszczonych na li ście zagro żonych gatunków; - Ostoja Welska (PLH 280014) – 3384,3 ha. Ostoja obejmuje odcinek rzeki Wel i jej doliny wraz z Torfowiskiem Kopaniarze i z przyległymi obszarami bagiennymi tzw. Ostoje Koszelewskie, Zompy Jegli ńskie i jezioro Neliwa warz z otoczeniem. Po śród lasów wyst ępuj ą podmokłe ł ąki oraz alkaliczne torfowiska niskie, mechowiska i szuwary wielkoturzycowe. Wyst ępuj ą tu liczne populacje rzadkich gatunków ro ślin, oraz ssaków wydry i bobra. Na terenie Gminy Działdowo w celu ochrony walorów przyrodniczych ustanowiono u żytki ekologiczne Śródle śne pastwisko o powierzchni 10,47 ha, rejon Grzybin oraz Torfianki Działdowskie o powierzchni 267 ha. W Gminie Działdowo istnieje niewielka ilo ść du żych zakładów przemysłowych. S ą one zlokalizowane w bezpo średnim s ąsiedztwie skupisk wiejskich a tym samym nie pogarszaj ą one walorów estetyczno-krajobrazowych Gminy. Na naruszenie tych walorów nale ży uzna ć niejednolit ą i nieco chaotyczn ą zabudow ę mieszkaln ą oraz w szczególno ści wyrobiska poeksploatacyjne kruszyw naturalnych wyst ępuj ących na obszarze Gminy.

Na terenie Gminy funkcjonuj ą nast ępuj ące parki dworskie, podworskie i krajobrazowe obj ęte ochron ą konserwatorsk ą: - Park krajobrazowy o powierzchni 1,8 ha w miejscowo ści G ąsiorowo. Park ten to pozostało ść dawnego parku dworskiego zało żonego na przełomie XIX/XX w. Ro ślinno ść parku stanowi 18 gatunków drzew i krzewów li ściastych. Najstarsze maj ą 200 -220 lat. - Park krajobrazowy o powierzchni 3,5 ha w miejscowo ści Grzybiny. Park ten to pozostało ść dawnego parku przypałacowego zało żonego w XIX w. Ro ślinno ść parkow ą stanowi ą klon pospolity, lipa, wi ąz. Cennymi drzewami s ą trzy 200 – letnie buki. - Park o powierzchni 1,30 ha w m. Jankowicach. Park ten to pozostało ść dawnego ogrodu dworskiego zało żonego w I połowie XIX w. W skład roślinno ści parku wchodz ą 22 gatunki drzew li ściastych i iglastych oraz krzewów li ściastych. Wiek drzewostanu w granicach 80 – 160 lat. - Park krajobrazowy o powierzchni 1,04 ha w miejscowości Kramarzewo. Park ten to pozostało ść dawnego ogrodu dworskiego zało żonego na pocz ątku XIX w. Drzewostan w wieku 150 – 180 lat Skład gatunkowy ro ślinno ści ogranicza si ę do 10 gatunków drzew i grupy nielicznych krzewów. - Park i Aleja Świerkowa o powierzchni 3,30 ha, w m. Ksi ęż ym Dworze. Park ten to pozostało ść parku dworskiego z pocz ątku XIX w. Najwi ęcej jest drzew akacji i jesionów, a w śród nich nawet 300 - letnie.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Park krajobrazowy o powierzchni 4,00 ha w miejscowości Sławkowo. Park ten to pozostało ść dawnego parku dworskiego zało żonego w XIX w. Ro ślinno ść parku stanowi: klon pospolity, jesion, lipa, wi ąz górski, grab, topola, olsza czarna, kasztanowiec. W parku wyst ępuje 28 gatunków drzew i krzewów. W wi ększo ści przewa żaj ą 100 – letnie drzewa. - Park podworski o powierzchni 4,2 ha w miejscowo ści My ślęta. Park ten to pozostało ść parku dworskiego zało żonego w II połowie XIX w. W śród drzewostanu najwi ęcej jest drzew w wieku od 80 do 100 lat. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą tu: klony, lipy, topole białe, wi ązy górskie buki. - Park podworski o powierzchni 2,00 ha w miejscowo ści Ruszkowo. Park ten to pozostało ść parku dworskiego zało żonego w II połowie XIX w. Przewa żaj ą gatunki li ściaste, dominuje lipa drobnolistna i klon zwyczajny. Wiek drzew: 70-200 lat. - Park podworski o powierzchni 3,69 ha, w tym wód – 0,33 ha w miejscowo ści Gnojno. Park ten o kształcie zbli żonym do kwadratu powstał po 1929 roku. Głównymi drzewami parku są: lipy, klony, jesiony, graby, świerki, brzozy w wieku około 60 lat. - Park krajobrazowy o powierzchni 3,27ha w miejscowo ści Malinowo. Park ten to pozostało ść dawnego parku dworskiego powstałego na przełomie XIX i XX w. Przewa żaj ące gatunki drzew: klon, grab, lipa. - Park krajobrazowy o powierzchni 1,80 ha w miejscowości Bursz. Park ten to pozostało ść dawnego ogrodu dworskiego, zało żonego na przełomie XIX/XX w. Ro ślinno ść parku ogranicza si ę do 12 gatunków drzew i 90 szt. krzewów li ściastych. Du żą warto ść historyczn ą przedstawiaj ą 200 - 250 letnie lipy drobnolistne. Wiek pozostałego drzewostanu to 110 – 160 lat. - Park krajobrazowy o powierzchni 3,44 ha z II połowy XIX w. w miejscowo ści Rudolfowo. Park, z uwagi na wiek drzew, zniszczenia wojenne i powojenne, uległ prawie całkowitemu zniszczeniu. - Park w Wilamowie. Park ten to pozostało ść dawnego parku dworskiego z około 1900 r. Obecny jego stan jest powa żanie zubo żony.

2.3. Społecze ństwo

2.3.1. Demografia

Procesy demograficzne silnie oddziałuj ą na społeczno-gospodarcze warunki funkcjonowania danego obszaru. Dlatego te ż nale ży przeanalizowa ć trendy w zmianach ludno ściowych, które w sposób bezpo średni lub po średni wpływaj ą na rynek pracy i zjawiska społeczne. Do cech bezpo średnich wpływaj ących na demografi ę nale żą : struktura wiekowa społecze ństwa i migracje. Do po średnich z kolei nale żą cechy o charakterze rodzinnym i prorodzinnym.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Na dzie ń 31 grudnia 2014 r. liczba osób posiadaj ących stałe miejsce zamieszkania w Gminie Działdowo wynosiła 9 823 (14,82% mieszka ńców powiatu działdowskiego i 0,68% mieszka ńców województwa warmi ńsko-mazurskiego). Na przestrzeni ostatnich 5 lat można zauwa żyć wahania liczby ludno ści. Najwi ększy spadek ludno ści o 50 osób miał miejsce w 2011r., nast ępnym roku nast ąpił wzrost mieszka ńców o 32 osoby, a w 2013 r. o kolejne 27 osób. W 2014 r. liczba ludno ści Gminy spadła o 13 osób (0,13%) w stosunku do roku poprzedniego. G ęsto ści zaludnienia w 2014 r. wynosiła 36 osób/km 2. Wska źnik feminizacji w badanym okresie jest stosunkowo stały i wynosi 97-98 kobiet na 100 m ęż czyzn. Dane dotycz ące liczby ludno ści w Gminie Działdowo w latach 2010-2014 prezentuje poni ższa tabela.

Tabela 3. Liczba ludno ści Gminy Działdowo z podziałem na płe ć Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary Ogółem osoba 9 827 9 777 9 809 9 836 9 823 mężczyźni osoba 4 955 4 929 4 953 4 990 4 990 kobiety osoba 4 872 4 848 4 856 4 846 4 833 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Zgodnie z danymi podanymi przez Główny Urz ąd Statystyczny w 2014 r. najwi ęcej mieszka ńców było w miejscowo ściach: Ksi ęż y Dwór (831 – 8,45%), Uzdowo (784 – 7,97%) i Ruszkowo (720 – 7,32%). Z kolei najmniej ludno ści mieszka w miejscowo ści: Gnojenko (45 – 0,45%), Bursz (70% - 0,71%) i Komorniki (85 -0,86%).

Tabela 4.Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach Gminy Działdowo (stan na 31.12.2013r.) Ludno ść

1 z liczby ogółem w wieku Miejscowo ść L.p. statystyczna w tym ogółem kobiety przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym

1 Burkat 445 227 116 273 56

2 Bursz 70 32 21 48 1

3 Filice 255 120 56 163 36

4 Gąsiorowo 241 120 74 146 21

5 Gnojenko 45 20 13 26 6

6 Gnojno 252 132 42 157 53

1 Miejscowo ść statystyczna jest to zespół miejscowo ści, który przyjmuje nazw ę miejscowo ści wiod ącej. Zespół ten z reguły stanowi ą wie ś i przyległe do niej mniejsze miejscowo ści. Dla wymienionych miejscowo ści statystycznych s ą to: Grzybiny - Grzybiny, Grzybiny Małe; Kl ęczkowo - Kl ęczkowo, Wilamowo; Krasnoł ąka - Krasnoł ąka, Krasnoł ąka; Ksi ęż y Dwór - Ksi ęż y Dwór, Prusinowo; Rywociny - Rywociny, Góry; Turza Wielka - Turza Wielka, Drzazgi; Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl 21

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

7 Grzybiny 385 196 77 249 59

8 Jankowice 247 118 56 170 21

9 Kisiny 601 300 143 369 89

10 Kl ęczkowo 121 65 27 79 15

11 Komorniki 85 43 26 49 10

12 Kramarzewo 364 170 82 243 39

13 Krasnoł ąka 282 127 66 188 28

14 Ksi ęż y Dwór 831 416 185 547 99

15 Kurki 391 188 98 241 52

16 Lipówka 116 60 35 60 21

17 Malinowo 121 66 33 72 16

18 Mosznica 90 46 21 53 16

19 My ślęta 251 122 67 159 25

20 Niestoja 149 77 51 80 18

21 Petrykozy 297 150 63 191 43

22 Pierławki 300 153 83 179 38

23 Po żary 288 132 95 172 21

24 Rudolfowo 136 65 30 100 6

25 Ruszkowo 720 379 148 477 95

26 Rywociny 87 43 12 55 20

27 Sękowo 86 42 27 46 13

28 Sławkowo 383 197 100 232 51

29 Turza Wielka 678 332 154 427 97

30 Uzdowo 784 389 178 486 120

31 Wysoka 363 172 71 249 43

32 Zakrzewo 313 151 96 191 26

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Wa żnym wyznacznikiem w analizie procesów demograficznym w Gminie Działdowo jest struktura wiekowa ludno ści, która odpowiada za obecne i przyszłe zmiany w wielko ści zasobów pracy. Analizuj ąc poni ższy wykres nale ży zwróci ć uwag ę na rosn ący udział osób w wieku poprodukcyjnym (wzrost o 7,65% w stosunku do 2010 r.), który wskazuje na przy śpieszenie procesu starzenia si ę społecze ństwa działdowskiego. Jednym ze wska źników obrazuj ącym powy ższ ą sytuacj ę jest współczynnik obci ąż enia demograficznego – liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadaj ących na 100 osób w wieku produkcyjnym . W Gminie Działdowo wska źnik ten kształtuje si ę na poziomie 21,8, czyli jedna osoba w wieku poprodukcyjnym przypada na 5 osób pracuj ących. Powy ższy wska źnik wzrósł o 1,6 osób w stosunku do 2010 r. Rosn ący udział osób w wieku poprodukcyjnym w populacji

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

ogółem jest wyzwaniem dla polityki socjalnej pa ństwa. Koniecznym si ę staje tworzenie specjalnych programów gwarantuj ących osobom starszych dost ęp do specjalistycznych usług zdrowotnych i socjalnych. W zwi ązku z procesem starzenia si ę społecze ństwa wzrasta zapotrzebowanie na lekarzy geriatrów . Najwy ższa Izba Kontroli zwraca uwag ę, że w poło wie 2014 r. w Polsce było jedynie 321 geriatrów, czyli średnio 0,8 geriatry na 100 tys. mieszka ńców. Skutki procesu starzenia si ę społecze ństwa to rosn ące koszty opieki zdrowotnej, zabezpieczenia socjalnego oraz opieki długoterminowej, czyli piel ęgnacji. Kolejny wska źnik obci ąż enia demograficznego , tj. liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosi 58,7i poł ączenie tego wska źnika łącznie z pierwszym wska źnikiem wskazuje, że Gmina Działdowo charakteryzuje si ę liczn ą grup ą osób w wieku przedprodukcyjnym. Potwierdzeniem tego jest poni ższy wykres, który wskazuje, że ludno ść w wieku produkcyjnym w stosunku do ludno ści ogółem wynosi 23,3%. Nale ży równie ż zwróci ć uwag ę, że w badanym okresie wska źnik ten systematycznie spadał o 0,8w stosunku do 2010 r.

Wykres 1.Struktura wiekowa ludno ści Gminy Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Kolejnym czynnikiem wpływaj ącym na zmiany zaludnienia w Gminie Działdowo w badanym okresie jest sald o migracji. Wzrost mobilno ści przestrzennej ludno ści ma swoje pozytywne i negatywne skutki. Do pozytywnych skutków migracji osób jest rozwój sektora usług takich jak: firmy transportowe i agencje turystyczne, które świadcz ą usługi z wi ązane z mi ędzynarodowym przewozem ludno ści. Dodatkowo wzmacnia si ę te ż pozycja lokalnych firm budowlanych, które zatrudniane są do budowy domów czy remontów mieszka ń za zarobione przez migrantów pieni ądze . Negatywnym jednak skutkiem migracji jest odpływ osób dobrze wykształcanych i postrzegane jest to jako utrata kapitału ludzkiego.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Na przestrzeni ostatnich 5 lat saldo migracji w Gminie Działdowo było ujemne, tj. liczba osób, które opu ściła region była wi ększa ni ż liczba osób, która przeprowadziła si ę do Gminy Działdowo. Ujemne saldo migracji wynosiło 84 osoby, najwi ęcej w 2011 r. (62 osoby), natomiast w 2014 r. 20 osób zdecydowało si ę na migracje w kraju. W 2012 r. i w 2013 r. nast ąpiło dodatnie saldo migracji. W badanym okresie liczba osób, która przeprowadziła si ę za granic ę była wi ększa od liczby osób, która powróciła z zagranicy. Najwi ęcej osób zdecydowało si ę na migracj ę zewn ętrzna w 2011 r.

Tabela 5.Saldo migracji mieszka ńców Gminy Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary Saldo migracji na pobyt stały saldo migracji gminnych osoba -2 -62 4 8 -20 wewn ętrznych saldo migracji osoba 1 -5 1 -3 2 zagranicznych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Po średnim aspektem, który ma wpływ na procesy demograficzne to czynniki o charakterze rodzinnym i prorodzinnym . Na liczb ę mał żeństw ma wpływ sytuacja społeczna i ekonomiczna w kraju oraz warunki mieszkaniowe. Młodzi ludzie pragn ą najpierw sko ńczy ć studia, zdoby ć prac ę, pó źniej stawiaj ą na pierwszym miejscu karier ę zawodow ą, odkładaj ąc tym samym decyzj ę o mał żeństwie i posiadaniu dziecka. Taka sytuacja prowadzi w konsekwencji do nielicznego potomstwa, zmieniaj ąc tradycyjny model rodziny. W badanym okresie w Gminie Działdowo, liczba mał żeństw zawieranych co roku maleje. Na przestrzeni 5 lat liczba zawartych mał żeństw w poszczególnych latach spadła o 24 (z 68 w 2010 r. do 44 w 2014 r.), powoduj ąc tym samym spadek liczby urodze ń o 12 osób (z 120 w 2010 r. do 108 w 2014 r.). W tym samym czasie wzrosła liczba zgonów o 31 osób. Z powy ższych danych wynika ujemny przyrost naturalny i zgodnie z poni ższym wykresem tendencja tego procesu jest spadkowa.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 2.Przyrost naturalny w Gmin ie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Analizuj ąc wszystkie powy ższe procesy demograficzne mo żna stwierdzi ć, że najwi ększym problemem w Gmin ie Działdowo jest wyludnianie si ę mieszka ńców. Młode osoby pragn ące posiadania lepszego wykształcenia i poszukuj ące lepszych perspektyw życiowych decyduj ą si ę na wyprowadzenie do wi ększych miast . Z kolei na miejscu zostaj ą osoby starsze wskazuj ąc na proces starzenia si ę społecze ństwa, co wpływa niekorzys tnie na rozwój badanej Gminy. Migracje młodych osób skutkuj ą te ż brakiem dzieci, co z kolei powoduje konieczno ść zamykani a wiejskich szkół. Pogł ębiaj ący si ę k ryzys demograficzny rzutuje równie ż na polityk ę sp ołeczn ą oraz kulturaln ą.

Analizuj ąc poni ższ ą tabel ę, która zawiera zestawienie wybranych danych dotyczących procesów demograficznych zachodz ących w Gmin ach powiatu działdowskiego mo żna zauwa żyć, że Gmin a Działdowo charakteryzuje si ę najni ższ ą g ęsto ści ą zaludnienia, która wynosi 36 osób/km 2. Taki sam wska źnik osi ągn ęła Gmin a Pło śnica, pozostałe Gminy maj ą wy ższy wska źnik od badanej Gmin y.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 6. Zestawienie porównawcze podstawowych danych statystycznych (stan na 2014 r.) Gmina Województwo Gmina Gmina m. Gmina Gmina Gmina Powiat Wyszczególnienie Iłowo - warmi ńsko- Działdowo Działdowo Lidzbark Pło śnica Rybno działdowski Osada mazurskie Ludno ść 9 823 21 489 14 549 7 330 5 812 7 283 66 286 1 443 967 Ludno ść na 1 km2 36 1873 57 71 36 49 69 60 w % ogółu ludno ści w wieku: przedprodukcyjnym 23,3 18,2 19,7 21,5 21,2 21,8 20,3 18,8 produkcyjnym 63,0 64,8 63,1 62,2 61,7 63,7 63,5 64,2 poprodukcyjnym 13,7 17 17,1 16,3 17,1 14,6 16,2 17 Wska źnik obi ąż enia demograficznego ludno ść w wieku nieprodukcyjnym na 58,7 54,4 58,4 60,7 62,0 57,1 57,5 55,7 100 osób w wieku produkcyjnym ludno ść w wieku poprodukcyjnym na 59,1 93,2 86,7 75,7 80,7 66,8 79,7 90,7 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludno ść w wieku poprodukcyjnym na 21,8 26,2 27,1 26,2 27,7 22,9 25,5 26,5 100 osób w wieku produkcyjnym Przyrost naturalny na -1,1 1,5 1,2 0,4 -2,2 3,3 0,8 0,6 1000 ludno ści Saldo migracji wewn ętrzne -20 -107 -98 -16 -33 -23 -297 -2 794 zewnetrzne 2 -2 -1 0 0 0 1 -782 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Analizuj ąc saldo migracji nale ży zwróci ć uwag ę, że w 2014 r. we wszystkich Gminach powiatu działdowskiego wi ęcej osób opu ściło dan ą Gmin ę, ni ż do niej si ę przeprowadziło na stałe. Gmina Działdowo zaj ęła pod tym wzgl ędem drugie miejsce, po Gminie Iłowo-Osada. Natomiast analizuj ąc migracje zewn ętrzne, w badanej Gminie wi ęcej osób przeprowadziło si ę z zagranicy ni ż si ę wyprowadziła za granic ę. I pod tym wzgl ędem Gmina Działdowo zaj ęła pierwsze miejsce.

2.3.2. Zatrudnienie i rynek pracy

Według danych Głównego Urz ędu Statystycznego za 2014 r. w Gminie Działdowo było łącznie 871 osób pracuj ących. Na przestrzeni ostatnich 5 lat liczba pracuj ących zmniejszyła si ę o 210 osób (19,43%).

Tabela 7.Liczba pracuj ących mieszkańców Gminy Działdowo w latach 2010-2014 Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary ogółem osoba 1 081 922 870 807 871 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Analizuj ąc struktur ę zatrudnionych pod wzgl ędem płci(Wykres 3)nale ży zwróci ć uwag ę, że w całym badanych okresie liczba pracuj ących m ęż czyzn była wi ększa ni ż pracuj ących

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

kobiet. Najwi ększy spadek liczby pracuj ących osób w Gminie Działdowo w latach 2010 -2014 nast ąpił w 2011 r. – 159 mieszka ńców, czyli o 14,7% w stosunku do roku poprzedniego.

Wykres 3.Lic zba osób pracuj ących z podziałem na płe ć

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Wska źnik pracuj ący do ludno ści wieku produkcyjnym wynosi ł w 2014 r.14,1 % i spadł o 3,3 % w stosunku do roku 20 10.

Ze wzgl ędu na brak danych statystycznych dotycz ących przeci ętnego wynagrodzenia na poziomie Gmin , przedstawiono powy ższy wska źnik na poziomie powiatu. Przeci ętne miesi ęczne wynagrodzenie brutto mieszka ńców powiatu działdowskiego wynosi 2 946,62 zł i w rel acji do średniej krajowej jest ni ższe o 24%.

Ze wzgl ędu na brak danych statystycznych dotycz ących źródeł utrzymania gospodarstw domowych w Gmin ie Działdowo , poni żej przedstawiono dane dla powiatu działdowskiego.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 4.Ludno ść Powiatu Działdows kiego wg. głównego źródła utrzymania

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego 2011

Z powy ższego wykresu wynika, że 3 4% społecze ństwa działdowskiego jest utrzymywane, natomiast 29 % żyje z pracy najemnej poza rolnictwem , a tylko 4% utrzymuje si ę z pracy w rolnictwie i 3% z pracy na rachunek własny . Świadczy to o niskiej aktywno ści zawodowej mieszka ńców.

Do najwi ększych pracodawców działaj ących na terenie Gmin y Działdowo mo żna zaliczy ć: Przedsi ębiorstwo Pr odukcyjno – Handlowo-Usługowe “GREJPOL” w Malinowie, Zakład Produkcji Kotłów C.O. “MAKUS” w Malinowie, KOMBET Sp. z o.o. w Komornikach, BUDOKRUSZ Sp. z o.o., Olszty ńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o., Zakład Produkcyjny "DEKORGLASS" Sp. z o.o. w Komornikach, ZPUH "SKED" w Kisinach, "ODYNIEC" Sp. z o.o. w Uzdowie, "DIREX" Sp. jawna w Grzybinach, "AgriPol" Sp. z o.o., Zakład Produkcji Przewodów Elektrycznych “ELTRIM” w Ruszkowie.

Tabela 8.Wska źnik "pracuj ący do ludno ści w wieku produkcyjnym" w Gmin ie Działdowo Gmina Województwo Gmina Gmina m. Gmina Gmina Gmina Powiat Wyszczególnienie Iłowo - warmińsko- Działdowo Działdowo Lidzbark Płośnica Rybno działdowski Osada mazurskie Pracujacy ogółem 871 6 409 2 064 674 360 956 11 334 b.d. Pracujący do ludności w wieku 14,1% 46,0% 22,5% 14,8% 10,0% 20,6% 26,9% b.d. produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

W celu porównania rynku pracy w Gminie Działdowo z innymi jednostkami samorz ądowymi wskazanymi w powy ższej tabeli, posłu żono si ę wska źnikiem pracuj ący do

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

ludno ści w wieku produkcyjnym w2014 r. Z analizy wynika, że wspomniany wska źnik jest najwi ększy w Gmin ie m. Działdowo ( 46%). W Gminie Działdowo udział pracuj ących w wieku produkcyjnym wynosi 14,1% . Jest to wynik gorszy od osi ągni ętego wska źnika dla powiatu działdowskiego (26,9%).

2.3.3. Bezrobocie

Według Głównego Urz ędu Statystycznego w Gmin ie Działdowo w 2014 r. poziom bezrobocia badany za pomoc ą wska źnika ud ział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym wynosił 16,8% i wzrósł o 1 % w stosunku do roku 2010.

Tabela 9.Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary Bezrobotni zarejestrowani ogółem osoba 979 1002 1173 1176 1039 męż czy źni osoba 357 385 508 490 441 kobiety osoba 622 617 665 686 598 ogółem % 15,8 16,3 19,0 19,0 16,8 kobiety % 21,9 21,9 23,6 24,5 21,3 męż czy źni % 10,6 11,5 15,1 14,5 13,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Według danych Powiatowego Urz ędu Pracy w Działdowie na koniec 2014 r. w Gminie Działdowo zarejestrowanych było 1 039 bezrobotnych, w tym 598 kobiet (57,55%). W stosunku do 2010 r. liczba bezrobotnych wzrosła o 60 osób.

Wykres 5.Liczba bezrobotnych z podziałem na płe ć w Gminie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Analizuj ąc dane z okresu 2010 -2014 przedstawione na powy ższym wykresie, nale ży zwróci ć uwag ę, że przez cały badany okres liczba bezrobotnych kobiet była wy ższa ni ż

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

męż czyzn. Najwi ęcej bezrobotnych kobiet było w 20 13 r. (686 osób), kiedy to w badanym okresie w Gmin ie Działdowo była najwi ększa liczba bezrobotnych (1 176 osób). Liczba bezrobotnych kobiet zmalała o 24 osoby w stosunku do 2010 r. Natomiast w badanym okresie nast ąpił wzrost bezrobotnych m ęż czyzn o 84 oso by.

Wykres 6.Struktura osób bezrobotnych wg wieku w Gminie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zał ącznika 1 do Sprawozdania dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej sporz ądzanego przez Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie

W 2014 r. najwi ększ ą grup ę bezrobotnych wg wieku w Gmin ie Działdowo stanowiły osoby młode w wieku 25-34 lata i stanowiły 28% (289 osób) ogólnej liczby bezrobotnych. Wśród tej grupy przewa żaj ą kobiety (189 osób) oraz osoby b ędące bez pracy powy żej 24 miesi ęcy (113 osób). Najmniejsz ą grup ę bezrobotnych stanowi ą osoby powy żej 60 roku życia (23 osoby - 2%), które przewa żnie pozostaj ą bez pracy powy żej 24 miesi ęcy (13 osób). Szczegółowe dane dotycz ące bezrobocia wg wieku przedstawia Wykres 7.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 7.Struktura osób bezrobo tnych wg wykształcenia w Gminie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zał ącznika 1 do Sprawozdania dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej sporz ądzanego przez Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie.

Jednym z czynników determinuj ących konkurencyjno ść zasobów ludzkich na rynku pracy s ą kwalifikacje. Analizuj ąc struktur ę bezrobocia według wykształcenia w Gminie Działdowo mo żna zauwa żyć , że najwi ększa liczba osób bezrobotnych ma wykształcenie gimnazjalne i poni żej (492 osób – 47% ogółu bezrobotnych). W śród tej grupy jest 260 kobiet oraz 209 osób pozostaj ących bez pracy powy żej 24 miesi ęcy. Natomiast najmniejsz ą grup ą bezrobotnych wg wykształcenia s ą osoby posiadaj ące wykształcenie wy ższe (42 os oby – 4% ogółu bezrobotnych). W śród tej grupy s ą 33 kobiety, które najcz ęś ciej pozostaj ą bez pracy powy żej 24 miesi ęcy (11 osób). Szczegółowe dane dotycz ące bezrobocia wg sta żu przedstawia Wykres 8.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 8. Struktura osób bezrobotnych wg sta żu w Gminie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zał ącznika 1 do Sprawozdania dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej sporz ądzanego przez Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie

W 2014 r. najwi ększ ą grup ę bezrobotnych w Gmin ie Działdowo (29% - 300 osób, w tym 111 kobiet) stanowiły osoby ze sta żem od 1 do 5 lat. Najcz ęś ciej były to osoby pozostaj ące bez pracy pomi ędzy 12 -24 miesi ęcy. Natomiast najmniejsz ą grup ę bezrobotnych wg sta żu, to były osoby posiadaj ące ponad 30 lat sta żu (1% - 15 osób, w tym 2 kobiety) oraz pozostawały bez pracy pomi ędzy 12 -24 miesi ęcy. Szczegółowe dane dotycz ące bezrobocia wg sta żu przedstawia Wykres 9.

Wykres 9. Struktura osób bezrobotnych pozostawiaj ących bez pracy w Gmin ie Działdowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zał ącznika 1 do Sprawozdania dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej sporz ądzanego przez Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie

Najliczniejsz ą grup ą bezrobotnych w Gmin ie Działdowo pod wzgl ędem pozostawania bez pracy były osoby długotrwale bezrobotne, czyli powy żej 24 miesi ęcy (38% - 396 osób,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

w tym 286 kobiet). Natomiast najmniejsz ą grup ę bezrobotnych pod wzgl ędem powy ższego kryterium stanowiły osoby do 1 miesi ąca pozostawania bez pracy (6% - 55 osób, w tym 22 kobiety).

W Gminie Działdowo znajduje si ę 920 (w tym 546 kobiet) bezrobotnych b ędących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, czyli osób do 25 roku życia, długotrwale bezrobotnych, powy żej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, bez do świadczenia zawodowego, bez wykształcenia średniego, samotnie wychowuj ący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, osoby po odbyciu kary pozbawienia wolno ści nie podj ęli zatrudnienia, niepełnosprawni oraz osoby po zako ńczeniu realizacji kontraktu socjalnego. Najcz ęś ciej te osoby pozostaj ą bez pracy powy żej 24 miesi ęcy (396 osób), maj ą 25-34 lata (266 osób), wykształcenie gimnazjalne i poni żej (436) i sta ż pracy jest pomi ędzy 1-5 lat (279 osób). W porównaniu z 2010 r. liczba bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy zmalała o 15 osób. W 2010 r. najcz ęś ciej osoby pozostawały bez pracy powy żej 24 miesi ęcy (239 osób), miały 25-34 lata (266 osób), wykształcenie gimnazjalne i poni żej (458 osób) i sta ż pracy jest pomi ędzy 1-5 lat (252 osoby). W 2010 r. liczba kobiet w śród bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy wynosiła 592 osoby, co stanowi zmniejszenie tej grupy o 46 osób w 2014 r.

Instytucj ą rynku pracy, która obsługuje i pomaga bezrobotnym w powiecie działdowskim jest Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie. Działania, jakie realizuje PUP skierowane są na: 1. Aktywizacj ę zawodow ą bezrobotnych poprzez dost ępne formy wsparcia: - prace interwencyjne oraz roboty publiczne, - szkolenia indywidualne i grupowe, - finansowanie cz ęś ci kosztów studiów podyplomowych, - sta że zawodowe oraz przygotowanie zawodowe, - prace społecznie u żyteczne, - poradnictwo zawodowe i po średnictwo pracy, - refundacje kosztów dojazdów, zakwaterowania oraz opieki nad dzieckiem, - tworzenie nowych miejsc pracy w ramach doposa żenia wyposa żenia stanowiska pracy, - organizacja szkole ń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy oraz zaj ęć aktywizacyjnych, 2. Wspieranie rozwoju przedsi ębiorczo ści oraz samozatrudnienia poprzez: - szkolenia bezrobotnych chc ących rozpocz ąć własn ą działalno ść gospodarcz ą, - udzielanie pomocy informacyjno-doradczej - udzielanie jednorazowych środków na tworzenie lub doposa żenie stanowiska pracy,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- promocj ę przedsi ębiorczo ści oraz samozatrudnienia poprzez kampanie promocyjno- informacyjne. 3. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i integracja społeczna bezrobotnych poprzez: - roboty publiczne i prace interwencyjne, - organizacja prac społecznie u żytecznych, - wspieranie zatrudnienia w sferze usług socjalnych i pomocy społecznej, - poradnictwo zawodowe i po średnictwo pracy.

Tabela 10. Zestawienie porównawcze podstawowych danych statystycznych (stan na 2014 r.) Gmina Województwo Gmina Gmina m. Gmina Gmina Gmina Powiat Wyszczególnienie Iłowo - warmińsko- Działdowo Działdowo Lidzbark Płośnica Rybno działdowski Osada mazurskie

Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (%) ogółem 16,8 10,3 16,0 14,3 13,6 12,9 13,5 10,6 kobiety 21,3 11,2 19,5 15,5 17,0 16 15,9 11,8 mężczyźni 13,1 9,4 13,1 13,1 10,9 10,3 11,4 9,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Według Głównego Urz ędu Statystycznego, najwi ększy poziom bezrobocia badany za pomoc ą wska źnika udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym był w Gminie Działdowo. Natomiast najmniejszy poziom bezrobocia wyniósł w mie ście Działdowo (10,3%) i osi ągni ęty wska źnik jest mniejszy od wska źnika dla województwa warmi ńsko-mazurskiego. Analizuj ąc powy ższ ą tabel ę mo żna zauwa żyć, że we wszystkich Gminach w powiecie działdowskim wi ększy poziom bezrobocia wyst ępował u kobiet. Podobnie sytuacja wyst ępuje dla całego województwa warmi ńsko-mazurskim.

2.3.4. Bezpiecze ństwo

Zgodnie z art. 7 ustawy z dn. 08 marca 1990r o samorz ądzie gminnym, Gmina ma obowi ązek zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty w tym: ładu przestrzennego, ochrony zdrowia, porz ądku publicznego i ochrony przeciwpo żarowej.

Jedn ą z instytucji, która czuwa nad bezpiecze ństwem mieszka ńców Gminy jest Komenda Powiatowa Policji w Działdowie. Do najwa żniejszych zada ń Komendy wynikaj ących z art. 1 ust. 2 ustawy z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Policji, jest inicjowanie i organizowanie działa ń maj ących na celu zapobieganie popełnianiu przest ępstw i wykrocze ń oraz zjawiskom kryminogennym. W Tabeli 11 przedstawiono statystyk ę przest ępstw i wykrocze ń wyst ępuj ących na terenie Gminy.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 11. Przest ępstwa wyst ępuj ące na terenie Gminy Działdowo wszcz ęto wszcz ęto post ępowa ń

post ępowa ń w tym WYKRYWALNO ŚĆ Wska źnik w tym rejestrowe WYBRANE Dynamiki rejestrowe KATEGORIE 2015 r. 2014 r. 2015 r. PRZEST ĘPSTW w % 2014 r. (stan na 10.2015 r) Kradzie ż rzeczy 189 161 85,2 50,6 47,5 cudzej Kradzie ż 116 165 142,2 61,2 51,9 z włamaniem Kradzie ż rozbójnicza, rozbój, 7 4 57,1 90 100 wymuszenie rozbójnicze Udział w bójce 8 1 12,5 100 100 lub pobiciu Kradzie ż samochodu 10 10 100% 20 0 poprzez włamanie Zniszczenie 49 46 93,9 42,9 27,8 mienia Uszczerbek na 25 23 92 100 100 zdrowiu Narkotyki 36 36 100% 100 100 Zabezpieczenia 95 75 78,9 bd bd maj ątkowe Suma w 535 521 - - - 7 kategoriach Źródło: Komenda Powiatowa Policji

Stra ż Gminna w Działdowie to samorz ądow ą, umundurowan ą formacj ą maj ącą na celu wykonywanie czynno ści administracyjno - porz ądkowych w zakresie ochrony porz ądku i bezpiecze ństwa publicznego, okre ślonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. o stra żach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779 z pó źn. zm.). Obszar działania stra ży gminnej to Gmina Działdowo. Do podstawowych zada ń stra ży gminnej nale ży m.in.: ochrona spokoju i porz ądku w miejscach publicznych, czuwanie nad porz ądkiem i kontrola ruchu drogowego - w zakresie okre ślonym w przepisach o ruchu drogowym, współdziałanie z wła ściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków kl ęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagro żeń. Stra ż gminna współpracuje z gminnymi szkołami, głównie z gimnazjami, w przypadkach naruszania regulaminu szkoły, jak równie ż w celu przeciwdziałania demoralizacji i przest ępczo ści nieletnich. Stra żnicy aktywnie uczestnicz ą w Gminnej Komisji

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych Gminy Działdowo, Zespole Interdyscyplinarnym Gminy Iłowo-Osada, Komisji Bezpiecze ństwa i Porz ądku Powiatu Działdowskiego. Stra ż współpracuje z Powiatow ą Komend ą Policji w Działdowie w zakresie wymiany bie żą cych informacji o wyst ępuj ących na terenie zagro żeniach i innych niezb ędnych do prawidłowej realizacji zada ń, oraz wszelkiej pomocy. 2 Ponadto stra ż gminna prowadziła m.in. akcje: "Bezpieczna droga do szkoły", "Bezpieczne wakacje", "Bezpieczna droga".

Dodatkowo na terenie Gminy Działdowo znajduj ą si ę 7 ochotniczych stra ży po żarnych, które wykonuj ą zadania o charakterze u żyteczno ści publicznej w zakresie ochrony przeciwpo żarowej. OSP działają na rzecz ochrony życia i mienia ludno ści przed kl ęskami żywiołowymi i zagro żeniami ekologicznymi.

Ponadto Gmina Działdowo podejmuje ró żne działania, aby zwi ększy ć bezpiecze ństwo swoich mieszka ńców m.in. przyjmuj ąc co roku uchwał ę Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Zgodnie z Uchwał ą Nr XVI/109/15 Rady Gminy Działdowo z dnia 9 grudnia 2015 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na terenie Gminy Działdowo na 2016 rok podj ęte powinny zosta ć nast ępuj ące działania: 1. Zwi ększenie dost ępno ści pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzale żnionych od narkotyków i osób zagro żonych uzale żnieniem; 2. Udzielanie rodzinom, w których wyst ępuj ą problemy narkomanii pomocy psychospołecznej i prawnej; 3. Prowadzenie profilaktycznej działalno ści informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwi ązywania problemów narkomanii, w szczególno ści dla dzieci i młodzie ży. Program skierowany jest do osób zagro żonym uzale żnieniem i osób uzale żnionych. Natomiast realizatorem programu jest Wójt Gminy Działdowo przy współudziale m.in.: 1. Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych; 2. O środek Terapii Uzale żnie ń i Współuzale żnienia w Działdowie; 3. Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie; 4. Placówki o światowe z terenu Gminy Działdowo; 5. Inne podmioty, np. osoby fizyczne i prawne, podmioty nie posiadaj ące osobowo ści prawnej, które realizuj ą zadania wynikaj ące z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz organizacje pozarz ądowe, którym zlecane s ą zadania Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii.

2www.straz.ugdzialdowo.pl 36

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Kolejnym uchwalonym dokumentem przez Gmin ę jest Gminny Program Profilaktyki i Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych , którego zadaniami s ą: 1. Zwi ększenie dost ępno ści pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzale żnionych od alkoholu; 2. Udzielanie rodzinom, w których wyst ępuj ą problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej, prawnej, a w szczególno ści ochrony przed przemoc ą w rodzinie; 3. Prowadzenie profilaktycznej działalno ści informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwi ązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególno ści dla dzieci i młodzie ży; 4. Wspomaganie działalno ści instytucji, stowarzysze ń i osób fizycznych, słu żą cej rozwi ązywaniu problemów alkoholowych; 5. Podejmowanie interwencji w zwi ązku z naruszeniem przepisów okre ślonych w art. 13¹ i 15 ustawy 3 oraz wyst ępowaniu przed s ądem w charakterze oskar życiela publicznego; 6. Ograniczenie dost ępno ści alkoholu. Realizatorem Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest : 1. Wójt Gminy Działdowo; 2. Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych; 3. Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie; 4. O środek Terapii Uzale żnie ń i Współuzale żnienia w Działdowie; 5. Policja; 6. Placówki o światowe z terenu Gminy Działdowo; 7. S ąd; 8. Organizacje pozarz ądowe; 9. Ksi ęż a.

Kolejnym uchwalonym dokumentem, którego celem jest zwi ększenie bezpiecze ństwa mieszka ńców jest Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2012-2015 . Celem Programu jest „przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwi ększenie skuteczno ści pomocy dla rodziny, w których ten problem wyst ępuje”. Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie przy współpracy z Urz ędem Gminy Działdowo koordynuje Program. Natomiast realizatorami Programu s ą: 1. Wójt Gminy Działdowo poprzez Urz ąd Gminy Działdowo, 2.Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie,

3 Ustawa z dnia 26 pa ździernika 1982 r. o wychowaniu w trze źwo ści i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356 z pó źn. zm.). 37

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

3. Partnerzy Wewn ętrzni, tj. Gminny O środek Kultury i Sportu w Działdowie, Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych w Gminie Działdowo, 4. Partnerzy Zewn ętrzni, tj. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Działdowie, policja, słu żby wi ęzienne, s ądy, poradnie psychologiczno – pedagogiczne, administracja rz ądowa, media, szkoły, przedszkola, ko ścioły, a tak że eksperci, którzy - w zale żno ści od celu i rodzaju zadania – są zapraszani do współpracy przez realizatorów Programu.

2.4. Gospodarka

2.4.1. Rolnictwo

Według ostatniego Powszechnego Spisu Rolnego 2010 powierzchnia gospodarstw rolnych ogółem wynosi 17 160,36 ha, natomiast liczba gospodarstw rolnych ogółem wynosi 958.Użytki rolne na terenie Gminy Działdowo zajmuj ą 15 951,51 ha powierzchni, co stanowi 58,61% całej powierzchni Gminy. Produkcj ą roln ą zajmuje si ę według danych Powszechnego Spisu Rolnego 496 gospodarstw domowych - łączna powierzchnia zasiewów wynosiła 12 360,08 ha.

Tabela 12. Liczba oraz powierzchnia gospodarstw rolnych w Gminie Działdowo Liczba Powierzchnia Wyszczególnienie gospodarstw (ha) rolnych grunty ogółem 958 17 160,36 użytki rolne ogółem 956 15 951,51 użytki rolne w dobrej 569 15 679,43 kulturze pod zasiewami 496 12 360,08 grunty ugorowane łącznie z nawozami 29 144,99 zielonymi uprawy trwałe 21 19,73 sady ogółem 21 19,63 ogrody przydomowe 37 5,53 łąki trwałe 438 2 416,93 pastwiska trwałe 210 732,17 pozostałe u żytki rolne 456 272,07 lasy i grunty le śne 228 509,65 pozostałe grunty 825 699,20 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r. powierzchnia gospodarstw rolnych na terenie Gminy Działdowo wynosiła 18 894,21 ha, co oznacza, że do 2010 r. uległa zmniejszeniu o 1 733,85 ha. W 2010 r. odnotowano 949 gospodarstwa rolne (w tym 946

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

gospodarstwa indywidualne), czyli na przestrzeni 8 lat wzrosła o 9 liczba gospodarstw rolnych.

Tabela 13.Gospodarstwa rolne według siedziby w Gminie Działdowo gospodarstwa rolne ogółem gospodarstwa indywidualne

Wyszczególnienie gospodarstwa gospodarstwa gospodarstwa prowadz ące gospodarstwa prowadz ące ogółem działalno ść ogółem działalno ść rolnicz ą rolnicz ą ogółem 958 571 957 570 do 1 ha wł ącznie 424 52 424 52 powy żej 1 ha razem 534 519 533 518 1 - 5 ha 137 126 137 126 1 - 10 ha 203 191 203 191 1 - 15 ha 308 295 308 295 5 - 10 ha 66 65 66 65 5 - 15 ha 171 169 171 169 10 -15 ha 105 104 105 104 5 ha i wi ęcej 397 393 396 392 10 ha i wi ęcej 331 328 330 327 15 ha i wi ęcej 226 224 225 223 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Wiod ącym kierunkiem produkcji rolnej w Gminie Działdowo jest uprawa zbó ż, któr ą zajmowało si ę 741 gospodarstwa rolne . Drug ą wiod ącą produkcj ą zasiewów jest uprawa ziemniaków, któr ą zajmowało si ę 276 gospodarstw rolnych.

Wykres 10.Gospodarstwa z upraw ą wg rodzaju i powierzchni zasiewów

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Zgodnie z Powszechnym Spisem Rolnym z 2010 r. 388 gospodarstwach rolnych posiadało ci ągniki. Ł ącznie we wszystkich gospodarstwach rolnych było 698 ci ągników.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 11 . Liczba gospodarstw rolnych zajmuj ących si ę pogłowiem zwierz ąt

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Zgodnie z powy ższym wykresem najwi ęcej gospodarstw rolnych zajmu je si ę pogłowiem drobiu kurzego – 229 gospodarstwa, co stanowi 34 % ogółu gospodarstw oraz pogłowiem krowy (222 gospodarstw – 33%).

Wykres 12 . Liczba zwierz ąt gospodarskich

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

W 2010 r. pogłowie drobiu liczyło 69 489 szt., co stanowi 74% wszystkich zwierz ąt gospodarskich. Najmniej, bo tylko 123 konie (0,12%) było w gospodarstwach Gminy Działdowo.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

2.4.2. Le śnictwo

Statystycznie lasy rosn ące na terenie Gminy Działdowo nale żą do IV Krainy Mazowiecko – Podlaskiej. Lasy, które s ą własno ści ą Skarbu Pa ństwa, zarz ądzane s ą przez Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe (na podstawie Ustawy o lasach - Dz.U.2011. Nr. 12 poz. 59 z pó źn. zmianami). Nie dotyczy to jednak lasów wchodz ących w skład Zasobu Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa oraz lasów b ędących w u żytkowaniu wieczystym na mocy odr ębnych przepisów. Organami wykonawczymi w realizacji zada ń zwi ązanych z zarz ądem nad lasami s ą Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Pa ństwowych. Podstawow ą jednostk ą organizacyjn ą w strukturze zarz ądzania Lasów Pa ństwowych jest Nadle śnictwo, na czele którego stoi Nadle śniczy. Lasy Gminy Działdowo poło żone s ą na terenach obj ętych zarz ądem 2 Nadle śnictw i s ą to: - Nadle śnictwo Lidzbark; - Nadle śnictwo Dwukoły. 4

Tabela 14. Powierzchnia gruntów le śnych w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary lasy ogółem ha 520,60 533,40 616,40 668,78 695,27 grunty le śne ha 517,60 529,00 612,00 663,59 690,08 prywatne ogółem grunty le śne prywatne osób ha 510,80 529,00 612,00 663,59 690,08 fizycznych grunty le śne ha 3,00 4,40 4,40 5,19 5,19 Gminne ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.) Powierzchnia lasów w Gminie Działdowo wynosiła w 2014 r. 695,27 ha i była wi ększa o 33,5% w stosunku do 2010 r. Najwi ększa powierzchnia gruntów le śnych jest własno ści ą prywatn ą (99,25%).

2.4.3. Działalno ść gospodarcza

Zgodnie z danymi Głównego Urz ędu Statystycznego na koniec 2014 r. w Gminie Działdowo było zarejestrowanych 408 podmiotów gospodarczych, co stanowi 3% zarejestrowanych podmiotów w powiecie działdowskim i 0,3% w województwie warmi ńsko- mazurskim. Na przestrzeni ostatnich 5 lat o 34 wzrosła liczba zarejestrowanych podmiotów.

4Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018 41

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 15.Podmioty gospodarcze zarejestrowane w Gminie Działdowo Podmioty gospodarki narodowej wpisane do 2010 2011 2012 2013 2014 rejestru REGON ogółem 374 356 361 385 408 sektor publiczny 21 21 22 22 22 sektor prywatny 353 335 339 363 386

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Najwi ęcej zarejestrowanych firm funkcjonuje w sektorze prywatnym (386). Natomiast w sektorze publicznym, który reprezentuje takie działy jak administracja, bezpiecze ństwo publiczne, ochrona zdrowia i edukacja, działa 22 podmioty gospodarcze. Na badanym obszarze nie ma zarejestrowanych przedsi ębiorstw pa ństwowych, natomiast zarejestrowanych są stowarzyszenia oraz spółdzielnie.

Tabela 16. Liczba podmiotów gospodarczych w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.) Podmioty gospodarcze stowarzyszenia i sektor przedsiębiorstwo spółdzielnie fundacje Wyszczególnienie organizacj społeczne Ogółem % państwowe publiczny prywatny prywatny prywatny prywatny ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % Województwo 123 361 100% 5 466 100% 117 890 100% 3 100% 741 10000% 423 100% 4 750 100% warmińsko-mazurskie Powiat działdowski 4 167 3% 212 3,9% 3 955 3,4% 0 0 41 5,5% 6 1,4% 159 3,3% Gmina Działdowa 408 0,3% 22 0,4% 386 0,3% 0 0 2 0,3% 0 0,0% 24 0,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

W Gminie Działdowo na koniec 2014 r. było zarejestrowanych 22 spółek z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą, w tym 5 z udziałem kapitału zagranicznego. Dodatkowo na terenie Gminy funkcjonuj ą 12 spółek cywilnych, a osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą na koniec 2014 r. było 308.

Tabela 17.Liczba spółek działaj ących w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.) Podmioty gospodarcze w tym osoby spółki w tym w tym fizyczne Wyszczególnienie prawa spólki z ograniczoną z udziałem prowadzące handlow akcyjne jednoosobowe z udziałem kapitału jednoosobowe cywilne odpowiedzialnością kapitału działalność ego Skarbu Państwa zagranicznego Skarbu Państwa zagranicznego gospodarczą Województwo 7 632 151 5 7 6 244 5 1 012 6544 87 701 warmińsko-mazurskie Powiat działdowski 164 25 0 0 132 0 24 185 2 278 Gmina Działdowa 22 0 0 0 22 0 5 12 308 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Zgodnie z przedstawionym poni żej wykresem najni ższy udział podmiotów według rodzajów działalno ści PKD 2007 maj ą przedsi ębiorstwa zwi ązane z rolnictwem, le śnictwem i rybactwem (9% - 38 podmiotów). Przemysł i budownictwo osi ągn ęło 29% (116 przedsi ębiorstw), a najwi ększy udział w ogóle podmiotów maj ą przedsi ębiorstwa z grupy pozostała działalno ść (62% - 254 podmiotów).

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 13.Udział podmiotów wg rodzajów działalno ści PKD 2007 (stan na 31.12.2014 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Posługuj ąc si ę Polsk ą Klasyfikacj ą Działalno ści mo żna zauwa żyć , że trzema sekcjami, w których działa najwi ęcej podmiotów gospodarczych w Ornecie s ą: - Działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści – 244 podmiotów, - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle – 228 podmiotów, - Budownictwo – 111 podmiotów.

Tabela 18.Struktura podmiotów g ospodarki narodowej w Gmin ie Działdowo według sekcji PKD 2007 Liczba Sekcja Sekcje PKD wg 2007 podmiotów gospodarczych Sekcja A Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 38

Sekcja B Górnictwo i wydobywanie 1

Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe 47 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę Sekcja D elektryczn ą, gaz, par ę wodn ą, gor ącą wod ę i 1 powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i Sekcja E 4 odpadami oraz działalno ść zwi ązana z rekultywacj ą Sekcja F Budownictwo 63 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów Sekcja G 101 samochodowych, wł ączaj ąc motocykle Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa 24 Działalno ść zwi ą zana z zakwaterowaniem i Sekcja I 11 usługami gastronomicznymi Sekcja J Informacja i komunikacja 0

Sekcja K Działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 8

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Działalno ść zwi ą zana z obsług ą rynku Sekcja L 16 nieruchomo ści Sekcja M Działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 16 Działalno ść w zakresie usług administrowania i Sekcja N 11 działalno ść wspieraj ąca Administracja publiczna i obrona narodowa; Sekcja O 10 obowi ązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P Edukacja 21

Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 7 Działalno ść zwi ą zana z kultur ą, rozrywk ą i Sekcja R 11 rekreacj ą Pozostała działalno ść usługowa i Gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowników: gospodarstwa Sekcja S i T 18 domowe produkuj ące wyroby i świadcz ące usługi na własne potrzeby Sekcja U Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 OGÓŁEM 408 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Z analizy poni ższego wykresu wynika, że zdecydowana wi ększo ść (94%) podmiotów gospodarczych stanowi ą mikroprzedsi ębiorstwa (383 podmioty) , czyli zatrudniaj ące do 9 osób. Na terenie Gmin y Działdowo zarejestrowanych jest 22 małych przedsi ębiorstw (zatrudniaj ące 10-49 osób) oraz 3 podmioty gospodarcze, które mo żna zakwalifikowa ć jako średnie przedsi ębiorstwo (50 -249 osób). Na terenie Gminy nie funkcjonuj ą podmioty gospodarcze zatrudniaj ące powy żej 250 pracowników.

Wykres 14.Podmioty wg klas wielko ści w Gmin ie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Osoby, które planuj ą rozpocz ąć swoj ą działalno ść gospodarcz ą mog ą stara ć si ę o bezzwrotne dotacj ę z Europejskiego Funduszu Społecznego. Ponadto, n a terenie Gminy

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Działdowo instytucj ą, która udziela dotacji na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej jest Powiatowy Urz ąd Pracy w Działdowie. Ponadto mo żna otrzyma ć dotacj ę na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

2.4.4. Turystyka

Na rozwój turystyczny danego regionu wpływa kilka cech: informacja o regionie, dost ępno ść usług, transport publiczny, infrastruktura noclegowa i gastronomiczna, usługi rekreacyjne, walory kulturowe oraz walory krajobrazowe i przyrodnicze.

Na obszarze Gminy Działdowo wyst ępuj ą obiekty, które ze wzgl ędu na sw ą warto ść historyczn ą stanowi ą cenne zabytki: 1. Sakralne: - Ko ściół Matki Bo żej Ró żańcowej w Turzy Wielkiej

Fot. 1.Ko ściół w Turzy Wielkiej

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl

Pierwszy ko ściół w Turzy wybudowano pod koniec XIV wieku, ale został zniszczony wskutek bitew pomi ędzy Krzy żakami a Litwinami i Polakami. Nowy ko ściół powstał dopiero po I wojnie światowej. Świ ątynia stanowi budowl ę murowan ą, z wie żą , chórem, ambon ą oraz zakrysti ą. Mie ści około 700 osób. Wn ętrze jest salowe a do jego zachodniej cz ęś ci dostawiona jest przybudówka, w której mie ści si ę zakrystia oraz prezbiterium. Ko ściół został otynkowany, a ściany dodatkowo wzmocniono stalowymi ści ągami, znajduj ącymi si ę wokół budynku. Chór jest drewniany, podparty filarami, a okna półkoli ście zamkni ęte. Ciekawostk ą jest fakt, i ż świ ątynia nie posiada organów. Dach ko ścioła jest dwuspadowy. Elementem wyposa żenia

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

ko ścioła s ą dwa ołtarze boczne oraz ołtarz główny, w którym umieszczony został obraz Matki Boskiej Ró żańcowej ze św. Dominikiem i Klar ą. Po wybuchu II wojny światowej, ko ściół zamkni ęto od 1939 do 1942 roku. W tym okresie słu żył za magazyn, uległo wtedy tak że uszkodzeniu wiele cennych przedmiotów m.in. Ołtarz Grobu Pa ńskiego, tabernakulum oraz Szopka Bo żego Narodzenia. 5

- Neogotycki Ko ściół powstały w latach 1854 -1856 w Burkacie

Fot. 2.Ko ściół w Burkacie

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl Pierwszy drewniany ko ściół w Burkacie zbudowali Krzy żacy w XIV lub XV wieku. Uległ on zniszczeniu podczas wojen polsko – krzy żackich. Na jego fundamentach pobudowano now ą świ ątyni ę, która w 1530 r. została przej ęta przez wyznawców ewangelizmu . W 1541 roku powstała tu parafia ewangelicko -augsburska, w której skład wchodziły miejscowo ści: Burkat, Filice, Skurpie, Niestoja oraz Kl ęczkowo. W 1619 r. do świ ątyni sprowadzono dzwony, które w 1898 r. zostały wymienione w Elbl ągu na nowe. Ko ściół przet rwał około 200 lat. W 1821 r. uległ całkowitemu zniszczeniu. Nowa neogotycka świ ątynia powstała w latach 50. XIX wieku, jako budulec posłu żył kamie ń polny oraz cegła. Charakterystycznym elementem architektury jest brak wie ży ko ścielnej. Zamiast niej po ob u stronach ko ścioła wyst ępuj ą ceglane, schodkowe szczyty. W świ ątyni jest prosty, drewniany strop, zdobiony w wielobarwne wzory, natomiast w prezbiterium wyst ępuje sklepienie żebrowe. Posadzka i chór, na który mo żna wej ść schodami znajduj ącymi si ę po obu stronach nawy, s ą tak że drewniane. W tym stanie

5 Przewodnik po Gminie Działdowo 46

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

świ ątynia funkcjonuje do dzi ś. Parafia pozostawała pod patronatem rz ądu pruskiego, który od 1860 r. wprowadził obowi ązek odprawiania nabo żeństw w j ęzyku niemieckim. Po zako ńczeniu I wojny światowej wie ś została wł ączona do Rzeczypospolitej. Po II wojnie światowej świ ątynia została przej ęta przez polski ko ściół ewangelicko-augsburski. W 2005 roku parafia św. Wojciecha odkupiła od Gminy ewangelicko - augsburskiej ko ściół w Burkacie, od tego czasu stała si ę ko ściołem filialnym parafii Św. Wojciecha w Działdowie. 1 sierpnia 2013 roku erygowano now ą parafi ę w Diecezji Toru ńskiej, która działa na obszarze wydzielonym z parafii Św. Wojciecha. Obj ęła swym zasi ęgiem Burkat, Kl ęczkowo, Filice, Krasnoł ąka, Po żary i Wilamowo. 6

- Ko ściół w Ruszkowie

Fot. 3. Ko ściół w Ruszkowie

Do pocz ątku XX wieku w Ruszkowie stał najstarszy w Prusach wschodnich drewniany ko ściół, pochodz ący z 1686 roku. Na jego miejscu w 1910 roku wzniesiono istniej ącą do dzi ś świ ątynie, do której przeniesiono prawie całe wyposa żenie wyburzonego ko ścioła, m.in. ołtarz z ko ńca XVII. 7

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl

- Kościół św. Michała Archanioła w Uzdowie Ko ściół nale ży do najcenniejszych zabytków w powiecie. Świ ątynia powstała w XIV w. Na wie ży wisi dzwon z XVII, a w XVIII w. sprowadzono nowy ołtarz. Na przełomie XIX i XX ko ściół przeszedł gruntowny remont, a po I i II wojnie światowej został odbudowany ze zniszcze ń

6 Internet, www.mojemazury.pl, 24.11.2015 r. 7 Przewodnik po Gminie Działdowo 47

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Fot. 4. Ko ściół w Uzdowie

Źródło: www.swiatmiejscemprawdy.pl

2. Świeckie: - Dworek w Ksi ęż ym Dworze Fot. 5.Dworek w Ksi ęż ym Dworze

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl

Około 1400 roku istniał tu folwark zało żony przez Krzy żaków zaopatruj ący pobliski zamek w Działdowie. Maj ątek bardzo długo nie posiadał własnej nazwy, gdy ż dopiero w 1557r. wymieniany jest jako „Niederle Hof”. W 1771r. przeniesiono tu z działdowskiego zamku zarz ąd domeny królewskiej, czyli dóbr pa ństwowych, a w roku 1811 pa ństwo pruskie sprzedało go w prywatne r ęce. W roku 1855 nabyła go rodzina Frankensteinów. Oni te ż wznieśli obok dawnego dworu (pó źniejsza rz ądcówka) neoklasycystyczny pałac oraz zabudowania gospodarcze. Przy pałacu urz ądzono romantyczny park, w którym po dzi ś dzie ń znajduje si ę rodowy cmentarz Frankensteinów. Ostatni przedstawiciel rodu uciekł z maj ątku w 1945r. przed nadej ściem Armii Czerwonej. Po wojnie powstał tu PGR. W pałacu miała siedzib ę dyrekcja kombinatu rolnego, której podlegały tak że inne pa ństwowe

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

gospodarstwa z okolicy. Obecnie maj ątek znajduje si ę w r ękach prywatnych wła ścicieli i dzi ęki ich staraniom przeszedł renowacj ę. W lesie ok. 1,5 km od pałacu nad Kanałem Mły ńskim znajduje si ę wczesno średniowieczne grodzisko. 8

- Pałac w My ślętach

Fot. 6.Pałac w My ślętach W roku 1887 zbudowano okazały pałac, a obok niego urz ądzono wielki romantyczny park w stylu angielskim. Pietrowa budowa z dostawion ą w naro żniku wie żą została zbudowana w stylu neomanierystycznym. Szczyt nad głównym wej ściem do budynku nale ży do szczególnie dekoracyjnych. W otoczeniu pałacu znajduj ą si ę zabytkowe zabudowania folwarczne z efektownym spichrzem. 9

Źródło: www.mojemazury.pl

3. Pomniki - Pomnik Komorniki

Fot. 7.Pomnik Komorniki

Podczas II wojny światowej koło wsi Komornik odbywały si ę masowe egzekucje. Na tym terenie znajduje si ę dzi ś cmentarz i pomnik ofiar nazizmu.

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl

8 Internet, www.Gminadzialdowo.pl, 24.11.2015 r. 9j.w. 49

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Pomnik Grunwaldzki w Uzdowie

Pomnik po świ ęcony bohaterom bitwy pod Grunwaldem Fot. 8. Pomnik w Uzdowie został odsłoni ęty w Uzdowie w 1931 roku. Monument. Pomnik to wysoka kolumna z herbem przedstawiaj ącym poł ączone godła Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego, na której znajduje si ę rze źba orła w koronie, trzymaj ącego miecz.

Źródło: www.Gminadzialdowo.pl

Na terenie Gminy Działdowo znajduje si ę kilka szlaków pieszych i rowerowych. Jednym z głównych szlaków jest szlak pieszy grunwaldzki, którego trasa przebiega nast ępuj ąco: Grunwald – Leszcz – Uzdowo – My ślęta – Turza Wielka – Prioma – Pło śnica – Turza Mała – Jele ń – Lidzbark - Bądzyn. W 2015 roku wyznaczono i oznaczono szlak pieszo-rowerowy ł ącz ący wsie Turza Mała i Murawki w Gminie Pło śnica. W sumie ma około 6 km długo ści.

3.1. Infrastruktura techniczna

3.1.1. Układ komunikacyjny

Na terenie Gminy Działdowo wyst ępuj ą 3 kategorie dróg: - drogi wojewódzkie - łączna długo ść wynosi 41,288 km: - droga wojewódzka nr 538 relacji: Nowe Miasto Lubawskie – My ślęta – Uzdowo – Nidzica, - droga wojewódzka nr 542 relacji: Ostróda – Uzdowo – Burkat – Działdowo, - droga wojewódzka nr 544 relacji: Brodnica – Wysoka – Działdowo – Kisiny – Mława, - droga wojewódzka nr 545 relacji: Działdowo – Komorniki – Nidzica. - drogi powiatowe - łączna długo ść wynosi 102,555 km relacji: - Rączki – Jankowice – Leszcze, - Mosznica – Jankowice, - Lipówka – Gąsiorowo, 50

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Ruszkowo – Lipówka, - Ruszkowo – Sławkowo, - Sławkowo – Lipówka, - Sękowo – Kramarzewo – Uzdowo, - Uzdowo – Ruszkowo, - My ślęta – Grzybiny, - My ślęta – Grzybiny – Gralewo Stacja, - Filice – Gralewo, - My ślęta – Turza Wielka, - Burkat – Pło śnica – Wielki Ł ęck, - Pło śnica – Prioma – Wysoka, - Wilamowo – Komorniki, - Kl ęczkowo – Krasnoł ąka – Sarnowo, - Działdowo – Malinowo – Sarnowo, - Nowa Wie ś – Petrykozy – Działdowo, - Działdowo – Prusinowo – Gnojno, - Petrykozy – Gnojno, - Niechłonin – Zakrzewo, - Zawady – Rywociny, - Brodowo – Narzym – Bursz. - drogi Gminne – łączna długo ść wynosi 127 km: - Burkat – Kl ęczkowo, - Kisiny – Brodowo, - Gnojno – Łąż ek, - Ksi ęż y Dwór – Kurki, - Ksi ęż y Dwór – Wysoka, - Turza Wielka – Skurpie, - Burkat – Komorniki, - Turza Wielka – Rutkowice, - Niestoja – Skurpie, - Petrykozy – Niedziałki, - Filice – Filice do drogi Działdowo – Uzdowo, - Jankowice – do drogi Działdowo – Dąbrówno, - Grzybiny – Wądzyn, - Niestoja – Sławkowo, - Turza Wielka – Sękowo, - Grzybiny – Uzdowo,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Sękowo – Kl ęczkowo, - Wilamowo – Po żary, - Ruszkowo – do drogi My ślęta – Brze źno, - Grzybiny – Żabiny, - Po żary – Kramarzewo, - Turza Wielka – Uzdowo, - Pierławki – Wysoka, - Kolgartowo – Koralewo, - Mosznica – Gardyny, - Mosznica – Gąsiorowo, - Gąsiorowo – Kolonia G ąsiorowo, - Gąsiorowo – Kamionki, - Ruszkowo – Grzybiny, - Ruszkowo – Kolonia Ruszkowo, - Grzybiny – Rapaty, - My ślęta – Rapaty, - Sławkowo – Kolonia Lipówka, - Burkat – Pierławki, - Pierławki – Skurpie, - Pierławki Małe – Rudolfowo do drogi Działdowo – Lidzbark, - Prusinowo – Wysoka, - Prusinowo – Parcele – Ksi ęż y Dwór, - Parcele – Ksi ęż y Dwór – Pierławki, - Pierławki – Wysoka – Skurpie, - Komorniki – Sarnowo, - Działdowo – Borowo, - Kisiny – Kurki, - Kurki – Wierzbowo, - Kurki – Narzym, - Kurki – Bursz, - Zakrzewo – Rywociny, - Petrykozy – Rywociny – Kęczewo, - Petrykozy – Kęczewo, - Rywociny – Wierzbowo, - Kisiny – Kisiny (droga we wsi), - Uzdowo – Uzdowo, - Krasnoł ąka – Krasnoł ąka,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Malinowo – Malinowo.

Drogi wojewódzkie i powiatowe pełni ą wa żną funkcj ę komunikacyjn ą. Wskazane powy żej drogi zapewniaj ą poł ączenie Gminy z innymi ośrodkami oraz s ą wa żne dla gospodarki i turystyki w Gminie Działdowo. Natomiast drogi Gminne słu żą miejscowym potrzebom.

3.1.2. Kolejnictwo

Przez Gmin ę Działdowo przebiega kilka linii kolejowych: tworz ą go nast ępuj ące linie kolejowe obsługuj ące zarówno transport pasa żerski, jak i towarowy: - Nr 9 (E-65) magistrala (dwutorowa) Warszawa – Iława - Gda ńsk, nale żą ca do linii o pa ństwowym znaczeniu, le ży w mi ędzynarodowym korytarzu transportowym Gda ńsk – Żylina, - Nr 208 Chojnice – Działdowo, nale żą ca do linii o pa ństwowym znaczeniu linia pierwszorz ędna (jednotorowa), - Nr 216 Działdowo – Olsztyn nale żą ca do linii o pa ństwowym znaczeniu linia pierwszorz ędna Przez teren Gminy Działdowo przebiega równie ż linia kolejowa Gralewo – Grzybiny – jest to kolej jednotorowa z przeznaczeniem do transportu towarowego kruszyw i obsługi zlokalizowanych w tym rejonie żwirowni (niezelektryfikowana). Na terenie Gminy Działdowo przy liniach kolejowych usytuowana jest jedna stacja w Turzy Wielkiej. 10 Druga stacja znajduje si ę w miejscowo ści Burkat.

3.1.3. Gospodarka wodna

Wła ścicielem infrastruktury wodoci ągowej jest Wójt Gminy Działdowo, natomiast administratorem jest Gminny Zakład Usług Komunalnych w Uzdowie, który zgodnie ze Statutem prowadzi działalno ść m.in. w zakresie: - zawieranie umów na odbiór ścieków; - przyjmowanie nieczysto ści płynnych dostarczonych kolektorami sanitarnymi i dowo żonych wozami asenizacyjnymi; - usługowy wywóz nieczysto ści płynnych własnym transportem Zakładu; - pobieranie miesi ęcznych opłat za zrzut ścieków do kolektora; - pobieranie opłat i wystawianie rachunków za ścieki dowo żone; - przestrzeganie norm ścieków oczyszczonych zgodnie z pozwoleniem wodno-prawnym;

10 Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018 53

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- dostarczanie zimnej wody i pobieranie opłat za te usługi; - świadczenie usług transportowych własnym sprz ętem; - wykonywanie drobnych robót budowlano-remontowych; - prowadzenie dokumentacji niezb ędnej dla prawidłowej działalno ści Zakładu.

Zasadnicza cz ęść wody do celów u żytkowych mieszka ńców Gminy pobierana jest z uj ęć podziemnych eksploatowanych przez Gminny Zakład Usług Komunalnych w Uzdowie. Są to uj ęcia wykazane w tabeli poni żej.

Tabela 19. Uj ęcia wód podziemnych w Gminie Działdowo Lp. Lokalizacja stacji Miejscowo ści obsługiwane przez stacj ę 1. Kurki Kurki, Kisiny 2. Gnojno Gnojno, Gnojenko, Zakrzewo, Petrykozy, Rywociny, Ł ąż ek 3. Turza Wielka Turza Wielka, Niestoja, Filice, Burkat 4. Wilamowo Wilamowo, Po żary, Kl ęczkowo, Krasnoł ąka, Sękowo 5. Gąsiorowo Gąsiorowo 6. Ruszkowo Ruszkowo, Mosznica, Lipówka, Jankowice 7. Uzdowo Uzdowo, My ślęta, Kramarzewo 8. Sławkowo Sławkowo Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018

Długo ść czynnej sieci rozdzielczej w 2014 r. wzrosła o 11,1 km w stosunku do 2010 r., a przył ączy o 92 szt.

Tabela 20 . Wybrane dane statystyczne dotycz ące gospodarki wodnej w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary długo ść czynnej sieci km 102,0 102,6 103,2 113,1 113,1 rozdzielczej przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych i szt. 1243 1272 1286 1311 1335 zbiorowego zamieszkania woda dostarczona 3 dam 315,0 275,4 243,3 248,6 262,4 gospodarstwom domowym ludno ść korzystaj ąca z sieci osoba 4 676 4 707 4 767 4 830 8 019 wodoci ągowej zu życie wody w gospodarstwach domowych m3 32,0 28,1 24,8 25,3 26,7 ogółem na 1 mieszka ńca Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej w Gminie Działdowo wynosiła 8 019. Analizuj ąc badany okres nast ąpił wzrost mieszka ńców korzystaj ących z sieci o 3 343 w stosunku do roku 2010 (71,49%).

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Tabela 21.Wybrane zagadnienia dotycz ące gospodarki wodnej w Gmin ie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary ludno ść korzystaj ąca osoba 4 676 4 707 4 767 4 830 8 019 z sieci wodoci ągowej zużycie wody w gospodarstwach m3 32,0 28,1 24,8 25,3 26,7 domowych ogółem na 1 mieszkańca zużycie wody w gospodarstwach m3 67,4 58,5 51,0 51,5 32,7 domowych ogółem na 1 korzystającego Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Zgodnie z powy ższ ą tabel ą, zu życie wody w gospodarstwach domowych w Gminie Działdowo na 1 mieszka ńca wyniosło 26,7m 3 i jest mniejsze o 5,3m 3 badanego wska źnika w 2010 r.

Wykres 15. Wska źnik mieszka ńców Gminy korzystaj ących z sieci wodoci ągowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Analizuj ąc powy ższy wykres nale ży zauwa żyć gwałtowny wzrost liczby korzystaj ącej sieci wodoci ągowej w 2014 r. 81,6% mieszka ńców Gmin y korzysta z sieci i jest to wzrost o 34% w stosunku do roku 2010.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 22. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary ogółem dam3 503,0 474,5 452,8 448,8 400,8 przemysł dam3 68 56 49 42 41 rolnictwo i dam3 117 135 135 135 81 le śnictwo eksploatacja sieci dam3 318,0 283,5 268,8 271,8 278,8 wodoci ągowej gospodarstwa dam3 315,0 275,4 243,3 248,6 262,4 domowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Na obszarze Gminy, zarówno do celów komunalnych jak i przemysłowych, wod ę ujmuje si ę z uj ęć podziemnych. Wody powierzchniowe pobierane s ą tylko do nawodnie ń w rolnictwie i le śnictwie oraz w gospodarce rybackiej. Najwi ększym u żytkownikiem wody w Gminie jest gospodarka komunalna, nast ępnie rolnictwo i le śnictwo oraz przemysł. Podstawowe znaczenie w zaopatrzeniu ludno ści w wod ę maj ą zasoby wód podziemnych, które przeznaczone s ą przede wszystkim do zaopatrzenia ludno ści w dobrej jako ści wod ę do picia. Wody podziemne wykorzystywane s ą równie ż do celów przemysłowych przez niewielkie zakłady, którym woda dostarczana jest komunaln ą sieci ą wodoci ągow ą.11

3.1.4. Kanalizacja sanitarna

Na terenie Gminy Działdowo długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła w 2014 r.35,1 km, co stanowi wzrost o 2,9% (1 km) w stosunku do 2010 r. Ponadto nast ąpił wzrost liczby przył ączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania o 9 szt., co stanowi wzrost o 3,2% w stosunku do 2010 r.

Tabela 23.Wybrane dane statystyczne dotycz ące sieci kanalizacyjnej w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary długość czynnej sieci km 34,1 34,4 34,6 35,1 35,1 kanalizacyjnej przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych i szt. 281,0 283,0 286,0 289,0 290,0 zbiorowego zamieszkania ścieki odprowadzone dam3 80 82 77 79 79 ludność korzystająca z osoba 1 587 1 688 1 709 1 729 2 740 sieci kanalizacyjnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

11 Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 16.Mieszka ńcy Gmin y korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Z sieci kanalizacyjnej korzysta 27,9% mieszka ńców Gmin y. Na przestrzeni 5 lat nast ąpiło wzrost liczby mieszka ńców korzystaj ących z sieci o 1 153 osób (o 72,65%w stosunku do 2010r.).

Dla Gmin y Działdowo rok 2015 był rokiem przełomowym w obszarze rozwoju i rozbudowy kanalizacji sanitarnej. W roku tym Gmin a Działdowo zrealizowała wiele inwestycji zwi ązanych z budow ą kanalizacji sanitarnej, w wyniku których wybudowano ok. 16 km sieci kanalizacji sanitarnej.

3.1.5. Gospodarka ściekowa

Na terenie Gminy i miasta Działdowa gospodarka ściekowa funkcjonuje w ramach dwóch aglomeracji ustanowionych Rozporz ądzeniami Wojewody Warmi ńsko -Mazurskiego: • Aglomeracja Działdowo – ustanowiona Rozporz ądzeniem nr 27 z dnia 16.04.2006 r. (Dz. Urz. Woj. Warm .- Maz. nr 66 poz. 12032 z dn. 22.05.2006) ; • Aglomeracja Uzdowo - ustanowiona Rozporz ądzeniem nr 21 z dnia 28.03.2006 r. (Dz. Urz. Woj. Warm .- Maz. nr 44 poz. 897 z dnia 5. 04.2006 r.).

Na obszarze Gminy Dzia łdowo zlokalizowane s ą 4 gminne czynne oczyszczalnie ścieków, które obsługuj ą ponad 3 000 osób. Zgodnie z danymi podanymi w poni ższej tabeli, na przestrzeni ostatnich 5 lat wzrosła liczba mieszka ńców korzystaj ących z oczyszczalni ścieków o 645 osób.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 24. Wybrane dane statystyczne dotycz ące gospodarki ściekowej w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary Komunalne i przemysłowe szt. 1 3 3 3 3 oczyszczalnie ścieków Ludno ść obsługiwana przez oczyszczalnie osoba 2550 3177 3166 3180 3195 ścieków miejskie i wiejskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Szczegółowe informacje dotycz ące rodzaj oczyszczalni i ich parametrów technicznych przedstawiono poni żej:

Tabela 25. Parametry techniczne oczyszczalni ścieków Przepustowo ść Miejscowo ść Użytkownik Odbiornik Typ [m3 /d] Rów melioracyjny R - D w km 1+117 Gminny Zakład maj ący uj ście do Usług Q śr = 262 Q max Mechaniczno - Uzdowo rowu R - C, który Komunalnych w = 315 biologiczna wpada do rzeki Uzdowie Pło śniczanki w km 11+375 Staw na rowie L- Gminny Zakład 9-4 wpadaj ący do Usług rowu Po żary Q śr - 32,0 m3/d Biologiczna Komunalnych w melioracyjnego L- Uzdowie 9, który uchodzi do rzeki Lipówki Gminny Zakład Rów melioracyjny Usług L5 uchodz ący do Kramarzewo Q śr - 48,0 m3/d Biologiczna Komunalnych w strugi Uzdowie Lindendowskiej Gminny Zakład Rów melioracyjny Usług Gąsiorowo R - E Q śr - 30,0 m3/d Biologiczna Komunalnych w

Uzdowie Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018 oraz dane Gminy Działdowo. Na terenie Gminy funkcjonuj ą ponadto oczyszczalnie indywidualne, maj ące charakter instalacji wewn ętrznych oraz oczyszczalnie „zagrodowe”.

Gmina posiada pewn ą dysproporcj ę mi ędzy długo ści ą i dost ępno ści ą sieci wodoci ągowej a skanalizowaniem. Znaczna cz ęść ścieków jest gromadzona w zbiornikach bezodpływowych. Stan wód powierzchniowych na terenie Gminy mo że świadczy ć o cz ęsto

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

niezbyt dobrym stanie technicznym przydomowych zbiorników bezodpływowych, z których ścieki trafiaj ą wprost do środowiska. 12

3.1.6. Gospodarka odpadami

Gmina Działdowo nale ży do Ekologicznego Zwi ązku Gmin „Działdowszczyzna”, który został powołany w 1997 r. Na terenie Gminy funkcjonuje zorganizowany system zbiórki zmieszanych odpadów komunalnych obejmuj ący wszystkich mieszka ńców, obsługiwany przez firm ę wyłonion ą w drodze przetargu.

Zbierane na terenie Gminy odpady kierowane s ą do: 1) Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) – Instalacja mechaniczno – biologicznego przetwarzania odpadów w Działdowie, odpady: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, opakowania wielo materiałowe, niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, odpady wielkogabarytowe; 2) Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych – Instalacja mechaniczno- biologicznego przetwarzania odpadów Kompostowanie odpadów ulegaj ących biodegradacji i zielonych w Zakrzewie, gm. w Działdowie, odpady: odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji, w tym opakowania ulegaj ące biodegradacji; 3) Składowiska odpadów w Zakrzewie, gm. Działdowo lub składowiska odpadów w Ciechanówku gm. Lidzbark ,odpady: popioły z palenisk gospodarstw domowych; 4) W przypadku wyst ąpienia awarii w/w instalacji RIPOK, zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla woj. warmi ńsko-mazurskiego na lata 2011-2016, instalacj ą zast ępcz ą jest Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych w Rudnie.

Tabela 26. Masa odebranych odpadów komunalnych w ciągu roku (w tys. t) Masa odebranych odpadów komunalnych [Mg]

popiół z opakowan niesegreg odpady opakowan tworzywa papier i palenisk ia z Kwartał owane wielkogab szkło 20 ia z opakowan sztuczne tektura 20 gosp. papieru i odpady arytowe 01 02 tworzyw ia ze szkła 20 01 39 01 01 domowyc tektury 15 zmieszan 20 03 07 sztucznyc 15 01 07 h 20 01 99 01 01 e 20 03 01 h 15 01 02

I 141 1,24 37,709 24,671 10,58 216,62 0 0 0 II 163,42 1,42 38,98 25,13 10,21 87,46 0,3 0,71 0,92 III 210,16 0,66 39,16 25,75 11,67 30,56 0,56 0,58 0,74 IV 192,7 0 29,27 15,34 9,13 129,9 0,49 0,47 0,72 Razem 707,28 3,32 145,119 90,891 41,59 464,54 1,35 1,76 2,38

12 Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektyw ą do roku 2018 59

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Masa odebranych odpadów komunalnych [Mg]

inne ZUE i E bater i

odpady odpady odpady z inne ni ż 0pakowan akumul opakowan zmieszan ulegaj ące odpady z uleg oczyszcz. wym:20 ia łącznie z gruz ia z metali- e odpady biodegrad rozbiórek biodegr. w ulic i 01 21,20 wielomate bat i akum ceglany recykling opakowan acji 20 02 17 01 01 tym placów 20 01 23 i 20 riałowe- wym w 17 01 02 15 01 04 iowe 15 01 cmentarn 03 03 01; 35 20 recykling 160603 … 01 06 e 20 02 03 01 36 15 01 05 20 01 33

0 0 2,04 0 0,94 58,86 0 4,92 0 1,12 79,94 0 4,12 0 1,06 5,38 1,64 5,44 0 0 144,18 1,64 16,52 0 3,12 0 0 0 0 0 Źródło: Ekologiczny Zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna”

Od 1 lipca 2013 r. obowi ązuje nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi. Zgodnie informacjami otrzymanymi od Ekologicznego Zwi ązku Gmin „Działdowszczyzna” 96,7% mieszka ńców składaj ących deklaracj ę, zadeklarowało segregacj ę odpadów.

3.1.7. Gospodarka gazowa

Przez teren Gminy, wzdłu ż drogi Brodnica – Mława, przebiega gazoci ąg wysokiego ci śnienia. Na terenie Gminy znajduj ą si ę dwie stacje redukcyjno – pomiarowe: w Kisinach i Ksi ęż ym Dworze. Pomi ędzy miejscowo ściami Wysoka i Niestoja projektowany jest gazoci ąg wysokiego ci śnienia.

Tabela 27.Wybrane dane statystyczne zwi ązane z gospodark ą gazow ą Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 miary czynne przył ącza do budynków szt. 101 103 104 108 mieszkalnych i niemieszkalnych odbiorcy gazu gosp. 212 218 222 236 odbiorcy gazu ogrzewaj ący gosp. 172 45 179 169 mieszkania gazem ludno ść korzystaj ąca osoba 846 834 855 854 z sieci gazowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

W chwili obecnej wi ększo ść ludno ści Gminy korzysta z butli gazowych. Natomiast z sieci gazowej korzysta ok. 8,7% mieszka ńców Gminy z 236 gospodarstw.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 28.Zu życie gazu w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 miary zu życie gazu w tys. tys.m3 197,80 312,30 193,60 223,40 m3 zu życie gazu na ogrzewanie tys.m3 171,6 110,6 163,3 176,5 mieszka ń w tys. m3 zu życie gazu na 1 m3 20,1 31,9 19,8 22,7 mieszka ńca zu życie gazu na 1 m3 233,8 374,5 226,4 261,6 korzystajacego Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Zu życie gazu w 2013 r. wyniosło 223,40 tys. m 3. Natomiast zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych na 1 mieszka ńca Gminy wyniosło 22,7 m3.

3.1.8. Elektroenergetyka

Na terenie Gminy znajduj ą si ę przede wszystkim pojedyncze sztuczne oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze zwi ązanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Na terenie Gminy znajduje nast ępuj ące elementy sieci energetycznej, b ędące źródłami pola elektromagnetycznego: - elektroenergetyczne linie napowietrzne NN 0,4 KV, SN 15 KV, WN 220 KV (Włocławek – Olsztyn I), WN 110 KV; - stacje elektroenergetyczne (GPZ 110/15 KV - Tuczki); - stacje transformatorowe SN 15/0,4 KV; - cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W; - urz ądzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, b ędące w posiadaniu policji, stra ży po żarnej, pogotowia i zakładów przemysłowych. 13

3.1.9. Telekomunikacja

Na terenie Gminy znajduje si ę 5 stacji bazowych telefonii komórkowej. Gmina pokryta jest zasi ęgiem radiowym, telewizyjnym i Internetu. Gmina Działdowo przyst ąpiła do projektu „Sie ć Szerokopasmowa Polski Wschodniej – województwo warmi ńsko-mazurskie”, polegaj ącego na budowie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Poni żej przedstawiono wspólne cele samorz ądów, które realizuj ą projekt: 1. Zapewnienie mieszka ńcom mo żliwo ści korzystania z wysokiej jako ści usług cyfrowych i wykorzystywania najnowszych technologii,

13 Program Ochrony Środowiska Gminy Działdowo na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2018 61

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

2. Wsparcie rozwoju innowacyjnej, niskoemisyjnej gospodarki funkcjonuj ącej bez szkody dla walorów przyrodniczych regionu, 3. Wsparcie rozwoju przedsi ębiorczo ści w kierunku usług i produktów oferowanych za po średnictwem Internetu.

Gmina Działdowo powinna by ć ukierunkowana na osi ągni ęcie na obszarze Gminy celów Europejskiej Agendy Cyfrowej, tj.: 1) 100% gospodarstw domowych z mo żliwo ści ą dost ępu do szerokopasmowego internetu o pr ędko ści minimum 2 Mb/s, 2) 100 % gospodarstw domowych z mo żliwo ści ą dost ępu do szerokopasmowego internetu o pr ędko ści min. 30 Mb/s do ko ńca 2020 r., 3) co najmniej 50 % gospodarstw domowych z mo żliwo ści ą dost ępu do szerokopasmowego Internetu o pr ędko ści min. 100 Mb/s do ko ńca 2020 r.

3.1.10. Budownictwo

W 2014 r. na terenie Gminy Działdowo było 1 653 budynki mieszkalne, o 132 wi ęcej ni ż w 2010 r. Na przestrzeni 5 lat liczba mieszka ń wzrosła o 120(2 762). Ponadto wzrosła równie ż liczba izb o 605 (10 553 w 2014 r.).

Tabela 29.Wybrane dane statystyczne dotycz ące budownictwa w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary Budynki mieszkalne ob. 1 521 1 570 1 606 1 628 1 653 Mieszkania szt. 2 642 2 658 2 694 2 714 2 762 Izby szt. 9 948 10 039 10 242 10 364 10 553

Powierzchnia 2 m 193 085 195 914 201 588 204 336 207 901 użytkowa mieszka ń Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.) Powierzchnia u żytkowa w 2014 r. wynosiła 207 901 m 2 i wzrosła w stosunku do roku 2010 o 14 816 m 2 (7,67%). Przeci ętna powierzchnia u żytkowa 1 mieszkania wyniosła 75,3 m2 i w badanym okresie zwi ększyła si ę o 2,2 m 2. Natomiast przeci ętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osob ę wyniosła 21,2 m 2.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 30.Budynki i mieszkania oddane do u żytkowania w Gminie Działdowo Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014

Budynki mieszkalne 18 16 40 26 27 oddane do użytkowania Mieszkania oddane do u żytkowania mieszkania 22 17 40 26 49 izby 107 92 223 141 193 powierzchnia u żytkowa 2989 2899 6233 3134 3615 mieszka ń Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.) Na przestrzeni ostatnich 5 lat oddano do u żytkowania 127 budynków, najwi ęcej w 2012 r. (40), natomiast w ostatnim roku badanym oddano 27 budynków. W okresie 2010-2014 oddano do u żytkowania 154 mieszka ń, w tym najwi ęcej w poprzednim roku (49). Natomiast powierzchnia u żytkowa wzrosła o 18 870 m 2.

Tabela 31. Mieszkania wyposa żone w urz ądzenia techniczno-sanitarne Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 wodociąg 2 466 2 483 2 519 2 539 ustęp spłukiwany 2 282 2 299 2 335 2 355 łazienka 2 163 2 180 2 216 2 238 centralne ogrzewanie 2 070 2 087 2 123 2 145 gaz z sieci 235 235 235 236 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.) W badanym okresie obserwuje si ę wzrost mieszka ń wyposa żonych w urz ądzenia wskazane w powy ższej tabeli.

Tabela 32. Porównanie danych statystycznych korzystaj ących z instalacji Gmina Województwo Gmina Gmina m. Gmina Gmina Gmina Powiat Wyszczególnienie Iłowo - warmińsko- Działdowo Działdowo Lidzbark Płośnica Rybno działdowski Osada mazurskie Korzystający z instalacji w % ogółu ludności z wodociągu 81,6 99,0 89,2 99,9 91,7 91 92,9 94,6 z kanalizacji 27,9 96,7 53,1 75,6 39,0 54,7 64,9 73,4 z gazu 8,6 96,1 45,6 26,6 10,8 0,8 46,4 42,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.) Porównuj ąc Gminy w powiecie działdowskim mo żna zauwa żyć, że najmniej mieszka ńców korzystaj ących z infrastruktury wodoci ągowo – kanalizacyjnej jest w Gminie Działdowo. Natomiast z instalacji gazowej korzysta tylko 8,6% mieszka ńców. Jednak w Gminie Rybno wska źnik ten jest o wiele ni ższy, gdy ż tylko 0,8% jej mieszka ńców korzysta z instalacji gazowej.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

3.2. Infrastruktura społeczna

3.2.1. Oświata i wychowanie

Zgodnie z Informacj ą o stanie realizacji zada ń o światowych za rok szkolny 2014/2015, w tym o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewn ętrznych Gmina Działdowo jest organem prowadz ącym dla: • pi ęciu szkół podstawowych: - Szkoła Podstawowa im. Przyjaciół Przyrody Polskiej w Kl ęczkowie; - Szkoła Podstawowa w Petrykozach; - Szkoła Podstawowa w Ruszkowie; - Szkoła Podstawowa im. ks. St. W. Frelichowskiego w Turzy Wielkiej z Punktem Przedszkolnym w Burkacie; - Szkoła Podstawowa im. A. Mickiewicza w Uzdowie. • dwóch gimnazjów: - Publiczne Gimnazjum im. K. Górskiego w Burkacie; - Publiczne Gimnazjum im. A. Grubby w Sławkowie. • Jeden zespół szkół (szkoła podstawowa + gimnazjum) - Zespół Szkół im. J. Korczaka w Ksi ęż ym Dworze.

Z poni ższej tabeli wynika, że Liczba uczniów i oddziałów w szkołach w roku szkolnym 2014/2015 zmalała w stosunku do roku poprzedniego. Najmniejsza liczba uczniów przypada na dwie najmniejsze szkoły podstawowe w Kl ęczkowie i w Petrykozach, natomiast najliczniejsze szkoły to: Zespół Szkół w Ksi ęż ym Dworze i Szkoła Podstawowa w Turzy Wielkiej.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 33. Wybrane dane statystyczne dotycz ące o światy w Gminie Działdowo Średnia uczniów Liczba oddziałów Liczba uczniów Placówka w oddziale 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 Publiczne Gimnazjum 6 6 151 144 25,17 24 w Burkacie Publiczne Gimnazjum 6 6 123 122 20,5 20,33 w Sławkowie Szkoła Podstawowa 7 7 82 79 11,71 11,29 w Kl ęczkowie Szkoła Podstawowa 7 7 81 84 11,57 12 w Petrykozach Szkoła Podstawowa 9 9 163 159 18,11 17,67 w Ruszkowie Szkoła Podstawowa 11 10 189 176 17,18 17,60 w Turzy Wielkiej Szkoła Podstawowa 9 8 164 152 18,22 19 w Uzdowie Zespół Szkół w Ksi ęż ym 12 13 237 223 19,75 17,15 Dworze Razem 67 66 1190 1139 17,76 17,26 Źródło: Informacja o stanie realizacji zada ń o światowych za rok szkolny 2014/2015, w tym o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewn ętrznych – Urz ąd Gminy Działdowo Niekorzystna sytuacja demograficzna Gminy ma wpływ na struktur ę organizacyjn ą szkół i przedszkoli (na kształt sieci placówek, na wykorzystanie budynków, pomieszcze ń i wyposa żenia), a przede wszystkim na koszty prowadzenia ka żdej placówki.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 34. Oddziały przedszkolne w Gminie Działdowo Liczba dzieci Liczba oddziałów Placówka 2013/2014 2014/2015 2013/2014 2014/2015 Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 22 16 1 1 w Kl ęczkowie Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 58 35 3 3 w Ksi ęż ym Dworze Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 22 15 1 1 w Petrykozach Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 42 35 3 2 w Ruszkowie Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 28 24 2 1 w Turzy Wielkiej Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej 31 20 2 1 w Uzdowie Punkt Przedszkolny w Burkacie 36 33 2 2

RAZEM 239 178 14 11 Źródło: Informacja o stanie realizacji zada ń o światowych za rok szkolny 2014/2015, w tym o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewn ętrznych -Urz ąd Gminy Działdowo

Zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 7 wrze śnia 1991 r. o systemie o światy prowadzenie publicznych przedszkoli nale ży do zada ń własnych Gminy. Od wrze śnia 2014 roku dzieci 5 – letnie maj ą obowi ązek odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego. Na terenie Gminy Działdowo obowi ązek ten realizowany jest głównie w oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych, a tak że w Punkcie Przedszkolnym w Burkacie. Analizuj ąc powy ższ ą tabel ę mo żna zauwa żyć spadek liczby dzieci ucz ęszczaj ących do oddziałów przedszkolnych o 61 i liczby oddziałów z 14 do 11 w porównaniu z rokiem 2013/2014. Konsekwencj ą malej ącej liczby dzieci ucz ęszczaj ących do przedszkoli jest: - zmniejszenie liczby oddziałów w klasach starszych, - wymuszona redukcja zatrudnienia, - mniejsza subwencja na zadania o światowe.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 35. Wyposa żenie szkół w komputery Liczba Liczba Liczba uczniów Liczba komputerów uczniów na na jeden Szkoła Uczniowie komputerów z dost ępem do jeden komputer Internetu komputer z dost ępem do Internetu Publiczne Gimnazjum 144 28 28 5,14 5,14 w Burkacie Publiczne Gimnazjum 122 22 22 5,55 5,55 w Sławkowie Szkoła Podstawowa 63 18 18 3,5 3,5 w Kl ęczkowie Szkoła Podstawowa 69 9 9 7,67 7,67 w Petrykozach Szkoła Podstawowa 124 24 24 5,17 5,17 w Ruszkowie Szkoła Podstawowa 119 38 38 3,13 3,13 w Turzy Wielkiej Szkoła Podstawowa 132 27 27 4,89 4,89 w Uzdowie Zespół Szkół w Ksi ęż ym 188 28 28 6,71 6,71 Dworze RAZEM 961 194 194 4,95 4,95 Źródło: Informacja o stanie realizacji zada ń o światowych za rok szkolny 2014/2015, w tym o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewn ętrznych - Urz ąd Gminy Działdowo

Wszystkie szkoły posiadaj ą dost ęp do Internetu, pracownie komputerowe, co pokazuje powy ższa tabela. Dodatkowo szkoły wyposa żone s ą w sprz ęt multimedialny.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 36. Baza sportowa w szkołach

dzenia ą nej

Placówka ż cznej pcza sala ę nie nie proste ę no r ż Skocznie sportowe siatkówki Boisko do koszykówki gimnastyczna Bie Zast Boisko do piłki Boisko do piłki Boisko do piłki Inne urz Inne Sala gimnastyczna Publiczne Gimnazjum w Burkacie 1 ------Publiczne Gimnazjum w Sławkowie 1 - 1 - 1 - - - - Szkoła Podstawowa w Kl ęczkowie - 1 - 1 - 1 - - - Szkoła Podstawowa w Petrykozach - - 1 ------Szkoła Podstawowa w Ruszkowie - 1 ------Szkoła Podstawowa w Turzy ------Wielkiej Szkoła Podstawowa w Uzdowie 1 - 1 1 1 - 1 1 - Zespół Szkół w Ksi ęż ym Dworze 1 - 1 - 1 1 - - 1 RAZEM 4 2 4 2 3 2 1 1 1 Źródło: Informacja o stanie realizacji zada ń o światowych za rok szkolny 2014/2015, w tym o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewn ętrznych - Urz ąd Gminy Działdowo

Od ko ńca 2013 r. na terenie Gminy Działdowo funkcjonuj ą cztery niepełnowymiarowe sale gimnastyczne: w Burkacie, w Sławkowie, w Uzdowie oraz w Ksi ęż ym Dworze. W pozostałych szkołach zaj ęcia sportowe obywaj ą si ę na boiskach, korytarzach szkolnych i salach lekcyjnych.

3.2.2. Słu żba zdrowia

Zgodnie z poni ższymi informacjami w Gminie Działdowo znajduj ą si ę 3 przychodnie oraz 1 praktyka lekarska. W 2014 r. udzielono 18 950 porad lekarskich i jest to wi ęcej o 998 porad w stosunku do roku 2010.

Tabela 37. Wybrane dane statystyczne dotycz ące słu żby zdrowia w Gminie Działdowo Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014

Przychodnie 2 2 3 3 3 Praktyki lekarskie 1 1 1 1 1 Podstawowa opieka 16 496 17 952 18 069 17 694 18 950 zdrowotna - porady Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

3.2.3. Pomoc społeczna

Do zada ń własnych Gminy nale ży realizacja działa ń zgodnych z Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. nr 64, poz. 593), która okre śla zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje świadcze ń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania, organizacj ę pomocy społecznej osobom zgodnie z art. 2.1 na „przezwyci ęż enie trudnych sytuacji życiowych, których nie s ą w stanie pokona ć, wykorzystuj ąc własne

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

uprawnienia, zasoby i mo żliwo ści.”Pomocy społecznej udziela si ę osobom i rodzinom w szczególno ści z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomno ści, bezrobocia, niepełnosprawno ści, długotrwałej lub ci ęż kiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu lud źmi, potrzeby ochrony macierzy ństwa lub wielodzietno ści, bezradno ści w sprawach opieku ńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, trudno ści w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchod źcy, ochron ę uzupełniaj ącą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w zwi ązku z okoliczno ści ą, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, trudno ści w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, kl ęski żywiołowej lub ekologicznej.

Na terenie Gminy Działdowo funkcjonuje kilka jednostek organizacyjnych wykonuj ących zadania z zakresu pomocy społecznej. Jedn ą z głównych instytucji jest Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie , którego celem jest: 1) doprowadzenie do mo żliwie pełnego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem, 2) umo żliwienie osobom i rodzinom przezwyci ęż enia trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokona ć wykorzystuj ąc własne uprawnienia, zasoby i mo żliwo ści oraz zapobieganie powstawaniu takich sytuacji, 3) zaspokajanie niezb ędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umo żliwienie im bytowania w warunkach odpowiadaj ących godno ści człowieka, 4) wspieranie osób z zaburzeniami psychicznymi i ich rodzin oraz kompensowanie skutków niepełnosprawno ści w sferze zdrowia psychicznego, 5) tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej w tym rozbudow ę niezb ędnej infrastruktury socjalnej, 6) analiza i ocena zjawisk rodz ących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej, 7) praca socjalna rozumiana jako działalno ść zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolno ści do funkcjonowania w społecze ństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjaj ących temu celowi.

Obszarem działania Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Działdowie jest Gmina wiejska Działdowo. W roku 2014 z pomocy o środka skorzystały 942 osoby z 515 rodzin, co stanowi 9,58% ogółu mieszka ńców Gminy. W porównaniu w roku 2013 – 991 osoby z 548 rodzin. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Działdowie na realizacj ę swoich zada ń w 2014 r. przeznaczył 1 502 809 zł, o 37 427 zł wi ęcej ni ż w 2013 r. Najwi ększa kwota świadcze ń

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

dotyczyła zasiłków dla bezrobotnych (677 017,00 zł), zasiłki stałe (314 102,00 zł) oraz posiłków dla dzieci (209 769,00 zł). W 2014 r. najwi ęcej świadcze ń było przyznanych na posiłki dla dzieci (63 618), usługi opieku ńcze (3 913) oraz zasiłki okresowe, w tym z powodu bezrobocia (1 758). W porównaniu z 2013 r.: posiłki dla dzieci (68 204), usługi opieku ńcze (3 550) oraz zasiłki okresowe, w tym z powodu bezrobocia (1 334).

Tabela 38. Udzielone świadczenie – zadane własne Gminy Działdowo (stan na 31.12.2015 r.) Liczba osób, Liczba którym przyznano Liczba Liczba Formy pomocy osób w decyzj ą świadcze ń Rodzin rodzinach świadczenia Zasiłki stałe w tym przyznane: 68 717 67 100 dla osoby samotnie 51 556 51 51 gospodaruj ącej pozostaj ącej w rodzinie 17 161 14 49 Zasiłki okresowe w tym 334 1 904 325 1 100 przyznane z powodu: bezrobocia 311 1 758 304 1 024 długotrwałej choroby 9 15 9 23 niepełnosprawno ści 20 71 30 89 mo żliwo ści utrzymania lub nabycia uprawnie ń do 0 0 0 0 świadcze ń z innych systemów zabezpieczenia społecznego Innego ni ż wymienione powy żej 15 60 15 74 Schronienie 0 0 0 0 Posiłek dla dzieci 467 63 618 243 1 077 Usługi opieku ńcze - ogółem 5 3 913 5 8 Sprawienie pogrzebu 2 2 2 8 w tym bezdomnym 0 0 0 0 Inne zasiłki celowe 256 x 250 767 w tym zasiłki specjalne celowe 42 80 42 124 Interwencja kryzysowa x x 36 119 Praca socjalna x x 459 1 289 RAZEM 942 x 515 1 622 Źródło: Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie Analizuj ąc dane ze sprawozdania Gminnego O środka Pomocy Społecznej ze świadcze ń w 2014 r. skorzystało 515 rodzin, w których było 1 622 osób. Najwi ęcej rodzin z dzie ćmi (w sumie 308), które uzyskały świadczenia, to rodziny z dwójk ą dzieci (108). Wśród kategorii rodzin niepełnych (75), które uzyskały najwi ęcej świadcze ń to rodziny z jednym dzieckiem (31). Z pomocy społecznej skorzystało 55 rodzin emerytów i rencistów.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 39.Powody przyznawania świadcze ń w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2015 r.)

Liczba rodzin Liczba osób Powód przyznania pomocy ogółem w rodzinach

Ubóstwo 3 3 Sieroctwo 0 0 Bezdomno ść 11 11 Potrzeba ochrony macierzy ństwa 108 574 w tym wielodzietno ść 88 502 Bezrobocie 393 1296 Niepełnosprawno ść 136 418 Długotrwała lub ci ęż ka choroba 107 273 Bezradno ść w sprawach opieku ńczo-wychowawczych i 92 379 prowadzenia gospodarstwa domowego – ogółem rodziny niepełne 43 129 rodziny wielodzietne 32 197 Przemoc w rodzinie 15 63 Potrzeba ochrony ofiar handlu 0 0 lud źmi Alkoholizm 9 14 Narkomania 1 1 Trudno ści w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu 5 7 karnego Trudno ści w integracji osób, które otrzymały status uchod źcy lub 0 0 ochron ę uzupełniaj ącą Zdarzenie losowe 0 0 Sytuacja kryzysowa 0 0 Kl ęska żywiołowa lub ekologiczna 0 0 Źródło: Gminny O środek Pomocy Społecznej w Działdowie

W 2014 r. dominuj ącym powodem przyznawania świadcze ń pomocy społecznej, podobnie jak w latach poprzednich, pozostawało bezrobocie, 393 rodzin zostało obj ętych wsparciem z tej wła śnie przyczyny. Kolejnymi najcz ęś ciej wyst ępuj ącymi w 2014 r. powodami udzielania świadcze ń były: niepełnosprawno ść (136 rodzin), potrzeba ochrony macierzy ństwa (108 rodzin) oraz długotrwała lub ci ęż ka choroba (107 rodzin). W porównaniu z 2013 r. odnotowano nieznaczny spadek liczby świadczeniobiorców w grupie bezrobocia o 10 rodzin, potrzeby ochrony macierzy ństwa i niepełnosprawno ści po 4 rodziny. Natomiast nast ąpił nieznaczny wzrost liczby korzystaj ących ze świadcze ń społecznych w grupie osób bezdomnych (o 4 rodziny), z powodu alkoholizmu (o 2 rodziny), narkomanii (o 1 rodzin ę) oraz z powodu trudno ści w przystosowaniu si ę do życia po zwolnieniu z zakładu karnego (o 2 rodziny). Dodatkowo w 2014 r. z domu pomocy społecznej skorzystało 6 osób z 63 świadcze ń na kwot ę 158 378,00 zł.

Klub Integracji Społecznej istniej ący przy GOPS jest o środkiem wsparcia, którego podstawowym celem jest przeciwdziałanie zjawisku bezrobocia w śród mieszka ńców Gminy

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Działdowo, ze szczególnym uwzgl ędnieniem osób zagro żonych wykluczeniem społecznym. Zgodnie z Regulaminem Klubu Integracji Społecznej, KIS jest miejscem, gdzie podejmowane są zorganizowane działania na rzecz osób, które ze wzgl ędu na swoj ą sytuacj ę życiow ą nie są w stanie własnym staraniem zaspokoi ć swoich podstawowych potrzeb życiowych oraz znajduj ą si ę w sytuacji powoduj ącej ograniczone uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym.

Na terenie Gminy Działdowo funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej w Uzdowie , którego celem jest zapewnienie mieszka ńcom - osobom dorosłym, psychicznie chorym warunków do bezpiecznego i godnego życia, intymno ści, wolno ści oraz umo żliwienie rozwoju osobowo ści. Dom jest samodzieln ą bud żetow ą jednostk ą organizacyjn ą, której dochody i wydatki obj ęte s ą bud żetem Powiatu Działdowskiego. Prowadzenie Domu jest zadaniem własnym Powiatu Działdowskiego. Jednostk ą nadzorującą jest Powiatowe Centrum Pomocy.

3.2.4. Sport

Na terenie Gminy Działdowo funkcjonuje Gminny O środek Kultury i Sportu w Działdowie, który działa od 2004 r. jako samorz ądowa instytucja kultury. Jednym z zada ń Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Działdowie jest popularyzacja aktywno ści fizycznej wśród mieszka ńców Gminy. Systematycznie organizuje si ę tu: Turniej Wsi, Turnieje Piłki No żnej w hali i na wolnym powietrzu, Turnieje Piłki Siatkowej w hali i na wolnym powietrzu, Turnieje Tenisa Stołowego Indywidualnego, Dru żynowego, Turnieje Piłki Pla żowej, Biegi Przełajowe, w których bieg Open ma charakter ogólnopolski, Zawody Wędkarskie oraz wiele innych festynów sportowo - rekreacyjnych.

W 2012r. Gmina Działdowo zrealizowała inwestycj ę polegaj ąca na zagospodarowaniu terenu przy jeziorze w Grzybinach, dofinansowan ą w ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013.W ramach przedsi ęwzi ęcia powstał: kompleks boisk wielofunkcyjnych o nawierzchni poliuretanowej wraz z widowniami, boisko do siatkówki pla żowej wraz z widowni ą, plac zabaw oraz hangar na sprz ęt wodny, co ma umo żliwi ć aktywne sp ędzanie wolnego czasu.

W Gminie Działdowo istnieje klub sportowy graj ący w piłk ę no żną - UKS "Orlik" Burkat, którego celem jest: - planowanie i organizowanie pozalekcyjnego życia sportowego uczniów w oparciu o mo żliwo ści obiektowe i sprz ętowe szkoły oraz o pomoc organizacyjn ą i materialn ą rodziców i sympatyków Klubu; - zaanga żowanie wszystkich uczniów do ró żnorodnych form aktywno ści ruchowej, gier i zabaw dostosowanych do wieku, stopnia sprawno ści i zainteresowa ń sportowych;

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- uczestniczenie w imprezach sportowych organizowanych na obszarze działania samorz ądu terytorialnego i poza nim; - organizowanie zaj ęć sportowych dla uczniów szkoły w celu wszechstronnego rozwoju sprawno ści fizycznej i umysłowej; - organizowanie działalno ści sportowej ze szczególnym uwzgl ędnieniem funkcji zdrowotnych; - organizowanie uczniom wszystkich klas ró żnorodnych form współzawodnictwa sportowego; - kształtowanie pozytywnych cech charakteru i osobowo ści poprzez uczestnictwo w realizacji zada ń sportowych; - udział w ogólnorozwojowych imprezach sportowych. 14

3.2.5. Infrastruktura kulturalna

Gminny O środek Kultury i Sportu w Działdowie tworz ą 23 świetlice. W 17 zatrudnieni s ą pracownicy, którzy prowadz ą stałe zaj ęcia z dzie ćmi i młodzie żą oraz organizuj ą cykliczne imprezy dla mieszka ńców wsi takie jak: Dzie ń Dziecka, Dzie ń Babci i Dziadka, spotkania opłatkowe, spotkania noworoczne, spektakle z okazji 3 maja i 11 listopada, wystawy bo żonarodzeniowe i wielkanocne, konkursy piosenki i konkursy poezji. Gminny O środek Kultury i Sportu w Działdowie to pr ęż nie działaj ąca instytucja o charakterze kulturalno – sportowym. (…) Zadaniem GOKiS jest tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego, rozwoju folkloru, a tak że r ękodzieła artystycznego i ludowego, organizacja zaj ęć w czasie wolnym dla dzieci i młodzie ży, organizacja zawodów i imprez sportowo – rekreacyjne dla mieszka ńców Gminy Działdowo. 15 `W ponad 20 wsiach Gminy działaj ą świetlice wiejskie wyposa żone w komputery, posiadaj ące dost ęp do Internetu, które zapewniaj ą opiek ę i rozrywk ę dzieciom po zaj ęciach szkolnych i w trakcie przerwy wakacyjnej. Zgodnie ze sprawozdaniem wykonania bud żetu za 2014 r. GOKiS organizował nast ępuj ące imprezy kulturalne: - imprezy noworoczne, choinki, jasełka, spotkania wigilijne, bale karnawałowe, - przedstawiano spektakle z okazji Dnia Babci i Dziadka oraz Dnia Matki i Dnia Kobiet, - tradycj ą ciesz ącą si ę wielkim uznaniem w śród mieszka ńców naszej Gminy stał si ę obrz ęd kol ędowania, młodzie ż przygotowana przez pracowników w ędrowała po wsi śpiewaj ąc kol ędy i recytuj ąc wiersze, - organizowane były zabawy walentynkowe,

14 Internet, www.uks-orlik.pl , 22.11.2015 r. 15 Internet, www.gokis-dzialdowo.pl, 22.11.2015 r. 73

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- organizowano zaj ęcia kulinarne, przygotowywano sałatki, p ączki i faworki, poza doskonał ą nauk ą w miłej atmosferze odbywała si ę konsumpcja, - organizowano imprezy, np. po żegnanie zimy, powitanie wiosny, - organizowane były w świetlicach lokalne Wystawy R ękodzieła Artystycznego z okresu Świat Wielkanocnych, - zorganizowano Gminny Konkurs Recytatorski, z którego do Konkursu Rejonowego zakwalifikowało si ę 10 osób, - zespoły „Wesoła Ferajna” i „Kapela J ędruli” swoim koncertem u świetniły sesj ę z okazji Dnia Kobiet, 10 lecie Ekologicznego Zwi ązku Gmin, Festiwal Nocy Świ ętoja ńskiej, turniej wsi, do żynki powiatowe w Gródkach oraz wiele festynów sportowo – rekreacyjnych organizowanych w czasie wakacji na terenie naszej Gminy, - zespoły ta ńca nowoczesnego reprezentowały nasz ą Gmin ę w Powiatowym Festiwalu Zespołów Tanecznych w Pło śnicy, - w świetlicy w Ruszkowie odbył si ę program słowno-muzyczny z okazji Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja. - zorganizowano wspólnie ze SP w Uzdowie obchody 100 rocznicy wybuchu I wojny światowej, - Gmina uczestniczyła w XX Europejskim Tygodniu Sportu dla Wszystkich w zwi ązku z tym w szkołach i świetlicach organizowane były zawody sportowe, - we wszystkich świetlicach organizowane były festyny sportowo – rekreacyjne z okazji Dnia Dziecka, na powitanie i po żegnanie wakacji oraz we wrze śniu z okazji świ ęta pieczonego ziemniaka, - w okresie wakacji organizowano imprezy plenerowe, np. „popołudnie z biesiad ą”. - w świetlicach w Kisinach i Ksi ęż ym Dworze odbył si ę bezpłatny kurs komputerowy dla osób 45+ w ramach programu „Internet bez granic” . Kurs uko ńczyło 28 osób. - był współorganizatorem do żynek w Krasnoł ące, - w świetlicy w Turzy Wielkiej odbył si ę program słowno-muzyczny z okazji Świ ęta Odzyskania Niepodległo ści, - przygotowano opraw ę artystyczn ą podczas uroczysto ści nadania odznacze ń mieszka ńcom naszej Gminy za 50-lecie po życia mał żeńskiego, - listopad jest miesi ącem zabaw andrzejkowych w zwi ązku z tym we wszystkich świetlicach odbywały si ę imprezy andrzejkowe, - zorganizowano gminny konkurs piosenki „Mini playback show” w Ruszkowie. Jest to konkurs ciesz ący si ę ogromnym powodzeniem w śród dzieci i młodzie ży. W 2014 r. na scenie swoje umiej ętno ści artystyczne zaprezentowało 87 osób, - odbywały si ę spotkania z paniami ze Stowarzyszenia „Amazonki” oraz wykłady dotycz ące profilaktyki i zdrowotnych problemów kobiet,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- zorganizowano wystaw ę stroików bo żonarodzeniowych w Gnojnie.

Instytucj ą działaj ącą na rzecz kultury na terenie Gminy oprócz Gminnego O środka Kultury i Sportu jest Gminna Biblioteka Publiczna w Burkacie , która posiada filie w miejscowo ściach: Kisiny, Kurki, Petrykozy, Ruszkowo, Turza Wielka, Uzdowo, Gnojno. Celem Biblioteki zgodnie z jej Statutem jest gromadzenie, opracowywanie i udost ępnianie zbiorów bibliotecznych oraz stymulowanie, rozwijanie i zaspokajanie zró żnicowanych potrzeb czytelniczych, o światowych, kulturalnych i informacyjnych mieszka ńców Gminy.

Tabela 40. Wybrane dane statystyczne dotycz ące czytelnictwa w Gminie Działdowo Jednostka Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 miary biblioteki i filie ob. 8 8 8 8 8 ogółem czytelnicy w ci ągu osoba 1247 1270 1237 1173 1126 roku czytelnicy bibliotek publicznych na osoba 127 130 126 119 115 1000 ludno ści ksi ęgozbiór wol. 61 020 59 030 59 128 58 063 58 315 wypo życzenia ksi ęgozbioru na 1 wol. 42,5 39,3 39,7 28,9 29,7 czytelnika Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl (31.10.2015 r.)

Zgodnie z powy ższ ą tabel ą, w 2014 r. o 121 osób zmniejszyła si ę liczba czytelników w Gminie Działdowo w stosunku do 2010 r. Wska źnik wypo życzenia ksi ęgozbioru na 1 czytelnika ukazuje malej ącą tendencj ę czytelnictwa w Gminie – z 42,5 w 2010 r. do 29,7 w 2014 r.

Wydarzenia kulturalne zwi ązane z Gmin ą Działdowo: 1. Gminny Konkurs Poezji i Prozy w Ksi ęż ym Dworze organizowany przez Gminny O środek Kultury i Sportu w Działdowie, 2. Gminny Konkurs Piosenki w Ruszkowie, 3. Gminna Wystawa R ękodzieła Artystycznego, 4. Do żynki Gminne.

3.2.6. Organizacje społeczne

Organizacje pozarz ądowe s ą elementem demokracji oraz społecze ństwa obywatelskiego i w celu lepszego zarz ądzania Gmin ą, Gmina podj ęła współprac ę z organizacjami pozarz ądowymi. Przedmiotem współpracy jest wspólna realizacja zada ń Gminy w sferze po żytku publicznego.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Zgodnie z Uchwał ą Nr XIV/86/15 Rady Gminy Działdowo z dnia 28 pa ździernika 2015 r. w sprawie uchwalenia programu współpracy Gminy Działdowo z organizacjami pozarz ądowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i o wolontariacie na rok 2016 celem głównym programu jest wspieranie rozwoju społecze ństwa obywatelskiego i budowanie partnerskich relacji mi ędzy samorz ądem, a zorganizowanymi grupami mieszka ńców oraz zdynamizowanie działa ń w sferze zada ń publicznych. Celami szczegółowymi programu s ą: 1) budowanie kapitału społecznego; 2) kształtowanie postaw obywatelskich; 3) zwi ększenie aktywno ści społeczno ści lokalnych w Gminie Działdowo; 4) wzmacnianie organizacji i ich partnerstw; 5) zwi ększanie kulturotwórczej funkcji Gmin y oraz budowanie poczucia przynale żno ści i identyfikacji mieszka ńców ze swoj ą Gmin ą oraz jej dziedzictwem; 6) integracja i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzmacnianie spójno ści społecznej;

Na terenie Gminy Działdowo funkcjonuj ą m.in. nast ępuj ące organizacje pozarz ądowe: - Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Wsi Wysoka , Celem stowarzyszenia jest działalno ść publiczna na rzecz poprawy warunków życia społeczno ści wsi Wysoka oraz rozwoju wsi, w szczególno ści poprzez wykonywanie zada ń w zakresie: 1. Wspieranie i promocji wszechstronnego, zrównowa żonego rozwoju: społecznego, kulturalnego i gospodarczego, 2. Wspieranie demokracji i budowania społecze ństwa obywatelskiego w lokalnej społeczno ści, 3. Inicjowanie aktywno ści publicznej-integracja społeczno ści lokalnej, 4. Szeroko rozumian ą działalno ść kulturaln ą, w tym działania na rzecz zachowania i rozwoju lokalnej to żsamo ści, tradycji, obyczajów i dóbr kultury, 5. Promocja obszaru i instytucji oraz przedsi ębiorstw działaj ących lokalnie, 6. Inicjowanie, opracowywanie i promocja własnych projektów rozwoju wsi, 7. Podejmowanie działa ń słu żą cych rozwojowi gospodarki i przedsi ębiorczo ści, 8. Wspieranie inicjatyw ograniczaj ących bezrobocie, 9. Sprzyjanie przedsi ęwzi ęciom na rzecz restrukturyzacji i modernizacji wsi i rolnictwa, 10. Promowanie nowych technologii i zaznajamianie z nimi mieszka ńców, 11. Działalno ść na rzecz edukacji, o światy i wychowania, 12. Działalno ść na rzecz upowszechniania aktywnego wypoczynku mieszka ńców,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

13. Inicjowanie i wspieranie działa ń na rzecz profilaktyki i rozwi ązywania problemów społecznych, 14. Promowanie kultury fizycznej, sportu i turystyki, 15. Działania wspomagaj ące rozwój świadomo ści ekologicznej oraz ochron ę dziedzictwa przyrodniczego, 16. Pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych osób i rodzin, 17. Ochrony i promocji zdrowia, 18. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych, 19. Porz ądku i bezpiecze ństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym, 20. Ratownictwa przedmedycznego i ochrony zdrowia, 21. Podejmowanie w ramach obowi ązuj ących przepisów wszelkich przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z rozwojem wsi. 16 Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Wsi Wysoka organizuje m.in. festyny rodzinne, Festiwal Nocy Świ ętoja ńskiej.

-Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Po żary i Wilamowo , Stowarzyszenie powstało w 2006 r. i jego zadaniem jest: 1. Rozwijanie i upowszechnianie kultury, sztuki i nauki, 2. Edukacja ekologiczna, zdrowotna, ekonomiczna, społeczna i j ęzykowa, 3. Popularyzacja nauki, 4. Ochrona dóbr kultury i tradycji, 5. Działalno ść krajoznawcza oraz organizacja wypoczynku dzieci i młodzie ży, 6. Upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, 7. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego, 8. Działalno ść wspomagaj ąca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsi ębiorczo ści, 9. Działalno ść wspomagaj ąca rozwój wspólnot i społeczno ści lokalnych, 10. Pomoc ubogim i potrzebuj ącym, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej, 11. Działalno ść wspomagaj ąca rozwój społeczny i zawodowy mieszka ńców wsi, 12. Działalno ść na rzecz niepełnosprawnych, 13. Działalno ść charytatywna, 14. Promocja wolontariatu .17 Stowarzyszenie dzi ęki swojej aktywnej działalno ści pozyskało na przestrzeni wielu lat kilka tysi ęcy złotych z ró żnych projektów. W ramach wspomnianych projektów zrealizowano

16 Internet, www.bazy.ngo.pl, 22.11.2015 r. 17 Internet, www.mojepanstwo.pl, 22.11.2015 r. 77

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

m.in.: wycieczki dla dzieci, przez 3 lata działało przedszkole dla dzieci w wieku 3-5 lat, zało żono centralne ogrzewanie w świetlicy, pozyskano komputery, zorganizowano wiele wycieczek dla dzieci z terenu Sołectwa (m.in. do Warszawy, Gda ńska, Malborka, Gierło ży, Olsztyna, Białowie ży) oraz wiele konkursów dla dzieci i młodzie ży, zakupiono ksi ąż ki do mini biblioteki, utworzono biuro stowarzyszenia, zorganizowano pomoc w nauce dzieciom, zbudowano boiska, zakupiono kino domowe, projektor, telewizor, sprz ętu nagło śniaj ący, wyremontowano przystanki, zakupiono drzewka i krzewy. 18

- Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Turza Wielka , Celem głównym Stowarzyszenia to wspomaganie rozwoju wspólnot i społeczno ści lokalnej. Stowarzyszenie realizuje projekty współfinansowane ze środków krajowych i zagranicznych .

-Stowarzyszenie „Teraz Filice” , Celem stowarzyszenia jest podejmowanie inicjatyw na rzecz wszechstronnego rozwoju wsi Filice i jej mieszka ńców, a w szczególno ści w obszarach takich jak: 1. Promocja integracji społecznej oraz aktywizacja mieszka ńców, 2. Rozwój postaw obywatelskich, upowszechnianie wiedzy na temat praw i obowi ązków obywateli oraz równouprawnienia płci, 3. Zachowanie i rozwój dziedzictwa kulturowego, piel ęgnowanie tradycji i historii oraz swoistych walorów regionu, 4. Ochrona i promocja warto ści zabytkowych i urbanistycznych oraz miejsc kultu religijnego przy współdziałaniu z administracj ą pa ństwow ą, samorz ądow ą oraz instytucjami społecznymi, 5. Podejmowanie inicjatyw w dziedzinie edukacji, o światy i wychowania, 6. Upowszechnianie kultury i sportu, 7. Wspieranie ochrony i promocji zdrowia, 8. Pomoc i opieka dla osób starszych i niepełnosprawnych, 9. Wspieranie ochrony środowiska, 10. Poprawa atrakcyjno ści turystycznej. 19

-Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Uzdowo , Celem Stowarzyszenia jest: 1. Wspieranie zrównowa żonego rozwoju wsi Uzdowo, polegaj ącego na integracji ładu środowiskowego (ekologicznego), gospodarczego, społecznego i przestrzennego,

18 Urz ąd Gminy w Działdowie 19 Internet, www.bazy.ngo.pl, 22.11.2015 r. 78

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

2. Wspieranie demokracji i budowania społecze ństwa obywatelskiego w lokalnej społeczno ści, 3. Ochrona interesów społeczno ści lokalnej oraz swoich członków w ramach obowi ązuj ącego porz ądku prawa. 20

Inne stowarzyszenia działaj ące na terenie Gminy Działdowo to : Ochotnicza Stra ż Po żarna w Krasnoł ące, Stowarzyszenie „Rozwoju Wsi Krasnoł ąka” oraz Stowarzyszenie „Zielone Kisiny”.

3.3. Doch ody i wydatki Gminy Działdowo

Zgodnie ze Sprawozdani em z wykonania bud żetu Gmin y Działdowo za 2014 r . dochody wyniosły 31 174 965,11 zł, natomiast wydatki 32 715 383,44 zł, co oznacza deficyt na poziomie 1 540 417,64 zł. Wykres 17 . Struktura dochodów Gminy Działdowo w latach 2010-2014

Źródło: Sprawozdania wykonania bud żetu Gminy Działdowo za 2010-2014

W badanym okresie czasu dochody ogółem wzrosły o 4 040 520,44 zł, w tym dochody bie żą ce wzrosły o 4 976 874,84 zł, natomiast dochody maj ątkowe z malały o 936 354,40 zł. Szczegółowa struktura dochodów przedstawiona jest na po wy ższym wykresie.

20 Internet, www.mojepanstwo.pl, 22.11.2015 r. 79

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 18. Struktura wydatków Gmin y Działdowo w latach 2010-2014

Źródło: Sprawozdania wykonania bud żetu Gminy Działdowo za 2010-2014

W okresie 2010-2014 wydatki ogółem Gmin y Działdowo wzrosły o 1 286 858,09 zł, w tym wydatki bie żą ce o 1 863 151,11 zł, natomiast wydatki maj ątkowe zmalały o 576 293,02 zł. Struktura wydatków Gminy przedstawiona jest na powy ższym wykresie. Gmina w latach 2010 -2014 przeznaczyła 18 336 992,21 zł na projekty inwestycyjne . Tylko w 2014 r. Gmin a wydała 6 032 343,21 zł m.in. realizuj ąc poni ższe projekty: - budowa sieci kanalizacyjno -sanitarnej wraz z przył ączami oraz oczyszczalni ą ścieków w G ąsiorowie, - budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami w Kisinach i Kurkach, - budowa drogi Gnojno-Łąż ek, - budowa chodnika w Uzdowie, - termomodernizacja budynków Gminnych, - monta ż instalacji CO w remizie Uzdowo , - zakup i monta ż pieca CO – SP R uszkowo, - budowa wiaty Sołectwo Turza Wielka, - budowa placu zabaw Sołectwo Wysoka, - modernizacja dachu świetlicy w Po żarach, - podwy ższenie ogrodzenia boiska wraz z wykonaniem bramek do piłki no żnej i kosza do koszykówki Sołectwo Komorniki.

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Wykres 19 . Dochody i wydatki na 1 mieszka ńca Gminy Działdowo

Źródło: Opracowanie własne

W 2014 r. dochody Gmin y per capita wyniosły 3 173,67 zł, natomiast wydatki 3 330,49 zł. W stosunku do 2010 r. wydatki na 1 mieszka ńca wzrosły o 412,46 zł, natomiast wydatki o 132,31 zł.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

4. Analiza SWOT

Analiza SWOT została sporz ądzona na podstawie diagnozy społeczno-gospodarczej Gminy Działdowo zawartej w rozdziale 2 oraz bada ń, które były przeprowadzone podczas konsultacji społecznych. Raport z wspomnianych konsultacji jest zał ącznikiem do niniejszej Strategii. Na podstawie uzyskanych wyników w powy ższych rozdziałach powstał portret Gminy Działdowo, ukazuj ący jej zalety w postaci silnych stron, które powinny przeło żyć si ę na działania ze strony władz w celu dalszego rozwoju Gminy. Natomiast bariery w rozwoju omawianego obszaru nale żą do słabych stron analizy SWOT. Ponadto na podstawie otrzymanego obrazu Gminy wraz uwarunkowaniami zewn ętrznymi wymieniono podstawowe szanse i zagro żenia dla rozwoju Gminy. Analiz ę SWOT dla Gminy Działdowo przeprowadzono w układzie 5 głównych stref priorytetowych, które wcze śniej były analizowane w rozdziale Charakterystyka i diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Działdowo: - strefa środowiskowa zawiera przede wszystkim kwestie zwi ązane z ochrony środowiska naturalnego, posiadanych prawnych form ochrony przyrody oraz walory środowiskowe znajduj ące si ę na terenie Gminy; - strefa społeczno-kulturowa obejmuje tematyk ę zwi ązan ą z demografi ą, bezpiecze ństwem, rozwojem infrastruktury społecznej w tym: oświata i wychowanie, słu żba zdrowia, pomoc społeczna, aktywno ść mieszka ńców, kultura oraz działalno ść organizacji pozarz ądowych; - strefa infrastrukturalna zawiera informacje zwi ązane z infrastruktur ą techniczn ą i społeczn ą, które s ą niezb ędne do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa; - strefa gospodarcza obejmuje zakres rozwoju przedsi ębiorczo ści, turystyki oraz rolnictwa; - strefa przestrzenna zawiera informacje zwi ązane z zagospodarowaniem przestrzennym.

Tabela 41. Analiza SWOT Mocne strony Słabe strony Strefa środowiskowa Strefa środowiskowa - istniej ące walory krajobrazowo- - słaba jako ść gleb , przyrodnicze, istnienie obszarów prawnie - niewystarczaj ący odsetek mieszka ńców chronionych, obszary Natura 2000, korzystaj ących z oczyszczalni ścieków, - stan czysto ści rzek oceniony jako dobry, - brak zagospodarowania jeziora, rzek i - działaj ący na terenie Gminy ekologiczny terenów przybrze żnych, zwi ązek Gmin „Działdowszczyzna”. - niski poziom edukacji ekologicznej mieszka ńców, - niski odsetek mieszka ńców deklaruj ących segregacje śmieci i odpadów,

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- palenie niedozwolonych śmieci, - niski udział inwestycji ekologicznych, - zanieczyszczenie lasu, okolic wysypisk śmieci.

Strefa społeczno-kulturowa Strefa społeczno-kulturowa - istniej ące dziedzictwo kulturowe, - niekorzystne procesy demograficzne - dost ępno ść szkół na ró żnym poziomie (ujemny przyrost naturalny, starzenie si ę kształcenia (szkoły podstawowe, gimnazjum, społecze ństwa, depresja urodzeniowa), szkoły ponad gimnazjalne), - emigracja ludzi młodych, - dost ęp do podstawowych usług w zakresie - wysokie bezrobocie (w tym najwi ększe ochrony zdrowia, bezrobocie w śród osób młodych), - członkostwo w Lokalnej Grupie Działania - trudne warunki życia, ubogie „Brama Mazurskiej Krainy”, społecze ństwo, - sprawnie działaj ące instytucje w obszarze - niskie kwalifikacje zawodowe, usług społecznych, - mała aktywno ść społeczna mieszka ńców, - dost ępno ść klubów sportowych. - mała aktywno ść organizacji pozarz ądowych, - ograniczony dost ęp do specjalistycznych usług medycznych, - niski poziom bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego, - du ża liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej, - wyst ępuj ące patologie społeczne (alkoholizm, przemoc w rodzinie), - słaba opieka osób uzale żnionych i wykluczonych społecznie.

Strefa gospodarcza Strefa gospodarcza - mo żliwo ść dywersyfikacji działalno ści - mała aktywno ść zawodowa mieszka ńców, rolniczej w kierunku przetwórstwa rolno- - mała liczba podmiotów gospodarczych, spo żywczego, agroturystyki, której sprzyjaj ą - małe zainteresowanie ze strony inwestorów warunki przyrodnicze i kulturowe. uruchamianiem działalno ści gospodarczej, - słabo rozwini ęta baza noclegowa oraz gastronomiczna.

Strefa infrastrukturalna Strefa infrastrukturalna - wysoki stopie ń zwodoci ągowania Gminy, - niski poziom skanalizowania Gminy, - du ża ilo ść uj ęć wody. - niski poziom zgazyfikowania Gminy, - niezadowalaj ący stan techniczny dróg oraz infrastruktury okołodrogowej, - słabo rozwini ęta infrastruktura turystyki aktywnej ( ście żki rowerowe, szlaki).

Strefa przestrzenna Strefa przestrzenna - zły stan świetlic wiejskich, - dobry stan zabytków, - utrudniony dost ęp do komunikacji

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- dobrze rozwini ęta sie ć gminnych bibliotek. publicznej, - brak boisk sportowych wielofunkcyjnych ORLIK.

Szanse Zagro żenia Strefa środowiskowa Strefa środowiskowa - wzrost popytu na alternatywne źródła - degradacja środowiska naturalnego, energii, - niestabilno ść rozwi ąza ń prawnych i - dost ępno ść środków unijnych na realizacj ę systemowych w zakresie gospodarki projektów w odnawialn ą źródło energii. odpadami.

Strefa społeczno-kul turowa Strefa społeczno-kulturowa - wzrost nakładów w kapitał ludzki. - starzej ące si ę społecze ństwo, - niekorzystny system finansowania szkolnictwa – subwencja o światowa, - problemy finansowe publicznej słu żby Zdrowia.

Strefa gospodarcza Strefa gospodarcza - wzrost znaczenia agroturystyki w skali - niesprzyjaj ąca koniunktura gospodarcza, kraju, - słabe perspektywy rozwoju rynku pracy, - mo żliwo ść wsparcia na rozpocz ęcie - mała opłacalno ść produkcji rolnej. działalno ści gospodarczej, - mo żliwo ści wsparcia realizowanych inwestycji ze środków unijnych, - korzystna polityka unijna w zakresie wspierania proekologicznych działów gospodarki.

Strefa infrastrukturalna Strefa infrastrukturalna - rozwój społeczeństwa informacyjnego. - koszty utrzymania infrastruktury sieciowej, - pogarszanie si ę stanu infrastruktury drogowej.

Strefa przestrzenna Strefa przestrzenna - dost ępno ść funduszy unijnych na - marginalizacji obszarów wiejskich, poprawienie dost ępno ści i atrakcyjno ści - wzrost patologii i niszczenie mienia. infrastruktury społecznej. Źródło: Opracowanie własne

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

5. Kierunki rozwoju Gminy Działdowo

5.1. Wizja Gminy Działdowo

Wizja przedstawia obraz społeczno-gospodarczy Gminy Działdowo po przeprowadzeniu przedsi ęwzi ęć strategicznych oraz po upływie czasu okre ślonego w horyzoncie czasowym Strategii. Jak przedstawiono we wcze śniejszych rozdziałach, rozwój Gminy zale ży od wielu czynników, m.in.: uwarunkowania wewn ętrznego i zewn ętrznego (opisane w analizie SWOT), aktualnych dokumenty strategicznych i dost ępno ści zewn ętrznych środków finansowych. Wizja Gminy została wskazana pośrednio przy udziale mieszka ńców podczas konsultacji społecznych.

Gmina Działdowo to atrakcyjne miejsce do życia i rozwijaj ącej si ę gospodarki w zakresie rolnictwa i turystyki.

5.2. Misja Gminy Działdowo

Zgodnie z art. 6. 1. Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym, do zada ń Gminy nale żą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. Na potrzeby opracowania niniejszego dokumentu sformułowano misj ę:

Zapewnienie wysokiego standardu życia mieszka ńców oraz wspieranie lokalnego ośrodka społeczno - gospodarczego .

Formułuj ąc misj ę Gminy skoncentrowano si ę nie tylko na zapewnieniu infrastruktury technicznej, ale równie ż na umo żliwieniu wszechstronnej mo żliwo ści rozwoju jej mieszka ńców. Dodatkowo poprzez tworzenie odpowiednich warunków gospodarczych zwi ększy si ę konkurencyjno ść Gminy.

5.3. Plany i cele strategiczne Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cele strategiczne to cele realizowane w długim horyzoncie czasowym. Wynikaj ą one z wizji rozwoju i s ą jednocze śnie jej konkretyzacj ą. Stanowi ą swoisty drogowskaz dla podmiotów życia społecznego i gospodarczego Gminy maj ące doprowadzi ć do zwi ększenia konkurencyjno ści Gminy. Cele operacyjne stanowi ą rozwini ęcie celów strategicznych, obejmuj ą krótszy horyzont czasowy. Ich realizacja stanowi podstaw ę osi ągni ęcia celów strategicznych. Osi ągni ęcie celów strategicznych i operacyjnych słu ży wykorzystaniu szans i potencjału Gminy Działdowo w przezwyci ęż eniu słabych stron i zagro żeń dla jej zrównowa żonego rozwoju w perspektywie do roku 2026.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Przedstawione w powy ższej diagnozie i podsumowane w analizie SWOT problemy i wyzwania stoj ące przed społeczno ści ą Gminy Działdowo pozwoliły wskaza ć priorytetowe cele rozwojowe. Osi ągni ęcie zamierzonego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przestrzennego Gminy odpowiadaj ącego przyj ętej wizji b ędzie mo żliwe dzi ęki realizacji pi ęciu celów strategicznych opisanych w poni ższej tabeli.

Tabela 42. Kierunki rozwoju Gminy Działdowo OBSZAR SPOŁECZNO -KULTURALNY CEL STRATEGICZNY I Ci ągły wzrost jako ści życia mieszka ńców Gminy Działdowo poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego 1.1.Rozwój działa ń w zakresie edukacji mieszka ńców w zwi ązku z zmian ą otoczenia gospodarczego 1.2.Aktywizacja potencjału zawodowego mieszka ńców wsi i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu 1.3. Implementacja nowoczesnych technologii w edukacji w celu rozwoju kompetencji cyfrowych dzieci, młodzie ży i osób dorosłych CELE OPERACYJNE 1.4 Aktywizacja kulturalna i sportowa dzieci i młodzie ży poprzez rozbudow ę oferty pozalekcyjnej i pozaszkolnej. 1.5.Podniesienie jako ści usług społecznych i ochrony zdrowia 1.6.Zapewnienie bezpiecze ństwa mieszka ńcom i ich mieniu 1.7.Stały wzrost jako ści usług administracyjnych i usprawnienie funkcjonowania Urz ędu Gminy OBSZAR ŚRODOWISKOWY CEL STRATEGICZNY II Harmonijny rozwój Gminy, zachowuj ący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszka ńców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego 2.1. Zintensyfikowanie działa ń na rzecz ochrony środowiska poprzez racjonaln ą gospodark ę wodn ą i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii 2.2. Dostosowanie gospodarki odpadami do stale rosnących potrzeb mieszka ńców Gminy, sukcesywne działania na rzecz likwidacji „dzikich” wysypisk śmieci CELE OPERACYJNE 2.3. Zwi ększenie wykorzystania technologii efektywnych energetycznie i rozwi ąza ń słu żą cych ograniczeniu niskiej emisji 2.4.Kształtowanie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, ochrona terenów cennych przyrodniczo szczególnie Natura 2000 OBSZAR INFRASTRUKTURALNY CEL STRATEGICZNY III Infrastruktura techniczna i dost ępno ść komunikacyjna czynnikiem poprawy spójno ści społeczno-ekonomicznej w Gminie Działdowo 3.1. Rozbudowa sytemu wodoci ągów oraz kanalizacji na terenie Gminy 3.2. Remont i modernizacja infrastruktury drogowej i CELE OPERACYJNE okołodrogowej, poprawa wewn ętrznego układu komunikacji 3.3. Zwi ększenie mo żliwo ści rozwoju transportu zbiorowego na terenie Gminy 3.4. Rozwój infrastruktury społecze ństwa informacyjnego

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

poprzez zwi ększenie dost ępno ści infrastruktury sieciowej OBSZAR GOSPODARCZY CEL STRATEGICZNY IV Rozwój potencjału gospodarczego Gminy Działdowo i poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy 4.1. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ść szczególnie sektora M ŚP, Współpraca z instytucjami około biznesowymi w celu tworzenia „klimatu” dla biznesu 4.2. Udost ępnienie terenów pod zabudow ę przemysłow ą dla CELE OPERACYJNE potrzeb rozwoju przedsi ębiorczo ści 4.3. Tworzenie warunków sprzyjaj ących powstawaniu gospodarstw ekologicznych, wspieranie rozwoju agroturystyki 4.4. Promocja Gminy jako miejsca atrakcyjnego dla inwestorów i turystów OBSZAR PRZESTRZENNY CEL STRATEGICZNY V Progospodarcza polityka przestrzenna Gminy Działdowo 5.1. Rozwój przestrzeni publicznej sprzyjaj ącej aktywizacji lokalnych społeczno ści 5.2. Kultywowanie, ochrona dziedzictwa kulturowego Gminy CELE OPERACYJNE Działdowo 5.3. Rewitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego i kształtowanie krajobrazu w celu budowy marki Gminy Działdowo Źródło: opracowanie własne

Tabela 43. Uzasadnienie kierunków działa ń Gminy Działdowo OBSZAR SPOŁECZNO - KULTUR ALNY Cel strategiczny I: Ci ągły wzrost jako ści życia mieszka ńców Gminy Działdowo poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego Gmina została powołana aby spełnia ć okre ślone cele. Do najwa żniejszych z nich nale ży rozwój lokalny rozumiany jako proces zmian o charakterze ilo ściowym i jako ściowym uwzgl ędniaj ącym potrzeby, preferencje i warto ści lokalnej społeczno ści. Istotne znaczenie dla realizacji tych celów ma kapitał ludzki. Jest on wa żnym czynnikiem, którego opinii nie mo żna pomin ąć w planowaniu rozwoju lokalnego. Niezb ędnym warunkiem rozwoju Gminy jest tworzenie mo żliwie najlepszego środowiska życia dla jej mieszka ńców, obejmuj ąca warunki zamieszkania, wypoczynku i pracy. Oznacza to, i ż program rozwoju nie mo że powsta ć bez lokalnej społeczno ści gdy ż ma j ą rozwija ć i aktywizowa ć. Przedstawiciele władz gminnych maj ą realizowa ć zadania w obszarze edukacji, rozwoju społeczno-gospodarczego bezpiecze ństwa zdrowotnego i socjalnego mieszka ńców. Zadania te b ędą realizowane przez stały rozwój usług publicznych oferowanych mieszka ńcom poprzez nast ępuj ące działania:

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- działania zmierzaj ące do poprawy oferty edukacyjnej zmierzaj ące do wzrostu poziomu wykształcenia mieszka ńców Gminy Działdowo, - działanie zmierzaj ąca do szerszego wł ączenia lokalnej społeczno ści w działania maj ące wpływ na poziom i jako ść życia mieszka ńców, - działania maj ące bezpo średni wpływ na dost ępno ść i poziom oferowanej mieszka ńcom opieki medycznej, - działania zmierzaj ące do zwi ększenia aktywno ści sportowej i rekreacyjnej mieszka ńców. CELE Kierunki interwencji – Jednostka Partnerzy OPERACYJNE kluczowe zadania realizuj ąca 1.1.Rozwój działa ń w - Kształcenie cech Organy Przedsi ębiorcy, prowadz ące zakresie edukacji przedsi ębiorczych w śród szkoły i placówki Powiatowy Urz ąd dorosłych w zwi ązku młodzie ży i osób oświatowe, Pracy,

z zmian ą otoczenia dorosłych, Gmina Organizacje gospodarczego - Poprawa jako ści Działdowo, pozarz ądowe,

kształcenia, w tym stałe Powiatowy Instytucje otoczenia podnoszenie kwalifikacji Urz ąd Pracy w biznesu z Działdowie. subregionu, osób zatrudnionych w

lokalnych placówkach Lokalna Grupa Działania, edukacyjnych,

- Organizowanie Instytucje wdra żaj ące i szkole ń, kursów, realizuj ące warsztatów Programy zw. z Funduszami podnosz ących Krajowymi i kwalifikacje Europejskimi. - Dostosowanie oferty zaj ęć pozalekcyjnych do potrzeb i oczekiwa ń mieszka ńców, - Doposa żenie palcówek edukacyjnych w nowoczesny sprz ęt. Nieodpowiedni i nieadekwatny do obowi ązuj ących warunków i potrzeb społeczno- gospodarczych zakres kształcenia stanowi wg. Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego woj. warmi ńsko-mazurskiego do roku 2020 słab ą stron ę w obszarze rozwoju zasobów ludzkich. Przedsi ębiorczo ść , to cecha, która wymaga znacznego wzmocnienia w śród społecze ństwa, szczególnie młodzie ży zagro żonej bezrobociem. Kompetencja ta jest

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

niezb ędna do przyszłej samorealizacji, rozwoju osobistego czy aktywno ści gospodarczej. Rozwój takich umiej ętno ści winien odbywa ć si ę od pocz ątku procesu kształcenia. Kontynuacja działa ń rozwijaj ących umiejętno ści i kreuj ących nowe kompetencje. Tak zdefiniowany cel jest odzwierciedleniem okre ślonych na etapie przygotowania analizy problemów w obszarze społeczno-kulturowym. 1.2.Aktywizacja - Działanie w obszarze Organy Przedsi ębiorcy, prowadz ące Powiatowy Urz ąd potencjału kształcenia dzieci i szkoły i placówki Pracy, zawodowego młodzie ży zagro żonych oświatowe, Organizacje mieszka ńców wsi i wykluczeniem. Gmina pozarz ądowe, przeciwdziałanie - Realizacja działa ń z Działdowo, Instytucje otoczenia wykluczeniu zakresu pomocy Biura biznesu z społecznemu społecznej i socjalnej (w Po średnictwa subregionu, Zawodowego. tym promowanie firm Lokalna Grupa społecznych, pracy Działania,

społecznej, Instytucje wolontariatu), wdra żaj ące i realizuj ące - Tworzenie programów Programy zw. z edukacji rozwijaj ących Funduszami Krajowymi i kompetencje i Europejskimi. umiej ętno ści, - prowadz ącej do integracji i aktywizacji osób zagro żonych wykluczeniem, - aktywne wspieranie partnerstw i inicjatyw, - oddolnych na rzecz rozwoju Gminy lub wsi (formalnych i nieformalnych), Wśród zada ń, realizacja których nale ży do obowi ązków samorz ądu gminnego znajduj ą si ę obowi ązki z zakresu ochrony zdrowia, pomocy społecznej w tym prowadzenie o środków i zakładów opieku ńczych. W śród zada ń realizowanych w obszarze aktywizacji i integracji społecznej zgodnie z Narodow ą Strategi ą Integracji Społecznej dla Polski okre ślaj ącej model socjalny, inwestowanie w ludzi oraz zwalczanie wykluczenia społecznego, które ma si ę przyczyni ć do:

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- dostosowania edukacji i szkolenia do wymogów życia i pracy w społecze ństwie opartym na wiedzy, - rozwijania aktywnej polityki zatrudnienia przyczyniaj ącej si ę do tworzenia wi ększej liczby lepszych miejsc pracy, - wspieranie integracji społecznej, aby unikn ąć pojawienia si ę trwale zmarginalizowanej klasy ludzi niezdolnej do funkcjonowania w społecze ństwie opartym na wiedzy. Narz ędzia ekonomii społecznej, czyli podmioty gospodarcze realizuj ące w ramach swej podstawowej działalno ści wa żne cele społeczne stanowi ą potrzebne poł ączenie mechanizmu rynkowego z potrzeb ą rozwi ązywania istotnych społecznie kwestii problemowych. Nale ży d ąż yć do powstawania i wysoka aktywno ść podmiotów ekonomii społecznej w regionie w obszarach takich jak przeciwdziałanie bezrobociu, edukacja i kultura, aktywizacja osób niepełnosprawnych, aktywizacja seniorów. Wyst ępowanie licznych instrumentów wsparcia dla tego rodzaju działalno ści mog ą da ć podstawy stabilno ści i rozwoju tego typu działalno ści. 1.3. Implementacja - Doposa żenie szkół w Organy Sołectwa, prowadz ące nowoczesnych nowoczesne pomoce szkoły i placówki Instytucje technologii w dydaktyczne, oświatowe, pozarz ądowe,

edukacji w celu - Doposa żenie świetlic i Gmina Lokalna Grupa rozwoju kompetencji bibliotek w sprz ęt Działdowo. Działania,

cyfrowych dzieci, komputerowy, Instytucje młodzie ży i osób - Realizacja szkole ń dla wdra żaj ące i realizuj ące dorosłych osób wykluczonych Programy zw. z cyfrowo (w tym udział w Funduszami Krajowymi i projekcie „Latarnicy”), Europejskimi. - wsparcie edukacji na odległo ść . Rozwijanie potencjału społecze ństwa opartego na wiedzy i nowych technologiach informacyjnych i komunikacyjnych, zwracaj ąc uwag ę na to, aby nikt nie został wykluczony, w szczególno ści osoby niepełnosprawne. Głównym czynnikiem wykluczenia cyfrowego jest dzi ś wiek – problem ten dotyczy szczególnie pokolenia ludzi po 45 roku życia. Ponad 30% Polaków to ludzie powy żej 50 roku życia – w tej grupie ok. 10 mln osób pozostaje poza Internetem. Szansa na zmian ę mog ą szkolenia, wprowadzaj ące osoby dorosłe w cyfrowy świat w lokalnych środowiskach. Działania przeprowadzane s ą w celu stymulowania popytu na e-usługi i produkty gospodarki opartej na wiedzy, zwi ększania aktywno ści zawodowej oraz jako ści życia.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

1.4. Aktywizacja - Budowa ście żek Organy Sołectwa, prowadz ące kulturalna i sportowa rowerowych, szkoły i placówki Organizacje dzieci i młodzie ży tras turystyczno- oświatowe, pozarz ądowe,

poprzez rozbudow ę rekreacyjnych, Gmina Stowarzyszenia oferty pozalekcyjnej i - Budowa ście żek Działdowo. wiejskie,

pozaszkolnej. edukacyjnych (wraz z Przedsi ębiorcy, oznakowaniem miejsc Instytucje historycznych) i punktów wdra żaj ące i widokowych, realizuj ące Programy zw. z - Budowa i ogradzanie Funduszami placów zabaw, Krajowymi i Europejskimi. - Budowa siłowni na

wolnym powietrzu, - Budowa basenu, - Budowa boisk wielofunkcyjnych/Orlików - Doposa żenie świetlic, bibliotek, - Rozwój i modernizacja bazy o światowej poprzez lepsze wyposa żenie szkół i budow ę wielofunkcyjnych sal gimnastycznych, sal komputerowych. Cel ten został zdefiniowany jako odpowied ź na zgłaszane potrzeby mieszka ńców w ro żnym przedziale wiekowym i na ró żnym poziomie wykształcenia. Propozycji i mo żliwo ść uatrakcyjnienia sp ędzania czasu wolnego oczekuj ą ró żne grupy społeczne. Sp ędzanie czasu wolnego w sposób aktywny nie zawsze musi oznacza ć anga żowanie znacznych środków finansowych. Niestety w ostatnich lata szczególnie osoby młodsze sp ędzaj ą zbyt wiele czasu przed komputerem, czy telewizorem, co źle odbija si ę na ich rozwoju zarówno fizycznym jak i psychicznym. Ludzie doro śli cz ęsto zbytnio anga żuj ą si ę w prac ę zawodow ą co w sumie przekłada si ę na zanik wi ęzi rodzinnych i społecznych. Ka żda z grup ma inne potrzeby ale cz ęsto wspólne, aktywne sp ędzanie czasu zmienia t ę sytuacj ę. Potrzebne wi ęc s ą miejsca do wspólnego przebywania zarówno dla ludzi bardzo młodych jak te ż dorosłych czy wr ęcz seniorów. W ramach działa ń w tym obszarze proponuje si ę stworzy ć ście żki rowerowe, szlaki

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

turystyczne, ście żki edukacyjne czy miejsca do spotka ń dla wszystkich mieszka ńców wsi. Bezpieczne place zabaw poł ączone z siłowni ą na świe żym powietrzu spowoduj ą mo żliwo ść wspólnego sp ędzania czasu rodziców z dzie ćmi czy dziadków z wnukami. Organizowanie imprez ze środków pozyskanych na rozwój obszarów wiejskich czy dost ępnych w ramach funkcjonowania w Lokalnej Grupie Działania spowoduje wi ększ ą aktywizacje i integracje lokalnej społeczno ści. 1.5.Podniesienie - Zwi ększenie liczby Gmina Narodowy Fundusz Działdowo, Zdrowia, jako ści usług lekarzy specjalistów,

społecznych i - Zapewnienie Osoby prywatne Organizacje prowadz ące pozarz ądowe, ochrony zdrowia całodobowej opieki działalno ść w medycznej, obszarze opieki Stowarzyszenia zdrowotnej, wiejskie, - Zakup sprz ętu

diagnostycznego. Starostwo Przedsi ębiorcy, Powiatowe. Instytucje wdra żaj ące i realizuj ące Programy zw. z Funduszami Krajowymi i Europejskimi. Opinie wyra żane przez ankietowanych w odniesieniu do obszaru jako ść i dost ępno ść usług medycznych i ochrony zdrowia jest odzwierciedleniem aktualnej sytuacji słu żby zdrowia. Mieszka ńcy Gminy wskazywali na niedostateczny dost ęp do zarówno podstawowej opieki medycznej a w szczególno ści brak dost ępu do specjalistycznej opieki oraz bardzo długi okres oczekiwania na takie usługi. Cz ęstym wskazaniem był równie ż brak lub zapewnienie w stopniu niedostatecznym opieki stomatologicznej. Wskazywano konieczno ść obecno ści stomatologa i opieki piel ęgniarskiej w szkołach. 1. 6.Zapewnienie - Zwi ększenie ilo ści Gmina Działdowo, bezpiecze ństwa patroli policji,

mieszka ńcom i ich - Cz ęstsze wizyty Komenda Powiatowa mieniu przedstawicieli Stra ży Policji w Gminnej na posesjach, Działdowie - - Budowa infrastruktury Stra ż Gminna około drogowej (m.in. oświetlenie, progi zwalniaj ące, przej ście dla pieszych), - Stworzenie Gminnego

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

systemu powiadamiania o zagro żeniu. Bezpiecze ństwo publiczne jest rozumiane jako gwarancja niezakłóconego funkcjonowania zarówno obywateli jak i instytucji, wskazuj ące na nie jako najwy ższa warto ść społeczn ą, bezpiecze ństwo życia, zdrowia i nienaruszalno ść ich mienia. W efekcie przeprowadzonego badania ankietowego ankietowani wskazywali na niedostateczn ą ochron ę ze strony słu żb do tego powołanych. Ankietowani proponowali zwi ększenie ilo ść patroli policji. Wielu z ankietowanych wyra żał równie ż negatywne opnie oceniaj ąc prac ę stra ży Gminnej. 1. 7.Stały wzrost - Wprowadzenie Wójt Gminy Sołectwa, Działdowo jako ści usług wysokich standardów Organizacje administracyjnych i zarz ądzania w Gminie pozarz ądowe,

usprawnienie (dbało ść o jako ść kadry Mieszka ńcy, funkcjonowania Urz ędu Gminy i Placówki Urz ędu Gminy jednostek podległych, Oświatowe współpraca z Instytucje otoczenia biznesu mieszka ńcami, aktywne

pozyskiwanie środków zewn ętrznych), - Przyporz ądkowanie sołectw poszczególnym pracownikom – ustanowienie „opiekunów” sołectw, - Wdro żenie zasad e- administacji, - Szkolenia pracowników Gminy z zasad obsługi klientów, - Udział przedstawicieli Gminy w zebraniach wiejskich. Badania ankietowe przeprowadzone w ramach prac nad strategi ą pokazały, i ż społecze ństwo zgłasza uwagi do funkcjonowania i pracy Urz ędu Gminy w Działdowie. Odzwierciedleniem tych głosów jest tak zdefiniowany cel operacyjny. W efekcie przeprowadzonego badania ankietowego mieszka ńcy Gminy Działdowo przekazali swoje

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

opnie dotycz ące pracy Urz ędu Gminy Działdowo. Opinie w wi ększo ści pozytywne wskazywały jednak obszary do poprawy. W śród propozycji zmian znalazły si ę nast ępuj ące propozycje: - wprowadzenie bud żetu obywatelskiego; - popraw ę przejrzysto ści działa ń administracji samorz ądowej. Zwrócono uwag ę na mo żliwo ść wdro żenie e-administracji, jako najta ńsz ą i najskuteczniejsz ą metod ą realizacji prawa dost ępu obywateli do informacji publicznej. Kolejn ą propozycj ą było zwi ększenie dost ępno ści urz ędów. W sytuacji wdro żenia zasad e-administracji problem ten przestanie istnie ć. OBSZAR ŚRODOWISKOWY CEL STRATEGICZNY II: Harmonijny rozwój Gminy, zachowuj ący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszka ńców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego Gminy wiejskie z zało żenia musz ą rozwija ć si ę wieloaspektowo, aby zapewni ć sobie rozwój, który jest podstaw ą funkcjonowania w gospodarce wolnokonkurencyjnej. Przyj ęcie zasady zrównowa żonego rozwój Gminy, prowadzi do pozytywnych zmian jako ściowych i ilo ściowych na jej obszarze, przy jednoczesnym poszanowaniu walorów środowiska oraz zasady równo ści społecznej. Tak przyj ęte zasady rozwoju gospodarczego z poszanowaniem środowiska naturalnego prowadz ą do znalezienia optymalnych relacji mi ędzy człowiekiem, a przyrod ą, zminimalizuj ą degradacj ę środowiska wywołan ą ingerencj ą człowieka. Poprawa jako ści życia mieszka ńców poł ączona z efektem zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne nast ąpi poprzez budow ę sieci kanalizacyjnej lub przydomowych oczyszczalni ścieków oraz ograniczenie niskiej emisji i poprawy efektywno ści energetycznej. Zakładane efekty realizacji celu szczegółowego: - zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowiska naturalnego, - poprawa komfortu i jako ści życia mieszka ńców, - poprawa atrakcyjno ści turystycznej, inwestycyjnej i osiedle ńczej obszaru Gminy. Rozwój wielofunkcyjny obszarów wiejskich rozumie ć nale ży, jako poł ączenie: − wykonywania funkcji wynikaj ących z rynku, wpływaj ących na rozwój nowych bran ż, pozwalaj ących produkowa ć dobra o wysokiej jako ści, − dbało ści o środowisko poprzez stosowanie zasady zrównowa żonego rozwoju, − wprowadzenie szerokiej skali ró żnorodno ści usług, pozwalaj ących na zaspokojenie rosn ących potrzeb społeczno ści lokalnej, − zwi ększenie zatrudnienia w usługach pozarolniczych. Powstaj ąca infrastruktura powinna sprzyja ć i zach ęca ć do lokowania inwestycji, obni żaj ąc koszt „wej ścia” ewentualnych inwestorów. Z drugiej strony powinna słu żyć ochronie

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

środowiska naturalnego, stanowi ącego podstaw ę do rozwijania dwóch wa żnych dla Gminy sektorów: turystyki i rolnictwa.

2.1. - Budowa sieci wodno- Gmina Zwi ązek Działdowo. Ekologicznych Gmin Zintensyfikowanie ściekowej, Działdowszczyzna, działa ń na rzecz - Budowa paneli Wojewódzki ochrony środowiska fotowoltaicznych, Fundusz Ochrony poprzez racjonaln ą -Przydomowe Środowiska i Gospodarki Wodnej, gospodark ę wodn ą i oczyszczalnie ścieków

wykorzystanie na obszarach o Instytucje wdra żaj ące i odnawialnych źródeł rozproszonej zabudowie. realizuj ące energii Programy zw. z Funduszami Krajowymi i Europejskimi. Wszelkie działania proekologiczne, maj ące na celu ochron ę środowiska na własnym podwórku, aby były skuteczne musz ą by ć wykonywane systematycznie. Jednak nawet najbardziej intensywne wysiłki indywidualne spełzn ą na niczym, je śli nie wesprze ich Gmina. Ankietowani wskazywali na otwarto ść wobec tego typu inwestycji - Ochrona środowiska naturalnego jest obowi ązkiem prawnym ka żdej Gminy. Ustawa o samorz ądzie gminnym, zobowi ązuje Gminy do: zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę i system kanalizacji, do usuwania i oczyszczania ścieków, unieszkodliwiania odpadów komunalnych, ograniczenia emisji gazów i pyłów do atmosfery, ograniczenia szkodliwego dla zdrowia hałasu. Taka konieczno ść mo że zach ęci ć do korzystania ze źródeł energii odnawialnej. Na terenach Gmin wiejskich cz ęsto istniej ą idealne warunki do jej upowszechnienia szczególnie, gdy Gmina posiada na swoim terenie u żytki, na których nieopłacalna jest produkcja rolna np. ze wzgl ędu na ukształtowanie terenu lub nisk ą bonitacj ę gleby. Nale ży zach ęci ć do uprawy roślin energetycznych i upowszechnia ć informacje na temat energii odnawialnej, a w szczególno ści ro ślin energetycznych. Gmina mo że promowa ć tego typu rozwi ązania poprzez dopłaty do instalacji pieców i systemów grzewczych na biomas ę.

Rozproszona sie ć osadnicza i wynikaj ące z tego wysokie koszty budowy infrastruktury na obszarach wiejskich s ą przyczyn ą zaniedba ń w tym zakresie. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej na obszarze całej Gminy pozwoli na popraw ę jako ści środowiska w zakresie ochrony wód powierzchniowych, gruntowych oraz gleb przed zanieczyszczeniem ściekami z nieszczelnych szamb i niesprawnych systemów odbioru ścieków bytowo-gospodarczych. Wi ększo ść działa ń zwi ązanych z infrastruktur ą techniczn ą na obszarach wiejskich wymaga du żych środków finansowych, zabiegów organizacyjnych oraz współdziałania władz

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

samorz ądowych z organizacjami społeczno-zawodowymi rolników, poszczególnymi rolnikami, jak równie ż słu żbami doradczymi i jednostkami naukowymi.

2. 2. Dostosowanie - Uporz ądkowanie Gmina Przedsi ębiorstwo Działdowo Gospodarki gospodarki gospodarki odpadami Komunalnej i odpadami do stale (selektywna zbiórka Mieszkaniowej Działdowo, rosn ących potrzeb odpadów, szczególnie w mieszka ńców Gminy, obszarze intensywnej Ekologiczny Zwi ązek Gmina sukcesywne zabudowy, stworzenie Działdowszczyzna, działania na rzecz efektywnego systemu Mieszka ńcy, likwidacji „dzikich” zbiórki i wywozu

wysypisk śmieci odpadów, w tym Przedsi ębiorcy odpadów z zawarto ści ą azbestu).

Dzikie wysypiska śmieci nie nale żą w Gminie do rzadko ści, takie opinie przedstawili ankietowani. Za ich likwidacj ę odpowiada samorz ąd. Z nielegalnymi wysypiskami mo żna walczy ć dwojako. Dora źnym działaniem b ędzie zwi ększenie ilo ści kontroli funkcjonariuszy stra ży Gminnej i policji, a działaniem dalekosi ęż nym b ędą działania edukacyjne, kampanie podnosz ące świadomo ść mieszka ńców. 2. 3. Zwi ększenie - Budowa sieci gazowej, Gmina Przedsi ębiorstwo Działdowo Gospodarki wykorzystania - Zapobieganie „niskiej Komunalnej i technologii emisji” poprzez Mieszkaniowej Działdowo, efektywnych promowanie

energetycznie i wykorzystywania Ekologiczny Zwi ązek Gmina rozwi ąza ń słu żą cych odnawialnych źródeł „Działdowszczyzna” ograniczeniu niskiej energii.

emisji Mieszka ńcy,

Przedsi ębiorcy

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie Ochrony środowiska naturalnego wymaga od władz Gminy inwestycji zwi ększaj ących wykorzystanie energii z odnawialnych źródeł. Fotowoltaika stała si ę jednym z najbardziej promowanych źródeł energii przyjaznych środowisku. Zastosowanie fotowaltaiki zdaniem

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

ekspertów to korzy ści energetycznych jak równie ż pozaenergetyczne.

Farma fotowoltaiczna w przeciwie ństwie do innych źródeł odnawialnych nie oddziaływaj ą negatywnie na środowisko naturalne, na zdrowie ludzi, jak równie ogranicza zanieczyszczenia środowiska. Według producentów paneli fotowoltaicznych, farma fotowoltaiczna o mocy 1MW w skali roku mo że wyprodukowa ć przeci ętnie ok. 900 MWh energii elektrycznej. Wyprodukowanie takiej ilo ści w tradycyjnej elektrowni w ęglowej to emisja szkodliwych substancji – w tym pot ęguj ącego efekt cieplarniany dwutlenku w ęgla

(CO 2). Wyprodukowanie 900 MWh energii w elektrowni w ęglowej oznacza emisj ę CO 2 wynosz ącą ok. 0,8 tony CO 2 (…) Ponadto, przy zało żeniu, że moc farmy fotowoltaicznej wyniesie 1 MW, produkowana przez ni ą energia zaspokoi zapotrzebowanie na pr ąd ok 250 średniej wielko ści gospodarstw domowych. 21 Ewentualna budowa farmy fotowoltaicznej to korzy ść dla mieszka ńcy Gminy Działdowo, turystów, wizerunku i marki Gminy oraz poprawa bilansu energetycznego regionu. Mo żliwo ść korzystania z alternatywnych źródeł pozyskiwania energii, przyczyni si ę w dłu ższej perspektywie do generowania oszcz ędno ści w bud żetach domowych.

2.4.Kształtowanie - Tablice informacyjne, Gmina Ekologiczny Działdowo, Zwi ązek Gmina świadomości - Organizacja konkursów „Działdowszczyzna”, ekologicznej w szkołach, Przedsi ębiorstwo Gospodarki Mieszka ńcy, mieszka ńców, - Zaj ęcia popularyzuj ące Komunalnej i ochrona terenów ochron ę środowiska w Mieszkaniowej Przedsi ębiorcy, Działdowo cennych świetlicach, Wojewódzki przyrodniczo - Organizacja akcji Fundusz Ochrony Środowiska i szczególnie Natura Sprz ątanie Świata, Gospodarki Wodnej 2000 Wspólne sadzenie drzew w Olsztynie,

- Rajdy rowerowe do Lokalna Grupa atrakcyjnych miejsc, Działania,

- Wystawy prac Instytucje otoczenia tematycznych w biznesu. bibliotekach i świetlicach.

Działania podnosz ące świadomo ść ekologiczn ą mieszka ńców, edukacja ekologiczna powinna by ć realizowana poprzez kampanie społeczne i działania o światowe. Dodatkowo nale ży podnosi ć poziom wiedzy przedsi ębiorców w zakresie prowadzenia działalno ści

21 Piotr Paj ąk Opinia ekspercka dotycz ąca podstawowych zało żeń budowy i funkcjonowania farmy fotowoltaicznej 97

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

gospodarczej na obszarach NATURA 2000, czy korzy ści wynikaj ących ze stosowania odnawialnych źródeł energii. Efekty takich działa ń b ędą łatwiejsze do osi ągni ęcia gdy społecze ństwo b ędzie si ę z nim identyfikowa ć i gdy zrozumie i zaakceptuje jego zało żenia. Obszary Natura 2000 utworzone zostały w celu ochrony cennych siedlisk przyrodniczych i rzadkich lub zagro żonych gatunków zwierz ąt i ro ślin. Ze wzgl ędu na walory przyrodnicze jedn ą z lepszych bran ż działalno ści, które mo żna prowadzi ć na terenie Natura 2000 jest agroturystyka oraz turystyka kwalifikowana np. turystyka piesza, turystyka rowerowa. Poza turystyk ą innymi mo żliwo ściami działalno ści jest: rolnictwo ekologiczne, usługi hotelowe i gastronomiczne, edukacja ekologiczna, zielone szkoły. Najwa żniejsz ą korzy ści ą dla przedsi ębiorstw i Gminy jest promocja regionu za pomoc ą silnej europejskiej marki, jak ą jest Natura 2000 oraz wypromowanie własnych regionalnych produktów. OBSZAR INFRASTRUKTURALNY CEL STRATEGICZNY III Infrastruktura techniczna i dost ępno ść komunikacyjna czynnikiem poprawy spójno ści społeczno-ekonomicznej w Gminie Działdowo Rozwój wielofunkcyjny obszarów wiejskich rozumie ć nale ży, jako poł ączenie: − wykonywania funkcji wynikaj ących z rynku, wpływaj ących na rozwój nowych bran ż, pozwalaj ących produkowa ć dobra o wysokiej jako ści; − dbało ści o środowisko poprzez stosowanie zasady zrównowa żonego rozwoju, − wprowadzenie szerokiej skali ró żnorodno ści usług, pozwalaj ących na zaspokojenie rosn ących potrzeb społeczno ści lokalnej, − zwi ększenie zatrudnienia w usługach pozarolniczych 3.1. Rozbudowa - Realizacja inwestycji i Gmina Ekologiczny Działdowo Zwi ązek Gmina sytemu wodoci ągów przedsi ęwzi ęć zw. z „Działdowszczyzna”, oraz kanalizacji na gospodark ą wodno – Wojewódzki terenie Gminy ściekow ą, Fundusz Ochrony - Wspieranie budowy Środowiska i Gospodarki Wodnej przydomowych w Olsztynie oczyszczalni ścieków Instytucje szczególnie na wdra żaj ące i obszarach o realizuj ące Programy zw. z rozproszonej zabudowie, Funduszami Krajowymi i Europejskimi.

Gminy wiejskie z zało żenia musz ą rozwija ć si ę wieloaspektowo, aby zapewni ć sobie rozwój, który jest podstaw ą funkcjonowania w gospodarce wolnokonkurencyjnej. Podstawow ą

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

funkcj ą infrastruktury komunalnej jest funkcja obsługi, polegaj ąca na zapewnieniu zarówno mieszka ńcom, jak te ż innym podmiotom działaj ącym na terenie Gminy odpowiednich warunków bytowych. Składa si ę na to sprawna i niezawodna obsługa mieszka ńców i instytucji znajduj ących si ę na terenie, jak te ż rozbudowa urz ądze ń zwi ązanych przede wszystkim z uzbrajaniem terenu, wynikaj ąca ze zmian liczby ludno ści, jej struktury wiekowej, rozwoju przedsi ębiorczo ści, a tak że z rozwoju funkcji ogólno gminnych. Infrastruktura techniczna ma olbrzymie znaczenie dla mieszka ńców, turystów oraz przedsi ębiorców. Bez zapewnienia dost ępu do infrastruktury sieciowej nie ma mo żliwo ści stworzenia odpowiednich warunków do życia i pracy oraz dla rozwoju gospodarczego. Ponadto infrastruktura techniczna jest cz ęś ci ą integracji gospodarczej i społecznej na terenie Gminy jak równie ż czynnikiem sprawnej ochrony środowiska. Prawie połowa Gminy Działdowo to tereny nieskanalizowane. W zwi ązku z tym nale ży podj ąć zadania zwi ązane z wyposa żeniem te tereny w sie ć kanalizacyjn ą i wodoci ągow ą. 3.2. Remont i - Budowa, rozbudowa, Gmina Urz ąd Działdowo, Marszałkowski modernizacja remonty i modernizacje Województwa infrastruktury dróg lokalnych, Starostwo Warmi ńsko- Powiatowe. Mazurskiego drogowej i - budowa infrastruktury

okołodrogowej, około drogowej (m.in. Inne Instytucje wdra żaj ące i poprawa chodników, oświetlenia), realizuj ące wewn ętrznego - Współpraca z Programy zw. z Funduszami układu komunikacji zarz ądcami dróg Krajowymi i powiatowych i Europejskimi.

wojewódzkich. Jako ść infrastruktury drogowej jest jednym z czynników wpływaj ących na tempo rozwoju. Im lepsza dost ępno ść komunikacyjna, tym lepsze potencjalne warunki dla rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu i jako ści życia jego mieszka ńców. Rozbudowa i modernizacja sieci dróg, poprawi dost ępno ść komunikacyjn ą oraz umo żliwi szybsze i bezpieczniejsze powi ązania pomi ędzy z o środkami centralnymi czy pozostałymi obszarami województwa. Jednocze śnie wzrost dost ępu do sieci dróg krajowych zwi ększy atrakcyjno ść lokalizacji dla nowych działalno ści gospodarczych. Dobrze rozbudowana sie ć komunikacyjna sprzyja dojazdowi do gospodarstw rolnych, pól uprawnych, ułatwia wywóz płodów rolnych. Ułatwiaj ąc dost ęp do placówek o światowych ułatwia dost ęp do edukacji, a mo żliwo ść dotarcia do wielu atrakcyjnych miejsc bezpo średnio przyczynia si ę do uatrakcyjnienia turystycznego Gminy. Najpowa żniejsza barier ą dla rozwoju społeczno - gospodarczego Gminy w odniesieniu do infrastruktury drogowej jest zły stan techniczny dróg i to zarówno zły stan nawierzchni jak równie ż niewystarczaj ące parametry techniczne. Post ępuj ąca

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

urbanizacja szybki wzrost ilo ści pojazdów powoduj ą stałe pogarszanie si ę stanu dróg. 3.3. Zwi ększenie - Nawi ązanie stałej Gmina Przedsi ębiorcy Działdowo prowadz ący mo żliwo ści rozwoju współpracy z działalno ść w transportu koncesjonariuszem obszarze transportu osób zbiorowego na prywatnych przewozów terenie Gminy pasa żerskich dla koordynacji poł ącze ń, poprawy bezpiecze ństwa i jako ści przewozów. Komunikacja zbiorowa istotnie zmniejsza ruch drogowy do miejsc pracy, szkół, co wprost przekłada si ę na obni żenie emisji spalin i jest jednym z bardziej efektywnych działa ń z zakresu ochrony środowiska. Zrównowa żony rozwój to kształtowanie transportu pasa żerskiego w sposób minimalizuj ący jego negatywny wpływ na środowisko i mieszka ńców. Gmina Działdowo, jako organizator publicznego transportu zbiorowego, powinien d ąż yć aby oferta transportu zbiorowego była jak najszersza, jednocze śnie odpowiadaj ąc realnym potrzebom mieszka ńców Gminy. Obecna poda ż usług transportu publicznego wg ankietowanych jest ju ż bardzo niewielka, skutkiem czego koniecznym staje si ę stałe poruszanie si ę prywatnymi samochodami osobowymi. W przypadku niskiego poziomu zamo żno ści wielu mieszka ńców stanowi to du że utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu wielu mieszka ńców Gminy.

3. 4. Rozwój - Rozwój dost ępu do Gmina Urz ąd Działdowo marszałkowski infrastruktury Internetu, Województwa społecze ństwa - Rozwój lokalnych Warmi ńsko- Mazurskiego, informacyjnego zasobów i usług w poprzez zwi ększenie Internecie, Przedsi ębiorcy

dost ępno ści Instytucje otoczenia infrastruktury biznesu sieciowej Internet dzi ęki mobilno ści rozwi ąza ń komunikacyjnych i ci ągłemu dost ępowi do informacji, która jest podstaw ą wiedzy, pracy i rozrywki, daje mo żliwo ść zrównowa żenia szans w tym obszarze wszystkim jego u żytkownikom. W odró żnieniu od prasy, radia i telewizji daje mo żliwo ść komunikacji w wielu kierunkach. Sprzyja nawi ązaniu dialogu. Zwi ązane z internetem nowe technologie s ą narz ędziem, o które zwłaszcza mieszka ńcy terenów wiejskich powinni si ę ubiega ć. Nowe technologie, to znakomita mo żliwo ść eliminacji barier i utrudnie ń zwi ązanych z dost ępem do informacji. Nowoczesne technologie mog ą z powodzeniem usprawni ć działalno ści lokalnych instytucji i

100

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

organizacji, wspomóc promocj ę Gminy oraz sprzeda ż wyrobów i usług, poprawi ć dost ęp mieszka ńców do edukacji i rynku pracy, a tak że umo żliwi ć rozwijanie zainteresowa ń. OBSZAR GOSPODARCZY CEL STRATEGICZNY IV Rozwój potencjału gospodarczego Gminy Działdowo i poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy Rozwój społeczno-gospodarczy charakteryzuje si ę zmianami ilo ściowymi i jako ściowymi w sposobach i wynikach gospodarowania na obszarach wiejskich. Działalno ść gospodarcza determinowana jest przez funkcje, jakie lokalizowane s ą na obszarach wiejskich a jej rozwój prowadzi ć ma w konsekwencji do poprawy warunków życia społeczno ści lokalnej poprzez implementacj ę funkcji zwi ązanych z prowadzeniem usług dla rolnictwa oraz wprowadzaniem funkcji wynikaj ących z wprowadzania działalno ści pozarolniczej – usługowej, b ądź przemysłowej. 4.1 Tworzenie - Tworzenie akcji Gmina Lokalna Grupa Działdowo Działania, korzystnych promocyjnych i

warunków dla budowanie marki Gminy Organizacje turystyczne, rozwoju Działdowo,

przedsi ębiorczo ść - Aktywne wspieranie Instytucje, otoczenia biznesu, szczególnie sektora funkcjonuj ących i

MŚP, Współpraca z zakładaj ących Przedsi ębiorcy,

instytucjami około działalno ść Ośrodek Doradztwa biznesowymi w celu przedsi ębiorców, Rolniczego

tworzenia „klimatu” - Współpraca z

dla biznesu instytucjami około biznesowymi w celu tworzenia „klimatu” dla biznesu.

101

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Przyci ągni ęcie inwestorów doprowadzi do przyspieszenia rozwoju gospodarczego Gminy. W sytuacji rosn ącej konkurencji lokalizacja inwestycji uzale żniona jest od oferowanych warunków, na które składaj ą si ę mi ędzy innymi: stosowane ulgi podatkowe, dost ępno ść kadry, czy dost ęp do podstawowej infrastruktury, poło żenie Gminy w pobli żu dróg krajowych. Post ęp ekonomiczny zazwyczaj warunkuje jako ść zasobów ludzkich, a szczególnie wykształcenie. Wykształcone, świadome społecze ństwo łatwiej podejmuje ryzyko i realizacji własnych pomysły. Niestety poziom wykształcenia mieszka ńców nie nale ży do najwy ższych, nale ży wi ęc podj ąć starania w kierunku uzupełniania kwalifikacji zawodowych mieszka ńców w obszarze jako ści kształcenia młodzie ży. Nie bez znaczenia s ą te ż działania zmierzaj ące do zatrzymania na obszarze Gminy osób wykształconych, a w szczególno ści aktywnych. Na decyzje o miejscu zamieszkania ma coraz cz ęś ciej dost ępno ść miejsc pracy, ale nie bez znaczenia jest te ż otoczenie, stosunki panuj ące w śród lokalnej społeczno ści oraz klimat tworzony przez władze Gminy wspieraj ący osoby pragn ąc prowadzi ć działalno ść gospodarcz ą. 4.2 Udost ępnienie - Wyznaczenie i Gmina Urz ąd Działdowo Marszałkowski terenów pod przygotowanie terenów Województwa zabudow ę inwestycyjnych pod Warmi ńsko- Mazurskiego przemysłow ą dla działalno ść gospodarcz ą

potrzeb rozwoju i budownictwo Centrum Obsługi Inwestora przedsi ębiorczo ści mieszkaniowe,

- Zapewnienie

kompleksowej obsługi inwestora (promocja terenów inwestycyjnych, udzielanie informacji i pomocy zainteresowanym inwestorom), - Modernizacja wybranych poł ącze ń komunikacyjnych zapewniaj ących sprawne poł ączenia zwi ększaj ących dost ępno ść terenów. Przyci ągni ęcie inwestycji zewn ętrznych to jeden z wa żnych elementów zwi ększania

102

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

potencjału kapitałowego Gminy. Nowe inwestycje to nowe miejsca pracy, które pozwol ą na podniesienie dochodów ludno ści oraz wpływy do bud żetu Gminy z tytułu podatków. Dla przyci ągni ęcia inwestorów konieczne jest udro żnienie systemu komunikacyjnego, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury energetycznej, telekomunikacyjnej oraz przygotowanych terenów inwestycyjnych. 4.3.Tworzenie - Wspieranie instytucji Gmina Ośrodek Doradztwa Działdowo Rolniczego, warunków otoczenia rolnictwa

sprzyjaj ących (zrzeszanie si ę rolników, Izba Rolnicza Instytucje otoczenia powstawaniu grupy producenckie, biznesu gospodarstw infrastruktura skupu i Inne Instytucje ekologicznych, przetwórstwa produktów wdra żaj ące i wspieranie rozwoju rolnych, realizuj ące Programy zw. z agroturystyki - Wspieranie procesu Funduszami modernizacji sprz ętu i Krajowymi i Europejskimi. budynków (w tym

zwrócenie uwagi na kwestie ochrony środowiska), powi ększania gospodarstw i scalania gruntów, - Podnoszenie wiedzy i kwalifikacji rolników (w tym rolników młodych) w zakresie prowadzenia gospodarstwa i jego modernizacji (w tym wprowadzania infrastruktury zapobiegaj ącej zanieczyszczeniom wód i gleb), - Wspieranie procesu ró żnicowania działalno ści gospodarstw rolnych,

103

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- szkolenia przekwalifikowuj ące, agroturystyka, produkcja surowca energetycznego, drobne przetwórstwo produktów rolnych i le śnych, - Zalesianie gruntów rolnych, - Gazyfikacja Gminy. Warunkiem zapewnienia wysokiej jako ści życia mieszka ńców jest zwi ększanie dochodów gospodarstw domowych. Jak pokazały wyniki ankiet często pojawiaj ącym si ę problemem jest niski dochód mieszka ńców Gminy. Dominuj ące na obszarze Gminy rolnictwo nie cechuje si ę wysokim poziomem dochodowo ści. Podstawowy wpływ na t ę sytuacj ę maj ą: struktura wielko ściowa, niska mechanizacja oraz ekstensywne formy gospodarowania. Ta przestarzała struktura wpływa na niskie dochody mieszka ńców, utrwalaj ąc obszary wykluczenia społecznego i ograniczaj ąc dost ęp do edukacji. Nale ży wi ęc podejmowa ć działania zmierzaj ące do rozwijania sektora pozarolniczego, które b ędą miały dwojaki efekt. Pierwszy to „zagospodarowanie” osób, które działalno ści rolniczej nie zamierzaj ą prowadzi ć, druga to przełamanie monofunkcyjno ści wsi. Gospodarcze funkcjonowanie mieszka ńców w obszarze usług dla ludno ści poprawi atrakcyjno ść Gminy pod k ątem jako ści życia jej mieszka ńców, a powstałe w ten sposób ró żne formy działalno ści w tym zwi ązanej z turystyka i rekreacj ą zwi ększy ilo ść odwiedzaj ących Gmin ę turystów. 4.4. Promocja Gmin y - Wspieranie rozwoju Gmina Organizacje Działdowo Turystyczne, jako miejsca infrastruktury i produktów

atrakcyjnego dla turystycznych w tym Lokalna Grupa Działania, inwestorów i bazy noclegowo-

turystów gastronomicznej, Przedsi ębiorcy,

szlaków turystycznych, Sołectwa, zbiorników wodnych, Inne Instytucje ście żek rowerowych, wdra żaj ące i oznakowania, odnowa realizuj ące Programy zw. z obiektów zabytkowych, Funduszami - Rozwijanie turystyki Krajowymi i Europejskimi. weekendowej i

rekreacyjnej-

104

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wykorzystanie walorów przyrodniczych do celów edukacyjnych, - Promocja tradycyjnych produktów lokalnych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty rękodzielnicze, itd., - Aktywna promocja Gminy z wykorzystaniem mo żliwo ści jakie stwarzaj ą technologie informacyjno- komunikacyjne, - Wykorzystanie materialnych i niematerialnych składników dziedzictwa kulturowego do kultywowania tradycji ludowych i przekształcania ich w produkty turystyczne. Ochrona i wykorzystanie potencjału obiektów dziedzictwa kulturowego, w tym poprawa stanu i sposobu u żytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji, jak równie ż wdro żenie mechanizmów wł ączaj ących warto ści dziedzictwa w obieg gospodarczy (kultura jako istotny czynnik rozwoju ekonomicznego – wpływa na atrakcyjno ść osadnicz ą i inwestycyjn ą, stanowi determinant ę rozwoju rekreacji i turystyki, tworzy szeroki i zró żnicowany rynek pracy, kreuje przemysły kulturowe, wzbudza mno żnikowe procesy gospodarcze). W ramach niniejszego kierunku interwencji zakłada si ę odej ście od pasywnej ochrony na rzecz efektywnego i racjonalnego zarz ądzania kultur ą i zasobami dziedzictwa kulturowego.

105

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

OBSZAR PRZESTRZENNY CEL STRATEGICZNY V: Progospodarcza polityka przestrzenna Gminy Działdowo Przedsi ębiorca w swoich decyzjach bierze pod uwag ę ukształtowanie, poło żenie geograficzne i komunikacyjne, aktualn ą i dopuszczaln ą form ę zagospodarowania. Zmiany w obr ębie zagospodarowania przestrzennego Gminy s ą zatem zmianami warunków podejmowania i rozwijania lokalnej działalno ści gospodarczej. Podstawowym podmiotem decyduj ącym o tych zmianach jest samorz ąd lokalny. Żadna Gmina nie funkcjonuje przecie ż jako układ zamkni ęty, lecz jako integralny składnik gospodarki powiatu, regionu (województwa), pa ństwa. Narz ędzia stymulowania rozwoju przedsi ębiorczo ści lokalnej oraz metody i kryteria ich stosowania, które powoduj ą zmiany przestrzeni Gminy stanowi ą jeden z obszarów lokalnej polityki gospodarczej. Główne cele gospodarki przestrzenne wg. Europejskiej Karty Zagospodarowania Przestrzennego stanowi ą: •zapewnienie zrównowa żonego rozwoju społeczno-gospodarczego we wszystkich regionach, • popraw ę jako ści życia, • odpowiedzialne gospodarowanie zasobami przyrody i ochron ę środowiska, • racjonalne wykorzystanie terenów. 5.1. Rozwój - Realizacja projektów Gmina Przedsi ębiorcy, Działdowo przestrzeni zwi ązanych z Potencjalni publicznej kształtowaniem inwestorzy, sprzyjaj ącej przestrzeni publicznej Mieszka ńcy, aktywizacji Organizacje pozarz ądowe, lokalnych

społeczno ści Instytucje wdra żaj ące i realizuj ące Programy zw. z Funduszami Krajowymi i Europejskimi.

Polityk ę przestrzenn ą prowadzi ć mo żna poprzez rozwijanie infrastruktury w tym infrastruktury technicznej. Jej rozwój kształtuje struktur ę atrakcyjno ści przestrzeni Gminy i skłania podmioty gospodarcze do zachowa ń przestrzennych, takich jak zmiana miejsca działalno ści, inwestowanie, zmiana lub rozszerzenie rynków zbytu. Polityka przestrzenna Gminy mo że sta ć si ę jednym z podstawowych instrumentów wspierania jej rozwoju gospodarczego, a co za tym idzie, równie ż rozwoju społecznego. Władza ta mo że je skutecznie i efektywnie wykorzysta ć lub ignoruj ąc ich znaczenie, w celu doprowadzenia do transformacji w grup ę podstawowych barier wspomnianych sfer rozwoju lokalnego.

106

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

5.2.Kultywowanie , - Zagospodarowanie, Gmina Organizacje Działdowo pozarz ądowe, ochrona dziedzictwa popularyzacja i promocja

kulturowego Gminy obiektów zabytkowych i Przedsi ębiorcy Działdowo wykorzystanie jako Potencjalni miejsc atrakcyjnych inwestorzy, turystycznie, - Wspieranie folkloru Inne Instytucje wdra żaj ące i oraz zanikaj ących realizuj ące zawodów Programy zw. z Funduszami - Publikowanie Krajowymi i materiałów Europejskimi.

dokumentuj ących i

popularyzuj ących dziedzictwo i krajobraz kulturowy. Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz pobudzanie kulturalnych inicjatyw i tworzenie warunków do rozwoju twórczo ści opartej na kulturze regionu to przedsi ęwzi ęcia, które mog ą przyczyni si ę do rozwoju aktywnego sp ędzenia wolnego czasu, rozwijania pasji, talentów i aktywnych postaw społecznych, szczególnie przez dzieci i młodzie ż. Realizacja takich zada ń ma szans ę zaspokoi ć potrzeby kulturalne mieszka ńców Gminy, poprawi jako ść życia oraz stan dziedzictwa kulturowego. Podejmowanie takich projektów mo że te ż przyczyni ć si ę do wzrostu atrakcyjno ści turystycznej i kulturowej Gminy Działdowo. 5.3.Rewitalizacja - Realizacja projektów i Gmina Przedsi ębiorcy, Działdowo zasobów dziedzictwa inwestycji zwi ązanych z Rolnicy kulturowego i ochron ą zabytków i Inne Instytucje kształtowanie budownictwa wdra żaj ące i krajobrazu w celu tradycyjnego oraz realizuj ące Programy zw. z budowy marki Gminy zwi ązanych z „odnow ą” Funduszami Działdowo obiektów pełni ących Krajowymi i Europejskimi. funkcje kulturalne,

- Zalesianie terenów zdegradowanych, - Adaptacji wyrobisk po żwirowniach.

107

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Działania na rzecz ochrony i kształtowania krajobrazu kulturowego słu żą utrzymaniu to żsamo ści regionu i lokalnego społecze ństwa. Wobec tego nale ży d ąż yć do utrzymania i eksponowania jego warto ści, obejmuj ąc kompleksowo zagadnienia zarówno ochrony dziedzictwa kulturowego, jak i środowiska przyrodniczego, a tak że odbudowy krajobrazów, które ucierpiały wskutek rozwoju źle rozumianej przedsi ębiorczo ści czy bezkrytycznego tworzenia „nowych wartości”. Niezb ędnym jest wi ęc rozwój w oparciu o akceptacj ę społeczn ą i wypracowanie zasady łagodzenia ewentualnych ró żnic pomi ędzy interesem obu stron z zachowaniem potrzeb zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa. Źródło: Opracowanie własne

108

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

6. Źródła finansowania Strategii

Podstawowe źródła finansowania zada ń zaplanowanych w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026, to: 1. środki własne bud żetowe na realizacj ę zada ń własnych Gminy, w tym: - dotacje na zadania zlecone i realizowane na podstawie zawartych porozumie ń, - subwencja ogólna (cz ęść o światowa), - dochody własne (podatki i opłaty lokalne, udział w podatkach stanowi ących dochody bud żetu pa ństwa, dochody z maj ątku Gminy, odsetki od środków na rachunkach bankowych, pozostałe dochody). 2. krajowe i zagraniczne mechanizmy finansowe, w tym: - środki pochodz ące z funduszy unijnych w nowym okresie programowania na lata 2014-2020 (m.in. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Fundusz Spójno ści, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich), - inne krajowe i zagraniczne środki finansowe, - krajowe środki finansowe np. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 3. komercyjne instrumenty finansowe, w tym: - po życzki i kredyty bankowe, - inne. 4. środki innych uczestników (partnerów) procesu wdra żania strategii, w tym sektora prywatnego.

6.1. Powi ązania Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 z innymi dokumentami strategicznymi

W ramach strategii b ędą realizowane cele strategiczne i operacyjne wpisuj ące si ę w strategiczne dokumenty o zasi ęgu europejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Wykaz najwa żniejszych dokumentów strategicznych wraz z ich celami, do których nawi ązuje poni ższy dokument, zamieszczono w poni ższej tabeli.

109

Tabela 44. Powi ązanie Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 z innymi dokumentami strategicznymi.

Cele szczegółowe/ Cel/Priorytet/Obszar strategiczny dokumentów strategicznych operacyjne Strategii Rozwoju Strategia Rozwoju Społeczno- Strategia Zrównowa żonego Społeczno – Strategia Rozwoju Kraju Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Gospodarczego Gospodarczego Strategia Europa 2020 Gminy Działdowo 2030 Rybactwa Województwa Warmi ńsko – na lata 2016-2026 na lata 2012-2020 Mazurskiego do roku 2025 CEL STRATEGICZNY I Ci ągły wzrost jako ści życia mieszka ńców Gminy Działdowo poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego Cel szczegółowy 1 Wzrost jako ści kapitału ludzkiego, społecznego, zatrudnienia i Cel operacyjny 1.1. Cel szczegółowy 2 przedsi ębiorczo ści na Rozwój działa ń w zakresie Wzrost aktywno ści obszarach wiejskich edukacji mieszka ńców w społecznej 1.1. Podnoszenie 2.2. Wzrost dost ępno ści i zwi ązku ze zmian ą umiej ętno ści, poziomu jako ści usług publicznych. otoczenia gospodarczego wykształcenia oraz wzrost mobilno ści Rozwój sprzyjaj ący zawodowej mieszka ńców wł ączeniu społecznemu obszarów wiejskich Obszar konkurencyjno ści i Cel szczegółowy 1 innowacyjno ści Wzrost jako ści kapitału gospodarki(modernizacji) Cel operacyjny 1.2. ludzkiego, społecznego, Aktywizacja potencjału zatrudnienia i Cel szczegółowy 2 zawodowego przedsi ębiorczo ści na Wzrost aktywno ści obszarach wiejskich społecznej mieszka ńców wsi i 1.4. Zapobieganie i 2.1. Rozwój kapitału przeciwdziałanie ograniczanie wykluczenia społecznego wykluczeniu społecznemu społecznego oraz aktywizacja mieszka ńców obszarów wiejskich Cel operacyjny 1.3. Cel szczegółowy 2 Cel szczegółowy 2 Implementacja Rozwój inteligentny Poprawa warunków życia na Wzrost aktywno ści nowoczesnych technologii obszarach wiejskich oraz społecznej

104

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

w edukacji w celu rozwoju poprawa dost ępno ści 2.2. Wzrost dost ępno ści i kompetencji cyfrowych przestrzennej jako ści usług publicznych. dzieci, młodzie ży i osób 2.4. Rozwój infrastruktury dorosłych społecznej zapewniaj ącej mieszka ńcom obszarów Cel operacyjny wiejskich dost ęp do dóbr i 1.4. Aktywizacjakulturalna i usług Cel szczegółowy 2 sportowa dzieci, Wzrost aktywno ści młodzie ży i dorosłych społecznej poprzez rozbudow ę oferty 2.1. Rozwój kapitału pozalekcyjnej i społecznego pozaszkolnej Cel operacyjny 1.5. Obszar równowa żenia Podniesienie jako ści usług Rozwój sprzyjaj ący potencjału rozwojowego wł ączeniu społecznemu społecznych i ochrony regionów (dyfuzji) zdrowia Cel szczegółowy 2 Cel szczegółowy 2 Wzrost aktywno ści Poprawa warunków życia na społecznej Cel operacyjny 1.6. obszarach wiejskich oraz Obszar konkurencyjno ści i 2.2. Wzrost dost ępno ści i Zapewnienie poprawa dost ępno ści - innowacyjno ści gospodarki jako ści usług publicznych przestrzennej bezpiecze ństwa (modernizacji) mieszka ńcom i ich mieniu 2.5. Rozwój infrastruktury bezpiecze ństwa na obszarach wiejskich Cel szczegółowy 1 Wzrost jako ści kapitału ludzkiego, społecznego, Cel szczegółowy 2 zatrudnienia i Wzrost aktywno ści Cel operacyjny 1.7. przedsi ębiorczo ści na społecznej Stały wzrost jako ści usług obszarach wiejskich 2.2. Wzrost dost ępno ści i Obszar efektywno ści i administracyjnych i 1.1. Podnoszenie jako ści usług publicznych. - sprawno ści pa ństwa umiej ętno ści, poziomu Cel strategiczny 3 usprawnienie (efektywno ści) funkcjonowania Urz ędu wykształcenia oraz Wzrost liczby i jako ści Gminy wzrost mobilno ści powi ąza ń sieciowych zawodowej mieszka ńców 3.1 Doskonalenie obszarów wiejskich administracji

105

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

CEL STRATEGICZNY II Harmonijny rozwój Gminy, zachowuj ący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszka ńców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego Cel operacyjny 2.1. Zintensyfikowanie działa ń na rzecz ochrony środowiska poprzez racjonaln ą gospodark ę wodn ą i wykorzystanie Cel szczegółowy 4. odnawialnych źródeł Cel szczegółowy 2 Nowoczesna infrastruktura energii Poprawa warunków życia na rozwoju Cel operacyjny 2. 2. obszarach wiejskich oraz 4.3. Poprawa jako ści i Dostosowanie gospodarki poprawa dost ępno ści ochrona środowiska odpadami do stale Obszar równowa żenia przestrzennej przyrodniczego rosn ących potrzeb potencjału rozwojowego 2.1. Rozwój infrastruktury mieszka ńców Gminy, regionów (dyfuzji) gwarantuj ącej sukcesywne działania na bezpiecze ństwo rzecz likwidacji „dzikich” energetyczne, sanitarne i wysypisk śmieci wodne na obszarach Rozwój zrównowa żony wiejskich Cel operacyjny 2. 3. Zwi ększenie Cel szczegółowy 4. wykorzystania technologii Nowoczesna infrastruktura efektywnych rozwoju energetycznie i rozwi ąza ń 4.1. Dostosowana do potrzeb słu żą cych ograniczeniu sie ć no śników energii niskiej emisji Cel szczegółowy 1 Cel operacyjny Wzrost jako ści kapitału ludzkiego, społecznego, 2.4.Kształtowanie Cel szczegółowy 2 zatrudnienia i świadomo ści ekologicznej Obszar konkurencyjno ści i Wzrost aktywno ści przedsi ębiorczo ści na mieszka ńców, ochrona innowacyjno ści gospodarki społecznej obszarach wiejskich (modernizacji) 2.1. Rozwój kapitału terenów cennych 1.1. Podnoszenie społecznego przyrodniczo szczególnie umiej ętno ści, poziomu Natura 2000 wykształcenia oraz wzrost mobilno ści

106

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

zawodowej mieszka ńców obszarów wiejskich CEL STRATEGICZNY III Infrastruktura techniczna i dost ępno ść komunikacyjna czynnikiem poprawy spójno ści społeczno-ekonomicznej w Gminie Działdowo Cel szczegółowy 2 Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz Cel szczegółowy 4. Cel operacyjny 3.1. poprawa dost ępno ści Nowoczesna infrastruktura Rozbudowa sytemu przestrzennej rozwoju wodoci ągów oraz Rozwój zrównowa żony 2.1. Rozwój infrastruktury 4.3. Poprawa jako ści i gwarantuj ącej kanalizacji na terenie ochrona środowiska bezpiecze ństwo Gminy przyrodniczego energetyczne, sanitarne i wodne na obszarach wiejskich Cel operacyjny 3.2. Cel szczegółowy 4. Remont i modernizacja Nowoczesna infrastruktura infrastruktury drogowej i Cel szczegółowy 2 rozwoju - około drogowej, poprawa Poprawa warunków życia na 4.1.Zwi ększenie zewn ętrznej wewn ętrznego układu Obszar równowa żenia obszarach wiejskich oraz dost ępno ści komunikacyjnej komunikacji potencjału rozwojowego poprawa dost ępno ści oraz wewn ętrznej spójno ści regionów (dyfuzji) przestrzennej Cel operacyjny 3.3. 2.2. Rozwój infrastruktury Cel szczegółowy 4. Zwi ększenie mo żliwo ści transportowej gwarantuj ącej Nowoczesna infrastruktura rozwoju transportu rozwoju - dost ępno ść transportow ą zbiorowego na terenie obszarów wiejskich 4.1.Zwi ększenie zewn ętrznej Gminy dost ępno ści komunikacyjnej oraz wewn ętrznej spójno ści Cel szczegółowy 2 Poprawa warunków życia na Cel operacyjny 3.4. Cel szczegółowy 4. obszarach wiejskich oraz Rozwój infrastruktury Nowoczesna infrastruktura poprawa dost ępno ści społecze ństwa rozwoju Rozwój inteligentny przestrzennej 4.1.Zwi ększenie zewn ętrznej informacyjnego poprzez 2.3. Budowa i rozwój dost ępno ści komunikacyjnej zwi ększenie dost ępno ści infrastruktury i technologii oraz wewn ętrznej spójno ści infrastruktury sieciowej umo żliwiaj ących mieszka ńcom obszarów

107

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wiejskich korzystanie i dost ęp do technologii ICT o wysokim standardzie CEL STRATEGICZNY IV Rozwój potencjału gospodarczego Gminy Działdowo i poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy Cel operacyjny 4.1. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ść szczególnie sektora M ŚP, Cel szczegółowy Współpraca z instytucjami 1.Konkurencyjna gospodarka około biznesowymi w celu 1.1. Wzrostu tworzenia „klimatu” dla konkurencyjno ści regionu poprzez rozwój biznesu Cel szczegółowy 1 inteligentnych Cel operacyjny 4.2. Obszar konkurencyjno ści i Wzrost jako ści kapitału specjalizacji Udost ępnienie terenów innowacyjno ści gospodarki ludzkiego, społecznego, pod zabudow ę (modernizacji) zatrudnienia i przemysłow ą dla potrzeb przedsi ębiorczo ści na obszarach wiejskich rozwoju Rozwój inteligentny przedsi ębiorczo ści 1.3.Rozwój przedsi ębiorczo ści i Cel operacyjny 4.3. pozarolniczych miejsc pracy Cel szczegółowy 2 Tworzenie warunków z wykorzystaniem potencjału sprzyjaj ących Wzrost aktywno ści endogenicznego obszarów społecznej powstawaniu gospodarstw wiejskich 2.1. Rozwój kapitału ekologicznych, wspieranie społecznego rozwoju agroturystyki Cel szczegółowy Cel operacyjny 4.4. 1.Konkurencyjna gospodarka Promocja Gminy jako Obszar równowa żenia 1.1.Wzrostu potencjału rozwojowego konkurencyjno ści miejsca atrakcyjnego dla regionów (dyfuzji) regionupoprzez rozwój inwestorów i turystów inteligentnych specjalizacji

CEL STRATEGIC ZNY V Progospodarcza polityka przestrzenna Gminy Działdowo

108

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel operacyjny 5.1. Cel szczegółowy 2 Rozwój przestrzeni Obszar równowa żenia Poprawa warunków życia na publicznej sprzyjaj ącej - potencjału rozwojowego obszarach wiejskich oraz aktywizacji lokalnych regionów (dyfuzji) poprawa dost ępno ści społeczno ści przestrzennej 2.4. Rozwój infrastruktury Cel operacyjny 5.2 . Obszar konkurencyjno ści i społecznej zapewniaj ącej Kultywowanie, ochrona mieszka ńcom obszarów - innowacyjno ści gospodarki Cel szczegółowy 2 dziedzictwa kulturowego wiejskich dost ęp do dóbr i (modernizacji) Wzrost aktywno ści Gminy Działdowo usług społecznej Cel szczegółowy 2 2.2. Wzrost dost ępno ści i Poprawa warunków życia na jako ści usług publicznych Cel operacyjny obszarach wiejskich oraz 5.3. Rewitalizacja zasobów poprawa dost ępno ści Obszar równowa żenia dziedzictwa kulturowego i przestrzennej - potencjału rozwojowego 2.4. Rozwój infrastruktury kształtowanie krajobrazu regionów (dyfuzji) w celu budowy marki społecznej zapewniaj ącej Gminy Działdowo mieszka ńcom obszarów wiejskich dost ęp do dóbr i usług Źródło: Opracowanie własne

109

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

6.2. Źródła finansowania zada ń zaplanowanych do realizacji w ramach Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

W poni ższej tabeli przedstawiono propozycje sfinansowania przedsi ęwzi ęć , które zostały wskazane podczas konsultacji społecznych.

Tabela 45. Źródła finansowania zada ń zaplanowanych do realizacji w ramach Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016- 2026 Cel szczegółowy Program operacyjny / Inne/ Oś, Działanie, poddziałanie/ Priorytet Nazwa zadania i operacyjny Ministerstwo inwestycyjny/ Inne Cel strategiczny I Ci ągły wzrost jako ści życia mieszka ńców Gminy Działdowo poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego Program Rozwoju Obszarów Działanie: Transfer wiedzy i działalność Wiejskich 2014-2020 informacyjna Kształcenie cech

przedsi ębiorczych w śród 1.1. Wsparcie dla działa ń w zakresie

młodzie ży i osób dorosłych kształcenia zawodowego i nabywania umiej ętno ści

Ew. inny program/konkurs Oś 2 Kadry dla gospodarki

Regionalny Program Operacyjny Działanie 2.2 Podniesie jako ści oferty Cel operacyjny 1.1. Warmia i Mazury edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój Rozwój działa ń w zakresie na lata 2014-2020 kompetencji kluczowych uczniów edukacji mieszka ńców w

zwi ązku ze zmian ą 2.2.1 Podniesie jako ści oferty edukacyjnej otoczenia gospodarczego Poprawa jako ści kształcenia, ukierunkowanej na rozwój kompetencji w tym stałe podnoszenie kluczowych uczniów kwalifikacji osób zatrudnionych 2.4.1 Rozwój kształcenia i szkolenia

w lokalnych placówkach zawodowego

edukacyjnych

Oś 9 Dost ęp do wysokiej jako ści usług

Działanie 9.3 Infrastruktura edukacyjna Ew. inny program/konkurs

Poddziałanie 9.3.4 Infrastruktura edukacji

110

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

ogólnokształc ącej

Działanie: Transfer wiedzy i działalność informacyjna Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 1.1 - Wsparcie dla działa ń w zakresie kształcenia zawodowego i nabywania umiej ętno ści Program Operacyjny Organizowanie szkole ń, Wiedza Edukacja Rozwój kursów, warsztatów na lata 2014-2020 Oś 2 Efektywne polityki publiczne na rynku podnosz ących kwalifikacje pracy, gospodarki i edukacji

Działanie 2.15 Kształcenie i szkolenie zawodowe dostosowane do potrzeb zmieniaj ącej si ę gospodarki Ew. inny program/konkurs

Oś 2 Kadry dla gospodarki

Regionalny Program Operacyjny Działanie 2.2 Podniesie jako ści oferty Warmia i Mazury edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój na lata 2014-2020 kompetencji kluczowych uczniów Dostosowanie oferty zaj ęć pozalekcyjnych do potrzeb i 2.2.1 Podniesie jako ści oferty edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój kompetencji oczekiwa ń mieszka ńców kluczowych uczniów 2.4.1 Rozwój kształcenia i szkolenia zawodowego Ew. inny program/konkurs

Doposa żenie palcówek Regionalny Program Operacyjny Oś 2 Kadry dla gospodarki

111

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

edukacyjnych w nowoczesny Warmia i Mazury sprz ęt na lata 2014-2020 Działanie 2.2 Podniesie jako ści oferty edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój kompetencji kluczowych uczniów

2.4.1 Rozwój kształcenia i szkolenia zawodowego

Oś 9 Dost ęp do wysokiej jako ści usług

Działanie 9.3 Infrastruktura edukacyjna Ew. inny program/konkurs Poddziałanie 9.3.1 Infrastruktura kształcenia zawodowego Poddziałanie 9.3.4 Infrastruktura edukacji ogólnokształc ącej

Oś 2 Kadry dla gospodarki

Regionalny Program Operacyjny Działanie 2.2 Podniesie jako ści oferty Warmia i Mazury edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój na lata 2014-2020 kompetencji kluczowych uczniów

Cel operacyjny 1.2. 2.2.1 Podniesie jako ści oferty edukacyjnej Aktywizacja potencjału ukierunkowanej na rozwój kompetencji zawodowego Działania w obszarze kluczowych uczniów 2.4.1 Rozwój kształcenia i szkolenia kształcenia dzieci i młodzie ży mieszka ńców wsi i zawodowego przeciwdziałanie zagro żonych wykluczeniem wykluczeniu społecznemu Oś 9 Dost ęp do wysokiej jako ści usług

Działanie 9.3 Infrastruktura edukacyjna

Ew. inny program/konkurs Poddziałanie 9.3.4 Infrastruktura edukacji ogólnokształc ącej

112

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

- Dotacje z bud żetu pa ństwa za na zadania zlecone b ądź własne, dotacje na zadania Dochód Urz ędu Gminy Działdowo realizowane na podstawie porozumie ń jst,

dotacje z funduszy celowych,

środki ze źródeł pozabud żetowych, wpływy z

usług, Wpływy z opłat funkcjonariuszy domów Realizacja działa ń z zakresu pomocy społecznej, wpływy z opłat na usługi pomocy społecznej i socjalnej opieku ńcze, darowizny, pozostałe dochody (w tym promowanie firm

społecznych, pracy Program Operacyjny Wiedza społecznej, wolontariatu) Oś 2 Efektywne polityki publiczne na rynku Edukacja Rozwój pracy, gospodarki i edukacji

Działanie 2.5 Skuteczna pomoc społeczna Ew. inny program/konkurs

Oś 2 Kadry dla gospodarki

Regionalny Program Operacyjny Działanie 2.2 Podniesie jako ści oferty Warmia i Mazury edukacyjnej ukierunkowanej na rozwój na lata 2014-2020 kompetencji kluczowych uczniów

2.2.1 Podniesie jako ści oferty edukacyjnej

ukierunkowanej na rozwój kompetencji

kluczowych uczniów Tworzenie programów 2.4.1 Rozwój kształcenia i szkolenia edukacji rozwijaj ących zawodowego

kompetencje i umiej ętno ści

Oś 9 Dost ęp do wysokiej jako ści usług

Działanie 9.3 Infrastruktura edukacyjna

Poddziałanie 9.3.4 Infrastruktura edukacji Ew. inny program/konkurs ogólnokształc ącej

113

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Program Rozwoju Obszarów Działanie: Wsparcie dla rozwoju lokalnego w Aktywne wspieranie Wiejskich 2014-2020 ramach inicjatywy LEADER partnerstw i inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju 19.3 – Przygotowanie i realizacja działa ń w Gminy lub wsi (formalnych i zakresie współpracy z lokaln ą grup ą działania nieformalnych); Ew. inny program/konkurs

Oś 9 Dost ęp do wysokiej jako ści usług

Regionalny Program Operacyjny Działanie 9.3 Infrastruktura edukacyjna Warmia i Mazury

Doposa żenie szkół w na lata 2014-2020 Poddziałanie 9.3.1 Infrastruktura kształcenia nowoczesne pomoce zawodowego

dydaktyczne Poddziałanie 9.3.4 Infrastruktura edukacji

ogólnokształc ącej Ew. inny program/konkurs

Cel operacyjny 1.3. Implementacja Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich” dla województwa Program Rozwoju Obszarów nowoczesnych technologii warmi ńsko – mazurskiego Wiejskich 2014-2020 w edukacji w celu rozwoju

kompetencji cyfrowych Doposa żenie świetlic i 7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie,

dzieci, młodzie ży i osób bibliotek w sprz ęt ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług

dorosłych lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym komputerowy rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów Działanie: Transfer wiedzy i działalność Realizacja szkole ń dla osób Wiejskich 2014-2020 informacyjna

wykluczonych cyfrowo, w tym Program Operacyjny udział w projekcie „Latarnicy” 1.1 Wsparcie dla działa ń w zakresie Polska Cyfrowa 2014-2020 kształcenia zawodowego i nabywania umiej ętno ści

114

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Ew. inny program/konkurs 3.1 Działania szkoleniowe na rzecz rozwoju kompetencji cyfrowych

Działanie: Transfer wiedzy i działalność Program Rozwoju Obszarów informacyjna Wsparcie edukacji na Wiejskich 2014-2020 odległo ść 1.1 Wsparcie dla działa ń w zakresie Ew. inny program/konkurs kształcenia zawodowego i nabywania umiej ętno ści

Oś 6 Kultura i dziedzictwo Regionalny Program Operacyjny Działanie 6.2 Dziedzictwo naturalne Warmia i Mazury na lata 2014-2020

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Cel operacyjny 1.4. Budowa ście żek rowerowych, Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Aktywizacja kulturalna i tras turystyczno-rekreacyjnych Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego sportowa dzieci, młodzie ży i dorosłych poprzez 7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie, rozbudow ę oferty ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług pozalekcyjnej i lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym pozaszkolnej rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

LEADER Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Budowa ście żek edukacyjnych Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa (wraz z oznakowaniem miejsc warmi ńsko – mazurskiego historycznych) i punktów widokowych 7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych

115

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

usług lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

LEADER

Ew. inny program/konkurs Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie,

Budowa i ogradzanie placów ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług

lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym zabaw rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

LEADER

Ew. inny program/konkurs

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie,

Budowa siłowni na wolnym ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług

lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym powietrzu rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

LEADER

Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa Budowa boisk warmi ńsko – mazurskiego

wielofunkcyjnych/Orlików 7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym

116

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

Ew. inny program/konkurs

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie,

ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług Doposa żenie świetlic, bibliotek lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym

rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

LEADER

Ew. inny program/konkurs

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego Rozwój i modernizacja bazy

oświatowej poprzez lepsze 7.4 Wsparcie inwestycji w tworzenie, wyposa żenie szkół i budow ę ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług

wielofunkcyjnych sal lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym

gimnastycznych, sal rekreacji i kultury, i powi ązanej infrastruktury

komputerowych

Ew. inny program/konkurs

Program Operacyjny Oś 5 Wsparcie dla obszaru zdrowia Wiedza Edukacja Rozwój

Zwi ększenie liczby lekarzy na lata 2014-2020 Działanie 5.4 Kompetencje zawodowe i

specjalistów kwalifikacje kadr medycznych Cel operacyjny 1.5.

Podniesienie jako ści usług Ew. inny program/konkurs społecznych i ochrony Zapewnienie całodobowej Narodowy Fundusz Zdrowia zdrowia - opieki medycznej Ew. inny program/konkurs Zakup sprz ętu Narodowy Fundusz Zdrowia - diagnostycznego Ew. inny program/konkurs

117

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Zwi ększenie ilo ści patroli Bud żet Gminy - policji Cz ęstsze wizyty przedstawicieli Stra ży Gminnej Bud żet Gminy - na posesjach Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa warmi ńsko – mazurskiego Budowa infrastruktury około drogowej (m.in. oświetlenie, 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z Cel operacyjny 1.6. tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą progi zwalniaj ące, przej ście wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w Zapewnienie dla pieszych) bezpiecze ństwa tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii mieszka ńcom i ich mieniu

Ew. inny program/konkurs Oś 5 Środowisko przyrodnicze i racjonalne Regionalny Program Operacyjny wykorzystanie zasobów Warmia i Mazury Stworzenie Gminnego na lata 2014-2020 Działanie 5.4 Zapobieganie i zarz ądzanie

systemu powiadamiania o ryzykiem

zagro żeniu 5.4.1 Bezpiecze ństwo Warmii i Mazur Ew. inny program/konkurs

Oś 2 Efektywne polityki publiczne na rynku Wprowadzenie wysokich Program Operacyjny pracy, gospodarki i edukacji standardów zarz ądzania w Wiedza Edukacja Rozwój Cel operacyjny 1.7. Gminie (dbało ść o jako ść na lata 2014-2020 Działanie 2.18 Wysokiej jako ści usługi Stały wzrost jako ści usług kadry urz ędu Gminy i administracyjne administracyjnych i jednostek podległych, usprawnienie współpraca z mieszka ńcami, funkcjonowania Urz ędu aktywne pozyskiwanie Gminy. Ew. inny program/konkurs środków zewn ętrznych)

Przyporz ądkowanie sołectw poszczególnym pracownikom - - – ustanowienie „opiekunów”

118

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

sołectw Regionalny Program Operacyjny Oś 3 Cyfrowy rejon Warmia i Mazury Wdro żenie zasad na lata 2014-2020 3.2 Wysoka jako ść e-administracji e-administracji

Ew. inny program/konkurs Program Operacyjny Oś 2 Efektywne polityki publiczne na rynku Wiedza Edukacja Rozwój pracy, gospodarki i edukacji Szkolenia pracowników urz ędu na lata 2014-2020 Gminy z zasad obsługi Działanie 2.18 Wysokiej jakości usługi klientów administracyjne

Ew. inny program/konkurs Udział przedstawicieli Gminy w - - zebraniach wiejskich Cel strategiczny II Harmonijny rozwój Gminy, zachowuj ący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszka ńców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

7.2 - Wsparcie inwestycji zwi ązanych z Cel operacyjny 2.1. Budowa sieci wodno - tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą Zintensyfikowanie działa ń wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w na rzecz ochrony ściekowej tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w środowiska poprzez oszcz ędzanie energii ą ę racjonaln gospodark

wodno-ściekow ą i Ew. inny program/konkurs wykorzystanie odnawialnych źródeł Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi energii Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa Budowa paneli warmi ńsko – mazurskiego fotowoltaicznych 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą

119

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii

Ew. inny program/konkurs

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

Chronione, przydomowe 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z

oczyszczalnie ścieków na tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą

wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w obszarach o rozproszonej tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w zabudowie oszcz ędzanie energii

Ew. inny program/konkurs

Uporz ądkowanie gospodarki Cel operacyjny 2.2. odpadami (selektywna zbiórka Dostosowanie gospodarki odpadów, szczególnie w Wojewódzki Fundusz Ochrony odpadami do stale obszarze intensywnej Środowiska i Gospodarki Wodnej rosn ących potrzeb w Olsztynie zabudowy, stworzenie - mieszka ńców Gminy, efektywnego systemu zbiórki i sukcesywne działania na wywozu odpadów, w tym rzecz likwidacji „dzikich” Ew. inny program/konkurs odpadów z zawarto ści ą wysypisk śmieci azbestu) Oś 7 Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego Cel operacyjny 2.3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Zwi ększenie 2014-2020 7.1 Rozwój inteligentnych systemów Budowa sieci gazowej magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii wykorzystania technologii efektywnych energetycznie i rozwi ąza ń Ew. inny program/konkurs słu żą cych ograniczeniu niskiej emisji Zapobieganie „niskiej emisji” Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi poprzez promowanie Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa

120

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wykorzystywania warmi ńsko – mazurskiego odnawialnych źródeł energii 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 Tablice informacyjne

Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów LEADER Organizacja konkursów w Wiejskich 2014-2020

szkołach Ew. inny program/konkurs Zaj ęcia popularyzuj ące Program Rozwoju Obszarów LEADER ochron ę środowiska w Wiejskich 2014-2020

Cel operacyjny 2.4. świetlicach Ew. inny program/konkurs Kształtowanie Program Rozwoju Obszarów LEADER świadomo ści ekologicznej Organizacja akcji Sprz ątanie Wiejskich 2014-2020 mieszka ńców, ochrona Świata terenów cennych Ew. inny program/konkurs przyrodniczo szczególnie Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 Natura 2000 Wspólne sadzenie drzew

Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów LEADER Rajdy rowerowe do Wiejskich 2014-2020 atrakcyjnych miejsc Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 Wystawy prac tematycznych w

bibliotekach i świetlicach Ew. inny program/konkurs

121

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel strategiczny III Podniesienie dost ępno ści do infrastruktury technicznej i społecznej oraz poprawa układu komunikacyjnego w Gminie Działdowo Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa warmi ńsko – mazurskiego

Realizacja inwestycji 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z i przedsi ęwzi ęć zw. z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą gospodark ą wodno – ściekow ą wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii Cel operacyjny 3.1. Rozbudowa sytemu Ew. inny program/konkurs wodoci ągów oraz Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi kanalizacji na terenie Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa Gminy warmi ńsko – mazurskiego Wspieranie budowy przydomowych oczyszczalni 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z ścieków szczególnie na tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą obszarach o rozproszonej wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w zabudowie tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii

Ew. inny program/konkurs Działanie; „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

Cel operacyjny 3.2. 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z

Remont i modernizacja tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą

infrastruktury drogowej i Budowa, rozbudowa, remonty i wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w

tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w około drogowej, poprawa modernizacje dróg lokalnych oszcz ędzanie energii wewn ętrznego układu

komunikacji

LEADER

Ew. inny program/konkurs

122

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa warmi ńsko – mazurskiego

Budowa infrastruktury 7.2 Wsparcie inwestycji zwi ązanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudow ą okołodrogowej (m.in. wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w chodników, o świetlenia) tym inwestycji w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii

LEADER Ew. inny program/konkurs Współpraca z zarz ądcami dróg - - powiatowych i wojewódzkich Nawi ązanie stałej współpracy z koncesjonariuszem Cel operacyjny 3.3. prywatnych przewozów Zwi ększenie mo żliwo ści pasa żerskich dla koordynacji rozwoju transportu - - poł ącze ń, poprawy zbiorowego na terenie bezpiecze ństwa i jako ści Gminy przewozów

Oś 1 Powszechny dost ęp do szybkiego Program Operacyjny internetu Cel operacyjny 3.4. Polska Cyfrowa 2014-2020 Działanie 1.1 Wyeliminowanie terytorialnych Rozwój dost ępu do Internetu Rozwój infrastruktury ró żnic w mo żliwo ści dost ępu do społecze ństwa szerokopasmowego internetu o wysokich informacyjnego poprzez Ew. inny program/konkurs przepustowo ściach zwi ększenie dost ępno ści infrastruktury sieciowej Rozwój lokalnych zasobów i usług w Internecie

123

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel strategiczny IV Rozwój potencjału gospodarczego Gminy Działdowo i poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy Program Rozwoju Obszarów LEADER Tworzenie akcji promocyjnych Wiejskich 2014-2020 i budowanie marki Gmina Działdowo Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów Działanie: Rozwój gospodarstw i działalności Wiejskich 2014-2020 gospodarczej

6.3 - Pomoc na rozpocz ęcie działalno ści Cel operacyjny 4.1. Aktywne wspieranie gospodarczej na rzecz rozwoju małych Tworzenie korzystnych funkcjonuj ących gospodarstw

warunków dla rozwoju przedsi ębiorstw i 6.1 - Pomoc w rozpocz ęciu działalno ści przedsi ębiorczo ść gospodarczej na rzecz młodych rolników zakładaj ących działalno ść szczególnie sektora M ŚP, przedsi ębiorców Współpraca z instytucjami LEADER około biznesowymi w celu tworzenia „klimatu” dla biznesu Ew. inny program/konkurs Regionalny Program Operacyjny Oś 1 Inteligenta gospodarka Warmii i Mazur Warmia i Mazury na lata 2014-2020 Działanie 1.2. Innowacyjne firmy Współpraca z instytucjami około biznesowymi w celu Poddziałanie 1.2.3 Współpraca badawczo- tworzenia „klimatu” dla biznesu rozwojowa przedsi ębiorstw

Ew. inny program/konkurs

Cel operacyjny 4.2. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury Oś 1 Inteligenta gospodarka Warmii i Mazur Udost ępnienie terenów Wyznaczenie i przygotowanie pod zabudow ę terenów inwestycyjnych pod na lata 2014-2020 Działanie1.3 Przedsiębiorczość (Wsparcie przemysłow ą dla potrzeb działalno ść gospodarcz ą i przedsiębiorczości) rozwoju budownictwo mieszkaniowe

przedsi ębiorczo ści Poddziałanie 1.3.4 Tereny inwestycyjne

124

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Ew. inny program/konkurs Program Operacyjny Oś 2 Efektywne polityki publiczne na rynku Wiedza Edukacja Rozwój pracy, gospodarki i edukacji Zapewnienie kompleksowej na lata 2014-2020 obsługi inwestora (promocja Działanie 2.18 Wysokiej jako ści usługi terenów inwestycyjnych, administracyjne udzielanie informacji i pomocy zainteresowanym inwestorom) Centrum Obsługi Inwestora

Ew. inny program/konkurs Modernizacja wybranych poł ącze ń komunikacyjnych zapewniaj ących sprawne Porozumienia - poł ączenia zwi ększaj ących dost ępno ść terenów Działanie: Tworzenie grup i organizacji Wspieranie instytucji otoczenia Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 producentów rolnictwa (zrzeszanie si ę rolników, grupy producenckie, 9.1 Tworzenie grup i organizacji producentów infrastruktura skupu i w rolnictwie i le śnictwie przetwórstwa produktów rolnych) Ew. inny program/konkurs

Cel operacyjny 4.3. Wspieranie procesu Działanie: Inwestycje w środki trwałe Tworzenie warunków Program Rozwoju Obszarów modernizacji sprz ętu i sprzyjaj ących budynków (w tym zwrócenie Wiejskich 2014-2020 4.3 Wsparcie na inwestycje zwi ązane z powstawaniu gospodarstw uwagi na kwestie ochrony rozwojem, modernizacj ą i dostosowywaniem ekologicznych, wspieranie środowiska), powi ększania rolnictwa i le śnictwa rozwoju agroturystyki gospodarstw i scalania Ew. inny program/konkurs gruntów Podnoszenie wiedzy i Program Rozwoju Obszarów Działanie: Transfer wiedzy i działalność kwalifikacji rolników (w tym Wiejskich 2014-2020 informacyjna

rolników młodych) w zakresie

prowadzenia gospodarstwa i 1.1 Wsparcie dla działa ń w zakresie kształcenia zawodowego i jego modernizacji (w tym nabywania umiej ętno ści

125

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

wprowadzania infrastruktury Ew. inny program/konkurs zapobiegaj ącej zanieczyszczeniom wód i gleb

Działanie: Transfer wiedzy i działalność Program Rozwoju Obszarów informacyjna Szkolenia przekwalifikowuj ące, agroturystyka, produkcja Wiejskich 2014-2020 1.1 Wsparcie dla działa ń surowca energetycznego, w zakresie kształcenia zawodowego i drobne przetwórstwo nabywania umiej ętno ści produktów rolnych i le śnych Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów Rozwój gospodarstw i działalności Wiejskich 2014-2020 gospodarczej

Wspieranie procesu 6.3 Pomoc na rozpocz ęcie działalno ści

ró żnicowania działalno ści gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw gospodarstw rolnych 6.1 Pomoc w rozpocz ęciu działalno ści gospodarczej na rzecz młodych rolników

Ew. inny program/konkurs Działanie: Inwestycje w rozwój obszarów Program Rozwoju Obszarów leśnych i poprawę żywotności lasów Wiejskich 2014-2020 Zalesianie gruntów rolnych 8.1 Wsparcie na rzecz kosztów zakładania i utrzymania w zakresie zalesiania i tworzenia Ew. inny program/konkurs terenów zalesionych

Program Operacyjny Infrastruktura 7.1 Rozwój inteligentnych systemów i Środowisko magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii. 2014-2020 Gazyfikacja Gminy

Ew. inny program/konkurs

126

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Wspieranie rozwoju infrastruktury i produktów Program Rozwoju Obszarów LEADER turystycznych w tym bazy Wiejskich 2014-2020 noclegowo-gastronomicznej,

szlaków turystycznych, zbiorników wodnych, ście żek rowerowych, oznakowania, Ew. inny program/konkurs odnowa obiektów zabytkowych Rozwijanie turystyki Program Rozwoju Obszarów LEADER weekendowej i rekreacyjnej- Wiejskich 2014-2020

wykorzystanie walorów

przyrodniczych do celów edukacyjnych Ew. inny program/konkurs Ministerstwo Sportu i Turystyki

Promocja tradycyjnych

produktów lokalnych (potrawy Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 Cel operacyjny 4.4. regionalne, tradycyjne

Promocja Gminy jako produkty r ękodzielnicze, itd. miejsca atrakcyjnego dla Ew. inny program/konkurs Ministerstwo Sportu i Turystyki inwestorów i turystów Aktywna promocja Gminy z

wykorzystaniem mo żliwo ści, Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 jakie stwarzaj ą technologie

informacyjno-komunikacyjne Ew. inny program/konkurs

Wykorzystanie materialnych i niematerialnych składników dziedzictwa kulturowego do kultywowania tradycji Program Rozwoju Obszarów LEADER ludowych i przekształcania ich Wiejskich 2014-2020 w produkty turystyczne Ew. inny program/konkurs

127

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel strategiczny V Progospodarcza polityka przestrzenna Gminy Działdowo Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Cel operacyjny 5.1. Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa Rozwój przestrzeni warmi ńsko – mazurskiego publicznej sprzyjaj ącej Realizacja projektów 7.4.Wsparcie inwestycji w tworzenie, aktywizacji lokalnych zwi ązanych z kształtowaniem ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług społeczno ści przestrzeni publicznej lokalnych dla ludno ści wiejskiej, w tym rekreacji i kultury i powi ązanej infrastruktury

Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa

warmi ńsko – mazurskiego

7.6 Wsparcie bada ń i inwestycji zwi ązanych

z utrzymaniem, odbudow ą i popraw ą stanu Zagospodarowanie, dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, popularyzacja i promocja krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej obiektów zabytkowych i warto ści przyrodniczej, w tym dotycz ące

wykorzystanie jako miejsc powi ązanych aspektów społeczno-

atrakcyjnych turystycznie gospodarczych oraz środków w zakresie

Cel operacyjny 5.2. świadomo ści środowiskowej

Kultywowanie, ochrona Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa dziedzictwa kulturowego Narodowego Gminy Działdowo

Ew. inny program/konkurs Program Rozwoju Obszarów LEADER Wiejskich 2014-2020 Wspieranie folkloru oraz

zanikaj ących zawodów

Ew. inny program/konkurs Publikowanie materiałów Program Rozwoju Obszarów LEADER dokumentuj ących i Wiejskich 2014-2020

popularyzuj ących dziedzictwo i krajobraz kulturowy Ew. inny program/konkurs

128

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Program Rozwoju Obszarów na obszarach wiejskich” dla województwa Wiejskich 2014-2020 warmi ńsko – mazurskiego

Realizacja projektów i 7.6. Wsparcie bada ń i inwestycji zwi ązanych z inwestycji zwi ązanych z utrzymaniem, odbudow ą i popraw ą stanu ochron ą zabytków i dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, budownictwa tradycyjnego krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej

oraz zwi ązanych z „odnow ą” warto ści przyrodniczej, w tym dotycz ące

obiektów pełni ących funkcje powi ązanych aspektów społeczno-

kulturalne gospodarczych oraz środków w zakresie

świadomo ści środowiskowej

Ew. inny program/konkurs Działanie: Inwestycje w rozwój obszarów Cel operacyjny 5.3. Program Rozwoju Obszarów Rewitalizacja zasobów Wiejskich 2014-2020 leśnych i poprawę żywotności lasów dziedzictwa kulturowego i kształtowanie krajobrazu w Zalesianie terenów zdegradowanych 8.1 Wsparcie na rzecz kosztów zakładania i celu budowy marki Gminy utrzymania w zakresie zalesiania i tworzenia Działdowo terenów zalesionych Ew. inny program/konkurs

Program Rozwoju Obszarów Działanie: „Podstawowe usługi i odnowa wsi Wiejskich 2014-2020 na obszarach wiejskich” dla województwa warmi ńsko – mazurskiego 7.6. Wsparcie bada ń i inwestycji zwi ązanych z utrzymaniem, odbudow ą i popraw ą stanu Adaptacji wyrobisk po dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej żwirowniach warto ści przyrodniczej, w tym dotycz ące powi ązanych aspektów społeczno- gospodarczych oraz środków w zakresie świadomo ści środowiskowej

Ew. inny program/konkurs Źródło: Opracowanie własne

129

7. Zarz ądzanie Strategi ą

Integraln ą cz ęś ci ą strategii jest monitorowanie i ewaluacja efektów jej wdra żania. Strategia nie jest dokumentem zamkni ętym, który obowi ązuje w niezmienionym kształcie. Dokument został przygotowany w oparciu o diagnoz ę warunków społecznych, ekonomicznych oraz infrastrukturalnych, a s ą to warunki zmienne dlatego wymagaj ą systematycznego monitorowania. Monitorowanie okre ślamy jako proces systematycznego zbierania oraz analizowania ilo ściowych i jako ściowych informacji maj ących wpływ na zało żonych do realizacji celów i zada ń.

Ewaluacja natomiast, to ocena realizacji strategii rozwoju pod wzgl ędem jej skuteczno ści, efektywno ści, u żyteczno ści i trwało ści zapisanych do realizacji zada ń. Efektywny i skuteczny system monitoringu w du żej mierze determinuje trafno ść zało żonych i realizowanych działa ń.

Dla realizacji procesu kompleksowego i szczegółowego monitoringu wskazane jest powołanie przez Wójta Zespołu ds. monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju . W skład zespołu wejd ą przedstawiciele ró żnorodnych środowisk, a w szczególno ści kierownicy referatów Urz ędu Gminy Działdowo, kierownicy jednostek organizacyjnych Gminy Działdowo, przedstawiciele Rady Gminy Działdowo oraz przedstawiciele stowarzysze ń i organizacji pozarz ądowych.

Czynno ści zwi ązane z procesem monitoringu strategicznego wykonywane będą systematycznie, a wynikaj ące z nich wnioski przedstawiane zostan ą w postaci raportu monitoringowego w ramach czasowych – raz na trzy lata.

Głównym wykonawc ą wdra żania Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 jest Wójt Gminy Działdowo. W jego kompetencji le ży decyzja, o finansowym i organizacyjnym zaanga żowaniu zasobów w realizacj ę okre ślonych celów strategicznych. Po zako ńczeniu etapu obejmuj ącego nast ępuj ące czynno ści: 1. Opracowanie i wdro żenie Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026, 2. Przyj ęcie i uchwalenie Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026, rozpocznie si ę etap polegaj ący na monitorowaniu i ewaluacji przedmiotowego dokumentu

130

Strategia Rozwoju Społeczno -Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 201 6-2026

Na tym etapie w arunkiem niezb ędnym do prawidłowego przebiegu procesu monitorowania i ewaluacji niezb ędne będzie okre ślenie i opisanie modelu współpracy z okre śleniem ról, funkcji i zada ń poszczególnych członków procesu . W takiej sytuacj i Wójt Gmin y w Zarz ądzeniu powołuj ącym Zespół ds. monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju dokładnie okre śli przebieg procesu monitorowania i ewaluacji Strategii oraz przedstawi model współpracy z dokładnym okre śleniem ról, funkcji i zada ń poszczegól nych członków procesu.

Przyj ęty system monitorowani a i ewaluacji b ędzie realizowany na bie żą co i zgodnie z harmonogramem , a zało żony system raportowania b ędzie odnosił si ę do realizowanych celów i zada ń. Szybkie reagowani e na pojawiaj ące si ę zagro żenia realizacji celów i działa ń im przypisanych oraz wdro żenia działa ń koryguj ących i naprawczych mo żliwe jest dzi ęki wykorzystaniu takich narz ędzi jak: obserwacja i analiza. Wła śnie prowadzenie systematycznej obserwacji zmian z achodz ących w ramach realizacji poszczególnych polityk i programów rozwoju zarówno na poziomie województwa jak i Gmin y umo żliwi kontrol ę post ępu ich realizacji, weryfikacj ę osi ągni ętych rezultatów i porównywanie ich zgodno ści z celami strategicznymi i dost osowanie działa ń do zmieniaj ących si ę warunków społeczno - gospodarczych i zdiagnozowanych potrzeb.

Ponadto m onitoring pozwoli na: • bie żą cą ocen ę realizacji programów i zada ń oraz osi ągania celów, • prognozowanie ewentualnych zmian warunków realizacji, • dokonan ie bie żą cych korekt i poprawek, • podj ęcie działa ń zabezpieczaj ących i naprawczych, • informowanie społeczno ści lokalnej o uzyskanych wynikach. Opracowywane w procesie tym r aporty monitoringowe stanowiły będą narz ędzie wspomagaj ące podejmowanie trafnych decyzji w zakresie finansowym jak i rzeczowym w obszarze polityki prorozwojowej Gminy Działdowo.

Schemat 1. Monitoring wdra żania Strategii

Źródło: Opracowanie własne

131

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Z uwagi na zało żenie współfinansowania realizowanych zada ń strategicznych środkami pochodz ącymi z UE, w celu pełnego monitorowania nale ży przyj ąć tu wska źniki okre ślone w dokumencie Wspólna Lista Wska źników Kluczowych (WLWK) dla projektów finansowanych ze środków pochodz ących z Europejskiego Funduszu Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS).

Tabela 46. Przykładowy raport z monitoringu Cel strategiczny:

Nazwa Przyj ęta warto ść Warto ść dla roku Cel operacyjny Interpretacja wska źnika bazowa monitorowanego

Źródło: Opracowanie własne

Podsumowuj ąc powy ższe, nale ży podkre śli ć, i ż władze Gminy Działdowo mog ą realizowa ć okre ślone cele tylko dzi ęki autentycznej współpracy i przy zaanga żowaniu pracowników, radnych i reprezentantów lokalnej społeczno ści. Koniecznym jest wi ęc podtrzymywanie dobrych do świadcze ń zapocz ątkowanych w procesie konsultacji społecznych i prac nad strategi ą, współpracy reprezentantów poszczególnych sfer rozwoju Gminy. Współpraca osób reprezentuj ących wszystkie strony to gwarancja zaanga żowania w realizacj ę celu. Na etapie konsultacji społecznych i prac nad strategi ą, wszyscy mieli możliwo ść wyra żania swoich opinii podczas badania ankietowego oraz spotka ń i warsztatów informacyjnych. Informowanie opinii publicznej odbywało si ę poprzez stron ę internetow ą lub drog ą tradycyjn ą np. listownie. Warto tu podkre śli ć, i ż wyra żane w ten sposób opnie winny by ć analizowane i brane pod uwag ę przez członków Zespół ds. monitorowania i ewaluacji strategii rozwoju i mie ć realny wpływ na aktualizacj ę zało żonych działa ń strategicznych.

132

8. Monitoring realizacji Strategii – proponowane wska źniki

W celu monitorowania rezultatów Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 proponuje si ę bazowanie i ewentualne wykorzystanie kilku z przedstawionych poni żej wska źników, których wi ększo ść pochodzi ze Wspólnej Listy Wska źników Kluczowych(WLWK) dla projektów finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), a w przypadku realizacji zada ń ze Wspólnej Polityki Rolnej nale ży posłu żyć si ę wska źnikami wskazanymi w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020.

W procesie monitoringu Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016 - 2026 przyjmuje si ę nast ępuj ące zało żenie wg. którego dokonywany b ędzie pomiar celu: Raport monitoringu sporz ądzany b ędzie z wykorzystaniem co najmniej czterech z zaproponowanych w przedmiotowej Strategii wska źników pomiaru celu dla ka żdego celu strategicznego.

Tabela 47. Proponowane wska źniki rezultatów Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 Jednostka Cel operacyjny / kluczowe zadanie Wska źnik pomiaru celu miary CEL STRATEGICZNY I Ci ągły wzrost jako ści życia mieszka ńców Gminy Działdowo poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego Cel operacyjny 1.1. Rozwój działa ń w zakresie edukacji mieszka ńców w zwi ązku ze zmian ą otoczenia gospodarczego Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe po zako ńczeniu uczestnictwa w osoby konkretnym programie Liczba osób z niepełnosprawno ściami obj ętych wsparciem osoby Poprawa jako ści kształcenia, w tym Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestnicz ących w sta żach i osoby stałe podnoszenie kwalifikacji osób praktykach u pracodawcy Liczba nauczycieli kształcenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu zatrudnionych w lokalnych placówkach osoby edukacyjnych obj ętych wsparciem Liczba nauczycieli obj ętych wsparciem osoby Liczba nauczycieli, którzy uzyskali kwalifikacje lub nabyli kompetencje po zako ńczeniu osoby uczestnictwa w konkretnym programie Organizowanie szkole ń, kursów, Liczba uczestników szkole ń osoby

133

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

warsztatów podnosz ących kwalifikacje Liczba osób z niepełnosprawno ściami obj ętych wsparciem osoby Liczba uczestników szkole ń osoby Liczba osób uczestnicz ących w pozaszkolnych formach kształcenia w ramach osoby konkretnego programu Liczba osób w wieku 25 lat i wi ęcej, które uzyskały kwalifikacje lub nabyły kompetencje po osoby zako ńczeniu udziału w konkretnym programie Liczba osób w wieku 50 lat i wi ęcej, które uzyskały kwalifikacje lub nabyły kompetencje w osoby ramach udziału w konkretnych programach i przedsi ęwzi ęciach Liczba osób o niskich kwalifikacjach obj ętych wsparciem w ramach konkretnych osoby programów Liczba osób w wieku 50 lat i wi ęcej obj ętych wsparciem w ramach konkretnych programów osoby Dostosowanie oferty zaj ęć pozalekcyjnych do potrzeb i oczekiwa ń Liczba osób uczestnicz ących w pozaszkolnych formach kształcenia w programie osoby mieszka ńców Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposa żonych w programie w sprz ęt i szt. Doposa żenie palcówek edukacyjnych materiały dydaktyczne niezb ędne do realizacji kształcenia zawodowego Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystuj ących doposa żenie w nowoczesny sprz ęt szt. zakupione dzi ęki udziałom w konkretnych programach. Cel operacyjny 1.2.

Aktywizacja potencjału zawodowego mieszka ńców wsi i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Liczba uczestników szkole ń osoby Działania w obszarze kształcenia dzieci Liczba osób uczestnicz ących w pozaszkolnych formach kształcenia osoby i młodzie ży zagro żonych wykluczeniem Liczba osób zagro żonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym obj ętych wsparciem w osoby ramach konkretnego programu Realizacja działa ń z zakresu pomocy Liczba osób zagro żonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym obj ętych usługami społecznej i socjalnej (w tym społecznymi świadczonymi w interesie ogólnym w wsparciem w ramach konkretnego osoby promowanie firm społecznych, pracy programu społecznej, wolontariatu) Liczba osób zagro żonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym obj ętych wsparciem osoby Liczba uczniów, którzy nabyli kompetencje kluczowe wsparciem w ramach konkretnego osoby Tworzenie programów edukacji programu rozwijaj ących kompetencje i Liczba osób z niepełnosprawno ściami obj ętych wsparciem osoby Liczba uczniów szkół i placówek kształcenia zawodowego uczestnicz ących w sta żach i umiej ętno ści osoby praktykach u pracodawcy Aktywne wspieranie partnerstw i Liczba organizacji pozarz ądowych, stowarzysze ń lub innych organizacji lub osób inicjatyw oddolnych na rzecz rozwoju sztuki fizycznych obj ętych wsparciem ze strony Gminy Działdowo Gminy lub wsi (formalnych i

134

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

nieformalnych) Cel operacyjny 1.3. Implementacja nowoczesnych technologii w edukacji w celu rozwoju kompetencji cyfrowych dzieci, młodzieży i osób dorosłych Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego doposa żonych w sprz ęt i materiały szt. Doposa żenie szkół w nowoczesne dydaktyczne niezb ędne do realizacji kształcenia Liczba szkół i placówek kształcenia zawodowego wykorzystuj ących doposa żenie pomoce dydaktyczne szt. zakupione dzi ęki udziałowi w ró żnorodnych programach Doposa żenie świetlic i bibliotek w Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w podstawowe usługi lokalne dla szt. sprz ęt komputerowy ludno ści wiejskiej Liczba uczestników szkole ń osoby Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego osoby wsparcia Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego osoby wsparcia - osoby niepełnosprawne Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego Realizacja szkole ń dla osób osoby wsparcia - osoby w wieku 18-34 lata wykluczonych cyfrowo Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego osoby wsparcia - osoby w wieku 35-43 lata Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego osoby wsparcia - osoby w wieku 44-64 lata Liczba osób, które nabyły lub rozwin ęły kompetencje cyfrowe w wyniku udzielonego osoby wsparcia - osoby w wieku pow. 65 lat Cel operacyjny 1.4. Aktywizacja kulturalna i sportowa dzieci, młodzie ży i dorosłych poprzez rozbudow ę oferty pozalekcyjnej i pozaszkolnej Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w infrastruktur ę rekreacyjn ą i Budowa ście żek rowerowych, szt. infrastruktur ę turystyczn ą tras turystyczno-rekreacyjnych Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w infrastruktur ę rekreacyjn ą i Budowa ście żek edukacyjnych (wraz z szt. oznakowaniem miejsc historycznych) i infrastruktur ę turystyczn ą punktów widokowych Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w infrastruktur ę rekreacyjn ą i szt. Budowa i ogradzanie placów zabaw infrastruktur ę turystyczn ą Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w infrastruktur ę rekreacyjn ą i szt. Budowa siłowni na wolnym powietrzu infrastruktur ę turystyczn ą Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby

135

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Budowa, zagospodarowanie boisk Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje zwi ązane z uprawieniem sportu szt. sportowych i ró żnorodnych miejsc osoby przeznaczonych na uprawianie sportu Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na popraw ę infrastruktury świetlicowej i bibliotek szt. Doposa żenie świetlic, bibliotek Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Rozwój i modernizacja bazy Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w infrastruktur ę rekreacyjn ą i szt. oświatowej poprzez lepsze infrastruktur ę turystyczn ą wyposa żenie szkół i budow ę wielofunkcyjnych sal gimnastycznych, Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby sal komputerowych Cel operacyjny 1.5. Podniesienie jako ści usług społecznych i ochrony zdrowia Zwi ększenie liczby lekarzy specjalistów, zapewnienie całodobowej Ludno ść obj ęta ulepszonymi usługami zdrowotnym osoby opieki medycznej, zakup sprz ętu diagnostycznego Cel operacyjny 1.6. Zapewnienie bezpiecze ństwa mieszka ńcom i ich mieniu Wizyty przedstawicieli Stra ży Gminnej Liczba patroli Stra ży Gminnej szt./rok na posesjach Budowa infrastruktury około drogowej Liczna utworzonych progów zwalniaj ących, przej ść dla pieszych oraz innej infrastruktury (m.in. o świetlenie, progi zwalniaj ące, szt. około drogowej przej ście dla pieszych) Cel operacyjny 1.7. Stały wzrost jako ści usług administracyjnych i usprawnienie funkcjonowania Urz ędu Gminy Wprowadzenie wysokich standardów zarz ądzania w Gminie (dbało ść o jako ść kadry urz ędu Gminy i jednostek Liczba osób obj ętych szkoleniami / doradztwem osoby podległych, współpraca z mieszka ńcami, aktywne pozyskiwanie środków zewn ętrznych) Liczba wspartych programistów szt. Wdro żenie zasad e-administracji Liczba aplikacji opartych na ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego szt.

136

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

i e-usług publicznych

Liczba pobra ń/uruchomie ń aplikacji opartych na ponownym wykorzystaniu informacji szt. sektora publicznego i e-usług publicznych Liczba osób obj ętych szkoleniami / doradztwem w zakresie kompetencji cyfrowych osoby Szkolenia pracowników urz ędu Gminy Liczba osób obj ętych szkoleniami osoby z zasad obsługi klientów Cel strategiczny II Harmonijny rozwój Gminy, zachowuj ący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszka ńców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego Cel operacyjny 2.1. Zintensyfikowanie działa ń na rzecz ochrony środowiska poprzez racjonaln ą gospodark ę wodno-ściekow ą i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Budowa sieci wodno - ściekowej Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w mał ą infrastruktur ę, w tym Budowa paneli fotowoltaicznych szt. inwestycje w energi ę odnawialn ą i w oszcz ędzanie energii Przydomowe oczyszczalnie ścieków Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Cel operacyjny 2.2. Dostosowanie gospodarki odpadami do stale rosn ących potrzeb mieszka ńców Gminy, sukcesywne działania na rzecz likwidacji „dzikich” wysypisk śmieci Uporz ądkowanie gospodarki odpadami (selektywna zbiórka odpadów, szczególnie w obszarze intensywnej Liczba Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów szt. zabudowy, stworzenie efektywnego systemu zbiórki i wywozu odpadów, w tym odpadów z zawarto ści ą azbestu ) Cel operacyjny 2.3. Zwi ększenie wykorzystania technologii efektywnych energetycznie i rozwi ąza ń słu żą cych ograniczeniu niskiej emisji Długo ść sieci gazowej km Budowa sieci gazowej Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby Zapobieganie „niskiej emisji” poprzez Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą promowanie wykorzystywania szt. ekologiczn ą odnawialnych źródeł energii

137

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel operacyjny 2.4. Kształtowanie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, ochrona terenów cennych przyrodniczo szczególnie Natura 2000 Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą Tablice informacyjne szt. ekologiczn ą Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą Organizacja konkursów w szkołach szt. ekologiczn ą Zaj ęcia popularyzuj ące ochron ę Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą szt. środowiska w świetlicach ekologiczn ą Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą Organizacja akcji Sprz ątanie Świata szt. ekologiczn ą Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą Wspólne sadzenie drzew szt. ekologiczn ą Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą Rajdy rowerowe do atrakcyjnych miejsc szt. ekologiczn ą Wystawy prac tematycznych w Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjno-edukacyjnych zwi ązanych z edukacj ą szt. bibliotekach i świetlicach ekologiczn ą Cel strategiczny III Infrastruktura techniczna i dost ępno ść komunikacyjna czynnikiem poprawy spójno ści społeczno-ekonomicznej w Gminie Działdowo Cel operacyjny 3.1. Rozbudowa sytemu wodoci ągów oraz kanalizacji na terenie Gminy Realizacja inwestycji i przedsi ęwzi ęć Liczba zrealizowanych inwestycji i przedsi ęwzi ęć zw. z gospodark ą wodno – ściekow ą. szt. zw. z gospodark ą wodno – ściekow ą Budowa przydomowych oczyszczalni Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby ścieków Cel operacyjny 3.2. Remont i modernizacja infrastruktury drogowej i około drogowej, poprawa wewn ętrznego układu komunikacji Budowa, rozbudowa, remonty i Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby modernizacje dróg lokalnych Budowa infrastruktury okołodrogowej Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby (m.in. chodników, o świetlenia) Współpraca z zarz ądcami dróg Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby powiatowych i wojewódzkich Cel operacyjny 3.3. Zwi ększenie mo żliwo ści rozwoju transportu zbiorowego na terenie Gminy

138

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Współpraca z koncesjonariuszami Liczba podmiotów współpracuj ących z Gmin ą Działdowo szt. przewozów pasa żerskich Cel operacyjny 3.4 Rozwój, budowa i modernizacja bazy o światowej Cel operacyjny 3.5. Rozwój infrastruktury społecze ństwa informacyjnego poprzez zwi ększenie dost ępno ści infrastruktury sieciowej Rozwój dost ępu do Internetu Liczba utworzonych w ęzłów dost ępowych, szkieletowych lub dystrybucyjnych szt. Długo ść sieci szerokopasmowej szt. Rozwój lokalnych zasobów i usług w Liczba lokalnych usług w Internecie szt. Internecie Cel strategiczny IV Rozwój potencjału gospodarczego Gminy Działdowo i poprawa sytuacji na lokalnym rynku pracy Cel operacyjny 4.1. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju przedsi ębiorczo ść szczególnie sektora M ŚP, Współpraca z instytucjami około biznesowymi w celu tworzenia „klimatu” dla biznesu Liczba przeprowadzonych akcji informacyjno - reklamowych promuj ących walory szt. Tworzenie akcji promocyjnych i turystyczne budowanie marki Gminy Działdowo Liczba utworzonych produktów turystycznych szt. Liczba opracowanych publikacji szt. Aktywne wspieranie funkcjonuj ących Liczba beneficjentów (gospodarstw) otrzymuj ących pomoc i wsparcie w rozpocz ęciu przedsi ębiorstw i zakładaj ących działalno ści gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw, na rzecz działalno ści osoby działalno ść przedsi ębiorców pozarolniczej na obszarach wiejskich Liczba przedsi ębiorstw otrzymuj ących wsparcie szt. Liczba przedsi ębiorstw otrzymuj ących dotacje szt. Współpraca z instytucjami około Liczba wspartych klastrów szt. biznesowymi w celu tworzenia „klimatu” dla biznesu Liczba przedsi ębiorstw zaanga żowanych we wsparte klastry szt. Liczba jednostek naukowych zaanga żowanych we wsparte klastry szt. Liczba nowych/udoskonalonych produktów powstałych we wspartym klastrze szt. Cel operacyjny 4.2. Udost ępnienie terenów pod zabudow ę przemysłow ą dla potrzeb rozwoju przedsi ębiorczo ści Wyznaczenie i przygotowanie terenów Liczba inwestycji zlokalizowanych na przygotowanych terenach inwestycyjnych szt. inwestycyjnych pod działalno ść gospodarcz ą i budownictwo Powierzchnia przygotowanych terenów inwestycyjnych ha

139

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

mieszkaniowe Zapewnienie kompleksowej obsługi inwestora (promocja terenów Wdro żenie lub zmodernizowanie procedur obsługi inwestora szt. inwestycyjnych, udzielanie informacji i pomocy zainteresowanym inwestorom) Modernizacja wybranych poł ącze ń komunikacyjnych zapewniaj ących sprawne poł ączenia zwi ększaj ących Liczba zmodernizowanych poł ącze ń oraz innej zmodernizowanej innej infrastruktury szt. dost ępno ść terenów wraz z modernizacj ą całej infrastruktury Cel operacyjny 4.3. Tworzenie warunków sprzyjaj ących powstawaniu gospodarstw ekologicznych, wspieranie rozwoju agroturystyki Wspieranie procesu modernizacji sprz ętu i budynków (w tym zwrócenie uwagi na kwestie ochrony środowiska), Liczba scalonych gruntów szt. powi ększania gospodarstw i scalania gruntów Szkolenia zwi ązane z nast ępuj ącą tematyk ą tj. m.in. rolnictwo, dopłaty i środki unijne, agroturystyka, produkcja Liczba szkole ń osoby surowca energetycznego, drobne przetwórstwo produktów rolnych i le śnych Liczba beneficjentów (gospodarstw) otrzymuj ących pomoc w rozpocz ęciu działalno ści osoby gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw Wspieranie procesu ró żnicowania Liczba beneficjentów (gospodarstw) otrzymuj ących pomoc w rozpocz ęciu działalno ści osoby działalno ści gospodarstw rolnych gospodarczej na rzecz działalno ści pozarolniczej na obszarach wiejskich Liczba beneficjentów (gospodarstw) otrzymuj ących wsparcie na inwestycje w działalno ść osoby pozarolnicz ą na obszarach wiejskich Zalesianie gruntów rolnych Obszar (ha) przeznaczony do zalesienia ha Długo ść sieci gazowej km

Gazyfikacja Gminy Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby

140

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Cel operacyjny 4.4. Promocja Gminy jako miejsca atrakcyjnego dla inwestorów i turystów Wspieranie rozwoju infrastruktury i Liczba utworzonych produktów turystycznych szt. produktów turystycznych w tym bazy noclegowo-gastronomicznej, szlaków Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby turystycznych, zbiorników wodnych, ście żek rowerowych, oznakowania, odnowa obiektów zabytkowych Liczba powstałych obiektów turystycznych szt. Rozwijanie turystyki weekendowej i rekreacyjnej- wykorzystanie walorów Ludno ść korzystaj ąca z ulepszonych usług / infrastruktury osoby przyrodniczych do celów edukacyjnych Promocja tradycyjnych produktów Liczba utworzonych produktów turystycznych szt. lokalnych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty r ękodzielnicze, itd.) Liczba przeprowadzonych kampanii reklamowych promujących walory turystyczne szt. Aktywna promocja Gminy z wykorzystaniem mo żliwo ści jakie Liczba przeprowadzonych akcji informacyjno - reklamowych promuj ących walory Gminy szt. stwarzaj ą technologie informacyjno- Działdowo komunikacyjne Cel strategiczny V Progospodarcza polityka przestrzenna Gminy Działdowo Cel operacyjny 5.1. Rozwój przestrzeni publicznej sprzyjaj ącej aktywizacji lokalnych społeczno ści Realizacja projektów zwi ązanych Liczba zrealizowanych projektów zwi ązanych z kształtowaniem przestrzeni publicznej. szt. z kształtowaniem przestrzeni publicznej Cel operacyjny 5.2. Kultywowanie, ochrona dziedzictwa kulturowego Gminy Działdowo Zagospodarowanie, popularyzacja i promocja obiektów zabytkowych i Liczba operacji otrzymuj ących wsparcie na badania i inwestycje zwi ązane z dziedzictwem szt. wykorzystanie jako miejsc atrakcyjnych kulturowym i przyrodniczym wsi, w tym z miejscami o wysokiej warto ści przyrodniczej turystycznie Wspieranie folkloru oraz zanikaj ących Liczba osób korzystaj ących ze wsparcia osoby zawodów Publikowanie materiałów Liczba opracowanych publikacji i informacji na stronach internetowych Gminy Działdowo szt. dokumentuj ących i popularyzuj ących

141

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

dziedzictwo i krajobraz kulturowy

Cel operacyjny 5.3. Rewitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego i kształtowanie krajobrazu w celu budowy marki Gminy Działdowo Realizacja projektów i inwestycji zwi ązanych z ochron ą zabytków i Liczba projektów i inwestycji zwi ązanych z ochron ą zabytków i budownictwa tradycyjnego szt. budownictwa tradycyjnego oraz oraz zwi ązanych z „odnow ą” obiektów pełni ących funkcje kulturalne zwi ązanych z „odnow ą” obiektów pełni ących funkcje kulturalne

Obszar (ha) przeznaczony do zalesienia ha Zalesianie terenów zdegradowanych

Adaptacji wyrobisk po żwirowniach Liczba zaadaptowanych wyrobisk po żwirowniach szt. Źródło: Opracowanie własne

142

9. Harmonogram realizacji Strategii

Poni żej przedstawiono najwa żniejsze zadania podczas wdra żania i realizacji poni ższego dokumentu. Natomiast harmonogram poszczególnych przedsi ęwzi ęć powinien by ć uwzgl ędniony w planie inwestycyjnym.

Tabela 48. Harmonogram realizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 Odpowiedzialny Lp. Zadanie Termin za realizacj ę

Opracowanie „Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016- 11.2015r.– podmiot 1. 2026" (w tym przeprowadzenie konsultacji 02.2016r. zewn ętrzny społecznych)

Przyj ęcie „Strategii Rozwoju Społeczno- Rada Gminy 2. Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016- 02/03.2016r. Działdowo 2026"

Powołanie Zespołu ds. monitorowania i ewaluacji Wójt Gminy 3. „Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego 03/04.2016r. Działdowo Gminy Działdowo na lata 2016-2026"

Wójt Gminy 4. Realizacja zada ń obj ętych Strategi ą 2016r.-2026r. Działdowo

Zespołu ds. Dokonywanie ocen skuteczno ści realizacji monitorowania i 5. 2016r. – 2026r. Strategii ewaluacji strategii rozwoju

Wójt Gminy Działdowo

Dokonywanie okresowych analiz i uaktualnienie Grudzie ń - Zespołu ds. 6. Strategii. monitorowania i co trzy lata ewaluacji strategii rozwoju

Co roku lub Aktualizacja planu inwestycyjnego oraz ka żdorazowo w Wójt Gminy 7. aktualizacja Strategii w przypadku zaistnienia sytuacji zaistnienia Działdowo koniecznych okoliczno ści koniecznych okoliczno ści

Opracowanie ko ńcowego raportu oceniaj ącego podmiot realizacj ę Strategii ze wzgl ędu na osi ągni ęte cele zewn ętrzny/ Zespołu ds. 8. i zrealizowane zadania. IV kwartał 2026 monitorowania i Porównanie wielko ści nakładów na realizacj ę ewaluacji strategii Strategii z uzyskanymi efektami. rozwoju

Przyj ęcie raportu z realizacji Strategii i okre ślenie warunków wyj ściowych do opracowania Strategii Grudzie ń Rada Gminy 9. Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy 2026 r. Działdowo Działdowo na nast ępne lata.

143

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Spis tabel

Tabela 1. Sołectwa na terenie Gminy Działdowo ...... 9 Tabela 2. Podział gruntów w Gminie Działdowo ...... 12 Tabela 3. Liczba ludno ści Gminy Działdowo z podziałem na płe ć ...... 21 Tabela 4. Liczba ludno ści w poszczególnych miejscowo ściach Gminy Działdowo (stan na 31.12.2013r.) ...... 21 Tabela 5. Saldo migracji mieszka ńców Gminy Działdowo ...... 24 Tabela 6. Zestawienie porównawcze podstawowych danych statystycznych (stan na 2014 r.) ...... 26 Tabela 7. Liczba pracuj ących mieszka ńców Gminy Działdowo w latach 2010 - 2014 ...... 26 Tabela 8. Wska źnik "pracuj ący do ludno ści w wieku produkcyjnym" w Gminie Działdowo ...28 Tabela 9. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym 29 Tabela 10. Zestawienie porównawcze podstawowych danych statystycznych (stan na 2014 r.) ...... 34 Tabela 11. Przest ępstwa wyst ępuj ące na terenie Gminy Działdowo...... 35 Tabela 12. Liczba oraz powierzchnia gospodarstw rolnych w Gminie Działdowo ...... 38 Tabela 13. Gospodarstwa rolne według siedziby w Gminie Działdowo ...... 39 Tabela 14. Powierzchnia gruntów le śnych w Gminie Działdowo ...... 41 Tabela 15. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w Gminie Działdowo ...... 42 Tabela 16. Liczba podmiotów gospodarczych w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.) .42 Tabela 17. Liczba spółek działaj ących w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.) ...... 42 Tabela 18. Struktura podmiotów gospodarki narodowej w Gminie Działdowo według sekcji PKD 2007 ...... 43 Tabela 19. Uj ęcia wód podziemnych w Gminie Działdowo ...... 54 Tabela 20. Wybrane dane statystyczne dotycz ące gospodarki wodnej w Gminie Działdowo 54 Tabela 21. Wybrane zagadnienia dotycz ące gospodarki wodnej w Gminie Działdowo ...... 55 Tabela 22. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści ...... 56 Tabela 23. Wybrane dane statystyczne dotycz ące sieci kanalizacyjnej w Gminie Działdowo ...... 56 Tabela 24. Wybrane dane statystyczne dotycz ące gospodarki ściekowej w Gminie Działdowo ...... 58 Tabela 25. Parametry techniczne oczyszczalni ścieków ...... 58 Tabela 26. Masa odebranych odpadów komunalnych w ci ągu roku (w tys.t) ...... 59 Tabela 27. Wybrane dane statystyczne zwi ązane z gospodark ą gazow ą ...... 60 Tabela 28. Zu życie gazu w Gminie Działdowo ...... 61 Tabela 29. Wybrane dane statystyczne dotycz ące budownictwa w Gminie Działdowo ...... 62 Tabela 30. Budynki i mieszkania oddane do u żytkowania w Gminie Działdowo ...... 63 Tabela 31. Mieszkania wyposa żone w urz ądzenia techniczno - sanitarne ...... 63 Tabela 32. Porównanie danych statystycznych korzystaj ących z instalacji ...... 63 Tabela 33. Wybrane dane statystyczne dotycz ące o światy w Gminie Działdowo ...... 65 Tabela 34. Oddziały przedszkolne w Gminie Działdowo ...... 66 Tabela 35. Wyposa żenie szkół w komputery ...... 67 Tabela 36. Baza sportowa w szkołach ...... 68 Tabela 37. Wybrane dane statystyczne dotycz ące słu żby zdrowia w Gminie Działdowo ...... 68 Tabela 38. Udzielone świadczenie – zadane własne Gminy Działdowo (stan na 31.12.2015 r.) ...... 70 Tabela 39. Powody przyznawania świadcze ń w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2015 r.) .71 Tabela 40. Wybrane dane statystyczne dotycz ące czytelnictwa w Gminie Działdowo ...... 75 Tabela 41. Analiza SWOT ...... 82

144

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Tabela 42. Kierunki rozwoju Gminy Działdowo ...... 86 Tabela 43. Uzasadnienie kierunków działa ń Gminy Działdowo ...... 87 Tabela 44. Powi ązanie Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 z innymi dokumentami strategicznymi...... 104 Tabela 45. Źródła finansowania zada ń zaplanowanych do realizacji w ramach Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 ...... 110 Tabela 46. Przykładowy raport z monitoringu ...... 132 Tabela 47. Proponowane wska źniki rezultatów Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 ...... 133 Tabela 48. Harmonogram realizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026 ...... 143

Spis rysunków Rysunek 1. Mapa województwa warmi ńsko-mazurskiego z zaznaczeniem Gminy Działdowo ...... 10 Rysunek 2. Gmina Działdowo ...... 11

Spis wykresów Wykres 1. Struktura wiekowa ludno ści Gminy Działdowo ...... 23 Wykres 2. Przyrost naturalny w Gminie Działdowo ...... 25 Wykres 3. Liczba osób pracuj ących z podziałem na płe ć ...... 27 Wykres 4. Ludno ść Powiatu Działdowskiego wg. głównego źródła utrzymania ...... 28 Wykres 5. Liczba bezrobotnych z podziałem na płe ć w Gminie Działdowo ...... 29 Wykres 6. Struktura osób bezrobotnych wg wieku w Gminie Działdowo ...... 30 Wykres 7. Struktura osób bezrobotnych wg wykształcenia w Gminie Działdowo ...... 31 Wykres 8. Struktura osób bezrobotnych wg sta żu w Gminie Działdowo ...... 32 Wykres 9. Struktura osób bezrobotnych pozostawiaj ących bez pracy w Gminie Działdowo . 32 Wykres 10. Gospodarstwa z upraw ą wg rodzaju i powierzchni zasiewów ...... 39 Wykres 11. Liczba gospodarstw rolnych zajmuj ących si ę pogłowiem zwierz ąt ...... 40 Wykres 12. Liczba zwierz ąt gospodarskich ...... 40 Wykres 13. Udział podmiotów wg rodzajów działalno ści PKD 2007 (stan na 31.12.2014 r.) . 43 Wykres 14. Podmioty wg klas wielko ści w Gminie Działdowo (stan na 31.12.2014 r.) ...... 44 Wykres 15. Wska źnik mieszka ńców Gminy korzystaj ących z sieci wodoci ągowej ...... 55 Wykres 16. Mieszka ńcy Gminy korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej ...... 57 Wykres 17. Struktura dochodów Gminy Działdowo w latach 2010-2014 ...... 79 Wykres 18. Struktura wydatków Gminy Działdowo w latach 2010-2014 ...... 80 Wykres 19. Dochody i wydatki na 1 mieszka ńca Gminy Działdowo ...... 81

Spis schematów Schemat 1. Monitoring wdra żania Strategii ...... 131

145

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Działdowo na lata 2016-2026

Spis fotografii Fot. 1. Ko ściół w Turzy Wielkiej ...... 45 Fot. 2. Ko ściół w Burkacie ...... 46 Fot. 3. Ko ściół w Ruszkowie ...... 47 Fot. 4. Ko ściół w Uzdowie ...... 48 Fot. 5. Dworek w Ksi ęż ym Dworze ...... 48 Fot. 6. Pałac w My ślętach ...... 49 Fot. 7. Pomnik Komorniki ...... 49 Fot. 8. Pomnik w Uzdowie ...... 50

146