Ryszard Skawiēski* Kierunki I Formy Dziaŕania Spoŕecznoĝci Wiejskiej Na Przykŕadzie Wniosków Skŕadanych Do Lokalnej Grup
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Studia Eáckie 15 (2013) nr 3 RYSZARD SKAWIēSKI* KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ NA PRZYKàADZIE WNIOSKÓW SKàADANYCH DO LOKALNEJ GRUPY DZIAàANIA „LIDER W EGO” Jednym z programów wspierających pozytywne przemiany na polskiej wsi jest PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, przyjĊty w lipcu 2007 roku. W tym programie formuáą porządkująFą dziaáania jest podziaá na osie; czwarta oĞ PROW-u oznaczona zostaáa sáowem „LEAD- ER”. Ten angielski wyraz jest skrótowcem pochodzącym od sáów francuskich oznaczających „powiązania miĊdzy dziaáaniami na rzecz rozwoju gospodarki wiejskiej”. Leader jest metodą dystrybucji Ğrodków na lokalne przedsiĊwziĊcia. Tą drogą wĊdrują pieniądze w róĪnych krajach europejskich – w róĪnej skali, czĊ- sto powyĪej 10% Ğrodków (w Irlandii 25,7%). W Polsce to kwota 787 mln záo- tych na lata 2007-2013 (4,7% Ğrodków caáego PROW-u). W celu poĪądanego, uspoáecznionego sposobu zagospodarowania tych Ğrodków finansowych ujĊto aktywnoĞü lokalnych siá spoáecznych we wáDĞciwe formy – w lokalne grupy dziaáania. Janusz Hochleitner w artykule Uwarunkowania rozwojowe lokalnych grup dziaáania w województwie warmiĔsko-mazurskim1 przedmiotem refleksji czyni potencjaá drzemiący w lokalnych grupach dziaáania (LGD) w zakresie rozwoju spoáecznego naszego województwa. Nie jest to potencjaá imponujący wielkoĞcią: populacja caáego województwa to ok. 1,5 mln ludzi mieszkających w 47 miastach (ok. 60% ludnoĞci) i ok. 3900 wsiach (ok. 40%). W dodatku ich dochody i poziom wyksztaácenia naleĪą do najniĪszych w Polsce (w klasyfikacji województw). Jak w tych warunkach optymalnie (maksymalnie?) skorzystaü z szans rozwoju obszarów wiejskich, kreowanych przez róĪne programy krajo- we i miĊdzynarodowe? * Dr Ryszard SkawiĔski – WyĪsza Szkoáa Gospodarki w Bydgoszczy, Wydziaá Gospodarki Tury- stycznej w Eáku; e-mail: [email protected] 1 J. Hochleitner, Uwarunkowania rozwojowe lokalnych grup dziaáania w województwie warmiĔ- sko-mazurskim, „Studia Eáckie”, 13 (2011), s. 545-567; artykuá wyczerpująco przybliĪa specyfikĊ dziaáalnoĞci LGD na Warmii i Mazurach, odwoáując siĊ do obszernej literatury; w niniejszym artykule zamieszczone zostaáy tylko wybrane elementy tego opracowania, istotne ze wzglĊdu na omawiane zagadnienie. 394 RYSZARD SKAWIēSKI W artykule J. Hochleitnera wielokrotnie pojawiają siĊ pojĊcia związane z zakresem i metodologią dziaáDĔ pedagogiki spoáecznej. JuĪ na wstĊpie znajdu- jemy takie oto zdania: „Prawidáowy rozwój wsi w tej perspektywie moĪliwy jest wówczas, gdy animato- rem i podmiotem ich realizacji jest spoáecznoĞü lokalna. To ona bowiem wpáywa na standard Īycia i jego jakoĞü, a zarazem przyczynia siĊ do zachowania toĪsamo- Ğci wsi” (s. 545-546). Pod tymi zdaniami podpisaáby siĊ kaĪdy spoĞród klasyków polskiej pedagogiki spoáecznej. W tekĞcie napotykamy szereg pojĊü ze sáownika tej subdyscypliny pedagogiki: „Pierwszymi beneficjentami pomocy udzielanej w ramach tego programu byáy LGD, traktowane jako bazy wiejskiego kapitaáu spoáecznego” (s. 547). „Leader jest podejĞciem przekrojowym, które ma przyczyniü siĊ do aktywizacji spoáecznoĞci wiejskich poprzez wáączenie partnerów spoáecznych i gospodar- czych do planowania i wdraĪania lokalnych inicjatyw” (s. 550). „(...) liderzy LGD mają dokonaü inwentaryzacji wszelkich dóbr na swoim teryto- rium wraz z kapitaáem spoáecznym, który powinien byü zaangaĪowany do realiza- cji wspólnie opracowanej strategii” (s. 551-552). „Ta filozofia dziaáania wpisuje siĊ w koncepcje drogi do dobrobytu Francisa Fu- kuyamy, dla którego podstawowym atrybutem i siáą jest kapitaá spoáeczny mie- rzony poziomem zaufania w danym spoáeczeĔstwie” (s. 552). „Od kilku lat wskazuje siĊ na duĪy potencjaá (...) ekonomii spoáecznej jako meto- dy przeciwdziaáania negatywnym zjawiskom spoáecznym w postaci róĪnych form wykluczenia spoáecznego (bezrobocie, bieda, niepeánosprawnoĞü czy nieakcepto- wanie innoĞci) powszechnego zwáaszcza w regionach zapóĨnionych gospodarczo” (s. 554). Na terenie naszego województwa istnieje obecnie 15 LGD o róĪnym za- siĊgu terytorialnym i róĪnym potencjale ludnoĞciowym. Obejmują one swym dziaáaniem wáDĞciwie caáe województwo, w podregionie eáckim funkcjonują 4 lokalne grupy dziaáania: najmniejsza na terenie jednej gminy (LGD „Razem Silniejsi” – Gmina Eák), nastĊpna wykracza nieco poza powiat piski (LGD „Mazurskie Morze”; 2 gminy spoza powiatu: Mikoáajki i Piecki); kolejna kon- centruje siĊ na 2 powiatach, giĪyckim i wĊgorzewskim (Związek StowarzyszeĔ na rzecz Rozwoju Gmin Póánocnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich). Potencjaá ludnoĞciowy decyduje o wielkoĞci Ğrodków, jakimi „dysponuje” LGD (populacja od 5 do 150 tysiĊcy). Jedną z „duĪych” LGD jest Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO”2. Co to jest „Lider w EGO”? Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO” jest organiza- cją pozarządową, dziaáająFą w jednym z subregionów województwa warmiĔ- 2 Obszerne informacje na temat „Lidera w EGO” znaleĨü moĪna na stronie internetowej http://www.liderwego.pl/. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 395 sko-mazurskiego, który obejmuje trzy powiaty: eácki, goádapski, olecki (stąd skrót EGO). W granicach obszaru EGO mieszka prawie 160 tysiĊcy osób, ok. 95 tysiĊcy w miastach i ponad 60 tysiĊcy na wsi. Dziaáania LGD – zgodnie z informacjami z witryny internetowej – dotyczą obszaru o áącznej powierzchni 2359 km2, zamieszkaáego przez ok. 80 tysiĊcy osób (10 gmin: Olecko, Goádap, Banie Mazurskie, Dubeninki, Prostki, Stare Juchy, Kalinowo, Wieliczki, ĝwiĊ- tajno, Kowale Oleckie) (zob. Aneks nr 1). Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO”, dziaáając na rzecz obszarów wiejskich, ma na celu ochronĊ oraz promocjĊĞrodowiska natu- ralnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych. Na swojej witrynie internetowej „Lider w EGO”3 podkreĞla walory subregionu sprzyjające rozwo- jowi turystyki oraz rozwijaniu produkcji wyrobów lokalnych i tradycyjnych. Jednym z kierunków swej aktywnoĞci „Lider w EGO” czyni rozwój przedsiĊ- biorczoĞci i poszerzanie kwalifikacji mieszkaĔców na rzecz pozyskiwania no- wych Ĩródeá dochodu; zamierza ponadto wymieniaü informacje oraz doĞwiad- czenia z instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi w interesu- Mącym go zakresie na poziomie krajowym i miĊdzynarodowym. Praktycznym celem LGD „Lider w EGO” jest realizacja Lokalnej Strategii Rozwoju Obszaru EGO (LSR), przez co obszar EGO powinien staü siĊ miejscem bardziej przyja- znym mieszkaĔcom i turystom, o bogatym i czystym Ğrodowisku naturalnym. Stowarzyszenie pragnie zwáaszcza zaktywizowaü spoáecznoĞci lokalne, wypro- mowaü terytorium EGO jako miejsce o niezwykáej przyrodzie oraz rozwinąü inicjatywy podnoszące jakoĞü Īycia na obszarze EGO4. Organizacja skupia najbardziej aktywnych i zaangaĪowanych liderów reprezentujących trzy sekto- ry: spoáeczny, publiczny i gospodarczy5. J. Hochleitner w swym artykule chwali zamysáy dziaáaczy skupionych w LGD „Lider w EGO”: 3 http://www.liderwego.pl/index.php?lgd,1, odczyt: 22.06.2012. 4 Powiela to statut stowarzyszenia w paragrafie 1: „Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania Lider w EGO, zwana dalej Stowarzyszeniem, jest dobrowolnym, samorządnym, trwaáym zrzesze- niem o celach niezarobkowych, mającym na celu: (1) Dziaáanie na rzecz zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich. (2) Aktywizowanie i integracjĊ ludnoĞci wiejskiej. (3) Podniesienie jakoĞci Īycia ludnoĞci na obszarze dziaáania Stowarzyszenia. (4) RealizacjĊ Lokalnej Strategii Rozwoju Subregionu EGO opracowaną przez Stowarzyszenie. (5) RealizacjĊ Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Subregionu EGO. (6) Upowszechnianie i wymianĊ in- formacji o inicjatywach związanych z aktywizacją ludnoĞci na obszarach wiejskich w Subregio- nie EGO. (7) OchronĊ wspólnych interesów czáonków Stowarzyszenia. (8) Tworzenie warunków wspóápracy Stowarzyszenia i innych organizacji oraz instytucji dziaáających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Subregionu EGO”. 5 Zarząd Stowarzyszenia LGD „Lider w EGO”: Jarosáaw Franczuk – Prezes Zarządu, Celina Górska – Wiceprezes Zarządu, Janusz Hendzel – Skarbnik, Krzysztof Locman – Sekretarz, Marek Chojnowski – Czáonek Zarządu, Anna Podciborska – Czáonek Zarządu, Jerzy Machnacz – Czáo- nek Zarządu. 396 RYSZARD SKAWIēSKI „W tym miejscu warto wskazaü duĪy wkáad na rzecz rozwoju obszarów wiejskich LGD „Lider w EGO”, który obejmuje trzy powiaty – Eák, Goádap i Olecko. W misjĊ tej inicjatywy zostaáo wpisane utworzenie „Multi-klastra” w oparciu o kombinacjĊ przewag konkurencyjnych w 3 dziedzinach: rolnictwo, zdrowie i tu- rystyka. W ten sposób są zaangaĪowane w rozwój tego subregionu najlepsze za- soby: czyste powietrze i zdrowe Ğrodowisko naturalne, kultura oraz produkty i usáugi w nim wytwarzane”6. „Maáe Projekty” oraz „Odnowa i Rozwój Wsi” Uszczegóáowienie przedstawionego powyĪej sposobu myĞlenia znajdu- jemy w katalogu preferowanych w Lokalnej Strategii Rozwoju operacji, podzie- lonych zgodnie z kategoriami dofinansowywanych projektów. Takie cztery kategorie moĪna by sklasyfikowaü w 2 grupach; pierwsza z nich dotyczy spraw ogólnych, strategicznych, jak ksztaátowanie ĞwiadomoĞci regionalnej i ekolo- gicznej, chĊci wspóápracy, pobudzania aktywnoĞci i przedsiĊbiorczoĞci miesz- kaĔców; rozwój lokalnej kultury; podnoszenie atrakcyjnoĞci turystycznej subre- giony itp. Dwie kolejne kategorie dotyczą spraw gospodarczych. Rada Stowarzyszenia (statutowy organ decyzyjny LGD) rozpatrzyáa dzie- siątki wniosków i zdecydowaną wiĊkszoĞü oceniáa pozytywnie. Przez 4 lata autor tego tekstu uczestniczyá w ocenianiu wniosków i ma ogólne rozeznanie