Ryszard Skawiēski* Kierunki I Formy Dziaŕania Spoŕecznoĝci Wiejskiej Na Przykŕadzie Wniosków Skŕadanych Do Lokalnej Grup

Studia Eáckie 15 (2013) nr 3 RYSZARD SKAWIēSKI*

KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ NA PRZYKàADZIE WNIOSKÓW SKàADANYCH DO LOKALNEJ GRUPY DZIAàANIA „LIDER W EGO”

Jednym z programów wspierających pozytywne przemiany na polskiej wsi jest PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, przyjĊty w lipcu 2007 roku. W tym programie formuáą porządkująFą dziaáania jest podziaá na osie; czwarta oĞ PROW-u oznaczona zostaáa sáowem „LEAD- ER”. Ten angielski wyraz jest skrótowcem pochodzącym od sáów francuskich oznaczających „powiązania miĊdzy dziaáaniami na rzecz rozwoju gospodarki wiejskiej”. Leader jest metodą dystrybucji Ğrodków na lokalne przedsiĊwziĊcia. Tą drogą wĊdrują pieniądze w róĪnych krajach europejskich – w róĪnej skali, czĊ- sto powyĪej 10% Ğrodków (w Irlandii 25,7%). W Polsce to kwota 787 mln záo- tych na lata 2007-2013 (4,7% Ğrodków caáego PROW-u). W celu poĪądanego, uspoáecznionego sposobu zagospodarowania tych Ğrodków finansowych ujĊto aktywnoĞü lokalnych siá spoáecznych we wáDĞciwe formy – w lokalne grupy dziaáania. Janusz Hochleitner w artykule Uwarunkowania rozwojowe lokalnych grup dziaáania w województwie warmiĔsko-mazurskim1 przedmiotem refleksji czyni potencjaá drzemiący w lokalnych grupach dziaáania (LGD) w zakresie rozwoju spoáecznego naszego województwa. Nie jest to potencjaá imponujący wielkoĞcią: populacja caáego województwa to ok. 1,5 mln ludzi mieszkających w 47 miastach (ok. 60% ludnoĞci) i ok. 3900 wsiach (ok. 40%). W dodatku ich dochody i poziom wyksztaácenia naleĪą do najniĪszych w Polsce (w klasyfikacji województw). Jak w tych warunkach optymalnie (maksymalnie?) skorzystaü z szans rozwoju obszarów wiejskich, kreowanych przez róĪne programy krajo- we i miĊdzynarodowe?

* Dr Ryszard SkawiĔski – WyĪsza Szkoáa Gospodarki w Bydgoszczy, Wydziaá Gospodarki Tury- stycznej w Eáku; e-mail: [email protected] 1 J. Hochleitner, Uwarunkowania rozwojowe lokalnych grup dziaáania w województwie warmiĔ- sko-mazurskim, „Studia Eáckie”, 13 (2011), s. 545-567; artykuá wyczerpująco przybliĪa specyfikĊ dziaáalnoĞci LGD na Warmii i Mazurach, odwoáując siĊ do obszernej literatury; w niniejszym artykule zamieszczone zostaáy tylko wybrane elementy tego opracowania, istotne ze wzglĊdu na omawiane zagadnienie. 394 RYSZARD SKAWIēSKI W artykule J. Hochleitnera wielokrotnie pojawiają siĊ pojĊcia związane z zakresem i metodologią dziaáDĔ pedagogiki spoáecznej. JuĪ na wstĊpie znajdujemy takie oto zdania: „Prawidáowy rozwój wsi w tej perspektywie moĪliwy jest wówczas, gdy animato- rem i podmiotem ich realizacji jest spoáecznoĞü lokalna. To ona bowiem wpáywa na standard Īycia i jego jakoĞü, a zarazem przyczynia siĊ do zachowania toĪsamo- Ğci wsi” (s. 545-546). Pod tymi zdaniami podpisaáby siĊ kaĪdy spoĞród klasyków polskiej pedagogiki spoáecznej. W tekĞcie napotykamy szereg pojĊü ze sáownika tej subdyscypliny pedagogiki: „Pierwszymi beneficjentami pomocy udzielanej w ramach tego programu byáy LGD, traktowane jako bazy wiejskiego kapitaáu spoáecznego” (s. 547). „Leader jest podejĞciem przekrojowym, które ma przyczyniü siĊ do aktywizacji spoáecznoĞci wiejskich poprzez wáączenie partnerów spoáecznych i gospodarczych do planowania i wdraĪania lokalnych inicjatyw” (s. 550). „(...) liderzy LGD mają dokonaü inwentaryzacji wszelkich dóbr na swoim terytorium wraz z kapitaáem spoáecznym, który powinien byü zaangaĪowany do realizacji wspólnie opracowanej strategii” (s. 551-552). „Ta filozofia dziaáania wpisuje siĊ w koncepcje drogi do dobrobytu Francisa Fu- kuyamy, dla którego podstawowym atrybutem i siáą jest kapitaá spoáeczny mie- rzony poziomem zaufania w danym spoáeczeĔstwie” (s. 552). „Od kilku lat wskazuje siĊ na duĪy potencjaá (...) ekonomii spoáecznej jako metody przeciwdziaáania negatywnym zjawiskom spoáecznym w postaci róĪnych form wykluczenia spoáecznego (bezrobocie, bieda, niepeánosprawnoĞü czy nieakcepto- wanie innoĞci) powszechnego zwáaszcza w regionach zapóĨnionych gospodarczo” (s. 554). Na terenie naszego województwa istnieje obecnie 15 LGD o róĪnym za- siĊgu terytorialnym i róĪnym potencjale ludnoĞciowym. Obejmują one swym dziaáaniem wáDĞciwie caáe województwo, w podregionie eáckim funkcjonują 4 lokalne grupy dziaáania: najmniejsza na terenie jednej gminy (LGD „Razem Silniejsi” – Gmina Eák), nastĊpna wykracza nieco poza powiat piski (LGD „Mazurskie Morze”; 2 gminy spoza powiatu: Mikoáajki i Piecki); kolejna kon- centruje siĊ na 2 powiatach, giĪyckim i wĊgorzewskim (Związek StowarzyszeĔ na rzecz Rozwoju Gmin Póánocnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich). Potencjaá ludnoĞciowy decyduje o wielkoĞci Ğrodków, jakimi „dysponuje” LGD (populacja od 5 do 150 tysiĊcy). Jedną z „duĪych” LGD jest Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO”2. Co to jest „Lider w EGO”? Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO” jest organiza- cją pozarządową, dziaáająFą w jednym z subregionów województwa warmiĔ-

2 Obszerne informacje na temat „Lidera w EGO” znaleĨü moĪna na stronie internetowej http://www.liderwego.pl/. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 395 sko-mazurskiego, który obejmuje trzy powiaty: eácki, goádapski, olecki (stąd skrót EGO). W granicach obszaru EGO mieszka prawie 160 tysiĊcy osób, ok. 95 tysiĊcy w miastach i ponad 60 tysiĊcy na wsi. Dziaáania LGD – zgodnie z informacjami z witryny internetowej – dotyczą obszaru o áącznej powierzchni 2359 km2, zamieszkaáego przez ok. 80 tysiĊcy osób (10 gmin: Olecko, Goádap, Banie Mazurskie, Dubeninki, Prostki, Stare Juchy, Kalinowo, Wieliczki, ĝwiĊ- tajno, Kowale Oleckie) (zob. Aneks nr 1). Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO”, dziaáając na rzecz obszarów wiejskich, ma na celu ochronĊ oraz promocjĊĞrodowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych. Na swojej witrynie internetowej „Lider w EGO”3 podkreĞla walory subregionu sprzyjające rozwo- jowi turystyki oraz rozwijaniu produkcji wyrobów lokalnych i tradycyjnych. Jednym z kierunków swej aktywnoĞci „Lider w EGO” czyni rozwój przedsiĊ- biorczoĞci i poszerzanie kwalifikacji mieszkaĔców na rzecz pozyskiwania nowych Ĩródeá dochodu; zamierza ponadto wymieniaü informacje oraz doĞwiad- czenia z instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi w interesu- Mącym go zakresie na poziomie krajowym i miĊdzynarodowym. Praktycznym celem LGD „Lider w EGO” jest realizacja Lokalnej Strategii Rozwoju Obszaru EGO (LSR), przez co obszar EGO powinien staü siĊ miejscem bardziej przyja- znym mieszkaĔcom i turystom, o bogatym i czystym Ğrodowisku naturalnym. Stowarzyszenie pragnie zwáaszcza zaktywizowaü spoáecznoĞci lokalne, wypro- mowaü terytorium EGO jako miejsce o niezwykáej przyrodzie oraz rozwinąü inicjatywy podnoszące jakoĞü Īycia na obszarze EGO4. Organizacja skupia najbardziej aktywnych i zaangaĪowanych liderów reprezentujących trzy sekto- ry: spoáeczny, publiczny i gospodarczy5. J. Hochleitner w swym artykule chwali zamysáy dziaáaczy skupionych w LGD „Lider w EGO”:

3 http://www.liderwego.pl/index.php?lgd,1, odczyt: 22.06.2012. 4 Powiela to statut stowarzyszenia w paragrafie 1: „Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania Lider w EGO, zwana dalej Stowarzyszeniem, jest dobrowolnym, samorządnym, trwaáym zrzesze- niem o celach niezarobkowych, mającym na celu: (1) Dziaáanie na rzecz zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich. (2) Aktywizowanie i integracjĊ ludnoĞci wiejskiej. (3) Podniesienie jakoĞci Īycia ludnoĞci na obszarze dziaáania Stowarzyszenia. (4) RealizacjĊ Lokalnej Strategii Rozwoju Subregionu EGO opracowaną przez Stowarzyszenie. (5) RealizacjĊ Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Subregionu EGO. (6) Upowszechnianie i wymianĊ informacji o inicjatywach związanych z aktywizacją ludnoĞci na obszarach wiejskich w Subregio- nie EGO. (7) OchronĊ wspólnych interesów czáonków Stowarzyszenia. (8) Tworzenie warunków wspóápracy Stowarzyszenia i innych organizacji oraz instytucji dziaáających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Subregionu EGO”. 5 Zarząd Stowarzyszenia LGD „Lider w EGO”: Jarosáaw Franczuk – Prezes Zarządu, Celina Górska – Wiceprezes Zarządu, Janusz Hendzel – Skarbnik, Krzysztof Locman – Sekretarz, Marek Chojnowski – Czáonek Zarządu, Anna Podciborska – Czáonek Zarządu, Jerzy Machnacz – Czáo- nek Zarządu. 396 RYSZARD SKAWIēSKI

„W tym miejscu warto wskazaü duĪy wkáad na rzecz rozwoju obszarów wiejskich LGD „Lider w EGO”, który obejmuje trzy powiaty – Eák, Goádap i Olecko. W misjĊ tej inicjatywy zostaáo wpisane utworzenie „Multi-klastra” w oparciu o kombinacjĊ przewag konkurencyjnych w 3 dziedzinach: rolnictwo, zdrowie i turystyka. W ten sposób są zaangaĪowane w rozwój tego subregionu najlepsze zasoby: czyste powietrze i zdrowe Ğrodowisko naturalne, kultura oraz produkty i usáugi w nim wytwarzane”6. „Maáe Projekty” oraz „Odnowa i Rozwój Wsi” Uszczegóáowienie przedstawionego powyĪej sposobu myĞlenia znajdujemy w katalogu preferowanych w Lokalnej Strategii Rozwoju operacji, podzie- lonych zgodnie z kategoriami dofinansowywanych projektów. Takie cztery kategorie moĪna by sklasyfikowaü w 2 grupach; pierwsza z nich dotyczy spraw ogólnych, strategicznych, jak ksztaátowanie ĞwiadomoĞci regionalnej i ekologicznej, chĊci wspóápracy, pobudzania aktywnoĞci i przedsiĊbiorczoĞci miesz- kaĔców; rozwój lokalnej kultury; podnoszenie atrakcyjnoĞci turystycznej subre- giony itp. Dwie kolejne kategorie dotyczą spraw gospodarczych. Rada Stowarzyszenia (statutowy organ decyzyjny LGD) rozpatrzyáa dzie- siątki wniosków i zdecydowaną wiĊkszoĞü oceniáa pozytywnie. Przez 4 lata autor tego tekstu uczestniczyá w ocenianiu wniosków i ma ogólne rozeznanie w dotychczasowej dziaáalnoĞci „Lidera w EGO”. Nie byáo dotychczas caáo- Ğciowego spojrzenia na wszystkie rozpatrzone wnioski pod nastĊpującymi wzglĊdami: (1) do jakich waĪnych celów spoáecznych odnoszą siĊ rozpatrzone wnioski?, (2) kto wnioski skáada i czego one dotyczą?, (3) czym odznaczają siĊ wnioski najwyĪej punktowane?, (4) z jakich gmin pochodzą wnioski?, oraz (5) czy pomiĊdzy wymienionymi zagadnieniami zachodzą zauwaĪalne związki? Najobszerniejszą tematycznie kategorią wydają siĊ tzw. „Maáe Projek- ty”7. To w kontekĞcie omawianej w tym artykule tematyki najwaĪniejsza kategoria tak ze wzglĊdów iloĞciowych, jak i wzglĊdów jakoĞciowych. WáDĞnie w obrĊbie „Maáych Projektów” najáatwiej mieszczą siĊ przedsiĊwziĊcia wynika- Mące z potrzeb wspólnot wiejskich, co w znacznym stopniu wynika z zaáRĪHĔ ideowych tej kategorii. Uzupeánieniem „Maáych Projektów” jest kategoria „Od- nowa i Rozwój Wsi”. Preferowane dla „Maáych Projektów” operacje wynikające z Lokalnej Strategii Rozwoju dla EGO mieszczą siĊ w kilku zakresach tematycznych, jak turystyka (budowa i oznakowanie maáej infrastruktury turystycznej, wdroĪenie systemu informacji wizualnej – przygotowanie tablic informacyjnych gospo- darstw agroturystycznych, zakup i instalacja elektronicznych kiosków informacji turystycznej, przygotowanie bazy danych do kiosków elektronicznych, stworzenie strony internetowej z bazą danych z zakresu turystyki, odbudowa, odna-

6 J. Hochleitner, Uwarunkowania rozwojowe..., s. 561. 7 http://www.liderwego.pl/index.php?male-projekty,28, odczyt: 22.06.2012. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 397 wianie obiektów o walorach turystycznych, uruchomienie i wspieranie Gmin- nych Centrów Informacji), podnoszenie atrakcyjnoĞci regionu dla mieszkaĔ- ców i goĞci (organizacja muzeum maszyn rolniczych, organizacja „áowiska okazów ryb”, odnawianie, uporządkowanie, oznakowanie zabytkowych budow- li lub obiektów maáej infrastruktury), inspirowanie oraz promowanie regiona- lizmu (organizacja dotychczasowych imprez regionalnych, wypromowanie, kreowanie i wspieranie nowych produktów turystycznych, jak m.in. „Bitwa pod Prostkami”, „Kierunek Goádap”, numizmatycznej wioski tematycznej, jak walu- ta „EGO” i „EGO centy”, corocznych doĪynek, cyklicznych konkursów na „najpiĊkniejsze gospodarstwo agroturystyczne”, inspirowanie organizacji nowych imprez kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych dla mieszkaĔców i tury- stów, inicjowanie powstawania, wprowadzania na rynek produktów i usáug opartych na lokalnych zasobach lub lokalnym dziedzictwie, promowanie ekologicznych produktów rolnych oraz wyrobów rĊkodzieáa), wspieranie ochrony Ğrodowiska oraz podwyĪszanie ĞwiadomoĞci ekologicznej (wprowadzenie segregacji Ğmieci, likwidacja dzikich wysypisk Ğmieci, wspieranie dziaáDĔ pod- miotów w obszarze produkcji energii ze Ĩródeá odnawialnych, propagowanie zdrowego stylu Īycia wĞród mieszkaĔców, propagowanie idei zrównowaĪonego rozwoju obszarów wiejskich, rozwój gminnej edukacji ekologicznej oraz dzia- áalnoĞü informacyjno-szkoleniowa dotycząca ekologii), pobudzanie aktywno- Ğci spoáecznej i przedsiĊbiorczoĞci (organizacji szkoleĔ w zakresie zakáadania i prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej, pomoc doradcza w zakresie pisania wniosków o dofinansowanie przedsiĊwziĊü, funkcjonowanie Lokalnych Cen- trów Wolontariatu na terenie gmin obszaru EGO, konkursy na najaktywniejsze soáectwo, szkolenia dotyczące prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej oraz pozyskiwania Ğrodków zewnĊtrznych, wspieranie lokalnych animatorów i liderów spoáecznych z terenów wiejskich). Bardzo podobnych spraw dotyczy kategoria „Odnowa i Rozwój Wsi”8 (niektóre projekty oceniane w tych 2 grupach sprawiają wraĪenie identycz- nych); preferowane operacje dotyczą takĪe rozwoju turystyki (uporządkowa- nie istniejących i wyznaczenie nowych szlaków turystycznych, tworzenie tematycznych ĞcieĪek i szlaków w oparciu o zasoby przyrodnicze, kulinarne, kulturowe, artystyczne i rzemieĞlnicze, budowa towarzyszącej infrastruktury turystycznej), tworzenia bazy materialnej dla podnoszenia kapitaáu spoáecznego (przygotowanie i urządzanie wiejskich kąpielisk, stanic wodnych, rozwój bazy kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej, wykorzystanie obiektów zabytkowych do realizacji projektów kulturalno-rekreacyjnych, rozbudowa i modernizacja infrastruktury spoáecznej, w tym szczególnie miejsc integrujących i aktywizujących mieszkaĔców, jak domy „spoáecznoĞciowe” i Ğwietlice wiejskie, zakup i odna-

8 http://www.liderwego.pl/index.php?odnowa-i-rozwoj-wsi,29, odczyt: 22.06.2012. 398 RYSZARD SKAWIēSKI wianie obiektów charakterystycznych dla regionu lub tradycji budownictwa na cele spoáeczne), zagospodarowywanie przestrzeni publicznej (ujednolicenie informacji wizualnej na terenie EGO, urządzanie i porządkowanie terenów zie- lonych, parków, miejsc spotkaĔ, biwakowania, zagospodarowanie stawów, rzek, jezior w celu poprawy estetyki, ksztaátowanie obszaru przestrzeni publicznej oraz odnawianie zabytków, wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej, ekonomicznej i spoáecznej, budowa, przebudowa obiektów na cele promocji lokalnych produktów i usáug). Wobec powyĪszego nie dziwi fakt, Īe oceny poszczególnych projektów z obu kategorii dokonywano na tej samej „Karcie oceny zgodnoĞci operacji wedáug kryteriów lokalnych”. Ocenie poddawano nastĊpujące atuty przedkáada- nego projektu: doĞwiadczenie wnioskodawcy, obszar objĊty oddziaáywaniem operacji, realizacja operacji w partnerstwie, wpáyw na potencjaá turystyczny regionu, oddziaáywanie operacji na Ğrodowisko naturalne oraz wpáyw na aktyw- noĞü spoáeczną mieszkaĔców. Wnioski, które otrzymaáy minimum 27 punktów (w tym co najmniej 16 punktów z kryteriów 4-6) mogáy znaleĨü siĊ na liĞcie rankingowej projektów rekomendowanych do realizacji (zob. Aneks nr 2). Rada Decyzyjna LGD „Lider w EGO” w pierwszej kadencji (lata 2009- 2012) rozpatrzyáa 81 wniosków záRĪonych w kilku naborach w ramach tzw. „Maáych Projektów” (Dziaáanie 413 – wdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla maáych projektów, tj. Operacji, które nie odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osiągania celów tej osi). DziesiĊü (wáDĞciwie 11) najwyĪej ocenionych projektów przedstawia Aneks nr 39.

9 Podstawą do sporządzania zestawieĔ byáy listy rankingowe z witryny internetowej stowarzyszenia „Lider w EGO” oraz materiaáy uzyskane w biurze stowarzyszenia. LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 413: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla maáych projektów, tj. operacji, które nie odpo- wiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osią- gniĊcia celów tej osi (http://nazwa.liderwego.pl/old/images/stories/lista_rankingowa_MP.doc, odczyt: 11.07.2012). LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 413: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju” dla maáych projektów, tj. operacji, które nie odpo- wiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osią- gniĊcia celów tej osi (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/162-lista-wnioskow-o- przyznanie-pomocy-wybranych-do-finansowania-w-ramach-lsr-stowarzyszenia-lgd-lider-w-ego- na-lata-2009-2015, odczyt: 11.07.2012). LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY Zà2ĩONYCH W KONKURSIE I/LIDERWEGO/PROW-LEADER/4.1/413-MP/2010, Dziaáanie 413: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla maáych projektów, tj. operacji, które nie odpowiadają warunkom przyznania KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 399 :Ğród tych najwyĪej ocenionych przedsiĊwziĊü na plan pierwszy wybija- Mą siĊ dziaáania mające na celu organizacjĊ wydarzeĔ na rzecz mieszkaĔców i turystów, podnoszące atrakcyjnoĞü regionu dla mieszkaĔców i goĞci oraz inspirujące i promujące regionalizm (pikniki historyczne, obchody rocznicy powstania miejscowoĞci, Dni Rodziny, festiwal regionalny), na drugim miejscu lokują siĊ dziaáania przygotowujące miejsca spotkaĔ czy imprez (Ğwietlica wiej- ska, boisko sportowe). Tematycznie podobne projekty znajdujemy na dalszych miejscach – z mniejszą liczbą punktów, co pozwala przypuszczaü, Īe o wyso- kiej punktacji decydowaáa jakoĞü projektu, umiejĊtnoĞci jego autorów. Dwu- krotnie pierwsze miejsce na liĞcie rankingowej zajĊáo przedsiĊwziĊcie z gminy ĝwiĊtajno: tworzenie miniklastra pod nazwą „Mleczna wieĞ GiĪe”. Projekt ten musiaá zachwyciü swoją oryginalnoĞcią, skoro uzyskaá niemal komplet punk- tów. Nietypowy jest równieĪ projekt GOK-u ze Starych Juch dotyczący organizacji „uniwersytetu” dla mieszkaĔców gminy oraz caáego subregionu. General- nie wĞród „Maáych Projektów” ocenionych pozytywnie i rekomendowanych przewaĪDáy iloĞciowo i jakoĞciowo wnioski pochodzące z jednostek samorządu terytorialnego (z gmin, 1 wniosek z Powiatu Goádapskiego) oraz jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego (domy lub centra kultury) – 43 wnioski na 67 wszystkich. Pozostaáe wnioski (24) wpáywaáy od stowarzyszeĔ, fundacji oraz parafii (wyspecjalizowaáy siĊ w tym zwáaszcza dwie parafie, w Judzikach, gm. Olecko, oraz w RoĪ\Ĕsku Wielkim, gm. Prostki) (zob. Aneks nr 4). Interesująca jest grupa wniosków, które nie uzyskaáy rekomendacji Rady LGD ze wzglĊdu na niezgodnoĞü z LSR, bezwzglĊdnie niską jakoĞü projektu pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osiągniĊcia celów tej osi (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/153-lista-wnioskow-o-przyznanie-pomocy- zoonych-w-konkursie-nr-iliderwegoprow-leader41413-mp2010, odczyt: 11.07.2012). LISTA RANKINGOWA PROJEKTÓW WYBRANYCH DO REALIZACJI W RAMACH KONKURSU NA „MAàE PROJEKTY”. LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY =à2ĩONYCH W KONKURSIE NR I/LIDERWEGO/PROW-LEADER/4.1/413-MP/2009 wraz z iloĞcią punktów uzyskanych w procedurze oceny zgodnoĞci operacji z Lokalną Strategia Roz- woju (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/99-lista-rankingowa-projektow- wybranych-do-realizacji-w-ramach-konkursu-na-mae-projektyq, odczyt: 11.07.2012). Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/…../11 (Goádap, 11.08.2011) LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STO- WARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 413: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla maáych projektów, tj. operacji, które nie odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osiągniĊcia celów tej osi. Do- kument udostĊpniony w siedzibie LGD „Lider w EGO”, 19-400 Olecko, Plac WolnoĞci 2. Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr II/1/11 (Olecko, 25.01.2012) LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STO- WARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 413: wdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla maáych projektów, tj. operacji, które nie odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania Osi 3, ale przyczyniają siĊ do osiągniĊcia celów tej osi. Do- kument udostĊpniony w siedzibie LGD „Lider w EGO”, 19-400 Olecko, Plac WolnoĞci 2. 400 RYSZARD SKAWIēSKI (ocena poniĪej 27 punktów) lub wzglĊdnie niską jakoĞü projektu (niska pozycja w rankingu, stawiająca wniosek poza limitem Ğrodków przewidzianych dla danego naboru)10. Takich wniosków byáo 14. W tej grupie przewaĪDáy wnioski pisane przez osoby prywatne i organizacje spoáeczne (9 wniosków, jak np. zakup przyczepy sanitarnej, Goádapski Wieczór Kabaretowy, Portal Internetowy „W Krainie EGO”, szkolenie „PrzedsiĊbiorczoĞü i ekologia – odnieĞ sukces w turystyce”, wyposaĪenie Ğwietlicy wiejskiej przy OSP w Lenartach, „RĊko- dzieáo dla najmáodszych”, edukacja w zakresie kultury wizualnej – fotografia, film; Zbigniew Herbert – Rysunki z podróĪy bliskich – Olecko, Mazury i Su- walszczyzna); 5 wniosków pochodziáo z samorządowych jednostek organizacyjnych. Dwa kolejne aneksy (Aneks nr 5 i Aneks nr 6) odnoszą siĊ bezpoĞrednio do aktywnoĞci spoáecznej na obszarze EGO. Aneks nr 5 przestawia wszystkie wnioski „spoáeczne”, tj. záRĪone przez osoby lub instytucje spoza jednostek samorządu terytorialnego oraz ich jednostek organizacyjnych, oraz ich ocenĊ. :Ğród wnioskodawców w 13 przypadkach mamy do czynienia ze stowa- rzyszeniami (52,2%), a w 7 przypadkach z parafią (29,2%). W istocie to zaledwie kilka stowarzyszeĔ (4 typowo wiejskie) oraz dwie maáe i raczej niebogate parafie, które wyspecjalizowaáy siĊ w pozyskiwaniu Ğrodków zewnĊtrznych. Ranking poszczególnych wniosków pokazuje, Īe spoáeczni wnioskodawcy sta- rają siĊ o odpowiedni poziom swoich wniosków, a kolejne z reguáy oceniane są coraz wyĪej (moĪe o tym takĪe decydowaü kryterium doĞwiadczenia zawarte w karcie oceny) (zob. Aneks nr 6). Rozkáad wniosków „spoáecznych” z poszczególnych gmin nie jest rów- nomierny. Na szczególną uwagĊ zasáuguje Gmina Olecko, z której ponad 80% wniosków (10) ma jako autorów czynniki spoáeczne. Z Gminy Goádap takich wniosków wpáynĊáo 5, co stanowi 33,3%. Obie te gminy są gminami miejsko- wiejskimi, wnioski z tych gmin stanowią 62,5% wszystkich wniosków spoáecz- nego autorstwa. Z gmin wiejskich wyróĪniają siĊ Stowarzyszenie „Mazurska Kraina”, które záRĪ\áo 3 niezwykle wysoko ocenione wnioski (100% wniosków z gm. ĝwiĊtajno) oraz Parafia z RoĪ\Ĕska Wielkiego, która záRĪ\áa 3 coraz wy- Īej oceniane wnioski (60% wniosków z gm. Prostki). Interesująca jest konse- kwentna polityka Gminy Wieliczki: wnioski skáadane są przez instytucje samo- rządowe, spotykają siĊ z wysoką oceną, dotyczą przede wszystkie inwestycji w urządzenia spoáecznej uĪytecznoĞci.

10 Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/3//11 Lista wniosków w przyznanie pomocy uznanych za niezgodne z lokalną strategią rozwoju LGD „Lider w EGO” na lata 2009-2015. Dokument do- stĊpny w siedzibie LGD w Olecku. Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/4//11. Lista wniosków w przyznanie pomocy uznanych za niezgodne z lokalna strategią rozwoju LGD „Lider w EGO” na lata 2009-2015. Dokument do- stĊpny w siedzibie w Olecku. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 401 W paĨdzierniku 2012 roku zostaá ukoĔczony Raport badania ewaluacyjnego Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Dziaáania „Lider w EGO”, zrealizowany na zlecenie tej organizacji przez wyspecjalizowaną firmĊ11. To opracowanie zwiera informacje o dalszych losach zaakceptowanych przez organ decyzyjny stowarzyszenia wniosków. Po zakwalifikowaniu wnioski o przyznanie pomocy (wraz z kompletem zaáączników) przekazywane są do dalszej oceny: Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) – wnioski w odniesieniu do 2 dziaáDĔ, tj. „RóĪnicowania w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej” oraz „Tworzenia i rozwoju mikroprzedsiĊbiorstw”, albo do UrzĊdu Mar- szaákowskiego (UM) w przypadku dziaáDĔ: „Odnowa i rozwój wsi” oraz „Maáe projekty” (ARiMR peáni równieĪ funkcjĊ agencji páatniczej dla wszystkich dziaáDĔ PROW 2007-2013). W zakresie „Maáych projektów” po kolejnej ocenie, dokonanej juĪ w UM, podpisano umowy z nastĊpującymi wnioskodawcami (áącznie 36): Rok 2009 (7 umów) Rzymskokatolicka Parafia p.w. Ğw. Szczepana w RóĪ\Ĕsku Wielkim, na II MiĊdzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej w RóĪ\Ĕsku Wielkim; Gmina Kalinowo, na zagospodarowanie ĞcieĪki spacerowej w Pisani- cy; Stowarzyszenie Pomocy Spoáecznej i Ochrony Zdrowia im. ĝw. àukasza, na rozwój aktywnoĞci i integracji mieszkaĔców miejscowoĞci Olecko; Gmina Wie- liczki, na DzieĔ Rodziny w Gminie Wieliczki, Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie na ĝwiĊto Plonów Sypitki 2010 – wydarzenie rozwijające aktyw- noĞü spoáecznoĞci lokalnej poprzez kultywowanie obrzĊdów ludowych i tradycji; Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich na wydarzenie „Plon nie- siemy, plon” DoĪynki 2010; Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich, na wydarzenie „Kowaliada” w 600-lecie Bitwy pod Grunwaldem. Rok 2010 (9 umów) Gmina Wieliczki na odbudowĊ boisk sportowych w miejscowoĞci Krupin i Sobole; Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie, na DzieĔ Gminy Kalinowo – wydarzenie rozwijające aktywnoĞü spoáecznoĞci lokalnej; Gmina Kalinowo, na miejsce spotkaĔ i zabaw w Wysokim; Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich, na zakup wyposaĪenia do Ğwietlicy wiejskiej w Sokóákach; GOK w Starych Juchach, na organizacjĊ IV Pikniku Jaüwieskiego w Starych Juchach w dniach 7.08-8.08.2010 roku adresowanego do mieszkaĔców Gminy Stare Juchy, mieszkaĔców gmin z obszaru EGO oraz turystów odwiedzających obszar EGO; Gminny OĞrodek Kultury Prostki, na Dni Prostek w EGO; Samodzielny

11 A. Tkocz, Raport badania ewaluacyjnego Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Dziaáa- nia „Lider w EGO”, wersja z paĨdziernika 2012, opracowanie dostĊpne w biurze LGD „Lider w EGO”, w Olecku, Plac WolnoĞci 2 402 RYSZARD SKAWIēSKI Publiczny Zespóá Zakáadów Opieki Dáugoterminowej, na aktywne dziaáanie na rzecz poprawy kwalifikacji; Gminny OĞrodek Kultury w Baniach Mazurskich, na Baniowskie Lato – cykl piĊciu plenerowych imprez kulturalnych i sportowo- rekreacyjnych organizowanych na terenie Gminy Banie Mazurskie; Rzymsko- katolicka Parafia pw. Ğw. Szczepana w RoĪ\Ĕsku Wielkim na „Pastoraáki Ro- Ī\Ĕskie”. Rok 2011 (1 umowa) Gmina Kalinowo, na plac zabaw przy Szkole Podstawowej w Borzy- mach. Rok 2012 (19 umów) Gmina Goádap, na zagospodarowanie miejsca rekreacji wypoczynku we wsi JabáRĔskie w gminie Goádap; Gmina Goádap, na doposaĪenie bazy rekreacyjno-sportowej Ğrodka Sportu i Rekreacji w Goádapi; Gmina Wieliczki, na remont Ğwietlicy w Kleszczewie; Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie, na ÄĝwiĊto Plonów Kalinowo 2011”; Gmina Prostki na XIV „Dni Prostek w EGO”; MiĊdzyszkolny Ludowy Klub Sportowy „Czarni”, na „Sportowe Olecko”; Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich, na „KowaliadĊ 2012 – Kowale Oleckie zielonymi páucami regionu”, Rzymskokatolicka Parafia pw. Ğw. Szczepana w RoĪ\Ĕsku Wielkim, na IV miĊdzynarodowy festiwal muzyki organowej i kameralnej w RóĪ\Ĕsku Wielkim; Fundacja Rozwoju Regionu Goádap, na doposaĪenie punktu informacji turystycznej w Goádapi poprzez zakup i wykonanie materiaáów promocyjnych w celu kreowania wizerunku uzdrowiska Goádap; osoba prywatna, Przedszkole Niepubliczne „Jedyneczka”, na budowĊ placu zabaw przy przedszkolu „Jedyneczka” w Olecku; Gminne Centrum Kultury w Kowalach Oleckich, na zakup wyposaĪenia do Ğwietlicy wiejskiej w StoĪnem; Dom Kultury w Goádapi, na wydarzenie „Kartaczewo 2012 – Festiwal Pogranicza”; Dom Kultury w Goádapi, na wydarzenie „Kultu- ralna PodróĪ Bez Granic”; Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Stare Juchy, na organizacjĊ VI Pikniku Jaüwieskiego w Starych Juchach w dniu 4.08.2012 roku adresowanego do mieszkaĔców Gminy Stare Juchy, mieszkaĔ- ców gmin z obszaru EGO oraz turystów odwiedzających obszar EGO; Gmina Wieliczki, na remont terenu rekreacyjno-sportowego w miejscowoĞci Szeszki; Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie, na wydarzenie „Majówka z Gminą Kalinowo”, Gmina Kalinowo, na boiska do streetballa w Gminie Kalinowo; Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie, na wydarzenie „ĝwiĊto Plonów 2012”; Gminny OĞrodek Kultury w Kalinowie, na wyposaĪenie Gminnego OĞrodka Kultury w Kalinowie. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 403 „Odnowa i rozwój wsi”12 7Ċ kategoriĊ moĪna potraktowaü jako uzupeániająFą w stosunku do po- przedniej. PoniewaĪ záRĪono w tym zakresie zaledwie kilkanaĞcie wniosków, w Aneksie nr 7 zostaáy zamieszczone wszystkie. Projekty opiewają na znacznie wyĪsze kwoty niĪ w „Maáych Projektach” i dominują tu wyraĨnie urzĊdy gmin: 11 wniosków na 14 wszystkich. Zwraca uwagĊ równieĪ to, Īe wĞród 11 wnio- sków, mieszczących siĊ w limicie (najwyĪej ocenionych), aĪ 10 to wnioski z urzĊdów gmin. Tematycznie wystĊpują tu gáównie zadania inwestycyjne pod- MĊte z myĞOą o jakoĞci Īycia mieszkaĔców wsi: stworzenie 3 Ğwietlic, 2 boisk, terenu rekreacyjnego, káadki, deptaka, alei. Na realizacjĊ operacji w ramach dziaáania „Odnowa i rozwój wsi” prze- znaczono najwiĊkszą czĊĞü budĪetu LSR – 40%, czyli 3 746 150 zá, jednak do koĔca 2012 roku UM podpisaá zaledwie trzy umowy z beneficjentami, tj.: ze Stowarzyszeniem MieszkaĔców i Przyjacióá Wsi Zawady Eáckie „MUKSZTY”, na budowĊ Ğwietlicy wiejskiej w Zawadach Eáckich; z Gminą Kalinowo, na zagospodarowanie terenu wokóá budynku UrzĊdu Gminy w Kalinowie wraz z przebudową ciągu pieszego, oraz z Gminą Prostki, na budowĊ 2 odcinków i oĞwietlenia 3 odcinków trasy turystyczno-przyrodniczej „Szlakiem Kmicica” w miejscowoĞci Prostki13. „RóĪnicowanie w Kierunku DziaáalnoĞci Nierolniczej” oraz „Tworzenie i Rozwój MikroprzedsiĊbiorstw” Dwie kategorie odnoszące siĊ do spraw gospodarczych mają nazwy „RóĪnicowanie w Kierunku DziaáalnoĞci Nierolniczej”14 oraz „Tworzenie i Rozwój MikroprzedsiĊbiorstw”15. Pierwsza z nich obejmuje operacje takie, jak produkcja ekologicznych produktów rolnych oraz wyrobów rĊkodzieáa,

12 Lista wniosków o przyznanie pomocy wybranych do finansowania w ramach LSR Stowarzy- szenie LGD „Lider w EGO” w latach 2009-2012. Dziaáanie 313: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla operacji, które odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania „Odnowa i rozwój wsi” (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/189-lista- wnioskow-o-przyznanie-pomocy-wybranych-do-finansowania-w-ramach-lsr-stowarzyszenia-lgd- lider-w-ego-na-lata-2009--2015, odczyt: 11.07.2012). Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/…../11 (Goádap, dnia 11 sierpnia 2011r.), LISTA WNIO- SKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 313: WdraĪa- nie lokalnych strategii rozwoju dla operacji, które odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania „Odnowa i rozwój wsi” dostĊpny w siedzibie LGD w Olecku. 13 A. Tkocz, Raport badania ewaluacyjnego Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Dziaáa- nia „Lider w EGO”, opracowanie dostĊpne w biurze LGD „Lider w EGO”, w Olecku, Plac Wol- noĞci 2 14 http://www.liderwego.pl/index.php?roznicowanie-w-kierunku-dzialalnosci-nierolniczej, odczyt: 22.06.2012. 15 http://www.liderwego.pl/index.php?tworzenie-i-rozwoj-mikroprzedsiebiorstw,31, odczyt: 22.06.2012. 404 RYSZARD SKAWIēSKI wspieranie rolników chcących rozpocząü Ğwiadczenie usáug turystycznych (m.in. doradztwo), przyczynianie siĊ do wzrostu aktywnoĞci gospodarczej rolników w zakresie przetwórstwa i dystrybucji páodów rolnych oraz odnawialnych Ĩródeá energii, a takĪe tworzących i rozwijających bazĊ noclegową, wspieranie rozwoju pszczelarstwa i przetwórstwa produktów pszczelarskich, promocji i wspierania wprowadzania w gospodarstwach rolnych nowych i alternatywnych gaáĊzi i kierunków produkcji, inne okreĞlone w dziaáalnoĞci osi 3 Leader, wynikające z potrzeby i celów LSR. W kategorii drugiej, oznaczonej nazwą „Tworzenie i Rozwój Mikro- przedsiĊbiorstw”, mieĞci siĊ utworzenie zintegrowanej sieci wypoĪyczalni sprzĊtu sportowego na obszarze EGO, wsparcie mikroprzedsiĊbiorstw dziaáa- Mących w sektorze turystycznym oraz związanych z kulturą, sportem i rekreacją, inne okreĞlone w dziaáalnoĞci osi 3 Leader, wynikające z potrzeby i celów LSR, organizacji przetwórstwa produktów lokalnych oraz uruchamiania usáug prozdrowotnych w ramach multiklastra EGO, rozwoju usáug szkoleniowo- doradczych na rzecz wspierania przedsiĊbiorczoĞci na terenach wiejskich, rozwoju rzemiosáa lub rĊkodzielnictwa z wykorzystaniem zasobów lokalnych (przyrodniczych, historycznych i kulturowych), tworzenie lub wsparcie mikro- przedsiĊbiorstw wytwarzających produkty energetyczne z biomasy. Dla obu tych kategorii stosowano tĊ samą kartĊ oceny, której kryteria przybliĪa Aneks nr 8. Trudno szerzej komentowaü aktywnoĞü spoáecznoĞci z obszaru EGO w dziedzinie gospodarki na podstawie záRĪonych wniosków. MoĪna mieü na- dziejĊ, Īe Aneks nr 9 i Aneks nr 10 nie dają peánego obrazu przedsiĊbiorczoĞci mieszkaĔców terenów objĊtych dziaáalnoĞcią LGD „Lider w EGO”. Wnioski podsumowujące Utworzeniu Lokalnej Grupy Dziaáania „Lider w EGO” towarzyszyáo wie- le spotkaĔ, podczas których sformuáowano wizjĊ obszaru EGO przyĞwiecająFą dziaáaniom stowarzyszenia. WizjĊ obszaru EGO tak zarysowano: „Obszar EGO przyjazny Ğrodowisku, mieszkaĔcom i turystom”. Misja stowarzyszenia zostaáa okreĞlona nastĊpująco: „Lokalna Grupa Dziaáania „Lider w EGO” jest inicjatorem rozwoju obszaru w oparciu o aktywnoĞü i przed- siĊbiorczoĞü mieszkaĔców, przy racjonalnym wykorzystaniu lokalnych zasobów Ğrodowiska naturalnego”. Powiaty goádapski, olecki i eácki powinny zatem stawaü siĊ coraz lepiej zadbanym, czystszym i zdrowszym Ğrodowiskiem Īycia tutejszych mieszkaĔców oraz wypoczynku turystów. Tak ukierunkowany rozwój wspieraü siĊ miaá na zaradnoĞci tutejszych mieszkaĔców, racjonalnie wykorzystujących zasoby Ğrodowiska naturalnego. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 405 W celu oceny stopnia realizacji przyjĊtych strategii rozwojowych w LGD „Lider w EGO” przyjĊto 23 wskaĨniki. StopieĔ ich zaawansowania na koniec 2012 roku byá zróĪnicowany16: 1. Nie zrealizowano powziĊü, które przyczyniaáyby siĊ do realizacji 5 wskaĨników: (a) zostanie przeprowadzonych min. 12 szkoleĔ z zakresu prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej oraz pozyskiwania Ğrodków z UE, (b) zostanie przeszkolonych min. 100 osób, które zdobĊGą wiedzĊ i kwalifikacje z zakresu prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej oraz pozyskiwania Ğrodków z UE, (c) zostanie zaáRĪonych min. 2 podmioty gospodarcze produkujące Īyw- noĞü ekologiczną lub wytwarzające produkty energetyczne z biomasy, (d) zostanie przeprowadzonych min. 9 szkoleĔ z zakresu edukacji ekologicznej, (e) zostanie przeszkolonych min. 110 osób z w/w zakresu. 2. W przypadku 5 innych wskaĨników stopieĔ ich realizacji byá bardzo maáy: (a) do 2015 roku zostanie utworzonych min. 25 nowych miejsc pracy związanych z turystyką i wypoczynkiem (12%); (b) zostanie uruchomionych min. 6 nowych mikroprzedsiĊbiorstw (17%); (c) min. 13 rolników zdywersyfi- kuje Ĩródáo dochodów w swych gospodarstwach (8%); (d) zostanie zrealizowa- nych min. 13 projektów związanych z dywersyfikacjąĨródeá dochodów w gospodarstwach rolnych (8%); (e) zostanie utworzonych min. 20 nowych miejsc pracy (15%). 3. PiĊü wskaĨników, których stopieĔ realizacji byá najwyĪszy: (a) min. 400 osób weĨmie udziaá w imprezach propagujących zdrowy tryb Īycia (500%), (b) do 2015 roku min. 5 obiektów zostanie doposaĪonych w sprzĊt i infrastruk- turĊ turystyczną (480%), (c) do 2015 roku min. 300 osób skorzysta z nowej infrastruktury technicznej, ekonomicznej, spoáecznej (433%), (d) do 2015 roku zostanie zorganizowanych min. 10 imprez wykorzystujących walory kulturowe subregionu (320%), (e) do 2015 roku ok. 3.000 osób bĊdzie uczestnikami imprez promujących obszar EGO (302%). W odniesieniu do problemów sformuáowanych we wstĊpie moĪna by przyjąü nastĊpujące spostrzeĪenia: 1. AktywnoĞü spoáeczną mieszkaĔców terenów wiejskich subregionu EGO najlepiej obrazują tzw. „Maáe Projekty” oraz projekty z zakresu „Odnowy i Rozwoju Wsi”. 2. Pod wzglĊdem liczby skáadanych wniosków przewaĪają gminy miejsko-wiejskie (Goádap, Olecko), najwiĊksze pod wzglĊdem liczby mieszkaĔców, zasobów materialnych oraz potencjaáu spoáeczno-kulturalnego.

16 A. Tkocz, Raport badania ewaluacyjnego Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Dziaáa- nia „Lider w EGO”, wersja z paĨdziernika 2012, opracowanie dostĊpne w biurze LGD „Lider w EGO”, w Olecku, Plac WolnoĞci 2. 406 RYSZARD SKAWIēSKI 3. Z najmniejszych ludnoĞciowo gmin wiejskich liczba skáadanych wnio- sków jest maáa tak w liczbach bezwzglĊdnych, jak w relacji do liczby miesz- kaĔców. Wyjątek stanowią maáe gminy Stare Juchy i Wieliczki. 4. Na terenach wiejskich w obszarze dziaáania Stowarzyszenia „Lider w EGO” aktywnoĞü spoáeczną mogą skutecznie skupiaü parafie. 5. MoĪliwoĞü skáadania wniosków przez urzĊdy oraz inne jednostki orga- nizacyjne samorządów moĪe groziü zdominowaniem konkursów przez projekty stamtąd páynące. W dziaáalnoĞci LGD „Lider w EGO” moĪna zauwaĪ\ü taką przewagĊ: w zakresie „Maáych Projektów” wnioski „urzĊdowe” stanowią 64% wszystkich, a wnioski „spoáeczne” 36%. W przypadku projektów wiĊkszych, w kategorii „Odnowa i Rozwój Wsi”, ta przewaga jest znacznie wiĊksza i siĊga 90% do 10%. 6. W powyĪszych kategoriach pod wzglĊdem tematycznym nie ma za- sadniczej róĪnicy pomiĊdzy wnioskami skáadanymi przez organizacje spoáeczne i instytucje publiczne. Koncentrują siĊ one na urządzaniu Ğwietlic i boisk wiejskich (remont, modernizacja, wyposaĪenie), na organizacji imprez okoliczno- Ğciowych i regionalnych (doĪynki, rocznice, uroczyste dni, imprezy sportowe, koncerty itp.) oraz na rozwoju turystyki. 7. W kategoriach gospodarczych („Tworzenie i Rozwój MikroprzedsiĊ- biorstw”, „RóĪnicowanie w Kierunku DziaáalnoĞci Nierolniczej”) liczba wnio- sków jest niewielka, a ich oceny nie są wysokie; znacznie wyĪej oceniane są wnioski dotyczące zagadnieĔ spoáecznych („Maáe Projekty”, „Odnowa i Roz- wój Wsi”); moĪe to Ğwiadczyü o maáej przedsiĊbiorczoĞci mieszkaĔców tere- nów objĊtych dziaáaniami Stowarzyszenia „Lider w EGO”. Polska pedagogika spoáeczna jako subdyscyplina naukowa ma juĪ sto lat. Podstawowe idee pedagogiki spoáecznej zostaáy nastĊpująco sformuáowane przez jej twórczyniĊ na gruncie polskim, HelenĊ RadliĔską: „Pedagogika spoáeczna jest nauką praktyczną, rozwijająFą siĊ na skrzyĪowaniu nauk o czáowieku, biologicznych i spoáecznych z etyką i kulturoznawstwem (teo- rią i historią kultury) dziĊki wáasnemu punktowi widzenia. MoĪna go najkrócej okreĞliü jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i Ğrodowiska, wpáywem warunków bytu i krĊgu kultury na czáowieka w róĪnych fazach jego Īy- cia, wpáywem ludzi na zapewnienie bytu wartoĞciom przez ich przyjĊcie i krze- wienie oraz przetwarzanie Ğrodowisk siáami czáowieka w imiĊ ideaáu”17. W ciągu ostatniego wieku ta idea w zasadzie nie zmieniáa siĊ, zmieniáy siĊ re- alia: metody i formy diagnozy oraz pracy pedagogicznej, beneficjenci, siáy spo- áeczne (ludzkie), dysponenci Ğrodków, same Ğrodki (Ĩródáa, wielkoĞü, sposoby pozyskiwania), jĊzyk opisu zjawisk spoáecznych. DziaáalnoĞü Stowarzyszenia „Lider w EGO” wpisuje siĊ w tradycjĊ polskiej pedagogiki spoáecznej zwáasz- cza w tym zakresie, w jakim próbuje wspieraü mieszkaĔców ubogiego i zanie-

17 H. RadliĔska, Pedagogika spoáeczna, Ossolineum, Wrocáaw-Warszawa-Kraków 1961, s. 361. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 407 dbanego subregionu w dziele poprawy wáasnymi siáami Ğrodowiska Īycia i pracy. Na razie efekty tej dziaáalnoĞci nie są moĪe na miarĊ oczekiwaĔ, a jednym z powodów – jak siĊ wydaje – jest zakáadana przez program „Leader” moĪliwoĞü skáadania wniosków przez urzĊdy samorządowe oraz jednostki or- ganizacyjne samorządów. UrzĊdnicy, mający z reguáy szerszą wiedzĊ i wiĊksze umiejĊtnoĞci w zakresie tzw. „pozyskiwania Ğrodków zewnĊtrznych”, mogą zdominowaü konkursy swoimi wnioskami, zwáaszcza Īe w gremiach oceniają- cych i wáadzach LGD takĪe przewaĪają urzĊdnicy. Czy ograniczenie moĪliwo- Ğci skáadania wniosków do krĊgu organizacji spoáecznych zachĊciáoby urzĊdy samorządowe do pobudzania aktywnoĞci obywatelskiej? Na to pytanie trudno odpowiedzieü jednoznacznie. Pytany o uwarunkowania obecnej sytuacji prezes Zarządu LGD „Lider w EGO”, Jarosáaw Franczuk18, wskazuje na niekorzystne powiązanie 2 elementów: sáaboĞci finansowej lokalnych organizacji pozarzą- dowych i trudnych wymagaĔ programu wáDĞnie w zakresie finansowym: organizacje najpierw muszą w 100% pokryü wszystkie koszty realizowanego projektu, a nastĊpnie zwróciü siĊ o ich zwrot. Obecnie tylko nieliczne organizacje spoáeczne mogą zmierzyü siĊ z takimi wyzwaniami. To wyjaĞnia, dlaczego odwaĪnie i skutecznie aplikują np. parafie, gdzie proboszczowie i rady parafial- ne mogą liczyü na stabilne dochody, a takĪe ewentualną pomoc wyĪszych in- stancji koĞcielnych. To takĪe wyjaĞnia aktywnoĞü urzĊdów gmin oraz innych samorządowych jednostek organizacyjnych – dysponują okreĞlonymi Ğrodkami publicznymi i mają moĪliwoĞü zaciągania kredytów na wydatki majątkowe. W obecnej sytuacji moĪliwoĞü skáadania wniosków przez samorządy gminne wydaje siĊ zatem korzystna dla rozwoju lokalnych spoáecznoĞci. Na bazie doĞwiadczeĔ pierwszej kadencji dziaáalnoĞci Stowarzyszenia LGD „Lider w EGO” moĪna zauwaĪ\ü, Īe áatwiej zbudowaü spoáecznym wy- siákiem boiska i Ğwietlice niĪ stworzyü wiĊzi sprzyjające wspólnotowemu dzia- áaniu. Jednak te urządzenia mogą byü krokiem ku wytworzeniu wiĊzi spoáecz- nych i budowie kapitaáu spoáecznego.

18 Wywiad z Jarosáawem Franczukiem z dnia 01.02.2013. 408 RYSZARD SKAWIēSKI ANEKSY

ANEKS NR 1: Gminy z obszaru dziaáania LGD „Lider w EGO” i ich mieszkaĔcy

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie stron internetowych gmin (dane w przybliĪeniu, zaokrąglone).

ANEKS NR 2: Karta oceny zgodnoĞci operacji wedáug kryteriów lokalnych dla „Maáych Projektów” oraz „Odnowy i Rozwoju Wsi” (fragment)19

19 http://nazwa.liderwego.pl/old/images/stories/karta_oceny_odnowa.doc, odczyt: 22.06.2012. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 409

ANEKS NR 3: „Maáe Projekty” ocenione najwyĪej

410 RYSZARD SKAWIēSKI

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

ANEKS NR 4: Liczba i ocena „Maáych Projektów” z poszczególnych gmin

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

ANEKS NR 5: „Maáe Projekty” záRĪone przez organizacje spoáeczne

KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 411

412 RYSZARD SKAWIēSKI

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 413

ANEKS NR 6: Liczba i ocena wniosków „spoáecznych” z podziaáem na gminy

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

ANEKS NR 7: Wnioski w kategorii „Odnowa i Rozwój Wsi”

414 RYSZARD SKAWIēSKI

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

ANEKS NR 8: Kryteria oceny operacji w obrĊbie „RóĪnicowania w Kierunku DziaáalnoĞci Nierolniczej” oraz „Tworzenia i Rozwoju MikroprzedsiĊbiorstw” (fragment karty oceny)20

20 http://nazwa.liderwego.pl/old/images/stories/karta_oceny_mikro.doc, odczyt: 22.06.2012. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 415

ANEKS NR 9: Wnioski w kategorii „RóĪnicowanie w Kierunku DziaáalnoĞci Nierolniczej”

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO” 21.

21 Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr V/70/10Olecko, z dnia 25.11.2010. LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STO- 416 RYSZARD SKAWIēSKI

ANEKS NR 10: Wnioski w kategorii „Tworzenie i Rozwój MikroprzedsiĊbiorstw”22

WARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 311: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla operacji, które odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania „RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej” (http://nazwa.liderwego.pl/old/images/stories/lista_rankingowa_RDN.doc, odczyt: 11.07.2012). LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie „RóĪnicowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej” NR KONKURSU: II/LIDERWEGO/PROW-LEADER/4.1/413-311RDN/2010 (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/154-lista-wnioskow-o-przyznanie-pomocy- zoonych-w-konkursie-nr-iiliderwegoprow-leader41413-311rdn2010, odczyt: 11.07.2012). Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr II/2/11. LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZYSZENIA LGD „LI- DER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie 413: WdraĪanie lokalnych strategii rozwoju dla operacji, które odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach dziaáania 311 „RóĪnicowa- nie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej”. Dokument dostĊpny w siedzibie LGD w Olecku. 22 LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY Zà2ĩONYCH W KONKURSIE NR III/LIDERWEGO/PROW-LEADER/4.1/413-312TRM/2010. LISTA WNIOSKÓW O PRZY- ZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STOWARZY- SZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015 Dziaáanie „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw” (http://nazwa.liderwego.pl/old/konkursy/21-konkursy/155-lista- wnioskow-o-przyznanie-pomocy-zoonych-w-konkursie-nr-iiiliderwegoprow-leader41413- 312trm2010, odczyt: 11.07.2012). Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/…../11 (Goádap, 11.08.2011) LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY WYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR STO- WARZYSZENIA LGD „LIDER W EGO” na lata 2009-2015, Dziaáanie „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊbiorstw”. Dokument dostĊpny w siedzibie w LGD w Olecku. Zaáącznik nr 1 do Uchwaáy Rady nr I/…../11 LISTA WNIOSKÓW O PRZYZNANIE POMOCY NIEWYBRANYCH DO FINANSOWANIA W RAMACH LSR LDG „LIDER W EGO” na lata 2009-2015. Dokument dostĊpny w siedzibie LGD w Olecku. KIERUNKI I FORMY DZIAàANIA SPOàECZNOĝCI WIEJSKIEJ... 417

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie materiaáów LGD „Lider w EGO”.

418 RYSZARD SKAWIēSKI ***

DIRECTIONS AND FORMS OF THE ACTIVITY OF THE RURAL COMMUNITY BY THE EXAMPLE OF APPLICATIONS TO THE LOCAL ACTION GROUP “LEADER IN EGO”

SUMMARY In the Warmia and Mazury region there are actually 15 local action groups (LAG) of different territorial and population potential. By their activity they cover the whole territory of the Warmia- Mazury voivodeship, while in the Elk subregion is embraced especially by 4 LAG: “Stronger Together,” “Mazurian Sea,” the Union of Associations for the Communal Development of the Northern Area of the Great Mazurian Lakes, and “Leader in EGO.” The article concentrates on the activity of “Leader in EGO” LAG, where “EGO” is an acronym which stands for the names of three small subregions: Elk, Goldap, and Olecko. The author delivers analyses of the results of the “Leader in EGO” LAG participation in such social development programs as: “Small Projects,” “The Renovation and Development of Village,” “The Diversification in Non-Agricultural Activ- ity,” and “The Creation and Development of Micro-Entrepreneurship.”

KEY WORDS: social pedagogy, European Funds, Polish Government Funds, Elk, Goldap, Olecko.