Dowych Geoparków UNESCO (Procedura Tworzenia)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SPIS TREŚCI Zofia Alexandrowicz, Krzysztof Miśkiewicz: Światowa Sieć Naro- dowych Geoparków UNESCO (procedura tworzenia) ....................... 3 Barbara Bacler: Nowe stanowisko nasięźrzału pospolitego Ophio- glossum vulgatum L. na Równinie Opolskiej .................................... 15 Maciej Buchalik, Jacek Drobnik: Nowe stanowisko goździka ko- smatego Dianthus armeria L. (Caryophyllaceae) na Płaskowyżu Głub- czyckim ......................................................................................... 22 Maciej Buchalik, Jacek Drobnik: Tojad dzióbaty Aconitum varie- gatum L. (Ranunculaceae) ponownie odnaleziony na Opolszczyznie 25 Aneta Czarna, Magdalena Wawrzyniak: Nowe stanowisko mleczni- ka nadmorskiego Glaux maritima L. na terenie Wielkopolski ........... 28 Anna Delimat, Tomasz Borucki: Nowe stanowiska bylicy skalnej Artemisia eriantha Ten. w Tatrach Wysokich .................................. 34 Kamilla Gutowska, Magdalena Moska: Chronione gatunki ssaków okolic Wołowa ................................................................................ 42 Agnieszka Henel: Nowe stanowiska purchawicy olbrzymiej Langer- mannia gigantea (Batsch: Pers.) Rostk. w województwie śląskim ..... 57 Grzegorz Kopij: Nowe stanowisko goździka pysznego Dianthus su- perbus L. na Śląsku Opolskim ........................................................ 64 Dariusz Kubiak: Stanowiska ozorka dębowego Fistulina hepatica L. w północno-wschodniej Polsce ........................................................ 67 Bartłomiej Najbar, Magdalena Salej, Ewa Szuszkiewicz: Kolektor ściekowy pułapką dla płazów ......................................................... 74 Adam Olszewski, Tomasz Hryniewicki, Grzegorz Okołów: Nowe stanowiska pachnicy dębowej Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) na Nizinie Mazowieckiej ................................................................. 84 Małgorzata Stasińska: Nowe stanowiska gwiazdosza rudawego Ge- astrum rufescens Pers.: Pers. i włosogwiazda czarnogłowego Trichaster melanocephalus Czern. na Pomorzu Zachodnim ............................. 87 Adam Stebel: Nowe dane do rozmieszczenia krzywoszczeci pogiętej Cam- pylopus flexuosus (Hedw.) Brid. (Bryopsida) w Polsce .................... 93 Bogdan Wiśniowski, Robert Rozwałka: Gniewosz plamisty Coronella austriaca (Laurenti, 1768) w Ojcowskim Parku Narodowym ................. 99 IN ST YT UT OCHRON YP RZ YR OD Y PO L SKIEJ AKAD EMII NAU K Dwumiesiêcznik R. LXIII (63)– 2007 – Zeszyt 2 (Marzec–Kwiecieñ) ORGAN PAÑSTWOWE JR ADY OCHRONY PRZYRODY Member of KRAKÓW „W Polsce stał się Pawlikowski wielkim wychowawcą narodowym. Zakorzenione silnie w duszy polskiej uczucie przywiązania do ziemi rodzinnej rozwinął w nowe przykaza- nie polskiego patriotyzmu: Chrońmy przyrodę ojczystą” (A. Wodziczko) Redaktor Naczelny: Antoni Amirowicz Sekretarz Redakcji: Agata Skoczylas Zespół redakcyjny: Joanna Korzeniak, Włodzimierz Margielewski, Henryk Okarma, Krystyna Przybylska, Tadeusz Zając Adres Redakcji: 31-120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33 Zeszyt wydano przy pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Wydawnictwo polecone pismem Ministerstwa Oświaty nr VIII-Oc: 3055/47 z 18 lutego 1948 roku do bibliotek szkół wszystkich typów Tytuł włączony do rejestru czasopism cytowanych w “Zoological Record” (W. Brytania) ISSN 0009-6172 Drukarnia Kolejowa Kraków Sp. z o.o. 31-505 Kraków, ul. Bosacka 6 Nakład 1000 egz. ZOFIA ALEXANDROWICZ, KRZYSZTOF MIŚKIEWICZ Instytut Ochrony Przyrody PAN 31-120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33 e-mail: [email protected] Światowa Sieć Narodowych Geoparków UNESCO (procedura tworzenia) Dążność do zachowania wartościowych elementów przyro- dy nieożywionej była od początku, z różnym skutkiem, nieod- łączną częścią kształtowania się idei i zadań szeroko pojętej ochrony przyrody. Zwracano wówczas uwagę głównie na po- jedyncze stanowiska geologiczne i geomorfologiczne takie, jak głazy narzutowe, skałki, odsłonięcia w kamieniołomach, wodo- spady, jaskinie i inne obiekty, obejmując je ochroną prawną, zazwyczaj jako pomniki przyrody, a tylko niekiedy były usta- nawiane rezerwaty przyrody nieożywionej, ograniczone zwykle do niewielkich obszarów. Dysproporcja pomiędzy postępem rozwoju ochrony przyrody żywej a nieożywionej uwidoczniła się wyraźnie w całej Europie począwszy od lat 70. ubiegłego wieku, kiedy wchodziły w życie międzynarodowe konwencje i programy integrujące prace na rzecz ochrony biocenoz, zarów- no w aspekcie jej naukowych podstaw, jak i działalności prak- tycznej. Dopiero w ostatnim dwudziestoleciu na forum między- narodowym zaczęły pojawiać się koncepcje dotyczące ochrony dziedzictwa geologicznego w wymiarze regionalnym i globalnym (Actes 1994, Patzak, Eder 1998, Alexandrowicz, Wimble- don 1999, Wimbledon 1999). Zmierzające w tym kierunku ini- cjatywy i działalność Europejskiej Asocjacji Ochrony Dziedzic- twa Geologicznego (ProGEO), zawiązanej w 1988 r. początkowo jako Grupa Robocza, uzyskały poparcie UNESCO. Międzynaro- dowa Unia Nauk Geologicznych (IUGS), jako organizacja UNE- 3 SCO, zainicjowała w 1995 r. program Global GEOSITES, któ- ry jest realizowany przez Regionalne Grupy Robocze ProGEO (Wimbledon 1999, Alexandrowicz 1999, Ber i in. 2004, Alexandrowicz 2006a). Ważnym dokumentem, zwracającym uwagę na problem ochrony dziedzictwa geologicznego w skali świata, była „Dekla- racja Prawa Pamięci o Ziemi” uchwalona we Francji w 1991 r. w czasie pierwszego sympozjum międzynarodowego pod patrona- tem UNESCO (Actes 1994). Znaczącym dokumentem jest rów- nież „Rekomendacja ochrony dziedzictwa geologicznego obsza- rów o specjalnym geologicznym znaczeniu w Europie”, przyjęta w 2004 r. przez Radę Europy do zastosowania w działalności polityczno-gospodarczej krajów członkowskich (Alexandro- wicz 2004). Ostatnio Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) opracowała raport dotyczący geologicznego dziedzictwa światowego (Dingwall i in. 2005). Obejmuje on 9 zaleceń (re- komendacji) promocji i ochrony uniwersalnych wartości geolo- gicznych i geomorfologicznych w myśl wiodących założeń Świa- towej Konwencji Dziedzictwa. Jest to oficjalny dokument, w którym po raz pierwszy wyraźnie zaleca się potrzebę rozwijania współpracy w tym zakresie pomiędzy IUCN a różnymi organi- zacjami UNESCO (głównie IUGS – Międzynarodowa Unia Nauk Geologicznych, i IGU – Międzynarodowa Unia Geograficzna), a także stowarzyszeniami pozarządowymi. Według omawianego raportu narodowe geoparki, podobnie jak większość rezerwa- tów biosfery (MAB), są tylko dodatkowym uzupełnieniem Świa- towej Listy Dziedzictwa (WH), a nie są w nią wliczane. Geoparki są tworzone decyzjami narodowymi popartymi przez UNESCO. Ich tworzenie i włączenie do Światowej Sieci Narodowych Geo- parków, a w przypadku europejskich krajów także do Sieci Eu- ropejskich Geoparków (EGN), opiera się na kryteriach, proce- durze i kontroli UNESCO. Kryteria typowania geoparków Geoparki tworzy się w obszarach ważnych ze względu na ich dziedzictwo geologiczne i strukturalny krajobraz. Są to głównie obszary podlegające już narodowej, prawnej ochronie w różnej formie, ale mogą być to również tereny, które nie mają takie- 4 Tab. 1. Światowa sieć Narodowych Geoparków wspieranych przez UNESCO (stan na wrzesień 2006 r.) Table 1. Global Network of National Geoparks assisted by UNESCO (September 2006) Kraje europejskie Liczba Kraje pozaeuropejskie Liczba European countries Number Non-European countries Number Austria 2 Czechy 1 Francja 2 Grecja 2 Niemcy 6 Brazylia 1 Włochy 2 Chiny 18 Norwegia 1 Iran 1 Portugalia 1 Rep. Irlandii 1 Rumunia 1 Hiszpania 4 Wielka Brytania 5 Razem/Total 28 Razem/Total 20 go statusu. Podstawowym wymogiem jest, aby w planowanym parku istniała sieć chronionych geostanowisk. Pierwszym do- kumentem promującym i wspierającym tworzenie geoparków jest Decyzja Rady Wykonawczej UNESCO z czerwca 2001 r. (UNESCO 2001). W oparciu o nią do końca 2006 r. nominację w randze geoparku uzyskało 48 obszarów, w tym 28 w Euro- pie (tab. 1). Głównymi zadaniami geoparków są z jednej stro- ny skuteczne sposoby zabezpieczania obiektów przyrodniczych i kulturowych, szeroka promocja wiedzy o Ziemi dla potrzeb edukacji i turystyki, a z drugiej strony bezkonfliktowe wyko- rzystanie naturalnych walorów obszarów w polityce zrówno- ważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego i kulturalnego. Wyboru obszaru jako potencjalnego geoparku dokonuje się na podstawie zestawu kryteriów, które dotyczą jego położe- nia, zagospodarowania, rozwoju ekonomicznego, stanu ochro- 5 ny oraz możliwości przyrodniczej i środowiskowej edukacji (Guidelines 2007). Kryteria te nie uległy zmianie w stosun- ku do pierwszej instrukcji tworzenia narodowych geoparków ubiegających się o wsparcie ze strony UNESCO – „Operational Guidelines for National Geoparks seeking UNESCO’s assistan- ce” (Eder, Patzak 2004, Guidelines 2004, Alexandrowicz 2006b). W ogólnym ich ujęciu geopark starający się o uznanie przez UNESCO powinien: – mieć określone granice i obszar wystarczająco duży, aby mógł służyć lokalnemu rozwojowi ekonomicznemu i kultural- nemu; – posiadać zróżnicowaną sieć geologicznych stanowisk do- stępnych do zwiedzania oraz innych obiektów o znaczeniu eko- logicznym, archeologicznym, historycznym i kulturowym; – być uznany przez lokalne władze i posiadać swój zarząd oraz plan zagospodarowania uwzględniający zarówno ochronę wartości przyrodniczych i kulturowych, jak i regionalne potrze- by socjalno-ekonomiczne; – współpracować z różnymi organizacjami oraz wspierać i promować