Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2014-2015

Datum maart 2016

Pagina 1 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2014-2015

Colofon Plaats Den Haag Opgesteld door Directie Azië en Oceanië

Pagina 2 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Inleiding______5 1. Algemene gegevens______6 1.1 Algemeen ______6 1.2 Cultuur en talen ______6 1.3 Onderwijs ______7 2. Politieke ontwikkelingen ______8 2.1 Aanpak van terrorisme______8 2.1.1 2014-Antiterrorismecampagne ______9 2.1.2 2015-Nieuwe veiligheidswetten ______10 2.2 Spiraal van geweld ______12 3. Veiligheidssituatie ______14 3.1 Algemeen ______14 3.1.1 Economische ontwikkeling ______14 3.2 Geweldsincidenten in Xinjiang ______16 3.2.1 Incidenten in 2014______16 3.2.2 Incidenten in 2015______21 3.3 Geweldsincidenten in overige provincies in China.____24 2014______24 3.4 Geweldsincidenten buiten China ______25 4. Mensenrechten ______25 4.1 Algemeen ______25 4.2 Vrijheid van meningsuiting ______25 4.2.1 Internet ______26 4.3 Vrijheid van godsdienst ______29 4.3.1 Kledingvoorschriften ______29 4.3.2 Ramadan ______31 4.3.3 Hadj ______32 4.4 Bewegingsvrijheid______32 4.4.1 Bewegingsvrijheid binnen Xinjiang ______33 4.4.2 Uitreis uit China ______35 4.4.3 Terroristische bestemmingen voor uitreis ______36 4.5 Rechtsgang ______37 4.5.1 Algemeen______37 4.5.2 Abduweli Ayub______39 4.5.3 llham Tohti ______39 4.5.4 Andere arrestaties, veroordelingen en doodstraf______40

Pagina 3 van 57 5. Terugkeer______45 5.1 Gedwongen terugkeer ______45 5.2 Gedwongen terugkeer na asielaanvraag ______47 5.3 Controle van Chinezen in het buitenland______48 5.4 Repercussies voor familieleden ______48 6. Documenten in China ______50 6.1 Identiteitsdocumenten______50 6.1.1 Hukou ______50 6.1.2 Identiteitskaart (Resident Identity Card)______51 6.2 Reisdocumenten______52 6.2.1 Paspoort ______52 6.2.2 Chinese staatsburgers in het buitenland______53 Bijlage I. Kaart van China ______53 Bijlage II. Openbare bronnen______54

Pagina 4 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Inleiding In dit thematisch ambtsbericht wordt de situatie van de Oeigoeren in China beschreven voor zover die van belang is voor de beoordeling van asielverzoeken en besluitvorming over de terugkeer van personen die afkomstig zijn uit Xinjiang.1 Dit thematisch ambtsbericht is een actualisering van het thematisch ambtsbericht uit maart 2014. In december 2012 is voor het laatst een algemeen ambtsbericht over de situatie in China uitgebracht, waarin ook aandacht besteed is aan de Oeigoeren. Het voorliggende thematisch ambtsbericht beslaat de periode van maart 2014 tot en met december 2015. Dit thematisch ambtsbericht is gebaseerd op informatie uit openbare en vertrouwelijke bronnen. Er is gebruik gemaakt van informatie van mensenrechtenorganisaties, van vakliteratuur en (uit het Chinees vertaalde) berichtgeving in de media. Ook is tijdens een bezoek aan China in november 2015 in Peking gesproken met journalisten en medewerkers van diverse ambassades en met de Chinese State Administration for Religious Affairs; met meerdere vertrouwelijke bronnen in Urumqi en met Human Rights Watch en Amnesty International in Hongkong. In hoofdstuk een komen algemene gegevens, zoals taal en onderwijs, aan de orde. In hoofdstuk twee wordt ingegaan op de politieke en economische ontwikkelingen in Xinjiang, de situatie van de Oeigoeren in de afgelopen periode en op de aanpak van terrorisme. In hoofdstuk drie wordt de veiligheidssituatie behandeld en wordt een overzicht gegeven van geweldsincidenten in de verslagperiode.

In hoofdstuk vier wordt aandacht besteed aan de naleving en schendingen van de mensenrechten in Xinjiang. Vrijheid van meningsuiting en van godsdienst krijgen in dit hoofdstuk een plaats, evenals bewegingsvrijheid en de situatie rond arrestaties, detentie en doodstraf. Hoofdstuk vijf gaat in op de situatie van terugkerende Oeigoeren. Hoofdstuk zes, tenslotte, is een actualisering van het hoofdstuk over documenten uit het vorige thematische ambtsbericht van maart 2014.

1 Sinkiang of Xinjiang is een romanisering van het Mandarijnse Xinjiang, dat Nieuwe Grens betekent. Deze naam werd pas in 1884 tijdens de Qing-dynastie voor het eerst gebruikt. Dit betekent volgens de Chinese overlevering overigens niet dat het gebied voorheen niet tot het Chinese Rijk behoorde. In de derde eeuw voor de jaartelling werd het gebied al genoemd, als Xiyu (Westelijke Regio). Zowel in Perzische als Arabische kronieken wordt gesproken over Oost-Turkestan. Later stond dit gebied bekend als Chinees-Turkestan. Deze naam is lange tijd gebruikt om het gebied te onderscheiden van Russisch-Turkestan. Pagina 5 van 57 1. Algemene gegevens 1.1 Algemeen2 Xinjiang (Xinjiang Uyghur Autonomous Region, XUAR) heeft circa 22 miljoen inwoners en de Oeigoeren vormen met 10.3 miljoen nog steeds de grootste bevolkingsgroep. Zij wonen al vele eeuwen in deze regio onder diverse heerschappijen. Han-Chinezen, die vooral de laatste tien jaar in groten getale naar Xinjiang zijn gekomen, vormen volgens de officiële statistieken met 40% de tweede bevolkingsgroep. De Han/Oeigoeren ratio in de hoofdstad Urumqi is in de laatste decennia veranderd van 20/80 naar 80/20. Grote aantallen militairen en Han- werknemers die tijdelijk in Xinjiang gestationeerd zijn, worden niet meegeteld in de officiële cijfers.3 Overigens zijn Oeigoeren, als een van de minderheden in China, uitgezonderd van het Chinese eenkindbeleid. Het is Oeigoeren die in steden wonen toegestaan twee kinderen te krijgen. Minderheden die op het platteland woonden, mogen drie kinderen krijgen en onder sommige omstandigheden zelfs meer dan drie. Aan het einde van de verslagperiode werd de eenkindpolitiek in China gewijzigd. Het werd voor Han-Chinezen gemakkelijker twee kinderen te krijgen, terwijl in Xinjiang juist door bonussen het krijgen van minder kinderen dan het toegestane aantal van twee 4 werd aangemoedigd. Verder wonen in Xinjiang onder meer Kazakken, Kirgiziërs, Hui, Oezbeken, Tadzjieken en Mongolen. De Oeigoeren zijn etnisch verwant aan Turkse volkeren. Ook vanuit cultureel en linguïstisch oogpunt hebben de Oeigoeren een sterkere band met de volkeren uit Centraal-Aziatische landen dan met de Han-Chinezen. Een gematigde vorm van de soenni-islam is de overheersende Oeigoerse godsdienst sinds de tiende eeuw. De identiteit van de Oeigoeren is niet zozeer gebaseerd op de islam, maar komt voort uit de eigen etniciteit en geschiedenis.5 Volgens een Chinese bron stonden er in 2015 meer dan 23.000 moskeeën in Xinjiang en telde de regio ongeveer 8000 imams.6 In de verslagperiode bleef Xinjiang een onrustige regio. Botsingen tussen Han- Chinezen en Oeigoeren in Xinjiang bleven regelmatig voorkomen. Ondanks alle maatregelen van de Chinese overheid om Oeigoeren te sinificeren, werden de verschillen tussen de twee bevolkingsgroepen met een andere culturele achtergrond, gebruiken, taal en religie/atheïsme niet overbrugd.7 Dat de opbrengst van de grondstoffen en de economische groei grotendeels ten goede komt aan het ‘moederland’ China of aan geëmigreerde Han-Chinezen in Xinjiang, heeft de kloof verdiept.8 1.2 Cultuur en talen In Xinjiang zijn het Mandarijn (Putonghua) en het Oeigoers de officiële talen. Daarnaast wordt er door regionaal verspreide minderheden onder meer Kazaks, Tadzjieks en Kirgizisch gesproken. De officiële spreektaal op scholen en bij de overheid in Xinjiang is het Mandarijn/Putonghua. Het Oeigoers is een Turkse taal,

2 Zie voor meer algemene informatie het Thematisch Ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China 2014 (maart 2014). 3 US Department of State: Country Report on Human Rights Practises 2014-China (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). 4 The economist: Family planning in Xinjiang (7 november 2015). 5 Zie ook de thematisch ambtsberichten over Oeigoeren en Tibetanen in China van maart 2011 en van maart 2014. 6 China Daily: Muslim mosques in Xinjiang 10 times those of 30 years ago (2 maart 2015). Vertrouwelijk bericht uit berichtenverkeer over mensenrechtendialoog UK/China (1 mei 2015). 7 Zie voor achtergrondinformatie over de verschillen in cultuur bijvoorbeeld: Situating the Uyghurs between China and Central Asia (in de serie Antropology and Cultural History in Asia and the Indo-Pacific van de University of Pittsburgh, USA, 2007) en Michael Dillon: Xinjiang –China’s Muslim Far Northwest (2004). 8 BBC: Making sense of the unrest from China’s Xinjiang (3 maart 2014). Meerdere vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Pagina 6 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

die nog het meest verwant is met het Oezbeeks. Veel Oeigoeren zijn in enige mate tweetalig. Opschriften op winkels, officiële mededelingen en bewegwijzering zijn vrijwel altijd tweetalig.9 Chinese karakters en het aan het Oeigoers aangepaste Arabische schrift zijn de erkende schriftsoorten. Officiële documenten, zoals identiteitskaarten, bankbiljetten en hukou-boekjes, zijn zowel in Chinese karakters als het Oeigoerse schrift opgesteld.10 1.3 Onderwijs In de Chinese wetgeving over regionale etnische autonomie is gestipuleerd dat scholen en andere onderwijsinstituten in minderheidsgebieden in de eigen taal en met de in eigen taal geschreven schoolboeken les moeten krijgen. Maar om de integratie van Oeigoeren in China te bevorderen, wordt in Xinjiang op steeds jongere leeftijd begonnen met onderwijs in het Mandarijn. Aparte scholen waar alleen in het Oeigoers wordt lesgegeven moeten in 2020 zijn uitgefaseerd. In mei 2014 bevestigde president Xi Jinping het belang van het tweetalig onderwijs, een onderwijsbeleid dat in 2002 was ingezet.11 In de praktijk betekent dit dat op de lagere en middelbare scholen bijna alle vakken in het Mandarijn worden gegeven (onderwijs op de universiteit is alleen in het Mandarijn) en dat de Oeigoerse taal en cultuur een bijvak is geworden.12 In de verslagperiode was er een groot tekort aan tweetalige leraren, ondanks de 40 miljoen US$ die de regering in hun opleiding investeerde. In augustus 2014 stuurden de autoriteiten in Peking honderden vrijwillige leraren naar het Hotan-district, maar het staatspersbureau meldde in februari 2015 dat er nog 30.000 tweetalige leraren te weinig in Xinjiang waren.13 Op scholen waar onvoldoende gekwalificeerde leraren Oeigoers waren, werd het bijvak soms gegeven door oudere leerlingen van de school.14 Niet alleen op het gebied van taal wordt geprobeerd om Oeigoeren meer te laten opgaan in de Chinese Han-beschaving. Veelbelovende jonge Oeigoeren worden vanaf de hogere klassen van de middelbare school naar andere delen van China gestuurd voor verdere opleiding. Ook naar de betere universiteiten van Peking. Het gaat om studenten die uitvoerig zijn gescreend en politiek correct zijn bevonden. Ze krijgen een goede opleiding en worden ook geschoold in regels en gebruiken van de Chinese Communistische Partij (CCP). Zo worden ze als het ware klaargestoomd om een nieuwe geassimileerde elite te vormen, die na terugkomst in Xinjiang kan samenwerken met de Chinese autoriteiten.15 In het kader van etnische eenwording worden ook Oeigoeren uit Xinjiang naar andere delen van China gebracht om in fabrieken te werken. Tussen 2014 en 2017 zullen bijvoorbeeld 5.000 Oeigoeren in Guangdong te werk worden gesteld.16 In de verslagperiode ondernamen de Chinese autoriteiten pogingen om typisch islamitische namen voor Oeigoeren uit te bannen. In september 2015 werd volgens Radio Free Asia in de Hotan-prefectuur een lijst van 22 moslim-namen gepubliceerd die niet meer gebruikt mochten worden. Kinderen met deze namen (zoals Saddam,

9 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 10 Het Oeigoerse schrift gebruikt het Arabische alfabet met een aantal toegevoegde letters. 11 US State Department: Country Report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet Hong Kong and Macau) (juni 2015). Uyghur Human Rights Project: Uyghur Voices on education (20 mei 2015). Uyghur Human Rights Project: Sentencing of Uyghur linguist, Abduweli Ayup politically motivated and highlights Chinese government assault on Uyghur language (27 augustus 2014). Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Reuters: China says bilingual education a key for Xinjiang (december 2014). 12 Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 27 maart 2015. 13 Radio Free Asia: China’s Mandarin Teaching drive sparks Uyghur anger (27 augustus 2014). Uyghur Human Rights Project: Uyghur Voices on education (20 mei 2015). Xinhua: Xijiang short of bilingual school teachers (25 februari 2015). US Congressional–Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). 14 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 15 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 16 China Daily: Xinjiang workers begin their new life (3 november 2014). New York Times: To quell unrest, Peking moves to scatter Uighurs across China (6 november 2014). Pagina 7 van 57 Hussein, Arafat, Fatima, etc.) mochten niet meer naar school totdat hun naam veranderd was.17

2. Politieke ontwikkelingen Binnenlandse stabiliteit en economische ontwikkeling blijven voor het Chinese leiderschap van het grootste belang. Ook voor de autonome gebieden. Focus van de lokale overheid lag in de verslagperiode op het bestrijden van extremisme en terrorisme en de groei van werkgelegenheid in Xinjiang.18 2.1 Aanpak van terrorisme De Chinese overheid duidt de onrust in Xinjiang en de gewelddadige incidenten door Oeigoeren veelal als extremistische, separatistische of terroristische daden, en treedt hier als zodanig hard tegen op. China ziet het eigen optreden in Xinjiang als bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen het terrorisme, en gebruikt onder andere de aanslagen in Parijs van november 2015 als legitimering voor het eigen hardhandige optreden in Xinjiang.19 In de verslagperiode werd het veiligheidsbeleid aangescherpt, werden nieuwe wetten voorbereid, is de controle op Oeigoeren vergroot en zijn bilaterale uitleveringsverdragen afgesloten om Oeigoeren terug te laten sturen.20 In hoofdstuk 3 van dit ambtsbericht over gewelddadige incidenten komt echter een gemengd beeld naar voren van enkele doelbewuste aanvallen op drukke locaties, uit de hand gelopen demonstraties en ad-hoc aanvallen van Oeigoeren tegen de Chinese dominantie en het beleid van sinificatie.21 Volgens meerdere bronnen is het onwaarschijnlijk dat er een alomvattend plan of een terroristische organisatie achter de aanvallen zit.22 Massaprotesten, stakingen en opstootjes komen ook in andere delen van China voor. Volgens een oud-lid van de Politics and Law Commission van de CCP zijn er tienduizenden van dit soort incidenten per jaar in China, maar deze lopen over het algemeen niet uit op gewelddadige acties zoals in Xinjiang. In Xinjiang escaleren kleine incidenten snel, omdat protesten en andere blijken van ongenoegen van Oeigoeren door de Chinese autoriteiten worden uitgelegd als extremistische en terroristische daden.23 Volgens de Chinese overheid streven tientallen groepen naar een onafhankelijk Xinjiang, dat Oost-Turkestan zou moeten heten. Vooral de East Turkestan Islamic Movement (ETIM) en de Turkestan Islamic Party (TIP) worden door de Chinese overheid aangewezen als hoofdschuldigen van separatistische en terroristische activiteiten. Deze bewegingen zouden zich laten inspireren door de fundamentalistische Islam.24

17 Radio Free Asia: Chinese authorities ban muslim names among Uyghurs in Hoten (24 september 2015). New York Times: Xinjiang seethes under Chinese crackdown (2 januari 2016). 18 Uyghur Human Rights Project: China’s Xinjiang region to focus on counter-terrorism (5 oktober 2015). 19 Ursula Gauthier in L’Obs: Sept femmes en trois enfants parmi les “terroristes” (18 november 2015). Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijk bericht van 18 december 2015. The Independent: China Counterterrorism law: US cyber privacy advocates express concern (2 januari 2016). 20 Zoals de Contraterrorismewet, de nieuwe Nationale Veiligheidswet, de Cybersecuritywet en de wet op de Buitenlandse NGO’s. In de verslagperiode zijn bilaterale uitleveringsverdragen afgesloten met Afghanistan, Iran en Indonesië. 21 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 22 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. L’Obs: Apres les attentats, la solidarité de la Chine n’est pas sans arrière-pensées (18 november 2015). 23 Vertrouwelijke bronnen in China en Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Ursula Gauthier in L’Obs: Apres les attentats, la solidarité de la Chine n’est pas sans arrière-pensées (18 november 2015). 24 UK Home Office Country Information and Guidance: China: Opposition to the Chinese Communist Party (oktober 2015). BBC: Why is Xinjiang violence escalating? (23 mei 2014). Zeitonline: Chinas bequemes terror problem (8 oktober 2015). Human Rights Watch: China: how the west was lost (23 februari 2015). Pagina 8 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Ook in deze verslagperiode is het niet duidelijk geworden of ETIM wel een actief functionerende organisatie is. Volgens een onderzoeksinstituut in Islamabad hebben militaire acties in Pakistan, waar de organisatie waarschijnlijk gelegerd is, de gelederen van ETIM in 2015 flink uitgedund.25 Het zou kunnen dat de naam gebruikt wordt door kleine, geïsoleerde groepen op ad hoc-basis.26 2.1.1 2014-Antiterrorismecampagne Na zelfmoordaanslagen op het station en de groentemarkt in Urumqi in april en mei 2014, kondigde de partijsecretaris van Xinjiang een “volksoorlog” tegen de terreur aan.27 De twee aanslagen hadden opzien gebaard omdat het voor eerst om grootschalig, willekeurig geweld ging waarvan ook gewone Oeigoeren het slachtoffer waren geworden.28 Eind mei kondigde de Chinese president Xi Jinping een antiterrorismecampagne in Xinjiang aan. Hij zei een veiligheidsnet te willen spannen van de aarde tot de hemel.29 In lijn met de al eerder ingezette bestrijding van de Drie Kwaden (terrorisme, separatisme en religieus extremisme) werd vooral het tegengaan van ‘illegale religieuze activiteiten’ en ‘religieus extremisme’ (zie ook hoofdstuk 4.3) speerpunt van het strengere beleid.30 Alle etnische groepen moesten meer onderling respect tonen en elkaar helpen, zodat ze een geheel zouden vormen zoals “zaden in een granaatappel”. Tevens moesten Oeigoeren beter assimileren en zich aanpassen aan het grote Chinese moederland, aldus de president. Etnische cohesie was belangrijk om gezamenlijk voorspoed en ontwikkeling te bereiken. De religie in Xinjiang moest volgens de president worden geholpen om zich aan te passen aan een socialistische maatschappij, onder meer door patriottistische geestelijken die economische en socialistische ontwikkeling moesten gaan bevorderen. Het dragen van traditioneel islamitische kleding moest daarom worden ontmoedigd en ’extreme religieuze praktijken’ worden bestreden.31 Oeigoeren in Xinjiang en elders in China mochten preventief worden gefouilleerd en gearresteerd. De militaire aanwezigheid in de steden van Xinjiang zou verder worden opgevoerd en de politie kon huis-aan-huis controles uitvoeren. Behalve gewapende politie- en veiligheidsagenten werden in maart 2014 70.000 partijkaders voor een jaar naar dorpen in Xinjiang gestuurd, in het kader van de ‘down to the grassroots’-campagne. Uiteindelijk zouden dat er tot 2017 in wisselende groepen 200.000 moeten worden.32 Ze kwamen officieel om de dienstverlening te verbeteren en te helpen bij de ontwikkeling van de landbouw, maar volgens HRW ook om een oogje in het zeil te houden. Tevens werd ‘stability maintenance’ personeel aangesteld, vaak vrijwilligers, om op belangrijke punten in de stad gestationeerd te worden. Ze waren te herkennen aan rode armbanden en stonden bijvoorbeeld in veiligheidshokjes bij bushaltes.33

25 Het Fata Research Center, genoemd in artikel van Uyghur Human Rights Project: Terrorism charges for Uighurs disputed (29 augustus 2015). 26 Nick Holdstock: 181 terrorist groups (3 juni 2015). James Palmer, The strangers. Blood and fear in Xinjiang (25 september 2013). BBC: Why is Xinjiang violence escalating? (23 mei 2014). 27 China Daily: Xinjiang Party chief wages “peoples war” against terrorism (26 mei 2014). 28 Human Rights Watch: China Xinjiang bombing an atrocity, restraint needed (23 mei 2014). 29 Radio Free Asia: China launches regional security crackdown after Urumqi attack (23 mei 2014). BBC: Why is Xinjiang violence escalating? (23 mei 2014). UK: Foreign and Commonwealth Office: Human Rights and Democracy report 2014-Section XII: Human rights in countries of concern- China (maart 2015).f 30 Zie voor de Drie Kwaden verder het thematisch ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China 2014 (maart 2014). US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). China Daily: Xinjiang doubles terror fight budget (17 januari 2014). New York Times: Chinese governor signals crackdown on separatists (7 maart 2014). Amnesty International: International Report 2014/2015: China (februari 2015). 31 Xinhua: Xi urges anti-terrorism nets for Xinjiang (29 mei 2014). New York Times: China moves to calm restive Xinjiang (30 mei 2014). US Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2015 (oktober 2015). 32 Global Times: In Xinjiang 200.00 Cadres go down to grassroots and live in 10.000 villages (21 april 2014). 33 Human Rights Watch: China: Xinjiang bombing an atrocity, restraint needed (23 mei 2014). US Congressional- Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). New York Times: China moves to calm restive Xinjiang (30 mei 2014). Radio Free Asia: Nearly two dozen Uyghurs jailed for ‘illegal religious activities’ (11 november 2014). www.lowyinterpreter.org: Xinjiang and terrorism (part 2) (3 oktober 2014). US Pagina 9 van 57 Volgens Chinese staatsmedia was de campagne vanaf het begin al een succes. De eerste maand werden al honderden van terrorisme verdachte Oeigoeren opgepakt en 23 ’terroristische en extremistisch religieuze groepen’ ontbonden.34 De meeste verdachten waren tussen de 20 en 30 jaar oud, en wisselden volgens het Chinese staatspersbureau Xinhua onderling kennis over de jihad uit op mobiele berichtendiensten.35 Verdachten werden later in het jaar 2014 in massale, soms openbare, processen veroordeeld, ook tot de doodstraf (zie hiervoor hoofdstuk 4.5).36 In mei 2015 meldden de Chinese staatsmedia dat er dankzij de campagne vele aanslagen waren voorkomen en 181 ‘terroristische groepen’ waren opgerold. Er waren meer dan 23.000 religieuze voorwerpen (boeken, cd’s en video’s) in Xinjiang in beslag genomen.37 Door de vele steekpartijen in het jaar daarvoor werden ook lokaal maatregelen genomen tegen de beschikbaarheid van messen. Zo werd in september 2015 in het Kashgar-district de verkoop van messen langer dan 15 centimeter aan banden gelegd.38 Zo’n aankoop was voortaan alleen mogelijk na schriftelijke aanvraag bij de politie. In een deel van het district haalden politieagenten alle slagersmessen na winkelsluiting op om deze ‘s morgens weer aan de eigenaren terug te geven.39 2.1.2 2015-Nieuwe veiligheidswetten Begin 2015 werd door de CCP in Xinjiang aangekondigd dat het hele jaar een ‘strike hard’-jaar zou worden. Er werden enkele nieuwe wetten op dit terrein aangenomen, om een juridische basis te geven aan de bevoegdheden van de overheid om in te grijpen bij ongewenst geachte maatschappelijke ontwikkelingen.40 In 2015 werden de Contraterrorismewet en een nieuwe Nationale Veiligheidswet aangenomen en de Cybersecuritywet en de wet op de (buitenlandse) ngo’s werd in concept opgesteld. Contraterrorismewet Op 27 december 2015 nam het Chinese Volkscongres de nieuwe Contra- terrorismewet aan. Een woordvoerder van het Volkscongres zei in een toelichting dat de wet niet gericht was tegen een speciale regio, religie of etnische minderheid, maar bedoeld was om terroristische aanvallen binnen en buiten China te voorkomen.41 Om alle activiteiten te coördineren werd een nieuwe instantie opgericht met uitgebreide bevoegdheden; de fankongbuzhuyi gongzuo lingdao jigou (door HRW vertaald als: leading organ on counterterrorism work).42

Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2015 (oktober 2015). 34 BBC: China breaks up terror groups in Xinjiang (26 mei 2014). Radio Free Asia: Six killed, two injured in fresh Xinjiang clashes (11 juni 2014). 35 The Guardian: China detains more than 200 suspected separatists in Xinjiang (26 mei 2014). 36 Radio Free Asia: China hold hundreds of Uyghurs as anti-terror campaign spreads (8 juli 2014). 37 BBC: China hails down crackdown on terror in Xinjiang (27 mei 2015). Nick Holdstock in www.lrb.co.uk/blog: 118 terrorist groups (3 juni 2015). Amnesty International: China: Draconian anti-terror law an assault on human rights (4 maart 2015). 38 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 39 Radio Free Asia: Authorities in Xinjiang require special permits to buy kitchen knives (14 september 2015). 40 Vertrouwelijk berichten uit het berichtenverkeer van 13 augustus 2015 en van 6 januari 2016. 41 De Telegraaf: Voluit tegen terreur (28 december 2015). BBC: China passes controversial new anti-terror laws (28 december 2015). Xinhuanet: New law to counter terrorism not targeting specific regions, religions; official (27 december 2015). Washington Post: China passes sweeping anti-terrorism law with tighter grip on data flow (28 december 2015). 42 Human Rights Watch: China: Draft counterterrorism law a recipe for abuses (20 januari 2015). Human Rights Watch: China: How the West was lost (23 februari 2015). US State Department: Country Report on Human Rights Practises 2014 –China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (25 juni 2015). Pagina 10 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

De definitie van ‘terrorisme’ in de wet is breed en laat ruimte voor interpretatie. Het gaat over: “ideeën en gedragingen die door middel van gewelddaden, verwoestingen of intimidatie de bevolking vrees aanjagen, de openbare veiligheid in gevaar brengen, schade berokkenen aan personen en eigendommen, of overheidsinstanties en internationale organisaties ergens toe dwingen, met als oogmerk het verwezenlijken van politieke of ideologische doelen”.43 Ook het beschikbaar stellen van fondsen, materialen, locaties of mankracht aan terroristen valt onder de definitie van terroristische activiteiten in de nieuwe wet, en is strafbaar.44 In de wet wordt ook de invoering van een uitgebreid digitaal toezichtsysteem aangekondigd. Publieke ruimtes, drukke straten en knooppunten van openbaar vervoer worden uitgerust met camera’s en andere voorzieningen om terroristische aanvallen te voorkomen. Deze camera’s worden gebruikt op momenten dat het nodig wordt geacht. Voor belangrijke locaties wordt volgens de wet een camerasysteem opgezet dat permanent operationeel is.45 De Chinese overheid maakt zowel in China als in Xinjiang over het algemeen ruim gebruik van camerasystemen, volgens HRW.46 In Urumqi hangen camera’s op alle straathoeken om foto’s te kunnen nemen van auto’s die de straat inrijden.47 Bij moskeeën zijn videocamera’s opgehangen. Autoriteiten verklaarden dit cameratoezicht in te zetten als middel om de ‘maatschappelijke stabiliteit’ en de openbare veiligheid te verbeteren.48 Voorts bevat de wet nieuwe regels voor het internetverkeer. Zo moeten telecommunicatiebeheerders en aanbieders van internetdiensten technische hulp bieden aan de Chinese veiligheidsinstanties, indien dat nodig is voor onderzoek naar terrorisme of voor het voorkomen van terroristische activiteiten. Tevens zijn deze telecombedrijven verplicht om veiligheidsmaatregelen en –systemen te installeren om berichten en websites met terroristische of extremistische inhoud te kunnen ontdekken, en die vervolgens te censureren of te verwijderen. De bedrijven moeten hiervan melding doen bij de veiligheidsinstanties.49 In december 2015 werd in Urumqi een antiterrorismeconferentie gehouden. In negen richtlijnen werden nieuwe maatregelen aangekondigd, zoals onder meer het versterken van het nationale en internationale inlichtingensysteem en het vernietigen van terreur gerelateerde audiovisuele of online informatie.50 Ngo’s In april 2015 werd een concept gepubliceerd van de Foreign NGO Management Law of the People’s Republic of China.51 De wet richtte zich specifiek op niet- gouvernementele organisaties die geld uit het buitenland ontvangen. Ze moeten in het vervolg worden geregistreerd en gereguleerd door het Ministerie van Openbare Veiligheid. Tot dan toe hadden de ngo’s in een grijs gebied geopereerd. Door de nieuwe bepalingen konden ze nu legaal in China opereren, volgens een woordvoerder van het Chinese Volkscongres, en geen activiteiten meer ontwikkelen

43 Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 6 januari 2016. 44 Conform de artikelen 29 en 30; artikel 3 (lid 4); artikel 80 (lid 4); artikel 81 (lid 1) van de Contraterrorismewet. 45 Conform de artikelen 27 en 32 van de Contraterrorismewet. 46 Human Rights Watch: China: Draft counterterrorism law a recipe for abuses (20 januari 2015). Human Rights Watch: China: How the West was lost (23 februari 2015). 47 US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 48 The diplomat: How the Chinese government fights terrorism (1 juni 2015). 49 Conform de artikelen 18 en 19 van de Contraterrorisme wet. Met dank aan de Nederlandse ambassade voor de toelichting op de wetsartikelen. 50 China Daily: New anti-terror guidelines released (14 december 2015). Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 18 december 2015. 51 Deze wet is aan het einde van de verslagperiode nog niet aangenomen. Bron: Nederlandse ambassade in Peking. Pagina 11 van 57 die ‘Chinese morele gebruiken’ zouden aantasten. De wet was dan ook een stap vooruit volgens hem.52 Amnesty International (hierna: Amnesty) zei dat de verplichte registratie van uit het buitenland gefinancierde ngo’s zou leiden tot een grotere controle op het maatschappelijk middenveld, waardoor hun vrijheid van handelen flink zou worden ingeperkt. De politie krijgt immers invloed op de vergunning, het personeelsbeleid en de programma’s. Bovendien was het begrip ‘niet-gouvernementele organisatie’ zo breed gedefinieerd dat ook buitenlandse universiteiten en non-profit organisaties er onder zouden vallen.53 Wet op nationale veiligheid Op 1 juli 2015 werd een nieuwe wet ten behoeve van de nationale veiligheid (National Security Law of the People’s Republic of China) door het Chinese Volkscongres aangenomen. In de wet wordt de Chinese natie opgeroepen “zich te verjongen en waakzaam te zijn tegen slechte culturele invloeden, kwaadwillende groeperingen en criminele activiteiten onder het mom van religie”. De overheid krijgt van de wet ruime bevoegdheden op te treden tegen bedreigingen tegen de nationale veiligheid. Onder meer is het principe van ‘internetsoevereiniteit’, dat in de praktijk al langer werd nagestreefd, in de wet verankerd. Daaronder verstaat China het soevereine recht van een land om al het internetverkeer binnen zijn grenzen te controleren, te reguleren en zo nodig te censureren, en buitenlandse internetbedrijven en -diensten te weren.54 Volgens analisten was de wet samen met de eerder genoemde Contraterrorismewet een poging om de greep van de CCP op de macht te versterken.55

Amendementen op het strafrecht Sinds eind 2014 is het Staand Comité van het Chinese Volkscongres bezig met een herziening van het strafrecht. Aangezien de concepten open waren voor publieke consultatie, gaf Amnesty in augustus 2015 commentaar op het tweede concept. Positief was Amnesty onder meer over het verminderen van het aantal strafbare feiten waarop de doodstraf stond, maar er was kritiek op de amendementen die de vrijheid van meningsuiting verder beknotten. Ook de omschrijving van ‘terrorisme en extremisme’ was volgens Amnesty te breed en subjectief verwoord.56 De amendementen zullen in dit ambtsbericht, waar relevant voor Xinjiang, verder ter sprake komen. 2.2 Spiraal van geweld In de jaren negentig is een spiraal van geweld in Xinjiang begonnen, waarbij een uitbarsting van geweld door Oeigoeren wordt gevolgd door een periode van toenemende repressie door de Chinese autoriteiten.57 Een Amerikaanse bron spreekt over buitensporig gebruik van geweld en buitengerechtelijke executies in de verslagperiode.58 Door de Oeigoeren wordt de opeenstapeling van maatregelen tegen terrorisme ervaren als verdere onderdrukking van hun culturele en religieuze identiteit, die de frustratie weer aanwakkert.59 De EU beschreef deze ontwikkelingen

52 Deutsche Welle: Amnesty: China’s draft anti-terror law contravenes international rights law (5 maart 2015). Human Rights Watch; China: Draft counterterrorism law a recipe for abuses (20 januari 2015). Human Rights Watch: China: How the West was lost (23 februari 2015). The New York Times: Chinese security laws elevate the party and stifle dissent. Mao would approve (29 mei 2015). Trouw: China bang voor ‘infiltratie’ (maart 2015). 53 Reuters: Foreign non-government groups in China fear clampdown under new law (9 maart 2015). 54 Vertrouwelijk bericht uit berichtenverkeer van 3 juni 2015. 55 The New York Times: Chinese Security laws elevate the party and stifle dissent. Mao would approve (29 mei 2015). Deutsche Welle: The implications of China’s new security law (2 juli 2015). 56 Amnesty International: Submission to the NPC Standing Committee’s Legislative Affairs Commission on the Criminal Law Amendments. Second draft (augustus 2015). De amendementen zijn op 29 augustus 2015 door het Volkscongres aangenomen. Bron: Nederlandse ambassade in Peking. 57 Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 58 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2015 (oktober 2015). 59 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). UK Foreign and Pagina 12 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

in haar mensenrechtenstrategie voor China van maart 2015 als een gevaarlijke cirkel van geweld en repressie, waarvan de oorzaken door een gebrek aan transparantie zich aan ieders zicht onttrekken.60 Ook het jaarrapport over 2015 van Freedom House schreef over deze wisselwerking dat de toenemende onderdrukking van de identiteit van de Oeigoeren samen met de socio-economische grieven een escalatie van radicalisering en een spiraal van geweld in werking hadden gezet.61 Om te illustreren hoe deze cirkel van actie/reactie ook geografisch steeds groter werd, zullen in hoofdstuk 3 de geweldsincidenten per gebied worden beschreven: eerst die in Xinjiang, dan die in de rest van China en daarna die in andere landen. Een dergelijke lijst kan echter nooit volledig zijn, omdat de Chinese overheid nieuws uit Xinjiang controleert en censureert.62 Journalisten worden meestal niet toegelaten tot een gebied waar een incident heeft plaatsgevonden. De meeste informatie over deze onrustige autonome regio is afkomstig van Radio Free Asia, een deels door de VS gefinancierde bron, die ter plekke contacten heeft en zo veel mogelijk op lokaal niveau onderzoek doet. Vaak worden getuigen (al dan niet anoniem) in de berichtgeving geciteerd.63 Dit laat onverlet dat het lastig is om andere onafhankelijke en betrouwbare bronnen te vinden met verifieerbare informatie over de incidenten.

Commonwealth Office: Human rights and democracy report 2014- Countries of Concern-China (maart 2015). US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau (juni 2015). US Department of State: Country report on terrorism 2014 (juni 2015). Amnesty International: The state of the world human rights. Report 2014/2015 (februari 2015). 60 Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 27 maart 2015. 61 Freedom House: Freedom in the world 2015-China (januari 2015). 62 Zie hiervoor ook hoofdstuk 4.2 van dit thematische ambtsbericht over vrijheid van meningsuiting. 63 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015 achten Radio Free Asia een betrouwbare bron. Ook de US Congressional-Executive Commission on China gebruikt Radio Free Asia regelmatig als bron in haar jaarrapporten. Pagina 13 van 57 3. Veiligheidssituatie

3.1 Algemeen In 2014 nam de onrust in Xinjiang toe en volgden de geweldsincidenten elkaar snel op. In 2015 werd de situatie relatief rustiger.64 Het aantal slachtoffers dat bij een aanslag of een vergeldingsactie omkwam, wordt in het jaarrapport over 2014 van de US Congressional-Executive Commission on China (CECC) op meer dan 300 geschat.65 In het jaarrapport over 2015 spreekt de CECC over ongeveer 160 doden.66 Niet alleen doelwitten in Xinjiang werden getroffen, maar ook in andere provincies van China pleegden Oeigoeren aanslagen op druk bezochte plekken waar veel mensen samenkwamen. In het oog lopende incidenten met meerdere slachtoffers vonden in maart en april 2014 plaats op het treinstation van zowel Urumqi, als Guangzhou (Guangdong-provincie) en Kunming (Yunnan-provincie). Met messen bewapende Oeigoeren vielen daar passagiers aan. Een andere ernstig incident vond plaats in mei 2014 op een groentemarkt in Urumqi. Daar vielen veel slachtoffers, merendeels oudere Han-Chinezen, door de explosieven die uit twee auto’s werden gegooid. Voor het eerst werd in augustus 2015 ook een bomaanslag gepleegd op een doelwit buiten China; de Erawan tempel in Bangkok waar veel Chinese toeristen komen. 3.1.1 Economische ontwikkeling Bovengenoemde focus werd onderstreept door een van de topleiders van China, Yu Zhengsheng, die Xinjiang bezocht ter gelegenheid van de 60e verjaardag van de oprichting van de Xinjiang Uyghur Autonomous Region (XUAR) op 1 oktober 2015. Hij noemde in zijn toespraak langdurige stabiliteit en veiligheid topprioriteiten. Als tegenwicht tegen de strenge veiligheidsmaatregelen zou de Chinese regering de economische ontwikkeling in de regio bevorderen.67

Om laaggeschoolde Oeigoeren aan werk te helpen, zijn Chinese staatsbedrijven en - fabrieken (met name in de katoenindustrie) opgericht en het BBP voor Xinjiang was in 2015 dankzij de CCP immers al 115 keer hoger dan zestig jaar geleden, aldus Yu.68 De regio heeft economisch veel potentie. Er worden honderden miljarden dollars in de regio geïnvesteerd, zowel door Chinese staatsbedrijven als door de overheid. In Xinjiang bevindt zich 40% van de kolen- en 22% van de olievoorraad van China. Er worden nog steeds nieuwe olievoorraden gevonden, en volgens het Ministry of Land Resources wordt de olieproductie en gaswinning in Xinjiang de komende jaren nog veel groter. Recent is er een 1776 kilometer lange hogesnelheid treinverbinding in gebruik genomen van Xinjiang naar Lanzhou.69 Ondanks het speciale beleid voor minderheden, waardoor Oeigoeren (en andere minderheden) recht hebben op voorkeursbehandeling bij toegang tot de universiteit, leningen en werkgelegenheid blijft de economische groei tot op heden onevenredig verdeeld.

64 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 65 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). 66 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2015 (oktober 2015) 67 Yu Zhengsheng is de voorzitter van de Chinese People’s Political Consultative Conference, een belangrijk politiek adviesorgaan in China. The diplomat: China’s protacted war in Xinjiang (3 oktober 2015). 68 The Nation: China’s Xinjiang region to focus on counter-terrorism (5 oktober 2015). Uyghur Human Rights Project: China’s protracted war in Xinjiang (3 oktober 2015). Aljazeera: China warns of ‘heavy pressure’ in Xinjiang (27 september 2015). 69 New York Times: China invests in region rich in oil, coal and also strife (20 december 2014). Financial Times: China’s great game: road to a new empire (12 oktober 2015). Pagina 14 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Oeigoeren voelen zich economisch gemarginaliseerd door gemigreerde Han- Chinezen.70 Oliebedrijven nemen nauwelijks Oeigoeren in dienst en in veel advertenties voor banen voor ambtenaren en in de private sector wordt exclusief gevraagd om Han-Chinezen.71 Boeren worden gedwongen hun land voor weinig geld aan Han-Chinezen of Chinese projectontwikkelaars te verkopen. Soms wordt landbouwgrond door de XUAR-overheid geconfisqueerd om met grote winst te worden doorverkocht. Boeren die zich verzetten worden opgepakt (zie ook hoofdstuk 3.2).72 Mogelijk kunnen nieuwe economische initiatieven iets aan de situatie veranderen. Een van de lange-termijnplannen om de economie te ontwikkelen is het ‘One Belt, One Road’-plan (OBOR). Dit initiatief uit 2013 beoogt om in de komende decennia de verbindingen tussen Azië, Europa en Afrika te stimuleren. Volgens China wordt dan ook gezamenlijk een uitgebalanceerde economische structuur ontwikkeld, waarvan alle partijen kunnen profiteren. Behalve aan maritieme verbindingen zal worden gewerkt aan de ‘Silk Road Economic Belt’ met betere wegen en spoorverbindingen via Xinjiang en Centraal-Azië naar Europa. Als neveneffect wordt de bevordering van de economische ontwikkeling in Xinjiang genoemd, wat de stabiliteit in de regio zou verbeteren.73 Diverse bronnen in Peking en Urumqi meldden in november 2015 dat OBOR nog in de kinderschoenen staat. Er wordt veel geld in de westelijke regio’s van China gepompt, maar bijna alle appartementen, winkels en fabrieken staan nog leeg.74 Ondertussen is het Xinjiang Production and Construction Corps (XPCC), een paramilitaire staatsorganisatie ook wel Bingtuan genoemd, in 2012 begonnen met een lange termijn urbanisatieprogramma voor de zuidelijke districten van Xinjiang. Sinds haar oprichting door Mao Zedong in 1954 heeft de organisatie al drie steden in Xinjiang gebouwd.75 Er moeten nog vele stadsuitbreidingen volgen, zodat tegen 2030 bijna 70% van de Oeigoeren in urbane centra bij Kashgar, Hotan, Karamay en Aksu zal wonen. Bingtuan verwacht dat de maatschappelijke stabiliteit en lokale ontwikkeling op deze manier worden gestimuleerd en de religieuze radicalisering zal verminderen, omdat Oeigoeren in de Chinese samenleving worden geïntegreerd.76 Maar de gedwongen hervestiging van dorpsgemeenschappen naar hoogbouw in steden zal volgens meerdere bronnen ook de traditionele leefpatronen en sociale cohesie van Oeigoeren aantasten.77

70 BBC: Making sense of the unrest from China’s Xinjiang (3 maart 2014). US State Department: Country Report on Human Rights Practices 2014- China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). 71 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). US State Department: Country Report on Human Rights Practices 2014- China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). 72 Radio Free Asia: Uyghur farmers detained after posting land complaints online (28 maart 2014). 73 Vertrouwelijk bericht uit berichtenverkeer van 14 oktober 2015. National Development and Reform Commission (of China): Visions and actions on jointly building the Silk Road Economic Belt and the 21st century Maritime Silk Road (maart 2015). Financial Times: China’s great game: road to a new empire (12 oktober 2015). 74 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 75 Oorspronkelijk werd de Xinjiang Shengchan Jiannche Bingtuan opgericht om voor onderdak en werkgelegenheid voor de ex-soldaten van het Volksbevrijdingsleger van Mao te zorgen. Bron: Thierry Kellner in Monde Chinois, nr 21, 2010. 76 The Telegraph: China plans to fight terror with ‘dozens’ of new cities (19 augustus 2014). The International New York Times: Xinjiang seethes under Chinese crackdown (2 januari 2016). 77 US Department of State: Country Report on Human Rights Practises 2014-China (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Pagina 15 van 57 In het Chinese streven naar assimilatie van minderheden past ook het stimuleren van gemengde huwelijken. In augustus 2015 kondigden de autoriteiten in zuid- Xinjiang aan dat huwelijken tussen Han-Chinezen en etnische minderheden een financiële subsidie en andere voordelen zouden opleveren. Deze bevolkingspolitiek, die in Tibet al langere tijd wordt gevoerd, is erop gericht de spanningen tussen Han- Chinezen en minderheden te verminderen.78 Meerdere bronnen in Xinjiang meldden echter dat gemengde huwelijken nauwelijks voorkomen.79 3.2 Geweldsincidenten in Xinjiang 3.2.1 Incidenten in 2014  April. Op 12 april schoot de Chinese politie een jonge motorrijder dood in Kelpin (Aksu-district); volgens Chinese bronnen omdat de jongen niet was gestopt bij twee check points en de politie had aangevallen. Op de officiële regionale website werd hij aangemerkt als ‘een terrorist’. Vrienden van het slachtoffer, die bij de schietpartij gewond raakten, vertelden Radio Free Asia echter dat hij werd doodgeschoten toen hij door rood licht reed. Een groep van honderden woedende Oeigoeren begeleidde het lichaam naar het hoofdkwartier van politie, en eisten opheldering. Volgens getuigen werden ongeveer honderd van hen gearresteerd. Na een maand werden de meeste van hen vrijgelaten.80 De moeder van het slachtoffer, die bij de politie geklaagd had, kreeg een videocamera bij haar huisdeur geplaatst. Zo kon de politie in de gaten houden wie het huis binnenkwam en verliet.81  Ten tijde van het eerste bezoek van president Xi Jinping aan Xinjiang ontplofte op 30 april een bom op een treinstation in Urumqi, gevolgd door een aanval met messen door meerdere Oeigoeren. Bij de aanval vielen drie doden en 79 gewonden. Foto’s van de bomexplosie werden meteen van Weibo-blogs verwijderd.82

Na een tweede aanval op een treinstation (nu in de Chinese stad Guangzhou) op 6 mei (zie hieronder hoofdstuk 3.3) werden in Xinjiang de veiligheidsmaatregelen verscherpt. Het was voortaan verboden om binnen 100 meters van een school te parkeren; winkel- en vermaakscentra werden bewaakt en in het openbaar vervoer werd vaker preventief gefouilleerd.83

 Mei. Tijdens een politiecontrole in een bus op weg naar Aksu werd op 8 mei een Oeigoerse jongen die protesteerde tegen de ruwe behandeling, doodgeschoten. Een Oeigoerse medepassagier verwondde vervolgens met een mes een politieagent, waarna hij werd gearresteerd. Ook zes andere Oeigoerse buspassagiers werden opgepakt, evenals vijf jongeren die het incident op hun mobiele telefoon filmden.84  Op 17 mei schoot de Chinese politie na een klopjacht, waarbij de lokale bevolking werd gedwongen om mee te zoeken, twee Oeigoeren dood in Muji (Hotan-district). Ze werden ervan beschuldigd bommen te hebben gegooid naar een politiebureau. Een derde verdachte werd gearresteerd.85

78 US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 79 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 80 Radio Free Asia: Friends of dead Uyghur teen reject government claims he attacked police (22 april 2014). Radio Free Asia: Crackdown launched in restive Xinjiang village after fatal police shooting (29 april 2014). 81 Radio Free Asia: Chinese authorities jail 17 Uyghurs over shooting protest (25 juli 2014). 82 BBC: Deadly China blast at Xinjiang railway station (30 april 2014). Radio Free Asia: Deadly knife, bomb attack at train station in Xinjiang capital (30 april 2014). New York Times: Assailants attack train station in restive western China (30 april 2014). 83 The Guardian: China detains more than 200 suspected separatists in Xinjiang, state media says (26 mei 2014). 84 Radio Free Asia: Uyghur shot dead by police in new attack in Xinjiang (8 mei 2014). 85 Radio Free Asia: Two Uyghurs shot dead after bombing raid on Xinjiang police station (17 mei 2014). Pagina 16 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

 Op 20 mei liep een protestmars van Oeigoeren in Kucha (Aksu-district) uit de hand. Het protest was gericht tegen de net afgekondigde maatregelen tegen het dragen van baarden of hoofddoeken en in het bijzonder tegen het arresteren van 25 vrouwen die dit verbod op hoofddoekjes hadden genegeerd. Zij werden tijdens de demonstratie door een achterdeur van het politiebureau vrijgelaten. Het protest ging ondertussen door, en er werden zelfs twee lokale bestuurders aangevallen. De politie opende daarop het vuur, waarbij minstens twee demonstranten werden gedood en meerderen gewond raakten.86  Op 22 mei reden vijf Oeigoeren met twee auto’s door een drukke groentemarkt in Urumqi terwijl ze explosieven uit de ramen gooiden. Vier aanvallers kwamen om toen de auto ontplofte; de vijfde werd ‘s avonds gearresteerd. Er vielen meer dan 30 doden en 100 gewonden. Toen voorbijgangers later foto’s van de plek wilden nemen, werden hun mobiele telefoons door de toegesnelde politie afgepakt.87  Radio Free Asia meldt dat op 23 mei vier tijdbommen onschadelijk waren gemaakt door de politie in Yarkand (Kashgar-district). Een bom was al eerder afgegaan bij een politiebureau. De andere waren geplaatst bij andere politiegebouwen en bij een benzinestation. De Chinese staatsmedia zwegen over dit voorval.88  Op 28 mei schoot de politie twee jonge Oeigoeren dood die even daarvoor in Kashgar twee Han-Chinezen met messen hadden aangevallen.89 Nadat president Xi Jinping na de aanval op de groentemarkt op 22 mei een anti- terreurcampagne aankondigde, escaleerde de situatie in Xinjiang. De politie voerde op zoek naar verdachten met veel machtsvertoon huis-aan-huis controles uit. Soms werden lokale bewoners en dorpshoofden gedwongen mee te doen aan zoektochten naar ontsnapte verdachten. Dit alles zette kwaad bloed bij de Oeigoeren, die onder meer door aanvallen op politie(bureaus) wraak namen.  Zo werd 29 mei een politieagent op een afgelegen weg in een hinderlaag gelokt en eenmaal buiten zijn auto door vier Oeigoeren met tientallen messteken om het leven gebracht.90  Juni. In Konasheher (Kashgar-district) ontstond tijdens een huis-aan-huis controle op 4 juni een vechtpartij toen een politieagent de sluier van de vrouw des huizes oplichtte. Vier van haar mannelijke familieleden staken de agent dood, maar werden op hun beurt door andere politieagenten neergeschoten.91  Bij een andere huis-aan-huis controle kwamen drie Oeigoeren op 14 juni om het leven in Makit (Kashgar-district), waaronder twee Oeigoerse politieagenten. In het huis waren volgens de politie materialen verzameld om aanslagen op politiebureaus mee te plegen, en de eigenaar had bekend medeplichtig te zijn. Hij slaagde erin een van de Oeigoerse agenten met een mes neer te steken en een ander te verwonden, voordat hij werd doodgeschoten. De agenten van Han-afkomst bleven bij de actie buiten schot en lieten volgens getuigen de agenten van Oeigoerse afkomst het huis

86 Radio Free Asia: Xinjiang police open fire at protest against clampdown on Islamic dress (20 mei 2014). Radio Free Asia: Over 100 detained after Xinjiang police opens fire on protesters (23 mei 2014). 87 New York Times: Attack kills more than 30 in Western China Market (22 mei 2014). CNN: Attack kill dozens in China’s tense Xinjiang region (22 mei 2014). 88 Radio Free Asia: Police defuse bombs after blast in Xinjiang’s Kashgar prefecture (26 mei 2014). 89 Radio Free Asia: Two Uyghur teens shot dead after Kashgar knife attack (28 mei 2014). 90 Radio Free Asia: Four arrested in stabbing death of Xinjiang police officer (9 juli 2014). 91 Radio Free Asia: Six killed, two injured in fresh Xinjiang clashes (11 juni 2014). Pagina 17 van 57 binnenvallen. In de dagen daarna werden nog drie verdachten doodgeschoten en een man opgepakt.92  Op 20 juni kwamen vijf politieagenten door messteken en verbranding om het leven bij een checkpoint bij Manglay (Hotan-district). Volgens buurtbewoners zou dit uit wraak zijn voor het oppakken en ondervragen twee dagen eerder van vrouwen en mannen die duidelijk als moslims gekleed waren.93  Een dag later werd nog een aanval uitgevoerd op politieagenten. Op 21 juni reed een auto vol explosieven een politiebureau binnen in Yecheng (Kashgar-district). Volgens Tianshan, de officiële nieuwswebsite van Xinjiang, werden daarbij dertien Oeigoeren door de politie doodgeschoten. Drie agenten zouden slechts lichte verwondingen hebben opgelopen. 94  Op 25 juni werd een politieagent met een mes doodgestoken en een andere ernstig gewond door een Oeigoer die voor de tweede keer die week voor ondervraging was opgepakt. Hij zou volgens zijn familie tijdens de eerste ondervraging in het politiebureau zijn gemarteld. Of de dader is ontkomen of opgepakt, is niet bekend.95 In de aanloop naar belangrijke data nemen de Chinese autoriteiten extra veiligheidsmaatregelen. Zo ook in deze verslagperiode, zoals rond de ramadanmaand of de viering van de 60e verjaardag van de Chinese Volksrepubliek en de Xinjiang Uyghur Autonomous Region (XUAR) op 1 oktober 2015. Of zoals voorafgaand aan de herdenking van de opstand in Xinjiang op 5 juli (2009) en het bloedbad op het Tian’anmen Plein in Peking op 4 juni (1989). Voorafgaand aan de herdenking van 4 juni 2014 werden sommige ‘verdachte personen’ onder preventief huisarrest geplaatst en versterkten de autoriteiten in Xinjang de controle over online berichtendiensten, zoals het populaire WeChat en QQ. Ook werden alle sms’jes gecensureerd om ‘dissidente geluiden’ van het net te weren.96 In de conceptversie van de Cybersecuritywet uit juli 2015 zijn bepalingen opgenomen die het voor de overheid wettelijk mogelijk maken het internet in (gebieden van) China te blokkeren indien er sprake is van een noodsituatie. Het concept spreekt van “aanvallen op het netwerk” en/of “grootschalige maatschappelijke veiligheidsincidenten”, waarbij het internet en mobiele communicatie tijdelijk kan worden afgesloten.97 In Xinjiang was dit middel in de praktijk al toegepast voordat het in een wet geregeld werd, zoals hieronder bij meerdere incidenten wordt beschreven. De ramadan is een andere jaarlijks terugkerende periode waarbij de politie extra alert is. Zowel in 2014 als in 2015 nam de onrust in Xinjiang tijdens de ramadan toe. De Chinese overheid trachtte religieuze uitingen zoveel mogelijk te verstoren of te verhinderen. De Oeigoeren reageerden met wraakacties. Soms met grote demonstraties die uitliepen op willekeurig geweld, en soms met gerichte acties op personen die het Chinese bestuur op een of andere manier steunden.  Juli. In de nacht van 9 juli werden in het dorp Uchturpan (Aksu-district) zes boeren van Han-Chinese afkomst in hun huis overvallen, beroofd en met messteken om het leven gebracht. Een vrouw wist gewond te ontkomen. Het dorpshoofd meldde Radio Free Asia dat de Chinezen in 2008 in het dorp waren komen wonen, en dat ze inmiddels de rijkste boeren van het dorp waren geworden. Het dorpshoofd vertelde ook dat de Han-boeren financiële en technologische voordelen genoten boven de Oeigoerse boeren in zijn

92 Radio Free Asia: Five Uyghurs killed in connection with raid on Xinjiang suspect (7 juli 2014). 93 Radio Free Asia: Five police officers killed in attack on Xinjiang security checkpoint (22 juni 2014). 94 BBC: China Xinjiang: police kill 13 attackers (21 juni 2014). 95 Radio Free Asia: Police officer stabbed to death, another wounded in Xinjiang attack (25 juni 2014). 96 US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau (juni 2015). 97 Artikelen 21 en 50 van de concept Cybersecuritywet. Pagina 18 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

gemeente, zoals keuzevrijheid in beplanting, betere toegang tot water, landaankoop tegen lage prijzen,etc.98  Op 12 juli werden vijf Han-Chinese zakenlieden doodgestoken toen hun auto bij Aksu in een hinderlaag reed. Lokale autoriteiten vermoedden dat het dezelfde daders betrof.99  Op 18 juli werd in Uchturpan (Aksu-district) de Oeigoerse directeur van het lokale departement van justitie doodgestoken bij de ingang van een moskee tijdens het uitoefenen van zijn verantwoordelijkheden. In het kader van de antiterreurcampagne moest hij tijdens de ramadan bezoekers van de moskee identificeren.100  Op 19 juli werd een overval gepleegd op het huis van de Oeigoerse secretaris van de CCP in Qaraqash (Hotan-district). Zijn vrouw werd met messteken om het leven gebracht, terwijl hij zelf ernstig gewond raakte. Het dorpshoofd vertelde Radio Free Asia dat het vermoedelijk om een wraakactie ging. Een dag eerder had de partijsecretaris, die de nieuwe antiterreur- campagne van president Xi Jinping zeer was toegedaan, met 200 man veiligheidspersoneel de lokale moskee omsingeld tijdens het avondgebed in de ramadan. Met hulp van het dorpshoofd had hij vervolgens zes verdachten in de moskee geïdentificeerd en gearresteerd. De opgepakte mannen en vrouwen werden verdacht van het verbergen van een voortvluchtige Oeigoer. Dat de arrestatie met zulk groot machtsvertoon had plaatsgevonden op een heilig moment en een heilige plek, nam de lokale bevolking zwaar op.101  Op 20 juli opende de politie het vuur op honderden demonstrerende Oeigoeren, waarbij vier doden vielen en meerdere mensen werden gewond of gearresteerd. De menigte protesteerde tegen de eerdere arrestatie van vrouwen en meisjes vanwege hun islamitische kleding.102  Aan het einde van de ramadan vonden heftige botsingen plaats in Yarkand (Kashgar-district) tussen lokale inwoners en Chinees veiligheidspersoneel. Omdat de autoriteiten onafhankelijke berichtgeving over de incidenten blokkeerde en het internet en sms-verkeer afsloten, is het onduidelijk wat er precies is gebeurd. Staatsmedia berichten over een terroristische aanval op 28 juli in Elishku van een met messen en bijlen gewapende menigte die overheidsgebouwen en een politiebureau aanviel. Daarop opende de politie het vuur. In totaal waren er volgens de staatsmedia 96 slachtoffers gevallen (Han-Chinezen, Oeigoeren en terroristen).103 Andere Oeigoerse en Chinese bronnen schatten het aantal doden bij de demonstratie veel hoger.104 De Uyghur American Association zei op grond van eigen bronnen in Xinjiang dat de demonstratie een protest was tegen het doodschieten van een Oeigoerse familie van vijf mensen in het nabij gelegen Bashkent op 18 juli, tijdens een ruzie over het dragen van hoofddoekjes. Na de ongeregeldheden arresteerde de politie meer dan 200 mensen.105  Op 30 juli 2014 vermoordden drie Oeigoerse aanvallers de imam van de Id Kah Moskee in Kashgar, tevens plaatsvervangend president van de Islamitische Associatie van China. Hij was impopulair onder de bevolking

98 Radio Free Asia: Six Han Chinese Farmers stabbed to death in Xinjiang (14 juli 2014). Radio Free Asia: Authorities move to protect Han following deadly Xinjiang incident (17 juli 2014). 99 Radio Free Asia: Uyghur judicial official, five Han Chinese traders murdered in Xinjiang (8 augustus 2014). 100 Radio Free Asia: Uyghur judicial official, five Han Chinese traders murdered in Xinjiang (8 augustus 2014). 101 Radio Free Asia: Wife of party official killed in Xinjiang: ‘revenge attack’ (30 juli 2014). 102 Radio Free Asia: Xinjiang police open fire at protest against clampdown on Islamic dress (20 juli 2014). 103 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). 104 Radio Free Asia: At least 2000 Uyghurs killed in Yarkand violence: exile leader (5 augustus 2014). 105 UHRP: UUA condemns state violence against Uyghur civilians in Elishku township (29 juli 2014). US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom: China (includes Tibet, Hong Kong, Macao) (oktober 2015). Pagina 19 van 57 vanwege zijn steun aan de Chinese regering en aan de onderdrukking van islamitische praktijken in Xinjiang.106

 Augustus. Rond half augustus werden tijdens verschillende incidenten in het Aksu-district zestien Oeigoerse boeren gearresteerd door de Chinese politie. Ze werden ervan beschuldigd verboden religieuze boeken en messen en bijlen in huis te hebben. Drie boeren werden doodgeschoten omdat zij zich volgens de politie tegen hun arrestatie verzetten. Getuigen vertelden Radio Free Asia dat er geen duidelijk verzet werd geboden. Een boer zou alleen maar op zijn schop hebben geleund en een andere zou de in het Chinees gegeven bevelen niet hebben verstaan.107

 September. Op 21 september werden verschillende bomaanslagen gepleegd op twee politiebureaus, een markt en een winkel in Bugur (Luntai in het Chinees). Daarbij kwamen waarschijnlijk 50 mensen om, waaronder de zeven aanvallers. Volgens het lokale ziekenhuis werden 100 personen gewond. Nieuws van ooggetuigen over de incidenten kwam slechts mondjesmaat naar buiten, omdat het mobiele berichtenverkeer werd afgesloten.108

 Oktober. Op 10 oktober namen twee Oeigoeren wraak voor de arrestatie en het overlijden van een broer van een van de mannen in de gevangenis tijdens de ramadan. Ze staken drie politieagenten en drie regeringsambtenaren dood bij Hotan voordat ze door de politie werden doodgeschoten.109  Op 12 oktober vielen met messen en explosieven gewapende Oeigoeren op een markt politieagenten en Han-Chinese boeren aan in Maralbeshi (Kashgar-district). Door de aanslag stierven 22 mensen, waaronder de vier aanvallers. Een onbekend aantal Han-Chinezen werd gewond.110 Na deze aanval werden de veiligheidsmaatregelen in Xinjiang sterk opgeschroefd. Grotere winkels werden sindsdien door de politie beveiligd, er was meer veiligheidspersoneel op straat en er werd regelmatig patrouille gelopen.111  November. Op 29 november viel volgens de Chinese staatsmedia een groep terroristen burgers aan in Shache (Kashgar-district). Ze gooiden explosieven uit een auto op een straat met eetstalletjes. Daarna stapten ze uit en vielen de omstanders met messen aan. Ongeveer vijftien mensen kwamen om het leven. De elf daders werden door de politie doodgeschoten.112  December. Op 15 december schoot de politie in Konasheher (Kashgar-district) veertien Oeigoeren dood tijdens een inval in een huis. Volgens de overheidsmedia omdat veiligheidsagenten waren aangevallen door een bende terroristen; volgens getuigen was het geweld begonnen na het oplichten van een vrouwensluier door een politieagent. De BBC meldde dat op dezelfde dag een Oeigoer in Urumqi was gearresteerd die bij een bushalte drie mensen met een mes had verwond.113

106 BBC: Imam of China’s largest mosque killed in Xinjiang (31 juli 2014). 107 Radio Free Asia: Three Uyghur farmers shot dead in Xinjiang police operations (22 augustus 2014). 108 Radio Free Asia: Fresh blasts in China’s Xinjiang kill at least two, injure ‘dozens’ (22 september 2014). Radio Free Asia: At least a dozen killed, 100 wounded in Bugur riots in Xinjiang (25 september). BBC: Xinjiang unrest: China raises death toll to 50 (26 september 2014). 109 Radio Free Asia: Three police officers among eight killed in new Xinjiang violence (13 oktober 2014). 110 Radio Free Asia: 22 killed in farmers’ market attack in Xinjiang Kashgar prefecture (18 oktober 2014). 111 Radio Free Asia: Deaths and injuries follow clashes between Uyghurs and police in Xinjiang (16 februari 2015). 112 BBC: Xinjiang violence: 15 reported killed in attack (29 november 2014). The Guardian: Xinjiang attack leaves at least 15 dead (29 november 2014). 113 BBC: Three hurt in knife attack in China’s Xinjiang (16 december 2014). Pagina 20 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

3.2.2 Incidenten in 2015 Een woordvoerder van het World Uyghur Congress (WUC) sprak begin januari over het ‘shoot-to-kill’-beleid van de Chinese overheid. Han-Chinezen zouden bij een incident eerst worden gearresteerd en ondervraagd, maar op Oeigoeren wordt meteen geschoten. Al eerder had het WUC de Chinese overheid beschuldigd gericht geweld tegen Oeigoeren te gebruiken onder het mom van bestrijding van terrorisme.114  Januari. Op 12 januari schoot de politie zes Oeigoeren dood in Yengisheher (Kashgar-district). Het staatspersbureau Xinhua sprak over zes zelfmoordterroristen met bomvesten die een minibusje gevuld met explosieven in de buurt hadden klaarstaan. Meer details kon Radio Free Asia, ook na ondervraging van buurtbewoners, niet verschaffen.115  Op 30 januari ontstond een schermutseling tussen drie Oeigoerse jongeren en (volgens het dorpshoofd) ongewapend veiligheidspersoneel bij een checkpoint in Keriye (Hotan-district). De drie veiligheidsagenten werden doodgestoken en de jongens vluchtten. Een team van 150 gewapende agenten achtervolgde hen en schoot twee van hen dood. De derde werd na een 48 uur durende zoektocht gearresteerd, mede omdat familieleden bij wie hij zijn toevlucht had genomen, uit angst zijn verblijfplaats aan de politie hadden gemeld.116

 Februari. Vrijdag 13 februari kwamen minstens zeven mensen om het leven en vielen zeven gewonden bij een botsing tussen Oeigoeren en gewapend veiligheidspersoneel in Guma (Hotan-district). De precieze toedracht is onduidelijk, mede omdat de overheid alle nieuws uit het district blokkeerde. Een bron in het ziekenhuis zei tegen Radio Free Asia dat een tot ontploffing gebrachte bom het grote aantal slachtoffers tot gevolg had gehad.117  Op 17 februari vielen zeventien doden bij een huis-aan-huis controle in Yaqaeriq (Aksu-district); negen bewoners van het huis die zich verzetten tegen het onderzoek, vier politieagenten en vier voorbijgangers. De bewoners van het huis zouden volgens het dorpshoofd familie zijn van Oeigoeren die in 2014 waren gearresteerd in het kader van de strike-hard campagne. De familie zou al langer in de gaten worden gehouden.118 Van 3 tot 15 maart vond in Peking de jaarlijkse vergadering plaats van het Chinese Volkscongres. In deze periode voerde de Chinese overheid een stringent mediabeleid in Xinjiang. In Yarkand was het internet al afgesloten sinds de rellen van juli 2014, en waren er meer wegversperringen en controles. Plekken waar incidenten gebeuren, worden meteen hermetisch afgesloten door de politie. Berichten over incidenten in XUAR circuleerden wel op Chinese sociale media.  Maart. Op 8 maart vielen zeven Oeigoeren de Han-Chinese chef van de lokale politie aan, die in Kashgar met zijn gezin op straat liep. Hij werd met messteken om het leven gebracht evenals zijn persoonlijke bewaker en twee familieleden. Alle zeven aanvallers werden daarop door de politie doodgeschoten. Door rondvliegende kogels werden ook vier omstanders gewond. Het dorpshoofd van het nabijgelegen Bashkent zei te vermoeden dat het een wraakactie was voor het doodschieten van een vrouw in zijn

114 Radio Free Asia: Six dead in police shooting in China’s restive Xinjiang (12 januari 2015). 115 Idem. 116 Radio Free Asia: Five dead after security checkpoint clash in Xinjiang’s Hotan Prefecture (30 januari 2015). 117 Radio Free Asia: Deaths and injuries follow clashes between Uyghurs and police in Xinjiang (16 februari 2015). 118 Radio Free Asia: Hacking, shooting incident leave 17 dead in Xinjiang’s Aksu prefecture (20 februari 2015). Pagina 21 van 57 gemeente enkele dagen daarvoor. De politiechef was daarbij betrokken geweest.119  Op 9 maart leidde een verzoek om een identificatiebewijs te tonen tot een dodelijke schietpartij in en bij een restaurant in Qaraqash (Hotan-district). De groep van zeven Oeigoeren die daar bijeengekomen was, werd al enige tijd in de gaten gehouden. Een politieagent en twee Oeigoeren werden ter plekke gedood. Drie Oeigoeren wisten te ontkomen. Omdat er vaker incidenten in dit district waren (zie bijvoorbeeld hierboven juli 2014) werd de achtervolging groots aangepakt. Urenlang werd met een team van 200 politie- en veiligheidsagenten naar de verdachten gezocht. Tientallen lokale boeren moesten op wegkruisingen op de uitkijk gaan staan, en talloze huizen werden doorzocht. Een huiszoekingsbevel was hierbij niet nodig, volgens het lokale hoofd van de veiligheidsdienst. Het is niet bekend of de verdachten uiteindelijk gepakt zijn, omdat inwoners door de overheid gewaarschuwd werden geen informatie naar de media te lekken.120  Op 12 maart voerden zes Oeigoeren een aanval met messen uit op een groep Han-Chinezen die buiten een casino in Kashgar stond te wachten. Ze hadden het casino willen binnenvallen, maar waren tegenhouden door de bewaking. Acht Chinezen werden gewond en vier aanvallers werden door de politie doodgeschoten. Het lot van de twee andere Oeigoeren is niet bekend.121  Op 24 maart werd een huis met inboedel in Qarasay (Hotan-district) door de autoriteiten met de grond gelijk gemaakt. Vijfhonderd dorpelingen werden gedwongen toe te kijken als waarschuwing voor de consequenties van steun aan illegale religieuze praktijken. In het huis was een koranschool gehuisvest, waar negen jongeren van zeven tot 22 jaar les kregen. De huiseigenaar, zijn vrouw en de koranleraar waren in februari al opgepakt, vlak nadat het schooltje was opgestart. Zij werden samen met vier van de oudere studenten (> 17 jaar) tijdens een publiek proces veroordeeld voor het onderwijzen in de islam (zie hiervoor verder hoofdstuk 4.5.4 over arrestaties en veroordelingen).122  Op 25 maart brandden in een voor reconstructie aangewezen wijk in Karamay ongeveer 55 huizen af. Allemaal huizen van Oeigoeren die al eerder hadden moeten verhuizen om plaats te maken voor stadsontwikkeling. Er was toen geen compensatie of andere woonruimte aangeboden en de meesten waren daarom in hun huis blijven wonen. Van hogerhand werd het andere Oeigoeren verboden de slachtoffers eten of geld te brengen. Bij de brand kwamen zeven mensen om en vielen acht gewonden.123 In 2015 kwam het steeds vaker voor dat Oeigoeren huizen of bezittingen van rijke Han-Chinezen aanvielen. Deze Chinezen zijn enkele jaren geleden naar Xinjiang geëmigreerd en hebben daar tegen lage prijzen landbouwgrond opgekocht van Oeigoerse boeren. Sommige Oeigoeren, die zich hierdoor benadeeld en achtergesteld voelden, namen wraak.  April. Op 19 april omringden veiligheidsagenten een huis in het dorp Suk (Hotan-district), na eerst het dorp van de buitenwereld te hebben afgesloten en mobiele telefoons van omstanders te hebben ingenomen. Volgens de politie zouden zich in het huis Oeigoeren hebben verschanst, die van plan waren aanslagen te plegen op rijke Han-Chinese grondbezitters in de

119 Radio Free Asia: Chinese police shoot seven Uyghurs dead following fatal Xinjiang knife attack (18 maart 2015). 120 Radio Free Asia: Chinese authorities shoot ‘suspicious’ Uyghurs dead in Xinjiang restaurant (13 maart 2015). 121 Radio Free Asia: Chinese police shoot four Uyghurs dead after casino knife attack (16 maart 2015). 122 Radio Free Asia: Chinese authorities demolish home of Uyghur supporting Quaranic studies (1 april 2015). 123 Radio Free Asia: Uyghur neighborhood targeted for evictions is destroyed by fire (26 maart 2015). Pagina 22 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

omgeving. Er deed zich in het huis een explosie voor, waardoor zes Oeigoeren om het leven kwamen. Twee verdachten ontsnapten maar werden later opgepakt.124 In 2015 viel de herdenking van de onlusten in Urumqi (in 2009) samen met de ramadan. In Urumqi werd het aantal gewapende politieagenten sterk opgevoerd. Patrouilles van veiligheidspersoneel en politiecamera’s in de straten moesten verdachte elementen in de gaten houden. Ook burgervrijwilligers en de ‘rode armbandbrigade’ werden ingezet.125 Plekken waar zes jaar geleden een bloedbad had plaatsgevonden, waren afgesloten voor het publiek en Oeigoeren die geen hukou-papieren bij zich hadden kwamen de stad niet in.126  Juni. Begin juni maakten Chinese media bekend dat de politie in Xinjiang meerdere terroristische bendes had opgerold en daarmee aanslagen had weten te voorkomen. Ook kwam toen naar buiten dat de politie drie vrouwelijke familieleden van een eerder opgepakte Oeigoerse man in een huis in het dorp Gholeriq (Aksu-district) had doodgeschoten. De politie maakte daarop bekend dat de vrouwen de terroristische groep van hun broer en echtgenoot steunden, maar dorpsbewoners vertelden Radio Free Asia dat niemand geloofde dat de vrouwen criminele of politieke banden hadden. Na het incident werd de gearresteerde man veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf.127  Aan het begin van de ramadan werd op 22 juni een politiepost bij een checkpoint in Kashgar aangevallen door Oeigoeren met messen en explosieven. De politie schoot terug. Drie politieagenten, zestien aanvallers en een onbekend aantal omstanders kwamen om het leven. De aanvallers maakten deel uit van een familie die al langere tijd door de politie in de gaten werd gehouden. Hun huizen werden regelmatig doorzocht en de politie had daarbij baarden van mannen afgeschoren en hoofddoekjes en sluiers van vrouwen afgenomen. De familie was tien jaar geleden verbitterd geraakt nadat hun landbouwgrond voor weinig geld verkocht moest worden aan een geëmigreerde Han-Chinees. Na het incident werden tientallen mensen voor ondervraging opgepakt. De politie wilde ook de pater familias ondervragen, maar die blies zichzelf op toen hij omsingeld werd. 128

 September. Op 18 september werd de Sogan-kolenmijn in Aksu ’s nachts aangevallen door met messen bewapende Oeigoeren. Na bewakingspersoneel te hebben gedood, staken de aanvallers de barakken in brand waar de (Han-Chinese) mijnwerkers sliepen. Zestien mensen (waaronder de Han-Chinese eigenaar van de mijn) kwamen om het leven. Ook vijf politieagenten werden slachtoffer. Meerdere mensen werden gewond. De aanval werd in eerste instantie alleen gemeld door Radio Free Asia.129 De bergachtige omgeving werd afgesloten en door speciale troepen met helikopters en drones doorzocht. Ook werd de regio hermetisch afgesloten voor de media. Er kwamen geen berichten naar buiten totdat een maand later de New York Times over de aanval berichtte.130 Pas toen de daders in november waren gevonden kwam het incident in China in het

124 Radio Free Asia: Six Uyghurs die in village police operation in Xinjiang (1 mei 2015). 125 Dit zijn vrijwilligers die op belangrijke punten in de stad de stabiliteit moeten bewaken. Ze zijn te herkennen aan hun rode armbanden. Zie ook hfd 2.2.1 van dit ambtsbericht. 126 Chinese Human Right Defenders: Cultural rift, repression fueling violence in China’s far west (7 juli 2015). 126 Radio Free Asia: Details of deadly police raid emerge after Chinese boast of foiled Xinjiang schemes (2 juni 2015). 128 Radio Free Asia: Uyghur attackers came from ‘religious family’ (29 juni 2015). Radio Free Asia: At least 18 dead in Ramadan attack on police checkpoint in Xinjiang (23 juni 2015). 129 Radio Free Asia: Knife attack at Xinjiang coal mine leaves 40 dead, injured (28 september 2015). 130 The New York Times: In a region of high ethnic tensions, China keeps tight lid on massacre (20 oktober 2015). Pagina 23 van 57 nieuws. De staatsmedia berichtten dat na een zoektocht van 56 dagen 28 ‘terroristen waren uitgeroeid’.131 Ze waren met vlammenwerpers uit de grot verjaagd waarin ze zich schuilhielden en doodgeschoten.132 De staatskrant Xinjiang Daily betitelde de aanvallers als behorende bij een buitenlandse extremistische organisatie.133 Andere bronnen betwijfelden of het een georganiseerde aanval betrof. De aanleiding voor de aanval op de mijn kon evengoed een lokale oorzaak hebben.134 In een artikel in Le Monde werd gesuggereerd dat het een wraakactie betrof van drie Oeigoeren van wie de families regelmatig vanwege hun religieuze gebruiken werden lastiggevallen door de lokale autoriteiten. Een Franse journaliste in Peking, die eind november vraagtekens zette bij het complotgehalte van de aanval omdat de ‘groep terroristen’ in de grot ook bestond uit vrouwen en kinderen, ontving haatmails en intimiderende commentaren op haar artikel (zie hiervoor hoofdstuk 4.2). Ook had ze de Chinese koppeling tussen de aanslagen in Parijs en het hardhandige optreden in Xinjiang in november in twijfel getrokken. Ze moest China eind 2015 verlaten; zie ook hoofdstuk 4.2.135

3.3 Geweldsincidenten in overige provincies in China. 2014  Maart. Op 1 maart vielen acht Oeigoeren gewapend met messen het treinstation in Kunming (Yunnan) binnen, waar ze 29 mensen doodstaken en ongeveer 140 mensen verwondden.136 Vermoed werd dat deze aanval een wraakactie was voor de arrestatie van drie dozijn vluchtende Oeigoeren op de grens tussen Yunnan en Laos.137 Vijf maanden eerder was voor de eerste keer een aanval gepleegd door Oeigoeren buiten Xinjiang, toen een auto met drie Oeigoerse inzittenden in oktober 2013 ontplofte onder het portret van Mao op het Tian’anmen Plein in Peking. Daarbij kwamen twee toeristen om het leven en werden circa 35 mensen gewond.138

 Mei.De derde aanval in twee maanden met messen op een treinstation (na Urumqi en Kunming) vond plaats op 6 mei in Guangzhou. Ooggetuigen meldden dat twee tot vier in wit geklede mannen willekeurige passanten begonnen neer te steken. Minstens zes personen raakten daarbij gewond. Een aanvaller werd neergeschoten door de politie en daarna gearresteerd.139

 September. Op 9 september vond er een schotenwisseling plaats bij de antiekmarkt in Zhengzhou (provincie Henan) tussen politie en Oeigoeren. Een Oeigoer en een politieagent vonden de dood, terwijl minstens twee Oeigoeren in auto’s ontsnapten. Na het incident maande de politie hotels en pensions geen gasten uit Xinjiang te laten logeren.140

131 Radio Free Europe: China says 28 foreign led ‘terrorists’ killed in hunt for Xinjiang mine attackers (20 november 2015). Human Rights Watch: China: allow independent investigations into Xinjiang violence (23 november 2015). NRC: Chinese veiligheidsdiensten doden Oeigoeren als vergelding aanslag kolenmijn (20 november 2015). 132 CNN: Xinjiang violence: Does China have a terror problem? (3 december 2015). 133 Human Rights Watch: China: allow independent investigations into Xinjiang violence (23 november 2015). 134 Ursula Gauthier in L’Obs: Sept femmes en trois enfants parmi les “terroristes” (18 november 2015) Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 135 Le Monde: Pékin et les zones de la lute ‘antiterroriste’ contre les Ouigours (26 november 2015). The Guardian: French journalist in China ‘intimidated by state newspapers’ (30 november 2015). Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 18 december 2015. 136 New York Times: China blames Xinjiang separatists for stabbing rampage at train station (2 maart 2014). 137 Analytical Articles: Uighur Militants seek targets outside Xinjiang (23 april 2014). 138 BBC: Tiananmen crash: China police seek Xinjiang suspects (29 oktober 2014). 139 BBC: Knife attack at south China station (6 mei 2014). Radio Free Asia: Chinese police fire on alleged knife attacker at Guangzhou Train station (6 mei 2014). 140 Associated Press: Two dead in shootout between Chinese police, Uyghurs: report (9 september 2015). Pagina 24 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

3.4 Geweldsincidenten buiten China Op 17 augustus 2015 vond een bomaanslag plaats in het Erawan-heiligdom in Bangkok. Deze tempel is ook populair bij Chinese toeristen. Twintig mensen kwamen om het leven. Zie hiervoor verder hoofdstuk 5.2. Begin september arresteerde de Thaise politie een man met een Chinees paspoort bij de Thai- Cambodjaanse grens, die kon worden geïdentificeerd als afkomstig uit Xinjiang. Een andere verdachte werd pas later opgepakt.141

4. Mensenrechten 4.1 Algemeen Diverse jaarrapporten over mensenrechten van Oeigoeren (en Tibetanen) maken voor deze verslagperiode melding van ernstige onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting, van godsdienst en van bewegingsvrijheid. In de loop van 2015 werden de restricties op de beleving van de religieuze en culturele gebruiken voor Oeigoeren verder uitgebreid.142 4.2 Vrijheid van meningsuiting De Chinese grondwet voorziet in vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, maar gedurende de verslagperiode bleven de autoriteiten alle soorten media en communicatiemiddelen streng controleren.143 De censuur werd aangescherpt en journalisten en publicisten opgepakt. Volgens het Committee to Protect Journalists zaten eind 2014 minstens 44 journalisten en een onbekend aantal bloggers in heel China in de gevangenis.144 In 2015 was het aantal journalisten dat in de gevangenis zat volgens het Committee opgelopen tot 49. 145 Ook Xinjiang kreeg te maken met de voortgaande beperking van de vrijheid van meningsuiting. De Oeigoerse webmasters Dilshat Perhat en Nijat Azat zaten in de verslagperiode nog steeds hun straf uit vanwege het in gevaar brengen van de staatsveiligheid. De vanwege zijn berichtgeving over de 2009-rellen tot levenslang veroordeelde Oeigoerse journalist Memetjan Abdulla bleef eveneens opgesloten, evenals een onbekend aantal andere webmasters die hadden bericht over de rellen in 2009.146 Voorafgaand aan de verslagperiode meldden staatsmedia in oktober 2013 dat de regionale autoriteiten 256 Oeigoeren hadden gestraft voor het online verspreiden van geruchten die de maatschappelijke stabiliteit in gevaar brachten, en nog eens 139 voor het online delen van extreem religieuze ideeën.147 Nieuw in deze verslagperiode was de veroordeling van de bekendste blogger over Xinjiang, de hoogleraar Ilham Tohti. Hij werd in september 2014 in een niet- openbaar proces tot levenslang veroordeeld voor berichtgeving op zijn eigen website

141 The New York Times: Thais say bombing suspect had Chinese passport (2 september 2015). The Washington Post: Terror in Bangkok creates a new headache- for China (10 september 2015). 142 Amnesty International: The state of the world human rights 2014-2015 (februari 2015). Human Rights Watch: World report 2015; China (januari 2015). Freedom House: Freedom of the World 2015. China (Overview) (januari 2015). US Department of State: Country report on human rights practices 2014 –China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Opposition to the Chinese Communist Party (oktober 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014) en Annual Report 2015 (oktober 2015). Vertrouwelijk bericht uit het berichtenverkeer van 27 maart 2015. 143 UK Foreign and Commonwealth Office: China-Country of concern (maart 2015). Network of Chinese Human Rights Defenders: Silencing the Messenger- 2014 Annual Report on the situation of human rights defenders in China (maart 2015). US Department of State: US Department of State: Country report on human rights practices 2014 –China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). 144 Committee to Protect Journalists: Prison Census 2014 (december 2014). 145 Committee to Protect Journalists: Prison Census 2015 (december 2015). 146 US Department of State: Country report on human rights practices 2014 –China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 147 US Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2014 (oktober 2014). Pagina 25 van 57 (zie hieronder ook hoofdstuk 4.5.3). Verder werd de hoofdredacteur van de officiële partijkrant de Xinjiang Daily in mei 2015 uit zijn functie gezet en uit de Communistische Partij verwijderd, nadat hij zich kritisch had uitgelaten over de manier waarop China het geweld in Xinjiang aanpakte. In november 2015 werd bekend dat hij zich voor de rechter moet verantwoorden voor corruptie.148 Half december 2015 stond een van de bekendste mensenrechtenadvocaten, Pu Zhiqiang, na negentien maanden voorarrest voor de rechter in Peking. Hij werd vastgehouden op verdenking van het aanzetten tot etnische haat en het veroorzaken van moeilijkheden (‘picking quarrels’) omdat hij op Sina Weibo in zeven tweets zijn ongenoegen had geuit over het repressieve Chinese minderhedenbeleid. tegen Oeigoeren en Tibetanen.149 Hij werd veroordeeld tot een voorwaardelijke straf van drie jaar. Omdat hij zijn gevangenisstraf al had uitgezeten tijdens het voorarrest kwam hij op vrije voeten, maar hij mocht het beroep van advocaat niet meer uitoefenen.150 In de verslagperiode werd de toegang van buitenlandse journalisten tot Xinjiang verder beperkt, vooral tot gebieden waar geweldsincidenten hadden plaatsgevonden. Ook werden in heel China dissidenten, activisten en ex-politieke gevangenen gewaarschuwd niet met buitenlandse diplomaten en journalisten te spreken. Zodoende kon er nauwelijks onafhankelijke berichtgeving over de incidenten naar buiten komen.151 Een team van de Washington Post werd bijvoorbeeld na de onlusten in Yarkand in juli 2014 twee keer voor korte tijd door de politie vastgehouden en uiteindelijk Xinjiang uitgezet.152 Andere buitenlandse journalisten meldden bij het Committee to Protect Journalists in 2015 te zijn gevolgd en ondervraagd in Xinjiang.153 Toen een Franse journaliste in Peking in november 2015 vraagtekens zette bij een politieactie in Xinjiang werden er boze artikelen in kranten en op websites over haar geschreven, en nadat haar adres en foto bekend waren gemaakt ontving ze doodsbedreigingen. Ze had in haar artikel geschreven dat onder de Oeigoeren die in de bergen waren opgespoord en gedood, zich ook de zeven vrouwen en drie kinderen van de daders van de aanval op de kolenmijn in Aksu bevonden (zie ook hoofdstuk 3.2). Dat kon zij niet rijmen met het bericht van het ministerie van Staatsveiligheid dat “het doden van al deze terroristen een grote overwinning was in de strijd tegen het terrorisme”.154 Aan het eind van 2015 werd haar persaccreditatie door de Chinese autoriteiten niet verlengd en moest ze naar Frankrijk terugkeren.155 4.2.1 Internet Sinds het aantreden van president Xi Jinping is de internetvrijheid, onder de vlag van ‘cybersoevereiniteit’, steeds verder ingedamd. Het internetgebruik wordt gemonitord, berichten worden gemanipuleerd en gecensureerd en websites en

148 New York Times: Ex-editor of Xinjiang paper ousted from party (3 november 2015). De Telegraaf: China vervolgt ex-hoofdredacteur partijkrant (2 november 2015). The Guardian: Chinese newspaper editor sacked for criticizing Peking’s war on terror (2 november 2015). 149 De Standaard: Chinese mensenrechtenadvocaat mogelijk acht jaar de cel in voor zeven tweets (15 december 2015). De Volkskrant: Mensenrechtenadvocaat Pu Zhiqiang eindelijk voor de rechter (14 december 2015). New York Times: Supporters in China rally at trial for human rights lawyer (15 december 2015). 150 Trouw: Chinese activist en populaire twitteraar Pu toch niet cel in (22 december 2015). New York Times: Chinese lawyer is given suspended prison sentence (22 december 2015). 151 Freedom House: Freedom of the Press 2015 (28 april 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). US Department of State: Country report on human rights practices 2014 – China (includes Tibet, Hong Kong and Macau) (juni 2015). US Department of State: Country report on Terrorism 2014 –Chapter 2-China (juni 2015). Human Rights Watch: Allow independent Investigations into Xinjiang violence (23 november 2015). BBC: China passes controversial new anti-terror laws (28 december 2015). 152 The Washington Post: China’s war on terror becomes all-out attack on Islam in Xinjiang (19 september 2014). 153 Committee to Protect Journalists: Harassment in China: Foreign correspondents’ club releases report (17 september 2015) 154 L’Obs: Apres les attentats, la solidarité de la Chine n’est pas sans arrière-pensées (18 november 2015). The Guardian: French journalist in China ‘intimidated by state newspapers’ (30 november 2015). 155 Le Monde: Ursula Gauthier, correspondante de l’Obs a Péking expulsée : « je vais continuer à écrire sur la Chine (31 december 2015). Pagina 26 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

aansluitingen afgesloten. In een rapport over internetvrijheid, waarin Freedom House 65 landen beoordeelt op verschillende criteria, stond China in oktober 2015 op de laatste plaats.156 Zo is in de conceptwet voor cybersecurity (Cybersecurity Law of the People’s Republic of China) van juli 2015 geregeld dat een internetgebruiker zich alleen met eigen naam kan registreren bij een aanbieder. Schuilnamen of namen en adressen die lijken op die van CCP-instanties zijn verboden.157

Ook kunnen berichten en opinievorming op internet door de overheid worden gemanipuleerd. In februari 2015 werden leden van de jeugdbrigade van de CCP opgeroepen zich aan te melden als ’online opiniemakers’. De CCP had miljoenen jongeren nodig, bekend als de 50-cent brigade omdat ze niet betaald worden, die pro-regering artikelen, blogs, tweets en video’s zouden posten. Ze moesten digitaal de socialistische kernwaarden promoten en weerwoord bieden aan kritiek op de overheid. Scholen, universiteiten en lokale afdelingen van de Youth Brigade kregen een quotum voor rekrutering opgelegd. Zo moest de afdeling in Xinjiang volgens de Society of Threatened Peoples 4 miljoen leden leveren.158 Een geavanceerd censuursysteem bekend als de Great Firewall weert onwelgevallige inhoud van het Chinese internet. Deze censuur werd in de verslagperiode verder uitgebreid.159 Volgens een onderzoek van april 2015 door de Universiteit van Toronto werd een extra wapen in het systeem gebouwd. Dit instrument, door de onderzoekers de Great Cannon genoemd, bleek in staat te zijn browsers van internetgebruikers buiten China heimelijk te instrueren massaal DDoS (Distributed Denial of Service)-aanvallen uit te voeren op door China onwelgevallig geachte websites. De eerste bekende aanval werd begin april 2015 uitgevoerd op Virtual Private Network (VPN) Services waarmee de censuur in China omzeild kan worden, zoals Greatfire.org en Github. Iedere buitenlandse internetgebruiker die in contact staat met een Chinese website en onvoldoende beveiligd is, kan doelwit worden van Great Cannon, volgens de onderzoekers.160 Ook het rapport van Freedom House over internetvrijheid van november 2015 noemt de het vernieuwen van de Great Firewall met de Great Cannon.161

Sociale media zoals Google, Facebook, YouTube, Instagram, Flickr en Twitter zijn in China geblokkeerd.162 En regelmatig worden internetaansluitingen door de Cyberspace Administration of China (CAC) afgesloten. Volgens staatspersbureau Xinhua ging het in de herfst van 2014 om bijna 1.8 miljoen aansluitingen met verboden inhoud. In januari 2015 meldde de CAC nog eens 50 websites en pagina’s op sociale media (op Wechat) te hebben afgesloten vanwege overtredingen uiteenlopend van pornografie tot “publicatie van politiek nieuws zonder toestemming”.163

156 Freedom House: Freedom of the net 2015 (oktober 2015). www.Bloomberg.com: Yes, Chinese police openly spy on your calls and texts (7 januari 2015). Reuters: China shuts 50 websites and social media accounts (jan. 2015). 157 Freedom House: Freedom of the Net 2015 (oktober 2015). Society for Threatened Peoples: Xi Jinping’s Great Digital Wall (februari 2015). Human Rights Watch: New ban on spreading rumors about disasters (2 november 2015). Deze wet is in de verslagperiode nog niet aangenomen door het Volkscongres.

158 Cijfers lopen uiteen van 10 miljoen bij Radio Free Asia(China deploys new online weapon in internet censorship game: report,10 april 2015) en de US Congressional-Executive Commission on China (Annual report 2015 oktober 2015) tot 4 miljoen bij Society for Threatened Peoples in; Four million students mobilized for internet propaganda (26 juni 2015). 159 Freedom House: Freedom of the Press 2015 (28 april 2015). 160 Radio Free Asia: China deploys new online weapon in internet censorship game: report (10 april 2015). 161 Freedom House: Freedom of the Net 2015 (oktober 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2015 (oktober 2015). 162 Freedom House: Freedom in the world 2015-China (oktober 2015) 163 www.cac.gov.cn in Reuters: China shut 50 websites and social media accounts (13 januari 2015). Society for Threatened Peoples: Xi Jinping’s Great Digital Wall (februari 2015). Pagina 27 van 57 In februari 2015 publiceerde de CAC een nieuw internetbeleid en een lijst met onderwerpen die niet meer op internet behandeld mochten worden. Zoals informatie over problemen in gebieden waar etnische minderheden wonen; informatie die in tegenspraak is met de Chinese grondwet of andere wetten, of de nationale veiligheid of de staatsmacht van de CCP ondermijnen. Het verspreiden van berichten met extremistische inhoud of ‘propaganda van religieuze cultussen’ (zoals religieuze islamitische of boeddhistische teksten of informatie over de Falun Gong beweging) werd streng verboden. Op het schrijven of verspreiden van ‘valse’, ‘opruiende’ of ‘politiek gevoelige’ informatie op internet kwamen strengere straffen te staan. Voorheen werd dit afgehandeld als administratief delict (met een boete en enkele dagen detentie) maar na het inwerking treden van de nieuwe amendementen op het Chinese strafrecht op 1 november 2015 riskeerde een overtreder een gevangenisstraf van drie tot maximaal zeven jaar.164 In de Contraterrorismewet die eind 2015 werd aangenomen werd het verspreiden van informatie of valse geruchten over terroristische activiteiten verboden. Alleen door de autoriteiten ‘goedgekeurde’ media mochten voortaan informatie verstrekken over terreur gerelateerde onderwerpen. Zie hiervoor ook hoofdstuk 2.1.2 over nieuwe veiligheidswetten.165 Ook werd het leden van de CCP door middel van nieuwe partijregels verboden om via internet, publicaties of toespraken de staats- of partijleiders te bekritiseren. Ze mochten op straffe van uitstoting uit de partij en mogelijke juridische vervolging geen commentaar geven op partijbesluiten en -beleid. Zoals hierboven beschreven kreeg de hoofdredacteur van de Xinjiang Daily hiermee te maken omdat hij publiekelijk het overheidsbeleid voor Xinjiang in zijn krant had bekritiseerd.166 Het rapport over persvrijheid van Freedom House stelt dat leden van etnische en religieuze minderheden ook in 2014 extra streng in de gaten werden gehouden en gestraft voor wat betreft het in geschrift of op internet verspreiden van informatie die afweek van de CCP-lijn.167 In Xinjiang werd het strengere internetbeleid in 2015 aangekondigd in een ‘Notice on strenghtening the management of internet information security’. Aanbieders moesten, als ze in Xinjiang in bedrijf wilden blijven, hun versleutelingsgegevens met de lokale overheid delen en mochten informatie over diverse onderwerpen niet doorgeven. Taboe waren onderwerpen met betrekking tot ‘het ondermijnen van de nationale religieuze beleidsregels’, ‘het verstoren van de sociale orde’ of ‘het schaden van de nationale eer en belangen’.168 In hoofdstuk 3.2 van dit ambtsbericht wordt meermalen melding gemaakt van het afsluiten van internet in Xinjiang en het confisqueren van mobiele telefoons op plekken waar een geweldsincident had plaatsgevonden. Ook werd soms de toegang tot internet vertraagd, geweigerd of gecensureerd. Toen het internet na de onlusten in 2009 na een black-out van tien maanden weer toegankelijk werd, bleek 80% van de websites in het Oeigoers te zijn verdwenen. Volgens een rapport van Uyghur Human Rights Project zou de Chinese berichtenservice Sina Weibo vijf keer zo veel sociale mediaberichten uit Xinjiang censureren als berichten uit Peking.169 In

164 Global Times: Party rule ban groundless comments on major policies (23 oktober 2015). Committee to Protect Journalists: In China, harsh penalties for ‘false news’ make it harder for reporters to work’ (30 oktober 2015). Human Rights Watch: New ban on spreading rumors about disasters (2 november 2015). 165 BBC: China passes controversial new anti-terror laws (28 december 2015). 166 New York Times: Ex-editor of Xinjiang paper ousted from party (3 november 2015). The Guardian: Chinese newspaper editor sacked for criticizing Peking’s war on terror (2 november 2015). 167 Freedom House: Freedom of the press 2015 (28 april 2015). 168 Human Rights in China: XUAR government notice on strengthening the management of internet information security (17 april 2015). 169 Uyghur Human Rights Project: Trapped in a virtual cage: Chinese state repression of Uyghurs online (16 juni 014). The Washington Post: China’s war on terror becomes all-out attack on Islam in Xinjiang (19 september 2014). Pagina 28 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

november 2015 werd de censuur die door de Great Firewall al op het internet werd uitgeoefend in Xinjiang uitgebreid naar mobiele telefoons. Telefooneigenaren die gebruik maakten van VPN werden gewaarschuwd dat hun telefoon zou worden afgesloten. Ze moesten zich bij een politiebureau melden om hun verbinding te laten herstellen.170 4.3 Vrijheid van godsdienst In de Chinese grondwet is ‘vrijheid van godsdienstig geloof’ opgenomen, maar de overheid oefent controle uit over de activiteiten van alle gelovigen. Alleen religieuze groepen die behoren tot een van de vijf door de staat gesanctioneerde ‘patriottische religieuze associaties’ (boeddhistisch, taoïstisch, moslim, katholiek of protestants) kunnen zich bij de overheid (State Administration for Religious Affairs, SARA) laten registreren en legaal bijeenkomsten houden.171 Verder zijn alleen ‘normale religieuze praktijken’ toegestaan, waarbij de grondwet niet definieert wat onder ‘normaal’ wordt verstaan. Wanneer de persoonlijke uitoefening van een geloof de staatsveiligheid of de CCP-belangen zou kunnen bedreigen, worden die activiteiten beperkt of verboden.172 Ook mag het geloof geen rol spelen in de opvoeding en scholing, of in de politiek.173 In de nieuwe partijregels voor leden van de CCP werd het organiseren van ‘bijgelovige activiteiten’ expliciet verboden.174

De Chinese regering bleef in de verslagperiode de vrijheid van godsdienst in Xinjiang in ernstige mate onderdrukken teneinde, naar eigen zeggen, religieus extremisme tegen te gaan.175 Bij acties van politie en veiligheidsagenten om religieuze praktijken te beteugelen, vielen regelmatig doden en gewonden (zie ook hoofdstuk 3.2). Ook werden Oeigoeren opgepakt en veroordeeld wegens ‘illegale religieuze’ gebruiken (zie ook hoofdstuk 4.5). Naar aanleiding van de nieuwe antiterrorismecampagne werden maatregelen aangescherpt om ‘religieus extremisme’ tegen te gaan.176

Op 31 maart 2014 hadden het Hooggerechtshof, het ministerie voor Openbare Veiligheid en het ministerie voor Handel en Industrie in Xinjiang een gezamenlijk initiatief aangekondigd om alle video’s en audiomaterialen te vernietigen waarin terrorisme, religieus extremisme en separatisme werden gepromoot. Dit materiaal mocht niet worden verspreid op internet of sociale media en de politie kreeg de bevoegdheid mensen staande te houden om hun mobiele telefoon te controleren.177 4.3.1 Kledingvoorschriften Ook op lokaal niveau kwam de overheid met nieuwe bepalingen. Zo gebood de nieuw aangestelde (Han-Chinese) partijsecretaris in het Hotan-district in januari 2014 alle publieke en private medische instellingen in zijn regio geen hulp meer te verlenen aan vrouwen die in traditioneel islamitisch gewaad waren gekleed, op straffe van het verlies van hun praktijkvergunning. Patiënten in deze instellingen werd verboden de dagelijkse gebeden te verrichten.178

170 New York Times: China cuts off some Xinjiang mobile users (24 november 2015). 171 State Administration for Religious Affairs in Peking tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 172 US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom: China (includes Tibet, Hong Kong, Macao) (oktober 2015). 173 State Administration for Religious Affairs in Peking tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 174 Global Times: Party rule ban groundless comments on major policies (23 oktober 2015). 175 US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom: China (includes Tibet, Hong Kong, Macao) (oktober 2015). USCIRF: International Religious Freedom Report. Annual Report China (30 april 2015). Freedom House: Freedom in the world 2015-China (januari 2015). US Department of State: Country report on terrorism 2014- China (Hongkong and Macau) (juni 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2014 (oktober 2014). 176 The Guardian: China detains more than 200 suspected separatists in Xinjiang, state media says (26 mei 2014). 177 US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 178 US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). Pagina 29 van 57 In mei 2014 loofden de autoriteiten in Shayar (Aksu-district) op de gemeentelijke website beloningen (tot US$ 8000) uit voor inwoners die anderen zouden aangeven die zich verdacht gedroegen. Een lijst van 53 ‘foute’ gedragingen was bijgevoegd; uiteenlopend van het ‘verdraaien van de feiten over de onlusten in 2009’ en ‘reactionaire praat’ tot ‘illegale religieuze gebruiken’ zoals het laten groeien van een baard en het dragen van ‘bizarre kleding’.179 Ondertussen was in de Chinese staatsmedia bekend gemaakt dat een werkgroep binnen het ‘Bureau of Quality and Technology Supervision’ in Xinjiang bezig was met het in kaart brengen en standaardiseren van traditionele kleding van Oeigoeren. Dit vond men nodig omdat de Oeigoeren vanwege de Drie Kwaden ((terrorisme, separatisme en religieus extremisme) maar langzaam afstand deden van deze ‘buitenlandse kleden met een extremistisch-religieus karakter’.180 De druk op gezagsdragers en ambtenaren om zich niet als moslim te etaleren, werd voorafgaand en gedurende de ramadan steeds groter. In het Kashgar-district werden in juli 2014 alle ambtenaren, ook de gepensioneerde, gedwongen een belofte te ondertekenen om tijdens de ramadan hun gezicht niet te bedekken of hun baard te laten groeien; te luisteren naar ‘illegaal religieuze’ informatie, religieuze bijeenkomsten bij te wonen of op hadj te gaan. Volgens een website hadden vervolgens 58.000 voornamelijk Oeigoerse leden van de CCP de ‘4 maal nee’-belofte ondertekend, ook namens hun familieleden.181 In de stad Karamay werd van 6 tot 20 augustus 2014 tijdens een lokaal sportevenement een verbod uitgevaardigd voor vijf soorten reizigers om met het openbaar vervoer te reizen. Namelijk voor personen die een hoofddoek, sluier of boerka droegen of kleding met halvemaan vormige symbolen, en jongeren met lange of halvemaan vormige baarden.182 In Bulaqsui hielden de autoriteiten volgens Oeigoerse bronnen registers bij van vrouwen die een sluier of boerka droegen. Ook moesten vrouwelijke ontvangers van een overheidsuitkering daar naar verluidt schriftelijk beloven hun gezicht niet te bedekken.183 Eind 2014 keurde het parlement van Xinjiang een wetswijzing goed die achttien amendementen toevoegde aan de Xinjiang Uyghur Autonomous Region Regulations on Religious Affairs. Hiermee werden verschillende richtlijnen die de autoriteiten al hadden ingesteld in de wet opgenomen. Zo werden onder meer religieuze activiteiten en het dragen van religieus geïnspireerde kleding in overheidsgebouwen bij wet verboden, evenals het dragen van een sluier in het openbaar in Urumqi. Het digitaal of met drukpers verspreiden van islamitische informatie kwam op een flinke boete en confiscatie van het materiaal te staan. Religieuze gebruiken bij ceremonies zoals huwelijk of begrafenis waren niet langer toegestaan.184 Vanaf oktober 2014 begonnen autoriteiten het verbod voor jongeren onder de 18 jaar om een religie te belijden, streng te handhaven. In het Hotan-, Kashgar- en Aksu-district werden ouders gedwongen een belofte te ondertekenen dat zij hun kinderen zouden verbieden deel te nemen aan een religieuze activiteit.185 In maart

179 Uyghur Human Rights Project: Briefing: China attempts to criminalize every aspect of Uyghur religious belief and practice (8 mei 2014). Idem: Attempts to standardize Uyghur traditional clothing latest excessive intrusion into personal religious lives of Uyghurs (5 mei 2014). 180 Uyghur Human Rights Project: Bus ban in Karamay treats Uyghurs as second class citizens and demonstrates open discrimination (5 augustus 2014). 181 US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 182 BBC: Xinjiang city bans Islamic dress on public transport (6 augustus 2014). 183 US Department of State: Country report on human rights practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 184 Radio Free Asia: Religious extremism law imposes new restrictions on China’s Uyghurs (14 december 2014). US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). 185 Radio Free Asia: China clamps down on underage religion among Muslim Uyghurs (30 oktober 2014). Pagina 30 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

2015 werden 25 mensen veroordeeld die islamitisch onderwijs gaven of die hun kinderen naar scholen stuurden waar zulk onderwijs werd gegeven. Zij werden in een openbaar proces veroordeeld voor het in gevaar brengen van de staatsveiligheid. Onder hen bevond zich ook de religieuze leraar Qamer Amber, die tijdens religieuze ceremonies toespraken hield en weigerde dat op te geven. Hij werd tot negen jaar cel veroordeeld (zie voor details hoofdstuk 4.5.4.).186 In december 2015 werd in het Kashgar-district verboden om de oproep tot het gebed door omroepinstallaties vanaf de moskee te doen. Muezzins moesten voortaan vijf maal daags de oproep zonder geluidsversterking schreeuwen.187 4.3.2 Ramadan Zowel tijdens de ramadan-periode in 2014 als in 2015 nam de overheid extra maatregelen. In 2014 werd het onderwijzers, ambtenaren, jongeren beneden de 18 jaar en CCP-leden verboden te vasten of de moskee te bezoeken. Volgens het WUC werd bij elke moskee in Urumqi tussen de tien en achttien man veiligheidspersoneel opgesteld om in de gaten te houden wie de moskee bezocht. Ook hadden de moskeeën nieuwe toezichtcamera’s gekregen. In steden en dorpen van Xinjiang waren veiligheidsteams geïnstrueerd huizen van Oeigoeren binnen te vallen om te controleren of er geen ongeoorloofde (i.c. religieuze) bijeenkomsten werden gehouden.188

Op sommige plekken werd een Chinese vlag op een moskee gehangen in de richting van Mekka, zodat het leek alsof moslims de Chinese vlag aanbaden. Lokale autoriteiten deelden boetes uit voor het bestuderen van de koran. Studenten aan de universiteit van Kashgar werden gedwongen water te drinken tijdens ramadan of samen met hun leraren te lunchen.189 Wie zich strikt aan het vasten wilde houden, kon worden weggestuurd. Er werden videocamera’s in de slaapzalen opgehangen om bij te houden welke studenten voor het aanbreken van de dag stiekem toch aten en baden.190 In 2015 viel de ramadan in juni. Ook nu probeerde de overheid op diverse manieren om Oeigoeren ervan te weerhouden om mee te doen. Net zoals in voorafgaande jaren werd van diverse groepen Oeigoeren geëist dat ze niet zouden vasten. Restaurants in Xinjiang moesten overdag open blijven en moesten na zonsondergang, als het vasten gebroken mag worden, weer sluiten.191 Ook werden winkeleigenaren in het Hotan-district gedwongen tijdens de ramadan vijf soorten alcohol en sigaretten in voorraad te hebben. Voor deze producten moesten ze ook reclamebordjes op de toonbank plaatsen. Wie zich daar niet aan hield, zag zijn winkel gesloten en kon juridische acties tegemoet zien. Het was bekend dat het grootste deel van de bevolking in dit district van alcohol en tabak afzag om religieuze redenen.192 Drie dagen voor het begin van de ramadan organiseerden de autoriteiten in Niya een bierdrinkwedstrijd, waar 160 US$ te winnen viel. En toen de ramadan begonnen was toonde de officiële nieuwssite Tianshan filmpjes waarop lokale moslims in Niya zich overdag te goed deden aan dimsum.193

186 Radio Free Asia: Authorities put 25 Hotan Uyghurs on public trial for ‘endangering state security’ (27 maart 2015). Radio Free Asia: Uyghur religious scholar jailed nine years for refusing to cooperate with authorities (8 april 2015). 187 New York Times: Xinjiang seethes under Chinese crackdown (2 januari 2016). 188 Radio Free Asia: China steps up anti-terrorism measures targeting Ramadan (26 juni 2014). 189 US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). Reuters: China steps up controls in unruly Xinjiang as Ramadan approaches (16 juni 2015). South China Morning Post: Civil servants, students, teachers in China’s Xinjiang banned from fasting during Ramadan (18 juni 2015). NRC: China tot Oeigoeren: eet door tijdens Ramadan (25 juni 2015). 190 Radio Free Asia: Kashgar College in Xinjiang threatens fasting Muslim students with expulsion (8 juli 2014). 191 Radio Free Asia: At least 18 dead in Ramadan Attack on police checkpoint in Xinjiang (23 juni 2015). 192 Radio Free Asia: Chinese authorities order Muslim Uyghur shop owners to stock alcohol, cigarettes (4 mei 2015). 193 South China Morning Post: Many Oeigoers like to drink: Chinese academic defends beer festival in Muslim region (24 juni 2015). Pagina 31 van 57 Als gevolg van de striktere overheidsmaatregelen tijdens de ramadan, vonden er zowel in 2014 als in 2015 meer incidenten plaats in de voor moslims heilige maand. Zie hiervoor hoofdstuk 3.2. 4.3.3 Hadj De Chinese overheid staat moslims alleen toe om op een door de regering georganiseerde bedevaart naar Mekka te gaan. Ongeautoriseerde of individuele bedevaarten worden door veiligheidsagenten en de China Islamic Assocation zo veel mogelijk ontmoedigd.194 Jaarlijks gaan ongeveer 14.000 moslims uit heel China op deze manier op hadj, waaronder 3.400 Oeigoeren, volgens SARA.195 Over het algemeen is het voor Oeigoeren moeilijk om mee te gaan, omdat het lastig is (tijdig) paspoorten te verkrijgen en anderszins aan de regels voor deelname aan de hadj te voldoen.196 In januari 2015 meldden staatsmedia dat er in 2014 ondanks de strenge regels toch ‘ongekwalificeerde’ Oeigoeren uit de Kizilsu-prefectuur waren meegegaan op bedevaart. De autoriteiten die hiervoor verantwoordelijk waren, waaronder de directeur van pelgrimszaken, werden uit hun functie ontheven.197 4.4 Bewegingsvrijheid Diverse mensenrechtenorganisatie spreken over restricties in bewegingsvrijheid voor Oeigoeren (en Tibetanen).198 De beperkingen die Oeigoeren ondervinden in hun bewegingsvrijheid passen in het Chinese beleid voor Xinjiang, waarin het behoud van veiligheid en stabiliteit centraal staat. Zolang Oeigoeren in Xinjiang blijven kunnen hun bewegingen door de overheid worden gecontroleerd. (zie ook hoofdstuk 4.4.1 over de contactgegevenskaart). Oeigoeren buiten hun grenzen vormen volgens meerdere bronnen een probleem voor China. Ze zouden met gevaarlijke ideeën kunnen terugkomen en de regio kunnen destabiliseren, of door separatistische activiteiten de staatsveiligheid in China kunnen ondermijnen. Dat geldt als landverraad. Het is voor Oeigoeren dan ook niet eenvoudig om een paspoort aan te vragen. Er zijn meerdere stempels en toestemmingsbrieven voor nodig (zie ook hoofdstuk 4.4.2).199 Duizenden Oeigoeren die uit Xinjiang vertrekken, zoeken met hun gezin een nieuw bestaan in Turkije dat hen etnisch, religieus en cultureel nader staat dan China (zie ook hoofdstuk 1). Turkije heeft geen terugkeer- en overname-overeenkomst met China en voert een open-deur politiek voor Oeigoerse migranten. De regio rond Kayseri in centraal-Turkije stelt gratis woonruimte ter beschikking. Volgens de universiteit van Ankara zijn er in 2014 meer dan 7.000 Oeigoeren in Turkije aangekomen. In januari 2015 vonden nog eens 400 Oeigoeren onderdak in Kayseri.200 Het komt voor dat Oeigoeren Turkije inreizen met een vals Turks paspoort dat ergens in Zuidoost-Azië of China gekocht is. Ook komt het voor dat Oeigoeren in Turkije arriveren met een Turks paspoort die volgens bronnen door Turkse ambassades in Zuidoost-Azië zouden zijn verstrekt. Voor zover bekend worden zij in Turkije toegelaten en niet teruggestuurd naar China.201 Volgens het

194 Desondanks komt het wel voor volgens een vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. US Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2015 (oktober 2015). 195 SARA in Peking tijdens dienstreis naar China van 17 naar 29 november 2015. 196 US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). 197 The Guardian: China says fake pilgrims sent to Mecca (15 januari 2015). 198 US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2014 includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). Freedom House: Freedom in the World 2015 –China (april 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014)). UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Background information including actors of protection and internal relocation (update September 2015). Amnesty International in Hongkong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 199 Human Rights Watch en Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 200 Over het aantal Oeigoeren dat over heel 2015 in Turkije is aangekomen, zijn geen bronnen gevonden. 201 In januari 2015 arresteerde de Chinese autoriteiten tien Turken in Shanghai voor het verkopen van vervalste Turkse paspoorten aan Oeigoeren. South China Morning Post: Chinese police detain 10 Turkish nationals alleged Uyghur airport plot using fake passports (14 januari 2015). L.A. Times: Turkey embraces Muslim Uighurs who Pagina 32 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Chinese staatspersbureau Xinhua maakt dat de Turken medeplichtig aan illegale migratie van Oeigoeren.202 4.4.1 Bewegingsvrijheid binnen Xinjiang Contactgegevenskaart203

Behalve een ID moeten Oeigoerse reizigers binnen Xinjiang ook een gegevenskaart bij zich dragen. Deze ‘contactgegevenskaart ter facilitering van burgers’ (bianmin lianxi ka hierna: de gegevenskaart) is op 1 mei 2014 van kracht geworden. Het is een kaartje van PVC of papier ter grootte van een bankpas met een geldigheidsduur van één jaar. De gegevenskaart bevat de voor- en achternaam, het ID-nummer en telefoonnummer van de aanvrager, de afgiftedatum, alsmede de naam en het telefoonnummer van de contactpersoon van het dorp of de woonplaats, die de gegevenskaart afgeeft. Etniciteit wordt niet vermeld. Op de achterkant dient een QR-code(streepjescode) te worden geprint, om vervalsing te voorkomen en het controleren van de identiteit te vergemakkelijken. Bij de papieren versie moet het officiële stempel van het dorp of de woonplaats staan. Het document vult de hukou aan, overlapt het voor een deel, maar vervangt de hukou niet.204 De extra functie van de nieuwe kaart is dat actuele reisbewegingen binnen Xinjiang snel in beeld gebracht kunnen worden. Gegevens van de kaart van de reiziger moeten bij aankomst in de nieuwe plaats worden geregistreerd, en omdat de kaart ook de gegevens bevat van het dorp of woonplaats die de gegevenskaart afgeeft, vormt de kaart een directe schakel tussen de plaats van herkomst en plaats van bestemming. Tevens kan de overheid van Xinjiang de bewegingsvrijheid van ‘focuspersonen’ beperken door deze personen geen kaart te verstrekken. Hun actieradius wordt hiermee in de praktijk verkleind tot de grenzen van hun woonplaats (zie ook hieronder).205 De gegevenskaart is bedoeld voor de zogenaamde ‘rondreizende bevolking’ (floating population) – de groep mensen die zich buiten de vaste, geregistreerde woonplaats begeeft voor bijvoorbeeld werk of studie. Een tweede doelgroep betreft migrantenarbeiders die volgens de overheid een lager aanpassingsvermogen, een lagere opleiding en een lagere sociaaleconomische status hebben. De overheid omschrijft deze groep in een toelichting als: “Mensen werkzaam in de landbouw of die zaken doen, vooral degenen die van het platteland naar de stad gaan, weten vaak niet zo goed hoe ze zich moeten gedragen en hebben een lager aanpassingsvermogen. Bij het huren van een woning, het zoeken van werk en ga zo maar door, hebben ze vaak problemen. Het tijdig aanvragen van de gegevenskaart is dan van belang, zodat hun makkelijker op de plaats van bestemming specifieke informatie gegeven kan worden op het gebied van huur en werkgelegenheid.”206 In de regelgeving staat dat de gegevenskaart van toepassing is op alle personen boven de 16 jaar met een hukou-registratie (vaste verblijfplaats) in XUAR. Zij

made perilous escape from China (3 februari 2015). Daily Shabat: Turkey offers to shelter 500 Uyghur refugees (15 januari 2015). Oxford Analytica: Uyghur will spoil Turkey’s China ties (21 september 2015). Global Times: Some Uyghurs travel to Turkey to connect with local culture, but fail to find what they hope (24 augustus 2015). 202 The Guardian: Uighurs sent back from Thailand were on way to join jihad, says China (12 juli 2015). 203 Met dank aan Nederlandse ambassade in Peking. New York Times: Xinjiang seethes under Chinese crackdown (2 januari 2016). 204 http://www.xinjiang.gov.cn/xxgk/gsgg/2014/240535.htm: Xinjiang Comprehensive Administration Office geeft uitgebreide toelichting op de Contactgegevenskaart ter facilitering van burgers: zakenreizigers en toeristen hoeven geen gegevenskaart aan te vragen (15 augustus 2014). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 205 Mailwisseling met Nederlandse ambassade in Peking december 2015. 206 Idem. Pagina 33 van 57 hebben een gegevenskaart nodig om van hun eigen administratieve regio naar een andere regio in Xinjiang te kunnen gaan om daar te wonen en/of te werken.207 De gegevenskaart is ook nodig wanneer in een andere administratieve regio in Xinjiang wordt overnacht of woonruimte gehuurd moet worden voor medische behandeling, studie, familiebezoek of verblijf om andere redenen.208 Vervolgens worden op de officiële nieuwssite van Xinjiang de uitzonderingen op de regels toegelicht. Zo hoeven vertegenwoordigers van bestuursorganen, bedrijven en non-profit organisaties op dienstreis geen gegevenskaart aan te vragen. Ook andere zakenreizigers en toeristen hoeven de kaart niet aan te vragen, evenals migranten die hun hukou of vaste verblijfplaats niet in Xinjiang hebben.209 Nergens in de regelgeving komt naar voren dat de kaart speciaal van toepassing is op een bepaalde etnische minderheid, of juist gericht is op uitsluiting van een groep. De regels gelden voor evengoed voor Oeigoeren als voor Han-Chinezen, migranten en andere minderheden in Xinjiang die een hukou-registratie (vaste verblijfplaats) hebben in Xinjiang en willen reizen.210 In de praktijk klagen Oeigoeren dat het bezit van een dergelijke kaart als het ware uitnodigt tot nog strengere controle van hun persoonsgegevens.211 De overheid van Xinjiang beschrijft in de richtlijnen drie doelen. 1. Serviceverlening aan burgers in Xinjiang: de gegevenskaart is een “middel waarmee de rondtrekkende bevolking gebruik kan maken van diensten die ze ook op hun vertrekplaats konden gebruiken. Het is een middel om hun legitieme rechten veilig te stellen en is één van de bewijsstukken waarmee ze arbeid kunnen verrichten, in de landbouw werken, een verblijfplaats kunnen huren, hun verblijfsplaats kunnen registeren en hun verblijfsvergunning kunnen aanvragen.”212 2. Grip krijgen op de migratiebewegingen binnen Xinjiang: In een toelichting geven de autoriteiten van Xinjiang aan te willen weten wie uit welke plaats vertrekt, waar mensen naartoe gaan en vandaan komen, waar hun originele geregistreerde adres is en waar ze in hun plaats van bestemming verblijven –zoals gehuurde woonruimtes en hotels- “zodat de overheid een compleet beeld heeft van de reisbewegingen en verblijfsplaats. Deze kennis draagt bij aan het behouden van de maatschappelijke stabiliteit, goed bestuur en het tegengaan van criminaliteit door het beperken van de mogelijkheden voor verblijf voor personen die de wet (hebben) overtreden”.213

207 De juridische definitie van de vaste verblijfplaats van het Hoogste Gerechtshof luidt: de plaats waar de burger na vertrek uit de wettelijke woonplaats (hukou-adres) voor een aaneengesloten periode van langer dan een jaar woont. Het verblijf in een ziekenhuis voor een medische behandeling is daarvan uitgezonderd. Bron: Nederlandse ambassade in Peking. 208 http://it.taocms.org/07/4037.htm: Aankondiging van de Volksregering van de stad Yining over de Contactgegevenskaart ter facilitering van de bevolking (1 mei 2014). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 28 november 2015. Mailwisseling met Nederlandse ambassade in Peking (december 2015 en februari 2016). 209 http://www.xinjiang.gov.cn/xxgk/gsgg/2014/240535.htm: Xinjiang Comprehensive Administration Office geeft uitgebreide toelichting op de Contactgegevenskaart ter facilitering van burgers: zakenreizigers en toeristen hoeven geen gegevenskaart aan te vragen (15 augustus 2014). Mailwisseling met Nederlandse ambassade in Peking (februari 2016). 210 Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Mailwisseling met Nederlandse ambassade in Peking (december 2015 en februari 2016).

211 New York Times: Xinjiang seethes under Chinese Crackdown (2 januari 2016). 212 http://www.xjtcsh.gov.cn/bjsswsb/hj/wdjm/201507/t402881824e9148ac014ea10ed13701b1.html: Richtlijnen voor implementatie van de Contactgegevenskaart ter facilitering van de bevolking voor de rondreizende bevolking in de Autonome Regio (Test) (1 mei 2014). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 213 http://www.xinjiang.gov.cn/xxgk/gsgg/2014/240535.htm: Xinjiang Comprehensive Administration Office geeft uitgebreide toelichting op de Contactgegevenskaart ter facilitering van burgers: zakenreizigers en toeristen hoeven geen gegevenskaart aan te vragen (15 augustus 2014). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Volgens officiële regels mag er niet worden gecontroleerd op het bezit van de Gegevenskaart bij het kopen van gegevenskaartjes voor publiek transport, noch bij publieke Pagina 34 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

3. Beperken van bewegingsvrijheid: De overheid wil ‘focuspersonen’ en ‘speciale groepen’ – die door de overheid gezien worden als een bedreiging voor de maatschappelijke stabiliteit in Xinjiang – in hun bewegingsvrijheid kunnen beperken. Zo staat in de Richtlijnen dat “focuspersonen en speciale groepen die een duidelijke neiging hebben tot het schaden van de maatschappij op lokaal niveau gestabiliseerd en gecontroleerd moeten worden. In principe krijgen zij geen gegevenskaart”.214 Omdat de omschrijving van deze doelgroep vaag is gehouden, is niet duidelijk wie precies met deze maatregel te maken krijgen.

4.4.2 Uitreis uit China Paspoorten215 Voor uitreis uit China is in principe een paspoort nodig en met daarin een visum van het land van bestemming. Bij de eerste aanvraag van een paspoort op het politiebureau moet worden opgegeven waarom het paspoort nodig is. In de praktijk zijn de vragen die een Oeigoer in Xinjiang moet beantwoorden indringender dan wanneer het een Han-Chinees in Peking betreft. Het toekennen van een paspoort aan Oeigoeren is onder meer afhankelijk van de woonplaats, de baan en het politiek profiel van de aanvrager, de reden om naar het buitenland te willen en soms ook van het bedrag dat de aanvrager voor een paspoort over heeft.216 Individuen die ‘politiek onbetrouwbaar’ worden geacht, krijgen geen paspoort. De meeste mensen uit etnische minderheden vallen onder deze verdenking.217 Volgens HRW gebruiken de autoriteiten een aparte, ingewikkelde en trage procedure voor het aanvragen van paspoorten in gebieden waar voornamelijk Tibetanen en Oeigoeren wonen.218 Radio Free Asia citeert een bron, die spreekt over benodigde goedkeuring van zestien lokale instanties voordat een Oeigoer een paspoort kan aanvragen.219 Volgens bronnen kan iemand met goede contacten die bereid is veel geld te betalen in China altijd aan een paspoort komen.220 De benodigde tijd om een paspoort te krijgen is volgens vertrouwelijke bronnen in Urumqi heel verschillend, en kan variëren van enkele weken tot zeven jaar.221 Een Oeigoer die vervolgens een paspoort heeft gekregen en naar het buitenland wil moet een borg afgeven, bijvoorbeeld een flinke som geld of zijn hukou, opdat de reiziger weer terugkeert. Het komt ook voor dat de familie van de reiziger zich garant moet stellen. Een Han- Chinees in Xinjiang hoeft dat niet. Na terugkomst moet de reiziger zich weer bij de politie melden voor ondervraging over de bezigheden en contacten in het buitenland. Daarna wordt het paspoort soms weer afgenomen.222

veiligheidscontroles of het inchecken bij hotels en openbaar toegankelijke overnachtingsplaatsen. In de praktijk gebeurt dat echter wel. Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november. 214 http://www.xjtcsh.gov.cn/bjsswsb/hj/wdjm/201507/t402881824e9148ac014ea10ed13701b1.html: Richtlijnen voor implementatie van de Contactgegevenskaart ter facilitering van de bevolking voor de rondreizende bevolking in de Autonome Regio (Test) (1 mei 2014). Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 215 Zie voor meer details over paspoorten hoofdstuk 6 over (reis) documenten. 216 Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bronnen in China tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 217 US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2014 (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual Report 2015 (oktober 2015). 218 Human Rights Watch: One passport, two systems. China’s Restrictions on foreign travel by Tibetans and others (juli 2015). HRW baseert zich in dit rapport ook op een briefing van de Uyghur Human Rights Project uit 2013: Briefing: Refusal of passports to Uyghurs and confiscation of passports held by Uyghurs indicator of second- class status in China. 219 Radio Free Asia: Uyghurs face seizure of land, personal property under tough new rules (17 december 2014). 220 Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 221 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 222 Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 Pagina 35 van 57 Bij uitreis uit Chinees grondgebied worden de paspoorten gecontroleerd. Hoewel het uitreisvisum sinds januari 2002 is afgeschaft, wordt de uitreis van een Chinese burger door de medewerkers van de Entry & Exit Unit van het ministerie van Openbare Veiligheid geregistreerd.223 Dit geldt voor alle Chinezen, niet alleen voor personen die tot de minderheden behoren. Er zijn reizigers die op een lijst staan van mensen die het land niet mogen verlaten. Zij worden tegengehouden onder het mom van bedreiging van de nationale veiligheid.224

Voorts zijn er in de verslagperiode berichten dat Oeigoeren in het noorden van Xinjiang (bij Kazakhstan) hun oude paspoorten bij de politie in bewaring moesten geven. Er werden geen voorwaarden genoemd waaronder men de paspoorten weer terug kon vragen, en er werden geen nieuwe paspoorten uitgegeven.225 In het Ili- district was de politie volgens een bericht in november 2014 gestopt met het uitgeven van paspoorten voor individuele reizen.226 In augustus 2015 verscheen in de Global Times, een pro-CCP krant, een bericht dat er in Xinjiang een hervorming op stapel stond van de procedure voor paspoortaanvraag. Het zou vereenvoudigd worden en gelijkvormig voor alle inwoners van de regio. Voorheen was het voor Oeigoeren moeilijker om paspoorten aan te vragen dan voor andere inwoners van Xinjiang, zo meldde het bericht. Wanneer en hoe de hervorming zou plaatsvinden, is aan het einde van de verslagperiode nog niet duidelijk. 227 Omdat het Oeigoeren (en Tibetanen) moeilijk wordt gemaakt om aan paspoorten te komen, krijgen ze volgens Amnesty nauwelijks gelegenheid legaal het land te verlaten. Bovendien lopen Oeigoeren die het land illegaal uitreizen het risico aangemerkt te worden als ‘terroristen die zich willen aansluiten bij andere terroristische organisaties in het buitenland’. Dat risico is in 2015 toegenomen door amendementen op het strafrecht, waarin heimelijke grensoverschrijding als een misdaad wordt aangemerkt en strafbaar gesteld. Ook illegale uitreis zonder paspoort is een misdaad. 228 4.4.3 Terroristische bestemmingen voor uitreis Er zijn Oeigoeren die daadwerkelijk het land verlaten om zich aan te sluiten bij radicale islamitische organisaties zoals ISIS of Jemaah Islamiyah. Autoriteiten in Xinjiang en Peking schatten hun aantal op ongeveer 300.229 In december 2015 bleek uit arrestaties op Java dat Oeigoeren ook betrokken zijn bij islamitische

november 2015. 223 Exit-Entry Administration Law, artikel 11 (2013) Article 11: “Chinese citizens who exit or enter China shall submit their exit/entry documents such as passports or other travel documents to the exit/entry border inspection authorities for examination, go through the prescribed formalities, and may exit or enter upon examination and approval”. 224 Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Background information including actors of protection and internal relocation (update september 2015). 225 The Guardian: Chinese police order Yining residents to hand in passports in latest crackdown (13 mei 2015). Amnesty International: Submission to the NPC Standing Committee’s Legislative Affairs Commission on the Criminal Law Amendments. Second draft (5 augustus 2015). US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2014 includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). Human Rights Watch: One passport, two systems (juli 2015). 226 New York Times: Chinese Police order resident in a Xinjiang prefecture to turn in passports (14 mei 2015). 227 Global Times: Xinjiang passport reform sign of improved governance (7 augustus 2015). 228 Amnesty International: Submission to the NPC Standing Committee’s Legislative Affairs Commission on the Criminal Law Amendments. Second draft (5 augustus 2015). Human Rights Watch en Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 229 The Independent: Chinese Uighurs ‘join ISIS overseas and return to take part in terror plots, officials claim (11 maart 2015). SARA in Peking tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijke bron tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Oxford Analytica: Uighur militants complicate China-South East Asia ties (12 januari 2016). Pagina 36 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

terreurgroepen in Zuidoost-Azië. De Indonesische politie meldde eind december dat zich een Oeigoer bevond onder de elf islamitische militanten die ze hadden opgepakt. Twee Oeigoeren waren ontkomen. De groep, behorende bij een pro-ISIS gezinde cel van de Mujahedin in Sulawesi, was voornemens zelfmoordaanslagen te plegen in Indonesië rond Kerstmis en Nieuwjaar. De gearresteerde Oeigoer was pas twee maanden in Indonesië en had voorheen in Maleisië en Bangkok gewoond. Er wordt nog onderzocht of hij ook betrokken is bij de aanslag in Bangkok.230

Al in juli 2015 had er op Java een proces plaatsgevonden tegen drie Oeigoeren, die beschuldigd werden van samenzwering met Indonesische militanten. Ze kregen zes jaar gevangenisstraf opgelegd. Indonesië heeft in principe ingestemd met het verzoek om uitlevering aan China, maar heeft de uitzetting aan het einde van de verslagperiode nog niet uitgevoerd. Indonesische mensenrechtenorganisaties vrezen dat de Oeigoeren bij terugkeer worden geëxecuteerd.231 4.5 Rechtsgang 4.5.1 Algemeen Meerdere bronnen spreken van tienduizenden politieke gevangenen in geheel China die vanwege hun politieke of religieuze opvattingen zijn opgesloten in de gevangenis of in andere vormen van detentie.232 Tijdens de verslagperiode werden in Xinjiang honderden van terrorisme verdachte Oeigoeren gevangen gezet en enkele tientallen ter dood veroordeeld.233 Na elk incident werden talloze mensen gearresteerd en ondervraagd. Ook mensen die tijdens protestmarsen waren gefotografeerd met politiecamera’s werden aangehouden.234 (zie ook hoofdstuk 3.2) Volgens de Washington Post werden in juli 2014 bij onlusten in Yarkand drones ingezet om verdachten op te sporen.235 Het jaarrapport van de rechtbanken in Xinjiang meldde een stijging van 40% in strafzaken in 2014 vergeleken met het jaar daarvoor. Ook werden er twee keer zoveel arrestaties verricht.236

Al jaren zetten mensenrechtenorganisaties vraagtekens bij de rechtsgang in China. 237 De politie, die onder het ministerie van Openbare Veiligheid valt, heeft brede bevoegdheden om mensen op te pakken en langere tijd zonder aanklacht vast te houden.238 Ondanks wet- en regelgeving die o.a. het gebruik van onder marteling verkregen bewijs verbiedt, komen mishandeling en marteling van verdachten door de politie tijdens voorarrest nog regelmatig voor, volgens HRW. Verdachten van terrorisme of misdaden tegen de staatsveiligheid mogen alleen met toestemming van de politie hun advocaten spreken. Bij verhoren van deze verdachten hoeven geen advocaten aanwezig te zijn. Verdachten mogen zonder tenlastelegging of beschuldiging tot zes maanden opgesloten worden in locaties buiten de formele

230 Associated Press: Update: 2 more terror suspects planning holiday attacks nabbed in Indonesia (24 december 2015). Oxford Analytica: Uighur militants complicate China-South East Asia ties (12 januari 2016). 231 Oxford Analytica: Uighur militants complicate China-South East Asia ties (12 januari 2016). 232 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). Freedom House: Freedom in the World (januari 2015). US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014- China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 233 Zie hiervoor ook het thematisch ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China 2014 (maart 2014). 234 Radio Free Asia: Over 100 detained after Xinjiang police open fire on protesters (23 mei 2014). 235 Washington Post: China’s war on terror becomes all out attack on Islam in Xinjiang (19 september 2014). 236 Annual Work Report of Xinjiang Courts 2014 in: US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2015 (oktober 2015). Dui Hua Foundation; Human Rights Journal (10 maart 2015). International New York Times: Criminal Trials rose sharply in China’s Far West in 2014, Group says (11 maart 2015). 237 US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014). US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Background information including actors of protection and internal relocation (update September 2015). Amnesty International: The state of the world human rights 2014-2015 (februari 2015). Network of Chinese Human Rights Defenders: Silencing the messenger: 2014 Annual Report. 238 UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Opposition to the Chinese Communist Party (oktober 2015). Pagina 37 van 57 detentiecentra.239 Gerechtelijke vervolging van machtsmisbruik door de politie is zeldzaam. Er kan wel een administratieve klacht tegen de politie worden ingediend, maar een reactie kan lang op zich laten wachten.240 Onder de politieagenten en gevangenisbewaarders bevinden zich ook Oeigoeren.241 Op momenten dat het er echt op aan komt, zoals bij de zoektocht naar de daders van de aanval op de kolenmijn in Aksu (zie hierboven in hoofdstuk 3.2.2.), worden veiligheidstroepen van elders ingeschakeld. De loyaliteit van Oeigoerse agenten aan de Chinese zaak wordt op dat soort momenten in twijfel getrokken.242 Radio Free Asia bericht over Oeigoerse agenten die er voor terugschrokken hun wapens te gebruiken tegen hun vroegere klasgenoten of buren. Toen een Oeigoerse agent in 2014 een Oeigoer tijdens een ontsnappingspoging doodschoot, werd hij acht dagen later vanwege zijn doortastendheid beloond met een bonus en een promotie. Negen maanden later gaven lokale autoriteiten toe dat de doodgeschoten man onschuldig was geweest, maar de promotie werd niet teruggedraaid en de familie van man werd niet gecompenseerd.243

Na elke aanslag staat de politie onder grote druk om de daders te vinden, volgens een onderzoeker van HRW in juni 2014. Soms staan verdachten al binnen 48 uur voor de rechter. Dat lijkt een te korte tijd om complexe zaken goed te kunnen onderzoeken. Het is ook niet altijd duidelijk waar verdachten precies van beschuldigd worden. De druk zou kunnen uitlopen op marteling of andere illegale methoden om bekentenissen af te dwingen, waarschuwde HRW.244 Ook Amnesty betwijfelde of van terrorisme of separatisme verdachte Oeigoeren wel een eerlijk proces krijgen. Vooral in massaprocessen lijkt het erop dat de gunst van de publieke opinie zwaarder weegt dan gerechtigheid.245 Zowel het rapport van de US Department of State als het rapport van UK Foreign and Commonwealth Office maken melding van versnelde rechtszaken, waarin Oeigoeren zonder eerlijk proces tot lange gevangenisstraffen en soms tot de doodstraf worden veroordeeld op beschuldiging van separatisme en het in gevaar brengen van de staatsveiligheid.246 China weigert cijfers vrij te geven over het aantal executies in het hele land. Amnesty schatte dat ook in 2014 het aantal executies groter was dan die in de rest van de wereld bij elkaar opgeteld (“waarschijnlijk gaat het om duizenden per jaar”). De organisatie maakte zich vooral zorgen over het gebruik van de doodstraf als instrument in de strike hard-campagne in Xinjiang.247 Twee processen van vreedzame voorvechters van de Oeigoerse taal en cultuur kregen internationale aandacht; dat van de linguïst Abduweli Ayub en van professor Ilham Tohti. Het UN-Committee Against Torture berichtte in februari 2015 uitvoerig over de rechtsgang van Ilham Tohti en zijn studenten.248

239 Human Rights Watch: Tiger Chairs and Cell Bosses: Police torture of criminal suspects in China (mei 2015). 240 Human Rights Watch: Tiger chairs and cell bosses: Police torture of criminal suspects in China (mei 2015). Immigration and Refugee Board of Canada: China: structure of the public security police; whether witness protection programs exist for those fearing organized crime groups (oktober 2014). Yue Ma: The police system in China. In: 2014 Routledge Handbook of Chinese Criminology. 241 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 242 New York Times: In a region of high ethnic tensions, China keeps tight lid on massacre (20 oktober 2015). Er zijn ook oudere berichten die melding maken van Oeigoerse gevangenbewaarders die in voorkomende gevallen worden vervangen. Zoals in Under the heel of the dragon, Islam, Racism, Crime and the Uighur in China van Blaine Kaltman (2007) en in Die Himmels-sturmerin, Chinas Staatfeindin nr 1 erzahlt aus ihrem leben door Rebiya Kadeer (2007). 243 Radio Free Asia: Uyghur shot by Xinjiang police in extrajudicial killing is deemed innocent (24 april 2015). 244 South China Morning Post: Nine sentenced to death in mass trials of 81 terror suspects in Xinjiang (6 juni 2014). 245 Amnesty International: China: Shameful stadium show trial is not justice (29 mei 2014). Amnesty International: The state of the world human rights 2014-2015 (februari 2015). 246 US State Department: Country report on Human Rights Practices 2014-China (juni 2015). Uyghur Human Rights Project: Terrorism charges for Uighurs disputed (29 augustus 2015). 247 Amnesty International: 2014 Report on death sentences and executions (31 maart 2015). 248 UN Committee Against Torture: Specific information on the implementation of the convention against torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment (februari 2015). Pagina 38 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

4.5.2 Abduweli Ayub In het gerechtshof van Urumqi werd op 28 augustus 2014 de linguïst en promotor van de Oeigoerse taal, Abduweli Ayup, veroordeeld tot anderhalf jaar gevangenisstraf en een boete van US$ 13.000 wegens ‘illegale fondsenwerving’. Hij was in augustus 2013 opgepakt met zijn twee zakenpartners, nadat in maart hun Oeigoers-talige kleuterschool in Kashgar door de overheid werd gesloten omdat de school niet over de nodige papieren zou beschikken. Toen Ayub eindelijk voor de rechter stond had hij al een jaar in voorarrest gezeten in de Liu Daowan-gevangenis in Urumqi. De gevangenis heeft een slechte naam vanwege de strenge behandeling en marteling van politieke activisten. Zijn familie mocht hem niet bezoeken, hoewel bekend was dat hij ziek was geworden. Pas een half jaar later kreeg Ayup een brief van de openbare aanklager met daarin de aanklacht van illegale donaties en de aankondiging dat het proces binnen 20 dagen zou beginnen. Het proces liet echter nog een half jaar op zich wachten.249 Na hoger beroep, dat door zijn zakenpartners was ingesteld, werd Ayub op 27 november 2014 vrijgelaten. De kleuterschool mocht op een bescheidener schaal worden heropend.250 4.5.3 llham Tohti Het proces dat de meeste internationale aandacht kreeg was dat van professor Ilham Tohti. Hij doceerde economie aan de Central University of Nationalities in Peking, en had een website opgezet (UighurOnline) waarmee hij naar eigen zeggen de dialoog tussen Oeigoeren en Han-Chinezen in Xinjiang wilde stimuleren. Hij werd op 15 januari 2014 in zijn huis in Peking opgepakt met groot machtsvertoon van de politie. Een maand later werd hij formeel onder arrest geplaatst op beschuldiging van het aanzetten van zijn studenten tot separatisme, en het internationaliseren van de kwestie-Xinjiang door interviews aan buitenlandse media te geven. In Urumqi vond zijn niet-openbare proces plaats in september 2014 in het zwaar bewaakte Intermediate People’s Court. Tijdens het proces werd zijn vriend en mensenrechtenactivist, Hu Jia, in Peking drie dagen geïnterneerd. Hu Jia ontving bovendien digitale doodsbedreigingen en er werden explosieven in zijn auto ontdekt. Acht diplomaten (waaronder een Nederlandse) die het proces wilden bijwonen, werd de toegang tot de rechtbank geweigerd. Volgens zijn advocaten was Tohti voorafgaand aan zijn proces in september meer dan twintig dagen aan zijn voeten geketend en had hij tien dagen geen eten gekregen. Hij werd tot levenslang veroordeeld, een vonnis dat in november in hoger beroep werd bevestigd door het High People’s Court in Urumqi. De straf was geheel conform de wet voor separatistische ‘ringleaders’, volgens het hoger beroep.251 In november 2014 vond de rechtszaak tegen zeven studenten van Tohti plaats, die beschuldigd werden van medewerking aan de website en deelname aan een separatistische groepering. Ook zij waren in januari opgepakt en werden tot hun proces incommunicado gehouden. Drie van hen hadden op de televisie hun medewerking aan de ‘ophitsende teksten’ op de website bekend. Amnesty zei te geloven dat zij daartoe onder dwang en marteling hadden besloten. Zij werden in

249 Radio Free Asia: Uyghur language activist formally charged, thrown in notorious prison (20 juni 2014). Radio Free Asia: Uyghur linguist, two associates sentenced after one year detention (26 augustus 2014). Uyghur Human Rights Project: Sentencing of Uyghur linguist, Adbuweli Ayup politically motivated and highlights Chinese government assault on Uyghur language (27 augustus 2014). 250 Radio Free Asia: Chinese court frees Uyghur linguist (11 december 2014). US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). US Congressional–Executive Commission on China: Annual report-2014 (oktober 2014) 251 US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). US Congressional-Executive Commission on China: Annual report 2014 (oktober 2014) Pagina 39 van 57 december veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, terwijl de anderen tussen drie en acht jaar kregen opgelegd. 252 Het proces en het vonnis tegen Ilham Tohti werden zowel door HRW en Amnesty als door het Witte Huis scherp veroordeeld. Aan de hand van de geringe informatie die bekend werd over de rechtszaak sprak HRW over een politiek showproces en over schending van het recht op een eerlijk proces. Zo had Tohti geen toegang gehad tot advocaten in de eerste vijf maanden van zijn detentie. De advocaten beklaagden zich meermalen onvoldoende te worden geïnformeerd door de aanklagers. Ook was Tohti noch zijn advocaat aanwezig in de rechtszaal toen hij formeel in staat van beschuldiging werd gesteld. Zijn hoger beroep was niet openbaar geweest maar, hoogst ongebruikelijk, gehouden in zijn gevangenis. Op het schriftelijke verweer van Tohti, dat hij altijd binnen de grenzen van de Chinese grondwet en zijn rol als academicus was gebleven, had de High People’s Court niet gereageerd. Amnesty noemde het hypocriet dat deze politieke vervolging plaatsvond op hetzelfde moment dat de CCP tijdens haar jaarlijkse bijeenkomst het belang van de rule of law juist benadrukte.253 Overigens werd een van zijn advocaten, Wang Yu, die meerdere malen etnische minderheden had verdedigd, in juli 2015 gearresteerd (met meer dan 200 andere mensenrechtenadvocaten). De meeste advocaten werden een maand later vrijgelaten, maar mevrouw Wang Yu niet.254 4.5.4 Andere arrestaties, veroordelingen en doodstraf In het kader van de strijd tegen de Drie Kwaden treedt de Chinese overheid, bijgestaan door de politie, het Xinjiang Military Command en het paramilitaire Xinjiang Production and Construction Corps, hard op. Chinese bronnen schatten voor 2014 het aantal gearresteerde ‘terreurverdachten’ op meer dan 27.000.255 Het is niet bekend hoeveel van deze verdachten aan het einde van de verslagperiode nog vastzitten en hoeveel van hen na ondervraging of een korte straf weer op vrije voeten zijn gesteld. Onderstaande lijst met arrestaties en veroordelingen beschrijft alleen die gevallen die in de publiciteit zijn gekomen, en kan daarom niet uitputtend zijn. Zie voor een beschrijving van de incidenten waarvoor de verdachten worden opgepakt of veroordeeld, hoofdstuk 3 van dit thematisch ambtsbericht. Het is meestal niet mogelijk onderscheid te maken tussen arrestaties op verdenking van ‘religieuze, etnische of terroristische’ activiteiten of gezindheid.256 Verschillende bronnen meldden dat er nog altijd geen duidelijkheid is over (een onbekend aantal) Oeigoeren die in 2009 zijn gearresteerd of verdwenen.257 Professor Ilham Tohti was

252 Radio Free Asia: Peking rights activist receives death threats, car vandalized (19 september 2014). BBC: Students of Uighur scholar Ilham Tohti on trial in China. (26 november 2014). South China Morning Post: Seven students of outspoken Uyghur scholar Ilham Tohti for separatism (9 december 2014). Amnesty International: China: Trials of leading activists expose deep hypocrisy on rule of law (20 november 2014). US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 253 Radio Free Asia: Defense Lawyer detained Uyghur Scholar ‘forced to quit’ (1 augustus 2014). Human Rights Watch: China: Uighur scholar’s trial a travesty of justice (15 september 2014). Radio Free Asia: Uyghur Scholar appears in court at political show trial (17 september 2014). Human Rights Watch: China: Xinjiang verdict upholds unjust life sentence (21 november 2014). Amnesty International: China: Trials of leading activists expose deep hypocrisy on rule of law (20 november 2014). 254 IB Times: China: Mass round-up of human rights lawyers casts shadow over president Xi Jinping’s Washington visit (31 augustus 2015). 255 Written statement submitted by the Society for threatened peoples to the Human Rights Council: Instrumentalization of Counter-Terrorism in China and the erosion of human rights for Uyghurs (16 februari 2015). 256 USCIRF: International Religious Freedom Report. Annual report China (april 2015). US Department of State: 2014 Human Rights Report: China (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015). 257 Uyghur Human Rights Project: On the sixth anniversary of unrest in Urumqi, Uyghur American Association calls for transparency (30 juni 2015). Committee to Protect Journalist: namen van individuele gevangenen in prison census 2015 (december 2015). Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bronnen in China tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Pagina 40 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

tot zijn arrestatie in 2014 bezig aan een rapport over de verdwijningen in 2009. Hij schreef over 42 mensen die nog steeds onvindbaar zijn.258 2014259 Eind mei en juni 2014 werden in Xinjiang enkele (massa) processen gehouden, waarbij verschillende malen de doodstraf werd uitgesproken. Een woordvoerder van Amnesty zei dat alle verdachten risico liepen gemarteld te worden in de gevangenis.260

 April. Op 23 april werden ongeveer 100 mensen uit het dorp Gulboyi (bij Turban) opgepakt voor illegale religieuze praktijken. Ze woonden in de buurt van een moskee waar de imam verboden cd’s had laten horen. De politie deed een inval in de moskee en de imam werd ontslagen. De baarden van de opgepakte dorpelingen werden afgeschoren en de hoofddoeken van de vrouwen moesten af. Sommigen kregen nog een boete en twee mannen moesten in de gevangenis een heropvoedingsprogramma ondergaan.261

 Mei. Begin mei werden Oeigoerse boeren door de politie geslagen en gearresteerd, toen ze bij lokale autoriteiten in noord-Xinjiang (bij de grens met Kazakhstan) kwamen klagen over de afgedwongen lage verkoopprijs van hun land aan Chinese investeerders.262  Na de aanval met een bom en messen op het station van Urumqi, ging de politie meteen op zoek naar familieleden van de twee (omgekomen) daders. Het hoofd van de politie in Gulbagh (Aksa-district) meldde Radio Free Asia op 9 mei meer dan 100 relaties van een van hen te hebben opgepakt, om naar mogelijke nieuwe gelijkgezinde terroristen te zoeken. Ook tientallen kinderen werden ondervraagd, want zij waren meer geneigd de waarheid te spreken volgens de politiechef. Hij zei ook dat opgepakte vrouwen en kinderen werden vastgezet in politiebureaus en daar niet slecht werden behandeld. Mannen werden ergens anders opgesloten.263 De meeste opgepakte Oeigoeren werden na enkele dagen ondervraging vrijgelaten.264  In de dagen na het protest tegen de arrestatie van 25 vrouwen met hoofddoekjes van 20 mei pakte de politie in Kucha (Aksa-district) meer dan 100 mensen op. Mensen die hadden meegelopen in de protestmars waren herkend op veiligheidscamera’s en gearresteerd. Van enkelen is bekend dat ze in het lokale detentiecentrum terechtkwamen, van anderen is niets meer bekend.265  Enkele dagen na de aanval op een markt in Urumqi verschenen op 29 mei 55 Oeigoeren in een openbaar proces in een stadion in Yining (noord- Xinjiang bij de grens met Kazakhstan) voor de rechter. Ze werden in aanwezigheid van 7000 toeschouwers veroordeeld wegens deelname aan een terroristische organisatie, separatisme en moord. Drie van hen kregen de doodstraf voor een moord op een familie die ze in 2013 hadden gepleegd.266

258 Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 259 Voor de meeste incidenten in 2014 is maar een bron te vinden; Radio Free Asia. Zie over het voorbehoud bij deze bron ook de opmerking op pagina 14 van dit ambtsbericht. 260 Amnesty International: China: shameful stadium show trial is not justice (29 mei 2014). The Guardian: China detains more than 200 suspected separatists in Xinjiang, state media says (26 mei 2014). 261 Radio Free Asia: Two held, imam removed in raids on Xinjiang mosque (23 april 2014). 262 Radio Free Asia: Uyghur petitioners beaten, detained over land grab (7 mei 2014). 263 Radio Free Asia: More than 100 relatives of Urumqi bomber detained (9 mei 2014). 264 Radio Free Asia: China targets Uyghurs amid nationwide ‘anti-terror drive’ (2 mei 2014). 265 Radio Free Asia: Over 100 detained after Xinjiang police open fire on protesters (23 mei 2014). 266 Reuters: China sentences 55 in Xinjiang in mass trial (28 mei 2014). BBC: China sentences 55 people in Xinjiang stadium (28 mei 2014). Pagina 41 van 57  Juni. Op 5 juni veroordeelden zes gerechtshoven in Xinjiang 81 verdachten voor moord, brandstichting en deelname aan een terroristische organisatie. Negen van hen werden ter dood veroordeeld. Tegelijkertijd werd aangekondigd dat er nog eens 29 terrorisme-verdachten waren opgepakt.267  Op 16 juni werden drie Oeigoeren ter dood veroordeeld vanwege betrokkenheid bij de aanslag met een auto op het Tian’anmen Plein in oktober 2013. Vijf andere medeplichtigen kregen lange gevangenisstraffen. Ook werden die dag elders in Xinjiang dertien Oeigoeren geëxecuteerd, die veroordeeld waren voor het plegen van zeven aanslagen in 2013.268  Op 30 juni werden 113 Oeigoeren in openbare massaprocessen tot gevangenisstraffen veroordeeld, de meesten vanwege aan terrorisme gerelateerde aanklachten. Vier verdachten kregen levenslang en een Oeigoer werd veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf omdat hij berichten van buitenlandse ‘terroristische organisaties’ via de berichtendienst Wechat had doorgegeven.269

 Juli. Nadat meer dan honderd mannen waren opgepakt en ondervraagd na het neersteken van een politieofficier eind mei in Misha (Kashgar-district), werden op 1 juli vier verdachten aangehouden. Ze bekenden de officier te hebben vermoord omdat hij vlak daarvoor was benoemd als leider van de antiterrorismecampagne.270  Op 11 juli werden 32 Oeigoeren veroordeeld omdat ze met hun mobiele telefoon en sociale media ‘religieus-extremistische’ informatie hadden verspreid. Drie van hen kregen levenslang; de anderen tussen vier en vijftien jaar gevangenisstraf. 271  Op 25 juli deed de rechter achter gesloten deuren uitspraak tegen zeventien Oeigoeren, die in april deel hadden genomen aan een protestoptocht vanwege een dood van een jonge, door de Chinese politie doodgeschoten, motorrijder. Ze kregen tussen de zes maanden en zeven jaar gevangenisstraf opgelegd omdat ze ‘misdaden tegen de staat’ hadden gepleegd. De man die het lokale bestuurshoofd had uitgescholden, kreeg zes jaar.272

 Augustus. Op 11 augustus werd een 22-jarige Oeigoer gearresteerd omdat hij ‘geruchten’ op een buitenlandse internetsite had gezet over het aantal slachtoffers tijdens de onlusten in Yarkand. Hij sprak van ‘duizenden doden’ door de Chinese veiligheidstroepen, terwijl de officiële Chinese cijfers 96 doden aanhielden. 273  Op 25 augustus werden de drie Oeigoeren die veroordeeld waren voor de aanlag op het Tian’anmen Plein in 2013, ter dood gebracht samen met vijf anderen die in Aksa, Hotan en Kashgar aanslagen hadden gepleegd.274

 September: Op 12 september werden in Peking drie Oeigoeren ter dood veroordeeld voor de aanslag in maart op het station van Kunming, waarbij 31 doden en 141 gewonden waren gevallen. De doodstraf werd in maart

267 BBC: China sentences nine people to death in Xinjiang (5 juni 2014). South China Morning Post: Nine sentenced to death in mass trials of 81 terror suspects in Xinjiang (6 juni 2014). 268 BBC: China executes 13 in Xinjiang for ‘terrorist attacks’ (16 juni 2014). BBC: Death penalty in Xinjiang for China Tiananmen crash (16 juni 2014). The Guardian: Three sentenced to death in China for car ramming attack in Peking (16 juni 2014). 269 The Telegraph: China jails 133 for terrorism in Xinjiang mass trail (30 juni 2014). 270 Radio Free Asia: Four arrested in stabbing death of Xinjiang police officer (9 juli 2014). 271 BBC: China jails 32 in Xinjiang on terror charges (11 juli 2014). 272 Radio Free Asia: Chinese authorities jail 17 Uyghurs over shooting protest (28 juli 2014). 273 Radio Free Asia: China holds Uyghur Netizen over Yarkand massacre claims (11 augustus 2014). 274 Human Rights Watch: World Report 2015: China (januari 2015). Radio Free Asia: China executions ‘won’t solve tensions’ in Xinjiang: analysts (25 augustus 2014). Pagina 42 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

2015 voltrokken. Vier andere daders waren tijdens de steekpartij al door veiligheidsagenten doodgeschoten. De vierde verdachte kreeg levenslang.275  Op 29 september werden twee Oeigoeren ter dood veroordeeld en een tot levenslange gevangenisstraf voor de moord op een imam (ook plaatsvervangend president van de Islamitische Associatie van China) van de belangrijkste moskee in Kashgar twee maanden eerder. Hij was impopulair onder de bevolking vanwege zijn steun aan de Chinese regering en aan de onderdrukking van islamitische praktijken in Xinjiang.276

 Oktober. Op 13 oktober vermeldde Radio Free Asia de vonnissen in een massaproces tegen Oeigoeren die een aandeel zouden hebben gehad in de onlusten in Yarkand in juli. Meer dan twintig verdachten kregen de doodstraf. Negen verdachten kregen levenslang en tegen twintig Oeigoeren werden gevangenisstraffen tussen de vier en twintig jaar geëist.277

 November. In Kashgar werden 22 Oeigoeren, waaronder moslim-leiders die illegale preken zouden hebben gehouden, in een openbaar proces veroordeeld tot straffen variërend van vijf tot zestien jaar.278 2015 In 2015 kwamen tientallen zaken in Xinjiang voor de rechter die te maken hadden met ‘illegale religieuze activiteiten’. Het toezicht daarop werd steeds strenger. Zo werden verdachten in maart bestraft voor het sturen van hun kinderen naar een koranschool. In juni werden Oeigoerse mannen voor een tot drie jaar naar de gevangenis gestuurd als straf voor het bijwonen van islamitische preken en het dragen van baarden in de vorm van een halve maan.279  Maart. Op 21 maart stonden 25 Oeigoeren in Qaraqash (Hotan-district) terecht in een openbare zitting omdat ze als leraar, student of ouder hadden meegewerkt aan de bestudering van de islam. De dorpshoofden in de omgeving was van tevoren te verstaan gegeven dat alle inwoners tussen 15 en 45 de zitting moesten bijwonen. Duizenden mensen volgden dan ook hoe de aan handen en voeten geboeide verdachten werden veroordeeld voor het in gevaar brengen van de staatsveiligheid (Endangering State Security). Slechts tien van de verdachten hadden concreet meegedaan aan de lessen, anderen waren ouders die hun kinderen naar de les hadden gestuurd of mensen die hun huis aan de school ter beschikking hadden gesteld. Voorafgaand aan het proces hielden vertegenwoordigers van de CCP en de veiligheidsdienst toespraken waarin de aanwezigen werden gewaarschuwd voor deelname aan ondergronds religieus onderwijs.280  Ook stond in maart voor korte tijd een bericht op de officiële nieuwssite Tianshan over de veroordeling van een man in Kashgar die voor het dragen van een baard tot zes jaar cel was veroordeeld. Zijn vrouw kreeg twee jaar voor het dragen van een boerka. Het bericht werd later verwijderd.281

275 BBC: Four sentenced in China over Kunming station attack (12 september 2014). BBC: China executes three over Kunming station attack (24 maart 2015). 276 Radio Free Asia: Two sentenced to death for imam’s killing in Xinjiang (29 september 2014) 277 Radio Free Asia: Three police officers among eight killed in new Xinjiang violence (13 oktober 2014). South China Morning Post: China sentences eight to death for Xinjiang knife, bomb attacks (8 december 2014) 278 US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom: China (includes Tibet, Hong Kong, Macao) (oktober 2015). Radio Free Asia: Nearly two dozen Uyghurs jailed for illegal religious activities (11 november 2014). 279 Radio Free Asia: Five Uyghurs with ‘crescent moon-shaped’ beards on trial in Xinjiang (11 juni 2015). 280 Radio Free Asia: Authorities put 25 Hotan Uyghurs on public trial for ‘endangering state security’ (27 maart 2015). 281 Washington Post: China jails a Muslim for 6 years-for refusing to shave his beard (30 maart 2015). International New York Times: Mystery surrounds disappearance of Xinjiang article and related apology (31 maart 2015). Pagina 43 van 57  April. De politie in Shayar (Aksu-district) was al sinds januari 2014 op zoek naar drie Oeigoerse jongeren. Zij hadden een Chinese vlag verbrand die aan de moskee hing, en waarvoor bezoekers van de moskee moesten buigen. In april werden honderden bewoners van omringende dorpen opgepakt en ondervraagd. Ook werden ongeveer 150 verlaten huizen geconfisqueerd, opdat de voortvluchtigen zich daar niet in konden verschuilen. Het is niet duidelijk of de daders uiteindelijk gearresteerd zijn.282

 Juni. Begin juni stonden vijf Oeigoeren terecht in Atush (bij de grens met Kirgizië) omdat ze islamitische preken hadden bijgewoond en halve maanvormige baarden droegen, en dat mocht niet volgens de ‘26 illegale religieuze gebruiken’ zoals die door het partijcomité in de Kizilsu Kirghiz Autonome Prefectuur waren vastgesteld.283

 Augustus. Eind augustus deden gerechtshoven in Aksu, Ili en Kashgar uitspraak in tien zaken over deelname aan of het leiden van terroristische organisaties, en over het organiseren van illegale uitreis uit China door Oeigoeren. In totaal werden 45 mensen veroordeeld tot gevangenisstraf; vijf van hen waren gearresteerd op de grens van Tajikistan en Afghanistan. Ze hadden illegaal het land willen verlaten om zich aan te sluiten bij ETIM of de Taliban, volgens de openbaar aanklager. Het is onduidelijk of alle verdachten een advocaat hadden gekregen.284

282 Radio Free Asia: Police conducted raids in Xinjiang a year after flag burning at mosque (16 april 2015). 283 Radio Free Asia: Five Uyghurs with ‘crescent moon-shaped’ beards on trial in Xinjiang (11 juni 2015). 284 New York Times: China sentences 45 in restive region of Xinjiang (27 augustus 2015). Uyghur Human Rights Project: Terrorism charges for Uighurs disputed (29 augustus 2015). Pagina 44 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

5. Terugkeer In de verslagperiode is niet veel bekend over Oeigoeren die vrijwillig vanuit het buitenland naar Xinjiang terugkeerden. Grensoverschrijdingen over en weer voor familiebezoek of handel (bijvoorbeeld aan de noordgrens met Kazachstan) komen ongehinderd voor.285 5.1 Gedwongen terugkeer Zoals in hoofdstuk 2 al gesteld ziet China het optreden tegen de onrust in Xinjiang als de Chinese bijdrage aan de internationale strijd tegen terrorisme. Daarin passen ook bilaterale uitleveringsverdragen om gevangenen uit te ruilen en van terrorisme verdachte individuen terug te sturen. In december 2014 sloot China dergelijke verdragen met Afghanistan en Iran en in februari 2015 met Indonesië, zodat het totale aantal landen waarmee China een uitleveringsverdrag heeft op 36 kwam.286 Pakistan, Thailand, Cambodja, Laos, Maleisië en Centraal-Aziatische republieken stonden (in het kader van de Shanghai Cooperation Organization) al langer op die lijst. Deze landen hebben in voorgaande jaren al Oeigoeren teruggestuurd naar China. Van velen van hen is volgens bronnen sindsdien niets meer vernomen.287 Sporadisch komen berichten naar buiten over hun lot. Zo sprak Radio Free Asia eind 2012 familieleden van Oeigoeren die in augustus 2011 door Maleisië aan China waren uitgeleverd. Alle elf waren schuldig bevonden aan separatisme en in niet- openbare processen veroordeeld tot gevangenisstraffen tussen een en vijftien jaar omdat ze illegaal zonder paspoort de grens met Maleisië hadden overschreden.288

In de verslagperiode hebben Thailand, Vietnam en Cambodja Oeigoeren naar China teruggestuurd, zoals hieronder wordt toegelicht. Een bron spreekt ook over het uitleveren van Oeigoeren door Afghanistan in januari 2015 en door Indonesië in februari 2015.289 Nederland en China hebben geen terug- en overnameovereenkomst. Voor zover bekend zijn er in de verslagperiode nauwelijks Chinese asielzoekers door Nederland en de omringende landen teruggestuurd.290 IOM heeft in 2014 de zelfstandige terugkeer van vier Chinese asielzoekers uit Nederland naar Urumqi gefaciliteerd, waaronder waarschijnlijk een Oeigoer.291 IOM volgt mensen na terugkeer niet, en er is verder geen concrete informatie beschikbaar over wat er met deze terugkeerders gebeurd is. Veel bronnen in deze verslagperiode maken het aannemelijk dat teruggekeerde Oeigoeren in China risico lopen op detentie, oneerlijke processen en mishandeling.292 De US Congressional-Executive Commission in China waarschuwde in 2011 al voor het lot van Oeigoeren, die na gedwongen terugkeer te vrezen hadden voor marteling, willekeurige detentie en mishandeling.293 Een groter risico

285 Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 286 China is van 2014 tot 2016 ook voorzitter van the Conference on Interaction and Confidence-building Measures in Asia (CICA). The diplomat: China’s counterterrorism campaign goes global (3 juni 2015). 287 Amnesty International: Thailand must not send Uighurs to Chinese torture (9 juli 2015). Uyghur Human Rights Project: Will Thailand deport Uighurs who fled China? (29 augustus 2015). US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 288 Radio Free Asia: Deported Uyhgurs jailed (12 december 2012) 289 The diplomat: China’s counterterrorism campaign goes global (3 juni 2015). Er zijn geen andere bronnen gevonden om dit bericht te bevestigen. 290 www.rechtspraak.nl: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State: ECLI:NLR RVS:2015:1916. Uitspraak van de Raad van State op 9 juni 2015 in hoger beroep van zaak RBZWB:2014:6873. 291 Brief van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal over het vreemdelingenbeleid (kamerstuk 19637, 13 augustus 2015). Vluchtelingenwerk: Update over Besluit- en vertrekmoratorium Oeigoeren (augustus 2015). 292 Human Rights Watch en Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. The Guardian: A.I: We should not trust China over the forcible return of its citizens (15 december 2015). 293 Statement of CECC Chairman and Cochairman on Uyghurs forcibly returned to China (31 augustus 2011). Pagina 45 van 57 dan voorheen, omdat China de onrust in Xinjiang in toenemende mate als terrorisme betitelt en de incidenten navenant harder tegemoet treedt (zoals hierboven in hoofdstuk 2 en 3 beschreven).294 Oeigoeren die het land verlaten zouden volgens deze Chinese visie op allerlei manieren de banden met extremistische islamitische groeperingen in het buitenland kunnen aanhalen, of andere activiteiten ontwikkelen die de stabiliteit in Xinjiang zouden ondermijnen. 295 Niet alleen mensenrechtenorganisaties maar ook rapporten van de US Department of State over 2014 spreken over het risico op detentie en mishandeling bij terugkeer.296 Ook wordt melding gemaakt van de dood in een Chinese gevangenis van een door Vietnam uitgeleverde Oeigoer in oktober 2014.297 In juli 2015 wekte het terugsturen van een groep van 109 Oeigoeren door Thailand grote verontwaardiging. De Oeigoeren maakten deel uit van een grotere groep die sinds maart 2014 in gevangenissen van Thailand vastzaten. In totaal 181 van hen (merendeels vrouwen en kinderen) kregen toestemming om naar Turkije te vertrekken omdat ze de Turkse nationaliteit zouden hebben, maar 109 werden op verzoek van China uitgeleverd.298 Het leverde Thailand veel internationale kritiek op. De VS veroordeelde de uitzetting omdat de teruggestuurde Oeigoeren in China risico zouden lopen op een wrede behandeling en een oneerlijk proces.299 Ook UNHCR waarschuwde voor mogelijke vervolging en marteling na terugkeer.300 Amnesty bracht in herinnering dat van sommige in het verleden teruggestuurde Oeigoeren nooit meer iets vernomen is. Van anderen is bekend dat ze zijn gevangen genomen of gemarteld of soms ter dood zijn veroordeeld.301 Ook HRW sprak over grote risico’s voor Oeigoeren die worden teruggestuurd.302

Het is onduidelijk wat er met deze uit Thailand teruggestuurde Oeigoeren sinds hun terugkeer gebeurd is. In de media verschenen foto’s van de Oeigoeren met zakken over hun hoofd in het vliegtuig.303 China’s staatspersbureau Xinhua stelde over de teruggestuurde Oeigoeren dat het illegale migranten waren, die door terroristische groepen waren gehersenspoeld en op weg waren om zich aan te sluiten bij de jihad. Dertien van hen zouden betrokken zijn geweest bij terroristische activiteiten in China. Zolang het onderzoek duurde, zouden de Oeigoeren in detentie blijven.304 Thaise overheidsfunctionarissen waren half juli uitgenodigd het ‘rehabilitatiecentrum’ van de Oeigoeren in Urumqi te bezoeken. De terugkeerders zouden goed worden behandeld tijdens het vooronderzoek, volgens de functionarissen, en wie geen misdrijf had begaan zou worden vrijgelaten. In de media werd openlijk getwijfeld of de Thai wel het echte centrum te zien hadden gekregen, omdat onafhankelijke

294 Human Rights Watch in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 295 Human Rights Watch in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 296 Human Rights Watch en Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Nog steeds actueel is het rapport van Amnesty International en VluchtelingenWerk Nederland: Geen weg terug. Risico’s bij gedwongen terugkeer van Oeigoeren van april 2013. US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). US Department of State: 2014 Report on International Religious Freedom (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). 297 US Department of State: Country report on Human Rights Practices 2014-China (includes Tibet, Hongkong and Macau) (juni 2015). 298 Radio Free Asia: Group of 173 Uyghurs freed from Thai Detention arrive in Turkey (1 juli 2015). Associated press: Turkey: 8 more Uighur refugees arrive from Thailand (11 juli 2015). 299 Euractiv: EU condemns Thailand’s deportation of Uighurs to China (14 juli 2015). Washington Post: Uighurs face grim return to China as authorities level terrorism claims (10 juli 2015). 300 Uyghur Human Rights Project: Will Thailand deport Uighurs who fled China? (29 augustus 2015). 301 Amnesty International: Thailand must not send Uighurs to Chinese torture (9 juli 2015). The Guardian: A.I: We should not trust China over the forcible return of its citizens (15 december 2015). 302 Human Rights Watch: Thailand: 100 Etnic Turks forcibly sent to China (9 juli 2015). 303 VN-Mensenrechtenraad: Written statement submitted by the Society for Threatened peoples (30 augustus 2015). 304 The Guardian: Uighurs sent back from Thailand were on way to join jihad, says China (12 juli 2015). Associated Press: Turkey: 8 more Uighur refugees arrive from Thailand (11 juli 2015). Pagina 46 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

waarnemers niet werden toegelaten tot de Oeigoeren.305 Aan het einde van de verslagperiode was niet duidelijk of ze inmiddels een eerlijk proces hebben gekregen en hoe hun situatie is.306 Ook waren er in de verslagperiode meerdere berichten over het terugsturen van aangehouden Oeigoeren die in de provincie Guangxi de grens naar Vietnam wilden oversteken. De politie aan beide kanten van de grens treedt hard op. In april 2014 was een groep van zestien Oeigoeren (waaronder vrouwen en kinderen) opgepakt door de Vietnamese politie omdat ze vanuit Guangxi illegaal het land wilden binnenkomen. Er ontstond een gevecht waarbij vijf Oeigoeren omkwamen. Hun lichamen en de overlevende Oeigoeren werden overgedragen aan de Chinese veiligheidspolitie aan de andere kant van de grens.307 In december 2014 werd een groep van 43 Oeigoeren in Guangxi (waaronder 19 kinderen) bij de grens tegengehouden. Een man werd daarbij gedood door de grenspolitie. De Chinese autoriteiten meldden over het incident dat een groep van “21 religieuze extremisten was gearresteerd bij een poging China te verlaten om in training te gaan bij andere gewapende troepen”.308 Nadat half januari 2015 twee Oeigoeren op de grens tussen China en Vietnam waren doodgeschoten, verklaarde het Chinese ministerie van Openbare Veiligheid dat het afgelopen jaar meer dan 850 mensen waren tegengehouden die poogden illegaal de grens naar Vietnam over te steken. Het merendeel van hen zou op weg zijn naar een trainingskamp om zich aan te sluiten bij de jihad. Ze waren door verboden video’s van extremistische islamitische organisaties in de verleiding gebracht het land te verlaten, aldus het ministerie. Daarom was in mei 2014 een speciale eenheid, 4.29 genaamd, door het ministerie opgericht dat samen met politie in onder meer Guangxi, Yunnan, Henan en Xinjiang mensensmokkelaars moest opsporen en bij de grenzen potentiële jihad-gangers tegenhouden. De meesten van hen hadden banden met ETIM (zie over ETIM ook hoofdstuk 2.2).309 Dat in de meeste gevallen de helft van de aangehouden Oeigoeren vrouwen en kinderen waren, werd in het bericht van het staatspersbureau Xinhua niet vermeld. 5.2 Gedwongen terugkeer na asielaanvraag Een Oeigoer die in het buitenland asiel heeft aangevraagd wekt bij terugkeer argwaan op. In 2012 waarschuwde Amnesty dat het aanvragen van asiel in het buitenland (of een vermoeden daarvan) door de Chinese autoriteiten zou worden beschouwd als verraad aan het moederland.310 Desgevraagd herhaalde Amnesty in november 2015 (evenals andere bronnen) dat Oeigoeren risico lopen als ze naar China worden teruggestuurd nadat ze asiel hebben aangevraagd.311 Terugkerende Oeigoerse asielzoekers worden bij aankomst ondervraagd en zouden worden behandeld als politieke gevangenen.312 Volgens Amnesty zijn teruggekeerde asielzoekers in de ogen van de Chinese autoriteiten een politiek risico. Hun naam komt op een lijst met mensen die speciaal in de gaten worden gehouden, zoals ook

305 Associated Press: Uighurs deported from Thailand to China remain in detention (5 augustus 2015). The Nation: Did a fake village hide true story of Uighurs fate? (22 juli 2015). 306 Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bronnen in China tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 307 BBC: Vietnam border shoot out raises Uighur questions (29 april 2014) 308 Aljazeera: China detains Uighurs ‘fleeing to Vietnam’ (24 december 2014). 309 Radio Free Europe: Two Uyghurs shot dead at China-Vietnam border (19 januari 2015). South China Morning Post: Hundreds of Chinese seeking ‘jihad training’ are caught on Vietnam border in one year: Peking (20 januari 2015). 310 Amnesty International: Asylum applications of ethnic Uighurs (28 maart 2012). 311 Amnesty International in Hong Kong en vertrouwelijke bronnen in China tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 312 Human Rights Watch in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Pagina 47 van 57 gevangenen die zijn vrijgelaten. Onduidelijk is hoe lang mensen op die lijst blijven staan en hoe vaak en hoe lang ze thuis of op politiebureaus worden ondervraagd.313 5.3 Controle van Chinezen in het buitenland Er zijn meerdere bronnen die stellen dat het aannemelijk is dat de Chinese veiligheidsdienst in staat en doende is Chinezen in het buitenland te volgen. Volgens die bronnen wordt de Oeigoerse diaspora in de gaten gehouden door veiligheidspersoneel dat op Chinese ambassades werkt. Ook zijn er berichten dat onder de Oeigoeren in Nederland zich spionnen en infiltranten bevinden, die al dan niet gedwongen spioneren voor China. Daardoor zijn de Chinese autoriteiten over het algemeen op de hoogte van wie asiel heeft aangevraagd en of Chinezen in het buitenland betrokken zijn bij ‘China onwelgevallige’ praktijken.314

In een profiel over China van een instituut dat onderzoek doet naar veiligheid wordt gesteld dat het Chinese ministerie van Openbare Veiligheid twee afdelingen kent die zich bezighouden met het vergaren van vertrouwelijke informatie. Het Eerste Bureau probeert mensen te rekruteren die naar het buitenland gaan voor studie, zaken of langduriger verblijf. Zij worden betaald voor hun incidentele informatie. Het Tweede Bureau is verantwoordelijk voor de uitzending van agenten die structureel en op een strategischer niveau informatie moeten verzamelen. Deze personen werken als ambassademedewerker, zakenman, bankier of als correspondent voor Chinese media.315 Ook de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelde eind december 2014 dat het aannemelijk was dat Chinese autoriteiten op de hoogte waren van de deelname van Oeigoeren aan demonstraties voor de Chinese ambassade in Nederland.316 Dit was de eerste afdelingsuitspraak over Oeigoeren sinds 2012, gebaseerd op nieuwe informatie dat Chinese autoriteiten in vergaande mate geïnteresseerd zijn in en kennis hebben van activiteiten van Oeigoeren in Nederland.317 Vervolgens werd op 2 september 2015 voor duur van een jaar een besluit- en vertrekmoratorium van kracht voor Oeigoeren uit China.318

5.4 Repercussies voor familieleden Het komt voor dat familieleden van Oeigoeren die in het buitenland actief zijn op het gebied van mensenrechten of van Oeigoeren die worden gezocht, van de zijde van de Chinese autoriteiten problemen ondervinden. Ze kunnen tegenwerking ondervinden in hun loopbaan of krijgen regelmatig bezoek van politie. Zo worden ze onder druk gezet om hun familieleden over te halen zich niet langer ‘anti-Chinees’ te

313 Amnesty International in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 314 Amnesty International en Human Rights Watch in Hong Kong tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. Amnesty International en VluchtelingenWerk Nederland: Geen weg terug. Risico’s bij gedwongen terugkeer van Oeigoeren (april 2013). AIVD-jaarverslag 2011 (april 2012). 315 Jane’s Sentinel Security Assesment-China: Executive Summary-Executive/Legislature (6 februari 2015), geciteerd in UK Home Office: Country Information and Guidance. China: Background information including actors of protection and internal relocation (september 2015). 316 Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State: 24 december 2014, 201402639/1/V2. 317 Uit AIVD-jaarverslag 2011 (april 2012). Ook in september 2014 heeft de AIVD antwoord gegeven op vragen van de Afdeling Bestuursrechtspraak over de kans dat asielaanvraag bekend is bij Chinese autoriteiten. De antwoorden zijn vertrouwelijk en niet toegankelijk. 318 Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State: 9 juni 2015, 201408897/1/V2. Zie ook noot 290. Het besluit- en vertrekmoratorium is ingesteld naar aanleiding van de uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van 1 juli 2015, die gelijk is aan die van 9 juni. De Afdeling oordeelt dat er sprake is van nieuwe informatie die duidt op een gewijzigde situatie, met name een verscherpte aandacht van de Chinese autoriteiten voor Oeigoeren. Volgens de Afdeling heeft de IND onvoldoende gemotiveerd waarom het niet aannemelijk is dat Oeigoeren die een asielaanvraag hebben ingediend bij terugkeer onder verscherpte aandacht van de Chinese autoriteiten staan en daarbij een reëel risico lopen als bedoeld in artikel 3 van het EVRM. Pagina 48 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

gedragen in het buitenland.319 Er worden ook andere maatregelen getroffen. Drie broers van de Radio Free Asia-reporter Shohret Hoshur werden in de zomer van 2014 gevangen gezet.320 Twee van hen werden in de laatste week van december 2015 plotseling vrijgelaten, maar de derde broer die tot vijf jaar gevangenisstraf was veroordeeld wegens het in gevaar brengen van de staatsveiligheid, bleef in detentie.321 Ook de zoon van Rebiya Kadeer, de voorzitter van het WUC, kwam in mei 2015 vrij, na een gevangenschap van negen jaar.322 Een andere activist van de Uyghur American Association meldde Radio Free Asia dat zijn zuster in augustus 2014 in Xinjiang was opgepakt, teneinde hem te laten ophouden met zijn activiteiten vanuit het buitenland. Ook andere van zijn familieleden zouden zijn lastiggevallen.323 UNHCR UNHCR heeft geen specifiek standpunt ten aanzien van terugkeer naar China. Het algemene beleid is van toepassing: terugkeer van afgewezen asielzoekers moet op een humane manier geschieden, met respect voor de rechten en waardigheid van de betrokkenen. UNHCR onderschrijft uiteraard het non-refoulement principe.

319 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 320 Testimony submitted to the Congressional-Executive Commission on China: Shohret Hoshur, Uyghur Broadcaster Radio Free Asia (18 september 2015). The New York Times: China: Legal ordeals for brothers of a journalist (25 augustus 2015). Uyghur Human Rights Project: China slams a lid on news of violence from its western frontier (1 oktober 2015). 321 The Washington Post: Release of reporter’s brothers shows China does heed foreign pressure (31 december 2015). 322 Radio Free Asia: Exiled Uyghur leader’s son released from Xinjiang prison (3 juni 2015). 323 Radio Free Asia: Chinese police detain US-based Uyghur activist’s sister(12 september 2014) Pagina 49 van 57 6. Documenten in China324 6.1 Identiteitsdocumenten Er is een veelheid aan documenten die binnen China in verschillende situaties gebruikt kunnen worden ter identificatie: het hukou-boekje, de Resident Identity Card, een Temporary Resident Identity Card of in sommige steden een Permanent Resident Permit, verschillende identiteitsbewijzen die door het leger worden afgegeven en een paspoort. Het meest algemeen gebruikte identiteitsbewijs voor Chinese staatsburgers in China is de Resident Identity Card. Ook kan men hiermee binnen China reizen. 6.1.1 Hukou Ieder gezin heeft een hukou, een huishoudregistratieboekje, waarin alle mutaties zoals verhuizing, geboorte, huwelijk en overlijden worden geregistreerd.325 Inschrijving in de hukou dient te geschieden binnen twee weken na de geboorte. Sinds 2000 werkt China aan de digitalisering van de hukou-registratie, waarbij de meeste aanpassingen in de hukou-registratie in de computer worden ingevoerd. De enige instantie die wijzigingen mag aanbrengen in de hukou is het Public Security Bureau (PSB), verantwoordelijk voor de bevolkingsregistratie in China. Er bestaat in China geen centraal archief van alle hukou-registraties. Wijzigingen kunnen digitaal of met de hand (onder andere doorhalen) worden ingevoerd in de hukou-administratie, die periodiek wordt geschoond. Volgens de Chinese regelgeving is de betrokken persoon dan wel het familiehoofd (de hoofdbewoner in het hukou-boekje) verantwoordelijk voor het tijdig melden van wijzigingen in de hukou-registratie. Voor zover bekend controleert het ministerie van Openbare Veiligheid niet of personen daadwerkelijk op een bepaald adres woonachtig zijn. Het is in China niet verplicht om op het adres van de hukou- registratie te wonen. De hukou-registratieboeken worden op basis van inschrijving en wijziging bewaard. De datum van overlijden, geboorte of verhuizing moet exact bekend zijn anders kan een persoon niet worden gevonden in een registratieboek. Onder het hukou-registratiesysteem zijn alle families in China verdeeld in plattelands- en stedelijke huishoudens. In de afgelopen decennia heeft een grootschalige migratie plaatsgevonden van plattelanders naar stedelijke gebieden op zoek naar werk en inkomen. Migranten afkomstig van het platteland hebben in de stad waar zij werkzaam en woonachtig zijn geen hukou-registratie. Daardoor hebben ze geen of beperkte toegang tot sociale voorzieningen (sociale verzekeringen, medische zorg, scholing voor kinderen), en zaken als trouwen, kinderen krijgen, paspoort aanvragen, het kopen van een huis of auto etc. zijn onmogelijk dan wel zeer omslachtig. De regelgeving hieromtrent is ingewikkeld en wordt gekenmerkt door lokale verschillen. Soortgelijke problemen ondervinden mensen met een stedelijke registratie uit een andere regio die hun hukou niet over hebben kunnen zetten. In juli 2014 kwam de Chinese regering met een concreet plan voor hervormingen in het hukou-systeem. Doel van de hervorming is een nationale hukou-registratie in te voeren, en aldus de ongelijkheid in toegang tot sociale diensten tussen de stads- en plattelandsbevolking weg te nemen. Het hukou-systeem blijft nog wel bruikbaar om de grootte van de bevolking te reguleren. Stadsbesturen kunnen door aanpassing

324 Dit hoofdstuk is tot stand gekomen met medewerking van de Nederlandse Ambassade in Peking. Het is een actualisering van het hoofdstuk over documenten in het vorige ambtsbericht over Oeigoeren en Tibetanen in China van maart 2014. 325 Het hukou-systeem is zowel een instrument voor de overheid om de omvang en samenstelling van de bevolking te weten te komen, als een instrument om geografische distributie van de bevolking te reguleren. Ten derde bepalen het type hukou en de locatie waar men volgens de hukou woont de (sociale) voorzieningen waar een persoon recht opheeft, zoals onderwijs, werkgelegenheid en zorg). Uit: mailwisseling met Nederlandse ambassade in Peking (december 2015). Pagina 50 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

van de criteria het aantal migranten dat van het platteland naar de stad verhuist, regelen.326 In Xinjiang werden in oktober 2014 ook nieuwe richtlijnen uitgevaardigd voor de hukou-registratie. Door de criteria aan te passen, werd het Oeigoeren niet gemakkelijk gemaakt zich te kwalificeren voor een hukou in de grote steden zoals Urumqi. Han-Chinezen werd het juist makkelijker gemaakt om naar steden in het Zuiden van Xinjiang te verhuizen waar de meeste Oeigoeren wonen. Dit in het kader van de gewenste etnische vermenging.327 Volgens meerdere bronnen was er echter aan het eind van de verslagperiode concreet nog niet veel veranderd in de hukou- registratie in Xinjiang.328 6.1.2 Identiteitskaart (Resident Identity Card)329 Enkele uitzonderingen daargelaten is elke Chinese burger die woonachtig is in China verplicht binnen drie maanden na zijn zestiende verjaardag op vertoon van een hukou een identiteitskaart aan te vragen. Personen onder de zestien mogen ook een Resident Identity Card aanvragen (met toestemming van ouder/voogd). Identiteitskaarten (Resident Identity Cards) zijn bestemd voor legitimatie binnen China. De kaart bevat naam, geslacht, etnische groep, hoewel ervoor gepleit wordt die vermelding te schrappen. Dat is in de verslagperiode nog niet gebeurd. Ook de geboortedatum, permanent adres, identiteitsnummer, foto, vingerafdrukken en geldigheidsdatum staan vermeld. De geldigheidsduur van de kaart is vijf jaar voor kinderen jonger dan zestien jaar, tien jaar voor jongeren tussen zestien en 25 jaar, 20 jaar voor volwassenen tussen 26 en 45 jaar, en permanent vanaf de leeftijd van 46 jaar. Aanvragers dienen in persoon te verschijnen, in verband met het afnemen van vingerafdrukken. Op het Chinese internet zijn wel procedures te vinden over het machtigen van een derde om een identiteitsbewijs aan te vragen als iemand door bijzondere omstandigheden niet in persoon kan verschijnen. Maar het is niet duidelijk of deze procedures nog geldig zijn. Volgens de Chinese wet wordt de ID-kaart ingenomen tijdens de periode van gevangenschap, maar wordt deze bij vrijlating direkt weer teruggegeven aan de ex- gedetineerde. Eventuele gevallen waarbij de ID-kaart na vrijlating ingehouden blijft, zijn incidenten.330 Het is niet toegestaan om in plaats van een Resident Identity Card het hukou-boekje te gebruiken als legitimatiebewijs. Wet- en regelgeving bepaalt dat specifiek de Resident Identity Card (vaak samen met het hukou-boekje) moet worden overgelegd bij bijvoorbeeld het aangaan van een huwelijk of het verrichten van andere privaat- of publiekrechtelijke rechtshandelingen. De wet bepaalt dat bij aanvraag van een identiteitskaart of een paspoort, de aanvrager verplicht is zijn hukou-registratieboekje te overleggen. In geval van verlies van het hukou-registratieboekje moet de houder (de persoon aan wie de hukou oorspronkelijk werd uitgereikt) het verlies bij het politiebureau waar de hukou geregistreerd is, aangeven. Na drie maanden ontvangt de houder van de hukou een duplicaat. Het is ook mogelijk om hiervoor iemand anders te machtigen. Pas als men in bezit is van een nieuw hukou-registratieboekje, kan men een identiteitskaart krijgen.

326 East Asia Forum: China’s hukou reform a small step in the right direction (13 januari 2015). 327 US Congressionial-Executive Commission on China: Annual report 2015 (oktober 2015). 328 Vertrouwelijke bronnen tijdens dienstreis naar China van 17 tot 29 november 2015. 329 Voor meer details zie de Algemene Ambtsberichten China van 2007 en 2008 en het Thematisch Ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China van maart 2014. 330 Nederlandse ambassade in Beijing.

Pagina 51 van 57 Bij een diplomatieke of consulaire vertegenwoordiging in het buitenland kunnen Chinese onderdanen uitsluitend (vervangende) reisdocumenten aanvragen - dus: paspoort of een van de verschillende Travel Permits.

Temporary Resident Certificates Tussen 1984 en begin 2015 maakten Chinese steden gebruik van Temporary Resident Certificates om niet-ingezetenen (met hukou’s die geregistreerd zijn op het platteland) die meer dan drie maanden in de stad verblijven toch tijdelijk te kunnen registreren. Deze personen krijgen een identiteitskaart, die gebruikt kan worden bij het zoeken naar werk, het regelen van accommodatie in de stad of het opzetten van een onderneming. Deze kaart wordt floating population residency permit genoemd. Voor deze groep mensen blijft de hukou, geregistreerd op het platteland, noodzakelijk voor procedures zoals registratie van huwelijk en geboorte. Half februari 2015 introduceerde de Chinese overheid een plan om de Temporary Resident Certificate af te schaffen ten gunste van een Permanent Resident Permit system. Dit plan is aangenomen, maar de stand van zaken is aan het einde van de verslagperiode onduidelijk. In veel steden is de Temporary Resident Certificate al afgeschaft, maar bijvoorbeeld in Peking wordt hij nog gebruikt.331

Centrale database met biometrische gegevens en vingerafdrukken Sinds de laatste wijziging van de Law on Resident Identity Cards uit 2012 is deze wet niet meer veranderd. De wijzigingen uit 2012 gaan onder andere over de registratie van biometrische kenmerken (vingerafdrukken). Uit openbare bronnen blijkt niet dat biometrische gegevens en/of vingerafdrukken die worden afgenomen voor afgifte van Resident Identity Cards of paspoorten ook centraal worden opgeslagen. 6.2 Reisdocumenten Het meest algemeen gebruikte reisdocument voor Chinese onderdanen die naar het buitenland reizen, is het paspoort. Ook is er een Exit-Entry Permit for Travelling to and from Hong Kong and Macao en een Residence Permit for Foreigners. Voor reizigers binnen Xinjiang bestaat sinds 2014 de contactgegevenskaart als reisdocument. Zie hierboven hoofdstuk 4.4.1 en 4.4.2. 6.2.1 Paspoort China kent naast diplomatieke en dienstpaspoorten twee soorten gewone paspoorten.332 Ook is er een speciale Exit-Entry Permit for Travelling to and from Hong Kong and Macao. Over de vraag of Oeigoeren in Hong Kong vrijuit kunnen handelen en demonstreren is geen informatie uit de verslagperiode bekend. Om naar het buitenland te kunnen reizen, moeten Chinezen een paspoort aanvragen. Paspoorten gelden als reisdocument en geldig legitimatiebewijs buiten China. De in 2013 herziene Administrative Measures for the Issuance of Regular Passports and Entry-Exit Passes of the Republic of China bevatten ook bepalingen over het opnemen van biometrische kenmerken. De aanvraagprocedures zijn verder niet gewijzigd. In principe hebben Chinese onderdanen geen toestemming meer nodig om een regulier paspoort aan te vragen, met uitzondering van militairen,

331 China Daily: China to abolish controversial temporary residence permit (15 februari 2015). 332 Administrative Measures for the Issuance of Regular Passports and Entry-Exit Passes of the Republic of China (herzien in 2013). Zie voor de zes soorten paspoorten van de Volksrepubliek China ook het vorige Thematische Ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China (maart 2014). Pagina 52 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

overheidsdienaren en minderjarigen (onder 16 jaar).333 Voor documenten voor reizen binnen Xinjiang zie hoofdstuk 4.4.1. 6.2.2 Chinese staatsburgers in het buitenland Uit informatie op de website van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt dat Chinese staatsburgers in het buitenland bij een Chinese diplomatieke of consulaire vertegenwoordiging een (vervangend) reisdocument kunnen aanvragen. Onder reisdocumenten worden verstaan: A. paspoorten en B. vijf soorten travel permits, drie soorten zijn uitsluitend bedoeld voor reizen van/naar Hongkong en Macau. Eén soort travel permit kan worden aangevraagd door Chinese staatsburgers als vervangend reisdocument wanneer er geen tijd is om een (nieuw) paspoort aan te vragen (Noodpaspoort).

Bijlage I. Kaart van China

(http://www.travelchinaguide.com/map/china_map.htm)

333 Zie voor details ook Thematisch Ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China (maart 2014). Pagina 53 van 57 Bijlage II. Openbare bronnen334

A All Jazeera Amnesty International:  Shameful stadium show trial is not justice (mei 2014).  China: Trials of leading activists expose deep hyprocrisy on rule of law (november 2014).  The state of the world human rights. 2014/2015: China (februari 2015).  China: Draconian anti-terror law an assault on human rights (maart 2015).  Report on death sentences and executions 2014 (maart 2015).  Thailand must not send Uighurs to Chinese torture (juli 2015).  Submission to the NPC Standing Committee’s Legislative Affairs Commission on the Criminal Law Amendments. Second draft (augustus 2015). Antropology and Cultural History in Asia and the Indo-Pacific of the University of Pittsburgh, USA, 2007): Situating the Uyghurs between China and Central Asia. Associated Press

B BBC www.Bloomberg.com: Yes, Chinese police openly spy on your calls and texts (januari 2015).

C www.cac.gov.cn China Daily Mail Chinese Human Right Defenders: Cultural rift, repression fueling violence in China’s far west (juli 2015). CNN Committee to Protect Journalists:  Prison Census 2014 (december 2014).  Harassment in China: Foreign correspondents’ club releases report (september 2015).  In China, harsh penalties for ‘false news’ make it harder for reporters to work’ (oktober 2015).  Prison Census 2015 (december 2015).

D Daily Shabat Deutsche Welle Dillon (Michael): Xinjiang –China’s Muslim Far Northwest (2004). The diplomat:  China’s counterterrorism campaign goes global (juni 2015).  How the chinese government fights terrorism (juni 2015). Dui Hua Foundation: Human Rights Journal (maart 2015).

F Financial Times

334 Van kranten en omroepen die dagelijks nieuws leveren wordt alleen de naam op alfabetische volgorde vermeld. Van organisaties en schrijvers worden de publicaties op datum weergegeven.

Pagina 54 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

Freedom House  Freedom of the World 2015. China (Overview) (januari 2015).  Freedom of the Press 2015 (april 2015).  Freedom of the Net 2015 (oktober 2015).

G The Guardian Global Times

H Human Rights Watch:  Uighur scholar’s trial a travesty of justice (september 2014).  Xinjiang verdict upholds unjust life sentence (november 2014).  China Xinjiang bombing an atrocity, restraint needed (mei 2014).  World Report 2015: China (januari 2015).  China: draft counterterrorism law a recipe for abuses (januari 2015).  China: how the west was lost (februari 2015).  China: XUAR government notice on strengthening the management of internet information security (april 2015).  Tiger Chairs and Cell Bosses: Police torture of criminal suspects in China (mei 2015).  One passport, two systems. China’s Restrictions on foreign travel by Tibetans an others (juli 2015).  Thailand: 100 Etnic Turks forcibly sent to China (juli 2015).  Allow independent investigations into Xinjiang violence (november 2015).  China:new ban on spreading rumors about disasters (november 2015).

I The Independent Immigration and Refugee Board of Canada: China: structure of the public security police; whether witness protection programs exist for those fearing organized crime groups (oktober 2014). http://it.taocms.org/07/4037.htm: Aankondiging van de Volksregering van de stad Yining over de Contactgegevenskaart ter facilitering van de bevolking (mei 2014).

J Jane’s Sentinel Security Assesment-China: Executive Summary/Legislature (februari 2015).

K Kadeer (Rebiya): Die Himmels-sturmerin, Chinas Staatfeindin Nr 1 erzahlt aus ihrem Leben von Rebiya Kadeer (2007). Kaltman (Blaine): Under the heel of the dragon, Islam, Racism, Crime and the Uighur in China (2007).

L LA Times www.lowyinterpreter.org: Xinjiang and terrorism (part 2) (oktober 2014). www.lrb.co.uk/blog: Nick Holdstock 118 terrorist groups (juni 2015).

M Ministerie van Buitenlandse Zaken  Thematisch ambtsbericht over Oeigoeren en Tibetanen in China van maart 2011.  Thematisch Ambtsbericht Oeigoeren en Tibetanen in China 2014 van maart 2014. Ministerie van Veiligheid en Justitie: Brief van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal over het vreemdelingenbeleid (kamerstuk 19637, 13 augustus 2015). Pagina 55 van 57 Le Monde

N The Nation National Development and Reform Commission (of China): Visions and actions on jointly building the Silk Road Economic Belt and the 21st century Maritime Silk Road (maart 2015). Network of Chinese Human Rights Defenders: Silencing the Messenger - 2014 Annual Report on the situation of human rights defenders in China (maart 2015). New York Times NRC

O Oxford Analytica: Uyghurs will spoil Turkey’s China ties (september 2015).

P Palmer (James). The strangers. Blood and fear in Xinjiang (september 2013).

R Radio Free Asia www.rechtspraak.nl: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State:  24 december 2014, 201402639/1/V2.  9 juni 2015, 201408897/1/V2. Reuters

S De Standaard Society for Threatened Peoples:  Xi Jinping’s Great Digital Wall (februari 2015).  Statement submitted to the Human Rights Council: Instrumentalization of Counter-Terrorism in China and the erosion of human rights for uyghurs (februari 2015).  Four million students mobilized for internet propaganda (juni 2015). South China Morning Post

T De Telegraaf The Telegraph Trouw

U UK Foreign and Commonwealth Office:  Human Rights and democracy report 2014-Section XII: Human rights in countries of concern- China (maart 2015).  Human rights and democracy report 2014- Countries of Concern-China (maart 2015). UK Home Office:  Country Information and Guidance. China: Background information including actors of protection and internal relocation (update september 2015).  Country Information and Guidance. China: Opposition to the Chinese Communist Party (oktober 2015). UN Committee Against Torture: Specific information on the implementation of the convention against torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment (februari 2015). Ursula Gauthier in L’Obs:  Sept femmes en trois enfants parmi les “terroristes” (18 november 2015).

Pagina 56 van 57 Thematisch ambtsbericht Oeigoeren in China 2015

 Apres les attentats, la solidarité de la Chine n’est pas sans arrière-pensées (18 november 2015). US Congressional–Executive Commission on China:  Annual report 2014 (oktober 2014).  Annual report 2015 (oktober 2015).

US Department of State:  Country Report on Human Rights Practises 2014-China (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (juni 2015).  Country report on Terrorism 2014 –Chapter 2-China (juni 2015).  Report on International Religious Freedom 2014 (includes Tibet, Hong Kong, and Macao) (oktober 2015). Uyghur Human Rights Project:  Attempts to standardize Uyghur traditional clothing latest excessive intrusion into personal religious lives of Uyghurs (mei 2014).  Briefing: China attemps to criminalize every aspect of Uyghur religious belief and practice (mei 2014).  Uyghur Voices on education (mei 2015).  Trapped in a virtual cage: Chinese state repression of Uyghurs online (juni 2015)  On the sixth anniversary of unrest in Urumci, Uyghur American Association calls for transparency (juni 2015).  Sentencing of Uyghur linguist, Abduweli Ayup politically motivated and highlights Chinese government assault on Uyghur language (augustus 2014).  Terrorism charges for Uighurs disputed (augustus 2015).  Will Thailand deport Uighurs who fled China? (augustus 2015).  China’s protracted war in Xinjiang (oktober 2015).  China slams a lid on news of violence from its western frontier (oktober 2015).  China’s Xinjiang region to focus on counter-terrorism ( oktober 2015).

V VluchtelingenWerk:  Amnesty International en VluchtelingenWerk: Geen weg terug. Risico’s bij gedwongen terugkeer van Oeigoeren van april 2013.  Update over besluit- en vertrekmoratorium Oeigoeren (augustus 2015). De Volkskrant

X Xinhua http://www.xinjiang.gov.cn/xxgk/gsgg/2014/240535.htm:  Xinjiang Comprehensive Administration Office geeft uitgebreide toelichting op de Contactgegevenskaart ter facilitering van burgers: zakenreizigers en toeristen hoeven geen gegevenskaart aan te vragen (augustus 2014).  http://www.xjtcsh.gov.cn/bjsswsb/hj/wdjm/201507/t402881824e9148ac01 4ea10ed13701b1.html: Richtlijnen voor implementatie van de Contactgegevenskaart ter facilitering van de bevolking voor de rondreizende bevolking in de Autonome Regio (Test) (mei 2014).

Y Yue Ma:  The police system in China. In: 2014 Routledge Handbook of Chinese Criminology.

Pagina 57 van 57