50 TWIRRE natuurin Fryslan jaargang 17, nummer 2 De kleine vlinders van Weststellingwerf Philip Zeinstra behoort één de best onderzochte meldt dit in Volgens Lempke Fryslân op vlindergebied tot van provincies. Hij zijn boek ‘Vlinders Friesland’ Dat veel voorkomende - van (Lempke 1985). neemt overigens niet weg dat gewoon soorten - in merendeels kleine vlinders nog zijn werk ontbraken. Maar aan die situatie is vanaf de jaren ’80 snel verandering gekomen (Bot 1996), vooral door de oprichting van de Vlinderwerkgroep Friesland in 2005 (Zeinstra 1988). de Kuchlein dat het aantal kleine vlinders Illustratief hiervoor is constatering van bekende in zes jaar tijd was 40%. dit gestegen van 601 naar 841 (Kuchlein 1993), een stijging met maar liefst Op 24 april van jaar meldde hij de in nieuwste stand, namelijk 928! In 1984 werd begonnen met de inventarisatie de gemeente Weststellingwerf. Nu, het na ruim twintig jaar, lijkt tijd voor een terugblik. Inleiding Gebiedsbeschrijving Lenstra uit Wybe en ondergetekende zijn Weststellingwerf bestaat een geva- niet begonnen met het inventariseren rieerd landschap. Een ruwe schets: in de van Weststellingwerf alleen, maar be- westelijke helft ligt de Rottige Meenthe: zochten incidenteel ook andere plaatsen een groot laagveengebied met moeras- tabel derden. Een (zie I), soms vergezeld van bosjes, graslandjes en petgaten. an- We probeerden een zo compleet moge- der moerassig terrein wordt gevormd lijk overzicht van de vlinders samen te door de Lendevallei. Opvallend veel stellen, met sterke nadruk op nachtvlin- voorkomende gewassen zijn; Zwarte els in in- ders. De gegevens waren eerste Alnus glutinosa, Grauwe wilg Salix cinerea stantie bedoeld als een bijdrage aan toe- en Zachte berk Betula pubescens. In het komstige atlassen, ook al was dat doel zuidelijke en oostelijke deel van de ge- nog wel veraf. Inmiddels heeft de infor- meente vind je Pleistocene zandgronden matie over de kleine vlinders zijn weg met daarop diverse bossen. Ik noem de ‘De gevonden naar kleine vlinders’, Blesdijkerheide bij Blesdijke, de uitge- handboek voor de faunistiek van de Ne- breide bossen tussen Noordwolde en derlandse microlepidoptera (Kuchlein Noordwolde-Zuid en verder natuurlijk Aan de de 1993). stippen op versprei- ook de vele kleine, verspreid liggende Figuur I . Mijn van Phyllocnistis xenia dingskaarten kun je vaak duidelijk zien bosjes. Er groeit veel Zomereik Quercus Foto: Willem Ellis We waar Weststellingwerf ligt. hopen robur, Es Fraxinus excelsior, Beuk Fagus dat de de gegevens over grote motten sylvatica, Gewone meidoorn Crataegus in uiteindelijk nog eens terechtkomen de monogyna en Sleedoorn Prunus spinosa, Tussen 1984 en nu een heel verhaal atlas, waaraan dit wordt ligt op moment ge- maar ook diverse soorten spar Picea sp., werkt door de Vlinderfaunis- waarvan een bescheiden deel is onderge- Pinus Werkgroep den sp. en Lork Larix sp. Natuurlijk bracht dit artikel. Er dat Nederland De in blijkt uit we tiek en Vlinderstichting. komen heel wat gewassen ‘overal’ voor veel soorten hebben ontdekt, die niet in Sorbus waaronder Lijsterbes aucuparia en In het hielden uitslui- de Vlinders Friesland vermeld. eerste jaar wij ons van zijn Sporkenhout Frangula alnus. tend bezig met de grote motten, de zo- Nieuwe soorten dus voor de eigen om- geheten macrolepidoptera, kortweg ‘ma- geving, maar ook tientallen nieuwe soor- Op datzelfde Pleistoceen liggen enkele cro’s’ Maar al genoemd. gauw werden ten voor de provincie. Om de omvang interessante hoekjes heide. Zonder enige met wat te we besmet het ‘microvirus’, enigszins beperken is ervoor gekozen uitzondering hebben we zowel in de betekende dat ook de kleine en piepklei- eerst de kleine vlinders onder de aan- bossen als op de heideterreintjes één tot de dacht ne vlindertjes een plaats op inventari- te brengen. Ik houd er rekening vele inventarisaties uitgevoerd. Bijzonder Nu in satielijsten kregen. waren vroegere mee dat sommige lezers zich niet of lucratief was de Meenthe bij Zandhuizen. ook andere vlinderaars in is jaren Weststel- slechts beperkt een beeld kunnen vor- Dit het grootste Weststellingwerfse actief zodat al het lingwerf geweest, een paar men van uiterlijk van genoemde heideterrein, verrijkt met twee vennen honderd bekend Ik bevelen soorten waren. noem soorten. Voor hen is het aan te en omgeven door loof- en naaldbos. Ook Boer-Leffef, M. G. te hier W.J. Camping en eens kijken op Internet, op websites een klein particulier en uitstekend onder- Hzn. dit het als Ukmoths houden Dijkstra Op moment ligt (http://ukmoths.org.uk/), heideterreintje in de buurt van aantal micro’s macro’s British Leaf totale van en sa- Mining Fauna (http;// Boyl behoort tot deze categorie. Daar- 1.250; komen Bladmineer- naast men op ongeveer jaarlijks www.leafmines.co.uk/) en hebben we enkele parken bezocht daar ders zoals de Nieuwe nog nieuwe soorten bij. (http://www.bladmineerders.nl/). Aanleg en de dominees- 51 TWIRRE natuur in Fryslan jaargang 17, nummer 2 tuin bij de Nederlands Hervormde Kerk met een vlinderval. Deze val bestaat uit sten die overdag worden gedaan waarbij wordt in Wolvega. Regelmatig waren wij ook te een bak met een trechter, waarvan in de vegetatie in beroering ge- Heel nachtvlinders vinden in particuliere tuinen. Hiertoe het centrum een lamp brandt van bij- bracht. wat gebruiken zich het behoort de tuin van Wybe Lenstra in De voorbeeld 250 watt. De vlinders worden de begroeiing om overdag aan het licht zicht onttrekken. Als antwoord de Hoeve, mijn eigen tuin te Wolvega en na ook hier door aangetrokken, te op de 1986 wederom de trechter de de wieken verhuizing in mijn ei- maar verdwijnen via in verstoring gaan ze op om ver- Ter Idzard. Verder ruimte daaronder. De in het net te belanden. Een ande- gen tuin. maar nu op donkere volgende volgens is het hebben we nog heel wat andere particu- ochtend kan de vangst worden bewon- re methode het slepen van net is liere tuinen, verspreid over de gemeen- derd en geïnventariseerd. Een enkele over de vegetatie. Ook hierbij de kans het belan- te, bezocht. maal namen we zowel het laken als de groot dat er vlindertjes in net Verder het lichtval mee, zoals die keer in de Rottige den. zijn we regelmatig met actief Een In al die jaren hebben we het niet alleen Meenthe. Voor de lichtval kregen we net in de schemertijd geweest. flink aantal vlinders al bij Weststellingwerf gelaten. In de jaren elektriciteit van het SBB-kantoor, terwijl begint namelijk te ’80 het laken in het voordat het donker wordt. Hier- gingen we in Ooststellingwerf op we dieper natuurgebied vliegen inventariseren één avond behoren veel kleine avontuur. We gingen toen opstelden. Dat leverde op een toe soorten, waar- de Delleburen in onder vele, die zich deze met op Schaopedobbe, en enorme soortenlijst op. op wijze het Stuttebosch. Soms waren we verge- zeker gemak laten overrompelen. zeld van vlinderkennerAuke van Randen, Ook bekend is het gebruik van een zoet toen woonachtig te Oosterwolde; helaas geurig smeerseltje waarvan de basis uit Nieuwe overleed hij in 1997. stroop bestaat. We schonken daar wat soorten Zoals hiervoor al Ten slotte noem ik ook de bossen bij bruin bier bij en voegden verder materia- aangegeven prijken er heel de Oranjewoud (de Overtuin) en de Kie- len toe die. net als de stroop zelf, bij- wat bijzondere soorten op lijst. Oudehorne. Soms het In dit artikel het de vlinders die kenberg bij gingen we droegen aan gistingsproces (zoals gaat over ook de klei dan boer het schillen allerlei fruit, bananen, die te niet in Vlinders van Friesland op en bij een op van zijn opge- erf. artikel hadden Van dat 144 Alle Dit beschrijft echter groten- lang gelegen etc.). belang nomen; zijn er (tabel I). ma- deels de waarnemingen in Weststelling- was dat het zoet smaakte en zoet geur- cro's hebben een Nederlandse naam, dat is werf. Slechts af en toe slaan we acht op de. Vlak voor gebruik kwamen er nog bij micro’s echter zelden het geval** vondsten buiten deze de vlinders Vandaar dat Nederlandse in de van gemeente. wat druppels geurstof bij om namen Deze zijn in de tabel herkenbaar als vet- extra te lokken. Dit mengsel smeerden tabel ontbreken. ruim gedrukte vindplaatsen. we voordat de schemer inviel op boomstammen. Daarna borsthoogte op deden we met een zaklamp steeds de Gracillariidae Inventarisatiemethoden ronde noteerden de de Enkele families vallen door en namen van op een rijke Het meest bekende middel om nacht- bezoekers. De ‘stroopsessies’ vielen vertegenwoordiging van soorten. Bij- vlinders te inventariseren bestaat uit een voornamelijk in het voor- en najaar. In de voorbeeld die van de Gracillariidae, één families onder de micro- strak gespannen laken met daar voor een periode daartussen kwamen de motten van de vele die in Maar liefst fel schijnende lamp. In de beginjaren be- mindere mate op de stroop af, waar- lepidoptera zijn gerangschikt. worden tabel stond de lichtbron uit een Butterfly ‘op- schijnlijk doordat ze bloeiende bloemen twintig soorten in I ge- nectar boden. noemd, de helft van het totale pomplamp’. Deze liep op petroleum, en bezochten, die ongeveer aantal soorten dat in hebben moest regelmatig op druk worden ge- wij Fryslan bracht. De ‘lamp’ bestond uit een gloei- Als vierde nog weer een andere lucratie- aangetroffen. Het rupsje leeft binnenin end kousje. Daarnaast waren vele parti- ve methode. Tientallen keren hebben we het blad en vormt mijnen. Bij het ge- culieren bereid ons in hun tuin toe te plaatsen gecontroleerd op mijnen. Dit slacht Phyllonorycter zagen we telkens of de laten. We kregen dan meteen de be- zijn vraatsporen, die voor een groot deel een rondachtige ovale mijn. Op blad of schikking over elektriciteit om een hoge- te vinden zijn in bladeren. Ze worden plaats van de mijn was het min druklamp (HPL) te voeden. Op deze veroorzaakt door piepkleine rupsjes, die meer bol getrokken, soms tot een com- hun formaat het Aan het zelf wijze konden we plaatsen bemonsteren door zeer geringe in plete vouw.