Kształtowanie mobilności Budowa trasy tramwaju szybkiego do Wilanowa Construction of a Light Rail line to Wilanów
Grzegorz Madrjas
mgr inż.
Kierownik Działu Strategii Rozwoju Systemu Tramwajowego, Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o.
Streszczenie: Artykuł przedstawia główne założenia projektowe inwestycji obejmującej połączenie tramwajowe pomiędzy dzielnicami Wola, Ochota, Mokotów i Wilanów w Warszawie. Omówiono w nim uwarunkowania historyczne oraz przedstawiono najważniejsze opraco- wania planistyczne i studialne uwzględniające omawianą trasę. Przedstawiono także główne wyzwania projektowe związane z wariantowa- niem oraz przejściem przez szczególne lokalizacje.
Słowa kluczowe: Szybki tramwaj; Tramwaje Warszawskie; Wilanów; Priorytety
Abstract: The paper describes main design ideas for a project of a tramway connection between districts of Warsaw: Wola, Ochota, Moko- tów and Wilanów. Historical aspects, main spatial documents as well as feasibility studies are also discussed. Moreover, key design challen- ges are presented which concern routing options and limitations of passing through special locations.
Keywords: LRT; light rail; Warsaw Tramways; Preemption; Wilanów
Rys historyczny Miodowej [1] – a była to wówczas Nowym Świecie z ich historycznym najważniejsza trasa w stolicy. W tym charakterem brzmią niezwykle ory- Trasa tramwajowa do Wilanowa bu- kontekście argumenty o rzekomej ginalnie. dowana była już w Warszawie dwu- „niekompatybilności” tramwajów Co najmniej od końca lat dzie- krotnie: w 1937 roku oddano do na Krakowskim Przedmieściu czy więćdziesiątych mówi się o przywró- użytku przedłużoną z Czerniakowa trasę tramwaju szerokotorowego, którego po wojnie nie odbudowa- no, a w 1957 – normalnotorowego, którego likwidacja nastąpiła już szes- naście lat później. Obie trasy prowadziły do Wilano- wa ze Śródmieścia ciągiem ulic Czer- niakowskiej – Powsińskiej – Wiert- niczej, różniły się jednak miejscem pokonania warszawskiej skarpy: tramwaj przedwojenny prowadził ulicą Książęcą, powojenny zaś - Ga- garina i Spacerową ( co zresztą zgod- nie z popularną warszawską legen- dą miejską miało przyczynić się do jego likwidacji). Warto w tym miej- scu także wspomnieć, że tramwaj wyjeżdżający z ul. Książęcej włączał się do trasy przebiegającej Traktem Królewskim od ul. Bagatela aż do ul. 1. Historyczny przebieg tras do Wilanowa (oprac. własne na podst. [1] i [2] )
9 7 / 2016 przegląd komunikacyjny Kształtowanie mobilności
ceniu połączenia tramwajowego w tym kierunku, lecz z wykorzystaniem – w różnym zakresie – korytarza ulicy Sobieskiego, wzdłuż którego wybu- dowano wysoką zabudowę Stegien i Sadyby. W ostatniej dekadzie ulica ta została wydłużona do Miasteczka Wilanów – nowoczesnego założenia urbanistycznego, które stanowić bę- dzie – przynajmniej etapowo – do-
celowy punkt trasy. Budowa trasy do Wilanowa prze-
analizowana została w „Analizach funkcjonalno – ruchowych warian- tów systemu transportowego War- szawy ze szczególnym uwzględnie- niem komunikacji szynowej” z 1999 roku, jako odnoga trasy tramwaju szybkiego Bemowo – Dworzec Za- chodni – Siekierki – Gocław. Trasa ta
prowadzić miała ulicami Górczew- ską – Prymasa Tysiąclecia – Bitwy Warszawskiej 1920 r. – Banacha – Ra-
kowiecką – Goworka – Spacerową – Gagarina – nowym mostem na Wiśle – Fieldorfa – Bora-Komorowskiego 2. Przebieg trasy do Wilanowa w SUiKZP Warszawy (wyciąg z [7]) do pętli na Gocławiu. Odnoga do Bardzo obiecujące wyniki tych „Umowy wykonawczej” określającej Wilanowa zaś biegła by od węzła prac studialnych, zarówno w zakre- ramy i warunki współpracy z m.st. na skrzyżowaniu Gagarina / Czernia- sie liczby spodziewanych pasaże- Warszawą w zakresie rozwoju i eks- kowska ulicami Czerniakowską, al. rów (w roku uruchomienia: ponad ploatacji warszawskiej komunikacji Witosa, Sobieskiego, al. Wilanowską 5000 osób w kierunku Centrum w tramwajowej - zapis taki jest nie- do pętli Wilanów, choć w końco- szczycie porannym na ulicy Gaga- zbędny dla rozpoczęcia tak złożonej wych rekomendacjach zasugerowa- rina, silny dwukierunkowy potok i kosztownej inwestycji – lub o inne no rozważenie poprowadzenia trasy między Mokotowem i Ochotą przez potwierdzenie chęci realizacji tra- ul. Belwederską – co skróciłoby dro- Pole Mokotowskie rzędu 6000 osób sy, które umożliwiłoby rozpoczęcie gę do Śródmieścia [3]. w przekroju) jak i analizy społeczno prac przygotowawczych. W między- Kolejne dokumenty to zestaw – ekonomicznej (eIRR=13% dla tra- czasie jednak zasadność przeprowa- Studiów Wykonalności: Studium dla sy na Siekierki [5] i 14,4% dla trasy dzenia inwestycji została raz jeszcze trasy Banacha – Wilanów [4] z roku Dworzec Zachodni – Wilanów [6]) potwierdzona w „Analizach funkcjo- 2004, na podstawie którego po- potwierdziły zasadność realizacji tra- nalno – ruchowych wariantów sys- wstały w 2006 roku opracowania dla sy i przyczyniły się do wpisania jej do temu transportowego Warszawy ze tras Dworzec Zachodni – Wilanów uchwalonego w 2006 roku Studium szczególnym uwzględnieniem ko- oraz na Siekierki (do planowane- Uwarunkowań i Kierunków Zago- munikacji szynowej” z 2013 roku [8]. go wówczas Warszawskiego Parku spodarowania Przestrzennego m.st. Decyzja o budowie trasy ogłoszo- Technologicznego). W dokumen- Warszawy [7]. Przebieg pokrywał się na została przez władze Warszawy w tach tych uwzględniono co prawda z wariantem rekomendowanym w połowie 2015 roku, wraz z ogłosze- rekomendację dotyczącą wyprosto- Studium Wykonalności, przy czym niem listy projektów przewidzianych wania trasy na Dolnym Mokotowie, dla odnogi na Siekierki sprecyzowa- do realizacji w perspektywie budże- ale jednocześnie zrezygnowano z ny został jedynie na ul. Gagarina – towej UE 2014-2020. Na liście tej zna- analizowania zarówno połączenia dalsze wydłużenie jedynie zasygna- lazło się m.in. zadanie „Budowa trasy na Wolę (ulica Górczewska i Rondo lizowano. tramwajowej do Wilanowa wraz z Zesłańców Syberyjskich zostały w Od tego czasu Tramwaje War- zakupem taboru oraz infrastrukturą międzyczasie zmodernizowane bez szawskie rozpoczęły starania o towarzyszącą”, obejmujące budowę zapewnienia rezerw na trasę tram- wpisanie tej trasy do wieloletniej trasy od Dworca Zachodniego do wajową), jak i na Gocław.
10 przegląd komunikacyjny 7 / 2016 Kształtowanie mobilności
Wilanowa (bez odcinka przez Pole ście pod średnicową linią kolejową. nych odcinkach nawet 70 km/h. Mokotowskie, przewidzianego do Na skrzyżowaniach pokonywanych Dopuszcza się stosowanie pochyleń realizacji ze środków własnych), bu- kolizyjnie zakładane jest zastosowa- podłużnych do 5% (a wyjątkowo dowę zajezdni tramwajowej R5 na nie priorytetu tramwajowego, przy nawet 6%), choć przejście wzdłuż Annopolu oraz zakup 50 tramwajów czym Wykonawca odpowiedzialny skarpy wiślanej ulicą Spacerową nie dwukierunkowych do obsługi tej będzie w zasadzie za opracowanie wymaga stosowania aż tak dużych trasy. koordynacji sygnalizacji; rozwiązania spadków. Wszystkie przystanki wy- adaptacyjne przygotują Tramwaje posażone będą w perony połączo- Założenia budowy trasy Warszawskie. Zastosowane rozwią- ne z poziomem terenu pochylnią, zania mają pozwolić na osiągnięcie wiaty przystankowe, wyświetlacze Założenia do budowy powstały na wysokiej prędkości komunikacyjnej informacji pasażerskiej. Perony będą bazie rekomendacji z dokumentów – rzędu 24-26 km/h na całej trasie – umożliwiały jednoczesną obsługę studialnych oraz doświadczeń zdo- co pozwoliłoby na zaliczenie jej do dwóch tramwajów o długości do 33 bytych przez warszawską spółkę klasy szybkiego tramwaju. Warto tu m każdy. Wstępnie zakłada się ko- tramwajową podczas intensywne- nadmienić, że parametr taki spełnia- nieczność budowy 4 nowych pod- go programu modernizacyjnego ją obie ostatnio otwarte trasy tram- stacji trakcyjnych i modernizacji 2 prowadzonego w latach 2007-2013; wajowe w Warszawie – w ciągu ul. lub 3 istniejących. znalazły się one w specyfi kacji prze- Powstańców Śląskich na Bemowie Trasa zasadniczo nie będzie wy- targowej dla koncepcji programo- oraz wzdłuż Mostu Północnego i ul. posażona w pętle, za wyjątkiem re- wo-przestrzennej, na podstawie Światowida na Tarchomin. jonu Stegien, gdzie rozważane jest której uzyskana zostanie decyzja W zakresie rozwiązań konstruk- wykorzystanie obecnej pętli auto- środowiskowa dla inwestycji, a także cyjnych zakłada się budowę trasy busowej; umożliwiłoby to kierowa- projekt stałej organizacji ruchu. dwutorowej, z wysokim udziałem nie na Dolny Mokotów także tabo- Obszar objęty koncepcją jest torowisk bezpodsypkowych z za- ru jednokierunkowego, który wciąż szerszy niż zakres projektu unijne- budową trawiastą, dostosowaną stanowi prawie 90% fl oty tramwajo- go; obejmuje bowiem trasę od ul. do prędkości 60 km/h a na wybra- wej w Warszawie. Docelowo zakłada Kasprzaka – a więc z powrotem do koncepcji połączenia z wolską sie- 8! cią tramwajową oraz odnogi trasy: wzdłuż ul. Gagarina i potencjalnie – w ul. Św. Bonifacego do obecnej pętli autobusowej Stegny. Przewi- dziano także możliwość warianto- wania przebiegu trasy (w rejonie Dworca Zachodniego i Odolan oraz przy przejściu przez Górny Mokotów ! i Pole Mokotowskie), choć podsta- wowy przebieg w zasadzie został ustalony na etapie prac studialnych. ! Projektowana trasa stanowić bę- dzie hybrydę rozwiązań typowych dla tramwaju szybkiego oraz dla $! nowoczesnego tramwaju miejskie- go. Będzie to zatem trasa w całości wydzielona z ruchu ogólnego – za wyjątkiem skrzyżowań i krótkiego odcinka torowiska tramwajowo-au- tobusowego, przewiduje się także możliwość pokonania wybranych odcinków w sposób wydzielony z (! ruchu poziomem trasy (tj. tunelem), przy czym przed zakończeniem prac studialnych przesądzone jest to je- dynie dla rejonu Dworca Zachod- 3. Podział koncepcji programowo – przestrzennej na odcinki. Warianty i opcjonalne odnogi zaznaczo- niego, gdzie konieczne jest przej- no linią przerywaną (oprac. własne na podstawie [2] i [9])
11 7 / 2016 przegląd komunikacyjny Kształtowanie mobilności
się także powstanie pętli w Wilano- (zadań), co umożliwi ich niemal nie- sama lokalizacja może budzić kon- wie i na Siekierkach (odpowiednio zależne procedowanie w zakresie trowersje społeczne na etapie uzy- w rejonie ulicy Rosnowskiego i przy uzyskania decyzji środowiskowej i skiwania decyzji środowiskowej. elektrociepłowni Siekierki), tym nie- dalszej dokumentacji; wyjątkiem są Na Górnym Mokotowie (odcinek mniej termin realizacji końcowych odcinku D i E, które muszą być opra- „C”) bez wątpienia protesty kie- odcinków tras jest obecnie niezna- cowane razem z uwagi na ich wybie- rowców wzbudzi zwężenie jezdni ny i nie znajdują się one w zakresie gowy charakter i jednostronne pod- ul. Rakowieckiej na jej wschodnim projektu unijnego. W przypadku za- łączenie do istniejącego systemu odcinku tak, by umożliwić budowę chodniego krańca trasy, po realizacji tramwajowego. Podział na odcinki wydzielonego torowiska tramwajo- połączenia z ul. Kasprzaka możliwe został przedstawiony na rysunku 3. wego po jej północnej stronie. Roz- będzie krańcowanie tramwajów za- Na odcinku „A”, tj. od ul. Kasprza- wiązanie takie jest jednak zapisane w równo na nieodległej pętli Cmentarz ka do rejonu Dworca Zachodniego, obowiązującym planie miejscowym, Wolski, jak i na nieco oddalonych trasa prowadzona jest przez tereny a przebieg alternatywny – w cią- Osiedle Górczewska czy Koło. Tu Odolan i Czystego o charakterze gu ul. Batorego – zbytnio oddalony należy dodać, że wytworzenie tak postindustrialnym, na których trwa jest od gęstej zabudowy Mokotowa, ważnego połączenia międzydzielni- intensywna działalność dewelo- oferuje mniej atrakcyjną przesiadkę cowego spowoduje bez wątpienia perska w której niebagatelną rolę do metra, a dodatkowo – może być zmianę zachowań pasażerów także i odgrywać będzie PKP. Odolany nie jeszcze trudniejszy do prawidłowe- na istniejącej sieci tramwajowej, stąd posiadają miejscowego planu za- go rozwiązania ruchowego w rejo- spodziewać się można np. skierowa- gospodarowania przestrzennego nie zespołu skrzyżowań między pl. nia przez rejon Dworca Zachodnie- (jest on w przygotowaniu), zaś na Unii Lubelskiej a ul. Rakowiecką. go linii obsługiwanej taborem jed- Czystem MPZP zapewnia tramwa- Po zjeździe wzdłuż ul. Spacerowej nokierunkowym z Woli czy Żoliborza jowi korytarz wpinający się w trud- tramwaj przecisnąć się musi bardzo na Mokotów lub Włochy. ne skrzyżowanie z wyspą centralną obciażoną ul. Belwederską. Posiada Dla potrzeb obsługi trasy przewi- Kasprzaka / Prymasa Tysiąclecia. ona dwie trzypasowe jezdnie, ale duje się zakup 55 tramwajów dwu- Dodatkowym ryzykiem jest budo- dwa pasy będą musiały zostać zabra- kierunkowych (z których 50 ujęte wa tramwaju przed układem drogo- ne dla potrzeb budowy torowiska; jest w zakresie projektu unijnego) wym, ponieważ niwelacja i uzbraja- z uwagi na spodziewane utrzyma- o długości do 33 metrów. Obecnie nie terenu obciąży kosztami właśnie nie silnej komunikacji autobusowej rozważana jest możliwość zamó- tę inwestycję. Dodatkowym, a przy na tym odcinku (związanej przede wienia taboru pojemniejszego od tym kluczowym punktem jest samo wszystkim z obsługą śródmiejskiej zamówionych w latach 2007-15 przejście pod peronami Dworca Za- części Traktu Królewskiego) zakłada wagonów 120N Swing i 128N Jazz chodniego – lokalizacja przystan- się na tym odcinku torowisko tram- – dzięki zastosowaniu czterech wóz- ków i dojść pieszych stanowi zna- wajowo – autobusowe. Niełatwe ków możliwe będzie wydłużenie czące wyzwanie optymalizacyjne. będzie przy tym rozwiązanie skrzy- tramwaju do 33 metrów i uzyska- Na Ochocie (odcinek „B”) pewne żowań z ul. Spacerową i Dolną, już nie pojemności o 15-20% większej obawy budzić może budowa tram- obecnie przeciążonych, na których tj. 230-240 osób przy 5 osobach na waju przez rejon planowanego Par- tramwaje i autobusy wykonywać 1m 2 podłogi a mimo to – zmniej- ku Zachodniego. Obecnie wariant będą manewry skrętu a te ostatnie szenia nacisków przypadających na rekomendowany zakłada poprowa- – włączać się do ruchu po torowisku. jedną oś tramwaju. W chwili pisania dzenie trasy tunelem pod tym ob- Choć korytarz ul. Sobieskiego artykułu ostateczna decyzja w tej szarem, choć historycznie rozważa- jest dość szeroki, to zawiera pew- sprawie nie była jeszcze podjęta. no także przebieg dookoła, wzdłuż ną pułapkę dla projektanta trasy układu drogowego. Konieczne jest tramwajowej – ciepłociąg, którego Szczególne uwarunkowania tutaj zminimalizowanie ingerencji w położenie jest zmienne na różnych planowany do realizacji park. odcinkach ulicy. Zasadniczo na jego Trasa posiada szereg punktów Drugi teren zielony, w który trasa stropie budowa torów dla tramwaju, szczególnych, które wymagają in- ingeruje na terenie Ochoty a dalej bez poważnej przebudowy, raczej dywidualnego podejścia w zakresie Mokotowa (odcinek „C”) to park Pole nie będzie możliwa. Dodatkowo ko- trasowania, rozwiązań technicznych, Mokotowskie. Obowiązujący plan rytarz ten jednocześnie obsługuje rozwiązań funkcjonalnych, organiza- miejscowy przewidział co praw- otoczenie (Stegny, Sadyba) i stanowi cji ruchu, czy zabezpieczenia środo- da rezerwę terenu dla torowiska tranzyt dla mieszkańców dalej po- wiska. (wzdłuż granicy parku), niemniej łożonych osiedli (Wilanów Wysoki, Całość zadania projektowego po- na etapie prac projektowych może Miasteczko Wilanów) – stąd spodzie- dzielona została na sześć odcinków się ona okazać niewystarczająca, a i wamy się wystąpienia sprzecznych
12 przegląd komunikacyjny 7 / 2016 Kształtowanie mobilności postulatów tych grup mieszkańców Branickiego do ul. Przyczółkowej (w Materiały źródłowe w zakresie gęstości rozmieszczenia rejon planowanego centrum han- przystanków. dlowego), zakończenie jej w rejonie [1] strona internetowa tramwar.re- W rejonie skrzyżowania z ul. Św. wiaduktów projektowanej właśnie publika.pl Bonifacego wskazane byłoby co naj- trasy S2 nad al. Rzeczypospolitej, jak [2] strona internetowa www.open- mniej zlokalizowanie toru odstaw- i zatrzymanie tego etapu już przed streetmap.org czego umożliwiającego bezpieczną ul. Branickiego – gdzie kończy się [3] Suchorzewski W., Brzeziński A. zmianę kierunku (i krótki postój) docelowo wybudowana ulica jak i in.: Analizy funkcjonalno – ru- tramwajów dwukierunkowych -po- i pas gruntów miejskich pod nią chowe wariantów systemu trzebną zarówno podczas etapo- pozyskany. Dla tego problemu klu- transportowego Warszawy ze wania budowy jak i dla obsługi do- czowe będą decyzje podmiotów szczególnym uwzględnieniem celowej (strefowanie linii). Ideałem zewnętrznych w stosunku do Tram- komunikacji szynowej, Politech- byłoby jednakże umieszczenie tam wajów Warszawskich: deweloperów, nika Warszawska – Instytut Dróg klasycznej pętli, np. z wykorzysta- generalnego wykonawcy budowy i Mostów, Warszawa 1999. niem pętli autobusowej „Stegny”. trasy S2, a także – Generalnej Dyrek- [4] Studium Wykonalności wraz z Oprócz zalet toru odstawczego do- cji Dróg Krajowych i Autostrad. koncepcją przebiegu trasy tram- datkowo oznaczałoby to przejezd- wajowej dla projektu: „Budowa ność trasy na północ dla tramwa- Podsumowanie trasy tramwajowej od pętli Bana- jów jednokierunkowych, ważną nie cha do Wilanowa”, Faber Maun- tylko w sytuacjach awaryjnych, ale Budowa trasy tramwajowej do Wi- sell, Warszawa 2004 także w przypadku wzrostu poto- lanowa to najważniejsza inwestycja [5] Studium Wykonalności dla pro- ków lub chęci skierowania na Dolny tramwajowa w Warszawie od wielu jektu: Budowa trasy tramwajowej Mokotów którejś z istniejących linii dekad. Wraz z połączeniem na Wolę do Warszawskiego Parku Techo- tramwajowych obsługiwanych za- i odnogami na Mokotowie długość nologicznego, Faber Maunsell sadniczo tramwajami jednokierun- wybudowanych w jej ramach tras Polska Sp. z o.o. – Faber Maunsell kowymi; ułatwiłoby to ewentualną tramwajowych to około 18 kilome- Ltd., Warszawa 2007 remaszrutyzację linii autobusowych, trów (toru podwójnego), co stanowi [6] Studium Wykonalności dla pro- np. linii 501 kursującej z pętli Stegny ok. 15% istniejącej sieci tramwajo- jektu: Budowa trasy tramwajowej ulicą Sobieskiego do Centrum, w wej. Jednocześnie inwentarz taboro- od dw. Zachodniego do Wilano- całości możliwej wówczas do zastą- wy zwiększy się o ok. 10%, a zakres wa, Faber Maunsell Ltd., Warsza- pienia przez tramwaj. Pętla znajduje zadań przewozowych – nawet wię- wa 2006 się bowiem w środku obszaru zabu- cej, bo trasa będzie szybsza od śred- [7] Studium uwarunkowań i kierun- dowy i doprowadzenie do niej tram- niej warszawskiej. W zakresie tego ków zagospodarowania prze- waju znacząco poprawiłoby jego samego projektu unijnego ujęte jest strzennego m. st. Warszawy – dostępność. Wadą tego rozwiązania także drugie ważne przedsięwzięcie: Uchwała Rady m.st. Warszawy nr jest jednak potencjalny konfl ikt spo- budowa pierwszej od ponad 50 lat LXXXII/2746/2006 z 10.10.2006 r. łeczny – budowa tramwaju w ciągu nowej zajezdni tramwajowej w War- z późn. zm. ul. Św. Bonifacego nie była wcześniej szawie. [8] Analizy funkcjonalno – ru- planowana. Dla realizacji tych zadań w wyma- chowych wariantów systemu Odcinek „F” obejmuje warianty ganym przez dofi nansowanie unijne transportowego Warszawy ze zakończenia trasy tramwajowej w terminie niezbędna jest pełna mo- szczególnym uwzględnieniem Śródmieściu – w założeniu linia kur- bilizacja – nie tylko po stronie inwe- komunikacji szynowej, CH2M sująca z Wilanowa na ciąg ul. Mar- stora, ale także po stronie urzędów HILL, Warszawa 2013. szałkowskiej powinna zakończyć miejskich i gestorów sieci uzbroje- [9] Specyfi kacja istotnych warun- swój bieg w północnej części Śród- nia terenu. ków zamówienia na „Wykonanie mieścia tj. na północ od trasy W-Z. wielobranżowej koncepcji bu- Dzięki zakładanej obsłudze taborem dowy trasy tramwaju szybkiego dwukierunkowym możliwe są różne od ul. Kasprzaka do Wilanowa rozwiązania tej kwestii; analizowane w Warszawie wraz z materiałami lokalizacje wskazano na rysunku 3. dodatkowymi” – NZ-104-2015, Ostatnią, choć bynajmniej nie naj- Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o., bardziej banalną, kwestią jest zakoń- Warszawa 2015 czenie trasy w rejonie Miasteczka Wilanów (odcinek „E”). Możliwe jest zarówno poprowadzenie trasy ul.
13 7 / 2016 przegląd komunikacyjny