Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Rzeczenica Na Lata 2015-2018, Z Perspektywą Na Lata 2019-2022

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022

GMINA RZECZENICA POWIAT CZŁUCHOWSKI WOJEWÓDZTWO POMORSKIE

ZAMAWIAJĄCY GMINA RZECZENICA

WESTMOR CONSULTING WYKONAWCA JOANNA NISZTUK

RZECZENICA 2014 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Spis treści 1. Wprowadzenie ...... 6

1.1. Cel opracowania ...... 6

1.2. Podstawa wykonania pracy...... 6

1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska ...... 6

2. Charakterystyka gminy ...... 10

2.1. Informacje ogólne ...... 10

2.2. Położenie administracyjne ...... 11

2.3. Historia gminy ...... 12

2.4. Zabytki kultury materialnej ...... 14

2.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 17

2.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 17

2.5.2. Formy użytkowania terenu ...... 18

2.6. Demografia ...... 19

2.7. Sytuacja gospodarcza ...... 22

2.8. Edukacja ekologiczna ...... 26

2.8.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna ...... 26

2.8.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) ...... 26

2.8.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna ...... 27

2.9. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych ...... 27

2.9.1. Rolnictwo ...... 27

2.9.2. Przemysł ...... 31

2.9.3. Transport ...... 31

2.9.4. Gospodarka komunalna i budownictwo ...... 32

2.9.5. Turystyka i rekreacja ...... 33

3. Infrastruktura techniczna gminy ...... 35

WESTMOR CONSULTING 2

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3.1. Infrastruktura sieciowa – wodociągi ...... 35

3.2. Infrastruktura sieciowa – kanalizacja ...... 38

3.3. Zaopatrzenie w paliwa gazowe ...... 40

3.4. Zaopatrzenie w ciepło ...... 40

3.5. Zaopatrzenie w energię elektryczną ...... 41

3.6. Infrastruktura drogowa i transport ...... 41

3.7. Gospodarka odpadami ...... 44

3.8. Odnawialne źródła energii ...... 46

3.8.1. Energia wiatru ...... 47

3.8.2. Energia wody ...... 48

3.8.3. Biomasa ...... 49

3.8.4. Energia geotermalna ...... 50

3.8.5. Energia słoneczna ...... 51

4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy ...... 53

4.1. Położenie geograficzne ...... 53

4.2. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia ...... 53

4.3. Budowa geologiczna ...... 56

4.4. Gleby ...... 56

4.5. Warunki klimatyczne ...... 58

4.6. Zasoby wodne ...... 59

4.6.1. Wody powierzchniowe ...... 59

4.6.2. Wody podziemne ...... 60

4.7. Walory przyrodnicze ...... 61

4.7.1. Lasy ...... 61

4.7.2. Szata roślinna ...... 64

4.7.3. Świat zwierząt ...... 65

WESTMOR CONSULTING 3

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

4.8. Formy ochrony przyrody ...... 66

4.8.1. Obszary chronionego krajobrazu ...... 66

4.8.2. Rezerwaty przyrody ...... 67

4.8.3. Obszary Natura 2000 ...... 68

4.8.4. Użytki ekologiczne ...... 69

4.8.5. Pomniki przyrody ...... 71

4.8.6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ...... 71

4.8.7. Korytarz ekologiczny ...... 72

4.8.9. Tereny zieleni urządzonej ...... 73

4.9. Surowce mineralne ...... 73

5. Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń ...... 74

5.1. Rzeźba terenu i powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej ...... 74

5.2. Gleby ...... 74

5.3. Powietrze atmosferyczne ...... 76

5.4. Wody powierzchniowe ...... 88

5.5. Wody podziemne ...... 90

5.6. Klimat akustyczny ...... 95

5.7. Promieniowanie elektromagnetyczne ...... 100

5.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne ...... 103

5.9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii ...... 107

5.9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych .107

5.9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii ...... 108

5.9.3. Zrównoważone wykorzystanie materiałów ...... 110

6. Uwarunkowania zewnętrzne ...... 110

6.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa ...... 110

6.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej województwa ...... 112

WESTMOR CONSULTING 4

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

6.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej powiatu ...... 119

6.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej gminy ...... 120

7. Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska ...... 123

7.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska ...... 123

7.2. Priorytety ekologiczne ...... 123

8. Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska ...... 147

9. System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska ...... 148

9.1. Struktura zarządzania środowiskiem ...... 148

9.2. Struktura zarządzania programem ochrony środowiska ...... 151

9.3. Monitoring programem ochrony środowiska ...... 152

10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ...... 156

11. Spis tabel ...... 158

12. Spis rysunków ...... 159

13. Spis wykresów ...... 160

WESTMOR CONSULTING 5

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

1. Wprowadzenie 1.1. Cel opracowania Celem niniejszego opracowania jest stworzenie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022, który porusza szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Gminy.

Nadrzędnym celem programu ochrony środowiska jest osiągniecie trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska.

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska niniejszy dokument zawiera cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów. Program ochrony środowiska definiuje cele i zadania dla najbliższych czterech lat (2015-2018) tzw. cele średniookresowe oraz cele i zadania długookresowe (na lata 2019-2022), monitoring realizacji programu oraz nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń programu. Program Ochrony Środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”.

Niniejszy dokument jest zgodny z dokumentami powiatowymi i wojewódzkimi oraz z „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”, a także z dokumentami na szczeblu międzynarodowym i wspólnotowym.

1.2. Podstawa wykonania pracy Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy Nr 61/2014 z dnia 23 września 2014 r., której przedmiotem było opracowanie „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022”, zawartej pomiędzy Gminą Rzeczenica z siedzibą przy ul. Człuchowska 26, 77-304 Rzeczenica, a firmą WESTMOR Consulting z siedzibą we Włocławku przy ul. Królewieckiej 27.

1.3. Metodyka opracowania programu ochrony środowiska Gminny Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, opracowywanym na szczeblu gminnym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Zachowując spójność ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy oraz innymi dokumentami strategicznymi obowiązującymi na szczeblu gminnym. Dokument ten ma

WESTMOR CONSULTING 6

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

określać i systematyzować działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie gminy oraz przyczyniać się do zapewniania zrównoważonego rozwoju gminy.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022 został opracowany na zlecenie Wójta Rzeczenicy, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. 2013 poz. 1232), uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. przedmiotowej ustawy, tj.:

1) cele ekologiczne;

2) priorytety ekologiczne;

2a) poziomy celów długoterminowych;

3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych;

4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

Projekt Programu Ochrony Środowiska zgodnie z art. 17 ust. 2 podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu, czyli Zarząd Powiatu Człuchowskiego. Jednocześnie należy podkreślić, że Wójt Rzeczenicy, zgodnie z art. 17 ust. 4, zapewnia możliwość konsultacji społecznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska. Po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz po zaopiniowaniu, program ten, zgodnie z art. 18 ust. 1 w/w ustawy, uchwala Rada Gminy. Ustawa ta wprowadza również obowiązek sporządzania co 2 lata raportu z wykonania programu i przedstawienia go Radzie Gminy.

W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną aktualizacji Programu stanowią następujące akty prawne:

 ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. 2013 poz. 594 ze zm.);  ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1232);

WESTMOR CONSULTING 7

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. 2013 poz. 1235);  ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. 2013 poz. 627);  ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1399);  ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013, poz. 21);  ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 888);  ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607 ze zm.);  ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.);  ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. prawo wodne (t.j. Dz.U. 2012 poz. 145);  ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033);  ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1205);  ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 647);  ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1153);  ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.);  ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r., Nr 163, poz. 981).

W trakcie prac nad Programem:

 konsultowano się z pracownikami Urzędu Gminy w zakresie pozyskania informacji niezbędnych do opracowania Programu;

 dokonano oceny relacji pomiędzy zapisami środowiskowych dokumentów strategicznych szczebla centralnego, wojewódzkiego i powiatowego, w celu ustalenia uwarunkowań zewnętrznych dla opracowywanego programu;

WESTMOR CONSULTING 8

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 dokonano analizy aktualnych dokumentów strategicznych Gminy Rzeczenica w celu zachowania spójności priorytetów oraz zapewnienia skoordynowanej realizacji planowanych działań ujętych we wszystkich dokumentach strategicznych;

 określono potrzeby w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica i na ich podstawie sprecyzowano cele i niezbędne działania ekologiczne pozostające w zgodności z celami ujętymi w dokumentach strategicznych wyższego szczebla oraz obowiązującymi dokumentami strategicznymi dla Gminy;

 opracowano harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych działań ekologicznych, mając na uwadze pilność zaspokojenia potrzeb w zakresie ochrony środowiska, możliwości finansowe Gminy oraz dostępne źródła finansowania;

 uzgodniono sposoby wdrażania i zasady monitorowania Programu.

W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica na lata 2015-2018, z perspektywą na lata 2019-2022 uwzględniono następujące, zasadnicze części:

 charakterystykę Gminy, uwzględniającą dane demograficzne, gospodarcze oraz o stanie infrastruktury i środowiska;

 uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne realizacji Programu Ochrony Środowiska na szczeblu gminnym;

 cele i priorytety ekologiczne dla Gminy Rzeczenica;

 analizę jakości środowiska na terenie Gminy wraz z planowanymi działaniami ekologicznymi;

 harmonogram realizacji działań ekologicznych na terenie Gminy Rzeczenica;

 propozycję systemu wdrażania i monitorowania Programu.

Przygotowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska jest konsekwencją realizacji polityki ekologicznej państwa przedstawionej w „II Polityce Ekologicznej Państwa” oraz „Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa”. Gminny Program odnosi się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego oraz Programu Ochrony Środowiska Powiatu Człuchowskiego. Programy te są wykonywane w określonej kolejności – od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych. Bez wątpienia wdrożenie Programu przyczyni się

WESTMOR CONSULTING 9

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

do poprawy środowiska przyrodniczego oraz wzrostu atrakcyjności Gminy zarówno dla mieszkańców, jak i potencjalnych inwestorów.

2. Charakterystyka gminy 2.1. Informacje ogólne Gmina wiejska Rzeczenica usytuowana jest w południowo - zachodniej części województwa pomorskiego, w powiecie człuchowskim. Niniejsza jednostka samorządu terytorialnego zajmuje obszar o powierzchni 274,92 km². Składa się na nią 7 sołectw (Breńsk, Brzezie, Gwieździn, Międzybórz, Olszanowo, Pieniężnica i Rzeczenica), obejmujących 19 miejscowości (Przyrzecze, Dzików, Łuszczyn, Gockowo, Zalesie, Trzmielewo, Jeziernik, Zbysławiec, Przeręba, Sporysz, Cierniki, Iwie, Jelnia, Zadębie, Garsk, Grodzisko, Knieja, Bagnica, Lestnica oraz miejscowości sołeckie). Centrum władz samorządowych oraz usług administracyjno – oświatowo – gospodarczych Gminy stanowi miejscowość Rzeczenica. Powierzchnia Gminy stanowi 17,46% powierzchni powiatu.

Usytuowana na terenie Gminy droga krajowa nr 25 i droga wojewódzka nr 202, zapewniają swobodny i szybki dostęp komunikacyjny do większych aglomeracji miejskich.

Rzeczenica położona jest w odległości około 20 km od Człuchowa, 33 km od Chojnic, 144 km od Gdańska oraz około 150 km od Gdyni.

Obszar Gminy Rzeczenica usytuowany jest na pograniczu trzech mezoregionów Pojezierza Pomorskiego: Pojezierza Bytowskiego (północno – zachodni fragment gminy), Borów Tucholskich Zachodnich (środkowa część gminy) oraz Pojezierza Krajeńskiego (południowo – wschodni fragment gminy). Gminę charakteryzuje zróżnicowanie terenu oraz duże obszary leśne. Przez jej teren przepływają także rzeki: Biała i Czernica. Powyższe uwarunkowania umożliwiają rozwój lokalnej turystyki opartej o aktualne trendy, takie jak turystyka weekendowa, agroturystyka, turystyka i rekreacja na obszarach wiejskich.

Około 66% powierzchni stanowią użytki leśne, na terenie Gminy występują także piękne jeziora, wśród których można wymienić Krępsko, Olszanowskie Duże, Orzechowo, Szczytno Wielkie oraz Bielsko.

Najcenniejsze zasoby przyrodnicze (gdzie występuje wiele cennych i rzadkich gatunków roślin, zwierząt, zespołów roślinnych i obiektów o charakterze pomników przyrody), zostało objętych ochroną przyrody w postaci obszarów chronionego krajobrazu oraz rezerwatów

WESTMOR CONSULTING 10

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

przyrody. Łącznie na terenie Gminy Rzeczenica ustanowiono dwa obszary chronionego krajobrazu (w okolicach jezior Krępsko i Szczytno oraz obszar chronionego krajobrazu położony na południowy wschód od jeziora Bielsko) oraz trzy rezerwaty przyrody (,,Bocheńskie Błoto”, ,,Międzybórz” oraz ,,Cisy w Czarnem”).

Gospodarka na terenie Gminy Rzeczenica opiera się głównie na przemyśle drzewnym oraz rolnictwie. Mało uciążliwy przemysł i nieskażone środowisko naturalne czynią Gminę idealnym miejscem do rozwoju turystyki oraz rolnictwa ekologicznego.

Walory naturalne Ziemi Rzeczenickiej z pewnością zafascynują każdego. Wiele osób spragnionych obcowania z przyrodą znajdzie tu wymarzone miejsce do odpoczynku i rekreacji. Gmina Rzeczenica to prawdziwy raj dla grzybiarzy, wędkarzy oraz zwolenników czynnego wypoczynku.

Źródło: http://www.rzeczenica.eu/ 2.2. Położenie administracyjne Położenie administracyjne gminy

Gmina wiejska Rzeczenica zlokalizowana jest w powiecie człuchowskim, w południowo - zachodniej części województwa pomorskiego.

Analizowana Gmina graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego:

 w województwie pomorskim z gminami: Czarne, Człuchów, Koczała i Przechlewo,

 w województwie zachodniopomorskim z gminami: Biały Bór i Szczecinek.

WESTMOR CONSULTING 11

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 1. Usytuowanie Gminy Rzeczenica w powiecie człuchowskim i w województwie pomorskim

Źródło: www.zpp.pl

Zgodnie z Nomenklaturą Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), gmina wiejska Rzeczenica znajduje się w obrębie 5 poziomu NTS – podregionu człuchowskiego (4.6.22.41.03). Natomiast nadany Gminie identyfikator terytorialny, zbudowany według hierarchicznej numeracji województw, powiatów i gmin to: 5.6.22.41.03.07.2.

2.3. Historia gminy Historia Gminy Rzeczenica jest bardzo bogata. Pierwsze udokumentowane dzieje datuje się na okres czasów prehistorycznych. Duża część najstarszych znalezisk archeologicznych całego powiatu człuchowskiego pochodzi właśnie z tutejszych terenów.

Najstarsze ślady pobytu człowieka na terenach dzisiejszej Gminy Rzeczenica pochodzą już z neolitu (4200-1700 p. n. e.). Z tego okresu znaleziono jedne z najstarszych przykładów ceramiki neolitycznej. Rzeczenickie ślady plemion kultury pucharów lejkowatych wraz z przedmiotami pochodzącymi z Garska udowadniają, że tutejsze tereny były zamieszkałe już około trzeciego tysiąclecia przed naszą erą. Natomiast intensywny rozwój osadnictwa na terenach dzisiejszej Gminy Rzeczenica miał miejsce w okresie kultury łużyckiej oraz w okresie kultury tzw. wschodniopomorskiej. W historii Gminy Rzeczenica swoje ślady pozostawił także okres wpływów rzymskich.

Okres od połowy X w. do przełomu XI i XII w. był czasem stopniowego włączania terenów dzisiejszej Gminy Rzeczenica do organizacji terytorialnej państwa polskiego. Potwierdzeniem

WESTMOR CONSULTING 12

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

osadnictwa z tego okresu jest kompleks osadniczy, który powstał w rejonie jeziora Krępsko i grodziska na półwyspie jeziora oraz w okolicach Gwieździna. Osady te są jednymi z najlepiej zachowanych świadectw funkcjonowania kultury prapolskiej na terenie powiatu człuchowskiego.

Wraz z całym Pomorzem Gdańskim ziemie dzisiejszej Gminy Rzeczenica w latach 955 – 960 weszły w skład państwa Piastów. Powstanie pierwszych wsi datuje się na rok 1376. W tym czasie komtur człuchowski lokował na tzw. surowym korzeniu dzisiejsze wsie Gwieździn i Rzeczenica. Również z 1376 roku pochodzi dokument lokacyjny Olszanowa. Na uwagę zasługuje także fakt, że wcześniejsze od przytoczonych lokacji na terenach dzisiejszej Gminy Rzeczenica było utworzenie w 1376 r. we wsi Gotzkow (dzisiejsze Gockowo) dóbr rycerskich.

Po zakończeniu wojny trzynastoletniej i w wyniku I pokoju toruńskiego tereny Gminy znalazły się ponownie w granicach Państwa Polskiego. Pod koniec XVI wieku powstawały kolejne miejscowości. W 1590 r. w miejscu poprzedniej zniszczonej osady starosta czarnieński założył Brzezie, a starosta człuchowski wydał dokument lokacyjny Pieniężnicy. Przełom XVI i XVII wieku był w rzeczpospolitej szlacheckiej okresem najbardziej dynamicznego rozwoju. W wieku XVII i XVIII na terenie dzisiejszej gminy Rzeczenica powstały dwie kolejne wsie nad rzeką Czarną oraz osada leśna Międzybórz. Na przełomie XVII i XVIII wieku pomiędzy wsiami Breńsk i Międzybórz powstało jeszcze kilka mniejszych osad takich jak: Przyrzecze, Łuszczyn oraz Dzików. Z początku XVII wieku pochodzi także najstarszy zachowany do dziś zabytek – kościół we wsi Olszanowo.

Druga połowa XVII w. i pierwsza połowa XVIII w. to okres wielu wojen oraz wiążących się z nimi przemarszów wojsk, grabieży i pogłębiających się zniszczeń, które doprowadziły w efekcie do znacznego wyludnienia osad. Czynniki te spowodowały regres gospodarczy. Mimo podejmowanych prób, odbudowa zniszczeń wojennych i ponowne osiągnięcie stopnia rozwoju gospodarczego z pierwszej połowy XVII wieku okazało się bardzo trudne, zwłaszcza ze względu na kolejne, toczące się na tych terenach wojny.

W 1772 roku opisywane ziemie decyzją państw zaborczych, zostały przyznane państwu pruskiemu. W latach 1772 i 1775 przedstawiciele rodzimej szlachty zostali zmuszeni do złożenia deklaracji wiernopoddańskich wobec króla pruskiego. Z okresu panowania pruskiego pochodzi większość najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie Gminy Rzeczenica. W XIX wieku wzniesiono bowiem kościoły w Brzeziu (1812 r.), Pieniężnicy

WESTMOR CONSULTING 13

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

(1814 – 1817 r.), Rzeczenicy (1876 r.) oraz w Międzyborzu (1897 r). Z pierwszej połowy XIX stulecia pochodzi także pałac w zespole dworsko-folwarcznym w Gockowie. Przełom wieku XIX i XX to także okres budowy nowych budynków szkolnych w wielu miejscowościach na terenie gminy. Wyliczając tylko budynki, które przetrwały do dzisiaj, należy wspomnieć o szkołach w: Gwieździnie (1872 r.), Rzeczenicy (1897 r.), Międzyborzu (1907 r.), Olszanowie (1914 r.) i Pieniężnicy (1914 r.).

Ziemie Gminy Rzeczenica zostały wyzwolone w lutym 1945 r. i powróciły do Polski zaraz po II wojnie światowej. Obecne granice Gminy zostały ustalone w 1972 r., na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie Nr. XXIII/77/72.

Historia Gminy Rzeczenica wiąże się bezpośrednio z wieloma wydarzeniami, które wpływały na szereg przemian, zarówno społecznych, gospodarczych, jak i kulturowych. Dzisiejszy obraz gminy jest interesujący, zarówno ze względu na jej naturalne walory przyrodnicze, jak i na ciekawa mieszankę kulturową, która jest bezpośrednim skutkiem powojennych ruchów migracyjnych.

Źródło: http://www.rzeczenica.pl/ 2.4. Zabytki kultury materialnej

Na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz do ewidencji zabytków:

1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków:  Brzezie, Kościół katolicki p.w. św. Wawrzyńca, 1812 r., A-10;  Gockowo, pałac, 1 połowa XIX w., A-253;  Gwieździn, Kościół rzymsko - katolicki p.w. św. Marcina BP, 1754 r., rozbudowa w 1827 r.,A-53;  Olszanowo kościół p.w. św. Franciszka z Asyżu, ok. połowy XVIII w., A-88;  Pieniężnica kościół p.w. św. Marcina, filialny, 1814 r., A-96;  Pieniężnica chałupa nr 52, 1814 r. – przeniesiona do miejscowości Lizaki, A-97;  Rzeczenica kościół rzymsko – katolicki p.w. Św. Michała i Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1847 – 1876, A-357;

2. Obiekty wpisane do ewidencji zabytków:  Gockowo:

WESTMOR CONSULTING 14

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 zespół folwarczny: pałac, kurnik z gołębnikiem, kuźnia, warchlakarnia, chlewnia, obora, magazyn i garaże, gnojownik, bud. gosp., szopa, bud. gosp.;  (nr 2) kurnik wraz z gołębnikiem;  nr 11 budynek mieszkalny;  nr 13 budynek mieszkalny;  Park Gockowo;  Breńsk:  nr 2 budynek mieszkalny, chałupa;  nr 8 budynek mieszkalny- chałupa, ryglowa;  nr 12 budynek mieszkalny, chałupa, sumikowo – łątkowa;  nr 12 stodoła w zagrodzie;  nr 13 budynek mieszkalny- chałupa, sumikowo –łątkowe i zrębowe, wtórnie oszalowane;  Brzezie:  ul. Koszalińska nr 18 chałupa, zrębowa;  ul. Koszalińska 25 budynek mieszkalny, chałupa, drewniana;  ul. Koszalińska 26 budynek mieszkalny, chałupa;  ul. Koszalińska nr 52 budynek mieszkalny, chałupa, ryglowa;  ul. Koszalińska nr 54 chałupa, ryglowa;  ul. Koszalińska nr 55 chałupa, ryglowa, z ceglanym wypełnieniem;  ul. Koszalińska nr 57 chałupa, zrębowa;  ul. Koszalińska 60 chałupa, ryglowe, otynkowane wtórnie zaprawą cementową;  ul. Wojska Polskiego nr 10 chałupa, ściany sumikowi – łątkowe;  ul. Wojska Polskiego nr 15 chałupa, ryglowo strychułowe;  ul. Wojska Polskiego nr 17 chałupa, łątkowo – sumikowe, oszalowane w pięterku szkieletowe;  ul. Wojska Polskiego nr 50 sumikowo – łątkowe, oszalowane;  ul. Wojska Polskiego 21 budynek mieszkalny - chałupa, sumikowo – łątkowa;  Dzików:

WESTMOR CONSULTING 15

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 nr 15 stodoła w zagrodzie, drewniana, zrębowa na jaskółczy ogon;  Gwieździn:  nr 8 budynek mieszkalny (chałupa);  nr 29 budynek mieszkalny - chałupa, oszalowana;  nr 32 budynek mieszkalny, sumikowo – łątkowa, oszalowana pionowo;  nr 37 budynek mieszkalny -chałupa, sumikowo – łątkowa, oszalowana pionowo;  nr 39 budynek mieszkalny - chałupa, sumikowo – łątkowa, obite płytami pilśniowymi;  nr 46 budynek mieszkalny (chałupa), sumikowo – łątkowa, oszalowana pionowo budynek mieszkalny;  nr 53 budynek mieszkalny - chałupa, ryglowa, wtórnie oszalowana deskami;  nr 55 budynek mieszkalny – chałupa;  Międzybórz:  Kościół p.w. Krzyża Świętego;  nr 24 budynek mieszkalny;  nr 86 budynek mieszkalny;  Pieniężnica:  nr 3 chałupa;  nr 10 stodoła w zagrodzie;  nr 12chałupa;  nr 40 chałupa;  nr 50 chałupa, sumikowo – łątkowe, oszalowane deskami;  nr 51 chałupa, zrębowa;  nr 60 chałupa;  Rzeczenica:  nr 2 chałupa, zrębowa;  nr 2 stodoła w zagrodzie;  ul. Czarna nr 7 chałupa, ryglowa;  nr 8 chałupa;  ul. Człuchowska nr 19;

WESTMOR CONSULTING 16

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 ul. Człuchowska 34;  ul. Człuchowska 50;  ul. Człuchowska 56;  ul. Człuchowska nr 28 poczta, zrębowe, oszalowane;  ul. Lipowa nr 12 chałupa, zrębowe, oszalowane pionowe;  ul. Lipowa nr 22 chałupa, sumikowo - łąkowe, oszalowane pionowe;  ul. 26 chałupa, oszalowane pionowe;  ul. Piaskowa nr 1 chałupa, sumikowi - łątkowe, nieoszalowane;  ul. Piaskowa nr 12 chałupa, łątkowo – sumikowe, oszalowanie, pionowe;  ul. Piaskowa stodoła;  ul. Przechlewska nr 2 ryglowe z wypełnieniem ceglanym;  ul. Przechlewska nr 10 chałupa, zrębowa, oszalowanie pionowe;  ul. Przechlewska nr 13 chałupa, zrębowe;  ul Przechlewska nr 27 chałupa, łątkowo - sumikowe, oszalowanie pionowo oszalowanie deskami pionowymi;  ul. Przechlewska nr 37 ryglowe oszalowane pionowe deskami;  Sporysz:  chałupa nr 7.

Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica 2.5. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy

2.5.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego gminy Ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica wynika, iż wiodącymi funkcjami gminy obecnie są funkcje: leśna i rolnicza przestrzeni produkcyjnej. Natomiast funkcją, która może rozwinąć się w przyszłości jest funkcja turystyczna, ze względu na występujące na terenie Gminy duże obszary leśne i jeziora.

Funkcje gminy powinny być podporządkowane ochronie zasobów środowiska naturalnego i krajobrazu, gdyż są to funkcje o znaczeniu ponadregionalnym.

Na obszarze gminy można wyróżnić trzy grupy terenów według ich potencjału rozwojowego:

WESTMOR CONSULTING 17

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

1. Miejscowości o wysokim potencjale rozwojowym: Gwieździn, Jeziernik, Międzybórz, Olszanowo, Rzeczenica, Trzmielewo – ze względu na dobre połączenie komunikacyjne i cenne walory przyrodnicze;

2. Miejscowości o umiarkowanym potencjale rozwojowym: Brzezie, Pieniężnica, Sporysz - ze względu na dogodne położenie komunikacyjne, jednak o niższych walorach przyrodniczych, niż miejscowości zaliczone do grupy pierwszej;

3. Miejscowości o niskim potencjale rozwojowym: Bagnica, Breńsk, Cierniki, Działek, Dzików, Garsk, Gockowo, Gockówko, Grodzisko, Iwie, Knieja, Lestnica, Przeręba, Przyrzecze, Zadębie, Zbysławiec, Zalesie, Łuszczyn – są to miejscowości, charakteryzujące się słabą dostępnością komunikacyjną i brakiem większości czynników warunkujących rozwój.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica 2.5.2. Formy użytkowania terenu Powierzchnia Gminy Rzeczenica wynosi 27 480 ha. Największą powierzchnię zajmują lasy – 18 723 ha, co stanowi 67,9% powierzchni Gminy. Znaczną część zajmują również grunty orne, których powierzchnia wynosi 5 106 ha (18,6%). Nieużytki, grunty zabudowane i pozostałe tereny zajmują 1 302 ha, tj. 4,7% powierzchni Gminy. Łąki i pastwiska, sady oraz grunty pod wodami zajmują łącznie 2 390 ha, co stanowi ok. 8,7% ogólnej powierzchni Gminy Rzeczenica. Strukturę użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica prezentuje poniższa tabela.

Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica

Wyszczególnienie Udział w ogólnej powierzchni Powierzchnia (ha) (%) grunty orne 5 106 18,6 sady 20 0,1 łąki i pastwiska 2 233 8,1 lasy 18 682 68 grunty pod wodami 137 0,5 nieużytki, grunty zabudowane, 1 302 4,7 tereny pozostałe Razem 27 480 100

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica

WESTMOR CONSULTING 18

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

2.6. Demografia Na terenie wiejskiej Gminy Rzeczenica w 2013 r. zamieszkiwało, według danych GUS, 3 712 osób. W latach 2007-2013 odnotowano nieznaczne wahania liczby ludności Gminy, spowodowane ujemnym saldem migracji, w dużej mierze skompensowanym przez dodatni przyrost naturalny. Z analizy danych GUS wynika jednak, iż w latach 2007-2013 liczba ludności Gminy wzrosła o 0,1% (4 osoby). Szczegółowe dane przedstawiające strukturę demograficzną wiejskiej gminy Rzeczenica w latach 2007-2013 obrazuje tabela 2.

Tabela 2. Struktura demograficzna Gminy Rzeczenica w latach 2007-2013

Wyszczególnienie Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ludność Ogółem 3 708 3 681 3 698 3 724 3 728 3 690 3 712

Mężczyźni 1 790 1 776 1 793 1 831 1 828 1 805 1 825

Kobiety 1 918 1 905 1 905 1 893 1 900 1 885 1 887 Wskaźnik obciążenia demograficznego Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 57 56 54,5 53,1 52 51,7 51,1 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób 57,8 59,5 60,1 60,5 63 66,3 72,8 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób 20,9 20,9 20,5 20 20,1 20,6 21,5 w wieku produkcyjnym Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem W wieku przedprodukcyjnym 23 22,5 22 21,6 21 20,5 19,6 W wieku produkcyjnym 63,7 64,1 64,7 65,3 65,8 65,9 66,2 W wieku poprodukcyjnym 13,3 13,4 13,3 13,1 13,2 13,6 14,3 Saldo migracji w ruchu wewnętrznym Ogółem -14 -18 -21 -21 12 -39 -7 Mężczyźni -8 -7 -8 -10 3 -12 0 Kobiety -6 -11 -13 -11 9 -27 -7 Przyrost naturalny Ogółem 9 3 11 -3 -8 5 25 Mężczyźni -2 -3 6 0 -6 4 10 Kobiety 11 6 5 -3 -2 1 15

WESTMOR CONSULTING 19

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Ludność wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km2 13 13 13 14 14 13 14 kobiety na 100 mężczyzn 107 107 106 103 104 104 103 małżeństwa na 1000 ludności 6,3 5 5,3 6,7 5,1 5,9 5,7 urodzenia żywe na 1000 11,8 12,1 14,5 11,8 9,4 11,3 13,8 ludności zgony na 1000 ludności 9,43 11,29 11,59 12,6 11,54 9,98 7,02 przyrost naturalny na 1000 2,4 0,8 2,9 -0,8 -2,1 1,3 6,8 ludności

Źródło: Dane GUS Wskaźnik gęstości zaludnienia w latach 2007-2013 utrzymywał się na względnie stałym poziomie i średnio wynosił 13 os/km2, natomiast wskaźnik liczby kobiet przypadających na 100 mężczyzn spadł ze 107 do 103 kobiet/100 mężczyzn.

Opracowana przez GUS prognoza rozwoju ludności ukazuje regularny spadek ludności na terenie powiatu człuchowskiego do roku 2035.

Wykres 1. Prognoza liczby ludności do 2035 r. na terenie powiatu człuchowskiego

Źródło: Dane GUS Saldo migracji dla Gminy w latach 2007-2013 było ujemne (prócz roku 2011 gdy przyjęło wartość dodatnią), a nieznacznie dominującym kierunkiem migracji okazały się obszary miejskie. Na koniec 2013 roku na terenie Gminy zameldowało się 41 osób, a wymeldowały się 64 osoby.

WESTMOR CONSULTING 20

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 3. Kierunki migracji mieszkańców Gminy Rzeczenica w 2013 roku

Zameldowania Wymeldowania

z miast 22 do miast 28

ze wsi 19 na wieś 20

z zagranicy 0 za granicę 16

Źródło: Dane GUS Na terenie Gminy dostrzec można spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, przy jednoczesnym wzroście udziału ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Ta niekorzystna sytuacja demograficzna związana jest z procesem starzenia się społeczeństwa, który obserwowany jest w skali całego kraju.

W ciągu ostatnich kilku lat przeobrażeniu uległa również struktura bezrobocia w Gminie Rzeczenica, co zostało zaprezentowane w tabeli 4. Największy wzrost liczby osób bezrobotnych odnotowano w latach 2007-2011, kiedy to liczba osób bezrobotnych zwiększyła się o 178 osób (69,3%), co było wynikiem światowego kryzysu gospodarczego. Natomiast od roku 2012 zauważalny jest znaczny spadek liczby osób bezrobotnych. Na koniec 2013 r. na terenie Gminy zarejestrowanych było 327 osób bezrobotnych, z czego 51,4% stanowiły kobiety a 48,6% mężczyźni. W porównaniu do roku bazowego liczba osób bezrobotnych wzrosła o 70 osób, czyli o 27,2%. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Rzeczenica w 2013 roku wynosił 13,3% i kształtował się na tym samym poziomie co w powiecie człuchowskim oraz na poziomie wyższym niż w przypadku województwa pomorskiego (7,8%).

W latach 2007-2013 udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym zwiększył się o 2,4 p.p. Wzrost odnotowano zarówno w przypadku mężczyzn (wzrost o 2,3 p.p.), jak i w przypadku kobiet (wzrost o 2,6 p.p.).

Strukturę bezrobocia w Gminie Rzeczenica prezentuje tabela 4 oraz wykres 2.

Tabela 4. Struktura bezrobocia w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013

Wyszczególnienie Jednostka miary 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bezrobotni zarejestrowani wg płci ogółem osoba 257 280 330 350 435 332 327 mężczyźni osoba 122 125 149 149 188 166 159 kobiety osoba 135 155 181 201 247 166 168

WESTMOR CONSULTING 21

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ogółem % 10,9 11,9 13,8 14,4 17,7 13,6 13,3 mężczyźni % 9,8 10 11,8 11,4 14,3 12,8 12,1 kobiety % 12,1 14 16 17,9 21,8 14,7 14,7

Źródło: Dane GUS

Wykres 2. Struktura bezrobocia na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2007 – 2013

Źródło: Dane GUS 2.7. Sytuacja gospodarcza Gmina Rzeczenica jest jednostką samorządu terytorialnego, w której gospodarka opiera się głównie na branży drzewnej i rolnictwie.

Na terenie Gminy Rzeczenica na koniec 2013 roku działało 248 podmiotów gospodarczych, z czego 6,9% w sektorze publicznym a 93,1% w sektorze prywatnym. Liczba podmiotów gospodarczych od 2007 roku zmniejszyła się o 10 (3,9%), głównie ze względu na spadek liczby podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. W latach 2007-2013 liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą zmniejszyła się o 8,1%, natomiast o 30% zwiększyła się liczba spółek handlowych sektorze prywatnym. W analizowanym okresie zanotowano również wzrost liczby spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego oraz spółdzielni, zarejestrowanych na ternie Gminy, nie zmieniła się natomiast liczba stowarzyszeń. Działalność gospodarcza osób fizycznych stanowiła na koniec 2013 roku ponad 73% wszystkich podmiotów gospodarczych. Strukturę działalności gospodarczej prowadzonej na terenie Gminy, zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym, prezentuje tabela 5.

WESTMOR CONSULTING 22

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 5. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013

Rok Wyszczególnienie 200 200 200 201 201 201 201 7 8 9 0 1 2 3 Liczba podmiotów gospodarczych 258 260 259 258 246 251 248 ogółem 14 15 15 15 15 17 17

Sektor państwowe i samorządowe jednostki prawa 11 12 12 12 12 13 13 publiczny budżetowego ogółem spółki handlowe 0 0 0 0 0 1 1 ogółem 244 245 244 243 231 234 231 osoby fizyczne prowadzące działalność 198 200 201 198 185 186 182 gospodarczą

Sektor spółki handlowe 10 11 11 11 11 12 13 prywatny spółki handlowe z udziałem kapitału 3 4 4 4 4 4 4 zagranicznego spółdzielnie 2 2 2 2 2 3 3 stowarzyszenia i organizacje społeczne 8 8 7 7 8 8 8

Źródło: Dane GUS Prywatna działalność gospodarcza prowadzona na terenie Gminy Rzeczenica koncentruje się na handlu, rolnictwie, budownictwie oraz przetwórstwie przemysłowym. Strukturę działalności gospodarczej prowadzonej w sektorze prywatnym prezentuje tabela 6 oraz wykres 3.

Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych ogółem na terenie Gminy Rzeczenica wg sekcji PKD 2007

PKD Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2007 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 46 45 45 44 43 C Przetwórstwo przemysłowe 30 33 30 28 25 Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, D gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do 3 3 3 3 3 układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i E odpadami oraz działalność związana z 2 1 2 2 2 rekultywacją F Budownictwo 26 29 30 35 34 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów G 57 53 48 50 53 samochodowych, włączając motocykle H Transport i gospodarka magazynowa 14 12 11 11 10

WESTMOR CONSULTING 23

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Działalność związana z zakwaterowaniem i I 13 13 11 10 10 usługami gastronomicznymi

J Informacja i komunikacja 5 4 3 2 1 K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 6 6 5 6 6 Działalność związana z obsługą rynku L 2 1 1 1 1 nieruchomości

M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 12 13 11 11 15

Działalność w zakresie usług administrowania i N 3 3 3 6 4 działalności wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa, O 5 5 5 5 5 obowiązkowe ubezpieczenia społeczne

P Edukacja 9 9 10 12 11

Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 6 5 7 6

Działalność związana z kulturą, rozrywką i R 5 5 5 4 4 rekreacją Pozostała działalność usługowa S i T Gospodarstwa domowe zatrudniające 15 17 18 14 15 pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby

Źródło: Dane GUS

Wykres 3. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy w 2013 r. wg sekcji PKD 2007

Źródło: Dane GUS

Zmiany wskaźników dotyczących aktywności gospodarczej mieszkańców Gminy w latach 2012-2013, na tle danych dla kraju, województwa i powiatu prezentuje tabela 7.

WESTMOR CONSULTING 24

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki

Gmina Powiat Województwo Polska Rzeczenica Człuchowski Pomorskie Wyszczególnienie J.m. 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013

Podmioty wpisane do jed. rejestru REGON na 680 668 878 886 1157 1184 1032 1057 gosp. 10 tys. ludności

Jednostki nowo zarejestrowane w jed. 70 54 71 73 110 113 93 95 rejestrze REGON na gosp. 10 tys. ludności

Jednostki wykreślone jed. z rejestru REGON na 59 57 66 65 81 84 65 70 gosp. 10 tys. ludności

Osoby fizyczne prowadzące działalność jed. 7,6 7,4 9,9 10,0 13,2 13,5 11,9 12,1 gospodarczą na 100 gosp. osób w wieku produkcyjnym

Fundacje, stowarzyszenia i jed. organizacje społeczne 22 22 28 29 30 31 30 32 gosp. na 10 tys. mieszkańców

Źródło: Dane GUS

Na terenie Gminy funkcjonuje wiele podmiotów gospodarczych, prowadzących działalność w różnych obszarach gospodarki. Do najbardziej znanych firm należy:

 “PAG” P.H.U. Antoni Gawłowicz, zajmujący się sprzedażą pieców i urządzeń piekarskich;  Poldanor S.A., który prowadzi nowoczesną i przyjazną dla środowiska naturalnego działalność w zakresie: chowu trzody chlewnej, produkcji loszek hodowlanych, uprawy zbóż i produkcji pasz, skupu i kontraktacji zboża, szerokiej współpracy z rolnikami, wdrażania nowych, proekologicznych technologii oraz produkcji energii odnawialnej (biogazownie);

WESTMOR CONSULTING 25

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 Westpol – Teeuwissen Sp. z o.o., zajmujący się konfekcjonowaniem i kalibracją jelit wieprzowych;  Gospodarstwo Agroturystyczne "Nowogródek" Zaścianek, które oferuje swoim klientom wypoczynek w ekologicznych warunkach, jazdę konną, tereny łowieckie dla myśliwych oraz wyrób wędlin na życzenie gości;  Gospodarstwo Rolne Łękinia, zajmujące się uprawą grzybów jadalnych jako dział rolny produkcji specjalnej;

2.8. Edukacja ekologiczna

2.8.1. Dotychczasowa edukacja ekologiczna Zgodnie z przepisem art. 77 z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska problematykę ochrony środowiska uwzględnia się w podstawach programowych kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół. Obowiązkiem tym ustawodawca objął również organizatorów kursów prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Konstytucyjnych podstaw dla realizacji edukacji ekologicznej należy upatrywać w zasadzie zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r.) oraz w generalnym obowiązku każdego obywatela do dbałości o stan środowiska oraz odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie określonym w art. 86 Konstytucji RP. Obecnie edukacja ekologiczna na terenie Gminy Rzeczenica prowadzona jest przede wszystkim w formalnym systemie kształcenia. Ponadto prowadzone są akcje plakatowe na rzecz zmniejszenia się ilości odpadów, akcje sprzątanie świata, odbywają się festyny ekoedukacyjne dla dzieci i dorosłych, które przyczyniają się do zwiększania wrażliwości ekologicznej mieszkańców.

2.8.2. Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI).

Dzieci i młodzież są najbardziej podatną grupą, szybko przyswajającą nowe, pożądane wzorce zachowań. Z kolei na kształcenie postaw ekologicznych tej grupy ma wpływ wiele

WESTMOR CONSULTING 26

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

czynników takich jak: rodzina, proces nauczania i wychowania, zajęcia pozaszkolne, środki masowego przekazu, grupa rówieśnicza. Od poziomu wiedzy społeczeństwa natomiast uzależniona jest właściwa i skuteczna ochrona środowiska naturalnego. Dlatego właśnie tak ważna jest obecność edukacji ekologicznej w programie nauczania placówek oświatowych.

Na terenie Gminy Rzeczenica aktywnie prowadzone są działania mające na celu edukację i promowanie działań proekologicznych. Są to działania skierowane w głównej mierze do dzieci i młodzieży, a poprzez nie do osób dorosłych. Działania te są aktywnie wspierane przez Gminę np. poprzez zapewnienie materiałów pomocowych, nagród itp.

2.8.3. Edukacja ekologiczna pozaszkolna W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, możliwościach prawnych uczestniczenia w podejmowaniu decyzji mających wpływ na obecny i przyszły stan. Proponowane działania w ramach edukacji dla mieszkańców Gminy Rzeczenica obejmują także:  organizację szkoleń, wykładów i seminariów dla zainteresowanych osób.  opracowanie i wdrożenie programów doradczych z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami, w tym także możliwości wdrażania technik odzysku odpadów.  współpracę z klubami ekologicznymi oraz ośrodkami doradczymi.  działania promocyjne.  doradztwo indywidualne.

2.9. Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych

2.9.1. Rolnictwo Na terenie Gminy Rzeczenica rolnictwo jest jedną z podstawowych form działalności gospodarczej i źródłem utrzymania większości mieszkańców obszarów wiejskich. Obecność Polski w strukturach UE stwarza ogromne możliwości, bowiem jedną z fundamentalnych

WESTMOR CONSULTING 27

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

zasad Wspólnoty jest swoboda przepływu towarów (w tym m.in. płodów rolnych, przetworów itp.), z drugiej zaś strony wymusza zmiany mające na celu podniesienie konkurencyjności rodzimej produkcji. W przypadku zaś zmian niezbędne jest, aby uwzględniały one aspekty ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Należy zauważyć, że walory przyrodnicze obszarów wiejskich tworzą doskonałe warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w związku z coraz większym zainteresowaniem i zapotrzebowaniem na żywność ekologiczną. Rolnictwo ekologiczne jest ważnym czynnikiem zwiększającym zatrudnienie na wsi, dostarcza nowych miejsc pracy oraz daje rolnikom dodatkowe źródło dochodu.

Do pożądanych, planowanych do osiągnięcia cech zrównoważenia sektora rolnictwa należą:

 optymalne wykorzystanie potencjału biologicznego gleb, poprzez dostosowanie rodzaju produkcji do jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zalesienie nieprzydatnych dla rolnictwa oraz zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych przekazywanych na inne cele, zwłaszcza gruntów wysokich klas bonitacyjnych,

 podniesienie dochodowości gospodarstw rolnych dzięki poprawie jakości produkcji rolniczej,

 powszechne wdrożenie dobrych praktyk rolniczych, zwłaszcza w zakresie stosowania nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawożenia i gospodarowania obornikiem i gnojowicą, regulacji stosunków wodnych, mechanizacji prac polowych,

 wprowadzenie na szeroką skalę rolnictwa ekologicznego i rozwój agroturystyki,

 rozwój infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich w szczególności infrastruktury związanej z ochroną środowiska.

Poniższa tabela prezentuje liczbę gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica wg ich powierzchni.

Tabela 8. Wielkość gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica

Wielkość gospodarstw Powierzchnia gospodarstw w ha Udział w %

do 1 ha włącznie 96,25 2,2%

1 ha – 5 ha 262,89 5,9%

WESTMOR CONSULTING 28

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

5 ha – 10 ha 451,38 10,2%

10 ha – 15 ha 361,64 8,2%

powyżej 15 ha 3 252,8 73,5%

Razem 4424,96 100,0%

Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Gminy Rzeczenica Na terenie Gminy Rzeczenica przeważają gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 15 ha (73,5%).

Z zapisów Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica wynika, iż gleby na terenie Gminy charakteryzują się bardzo dużym zróżnicowaniem w rozmieszczeniu przestrzennym. Wśród gruntów ornych przeważają gleby słabe, stanowiące blisko 65 % gruntów ornych. Udział najlepszych kompleksów przydatności rolniczej gleb, a także udział gleb dobrych jest mały. Najkorzystniejsze warunki dla rozwoju rolnictwa, ze względu na występowanie gleb kompleksu żytniego dobrego posiadają miejscowości: Rzeczenica, Gockowo, Zalesie, Olszanowo, Garsk, Gwieżdzin, Brzezie i Pieniężnica (gleby brunatne wyługowane). Na terenie Gminy głównymi kierunkami rolnictwa są: uprawa zbóż, ziemniaków oraz warzyw gruntowych, co przedstawiają dane w tabeli 9.

Tabela 9. Wykaz upraw na terenie Gminy z podziałem na liczbę gospodarstw rolnych oraz ich powierzchnię

Liczba gospodarstw Powierzchnia gospodarstw ogółem Uprawy rolnych (ha) ogółem 199 2 055,21 zboża razem 176 1 569,81 zboża podstawowe z mieszankami 167 1 380,19 zbożowymi ziemniaki 68 106,67 uprawy przemysłowe 0 0 rzepak i rzepik razem 0 0 warzywa gruntowe 11 2,85

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 r. W Gminie Rzeczenica dominuje produkcja drobiu i trzody chlewnej, co prezentują szczegółowo tabela 10.

WESTMOR CONSULTING 29

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 10. Wykaz pogłowia zwierząt gospodarskich z podziałem na liczbę gospodarstw na terenie Gminy

Zwierzęta gospodarskie Liczba gospodarstw Liczba zwierząt gospodarskich (szt.) bydło razem 43 370 bydło krowy 36 138 trzoda chlewna razem 27 1 573 trzoda chlewna lochy 21 189 konie 12 49 drób ogółem razem 115 10 435 drób kurzy 114 6 561

Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 r. Z informacji znajdujących się w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Człuchowskiego 2004 – 2011 wynika, że Powiat Człuchowski, a zatem również Gminę Rzeczenica zalicza się do obszarów szczególnie narażonych na związki azotowe pochodzenia rolniczego. Wynika to z faktu, że na tym obszarze mamy do czynienia z intensywną produkcją trzody chlewnej, której efektem ubocznym jest powstawanie dużych ilości naturalnych nawozów, a zwłaszcza gnojowicy. Ponadto gospodarstwa rolne, które realizują proces produkcji żywności, pasz dla zwierząt, surowców rolnych, zużywają duże ilości składników nawozowych. Znaczna ich część jest niewykorzystana i ulega kumulacji w glebie, migruje do wód powierzchniowych i gruntowych, czy także do atmosfery. Są to w szczególności azot i fosfor, które jednocześnie wpływają na poziom produkcji rolnej, a jednocześnie mogą stanowić zagrożenie dla środowiska naturalnego. W sytuacji, gdy dochodzi do nadmiernego bogacenia się wód azotem i fosforem, ulegają one eutrofizacji, w wyniku czego może dojść do gwałtownego rozwoju fitoplanktonu (glonów, sinic). W efekcie następuje degradacja wód, co znacznie ogranicza ich wykorzystanie do celów bytowych, gospodarczych i rekreacyjnych. Rolnictwo zanieczyszcza wodę poprzez niewykorzystane składniki środków ochrony roślin, czy nawozów naturalnych i mineralnych, miejsca składowania i przechowywania odchodów zwierzęcych (stałych i płynnych), które znajdują się w pobliżu obór, chlewików, czy kurników. Powodem zanieczyszczeń wód są także wybiegi dla zwierząt i drobiu oraz miejsca spływu wód z terenu zagród, jak również miejsca składowania kieszonki. Wszystko to może powodować, że jakość wód powierzchniowych i podziemnych nie będzie odpowiadać wymaganym standardom.

WESTMOR CONSULTING 30

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

2.9.2. Przemysł Na terenie Gminy Rzeczenica działalność gospodarczą prowadzą przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa. W strukturze działalności podmiotów gospodarczych najważniejszą funkcję pełni przemysł drzewny i rolnictwo. Obecnie ze względu na mało uciążliwy przemysł, zanieczyszczenie powietrza jest niewielkie. Należy jednak podkreślić, iż emisja zanieczyszczeń do powietrza i wód, degradacja powierzchni ziemi i krajobrazu, emisja hałasu, możliwość wystąpienia awarii może negatywnie wpłynąć na stan środowiska naturalnego. Zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, przedsiębiorcy powinni ponosić całkowitą odpowiedzialność za podejmowane działania mogące pogorszyć stan środowiska przyrodniczego. Istotne jest, aby sprawcy zanieczyszczeń i przekształceń nie ograniczali się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów określonych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale zmierzali do zapobiegania i minimalizacji negatywnych oddziaływań. Na terenach przewidzianych do zagospodarowania w ramach produkcji przemysłowej, usług i handlu proponuje się wprowadzenie następujących zasad zrównoważonego rozwoju: 1. zasada zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń, 2. zasada utrzymania i ochrony istniejących zasobów środowiska przyrodniczego, 3. zasada racjonalnego zagospodarowania powierzchni ziemi przy zachowaniu wysokiego udziału terenów zielonych, 4. zasada stosowania najlepszej dostępnej techniki (BAT), w tym technologii energooszczędnych z maksymalnym wykorzystaniem energii odpadowej oraz energii odnawialnej, 5. zasada ograniczania ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz jej skutków dla ludzi i środowiska.

2.9.3. Transport Jednym z atutów Gminy powinien być dobry układ komunikacyjny wraz z rozwiniętym systemem lokalnego transportu zbiorowego. Z uwagi na zwiększający się ruch pojazdów proponuje się następujące cele dla zrównoważenia sektora transportu dla Gminy Rzeczenica:  Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez:  uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu parametrów w zakresie walorów użytkowych oraz w zakresie oddziaływania na środowisko, jakie będą w tym czasie obowiązywały w Unii Europejskiej,

WESTMOR CONSULTING 31

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 doprowadzenie ogólnej przepustowości szlaków i węzłów infrastruktury transportowej, a także jej rozmieszczenia przestrzennego, do stanu w pełni odpowiadającego rzeczywistym potrzebom przewozowym, eliminującego zarówno „zatory” transportowe, jak i zbyt mały stopień wykorzystania stworzonego potencjału oraz ewentualne, związane z takim zjawiskiem straty.  poprawę stanu istniejących dróg i ulic (w zależności od konieczności - poprzez ich przebudowę, utwardzenie, modernizację, poszerzenie).  Usprawnienie i wzmocnienie połączeń komunikacyjnych Gminy.  Rozwój komunikacji zbiorowej oraz poprawa warunków podróżowania.

2.9.4. Gospodarka komunalna i budownictwo

Zamierzenia w zakresie uzyskania docelowych cech zrównoważenia gospodarki komunalnej i budownictwa obejmują:

1. Spełnienie wszystkich wymagań wynikających z przepisów prawa krajowego i regulacji Unii Europejskiej, a także określonych regułami racjonalności i dobrej praktyki gospodarowania, dotyczących stanu infrastruktury technicznej gospodarki komunalnej w zakresie: uzdatniania wody do picia, oczyszczania i odprowadzania ścieków, zagospodarowania odpadów, ograniczania emisji ze spalania w lokalnych kotłowniach, opomiarowanie zużycia wody i ciepła, zmniejszenie strat przesyłowych wody i ciepła.

2. Tworzenie bądź utrzymanie ładu przestrzennego w Gminie, obejmującego zachowanie właściwych relacji pomiędzy terenami zabudowanymi i terenami otwartymi, zaplanowany, zharmonizowany z krajobrazem kształt architektoniczno-urbanistyczny pojedynczych budynków i ich zespołów, dbałość o czystość i porządek.

3. Całkowite wyeliminowanie samowoli budowlanej.

4. Szerokie wdrażanie tzw. dobrych praktyk w zakresie realizacji prac budowlanych (organizacja zaplecza i placu budowy, stosowane technologie, jakość, a zwłaszcza uciążliwość dla środowiska, maszyn i urządzeń oraz środków transportu, porządkowanie i rekultywacja zajętego terenu po zakończeniu inwestycji, itp.), skuteczne wspierane nadzorem inwestorskim i administracyjnym w pełni wykorzystującym zalecenia zawarte w wykonanych ocenach oddziaływania projektowanych inwestycji na środowisko.

WESTMOR CONSULTING 32

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

2.9.5. Turystyka i rekreacja

Rzeczenica charakteryzuje się znaczącym potencjałem turystycznym. Gmina nastawiona jest przede wszystkim na miłośników przyrody, którzy lubią aktywnie spędzić wolny czas lub wypocząć obcując z naturą. Rzeczenica umiejscowiona jest pośród lasów, a także jezior. Tereny leśne zajmują aż 68%, zaś grunty pod wodami 0,5% powierzchni tej gminy. Znaczna część powierzchni gminy została objęta ochroną w formie obszarów chronionego krajobrazu oraz rezerwatów. To tylko potwierdza jak osobliwe są walory przyrodnicze omawianych terenów. Zaliczane są do najpiękniejszych krajobrazów północnej Polski. Władze gminy, nie chcąc zmarnować potencjału, jaki tkwi w tych terenach, dbają o przyciągnie turystów, organizując rozmaite przedsięwzięcia. Szczególnie interesujące jest duże zróżnicowanie rzeźby terenu, wśród którego najciekawiej prezentuje się najwyższe wzniesienie na obszarze powiatu człuchowskiego - 222,8 m n.p.m. Lasy, jeziora, a także rzeki Biała i Czernica, to tereny szczególnie atrakcyjne dla wszystkich, którzy marzą o wyjazdach w nieznane, do miejsc, w których znajdą upragniony spokój i odpoczynek. Osoby pragnące aktywnego wypoczynku mogą skorzystać ze szlaków turystycznych, zarówno kajakowych, jak i rowerowych. Szlaki kajakowe związane są z rzekami Białą i Czernicą. Proponowana trasa pierwszego z nich zaczyna się w Trzmielewie i prowadzi pod mostem kajakowym, następnie przez las i trzcinowiska. Szlak kajakowy na rzece Czernicy może rozpocząć się na moście drogowym w Pieniężnicy. Trasa prowadzi przez piękne tereny leśne, a także pod betonowym mostem w Dzikowie oraz obok gospodarstwa agroturystycznego, gdzie turyści mogą skosztować świeżych i wędzonych ryb. Dla miłośników wycieczek rowerowych przygotowano trasę rowerową o długości około 7 km, która wiedzie przez piękne obszary wokół jeziora Szczytno. Szlak rozpoczyna się w Gwieździnie i biegnie przez tereny leśne położone w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora, a kończy w okolicy Koprzywnicy. Cykliści mogą odpocząć i jednocześnie podziwiać okoliczny krajobraz na tarasach widokowych wyposażonych w paleniska i murowane grille. Gmina Rzeczenica to również wymarzone miejsce dla wędkarzy. Jeziora oraz rzeki obfitują w gatunki ryb takie jak: leszcz, płoć, lin, karp oraz drapieżniki: szczupak, okoń oraz węgorz. Szczególną gratkę dla miłośników wędkowania stanowią także rozlewiska pokopalniane położone w okolicy miejscowości Jeziernik.

Na terenie Gminy organizowane są także liczne imprezy kulturalno – rozrywkowe. Wśród nich można wymienić:

WESTMOR CONSULTING 33

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 Noworoczne spotkanie opłatkowe,  Koncert z okazji Dnia Kobiet,  Turniej Gier Komputerowych,  Regionalny Przegląd Kabaretów „Kabarettooni”,  Rzeczenicka Majówka,  Rajd Rowerowy,  Dzień Dziecka,  Powitanie Lata 2014 w Brzeziu,  Międzyborska Noc Kupały,  Rzewnicka Szantiada,  Samorządowy Turniej Piłki Nożnej,  Dni Rzeczenicy,  Lato w Gwieździnie,  Impresje Taneczne,  Impreza promocyjna LGR,  Zakończenie Lata w Pieniężnicy,  Dożynki Gminne w Breńsku,  Dzień Seniora,  Obchody Święta Niepodległości.

Na podstawie powyższego zestawienia można zauważyć, że w gminie organizowane są imprezy o rozmaitej tematyce i każdy mieszkaniec oraz turysta znajdzie dla siebie coś odpowiedniego.

Planowane do uzyskania, docelowe cechy zrównoważenia sektora rekreacji i turystyki obejmują:  Optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych Gminy do celów rekreacji i turystyki.  Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej na terenie Gminy.  Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacją i sportem.  Wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, konnych i rowerowych.  Kontynuacja i wdrażanie programów wspierających rozwój rekreacji i sportu mieszkańców, organizacja turniejów i zawodów sportowych.

WESTMOR CONSULTING 34

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 Wspieranie towarzystw i fundacji zajmujących się turystyką, rekreacja i sportem.  Rozszerzanie edukacji ekologicznej o przyrodę Gminy.  Ochrona dziedzictwa kulturowo-historycznego (program ochrony zabytków).

3. Infrastruktura techniczna gminy 3.1. Infrastruktura sieciowa – wodociągi W latach 2007-2013 sytuacja Gminy pod względem infrastruktury wodociągowej uległa poprawie. W tym okresie liczba przyłączy wodociągowych zwiększyła się o 29 szt., dzięki czemu z sieci wodociągowej korzysta ok. 3 180 mieszkańców Gminy Rzeczenica. Rozbudowa sieci wodociągowej istotnie podnosi jakość życia mieszkańców poprzez zapewnienie ciągłości dostaw wody spełniającej wszelkie normy sanitarne, co z pewnością pozytywnie wpływa na stan zdrowia użytkowników sieci. Wyposażenie obszaru w podstawową infrastrukturę techniczną zwiększy również atrakcyjność Gminy dla obecnych i potencjalnych mieszkańców oraz inwestorów. Istniejąca sieć wodociągowa pozwala na dostarczenie wody do większości mieszkańców Gminy. Należy podkreślić, że na koniec 2012 roku 86,4% ludności Gminy korzystało z sieci wodociągowej.

W tabeli 11 przedstawiono podstawowe informacje dotyczące poziomu wyposażenia Gminy w sieć wodociągową.

Tabela 11. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w infrastrukturę wodociągową w latach 2007-2013

Jedn. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wyszczególnienie miary długość czynnej sieci rozdzielczej km 58,7 58,7 58,7 58,7 58,7 59,2 59,2 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i szt. 696 696 699 709 709 706 725 zbiorowego zamieszkania 3 3 3 3 3 3 osoba : ludność korzystająca z sieci wodociągowej 198 175 191 219 222 187 Sieć rozdzielcza na 100 km2 km 21,4 21,4 21,4 21,4 21,4 21,5 : Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 86,2 86,3 86,3 86,4 86,4 86,4 :

Źródło: Dane GUS

Na terenie Gminy znajdują się następujące stacje uzdatniania wody:

WESTMOR CONSULTING 35

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3 a. Stacja uzdatniania wody w Rzeczenicy o wydajności Q sr.dobowe =316,3 m . Jakość wody surowej jest na tyle zadawalająca, że uzdatnianie polega tylko na napowietrzaniu wody. Stacja wyposażona jest w 4 hydrofory..

b. Stacja uzdatniania wody w Gwieździnie o wydajności Q sr.dobowe =112,44 m . Na stacji zamontowano 3 filtry(czynne) dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 4 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

c. Stacja uzdatniania wody w Olszanowie o wydajności Q =54,37 m . Na stacji zamontowano 1 filtr dwustopniowy do usuwania żelaza i manganu oraz 2 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

d. Stacja uzdatniania wody w Brzeziu o wydajności Q =105,93 m . Na stacji zamontowano 4 filtry dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 3 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

e. Stacja uzdatniania wody w Pieniężnicy o wydajności Q =72,00 m . Na stacji zamontowano 2 filtry dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 2 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

f. Stacja uzdatniania wody w Międzyborzu o wydajności Q =48,00 m . Na stacji zamontowano 2 filtry (nieczynne) dwustopniowe do usuwania żelaza i manganu oraz 3 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

g. Stacja uzdatniania wody w Gockowie o wydajności Q =18,9 m . Jakość wody surowej jest na tyle zadawalająca, że uzdatnianie polega tylko na napowietrzaniu wody. Na stacji zamontowano 2 hydrofory do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci.

h. Stacja uzdatniania wody w Jezierniku o wydajności Q =2,10 m . Jakość wody surowej jest na tyle zadawalający, że uzdatnianie polega tylko na napowietrzaniu wody. Na stacji zamontowano 1 hydrofor do utrzymywania odpowiedniego ciśnienia na sieci. Spółka w 2012r. opracowała operat wodno- prawny oraz uzyskała decyzję wodno-prawną na pobór wody. W 2013r. był

WESTMOR CONSULTING 36

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

rozpisany przetarg na opracowanie projektu budowlanego nowej j kontenerowej stacji uzdatniania wody.

Jednym z najważniejszych problemów mogących mieć wpływ na jakość wód podziemnych (a tym samym na jakość wody pitnej), jest problem z azotanami. Szczegółowo problem ten został opisany w rozdziale 5.5. niniejszego Programu.

WESTMOR CONSULTING 37

„PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3.2. Infrastruktura sieciowa – kanalizacja Obecnie z sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy Rzeczenica korzysta 667 gospodarstw domowych. W latach 2007-2013 długość sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy zwiększyła się o 19,4 km, co pozwoliło na zmniejszenie dysproporcji w wyposażeniu w sieć kanalizacji sanitarnej i wodociągowej na terenie Gminy. Wzrost dostępności sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy jest efektem realizacji m. in.:

o Projektu pt. "Budowa sieci kanalizacji sanitarnej z przyłączami w miejscowości Międzybórz", dofinansowanego przez Unię Europejską z Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

o Projektu pt. „Budowa kanalizacji deszczowej na ulicy Lipowej w miejscowości Rzeczenica”, dofinansowanego przez WFOŚ i GW w Gdańsku. Przedmiotowy projekt obejmował wykonanie infrastruktury składająca się kanalizacji deszczowej o łącznej długości 882,3 mb w tym:  z rur PVC fi 600 mm o długości 488,20 mb;  z rur PVC fi 315 mm o długości 314,5 mb;  z rur PVC fi 200 mm o długości 79,60 mb, oraz 23 wpusty ściekowe i separator lamelowy typu ESL – H 30/300/3000 S, który ma wpływ na ochronę środowiska.

Należy jednak podkreślić, że rozproszenie zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich sprawia, że budowa kanalizacji sanitarnej jest nie zawsze ekonomicznie uzasadniona. Mieszkańcy obszarów nieskanalizowanych korzystają w tej sytuacji z przydomowych oczyszczalni ścieków lub zbiorników bezodpływowych, opróżnianych przez wyspecjalizowane firmy. W przyszłości zakłada się jednak stopniową kanalizację terenów wiejskich nie tylko ze względu na korzyści ekologiczne, ale przede wszystkim w celu poprawy warunków życia mieszkańców tych terenów.

Tabela 12. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w sieć kanalizacji sanitarnej w latach 2007-2013

Jedn. Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Miary długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 38,9 38,9 38,9 51,3 51,3 58,3 58,3 połączenia prowadzące do budynków szt. 471 471 473 550 550 661 667 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania

ścieki odprowadzone dam3 101,1 118 115,7 126 110 112 110

WESTMOR CONSULTING 38 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 2044 2029 2041 2173 2281 2467 :

Sieć rozdzielcza na 100 km2 km 14,2 14,2 14,2 18,7 18,7 21,2 : Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 55,1 55,1 55,2 58,4 61,2 66,9 :

Źródło: Dane GUS Na terenie Gminy Rzeczenica funkcjonują dwie komunalne oczyszczalnie ścieków usytuowane w Rzeczenicy (o wydajności 650m /dobę) i Pieniężnicy (o wydajności 200 m /dobę), o których informacje zamieszczono w poniższej tabeli. Należy nadmienić, że w ostatnim czasie oczyszczalnia ścieków w Rzeczenicy została poddana gruntownej modernizacji. W ramach Regionalnego Programu Województwa Pomorskiego na lata 2007 – 2013 dokonano jej rozbudowy oraz przebudowy. Oczyszczalnia w Rzeczenicy może przyjmować ścieki bytowo – gospodarcze z ośmiu miejscowości leżących w jej zasięgu. Jej funkcjonowanie wpływa na poprawę jakości oczyszczonych ścieków, a co za tym idzie na poprawę jakości wód na terenie gminy.

Tabela 13. Oczyszczalnie komunalne na terenie Gminy Rzeczenica

L.p. Wyszczególnienie Rok 2013

Oczyszczalnia Oczyszczalnia ścieków 1 Nazwa oczyszczalni ścieków w Pieniężnicy w Rzeczenicy 2 Odbiornik ścieków Rzeka Czernica Rów R-7 m3/dobę 64 238,3 równoważna liczba Rzeczywiste obciążenie 3 mieszkańców 404 1 455 hydrauliczne oczyszczalni (RLM) % obciążenie 4,8 36,7

BZT6 75 13 Parametry ścieków 4 ChZT 160 69 oczyszczonych zawiesina 65 13

Ilość suchej masy osadów 5 powstających na Mg/rok 35 71 oczyszczalni

Źródło: Urząd Gminy w Rzeczenicy Ich zarządzaniem zajmuje się Zakład Gospodarki Komunalnej w Rzeczenicy. Do jego podstawowych zadań należy dostarczanie wody, odbiór i oczyszczanie ścieków, utrzymanie wodociągów na terenie gminy, zarządzanie i utrzymanie cmentarzy komunalnych na terenie gminy, gospodarka zasobami lokali mieszkalnych i użytkowych gminy, a także wykonywanie

WESTMOR CONSULTING 39 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” napraw i remontów lokali mieszkalnych i użytkowych stanowiących mienie komunalne. Zakład eksploatuje także przepompownie ścieków zlokalizowane:  w .m. Rzeczenica 2szt.;  w m. Gwieździn 3szt.;  w m. Rzewnica 1szt.;  w m. Olszanowo 2szt.(jedna lokalna);  w m. Garsk 6szt.(lokalne);  w m. Breńsk 3szt.(dwie lokalne);  w m. Gockowo 1szt.;  w m. Brzezie 4szt.;  w m. Pieniężnica 6szt.;  w m. Międzybórz 5szt.(dwie lokalne);  w m. Zalesie 1szt.

Część mieszkańców Gminy korzysta z przydomowych oczyszczalni ścieków ( 18 sztuk na terenie Gminy) lub zbiorników bezodpływowych ( zlokalizowane są w 86 posesjach). Ścieki gromadzone w zbiornikach bezodpływowych dowożone są okresowo wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni w Rzeczenicy oraz Pieniężnicy.

3.3. Zaopatrzenie w paliwa gazowe

Na terenie Gminy Rzeczenica gaz przewodowy nie jest dostępny, nie występuje tu także system dystrybucji gazu przewodowego.

Gmina objęta jest zasięgu działania PGNIG SA w Warszawie Oddział Pomorski, Okręgowy Zakład Gazowniczy w Gdańsku. Najbliższa rozdzielnia gazu znajduje się w Chojnicach, oddalonych o około 35 km od Rzeczenicy. Na terenie Gminy Rzeczenica nie planuje się rozpoczęcia budowy sieci gazowej w najbliższych latach z powodu braku dużych odbiorców gazu ziemnego.

Źródło: Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica 3.4. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonuje system ciepłowniczy. Gospodarka cieplna na omawianym obszarze ma zdecentralizowany charakter. Oparta jest bowiem o kotłownie lokalne oraz paleniska indywidualne nadal zasilanych głównie węglem, drewnem, olejem opałowym oraz gazem propan-butan.

WESTMOR CONSULTING 40 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3.5. Zaopatrzenie w energię elektryczną Przez teren gminy Rzeczenica przebiega linia wysokiego napięcia LWN - 110 kV. Energia z niniejszej linii przetwarzana jest w Głównym Punkcie Zasilania w Człuchowie. Ze stacji 110/15 kV wyprowadzona jest sieć 15 kV rozdzielcza napowietrzna oraz fragmenty sieci kablowej. Odbiorcy indywidualni zasilani są głównie z sieci niskiego napięcia, poprzez stacje transformatorowe.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica 3.6. Infrastruktura drogowa i transport Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica obejmuje drogę krajową, wojewódzką, drogi powiatowe i drogi o charakterze lokalnym. Długość dróg w obszarze Gminy Rzeczenica wynosi 176 km, w tym:

 drogi krajowe 28 km,  drogi wojewódzkie 7 km,  drogi powiatowe 53 km,  drogi gminne 88 km.

Szczegółowe zestawienie dróg usytuowanych na terenie Gminy prezentuje poniższa tabela.

Tabela 14. Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica

L.p. Drogi krajowe (dł. 28 km) Numer drogi

Bobolice – Oleśnica (Człuchów – Gwieździn – Rzeczenica – Brzezie 1 25 – Biały Bór),

L.p. Drogi wojewódzkie (dł. 7 km) Numer drogi

1 Czarne – Rzeczenica 202

L.p. Drogi powiatowe (dł. 53 km) Numer drogi

1 Brzezie-Pieniężnica, 2506 G 2 Sporysz-Suszka-Lipczynek, 2508 G 3 Rzeczenica-Przechlewo-(Konarzyny-DW nr 212), 2512G 4 DK nr 25-Trzmielewo, 2525 G 5 Brzezie-Jeziernik, 2526 G 6 Sporysz-Międzybórz-Poręba-DW nr 202, 2527 G 7 Międzybórz-Breńsk, 2528 G 8 Breńsk-Gockowo-Wyczechy-Krzemieniewo, 2529 G 9 Gockowo-Zalesie-Grodzisko, 2530 G

WESTMOR CONSULTING 41 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

10 Rzeczenica-Grodzisko, 2531 G 11 Gwieździn Grodzisko –Olszanowo - DW nr 201. 2532 G

L.p. Drogi gminne (dł. 88 km) Numer drogi

granica gminy Biały Bór – droga gminna nr 221009G – Pieniężnica, 1 droga gminna – nr 221012G droga powiatowa nr 2506G, granica 221001G gminy Koczala, 2 granica gminy Biały Bór – Międzybórz droga powiatowa nr 2527G, 221002G 3 Międzybórz droga powiatowa nr 2528G – droga krajowa nr 25, 221003G droga wojewódzka nr 202 granica gminy Czarne – droga powiatowa 4 221004G nr 2530G, 5 granica gminy Czarne – droga powiatowa nr 2530G 221005G droga gminna nr 221016G granica gminy Czarne – droga powiatowa 6 221006G nr 1531G, Olszanowo droga powiatowa nr 2531G – przecina drogę gminną nr 7 221020G, droga gminna nr 221021G – Gwieździn droga krajowa nr 221007G 25, droga gminna nr 221001G – przecina drogę krajową nr 25 – 8 221008G Trzmielewo droga powiatowa nr 2525G, 9 droga gminna 221001G – Brzezie droga krajowa nr 25, 221009G droga powiatowa nr 2506G – przecina drogę krajową nr 25, droga 10 221010G gminna nr 221013G – granica gminy Biały Bór, 11 granica gminy Biały Bór – droga gminna nr 221012G, 221011G granica gminy Biały Bór – droga gminna 221011G i Pieniężnica 12 221012G droga gminna nr 221001G, droga powiatowa nr 2506G, droga gminna nr 221010G – Międzybórz droga powiatowa nr 2527G 13 221013G I droga powiatowa nr 2528G, droga wojewódzka nr 202 – Gockowo droga powiatowa nr 2530G i 14 221014G droga powiatowa nr 2529G, 15 droga powiatowa nr 2529G – granica gminy Czarne, 221015G granica gminy Czarne – droga gminna nr 221006G – droga 16 221016G powiatowa nr 2531G – granica gminy Czarne, Rzeczenica droga powiatowa nr 2531G – droga gminna nr 221018G – 17 221017G Gockowo droga powiatowa nr 2530G, 18 droga gminna nr 221017G – droga powiatowa nr 2530G, 221018G Zalesie droga powiatowa nr 2530G – Olszanowo droga powiatowa nr 19 221019G 2531G, Olszanowo droga powiatowa nr 2531G – przecina drogę gminną nr 20 221020G 221007G – granica gmin Człuchów I Czarne, 21 droga gminna nr 221007G – Garsk, 221021G granica gminy Przechlewo droga zakładowa nr 392911z – Gwieździn 22 221022G droga krajowa nr 25,

WESTMOR CONSULTING 42 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Trzmielewo granica Miasta I Gminy Biały Bór – Trzmielewo droga 23 powiatowa nr 2525G I Trzmielewo droga kolejowa (linia 405 Piła 221023G Główna – Ustka), 24 Rzeczenica droga powiatowa nr 2512G – droga krajowa nr 25, 221024G 25 Rzeczenica droga krajowa nr 25 – droga wojewódzka nr 202 221025G 26 droga gminna nr 221022G – droga powiatowa nr 2512G, 221026G 27 droga krajowa nr 25 – droga gminna nr 221022G, 221027G 28 Gwieździn droga krajowa nr 25 – droga gminna nr 221022G, 221028G 29 Gwieździn droga krajowa nr 25 – droga krajowa nr 25, 221029G 30 Międzybórz droga powiatowa nr 2527G – droga gminna nr 221002G, 221030G 31 droga nr – Brzezie droga krajowa nr 25 – droga krajowa nr 25. 221031G

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica

Gmina jest dobrze skomunikowana z pozostałymi częściami regionu. Na obszarze Gminy Rzeczenica funkcjonuje transport publiczny w postaci połączeń autobusowych. Ponadto, działają prywatne firmy zajmujące się transportem osobowym i wynajmem autokarów. W celu poprawy warunków i jakości życia mieszkańców oraz podniesienie poziomu atrakcyjności turystycznej gminy zrealizowano projekt pt. „Budowa i przebudowa przystanków transportu publicznego na terenie gminy Rzeczenica”. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane w ramach Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. W ramach projektu zakupiono i zamontowano 7 wiat przystankowych transportu publicznego w miejscowościach: Brzezie, Gwieździn, Międzybórz, Olszanowo, Zalesie oraz Rzeczenica.

Przez teren gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa nr 405 relacji Piła Główna - Ustka, zelektryfikowana na odcinkach Piła Główna – Szczecinek i Słupsk – Ustka. Połączenie to obsługuje transport pasażerski oraz towarowy, jednak na terenie Gminy nie zlokalizowano stacji kolejowej. Najbliższe stacje kolejowe zlokalizowane są w mieście powiatowym – Człuchowie oddalonym o około 20 km oraz Szczecinku (około 33 km). Na terenie gminy znajduje się byłe wojskowe lotnisko zapasowe 28 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Słupsku. Natomiast najbliższe funkcjonujące porty lotnicze to: Port Lotniczy w Bydgoszczy (ok. 110 km od Rzeczenicy) oraz Port lotniczy w Gdańsku oddalony o około 140 km od Rzeczenicy.

WESTMOR CONSULTING 43 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3.7. Gospodarka odpadami W celu wprowadzenia nowego, zgodnego z założeniami ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897, z późn. zm.), systemu gospodarki odpadami komunalnymi w województwie pomorskim, opracowano „Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2018” stanowiący załącznik do Uchwały Nr 415/XX/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 czerwca 2012 roku. Zgodnie z zapisami Planu, w województwie pomorskim wyodrębniono regiony gospodarowania odpadami. Gmina Rzeczenica została włączona do regionu południowo - zachodniego.

Kwestię gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy, w myśl ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391 z późn. zm.), precyzuje Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Rzeczenica, przyjęty Uchwałą Rady Gminy Rzeczenica nr XXX/251/2013 z dnia 25 kwietnia 2013 r. w sprawie przyjęcia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Rzeczenica.

Wprowadzenie nowego systemu ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami, upowszechnienie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych (w szczególności odpadów ulegających procesowi biodegradacji) kierowanych na składowiska odpadów, zwiększenie liczby instalacji do odzysku, wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów, skrócenie odległości, na jakie transportowane są odpady komunalne oraz skuteczne monitorowanie postępowania z odpadami komunalnymi.

Gmina Rzeczenica zorganizowała od 1 lipca 2013 r. odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zamieszkałych, natomiast samym odbiorem zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Szczecinku - wykonawca wyłoniony w drodze przetargu. Reguły odbioru odpadów z nieruchomości niezamieszkałych pozostaną na dotychczasowych warunkach.

Gmina Rzeczenica ustaliła, że od właścicieli nieruchomości zamieszkałych, w zamian za uiszczaną opłatę, będzie odbierana każdą ilość odpadów komunalnych. Zgodnie z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Rzeczenica, ww. właściciele są obowiązani do wyposażenia nieruchomości w przeznaczone do tego celu

WESTMOR CONSULTING 44 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” pojemniki oraz dostosowania ich pojemności do częstotliwości odbioru oraz liczby osób korzystających (kierując się normatywami wskazanymi w Regulaminie).

Właściciele nieruchomości obowiązani są do prowadzenia selektywnego zbierania odpadów obejmujących:

1) szkło,

2) papier i tektura,

3) tworzywa sztuczne,

4) metale oraz opakowania wielomateriałowe,

5) zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,

6) meble i odpady wielkogabarytowe,

7) zużyte opony,

8) przeterminowane leki i chemikalia, należy umieszczać w przeznaczonych do tego celu i specjalnie oznakowanych pojemnikach znajdujących się na terenie aptek i placówek służby zdrowia. Natomiast chemikalia należy przekazywać do punktów zbiórki odpadów.

9) zużyte baterie i akumulatory, należy umieszczać w przeznaczonych do tego celu i specjalnie oznakowanych pojemnikach znajdujących się na terenie placówek oświaty. Akumulatory przemysłowe i samochodowe należy dostarczać do placówek handlowych i usługowych prowadzących ich sprzedaż bądź wymianę

10) komunalne odpady zielone ulegające biodegradacji,

11) odpady budowlane i rozbiórkowe.

Papier i tekturę, szkło, tworzywo sztuczne, metale i odpady wielomateriałowe należy gromadzić w specjalnie przeznaczonych do tego celu pojemnikach. Są one odbierane od właścicieli nieruchomości przynajmniej raz w miesiącu.

Natomiast zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe powinny być gromadzone w miejscu i czasie wskazanym przez przedsiębiorcę odbierającego odpady komunalne. Odpady te są odbierane przynajmniej raz w roku.

Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Szczecinku w ramach systemu wyposaża wszystkie gospodarstwa zamieszkałe w pojemniki do zbierania odpadów

WESTMOR CONSULTING 45 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” komunalnych w zależności od wielkości gospodarstwa oraz w worki do selektywnej zbiórki odpadów (zielone, niebieskie, żółte, brązowe).

Ponadto przy ul. Leśnej w Rzeczenicy (teren po byłych magazynach Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”) zlokalizowano punkt selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK). Do PSZOKU - u mieszkańcy mogą dostarczać odpady tj. akumulatory, meble i inne odpady wielkogabarytowe, zużyte opony, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, przeterminowane lekarstwa i chemikalia, popiół, odpady budowlane i rozbiórkowe, zużyte baterie, odpady niebezpieczne (np. żarówki, świetlówki, pojemniki po olejach, smarach), odpady zielone przez które rozumie się odpady komunalne stanowiące części roślin pochodzących z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów.

Źródło: Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Rzeczenica za 2013 r. Według informacji zawartych w „Analizie stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Gminy Rzeczenica za 2013 r.”, w 2013 r. na terenie Gminy Rzeczenica zebrano - 381,9 Mg niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych, 18,5 Mg tworzyw sztucznych, 51 Mg szkła oraz 11,4 Mg papieru. Poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przyjął wartość 56,9%, natomiast poziom recyklingu papieru, szkła, metali oraz tworzyw sztucznych wyniósł 20,9%. W 2013 r. na 983 gospodarstwa zostało złożonych 944 deklaracji, w tym 886 zadeklarowało zbiórkę selektywną, pozostali nie selektywną. Ogólna liczba mieszkańców Gminy wg „Analizy” wynosiła 3 789 osób z czego około 3 000 osób objęto systemem zbiórki odpadów.

3.8. Odnawialne źródła energii Do korzyści wynikających ze stosowania odnawialnych źródeł energii można zaliczyć zmniejszenie negatywnego wpływu energetyki na środowisko naturalne. Dotyczy to przede wszystkim likwidacji tzw. niskiej emisji, która jest niezwykle uciążliwa dla środowiska naturalnego. Poza tym nie można zapomnieć, że mniejsza emisja przyczynia się do znaczącej poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu. W tym miejscu należy zaznaczyć, że Gmina Rzeczenica jest w trakcie przygotowywania wniosku o dofinansowanie do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach konkursu pn. „Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla samorządów”. W ramach projektu zainteresowani mogą otrzymać pożyczkę wraz z dotacją, które wynoszą łącznie do 100% kosztów kwalifikowanych instalacji w formie:

WESTMOR CONSULTING 46 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 dotacji: 20% dofinansowania (na źródła ciepła opalone biomasą, pompy ciepła, kolektory słoneczne); 40% dofinansowania (systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe, mikrokogeneracja);  pożyczki oprocentowanej 1% w skali roku: na pozostałe koszty kwalifikowane.

3.8.1. Energia wiatru Polska położona jest w strefie o przeciętnych warunkach wietrzności, z prędkościami wiatru na poziomie 3,5-4,5 m/s. Dla obszaru Polski maksymalne sezonowe zasoby energii wiatru dość dobrze pokrywają się z maksymalnym zapotrzebowaniem na energię cieplną, czyli okresem występowania najniższych temperatur, trzeba zatem stwierdzić, że korzystanie z tego źródła energii jest jak najbardziej uzasadnione.

Rysunek 2. Energia wiatru w kWh/m2 na wysokości 30 m nad poziomem gruntu

Źródło: Halina Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki wodnej, Opracowanie 2001, Warszawa

Rysunek 2 przedstawia mezoskalową mapę wiatrów, na której naniesiono izolinie rocznej podaży surowej energii wiatru, niesionej przez strugę wiatru o powierzchni przekroju 1 m2 na wysokości 30 m nad poziomem gruntu (30 m n.p.g). Z analizy mapy wynika, że Gmina Rzeczenica znajduje się w strefie korzystnych warunków energii wiatru (1000 kWh/m2/rok).

Obecnie na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonują żadne elektrownie wiatrowe. Jednakże zgodnie z zapisami „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica”, część północna Gminy leży w korzystnej strefie jeśli chodzi o energię wiatrową. Należy jednak wskazać, że lokalizacja konkretnych siłowni wiatrowych może mieć

WESTMOR CONSULTING 47 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” miejsce w wyniku bardziej szczegółowej analizy szeregu innych czynników i poniesienia nakładów inwestycyjnych.

Z uwagi na uwarunkowania prawne, przyrodnicze, krajobrazowe i sozologiczne, należy uznać za wyłączone dla lokalizacji elektrowni wiatrowych następujące obszary:  wszystkie tereny objęte formami ochrony przyrody,  projektowane obszary ochronne, w tym zwłaszcza obszary wytypowane w ramach tworzenia Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, projektowane i postulowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,  tereny tworzące osnowę ekologiczną województwa, której zasięg określony został w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego,  tereny położone w strefach ekspozycji obiektów dziedzictwa kulturowego: pomników historii, cennych założeń urbanistycznych i ruralistycznych oraz założeń zamkowych, parkowo-pałacowych i parkowo-dworskich,  tereny w otoczeniu lotnisk wraz z polami wznoszenia i podejścia do lądowania.

3.8.2. Energia wody

Energia wody jest nieszkodliwa dla środowiska, nie przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych, nie powoduje zanieczyszczeń, a jej produkcja nie pociąga za sobą wytwarzania odpadów. Budowa elektrowni wodnych uzależniona jest jednak od spełnienia szeregu wymogów wprowadzonych przepisami prawa, do których należą m.in. umożliwienie migracji ryb, jeżeli jest to uzasadnione warunkami lokalnymi, zapobieganie stratom ryb przy przejściu przez turbiny elektrowni, ograniczenia w zakresie przekształcenia istniejącej rzeźby terenu i naturalnego układu koryta rzeki.

Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonują obecnie elektrownie wodne. Jednakże na obszarze Gminy Rzeczenica występują dwa cieki, Czernica oraz Biała, które można zakwalifikować jako przydatne w produkcji energii odnawialnej na niewielką skalę. Przy stosunkowo niewielkich nakładach inwestycyjnych mogą one zostać zaadaptowane na małe elektrownie wodne. Według danych zamieszczony w „Studium” średni rzeczny odpływ jednostkowy kształtuje się na poziomie 6 – 8 l/s/km2 (według J. Stachy’ego i B. Biernata).

WESTMOR CONSULTING 48 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3.8.3. Biomasa

Zgodnie z zapisami Dyrektywy 2001/77/WE biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny produkty oraz ich frakcje, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa, związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich.

Biomasa charakteryzuje się niską gęstością energii na jednostkę (transportowanej) objętości i z natury rzeczy powinna być wykorzystywana możliwie blisko miejsca jej pozyskiwania. Jest zasobem ograniczonym. Przeznaczenie powierzchni pod plantacje energetyczne niesie jednak zagrożenie dla bioróżnorodności i często dla naturalnych walorów rekreacyjnych.

Na terenie Gminy Rzeczenica realizowane są założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną opracowane przez Bałtycką Agencję Poszanowania Energii S.A., które zmierzają do osiągnięcia 100% energii z zasobów odnawialnych. W ramach działań przeprowadzono modernizację systemu zaopatrzenia w ciepło kilku gminnych budynków użyteczności publicznej m. in. szkoły podstawowej, gminnego ośrodka kultury i przedszkola. W ramach inwestycji zbudowano kotłownię centralną o mocy 700 kW, opalaną zrębkami drzewnymi, która przyczyniła się do redukcji zanieczyszczeń powietrza ze strony systemów grzewczych:

 SO2 o 93%,  CO o 90%,

 CO2 o 100%,  Pyłów o 96%.

Źródło: http://www.pnec.org.pl/ Szczegółowe informacje dotyczące wykorzystania energii pochodzącej z biomasy prezentuje tabela 15.

Tabela 15. Biomasa na terenie Gminy Rzeczenica

Rodzaj Ilość Rodzaj źródła zużytego Sołectwo Miejscowość Obiekt Moc zużytego energii paliwa na paliwa odnawialnej rok Rzeczenica Kotłownia Kotły Zrębki Rzeczenica 500 KW 650m3 szkolna grzewcze drzewne Kotłownia Kotły Drewno Rzeczenica 21 KW 25m3 OSP grzewcze opałowe Kotłownia Kotły 2,5 MW Rzeczenica Trociny, 5770 Mg zakładowa grzewcze 2,2 MW zrębki

WESTMOR CONSULTING 49 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

drzewne Międzybórz Kotłownia Kotły Drewno Międzybórz 50 KW 65m3 szkolna grzewcze opałowe Breńsk Kotłownia Kotły Zalesie Brak danych słoma Brak danych zakładowa grzewcze

Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Rzeczenica 2004 – 2011 Dalsze, efektywniejsze wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii jest możliwe tylko przy poniesieniu nakładów na zmiany technologii wytwarzania ciepła oraz zapewnieniu stałych dostaw.

3.8.4. Energia geotermalna

Ze względu na odmienną technologię i inne kierunki zastosowań w wykorzystaniu energii geotermalnej, stosuje się podział na geotermię płytką (niskiej entalpii) – pompy ciepła oraz geotermię głęboką (wysokiej entalpii) – źródła geotermalne.

Główną zaletą wykorzystania energii zawartej w wodach geotermalnych (geotermii głębokiej) jest jej „czystość”. Poza tym instalacje oparte na wykorzystaniu energii geotermalnej odznaczają się stosunkowo niskimi kosztami eksploatacyjnymi. Analizując rysunek 3 należy stwierdzić, że w obrębie Gminy Rzeczenica nie występuje duży potencjał energii geotermalnej.

WESTMOR CONSULTING 50 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 3. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów

Źródło: Roman Ney i Julian Sokołowski, 1992. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polska Akademia Nauk, Kraków

Wykorzystanie geotermii płytkiej może następować poprzez wykorzystanie pomp ciepła. Ciepło produkowane przez pompy może być w dużej części pobierane z ogólnie dostępnego środowiska cechującego się niewyczerpalnymi zasobami energii (np. grunt, cieki wodne, powietrze atmosferyczne), nie powodując przy tym jego degradacji. Ponadto pompy zapewniają wysoki komfort użytkowania, nie wymagają codziennej obsługi, cechują się cichą pracą i nie zanieczyszczają środowiska w miejscu użytkowania.

Obecnie, na terenie Gminy Rzeczenica nie zlokalizowano pomp ciepła.

3.8.5. Energia słoneczna

Energię słoneczną wykorzystuje się przetwarzając ją w inne użyteczne formy, a więc w energię:  cieplną – za pomocą kolektorów;  elektryczną – za pomocą ogniw fotowoltaicznych.

Na terenie Gminy Rzeczenica wykorzystywane są lampy solarne. W ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” zrealizowano projekt pt. „Montaż lamp solarnych i hybrydowych na

WESTMOR CONSULTING 51 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” terenie gminy Rzeczenica”. Głównym celem projektu był wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej gminy Rzeczenica poprzez montaż lamp solarnych i hybrydowych. Dzięki dofinansowaniu zakupiono i zamontowano 26 lamp solarnych i 5 lamp hybrydowych w Rzeczenicy, Gwieździnie, Olszanowie, Brzeziu, Jezierniku, Pieniężnicy, Breńsku, Gockowie i Międzyborzu.

Źródło: http://www.rzeczenica.pl/

W Polsce wykorzystanie paneli fotowoltaicznych w układach zasilających jest ograniczone jedynie do specyficznych zastosowań, na ogół tam, gdzie ze względu na małą moc odbiornika doprowadzenie sieci elektroenergetycznej jest mało opłacalne. Gmina Rzeczenica posiada duży potencjał wykorzystania energii słonecznej na cele fotowoltaiki. Ogniwa fotowoltaiczne mogą być wykorzystane do zasilania znaków ostrzegawczych przy drogach i reklam. Na terenach o silnej koncentracji zabudowy mogą zostać zamontowane na dachach budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, natomiast na terenach niezagospodarowanych – mogą powstać farmy fotowoltaiczne. Do instalacji systemu PV idealnie nadają się dachy skierowane w stronę południową, ale można również wykorzystać takie które są skierowane w kierunku południowo-wschodnim, bądź też południowo - zachodnim. Na płaskim dachu panele fotowoltaiczne instalowane są na specjalnych stelażach. Należy zwrócić uwagę iż moduły podczas swojej pracy nie powinny być w żadnym zakresie zacienione w wyniku przesłonięć, które powodują kominy, drzewa lub anteny satelitarne. W przypadku rozważania budowy farmy fotowoltaicznych na gruncie, należy zwrócić uwagę na szereg czynników, które są niezmiernie istotne. Elektrownia fotowoltaiczna wolnostojąca nie powinna być lokowana na terenach powysypiskowych, w pobliżu obiektów mogących powodować zapylenie. Warto zwrócić uwagę również na sprawy administracyjne: Czy farma znajduje się na terenie gdzie jest uchwalony MPZP? Czy znajduje się w pobliżu linia energetyczna?

WESTMOR CONSULTING 52 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy 4.1. Położenie geograficzne

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE GMINY Zgodnie z regionalizacją opracowaną przez Jerzego Kondrackiego, Gmina Rzeczenica położona jest w:  prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego;  podprowincji: Pojezierze Południowobałtyckie;  makroregionach: Południowopomorskie;  mezoregionach: Doliny Gwdy, Pojezierza Krajeńskiego i Równiny Charzykowskiej. Powyższy podział na mezoregiony przedstawia rysunek 4.

Rysunek 4. Położenie geograficzne Gminy Rzeczenica

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Centralna Baza Danych Geologicznych, http://web3.pgi.gov.pl/ 4.2. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Gmina Rzeczenica charakteryzuje się malowniczą i urozmaiconą rzeźbą terenu. Na terenie Gminy występują liczne wzniesienia (pagórki) poprzeplatane jeziorami i dolinami rzecznymi. Liczne moreny akumulacyjne, kemy, ozy, rynny lodowcowe i doliny rzeczne kształtują bardzo wysokie walory krajobrazowe Gminy.

WESTMOR CONSULTING 53 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Pod względem geomorfologicznym Gminę Rzeczenica reprezentują trzy główne formy, które warunkują trzy podstawowe typy środowiska przyrodniczego:  wysoczyzna morenowa,  sandr,  rynny subglacjalne i doliny rzeczne. Wysoczyzny morenowe obejmują północno - zachodnią i południowo - wschodnią części Gminy i są reprezentowane przez formy moreny czołowej i dennej, których różnice wysokości pomiędzy najwyżej i najniżej położonymi punktami mieszczą się w przedziałach od około 20m do nawet 60m. Najwyższe obszary występują w południowo - wschodniej części gminy, gdzie tworzą zgrupowania wzniesień moreny czołowej o wysokości 222,8 m n.p.m. W podłożu obszarów morenowych występują przede wszystkim piaski gliniaste i gliny, a także piaski luźne i słabogliniaste na niewielkich obszarach. W dnach zagłębień o płytkim zaleganiu pierwszego poziomu wody gruntowej, wykształciły się także liczne obszary torfowe. Na powierzchni wysoczyzny morenowej przeważają gleby brunatne wyługowane oraz brunatne kwaśne, co decyduje o rolniczym użytkowaniu tego terenu. Powierzchnia wysoczyzny jest urozmaicona licznymi zagłębieniami wytopiskowymi, a także głazami narzutowymi, z których niektóre zostały objęte ochroną prawną jako pomniki przyrody. Sandry tworzą rozległe równiny o deniwelacjach w granicach kilku metrów, zbudowane głównie z materiału żwirowo - piaszczystego pochodzenia wodno - lodowcowego. Środowisko przyrodnicze wykształcone na tym podłożu, dominuje powierzchniowo na terenie gminy Rzeczenica. Cechami wyróżniającymi omawiany obszar jest duża przepuszczalność podłoża, a z drugiej zaś strony również tereny bezodpływowe. Obszary cechuje niska żyzność siedlisk oraz stosunkowo głębokiego zalegania wody gruntowej, natomiast stosunki wodne i zakwaszenie środowiska glebowego sprzyjają procesowi bielicowania gleb. W użytkowaniu sandrów dominują lasy, charakteryzujące się małą żyznością i niską odpornością na działalność człowieka. Rzeźbę sandrów urozmaicają wklęsłe formy terenu, takie jak rynny jezior (np. Bielsko), doliny rzeczne i zagłębienia związane z wytapianiem martwego lodu. Rynny subglacjalne i doliny rzeczne rozcinają zarówno obszary morenowe jak i sandrowe. Dzięki temu na terenie Gminy Rzeczenica powstał złożony układ form dolinnych o różnych rozmiarach i zróżnicowanym ukierunkowaniu przebiegu. Dominującą cechą rynien subglacjalnych jest występowanie jezior rynnowych w których obecnie znajdują się jeziora: Bielsko, Krępsko i Szczytno. Tereny dolin użytkowane są głównie rolniczo, występują tu także zbiorowiska leśne w postaci niewielkich zespołów leśnych oraz użytki zielone

WESTMOR CONSULTING 54 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” z kompleksami łąkowo – pastwiskowymi. Ważną cechą wyróżniającą doliny jest także klimatyczne zróżnicowanie - anomalie termiczne, zastoiska chłodnego powietrza, większa wilgotność powietrza w stosunku do terenów otaczających, słabsze i zróżnicowane nasłonecznienie w zależności od ekspozycji i wystromienia zboczy.

Źródło: Elaborat Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.) Gmina Rzeczenica jest usytuowana w zasięgu następujących mezoregionów:  Pojezierze Krajeńskie obejmuje południowo - zachodni skraj województwa pomorskiego. Wody tej części regionu tworzą na niewielkim odcinku Brda, dopływy Gwdy i nieliczne jeziora. Dominujący typ krajobrazu naturalnego stanowią równiny, sandry i wzniesienia pojezierne oraz pagórki. Najwyższe wzniesienia morenowe przekraczają 200 m n.p.m. Środowisko przyrodnicze Pojezierza Krajeńskiego jest w znacznym stopniu przekształcone w wyniku działalności człowieka. W użytkowaniu terenu przeważają grunty rolne. Lasy występują głównie w północnej i centralnej części regionu, w granicach województwa pomorskiego. Krajobraz Pojezierza Krajeńskiego posiada znaczne walory turystyczne zwłaszcza w obszarze Gminy Rzeczenica. Uwarunkowane jest to obszarami o większej lesistości, które występują zwłaszcza w rejonie jezior Szczytno i Krępsko. Należy nadmienić, że okolice Jezior Krępsko i Szczytno, a także Zespół Jezior Człuchowskich znajdujące się w granicach Pojezierza, zostały objęte ochroną w formie rezerwatów przyrody i obszarów chronionego krajobrazu. W części południowej krajobraz Pojezierza jest bardziej monotonny, ze względu na tereny użytkowane rolniczo.

 Dolina Gwdy charakteryzuje południkowa orientacji. W okolicach Piły Dolina znacznie się rozszerza i tworzy kotlinę. Region porastają głównie bory sosnowe. Przedmiotowy obszar charakteryzuje słabe zaludnienie. Jedynymi ośrodkami miejskimi regionu są Piła i Jastrowie. Część terenu znajduje się w obszarze chronionego krajobrazu "Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy".

 Równina Charzykowska to obszar charakteryzujący się wysokim stopniem zalesienia, na który składają się rozległe kompleksy leśne Borów Tucholskich, Zaborskiego Parku Krajobrazowego, Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego oraz Parku Narodowego Bory Tucholskie. Obszar Równiny prócz lasów, urozmaicają liczne jeziora. Do największych z nich należą jeziora zespołów Charzykowskiego i Wdzydzkiego. Jeziora często wypełniają rynny polodowcowe, które są formami podłużnymi, o stromych zboczach do 30 stopni nachylenia. Do największych form

WESTMOR CONSULTING 55 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

erozyjnych na terenie Równiny należy dolina Brdy o stromych zboczach, która wcina się w sandr na głębokość 5-10 m. Północna część obszaru jest natomiast przecięta doliną Wdy o równie stromych zboczach. Większe miasta na terenie Równiny to Chojnice i Kościerzyna, które położone są na skraju mezoregionu.

4.3. Budowa geologiczna Na terenie Gminy Rzeczenica najstarsze utwory czwartorzędowe stanowią głównie gliny zwałowe z występującymi w ich obrębie soczewami piaszczysto-żwirowymi, nad którymi nie rzadko występują piaski i żwiry wodnolodowcowe. Utwory te nie odsłaniają się jednak na powierzchni. Cały obszar Gminy Rzeczenica pokrywają gliny zwałowe, osady fluwioglacjalne i zastoiskowe, które związane są ze zlodowaceniem północnopolskimi. W jego obwodzie wydzielono utwory faz leszczyńskiej, poznańsko - dobrzyńskiej i pomorskiej stadiału górnego. W trakcie pierwszej fazy wykształciły się iły, mułki oraz piaski zastoiskowe, nad którymi zalegają równolegle warstwowane piaski i żwiry pochodzenia wodnolodowcowego. Nad nimi z kolei rozwinięte są piaszczyste gliny zwałowe z otoczakami, głazami skał magmowych i metamorficznych oraz okruchy węgla brunatnego, które naturalnie nie wyłaniają się na powierzchnię ziemi. Faza poznańsko - dobrzyńska jest reprezentowana przez fluwioglacjalne oraz glacjalne piaski i żwiry, na których zalegają brunatno - szare gliny zwałowe. Faza pomorska to natomiast głównie żwiry i piaski kwarcowo - skaleniowe, drobno i średnioziarniste, często zaglinione i pylaste. W obrębie tych utworów występują wkładki i soczewy brunatnych glin zwałowych.

Natomiast najmłodsze utwory występujące na terenie Gminy pochodzą z holocenu. Osady rzeczne Czernicy i Brdy oraz ich dopływów tworzą poziomy tarasowe zbudowane z piasków, miejscami ze żwirem i głazami, czasami przykryte warstwą torfu. Liczne na całym obszarze Gminy są torfy, przeważnie niskie i przejściowe. Rozciągają się one wzdłuż dolin rzek Brdy i Czernicy.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowanie przestrzennego Gminy Rzeczenica 4.4. Gleby

Jakość gleb na terenie Gminy w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych

WESTMOR CONSULTING 56 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju.

Jakość gleb ma wpływ na rozmieszenie upraw rolniczych, ale zależy ona również od odpowiedniej wilgotności, nawożenia mineralno-organicznego, warunków termicznych oraz opadów atmosferycznych.

Gleby na obszarze gminy Rzeczenica charakteryzuje duże zróżnicowanie pod względem przydatności rolniczej od 2 - pszennego bardzo dobrego do 9 - zbożowo-pastewnego słabego oraz kompleksy użytków zielonych 2z średnie i 3z - słabe i bardzo słabe. Udział najlepszych kompleksów przydatności rolniczej gleb (kompleksy 2-3), a także udział gleb dobrych (4 kompleksu - żytniego bardzo dobrego) – jest mały. Gleby na terenie Gminy zostały w większości zaliczone do najniższych kompleksów przydatności dla rolnictwa m.in. żytniego słabego, żytniego najsłabszego. Wzdłuż dolin rzecznych występują gleby torfowe i murszowo-torfowe oraz gleby mineralne i murszowe, zaliczone odpowiednio do użytków zielonych średnich oraz słabych i bardzo słabych. Występowanie w okolicach Rzeczenicy, Gockowa, Zalesia, Olszanowa, Garska, Gwieżdzina, Brzezia i Pieniężnicy gleby kompleksu żytniego dobrego, warunkuje występowanie pól uprawnych w tym rejonie. Szczegółową klasyfikację gleb na terenie Gminy Rzeczenica pod względem ich jakości bonitacyjnej zaprezentowano w tabeli 16.

Tabela 16. Bonitacja gleb na terenie Gminy Rzeczenica

Klasa bonitacyjna gruntów ornych w ujęciu powierzchniowym [ha] Gleby gruntów ornych i sadów Grunty łąk i pastwisk Gmina III I II III b IV a IV b V VI I II III IV V VI a Udział 0 0 0,56 2,33 3,37 9,47 35,97 16,28 0 0 0,19 8,59 18,50 4,75 %

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica

WESTMOR CONSULTING 57 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

4.5. Warunki klimatyczne Zgodnie z rolniczo-klimatycznym podziałem Polski według R. Gumińskiego teren Gminy Rzeczenica znajduje się w obrębie zaliczanym klimatycznie do dzielnicy pomorskiej (IV).

Rysunek 5. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego

Źródło: www.acta-agrophysica.org Legenda:

Dzielnica rolniczo-klimatyczna

I Szczecińska VIII Zachodnia XV Częstochowsko-Kielecka II Zachodniobałtycka IX Wschodnia XVI Tarnowska III Wschodniobałtycka X Łódzka XVII Sandomiersko-Rzeszowska IV Pomorska XI Radomska XVIII Podsudecka V Mazurska XII Lubelska XIX Podkarpacka VI Nadnotecka XIII Chełmska XX Sudecka VII Środkowa XIV Wrocławska XXI Karpacka

Obszar ten charakteryzuje przenikaniem się mas powietrza oceanicznego i kontynentalnego. Występowanie obszarów leśnych i jezior sprawia, że lokalne warunki klimatyczne są zmienne i kontrastowe. Obszar ten wyróżnia się również opóźnieniem pór roku w stosunku do Polski centralnej. Na terenie Gminy Rzeczenica występują niskie opady roczne – ok. 550 mm. Średnia roczna temperatura powietrza tego obszaru wynosi 6,5– 7,5°C.

Na terenie Gminy dominują wiatry o kierunku zachodnim i południowo-zachodnim. Prędkości wiatrów wynoszą od 0,1 m/s do 15 m/s.

WESTMOR CONSULTING 58 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

4.6. Zasoby wodne 4.6.1. Wody powierzchniowe Gmina Rzeczenica usytuowana jest w zlewni Brdy, należącej do dorzecza Wisły i Noteci będącej elementem dorzecza Odry. Obie rzeki rozdziela dział wodny I rzędu. Główne rzeki przepływające przez Gminę – Czernica oraz Biała, a także Struga Rzeczenicka leżą w zlewni dorzecza Odry. W skład tej zlewni wchodzą także inne zlewnie cząstkowe, na które składają się rzeki: Chechło, Gnilec oraz Przerębka. Z kolei w zlewni dorzecza Wisły znajduje się rzeka Brda, która wyznacza północno - wschodnią granicę Gminy i przepływa przez jezioro Szczytno. Do jeziora tego wpływa także Koprzywnica i Słopica. Gminę Rzeczenica odwadniają także dwa dopływy: dopływ w Rzeczenicy, który bierze swój początek w miejscowości Zbysławiec i uchodzi do jeziora Orzechowo oraz dopływ z Olszanowa, uchodzący do jeziora Krępsko.

Na obszarze Gminy występują także jeziora: Orzechowo (18,5 ha), Olszanowskie Duże (58,5 ha) oraz mniejsze jeziora bez nazwy, zaś w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się jeziora Szczytno (565 ha), Krępsko (377 ha) oraz Bielsko (257 ha).

Największe jeziora usytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie Gminy, zostały objęte ochroną w postaci obszarów chronionego krajobrazu, które w części pokrywają się z terenami przynależącymi administracyjnie do Gminy Rzeczenica.

Obszar chronionego krajobrazu w okolicach jezior Krępsko i Szczytno zajmuje powierzchnię ponad 12.000 ha, z czego 1.800 ha położonych jest nad rozległą, długą rynną jezior Krępsko i Szczytno w Gminie Rzeczenica. Na znaczące walory przyrodnicze terenu wpływają występujące na tym obszarze cenne gatunki roślin i zwierząt. Obszar ten cechują duże i zwarte kompleksy leśne w których dominują siedliska borowe. Gatunkiem dominującym jest sosna z niewielką domieszką brzozy, dębu i buka oraz olszy w obniżeniach terenu. Niemałą atrakcję obszaru chronionego jest rezerwat Osiedle kormoranów położony w lesie nad Brdą w okolicach Pakotulska. Na terenie obszaru występują także pomniki przyrody: okazałe dęby i głazy narzutowe oraz zabytki architektury - sakralnej, świeckiej, wczesnośredniowieczne grodziska słowiańskie.

Obszar chronionego krajobrazu nad jeziorem Bielsko położony jest w południowo – zachodniej części gminy Rzeczenica i zajmuje powierzchnię 388 ha. Teren podlegający ochronie obejmuje rynnę jeziora Bielsko wraz z terenami przyległymi i łączy się bezpośrednio z obszarem „Żydowo – Biały Bór”, którego stanowi dopełnienie. 34% powierzchni tego

WESTMOR CONSULTING 59 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” obszaru zajmują lasy. Dominujące gatunki drzew to sosna, brzoza i jarząb pospolity zwany jarzębiną. Rzeźba krajobrazu na całym obszarze wykazuje duże zróżnicowanie terenu (wzniesienia, obniżenia, doliny) i wznosi się na wysokości 150-160 m n.p.m.

Największym jeziorem w całości znajdującym się na terenie Gminy Rzeczenica jest Jezioro Olszanowskie Duże (dawniej zwane Zimnym). To znajdujące się w lesie jezioro rynnowe o powierzchni 55 ha i maksymalnej głębokości 20 m. Taflę jeziora otaczają wysokie brzegi porośnięte głównie lasem sosnowym i buczyną. Mniejszym jeziorem o powierzchni 21 ha jest Jezioro Orzechowo, które jak poprzednie, jest jeziorem rynnowym dodatkowo połączonym Jeziorem Krępsko. Należy również dodać, że wszystkie jeziora na terenie Gminy, obfitują w takie gatunki ryb jak: okoń, płoć, szczupak, leszcz, ukleja, lin, miętus, węgorz, sandacz, wzdręga, dlatego jest to wymarzone miejsce dla wędkarzy.

Problemem wymagającym koordynacji na szczeblu powiatu jest współpraca gmin dotycząca ochrony Jeziora Szczytno, którego akwen znajduje się w granicach administracyjnych Gminy Przechlewo, którego zachodni brzeg jest wschodnią granicą gminy Rzeczenica.

Rysunek 6. Położenie Jeziora Szczytno Wielkie

Źródło: http://wikimapia.org/ 4.6.2. Wody podziemne Cały obszar Gminy Rzeczenica położony jest w V regionie pomorskim, który z kolei dzieli się na podregiony słupski i chojnicki. Na terenie Gminy wyodrębniono dwie jednolite części wód podziemnych, które określono jak JCWPd Nr 28 i JCWPd Nr 29. „Zachodnia i centralna część gminy (…) znajduje się w JCWPd Nr 28 (…). Główny użytkowy poziom wodonośny występuje tutaj jedynie w międzymorenowych utworach czwartorzędowych na głębokościach 20–120 m. Miąższość warstwy wodonośnej osiąga zwykle 10–40 m. Zasilanie wód tego poziomu odbywa się poprzez bezpośrednią infiltrację opadów atmosferycznych i z wód powierzchniowych(…). Studnie wiercone osiągają przeważnie wydajności 30–70 m3/h wody.”

WESTMOR CONSULTING 60 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica Z kolei wschodnia część gminy znajduje się w JCWPd Nr 29, której użytkowane poziomy wodonośne znajdują się w utworach czwartorzędu i trzeciorzędu. W obrębie osadów czwartorzędowych występują zwykle dwie warstwy wodonośne. „Miąższość warstwy wodonośnej ma zwykle 10–40 m, a przy połączonych seriach osiąga 50 m. Wody, zwykle o zwierciadle swobodnym, występują przeważnie na głębokości 5–20 m pod powierzchnią terenu. Potencjalna wydajność pojedynczych ujęć kształtuje się w granicach 10–70 m3/h, lokalnie może ona osiągać 120 m3/h. Poziom ten, podstawowy dla zaopatrzenia ludności w wodę, ujmowany jest studniami wierconymi i kopanymi. Jakość wód poziomu czwartorzędowego jest na ogół dobra i bardzo dobra (klasa Ia i Ib). Wymagają one co najwyżej prostego uzdatniania.”

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica Utwory trzeciorzędowe również cechuje występowanie dwóch poziomów wodonośnych. „Warstwa górna, o miąższości od kilku do 40 m, ma ograniczony zasięg do głębokości 40–60 m. Natomiast warstwa dolna występuje na głębokości 70–140 m pod powierzchnią terenu i jest na tym obszarze słabo rozpoznana. Szacuje się, że potencjalne wydajności otworów studziennych z tych warstw osiągnąć mogą 10– 40 m3/h.”

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica 4.7. Walory przyrodnicze

4.7.1. Lasy

Według danych GUS, na terenie Gminy Rzeczenica na koniec 2013 r. lasy i grunty leśne zajmowały powierzchnię 18 601 ha, z czego zdecydowaną większość stanowiły lasy Skarbu Państwa 18 280 ha (98,3%), natomiast lasy należące do osób prywatnych zajmowały 302 ha. Lasy Państwowe na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się w zarządzie Nadleśnictwa Czarne - Człuchowskie, Człuchów i Niedźwiady które podlegają Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinku (RDLP). Wg danych GUS lesistość Gminy wynosiła w 2013 r. 65,9% i była wyższa niż lesistość powiatu człuchowskiego – 48,9% a także wyższa niż lesistość w województwie pomorskim – 36,3%. W lasach Rzeczenicy najliczniejszą grupę stanowią lasy sosnowe z domieszką świerka, które porastają sandry. Występują tu także lasy liściaste, głównie bukowe, z bogatym niekiedy runem leśnym.

Największa cześć Gminy Rzeczenica leży w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie, na którego

WESTMOR CONSULTING 61 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” obszarze wyróżniono lasy ochronne (lasy wodochronne i glebochronne) zajmujące powierzchnię 5 097,08 ha oraz rezerwaty – 474,35 ha. Szczegółowe zestawienie lasów o szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 7. Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie (stan na 15.05.2014)

Źródło: http://www.czarneczluchowskie.szczecinek.lasy.gov.pl Kwestie dotyczące ochrony przeciwpożarowej lasów regulują przepisy na szczeblu unijnym oraz krajowym. Wśród najważniejszych aktów prawnych poruszających tematykę przeciwpożarową lasów wyróżnić można:  Rozporządzenie Rady nr 2158/92 z dnia 23 lipca 1992 r. o ochronie lasów Wspólnoty przed pożarami: o obowiązek klasyfikacji terytoriów wg stopnia ryzyka pożaru lasu; o klasyfikacja obszaru musi odpowiadać podziałowi administracyjnemu; o dofinansowanie działań państw członkowskich w zależności od stopnia ryzyka pożarowego;

WESTMOR CONSULTING 62 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

o zobowiązanie państw członkowskich do stworzenia Krajowego Systemu Informacji o Pożarach Lasu  Rozporządzenie nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 17 listopada 2003 r. dotyczące monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie, o zapewnienie ciągłości uregulowań i osiągnięć w zakresie ochrony przeciwpożarowej lasów należących do Wspólnoty; o obowiązek gromadzenia i przekazywania do UE danych dotyczących pożarów lasu; o rozwój systemu informacji o pożarach lasu i niezagospodarowanych terenach;  Rozporządzenie rady nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: o kategoryzacja zagrożenia pożarowego lasów wszystkich form własności dla wyodrębnionych podregionów; o pomoc dotycząca wzmocnienia systemu ochrony przeciwpożarowej;

Wśród aktów prawnych obowiązujących na szczeblu krajowym zaliczyć można:  ustawę o lasach z dnia 28 września 1991 r. (art. 9, 13, 18, 26, 30),  ustawę o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (art. 3, 4),  ustawa o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r. (art. 55),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego lasów określające: o kategorie oraz stopnie zagrożenia pożarowego lasów; o sposób zaliczania lasów do kategorii zagrożenia pożarowego lasów wraz z metodą oznaczania stopnia zagrożenia pożarowego; o sposoby prowadzenia obserwacji lasów; o wyposażenie punktów obserwacyjnych; o parametry dróg leśnych – dojazdy pożarowe; o rodzaje i sposoby wykonywania pasów przeciwpożarowych; o wyposażenie baz sprzętu do gaszenia pożarów lasów  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów:

WESTMOR CONSULTING 63 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

o Rozdział 9 – Zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów, § 34, 35, 40  Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych: o § 9.

Wśród przepisów wewnętrznych można wyróżnić:  Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe,  Instrukcję ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych,  Zarządzenia i decyzje Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.

4.7.2. Szata roślinna Ekosystemy występujące na obszarze Gminy Rzeczenica można podzielić na trzy grupy układów:

1) Pierwszy z nich obejmuje zbiorowiska nawiązujące do naturalnych, jak hydrogeniczne i zróżnicowane ekosystemy leśne;

2) Druga grupa związana jest z krajobrazem wiejskim, tj. polami i ugorami, łąkami i pastwiskami. Otoczenie zabudowań urozmaicają przydomowe ogrody i sady oraz podwórka;

3) Ekosystemy należące do trzeciej grupy związane są z obszarami przekształconymi antropogenicznie, zwłaszcza poeksploatacyjnych oraz niektórych wiejskich i rekreacyjnych a także roślinność ruderalna wokół zakładów przemysłowych.

Najcenniejszą grupę ekosystemów tworzą ekosystemy leśne, wodne i nadwodne. Wśród ekosystemów leśnych, na terenie Gminy Rzeczenica można wyróżnić następujące zespoły:

 zbiorowiska zaroślowe - występują w otoczeniu torfowisk niskich lub jezior. Tworzone są przez rożne postaci łozowisk, gdzie dominujące są wierzby szare, wierzby uszate oraz olszyny czarne.

 olesy i łęgi – występują w dnach dolin, wzdłuż cieków i nad jeziorami oraz w lokalnych zagłębieniach wypełnionych niskim torfem. Złożone są one głównie z olszy czarnej.

 buczyny - rosną głównie na stokach rynien jeziornych i zboczach dolin;

WESTMOR CONSULTING 64 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 nizinny las dębowo - grądowy – składają się na nie graby, buki, olsze czarne z dominacją dębu szypułkowego. Kompleksy te występują na bardziej żyznych fragmentach zboczy rynnowych.

 brzezina bagienna - występuje na terenach o płytkim i bardzo płytkim poziomie wód gruntowych. W skład jej drzewostanów wchodzą brzozy i sosna.

 bory sosnowe – dominują wśród zbiorowisk leśnych na terenie Gminy. Występują głównie w południowej i zachodniej częściach Gminy. Przeważają zbiorowiska boru świeżego oraz fragmenty boru wilgotnego. Drzewostany borów buduje głównie sosna. Miejscowo występuje dąb szypułkowy i bezszypułkowy.

Do ekosystemów wodnych na terenie Gminy Rzeczenica należą przede wszystkim rośliny wodne, torfowiska oraz łąki i pastwiska. Zespoły roślin wodnych są silnie wykształcone w jeziorach o eutroficznych i mezotroficznych. Na terenie jezior Krępsko i Szczytno występują dwa chronione gatunki – grążela żółtego i grzybienia białego. W towarzystwie szuwarów nadbrzeżnych występuje roślinność efemeryczna (m.in. zbiorowiska rzęs, żabiścieku pływającego oraz osoki aloesowatej).

Torfowiska (niskie, przejściowe i wysokie) zajmujące powierzchnie od poniżej 1 ha do kilkudziesięciu ha. Obejmują ono głównie tereny przybrzeżne jezior, a także najniżej położone fragmenty dolin rzecznych i inne zagłębienia. Występują na nich płaty roślinności szuwarowej (szuwary właściwe, turzycowe i trawiaste).

Łąki i pastwiska reprezentowane są przez zbiorowiska roślinne łąk mokrych, wilgotnych i świeżych oraz nadrzecznych ziołorośli i łąk częściowo zabagnionych, z udziałem sitowia.

4.7.3. Świat zwierząt Na terenie Gminy Rzeczenica występuje liczna i zróżnicowana fauna, na którą składają się mnogie gatunki chronione. Najliczniej występują one na obszarach przyległych do dolin rzecznych, rynien jezior oraz mniejszych podmokłych zagłębień terenu.

Wśród ptaków można wymienić przykładowo takie gatunki jak: dziwonia, łabędź niemy, bocian biały, dudek, błotniak stawowy, gęsiorek, gągoł, bielik, kormoran, bocian czarny, siniak, żuraw, perkozek, głowienka, dzięcioł zielny. Licznie występującymi ssakami chronionymi są bóbr i wydra. Natomiast wśród gatunków wodnych można wymienić: żabę moczarową, żabę wodną, ropuchę szarą, kumaka nizinnego, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną, traszkę zwyczajną i traszkę grzebieniastą. W jeziorach najczęściej spotykanymi

WESTMOR CONSULTING 65 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” gatunkami o znaczeniu gospodarczym są: węgorz, szczupak, lin, okoń, leszcz, okoń, płoć i ukleja. Rzadziej występuje sieja, sielawa, karp, miętus i karaś. Jeziora (przepływowe) wywierają wpływ na skład gatunkowych ryb w rzekach, o czym, świadczy dominacja płoci, okonia i szczupaka (gatunki nietypowe dla rzek). W rzekach wstępują także ukleja i leszcz, niewielki jest udział pstrągów potokowego i tęczowego. Na Brdzie prowadzone są zarybienia pstrągiem potokowym.

4.8. Formy ochrony przyrody Formami ochrony przyrody w Polsce, w myśl ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody (Dz. U. z 2013, poz. 627), są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Cztery pierwsze formy ochrony, tzn.: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu stanowiły krajową sieć obszarów chronionych, uzupełnionych przez obszary NATURA 2000 oraz formy uznaniowe (w świetle obecnych przepisów prawnych mogą być powołane uchwałą Rad Gminnych), obejmujące użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo- krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody.

Na terenie Gminy Rzeczenica występują następujące formy ochrony przyrody:

1) Obszary Chronionego krajobrazu: nr 8 ,,Obszar położony na południowy wschód od jeziora Bielsko koło Brzezia” i nr 9 „Okolice jezior Krępsko i Szczytno”;

2) Rezerwaty przyrody: ,,Bocheńskie Błoto”, ,,Międzybórz”, ,,Cisy w Czarnem”;

3) Obszary Natura 2000;

4) Pomniki przyrody.

4.8.1. Obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu na Południowy Wschód od Jeziora Bielsko powołany został w 1981 roku uchwałą nr X/42/81 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Słupsku (Dz. Urz. Woj. Słupskiego z 1981 Nr 9, poz. 23, z 1994 Nr 31, poz. 184, z 1998 Nr 19, poz. 82).

OChK „Obszar położony na Południowy Wschód od Jeziora Bielsko koło Brzezia” położony jest w południowo – zachodniej części gminy Rzeczenica i zajmuje powierzchnię 388 ha z 34% lesistością. Na omawianym terenie dominują sosna, brzoza i jarząb pospolity zwany jarzębiną. Rzeźba krajobrazu jest urozmaicona i wykazuje duże zróżnicowanie terenu

WESTMOR CONSULTING 66 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

(wzniesienia, obniżenia, doliny), miejscami teren wznosi się na wysokości 150-160 m n.p.m. Ta forma ochrony przyrody obejmuje rynnę jeziora Bielsko wraz z terenami przyległymi. Obszar ten łączy się bezpośrednio z obszarem „Żydowo – Biały Bór”, którego stanowi dopełnienie.

Z kolei „Okolice jezior Krępsko i Szczytno” na terenie gminy Rzeczenica zajmują powierzchnię ponad 12 000 ha, z czego 1 800 ha położonych jest nad rozległą, długą rynną jezior Krępsko i Szczytno w gminie Rzeczenica. Znaczna część obszaru pokryta jest przez zwarte kompleksy leśne, w których dominują siedliska borowe. Wśród nich można odlaźć wiele cennych gatunków roślin i zwierząt, które istotnie podnoszą walory przyrodnicze tego terenu. Krajobraz obszaru uatrakcyjniają wyspy jeziorne, będące miejscem lęgowym dla takich ptaków wodnych jak gągoł, tracz nurogęś, błotniak stawowy, bąk, wąsatka i remiza. W pobliżu swoje gniazda mają także kania rokowa i bocian czarny. Na torfowiskach i wilgotnych łąkach wykryto stanowiska unikatowego kosaćca syberyjskiego i widłaka torfowego.

Źródło: http://www.rzeczenica.eu/ Oba obszary zostały powołane w celu ochrony wartości przyrodniczych i wypoczynkowo – rekreacyjnych jako tereny cenny pod względem krajobrazowym i przyrodniczym.

4.8.2. Rezerwaty przyrody Na terenie Gminy Rzeczenica występują trzy rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni 43,92 ha:

 „Rezerwat przyrody Cisy w Czarnem” o powierzchni 26,29 ha – powołany został Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 14 lutego 1957 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (MP Nr 18 poz. 141).

Rezerwat leży na terenie Nadleśnictwa LP Czarne Człuchowskie. Uzasadnieniem dla jego powołania było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych jednego z największych w Polsce stanowisk cisa. Rezerwat ten stanowi drugie pod względem wielkości skupisko cisów w Polsce zaraz po rezerwacie "Cisy Staropolskie" w Borach Tucholskich). „Cisy rosną w partiach naturalnego starodrzewia bukowo-dębowego. Wiek ok. 520 cisów wynosi 100-300 lat. Osobliwością przyrodniczą jest istnienie 300 młodych cisów w wieku od 3 do kilkunastu lat. Na uwagę zasługują obok cisa, inne gatunki objęte ochroną, takie jak: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity i widłak jałowcowaty”.

WESTMOR CONSULTING 67 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Źródło: Elaborat Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.)  „Rezerwat przyrody Bocheńskie Błoto”- o powierzchni 16 ha – został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (M.P.1962.68.31). Obszar położony jest na terenie Nadleśnictwa LP Niedźwiady. Celem jego powołania była ochrona zarastającego jeziora i otaczających je torfowisk. Występują tu rośliny bagienne takie jak wełnianka pochwowa, żurawina błotna, bagno zwyczajne, rosiczka okrągłolistna i borówka bagienna oraz zachowane naturalne warunki gniazdowania m.in. bociana czarnego, żurawia, kormorana i czapli siwej.

Źródło: http://www.rzeczenica.eu/

4.8.3. Obszary Natura 2000 Na terenie Gminy Rzeczenica występuje jeden obszar Natura 2000:

 Obszar Specjalnej Ochrony Sporysz PLH220064, znajduje się na zachodnim skraju Borów Tucholskich, które rozciągają się na olbrzymich polach sandrowych usypanych na przedpolu moren czołowych stadium pomorskiego w pobliżu miejscowości Sporysz. Ogólna powierzchnia przedmiotowego terenu to 481,1 ha, które w 60% porastają lasy iglaste, jedną czwartą zajmują lasy liściaste, natomiast pozostałą część pokrywają siedliska łąkowe i zaroślowe. Elementami wyróżniającymi obszar są liczne obniżenia terenu w dawnych wytopiskach polodowcowych - obecnie są one wypełnione pokładami torfu. Teren charakteryzuje również bardzo niskie zaludnienie oraz duża odległość od aglomeracji miejskich. „W granicach obszaru występują dwa bardzo ciekawe torfowiska: przejściowe o bardzo dobrze zachowanym złożu torfowym bez jakichkolwiek śladów eksploatacji położone w zagłębieniu terenowym na miejscu zarośniętego jeziora oraz zdegradowane torfowisko wysokie, zdolne do regeneracji, poprzecinane licznymi regenerującymi potorfiami oraz głębokimi, częściowo zarastającymi rowami odwadniającymi. Obydwa obiekty dobrze zachowane, z typową florą i fauną . Pozostałą część obszaru porastają liczne świeże bory sosnowe poprzecinane mozaiką kontynentalnych borów bagiennych w licznych zagłębieniach. W części zachodniej obszaru występuje kompleks typowych kwaśnych buczyn porastających brzegi rzeki Czernicy. Na obszarze stwierdzono znaczną ilość rzadkich gatunków roślin i bezkręgowców, stopień zachowania istniejących torfowisk,

WESTMOR CONSULTING 68 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

części borów bagiennych, buczyn oraz dobrze uwodnione regenerujące potorfia na torfowisku wysokim nadają dużą rangę ostoi.”

Źródło: http://obszary.natura2000.org.pl/

Rysunek 8. Obszary chronione na terenie Gminy Rzeczenica

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ 4.8.4. Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne są to chronione pozostałości ekosystemów, które służą zachowaniu różnorodności biologicznej. Do użytków ekologicznych zaliczyć można między innymi: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew, kępy krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, siedliska przyrodnicze, jak również stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt. Obszary te charakteryzują się niewielką powierzchnią i posiadają mniejsze walory przyrodnicze w porównaniu z rezerwatami przyrodniczymi.

Na terenie gminy Rzeczenica nie zostały utworzone użytki ekologiczne. Natomiast zgodnie z Elaboratem Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.) obszary wytypowane do ochrony obejmują:

WESTMOR CONSULTING 69 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 rozlewiska przy zachodnim brzegu jez. Szczytno ( gdzie znajduje się godowisko kumaka nizinnego);

 niewielki zbiornik wodny wraz z otaczającymi mokradłami, pasem zarośli i zakrzewieniami, położony około 300 m na południe od miejscowości Garsk. Obszar ten stanowi ważną ostoję żaby wodnej, żaby moczarowej i ropuchy szarej;

 rowy i ciek wodny, połączony z jeziorem Orzechowo, a także podmokłe łąki po obu stronach cieku, znajdujące się w zagłębieniu terenu, otoczone pasem zakrzewień oraz fragmenty wzniesień. Tereny te stanowią ważną ostoję żaby moczarowej, potencjalne miejsce rozrodu dwóch gatunków traszki, a także miejsce występowania jaszczurki zwinki oraz bardzo licznych osobników jaszczurki żyworodnej

Zarządzanie terenami, na których znajdują się użytki ekologiczne zależy od tego, kto jest właścicielem nieruchomości, na której znajduje się obiekt chroniony. Należy jednak podkreślić, że użytki ekologiczne tworzone są zazwyczaj w terenach należących do Skarbu Państwa, przez co opieka nad nimi jest ułatwiona. W przypadku, gdy użytki tworzone są na terenach leśnych, zarządzaniem zajmuje się nadleśnictwo. Istnieją również sytuacje, gdy teren objęty ochroną należy do gminy. Sytuacje, kiedy użytek ekologiczny należy do osoby prywatnej należą do rzadkości. Możliwe jest odkupywanie obiektów chronionych przez Skarb Państwa lub gminę w celu ochrony użytku lub stosowanie zwolnień podatkowych. W celu dbania o obiekty cenne przyrodniczo możliwe jest także wykupywanie bądź dzierżawienie cennych przyrodniczo miejsc przez organizacje lub stowarzyszenia zajmujące się ochroną środowiska, jak również roztaczanie opieki nad obiektami chronionymi przez szkoły, harcerzy, itp.

Zabiegi ochronne powinny być wykonywane wtedy, kiedy są niezbędne. Cel wykonywania takiego zabiegu powinien być precyzyjnie określony oraz znajdować uzasadnienie w obecnym stanie przyrody.

W przypadku lasów, zadrzewień, torfowisk, zbiorników wodnych, cieków wodnych powinna dominować ochrona bierna, a więc zabezpieczenie nienaruszalności i ochrona przed oddziaływaniem zewnętrznym. W przypadku torfowisk oraz terenów bagiennych należy zapewnić zachowanie stosunków wodnych oraz zapobiegać podejmowaniu w pobliżu działań wpływających na stosunki wodne (np. rozległe zręby zupełne w lasach).

Istotne jest, aby uwzględniać obiekty chronione w ewidencji gruntów oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

WESTMOR CONSULTING 70 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Źródło: Koreleski K., Zasady tworzenia i zarządzania użytkami ekologicznymi w Polsce, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, Kraków 2005)

4.8.5. Pomniki przyrody Zgodnie z art. 40 ust. 1 ww. ustawy „Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”.

Tabela 17. Zestawienie pomników przyrody na terenie Gminy Rzeczenica

Przedmiot ochrony Położenie Podstawa ustanowienia

Flora Cis pospolity (forma Nadleśnictwo Czarne, Międzybórz, Orzeczenie nr 50/235 Prezydium WRN w krzewiasta) gm. Rzeczenica Koszalinie z dnia 20.10.1971 r. Dąb szypułkowy, Międzybórz droga powiatowa przy Uchwała Rady Gminy Rzeczenica nr X/72/99, obwód 5,48 m bloku nr 45 a z dnia 31.08.1999 r. Przyroda nieożywiona Głaz narzutowy, Grodzisko, gm. Rzeczenica, przy Orzeczenie nr 41/227 Prezydium WRN w obwód 14 m drodze do Rzeczenicy Koszalinie z dnia 20.10.1971 r. Głaz narzutowy, Olszanowo, gm. Rzeczenica, Orzeczenie nr 49/235 Prezydium WRN w obwód 21 m prywatna zagroda właściciela Koszalinie z dnia 20.10.19714 r.

Źródło: Dane Urzędu Gminy Rzeczenica 4.8.6. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Planowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe na terenie Gminy Rzeczenica to:

 Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Rynny subglacjalne na SE od Olszanowa” „Stanowią przykład rynien subglacjalnych w sąsiedztwie moren człuchowskich subfazy północnokrajeńskiej stadiału głównego ostatniego glacjału. Obie rynny cechuje zróżnicowanie warunków hydrogeologicznych stanowiące efekt odmiennych warunków, jakie panowały w okresie ich formowania. Rynna północna odwadniana jest przez ciek przepływający przez jez. Orzechowo i uchodzący do jez. Krępsko, rynna południowa stanowi ciąg zagłębień bezodpływowych, w tym zajęte przez Jez. Olszanowskie. Występują tu naturalne i półnaturalny formacje roślinne (zbiorowiska łąkowe, niskotorfowe płaty olszyn bagiennych i łęgów olszowych, płaty żyznej buczyny niżowej). Liczne są rzadkie, zagrożone i chronione gatunki roślin i zwierząt

WESTMOR CONSULTING 71 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

(m.in. jaszczurka żyworodna, dzięcioł czarny dzięcioł zielony, gołąb siniak i dudek). Atrakcję faunistyczną stanowi stanowisko bobra u zachodnich brzegów jez. Olszanowskiego.”

Źródło: Elaboratem Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rzeczenica (autor: Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „DOM” Sp. z o.o.) 4.8.7. Korytarz ekologiczny Teren gminy Rzeczenica w znacznej mierze znajduje się w zasięgu międzynarodowego obszaru węzłowego Pojezierza Kaszubskiego (9M). Natomiast jeśli chodzi o korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym, to przez teren niniejszej jednostki samorządu terytorialnego przebiega korytarz ekologiczny Bory Tucholskie Południowy, Doliny Szczyry i Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą.

Korytarz ekologiczny Bory Tucholskie Południowy, łączy obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym (Bory Tucholskie) z korytarzem ekologicznym o znaczeniu międzynarodowym (doliny Wisły i Noteci);

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rzeczenica Korytarz ekologiczny Doliny Szczyry - korytarz położony jest w zachodniej części województwa pomorskiego; obejmuje dolinę rzeki Szczyry w górnym (bez odcinka źródliskowego) i środkowym biegu rzeki wraz przyległymi kompleksami leśnymi oraz jeziorami: Krępsko, Olszanowskim, Olszanowskim Mł.

Rysunek 9. Korytarz Doliny Szczyry

Źródło: Karty Korytarzy Ekologicznych o Znaczeniu Ponadregionalnym, (http://pbpr.pomorskie.eu/) KORYTARZ DOLINY WIEPRZY ZE STUDNICĄ I BRDĄ - Korytarz położony w zachodniej części województwa pomorskiego. Obejmuje on dolinę rzeki Wieprzy w górnym i środkowym biegu rzeki, wraz z doliną rzeki Studnicy oraz dolinę rzeki Brdy. Wzdłuż Brdy korytarz obejmuje jeziora przepływowe znajdujące się w biegu tej rzeki: Orle, Siadło, Świeszyńskie, Głębokie, Szczytno Wielkie, Szczytno Małe, Końskie , Charzykowskie, Karsińskie, Witoczno, Łąckie, Dybrzyk, Kosobudno oraz Małołąckie.

WESTMOR CONSULTING 72 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 10. Korytarz Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą

Źródło: Karty Korytarzy Ekologicznych o Znaczeniu Ponadregionalnym, (http://pbpr.pomorskie.eu/) 4.8.9. Tereny zieleni urządzonej

Tereny zieleni definiuje się jako - tereny wraz infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzysząca ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym.

Na terenie Gminy Rzeczenica w miejscowości Gockowo, znajduje się Zespół dworsko- parkowy z pierwszej połowy XIX wieku .

Znaczenie zieleni dla funkcjonowania Gminy jest nieocenione. Zieleń nie tylko modyfikuje lokalne warunki klimatyczne, ale także oczyszcza atmosferę z zanieczyszczeń stałych i gazowych, reguluje stosunek CO2 i O2 w atmosferze, wytłumia hałas oraz stanowi miejsce wypoczynku i rekreacji. Rola terenów zielonych wiąże się z kształtowaniem warunków przestrzennych i zdrowotnych oraz bezpośrednio wpływa na walory estetyczne krajobrazu.

4.9. Surowce mineralne Na terenie Gminy Rzeczenica, zgodnie z danymi Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS, znajdują się złoża kopalin zaprezentowane w tabeli 34.

WESTMOR CONSULTING 73 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 18. Charakterystyka złoża wg systemu MIDAS

Nazwa Forma Stan Kopaliny wg Powierzchnia Id Kopaliny złoża złoża zagospodarowania NKZ złoża

Kruszywa złoże skreślone z 3942 Garsk pokładowa - 2,90 naturalne bilansu zasobów

Złoża wapieni eksploatacja złoża jeziornych 159 Jeziernik pokładowa Kreda 26,52 zaniechana (kredy jeziornej itp.)

Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, MIDAS - http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/MIDASGIS/

5. Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń 5.1. Rzeźba terenu i powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga stworzenia warunków racjonalnego ich zagospodarowania, zgodnie z maksymalną ochroną walorów krajobrazowych, a następnie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych na cele rolne, leśne lub wodne.

Awarie mogące się wydarzyć podczas eksploatacji złóż należą do zdarzeń losowych, przez co nie można przewidzieć zasięgu ich oddziaływania oraz zagrożeń będących ich następstwem. W celu zapobiegania i przeciwdziałania awariom oraz ich potencjalnym skutkom istotne jest stosowanie rozwiązań technicznych ograniczających ryzyko ich wystąpienia. Należy podkreślić, że zapobieganie awariom oraz likwidacja skutków odbywa się w oparciu o obowiązujące przepisy prawa geologicznego i górniczego.

5.2. Gleby Na stan gleb na terenie Gminy Rzeczenica wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego:

o Wydobywanie kopalin ze złóż. Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga przywrócenia tych terenów do użytkowania rolniczego lub leśnego – poprzez zalesianie gruntów zdegradowanych.

o Nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach. Działalność zakładów produkcyjno- usługowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje.

o Erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów.

WESTMOR CONSULTING 74 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

o Komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych.

o Ponadto ogromne szkody w glebie wyrządzają: składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba.

Badania chemizmu gleb

Monitorowanie chemizmu gleb ornych prowadzone jest w systemie monitoringu krajowego przez Instytut Uprawy Nawożenia u Gleboznawstwa w Puławach. Badania prowadzone są cyklicznie, w okresach pięcioletnich (ostatnio w 2010 r.).

Na obszarze Gminy Rzeczenica nie zlokalizowano punktów badawczych. W powiecie człuchowskim także nie prowadzono badań chemizmu gleb w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z:

 rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej,

 intensywnej melioracji gleb,

 rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych,

 trasami komunikacyjnymi,

 terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych.

Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów i wyrównań. Ważną rolę odgrywa emisja zanieczyszczeń powietrza i opad zanieczyszczeń oraz procesy chemicznego degradowania gleb przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową. W obszarach dolinnych źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy rzek, zwłaszcza tych, które prowadzą wody zanieczyszczone.

WESTMOR CONSULTING 75 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

5.3. Powietrze atmosferyczne Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat.

W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska. Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

W efekcie ramy prawne ochrony powietrza atmosferycznego w Polsce wyznaczają następujące akty:

A. Z zakresu prawa krajowego: 1) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowisku i towarzyszące jej rozporządzenia,

2) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową.

B. Z zakresu prawa wspólnotowego: 1) Dyrektywa 96/62/WE z 1996 roku w sprawie oceny i zarządzania jakością otaczającego powietrza wraz z dyrektywami córkami,

2) Dyrektywa 2001/81/WE z 2001 roku w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczeń powietrza.

3) Dyrektywa 1999/13/WE z 1999 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze stosowania rozpuszczalników organicznych.

4) Dyrektywa 94/63/WE z 1994 roku w sprawie kontroli emisji lotnych związków organicznych ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw,

5) Dyrektywa 2001/80/WE z 2001 roku w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania,

6) Dyrektywa 2003/87/WE z 2003 roku ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie,

7) Dyrektywy dotyczące zawartości określonych substancji w paliwach,

WESTMOR CONSULTING 76 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

8) Dyrektywa IPPC (96/61/WE),

9) Rozporządzenie wspólnotowe 2037/2000 z 2000 roku w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową.

C. Z zakresu prawa międzynarodowego: 1) Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości z 1979 roku,

2) Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości, dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie (EMEP) z 1984 roku,

3) Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1992 roku,

4) Protokół z Kioto z 1997 roku,

5) Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z 1985 roku,

6) Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową z 1987 roku.

Potrzeba prawnej ochrony powietrza jest skutkiem jego zanieczyszczenia, które w ustawie – Prawo ochrony środowiska zostało zdefiniowane jako emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska (art. 3 pkt 49 u.p.o.ś.).

Postępująca urbanizacja przyczynia się do wzrostu liczby źródeł emisji zanieczyszczeń. Badania jakości powietrza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie pomorskim. Najczęściej stosowaną klasyfikacją źródeł emisji jest następujący podział:  źródła punktowe związane z energetycznym spalaniem paliw i procesami technologicznymi w zakładach przemysłowych;  źródła liniowe związane z komunikacją;  źródła powierzchniowe niskiej emisji rozproszonej komunalno-bytowej i technologicznej.

WESTMOR CONSULTING 77 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

EMISJA PUNKTOWA

Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie.

Zgodnie z ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2009 r. Nr 130, poz. 1070, z późn. zm.) podmioty gospodarcze zobowiązane są do sporządzania rocznych raportów o wielkościach emisji gazów cieplarnianych i innych substancji, wprowadzanych do powietrza. Ustawowy obowiązek raportowania danych o emisji gazów cieplarnianych do powietrza dotyczy wszystkich korzystających ze środowiska.

Do największych punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza na obszarze Gminy Rzeczenica należą:

 "Westpol - Teeuwissen" – zakład kalibracji i konfekcjonowania jelit zwierzęcych;

 "Amigo" Sp. z o.o. – zajmujący się produkcją piekarniczą;

 "Poldanor" S.A. – przedsiębiorstwo rolne, zajmujące się produkcją rolną i produkcją trzody chlewnej.

EMISJA LINIOWA

W ostatnich latach istotnie wzrosła dostępność pojazdów, praktycznie dla każdej grupy społecznej. Wynika to nie tylko z poprawy stopy życiowej w Polsce, ale także możliwości zakupu tanich, używanych pojazdów z zagranicy, których stan techniczny niejednokrotnie pozostawia wiele do życzenia. W związku z tym, praktycznie każda rodzina posiada już co najmniej jeden samochód. Jednocześnie w ostatnich latach spadł wskaźnik osób podróżujących jednym samochodem, co wiąże się nie tylko ze wzrostem kosztów podróży, ale i wyższą emisją zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Do zmiany tej niekorzystnej sytuacji, zwłaszcza z punktu widzenia środowiska naturalnego, mogą przyczynić się wzrastające ceny paliw, które najprawdopodobniej zmuszą część społeczeństwa do zmiany nawyków na bardziej ekonomiczne. Nie bez znaczenia są też kampanie społeczne o tematyce ekologicznej, zachęcające do korzystania z komunikacji publicznej.

Rozproszona zabudowa na terenach wiejskich sprawia, że korzystanie z samochodu jest nieuniknione. Mimo wszystko, działania proekologiczne, w tym zakresie, prowadzone na terenie Gminy mogą skupiać się na propagowaniu ekonomicznego podróżowania

WESTMOR CONSULTING 78 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” samochodem (zorganizowanie dojazdów przy maksymalnym wykorzystaniu liczby miejsc w pojeździe, co zmniejsza koszty podróży i jednocześnie ogranicza emisję zanieczyszczeń na skutek mniejszej ilości spalonego paliwa) lub jeśli to tylko możliwe, zastąpienie go rowerem, co wpływa nie tylko na środowisko, ale i stan zdrowia mieszkańców.

Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg.

System komunikacyjny ma istotny wpływ na stan jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. Pomimo iż sieć dróg na terenie Gminy jest stale modernizowana i przebudowywana, to jednak ciągły wzrost ruchu samochodowego pociąga za sobą degradację stanu technicznego dróg, a co za tym idzie zwiększenie hałasu komunikacyjnego i wzrost ilości zanieczyszczeń w powietrzu.

W Gminie Rzeczenica największa emisja liniowa występuje w obrębie drogi krajowej nr 25 i drogi wojewódzkiej nr 202, które charakteryzują się bardzo dużym natężeniem ruchu. Jest to główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica w wyniku emisji liniowej. Im gorsza nawierzchnia drogi (czyli im więcej ubytków w nawierzchni drogi i pęknięć), tym mniejsza prędkość poruszania się pojazdem, a tym samym dłuższy czas pokonania danego odcinka trasy, a co za tym idzie - większe spalanie i większa emisja spalin do powietrza.

Na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia powietrza oraz hałas komunikacyjny ważne jest prowadzenie działań naprawczych, w tym mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych (w tym pyłu zawieszonego i hałasu) poprzez przywrócenie wymaganych standardów dróg lokalnych i regionalnych, oraz wykorzystywanie mniej uciążliwych dla środowiska form ruchu, tj. ruch pieszy i rowerowy. W celu redukcji emisji zanieczyszczeń ze źródeł liniowych warto kontynuować działania polegające na poprawie stanu technicznego dróg już istniejących (w tym również likwidacja nieutwardzonych poboczy). Dodatkowym istotnym elementem przyczyniającym się do

WESTMOR CONSULTING 79 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” zmniejszenia emisji wtórnej z dróg, powinno być utrzymanie ulic w czystości, które korzystnie wpływa na zmniejszenie unosu pyłu z dróg również w okresie bezopadowym.

EMISJA POWIERZCHNIOWA

Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Na terenie Gminy część mieszkańców ogrzewa swoje domy głównie węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Coraz wyższe ceny paliw opałowych przyczyniają się z kolei do poszukiwania różnego rodzaju oszczędności. Z tego powodu część mieszkańców spala w swoich piecach różnego rodzaju odpady, emitujące znaczne ilości zanieczyszczeń. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Innym sposobem poszukiwania oszczędności jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źródeł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji wymaga ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie stosowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, Gmina będzie podejmowała działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii.

Sposobem ograniczania niskiej emisji na terenie Gminy jest także termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Docieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń.

Występująca na danym terenie struktura paliwowa wśród korzystających z indywidualnych źródeł ciepła jest bardzo istotna ze względu na jakość powietrza. Praktyka stosowana w całej Polsce wskazuje, iż w domowych kotłowniach nie tylko spalane są ww. paliwa ale również odpady, takie jak.: plastik, guma itp. Zjawisko to powoduje zwiększone zanieczyszczenie

WESTMOR CONSULTING 80 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” powietrza szczególnie w okresie grzewczym, a toksyczne związki uwalniane do atmosfery podczas spalania paliw jak i odpadów mają fatalny wpływ na zdrowie społeczeństwa.

Eksploatacja domowych pieców grzewczych odbywa się w ramach tzw. powszechnego korzystania ze środowiska i w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo ochrony środowiska nie wymaga uzyskania pozwoleń na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza. W przypadku sektora bytowo-komunalnego nie ma opracowanych skutecznych i ekonomicznie zasadnych metod redukcji zanieczyszczeń poprzez urządzenia ochronne. Brak podstaw prawnych do zarządzenia wymiany starych, niskosprawnych i nieekologicznych kotłów i pieców węglowych przez osoby fizyczne jest poważną barierą do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia ich oddziaływania na jakość powietrza. Podejmowane działania powinny być w pierwszej kolejności skierowane na większe uświadomienie społeczeństwa i propagowanie szerszego wykorzystania paliw niskoemisyjnych, bardziej przyjaznych środowisku, których wykorzystanie przyczyni się do zmniejszenia tzw. niskiej emisji, jak również wyeliminuje spalanie odpadów.

W wyniku spalania paliw naturalnych, oprócz ciepła, powstają również gazy spalinowe oraz – w przypadku paliw stałych – popioły i żużle. Skład spalin jest różny w zależności od rodzaju paliwa oraz samego procesu spalania, który wbrew pozorom jest procesem skomplikowanym, zależnym od temperatury, stosunku do ilości paliwa, rodzaju palnika lub paleniska i wielu innych czynników.

Głównym składnikiem spalin powstających przy spalaniu paliw stałych jest ditlenek węgla

(CO2), w mniejszych ilościach ditlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NOx), para wodna (H2O), sadza i pył. W przypadku paliw ciekłych i gazowych udział pary wodnej w spalinach jest większy i porównywalny z ilością CO2, natomiast nie ma w nich pyłu, a w przypadku gazu ziemnego – SO2. Niektóre gatunki ropy naftowej także nie posiadają związków siarki.

W spalinach pochodzących z paliw ciekłych i gazowych również występują, choć w mniejszych ilościach, tlenki azotu i sadza, gdyż ich obecność jest związana raczej z samym procesem spalania niż z rodzajem paliwa.

 Tlenki węgla Z punku widzenia ochrony środowiska rozróżnia się dwa rodzaje dwutlenków węgla: przyjazny dla środowiska - o krótkim (trwającym od 1 roku do kilkudziesięciu lat) obiegu w przyrodzie, który powstaje w procesach utleniania biomasy (drewna, słomy,

WESTMOR CONSULTING 81 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

biopaliw i biomasy) i nieprzyjazny, który jest produktem spalania paliw nieodnawialnych (węgla, ropy, gazu), a cykl jego obiegu określa się w milionach lat.

 Tlenki siarki

Głównym źródłem emisji SO2 jest energetyka – 90%, natomiast za pozostałe 10% emisji odpowiada przemysł i komunikacja. Dwutlenek siarki, jako taki nie szkodzi

środowisku, jednak w obecności ozonu – O3, który powstaje podczas wyładowań

atmosferycznych, przekształca się w bardzo niebezpieczny dla środowiska SO3, który łączy się w chmurach z parą wodną i spada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu.

 Związki organiczne Związki organiczne w spalinach to głownie węglowodory alifatyczne (parafiny), które są praktycznie obojętne dla środowiska, oraz policykliczne węglowodory aromatyczne (wielopierścieniowe), które alergizuja, podrażniają błony śluzowe, a nawet mogą wywoływać nowotwory. Najbardziej znany z tych wiązków do benzo[a]piren (BaP), który jest związkiem silnie rakotwórczym.

Przyczyną powstawania tych węglowodorów jest niepełne spalanie paliw przy zbyt małej ilości powietrza, termiczny rozkład paliwa (piroliza) również wobec braku tlenu, a także gwałtowne schładzanie płomienia na skutek nierównomiernego spalania, rozruchu urządzenia lub spalania paliw w nieodpowiednich kotłach, palnikach lub silnikach.

 Sadza Głównym składnikiem sadzy, która tworzy ze spalinami lub powietrzem aerozol nazywany dymem, jest węgiel bezpostaciowy. Sadza zawiera także węglowodory. Ponieważ z węglowodorów aromatycznych sadza powstaje łatwiej niż z alifatycznych, więc to one są drugim składnikiem sadzy. Należy zatem przypuszczać, że sadza może mieć, podobnie jak i węglowodory aromatyczne, działanie rakotwórcze.

 Pyły Pyły i popioły to stałe składniki mineralne, które pozostają po spaleniu paliw. Popiół i sadza stanowią główne składniki dymu, którego cząsteczki o rozmiarach nieprzekraczających 0,1 μm mają bardzo dobrze rozwiniętą powierzchnię, dzięki której adsorbują lotne toksyczne składniki spalin i dlatego są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi i zwierząt, a także dla roślin.

WESTMOR CONSULTING 82 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Najważniejsze negatywne skutki oddziaływania produktów spalania paliw nieodnawialnych, głównie węgla kamiennego i brunatnego, to pogłębienie się efektu cieplarnianego oraz powiększanie się stref występowania smogu. Kwaśny smog, zwany londyńskim, na skutek inwersji aerozolu, składającego się z tlenków siarki i pyłu ze spalonego węgla oraz mgły, zamiast unosić się jako cieplejszy od powietrza, opada na miasto i zatruwa jego mieszkańców. Wraz z rozwojem motoryzacji i komunikacji miejskiej, oprócz smogu londyńskiego, pojawił się nowy rodzaj smogu, zwany fotochemicznym, który atakuje w upalne lata. Smog ten zawiera, oprócz tlenków siarki i pyłów, także: tlenki azotu, związki organiczne, np. aldehydy, ketony, azotany i nadtlenki organiczne oraz ozon. W efekcie zamkniętego cyklu ponad 200 reakcji chemicznych, efekt smogu fotochemicznego pogłębia się, a jego produkty nie są obojętne dla środowiska. Wolne rodniki działają rakotwórczo, a ozon, który w stratosferze chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym, w dolnych warstwach atmosfery jest równie niebezpieczny dla organizmów żywych jak związki rakotwórcze.

Negatywne oddziaływanie energetyki konwencjonalnej na środowisko obejmuje ponadto:  zakwaszenie atmosfery tlenkami siarki i azotu wskutek czego giną lasy, zamiera życie w rzekach i jeziorach;  brak tlenu w środowisku morskim, co jest następstwem emisji tlenków azotu, zaburza równowagę pokarmową w morzu ze szkodą dla żyjących w nim organizmów roślinnych i zwierzęcych;  zanieczyszczenie wód zaskórnych metalami ciężkimi wymywanymi z nieprawidłowo składowanych popiołów i żużli, a także produktami ubocznymi powstającymi podczas oczyszczania spalin metodami mokrymi i suchymi.

Skażenie wody, ziemi i powietrza, wpływa na tempo wzrostu zachorowań i zaburzeń genetycznych wśród ludności zamieszkującej regiony o silnie rozwiniętym przemyśle. Obserwowana jest także wzmożona korozja konstrukcji żelbetonowych oraz coraz szybciej postępujące niszczenie dorobku kultury materialnej. W rejonach silnie uprzemysłowionych zamierają również lasy, zwłaszcza iglaste.

(Źródło: „Proekologiczne odnawialne źródła energii” W. M. Lewandowski, Warszawa 2007)

Zagrożenia wynikające z zanieczyszczeń powietrza są groźniejsze od zanieczyszczeń wód czy gleb, ze względu na niedająca się kontrolować łatwość rozprzestrzeniania.

WESTMOR CONSULTING 83 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

STAN POWIETRZA Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach. W rozumieniu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy – prawo ochrony środowiska, przygotowywanych w związku z transpozycją do prawa polskiego Dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości i czystszego powietrza dla Europy przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie strefę stanowi:  aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy,  miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy,  pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców.

W województwie pomorskim roczną ocenę jakości powietrza za 2013 r. wykonano w dwóch strefach:

 aglomeracji trójmiejskiej w skład której wchodzi Gdańsk, Gdynia i Sopot;  strefie pomorskiej w której skład wchodzi pozostała część województwa. Gmina Rzeczenica została zakwalifikowana do strefy pomorskiej. Celem przeprowadzenia rocznej oceny jest:

1. dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o dopuszczalne poziomy substancji, poziomy docelowe i poziomy celów długoterminowych;

2. wskazanie na strefy dla których nie spełnione są standardy jakości powietrza;

3. przedstawienie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na terenie poszczególnych stref województwa pomorskiego;

4. przedstawienie informacji o zakresie prowadzonego monitoringu powietrza na terenie województwa.

WESTMOR CONSULTING 84 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 11. Rozmieszczenie stacji pomiarowych na terenie województwa pomorskiego

Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Pomorskim Raport za rok 2013 Pomiary prowadzono na obszarze Aglomeracji Gdańskiej i we wszystkich większych miejscowościach rozmieszczonych na obszarze województwa pomorskiego. Ocenę jakości powietrza wykonano według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia dla: dwutlenek siarki

SO2, dwutlenek azotu NO2, tlenek węgla CO, benzenu C6H6, ozonu O3, pyłu PM10, ołowiu Pb w PM10, arsenu As w PM10, kadmu Cd w PM10, niklu Ni w PM10, benzo(a)pirenu BaP w pyle PM10, pyłu PM2,5 oraz kryteriów określonych w celu ochrony roślin dla: dwutlenku siarki SO2, tlenku azotu NOX i ozonu O3.

Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE-CAFE. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie można wydzielić następujące klasy stref:  klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych  klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji

WESTMOR CONSULTING 85 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe oraz dla ozonu  klasa D1 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczają poziomu celu długoterminowego,  klasa D2 – stężenia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczają poziom celu długoterminowego.

Rysunek 12. Klasyfikacja stref województwa pomorskiego ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia

Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Pomorskim Raport za rok 2013 Z danych zestawionych na rysunku 11 wynika, iż poziomy stężeń pyłu PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w strefie pomorskiej kształtowały się powyżej poziomu dopuszczalnego, co zadecydowało o klasyfikacji wynikowej C dla tych zanieczyszczeń. Duża skala przekroczeń poziomu docelowego ben-zo(a)pirenu i pyłu zawieszonego związana jest przede wszystkim ze znacznym udziałem spalania paliw w celach grzewczych, a w szczególności w małych paleniskach sektora bytowo-komunalnego: w piecach i kotłach na paliwo stałe (węgiel, drewno itp.) - problem tzw. emisji niskiej. Benzo(a)piren wykazuje wyraźną sezonową zmienność stężeń. Wartości dobowych stężeń tego zanieczyszczenia w sezonie grzewczym są zawsze wielokrotnie wyższe niż w okresie pozagrzewczym.

Stężenia pozostałych zanieczyszczeń tj. SO2, NO2, C6H6, CO oraz metali: Pb, Cd, Ni, As nie przekraczały wartości dopuszczalnych, dlatego tez klasą wynikową dla wymienionych zanieczyszczeń jest klasa A. W przypadku stężenia O3 odnotowano przekroczenia poziomu celu długoterminowego.

WESTMOR CONSULTING 86 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 19. Zestawienie wyników pomiarowych benzenu i dwutlenku azotu (NO2) na terenie Gminy Rzeczenica

Ilość danych w roku Wyszczególnienie Średnia roczna Klasa [%] Benzen 2 100 A Dwutlenku azotu (NO2) 10 100 A

Źródło: Roczna Ocena Jakości Powietrza w Województwie Pomorskim Raport za rok 2013 W latach 2010-2012 w Gminie Rzeczenica wykonywane były pomiary wskaźnikowe benzenu i dwutlenku azotu metodą pasywną na dwóch stanowiskach w Gminie. Jak widać na powyższym zestawieniu, wyniki tych pomiarów nie wykazały przekroczeń wartości kryterialnych stężeń średniorocznych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1032). Szczegółowe informacje na temat zanieczyszczenia powietrza na omawianym obszarze przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 13. Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica

Źródło: Dane WIOŚ w Gdańsku Charakterystyka głównych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza mających wpływ na stężenia substancji objętych roczną oceną jakości powietrza w strefie pomorskiej i Aglomeracji Gdańskiej:

Przyczyny zanieczyszczenia powietrza na obszarze województwa pomorskiego są złożone. Jednak wśród nich zawsze dominuje oddziaływanie emisji niskiej. Dalej można odnotować oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrach miast. Na końcu plasują się oddziaływania emisji z zakładów przemysłowych, ciepłowni czy elektrowni.

WESTMOR CONSULTING 87 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

5.4. Wody powierzchniowe Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych czynników antropogenicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie.

Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie Gminy Rzeczenica należy zaliczyć:

 niewystarczający stopień skanalizowania gminy;

 emisję ścieków komunalnych;

 odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych;

 niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej;

 odprowadzanie ścieków komunalnych do kanalizacji deszczowej;

 niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi;

 spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych;

Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich. Rozproszenie zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich Gminy sprawia, że budowa kanalizacji sanitarnej jest tam ekonomicznie nieuzasadniona. Mieszkańcy obszarów nieskanalizowanych korzystają z przydomowych oczyszczalni lub zbiorników bezodpływowych, opróżnianych przez wyspecjalizowane firmy.

Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy, w których bardzo ważną funkcję stanowi rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto, duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

Melioracje wodne szczegółowe polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami. Zagrożenie dla zasobów wód stanowi niewłaściwe użytkowanie melioracji wodnych, odprowadzanie nieoczyszczonych wód opadowych z powierzchni zanieczyszczonych bezpośrednio do odbiorników oraz niewłaściwie prowadzona gospodarka odpadami, jak np. dzikie wysypiska śmieci.

WESTMOR CONSULTING 88 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Badania monitoringowe wód powierzchniowych

Jakość wód płynących badana jest w ramach krajowego i regionalnego podstawowego monitoringu wód powierzchniowych. Monitoring prowadzony jest przez Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku.

Badania prowadzone były na 52 stanowiskach kontrolnych, które należały do sieci przekrojów monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego i obszarów chronionych. W 2013 roku określono w sumie jakość 59 JCWP, tj. 50 monitorowanych oraz 9 nieopomiarowanych, dla których wykonano przeniesienie ocen z 6 badanych obszarów. Łącznie klasyfikacją objęto wody 48 rzek w obrębie 59 JCWP, podzielonych zgodnie z typologią abiotyczną rzek polskich na 9 typów.

Kondycję wód powierzchniowych płynących województwa pomorskiego, monitorowanych na przestrzeni 2013 roku, określono w oparciu o projekt nowelizacji rozporządzenia MŚ z dnia 9 listopada 2011 roku, w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz. 1545). Zgodnie z rozporządzeniem klasyfikacyjnym stosowano zasadę przypisującą stan bardzo dobry naturalnym częściom wód, zaś sztucznym lub silnie zmienionym potencjał dobry (II klasa). Wyjątek stanowią nie wyznaczone, jako naturalne kanały, strugi, strumienie, potoki i rzeki, w których zmiany hydromorfologiczne dotyczą jedynie zaburzeń przepływów powodowanych przez zapory przeciwpowodziowe, małe elektrownie wodne, jeziora lub inne naturalne czy sztuczne zbiorniki wodne (maksymalny potencjał ekologiczny - I klasa).

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku Ocena stanu jednolitych części wód

Na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2010-2012 nie monitorowano jakości wód powierzchniowych. Natomiast ocenę jakości wód badanych w województwie pomorskim w latach 2010-2012 wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 27, poza. 1545) i wytyczne GIOŚ.

„Stan/potencjał ekologiczny większości analizowanych wód prezentował się podobnie i w 8 JCWP osiągnął poziom dobry lub powyżej dobrego (57,2% ogółu JCWP), a zgodność wyników badań biologicznych oraz fizykochemicznych, w tym substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, stwierdzono dla 4 JCWP. Spośród wód o braku

WESTMOR CONSULTING 89 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” korelacji w ww. kategoriach wyróżniała się pierwszoklasowa kondycja fizykochemiczna górnej Brdy oraz Słupi w rejonie Słupska, a także bardzo dobra jakość biologiczna dolnego biegu Pokrzywny, w którym odnotowano występowanie rzadkich i wrażliwych na zanieczyszczenia siedlisk roślinności makroftowej, tj. włosienicznika skąpopręcikowego i krasnorostu Hildenbrandia rzeczna. Kondycję ekologiczną wód pozostałych JCWP cechowało istotniejsze zróżnicowanie, przy czym jako umiarkowany sklasyfikowano stan/potencjał 3 JCWP (21,4% obszarów). Należały do nich rzeki Krępa i Kłodawa, prowadzące wody o podwyższonej zawartości związków biogennych, jak również wody Gizdepki, w których standardom klasy II nie sprostała jedynie bioróżnorodność makroftów (III klasa).(…) Stan chemiczny wód wszystkich 14 rzek objętych w 2013 roku monitoringiem diagnostycznym, oceniony został jako dobry (100% ogółu JCWP)”.

Rysunek 14. Klasyfikacja stanu chemicznego i stanu/potencjału ekologicznego JCWP płynących na terenie woj. pomorskiego - monitoring diagnostyczny 2013 r.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku 5.5. Wody podziemne Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie

WESTMOR CONSULTING 90 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód:  klasa I – wody bardzo dobrej jakości,  klasa II – wody dobrej jakości,  klasa III – wody zadowalającej jakości,  klasa IV – wody niezadowalającej jakości,  klasa V – wody złej jakości oraz dwa stany chemiczne wód:  stan dobry (klasy I, II i III),  stan słaby (klasy IV i V) Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem „H” wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo(a)pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA).

Badania i ocena stanu chemicznego wód podziemnych wykonywane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Badania prowadzone są w jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd), w tym w częściach uznanych za zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu pochodzenia rolniczego. Badania wykonywane są na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Wykonawcą badań oraz oceny stanu wód w zakresie elementów fizykochemicznych oraz ilościowych jest Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB).

Na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2010-2013 nie prowadzono badań wód podziemnych. Natomiast na terenie województwa pomorskiego ustanowiono 18 JCWPd, z których najmniejsza zajmuje 31 km2 Mierzei Helskiej (JCWPd nr 14), zaś największa obejmuje zlewnie Słupi, Łupawy i Łeby o łącznej powierzchni 4097 km2 (JCWPd nr 11). JCWPd nr 12,

WESTMOR CONSULTING 91 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

14, 15, 16, 17 oraz 30 uznano za obszary zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych.

Zgodnie z klasyfikacją wyników badań przeprowadzonych w 2013 roku, na terenie województwa pomorskiego występuje znaczne zróżnicowanie jakościowe wód podziemnych, które kształtowały się od poziomu dobrego, aż do słabego stanu chemicznego, z dominacją zasobów o gorszej jakości. Słabą kondycją charakteryzowały się wody pochodzące z 15 otworów (57,7% przekrojów). W wodach tych najczęściej diagnozowano podwyższone stężenia wskaźników mogących świadczyć o oddziaływaniu presji antropogenicznej (np. azotany, fosforany, ogólny węgiel organiczny). Prawie równie wysoki poziom reprezentowały wody cechujące się dobrym poziomem jakościowym. Obejmowały one wody z 11 stanowisk (42,3% otworów), chociaż przy ocenie wód pochodzących z 5 przekrojów wyeliminowano anomalne oznaczenia związków pochodzenia geogenicznego (IV-V klasa), głównie żelaza, manganu i amoniaku.

Pod względem fizykochemicznym jakość wód pochodzących z wszystkich 26 otworów badawczych cechowała rozpiętość pomiędzy III, a V klasą czystości. Wśród monitorowanych zasobów podziemnych nie stwierdzono wód o bardzo dobrej oraz dobrej jakości (I-II klasa). Jednocześnie zły charakter (V klasa) przypisano 23,1% badanych wód, w których przekroczenie norm IV klasy odnotowano dla potasu, azotanów i wapnia. 42,3% ogółu badanych wód zakwalifikowano do klasy III, w wyniku czego wody pozostałe sprostały wymogom ustanowionym dla IV klasy (34,6% przekrojów).

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

WESTMOR CONSULTING 92 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 15. Klasyfikacja fizykochemiczna wód podziemnych w przekrojach monitoringu krajowego prowadzonego w woj. pomorskim w 2013 r.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

Dla obszaru Gminy Rzeczenica dostępne są jedynie wyniki monitoringu wód podziemnych, prowadzonego przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Wyniki monitoringu tych wód zostały przedstawione w zestawieniu tabelarycznym na poniższym rysunku.

WESTMOR CONSULTING 93 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 16. Zestawienie wyników badań monitoringu diagnostycznego realizowanego przez PIG w 2012 r. w przekroju Rzeczenica

Źródło: WIOŚ w Gdańsku Jednym z głównych problemów występujących na terenie Gminy, w których bardzo ważną funkcję stanowi rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto, duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej określa wody i obszary wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, a następnie wprowadza dla nich programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu z tych źródeł do wód. Za istotne źródło emisji związków azotu na obszarze objętym programem uznaje się gospodarstwa spełniające jeden z poniższych warunków: 1) łączna powierzchnia użytków rolnych gospodarstwa wynosi co najmniej 15 ha;

WESTMOR CONSULTING 94 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

2) liczba zwierząt hodowlanych w gospodarstwie przewyższa 10 DJP (dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza); 3) użytki rolne gospodarstwa rolnego zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie wód szczególnie wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Istotnym źródłem emisji związków azotu mogą być również inne gospodarstwa rolne, jeżeli ich działalność rolnicza, z uwagi na uwarunkowania lokalne, stanowi istotne zagrożenie dla jakości zasobów wodnych obszaru szczególnie narażonego. Za istotne źródło emisji związków azotu uznaje się również właścicieli lub użytkowników instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, czyli właściciele lub użytkownicy instalacji do chowu lub hodowli drobiu lub świń o więcej niż: 1) 40.000 stanowisk dla drobiu; 2) 2.000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg; 3) 750 stanowisk dla macior.

5.6. Klimat akustyczny Hałas w środowisku to wszelkiego rodzaju niepożądane, nieprzyjemne i uciążliwe dźwięki w danym miejscu i czasie. Jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się różnorodnością źródeł i powszechnością występowania.

Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo dotkliwe.

 Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się: a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności; b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy; c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się; d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych; e) obniżeniem sprawności nauczania; f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi; g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki; h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.  Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji: a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza;

WESTMOR CONSULTING 95 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych; c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).  Hałas i wibracje powodują również ujemne skutki gospodarcze, takie jak: a) szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu; b) pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych terenach; c) absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są związane koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata pracowników; d) pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości); e) utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań ochrony przed hałasem i wibracjami.

Hałas pochodzenia antropogenicznego, dzieli się w zależności od sposobu powstawania, na hałas komunikacyjny i przemysłowy.

 Hałas przemysłowy jest to hałas stworzony przez źródła zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz obiektów budowlanych różnego typu. Bywa on najczęstszą przyczyną skarg ludności. Wynika to między innymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Największymi źródłami są zakłady przemysłowe, wytwórcze i rzemieślnicze.

 Hałas komunikacyjny pochodzi od środków transportu lotniczego, kolejowego i drogowego. Szczególnie narażone są tereny znajdujące się w pobliżu większych tras komunikacyjnych. Wynika to z dużej dynamiki wzrostu ilości środków transportu, zwłaszcza pojazdów samochodowych notowanego w ostatnich latach oraz wzmożonego ruchu tranzytowego (towarowego i osobowego) w komunikacji międzynarodowej.

Podsystem monitoringu hałasu obejmuje zarówno emisję hałasu, jak i ocenę klimatu akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci regionalne wojewódzkie obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miejscach o szczególnym zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne.

WESTMOR CONSULTING 96 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Podstawowym źródłem uciążliwości akustycznych dla środowiska na terenie Gminy Rzeczenica są hałasy komunikacyjne, głównie w obrębie drogi krajowej nr 25 i drogi wojewódzkiej nr 202.

Hałas przemysłowy

Dominującymi źródłami hałasu przemysłowego są: instalacje wentylacji ogólnej, odpylania i odwiórowania, sprężarki, chłodnie, maszyny tartaczne, maszyny stolarskie, maszyny do plastycznej obróbki metalu, maszyny budowlane, węzły betoniarskie, sieczkarnie, specjalistyczne linie technologiczne, transport wewnątrzzakładowy oraz urządzenia nagłaśniające.

Głównymi emitorami hałasu na terenie Gminy są tartaki zlokalizowane na jej terenie.

Monitoring poziomu hałasu na terenie Gminy należy do obowiązków Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, jednak w latach 2010-2013 nie podejmowano żadnych działań w tym zakresie.

Hałas komunikacyjny

Największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych, a w szczególności drogi krajowej nr 25 i drogi wojewódzkiej nr 202. Dodatkowo należy się spodziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu w sąsiedztwie tych szlaków.

Na terenie Gminy Rzeczenica nie były wykonywane pomiary hałasu.

Należy jednak podkreślić, że największa uciążliwość hałasu obserwowana jest na obszarach położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych, a w szczególności drogi krajowej nr 25. Dodatkowo należy się spodziewać, że w najbliższych latach natężenie ruchu kołowego (w tym maszyn rolniczych) będzie wzrastać, co przyczyni się do zwiększenia natężenia hałasu w sąsiedztwie tych szlaków.

Dopuszczalny poziom hałasu dla wskaźników długookresowych i krótkookresowych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109).

WESTMOR CONSULTING 97 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 20. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N

Dopuszczalny poziom hałasu w dB

Pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe1) i działalność będąca źródłem hałasu

LAeq D LAeq N L.p. Rodzaj terenu LAeq D przedział czasu przedział czasu przedział LAeq N odniesienia odniesienia czasu przedział czasu równy 8 równy 1 odniesienia odniesienia najmniej najmniej równy 16 równy 8 godz. korzystnym korzystnej godz. godzinom dnia godzinie nocy a) Strefa ochronna „A” 1 uzdrowiska 50 45 45 40 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem 2 dzieci i młodzieży2) 61 56 50 40 c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy zagrodowej 3 65 56 55 45 c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe2) d) Tereny mieszkaniowo- usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej 4 miast powyżej 100 tys. 68 60 55 45 mieszkańców3)

Objaśnienia: 1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. 2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., można wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku

WESTMOR CONSULTING 98 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 21. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem

Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w dB

Pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe1) i działalność będąca źródłem hałasu

L.p. Rodzaj terenu LDWN LN LN LDWN przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy równy równy równy wszystkim wszystkim wszystkim wszystkim dobom w roku dobom w roku nocom nocom a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska 1 50 45 45 40 b) Tereny szpitali poza miastem a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub 2 czasowym pobytem dzieci i 64 59 50 40 młodzieży2) c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy 3 zagrodowej 68 59 55 45 c) Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe2) d) Tereny mieszkaniowo- usługowe Tereny w strefie 4 śródmiejskiej miast powyżej 70 65 55 45 100 tys. mieszkańców3)

WESTMOR CONSULTING 99 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Inspekcja Ochrony Środowiska nie ma możliwości wydania decyzji o administracyjnej karze pieniężnej w przypadku przekroczenia standardów jakości klimatu akustycznego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109, ochronie przed hałasem podlegają tereny, w związku z czym dopuszczalne poziomy hałasu muszą być dotrzymane na granicy terenu podlegającego ochronie akustycznej, a zatem ustalenie nieprzekraczalnej linii zabudowy nie zapewni dotrzymania standardów jakości środowiska w tym zakresie. Tereny wymagające ochrony akustycznej należy sytuować w takiej odległości od źródeł hałasu, która gwarantuje zachowanie na tych terenach dopuszczalnych poziomów hałasu lub w odległości mniejszej przy zastosowaniach skutecznych środków ograniczających emisję hałasu co najmniej do poziomów dopuszczalnych.

W związku z powyższym zarządzający drogami zobowiązani są do podjęcia działań ograniczających uciążliwości akustyczne, ale jeśli hałas powstaje w związku z eksploatacją drogi, nie przewiduje się wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu w środowisku.

5.7. Promieniowanie elektromagnetyczne W aktualnym stanie prawnym można wyróżnić promieniowanie:

• jonizujące, występujące w wyniku użytkowania substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, przed którym ochrona unormowana jest w ustawie z 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe, • niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, związane ze zmianami pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez źródła energetyczne i radiokomunikacyjne, przed którym ochronę reguluje ustawa Prawo ochrony środowiska, w dziale VI pod nazwą „Ochrona przed polami elektromagnetycznymi”.

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania należą:

• stacje i linie energetyczne, • nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB-radio i radiostacje amatorskie,

WESTMOR CONSULTING 100 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

• stacje bazowe telefonii komórkowej, • wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji i radiolokacji, • urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp.

Zgodnie z art. 3 pkt 18 u.p.o.ś przez pola elektromagnetyczne rozumie się pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz.

Zgodnie z Ustawą, celem regulacji dotyczących pól elektromagnetycznych jest: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej lub na poziomie dopuszczalnych wartości, a w przypadku, gdy normy są przekroczone, zmniejszenie emisji pól do poziomu dopuszczalnego. Wartości dopuszczalne natężenia pól elektromagnetycznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. (Dz.U. nr 192, poz. 1883), podając je osobno dla terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz dla miejsc dostępnych dla ludzi, zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska. Owe dopuszczalne wartości są zgodne z rekomendacjami Rady Europy oraz zaleceniami międzynarodowych organizacji zajmujących się kwestiami ochrony przed promieniowaniem.

W zakresie promieniowania elektromagnetycznego dla człowieka istotne są mikrofale, radiofale i fale o bardzo niskiej częstotliwości (VLF), a także fale o ekstremalnie niskiej częstotliwości (FW). Ważna cechą pól elektromagnetycznych jest to, że ich natężenie spada wraz z rosnąca odległością od źródła, które je wytwarza.

Promieniowanie niejonizujące uważa się obecnie za jedno z poważniejszych zanieczyszczeń środowiska. Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez silne źródło niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, wpływa na przebieg procesów życiowych. Może powodować wystąpienie zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego, krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecnie prowadzone są także badania nad wpływem promieniowania elektromagnetycznego na powstawanie nowotworów u człowieka.

Monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów natężenia składowej elektrycznej pola w 135 (po 45 razy na rok) punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na obszarze województwa, w miejscach dostępnych dla ludności usytuowanych w:

a) centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tysięcy,

WESTMOR CONSULTING 101 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

b) pozostałych miastach,

c) terenach wiejskich.

Dla każdej z powyższych grup terenów wybiera się po 15 punktów, dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 m od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne, dla zakresu częstotliwości od 3 MHz do 300 GHz.

Na terenie Gminy Rzeczenica nie w latach 2010-2013 nie dokonywano pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych. Natomiast pomiary tego typu dokonywane na terenie województwa pomorskiego wykonane w 2013 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku nie wykazały występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów promieniowania w żadnym punkcie pomiarowym. Uzyskane wyniki nie odbiegają od wyników z poprzednich lat.

 SIECI I URZĄDZENIA WYSOKIEGO, ŚREDNIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA Przez teren gminy Rzeczenica przebiega linia wysokiego napięcia LWN - 110 kV. Napięcie przetwarzane jest w Głównym Punkcie Zasilania w Człuchowie. Energia elektryczna ze stacji rozprowadzana jest na terenie gminy Rzeczenica dzięki napowietrznej sieci rozdzielczej 15 kV oraz fragmentami sieci kablowej. Prąd ostatecznym odbiorcom jest zapewniony dzięki sieci niskiego napięcia, która w większości jest siecią napowietrzną, przechodzącą przez stacje transformatorowe.

 INSTALACJE RADIOKOMUNIKACYJNE

Na terenie Gminy Rzeczenica znajdują się stacje bazowe telefonii komórkowej wykorzystujące technologię GSM900, GSM1800, UMTS 900, UMTS 2100 oraz stacje wykorzystujące technologię CDMA 420, CDMA450. Na terenie Gminy Rzeczenica zlokalizowano cztery stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Jedna z nich znajduje się w Brzeziu, natomiast pozostałe w Rzeczenicy.

Dynamiczny postęp technologiczny obliguje do wyznaczenia celów i zadań także w obszarze promieniowania elekromagnetycznego. Pomimo braku dotychczasowych zidentyfikowanych przekroczeń dopuszczalnych norm w tym zakresie na terenie województwa, nie jest wykluczone że do 2020 r. zjawisko to wystąpi. W związku z tym, cele krótko- i długoterminowe w analizowanym obszarze skoncentrowano na utrzymaniu promieniowania elektromagnetycznego na bezpiecznym poziomie.

WESTMOR CONSULTING 102 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

5.8. Poważne awarie i zagrożenia naturalne ZAGROŻENIA NATURALNE

 ZAGROŻENIE POWODZIOWE Na terenie Gminy znajdują się obszary, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne. Obszary te zostały zaprezentowane na „Mapie obszarów, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne w woj. pomorskim” będącej załącznikiem do „Wstępnej oceny ryzyka powodziowego” wykonanej przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB - Centra Modelowania Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, w konsultacji z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej. Wycinek mapy, obejmujący obszar Gminy Rzeczenica, został zaprezentowany na rysunku 7.

Obszary Gminy, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne, znajdują się wyłącznie w bezpośrednim sąsiedztwie Jeziora Szczytno.

Ze „Wstępnej oceny ryzyka powodziowego” wynika, iż na terenie Gminy Rzeczenica nie występują obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi.

Rysunek 17. Mapa obszarów na terenie których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne – Gmina Rzeczenica

Źródło: www.kzgw.gov.pl (Wstępna ocena ryzyka powodziowego)

WESTMOR CONSULTING 103 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 SUSZE W przypadku analizowanego obszaru zjawisko suszy występuje sporadycznie i z reguły nie stanowi nadmiernego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak w szczególnych przypadkach może być przyczyną strat materialnych, głównie na obszarach rolnych, związanych z działalnością człowieka.

 POŻARY Skutkiem długotrwałej suszy mogą być również pożary lasów. Oprócz suszy przyczynami pożarów lasów mogą być: uderzenia piorunów, podpalenia, sabotaż, zaprószenie ognia.

Lasy na terenie Gminy Rzeczenica w największej mierze przynależą do Nadleśnictwa Czarne – Człuchowskie dla którego zagrożenie pożarowe określono jako duże. Do głównych czynników sprzyjających powstawaniu pożarów na tym obszarze zaliczyć należy:

 duży udział siedlisk ubogich;  uwarunkowania klimatyczne;  mało zróżnicowany skład gatunkowy drzewostanów;  atrakcyjność turystyczna i rekreacyjna terenów leśnych;  intensywna penetracja terenów leśnych, w celu zbioru płodów runa leśnego;  celowe podpalenia.

Nadleśnictwo realizuje zadania mające na celu zapobieganie pożarom, które obejmują w szczególności:

 mineralizację i porządkowaniu pasów przeciwpożarowych;  monitorowaniu terenów leśnych z kamer TV a w razie konieczności również przez patrole naziemne;  utrzymywaniu w sprawności technicznej punktów czerpania wody i baz sprzętu przeciwpożarowego;  przeprowadzaniu akcji propagandowych w formie pogadanek przeprowadzanych m.in. w przedszkolach, szkołach.

Prócz tego Nadleśnictwo Czarne - Człuchowskie realizuje plan działania w zakresie kompleksowego zabezpieczenia przeciwpożarowego obszarów leśnych. Plan ten obejmuje działania polegające na uodpornianiu drzewostanów poprzez ich przebudowę - zróżnicowanie składu gatunkowego, kształtowanie składu gatunkowego upraw przy wytypowanych drogach i liniach oddziałowych. W chwili obecnej na terenie Nadleśnictwa jest ich ok. 150 ha.

WESTMOR CONSULTING 104 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Istotnym elementem ochrony przeciwpożarowej są zbiorniki retencyjne, które z jednej strony służą zatrzymywaniu wód opadowych w lesie poprawiając tym samym warunki siedliskowe a z drugiej, jako punkty czerpania wody dla celów przeciwpożarowych.

 OSUWISKA Zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000” opracowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny w 2008 roku na zlecenie Ministra Środowiska na terenie województwa pomorskiego występują obszary predysponowane do występowania ruchów masowych. Wśród tych obszarów znalazł się również powiat człuchowski, na którym nie zidentyfikowano osuwisk, natomiast liczba obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych wyniosła 48. Szacunkowa powierzchnia objęta ruchami masowymi na terenie powiatu myśliborskiego wynosi 75-100 km2. Na terenie Gminy Rzeczenica nie występują osuwiska.

 HURAGANY, GRADOBICIA I OBLODZENIA Prawdopodobieństwo powstania na terenie Gminy Rzeczenica huraganów czy przejścia trąb powietrznych jest niewielkie. Nie można ich jednak wykluczyć. Bardziej prawdopodobne są silne wichury, których prędkość dochodzi do ponad 100 km/h. Trudno jest określić obszary zagrożeń związanych z silnymi wiatrami, dlatego ważne jest możliwie wczesne podjęcie działań profilaktycznych oraz poinformowanie społeczeństwa o istniejącym zagrożeniu.

Z kolei intensywne, trwające do kilku dni, opady deszczu wiążą się z zagrożeniem powodziowym oraz katastrofalnymi zatopieniami. Deszcze przechodzące w deszcz ze śniegiem powodują niebezpieczną gołoledź, a osiadając na drzewach i infrastrukturze technicznej nadmiernie je obciążają i niejednokrotnie niszczą, powodując m.in. utrudnienia w komunikacji oraz awarie linii energetycznych, co paraliżuje pracę zakładów przemysłowych oraz znacznie utrudnia codzienne życie mieszkańców.

Gradobicia, czyli intensywne opady gradu, występujące najczęściej z burzami, są zjawiskiem coraz częstszym w okresie letnim, powodując dotkliwe zniszczenia polonów i mienia.

 TRZĘSIENIA ZIEMI Na obszarze Gminy Rzeczenica trzęsienia ziemi nie występują.

WESTMOR CONSULTING 105 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

POWAŻNE AWARIE Zagadnienia związane z poważnymi awariami zostały uregulowane przede wszystkim w Ustawie Prawo ochrony środowiska (tytuł IV „Poważne awarie”). Definicja ustawowa określa poważną awarię jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałą w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych sytuacji, prowadząca do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem” (art. 3, ust. 23). Definicja ta jest zbieżna z Dyrektywą Seveso II (96/82/WE) oraz Konwencją z 1992 r. w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

 AWARIE ELEKTROWNI JĄDROWYCH, GWAŁTOWNE POŻARY OBIEKTÓW

PRZEMYSŁOWYCH, ATAKI TERRORYSTYCZNE

Na terenie Gminy Rzeczenica nie funkcjonuje elektrownia jądrowa, jednak awaria elektrowni na Ukrainie, Słowacji i Węgrzech, opierających się na technologiach zbliżonych do tych, które były stosowane w Czarnobylu, potencjalnie może być przyczyną skażenia także obszaru Gminy Rzeczenica. Najbliższa elektrownia jądrowa, usytuowana na terenie Niemiec, znajduje się w odległości ok. 500 km od Rzeczenicy. Podobne ryzyko dotyczy ataków terrorystycznych, które mogą skutkować skażeniem środowiska na znacznych obszarach.

Zakładem stwarzającym zagrożenie awarią przemysłową jest każdy zakład, na którego terenie znajdują się substancje niebezpieczne, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Ze względu na rodzaj i ilość substancji niebezpiecznych zakłady dzielimy, zgodnie z art. 248, ust. 1 u.p.o.ś., na:

 zakłady o zwiększonym ryzyku – zakłady na których terenie znajdują się mniej niebezpieczne substancje lub ich ilość jest mniejsza;

 zakłady o dużym ryzyku.

Na terenie Gminy Rzeczenica nie występują zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Należy jednak podkreślić, że na terenie powiatu człuchowskiego zlokalizowany jest zakład o dużym ryzyku wystąpienia takiej awarii wg stanu na 31.12.2013 r.::

 NEWCO LPG Sp. z o.o. TERMINAL LPG w Sąpolnie, 77-322 Sąpolno, Sąpolno 102a, miejscowość Sąpolno, gmina Przechlewo, powiat człuchowski.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 roku

WESTMOR CONSULTING 106 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 TRANSPORT SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH Poważne zagrożenie w Powiecie Człuchowskim i na terenie Gminy Rzeczenica stanowi transport substancji niebezpiecznych w ruchu drogowym. Usytuowanie na terenie Gminy Rzeczenica ważnych szlaków komunikacyjnych, stanowi nie tylko potencjał rozwojowy Gminy, ale także zwiększa potencjalne możliwości wystąpienia zagrożeń związanych z transportem substancji niebezpiecznych.

Wśród innych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie powiatu człuchowskiego, a więc także Gminy Rzeczenica, możemy wyróżnić: zagrożenia radiacyjne (skażenia promieniotwórcze), chemiczne (zagrożenie toksycznymi środkami przemysłowymi i innymi substancjami chemicznymi), biologiczne: epidemie, epizootie (plagi zwierzęce), epifitozy (choroby populacji roślinnej), awarie urządzeń infrastruktury technicznej (gazowe, energetyczne, wodociągowe), terrorystyczne (z wykorzystaniem broni, bomb, materiałów wybuchowych, środków chemicznych oraz biologicznych).

5.9. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

5.9.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych

Osiągnięcie założonego celu, wynikającego bezpośrednio z Polityki Ekologicznej Państwa, będzie możliwe w przypadku podjęcia działań przez podmioty gospodarcze funkcjonujące na terenie Gminy, zużywające na cele produkcyjne znaczne zasoby wody, a także przez jednostki komunalne, gospodarujące gminną infrastrukturą techniczną.

Zgodnie z danymi GUS, zużycie wody przez wszystkich korzystających (zarówno na cele konsumpcyjne, jak i produkcyjne) systematycznie spada. To pozytywne zjawisko może wynikać zarówno z coraz wyższych jednostkowych cen wody, opomiarowania zużycia, jak i wzrostu świadomości mieszkańców i wykształcenia nawyków związanych z racjonalnym gospodarowaniem wodą.

W celu dalszego zmniejszenia wodochłonności w strefie gospodarki, zakłady korzystające ze środowiska – pobierające wodę, surowce i energię powinny stosować najlepsze dostępne techniki (BAT). Istotne jest wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji oraz przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska.

Oszczędne gospodarowanie wodą ma istotne znacznie dla środowiska naturalnego, a skala oszczędności zależy w głównej mierze od świadomości ekologicznej i determinacji mieszkańców Gminy. Proekologiczne rozwiązania powinny być także stosowane

WESTMOR CONSULTING 107 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022” w budynkach użyteczności publicznej usytuowanych na terenie Gminy Rzeczenica. Dotychczasowe doświadczenia (zebrane przez Witolda M. Lewandowskiego w opracowaniu pt. „Proekologiczne odnawialne źródła energii”), wskazują że najważniejsze oszczędności wody uzyskuje się dzięki:

 „zainstalowaniu indywidualnych liczników wody w gospodarstwach domowych;

 zastąpieniu tradycyjnych spłuczek o dużej pojemności rozwiązaniami o innej konstrukcji, umożliwiającymi 2-3 krotne zmniejszenie zużycia wody;

 zastąpieniu zaworów dławicowych zaworami np. kulowymi, które mają mniejsze opory przepływu i nie wymagają wymiany uszczelek;

 stosowaniu w bateriach umywalkowych, prysznicowych i kuchennych mieszaczy, które napowietrzają wodę, zwiększają jej efektywną objętość i tym samym zmniejszają jej pobór;

 zastąpieniu wanien kabinami prysznicowymi, w których pobór wody jest 3-4 razy mniejszy;

 zmianie systemu mycia w umywalkach i zlewozmywakach – nie pod bieżącą wodą;

 instalowaniu pralek i zmywarek o małym poborze wody”.

5.9.2. Zrównoważone wykorzystanie energii

Do realizacji założonego celu, ze względu na wzrastające ceny energii, będą dążyć zarówno przedsiębiorcy, jak i władze oraz mieszkańcy Gminy Rzeczenica. Zmniejszenie zużycia energii jest bowiem jedynym sposobem ograniczenia wydatków związanych z pozyskaniem energii elektrycznej, jak i cieplnej. Jednym z warunków rozwoju współczesnego świata jest dążenie do zmniejszenia zużycia energii w różnych procesach. Dotyczy to także procesów, które służą do utrzymania komfortu klimatycznego i komfortu użytkowania w budynkach: ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, podgrzewania wody wodociągowej.

Niżej wymienione fakty, mówiące, że:

 zasoby paliw są ograniczone,

 dostępność do paliw jest coraz trudniejsza,

 z uwagi na powyższe, ceny paliw będą miały tendencję wzrostową,

 należy ograniczać zanieczyszczenie środowiska produktami procesów spalania,

WESTMOR CONSULTING 108 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

świadczą o znacznej roli działań zmierzających do oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania.

W Polsce w wyniku przyjętej polityki społeczno-gospodarczej energia nie była szanowana, a w społeczeństwie zanikał nawyk oszczędnego jej użytkowania. Po roku 1990, wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej, nastąpiło urealnienie cen nośników energii, co zmusiło jej odbiorców do szukania rozwiązań dających oszczędności w tym zakresie.

Ochrona środowiska poprzez zmniejszenie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżenia poziomu życia ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją z ogrzewania mieszkań, oświetlania ich i korzystania z coraz nowocześniejszych urządzeń gospodarstwa domowego oraz zaprzestaniem z korzystania ze środków transportu. Energię można bowiem zaoszczędzić następującymi metodami:

 modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i transportu;

 wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych;

 promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych.

Działania mające na celu racjonalizację zużycia energii będą w głównej mierze prowadzone przez podmioty gospodarcze, m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych technologii produkcji, władze samorządowe pragnące minimalizować rachunki związane z dostawami paliw i energii elektrycznej na potrzeby infrastruktury publicznej. Zadaniem władz samorządowych będzie ponadto organizacja działań edukacyjnych i informacyjnych z zakresu upowszechniania metod racjonalizacji zużycia energii.

Zrównoważone wykorzystanie energii dotyczy nie tylko przemysłu, energetyki i budownictwa, ponieważ także indywidualne gospodarstwa domowe mają ogromne możliwości ochrony środowiska poprzez energooszczędne budownictwo, energooszczędne systemy ogrzewania oraz oszczędzanie energii elektrycznej oraz oświetlenia.

Przykładowe rozwiązania generujące oszczędności związane z oświetleniem obejmują:

 korzystanie z optymalnej liczby punktów świetlnych, rozmieszczonych na właściwej wysokości i odległości od miejsca pracy lub wypoczynku;

 odpowiedni dobór rodzaju oświetlenia w danych warunkach pracy;

WESTMOR CONSULTING 109 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 utrzymanie powierzchni żarówek i osłon odblaskowych we właściwej czystości;

 stosowanie samoczynnych wyłączników czasowych i włączników reagujących na ruch lub dźwięk do sterowania oświetleniem pomieszczeń mieszkalnych, klatek schodowych ulic, a nawet wystaw sklepowych.

5.9.3. Zrównoważone wykorzystanie materiałów

Priorytetowym celem w zakresie zrównoważonego wykorzystania zasobów jest „zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko spowodowanego wykorzystywaniem zasobów w sytuacji wzrostu gospodarczego-koncepcja zwana rozdzieleniem (decoupling). W praktyce oznacza to zredukowanie oddziaływania na środowisko będącego skutkiem wykorzystywania zasobów, przy jednoczesnej poprawie ogólnej wydajności zasobów w obszarze gospodarki”.

(Źródło: „Strategia tematyczna w sprawie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych”)

Realizacja założonego celu jest uwarunkowana podjęciem proekologicznych działań przez zakłady produkcyjne funkcjonujące na terenie Gminy Rzeczenica. Motywację do podjęcia działań w tym zakresie stanowią coraz wyższe koszty zakupu materiałów oraz utylizacji odpadów poprodukcyjnych, w związku z czym działania ograniczające materiałochłonność oraz odpadowość produkcji przełożą się na konkretne oszczędności przedsiębiorstw.

Zadaniem władz samorządowych oraz organów publicznych będzie natomiast informowanie, wspieranie i monitorowanie działań podejmowanych przez zakłady produkcyjne w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji oraz kontrola zgodności tych działań z obowiązującymi przepisami prawa.

6. Uwarunkowania zewnętrzne 6.1. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa STRATEGIA UE

Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską dnia 17 czerwca 2010 r. Dokument wskazuje trzy priorytety, których realizacja odbywa się na szczeblu unijnym oraz krajowym:

1. Wzrost inteligentny (wiedza, innowacja, edukacja, społeczeństwo cyfrowe),

2. Wzrost zrównoważony (efektywne wykorzystywanie zasobów w produkcji przy jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności).

WESTMOR CONSULTING 110 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

3. Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (zwiększenie aktywności zawodowej, podnoszenie kwalifikacji).

W dokumencie zostały określone projekty przewodnie tzw. inicjatywy flagowe oraz zostało wskazanych 10 Zintegrowanych Wytycznych dla polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich. W związku z powyższym cele krajowe w znacznym stopniu wpisują się we wskazane w Strategii „Europa 2020” cele zawarte w projektach.

EUROPEJSKA STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Dokument ma na celu zrównoważony wzrost gospodarczy i wysoki poziom życia z ochroną środowiska naturalnego. Dokument ten został przyjęty przez Radę Europejską z dnia 26 czerwca 2006 r. Strategia ta koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z zarządzaniem zasobami naturalnymi oraz wskazuje sposoby produkcji i konsumpcji mające na celu ochronę ograniczonych zasobów Ziemi. Głównymi założeniami dokumentu jest wzrost dobrobytu poprzez podejmowanie działań w ochronie środowiska naturalnego, sprawiedliwość i spójność społeczną, wzrost dobrobytu gospodarczego, jak również wypełniania obowiązków na arenie międzynarodowej, wspólnotowej. W związku z powyższym, Polska jako kraj będący członkiem Unii Europejskiej, zobowiązany jest do realizacji niniejszych założeń na szczeblu krajowym.

PAKIET ENERGETYCZNO-KLIMATYCZNY

Pakiet ten został przyjęty 17 grudnia 2008 roku i ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych na terenie Unii Europejskiej. Dokument zawiera szereg rozwiązań legislacyjnych. Głównym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20% w stosunku do roku 1990 oraz wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, a także wzrost efektywności energetycznej do 2020 r.

Należy podkreślić, że dokumenty na szczeblu krajowym oraz wojewódzkim uwzględniają szereg zobowiązań międzynarodowych związanych z wdrażaniem Dyrektyw UE, a także są spójne ze wspólnotowymi dokumentami programowymi. W związku z czym dokumenty szczebla lokalnego, takie jak programy ochrony środowiska dla gmin są zgodne z poniższymi dokumentami wyższego rzędu.

WESTMOR CONSULTING 111 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA W LATACH 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016

Główne cele wynikające z polityki ekologicznej państwa: 1) W zakresie poprawy jakości środowiska:  osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez uporządkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rozproszonych, trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi,  spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza,  minimalizacja zagrożenia mieszkańców gminy ponadnormatywnym hałasem,  wprowadzenie kompleksowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. 2) W zakresie ochrony przyrody:  zachowanie różnorodności biologicznej i ochrona krajobrazu,  ochrona i zrównoważony rozwój lasów. 3) W zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii:  wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska,  wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 4) W zakresie zadań systemowych:  zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do ustaleń zawartych we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem,  upowszechnienie Systemów Zarządzania Środowiskowego,  zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie,  współpraca z sąsiednimi gminami.

6.2. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej województwa Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy Rzeczenica w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących dokumentów strategicznych województwa pomorskiego:

WESTMOR CONSULTING 112 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2013–2016 z perspektywą do roku 2020;

 Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020;

 Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego.

Wszelkie cele i działania w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica muszą być bowiem zbieżne z celami i działaniami ujętymi w dokumentach strategicznych Województwa Pomorskiego, a także przyczyniać się do ich realizacji. W związku z tym, etap formułowania priorytetów i celów ekologicznych dla Gminy, musi zostać poprzedzony analizą zewnętrznych uwarunkowań, podyktowanych polityką ekologiczną województwa.

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2020

W Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 sformułowano następującą wizję rozwoju województwa:

„Pomorskie w roku 2020 to region:

 trwałego wzrostu, w którym uruchamiane i wykorzystywane są zróżnicowane potencjały terytorialne dla wzmocnienia i równoważenia procesów rozwojowych;

 unikatowej pozycji, dzięki aktywności społeczeństwa obywatelskiego, silnemu kapitałowi społecznemu i intelektualnemu, racjonalnemu zarządzaniu zasobami środowiska, gospodarczemu wykorzystaniu potencjału morza oraz inteligentnym sieciom infrastrukturalnym i powszechnemu stosowaniu technologii ekoefektywnych;

 będący liderem pozytywnych zmian społecznych i gospodarczych w Polsce i w obszarze Południowego Bałtyku”.

Wizja ta zostanie urzeczywistniona poprzez realizację celów strategicznych, operacyjnych oraz działań w konkretnym kierunku. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego zawiera się w dziesięciu celach strategicznych, z których wyprowadzono 35 kierunków działań. Działania określają sposoby postępowania właściwe do uzyskania poszczególnych celów. Podmiotem realizującym tak sformułowane cele i działania jest cała społeczność województwa, nie zaś tylko jego instytucje samorządowe.

WESTMOR CONSULTING 113 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 18. Cele strategiczne i operacyjne województwa pomorskiego

Źródło: Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Najistotniejsze, z punktu widzenia ochrony środowiska na analizowanym obszarze, są następujące cele i kierunki działań sprecyzowane w Strategii:

1. CEL STRATEGICZNY NR 3: „Atrakcyjna przestrzeń”;

2. CELE OPERACYJNE:

3.1. Sprawny system transportowy 3.2. Bezpieczeństwo i efektywność energetyczna 3.3. Dobry stan środowiska Dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska” wyznaczono kierunki działań przedstawione na poniższym rysunku.

WESTMOR CONSULTING 114 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 19. Kierunki działań dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska”

Źródło: Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” w pełni wpisuje się w cele wskazane w założeniach „Strategii Województwa Pomorskiego 2020”. Zakłada on bowiem m. in. ochronę powietrza, wód, gleby, różnorodności biologicznej, a także ochronę przed hałasem i polami elektromagnetycznymi, co jest spójne z wojewódzkim celem operacyjnym „dobry stan środowiska” i kierunkiem działań mającym na celu zachowanie walorów przyrody i poprawę spójności przyrodniczej. Natomiast doskonalenie systemu gospodarki odpadami wpisuje się w działania dążące do rozwoju kompleksowych systemów zagospodarowania odpadami komunalnymi.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2013–2016 Z

PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020

Poniżej przedstawiono cele perspektywiczne i cele średniookresowe Programu ochrony środowiska na lata 2013-2016 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2020:

WESTMOR CONSULTING 115 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Cele perspektywiczne:

I. Środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego;

II. Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz aktywacja rynku na rzecz środowiska

III. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody,

IV. Zrównoważone wykorzystanie energii, wody i surowców naturalnych.

Cele średniookresowe:

1. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych, w tym wód przybrzeżnych;

2. Osiągnięcie i utrzymywanie standardów jakości środowiska, wpływających na warunki zdrowotne;

3. Zapewnienie wysokiego stopnia odzysku odpadów w sposób bezpieczny dla środowiska poprzez budowę nowoczesnego i skutecznego systemu gospodarki odpadami;

4. Ochrona mieszkańców województwa i ich mienia przed zagrożeniami naturalnymi i skutkami katastrof naturalnych;

5. Kształtowanie u mieszkańców województwa pomorskiego postaw i nawyków proekologicznych oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska;

6. Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska, zwiększenie roli ekoinnowacyjności w procesie rozwoju regionu;

7. Ochrona krajobrazu i różnorodności biologicznej, powstrzymanie procesów degradacji oraz poprawa spójności systemu obszarów chronionych;

8. Dostosowanie ekosystemów leśnych do zmian klimatycznych i warunków siedliskowych; przywracanie i zachowanie walorów ekologicznych obszarom rolniczym;

9. Racjonalizacja wykorzystania zasobów wód podziemnych, ochrona głównych zbiorników wód podziemnych stanowiących ważne źródło zaopatrzenia ludności w wodę;

WESTMOR CONSULTING 116 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

10. Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin, eliminacja nielegalnego wydobycia oraz minimalizowanie niekorzystnych skutków ich eksploatacji;

11. Wspieranie wytwarzania i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych;

12. Rozbudowa efektywnych systemów produkcji i dystrybucji energii, optymalizacja jej zużycia oraz ograniczenie niekorzystnych oddziaływań energetyki na środowisko

Z perspektywy tworzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica wszystkie powyżej przedstawione cele Programu Ochrony Środowiska na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku są istotne. Gminny program ochrony środowiska zakłada bowiem m. in. działania dążące do poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego oraz edukację ekologiczną społeczeństwa. Ponadto wśród jego priorytetów ekologicznych wskazano ochronę poszczególnych elementów środowiska naturalnego i efektywne korzystanie z energii pochodzącej z odnawialnych źródeł, co wpisuje się w wyżej wskazane cele perspektywiczne: ochrona dziedzictwa przyrodniczego i zrównoważone wykorzystywanie energii.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, który został przyjęty uchwałą Nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r. Plan Zagospodarowania Przestrzennego jest dokumentem wyznaczającym cele i kierunki rozwoju regionu w układzie przestrzennym. Jego istotą jest neutralizowanie istniejących i potencjalnych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym, którym często towarzyszą konflikty społeczne, głównie w relacjach: człowiek - gospodarka - środowisko.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego wyraża politykę przestrzenną samorządu województwa, którego generalną zasadę jest długookresowe równoważenie rozwoju różnych sfer życia i działalności w przestrzeni województwa. Pożądanym kierunkiem rozwoju struktury przestrzennej województwa jest polityka równoważenia rozwoju, która „przejawia się kształtowaniem ośrodków, pasm i stref aktywności, warunkujących rozwój przedsiębiorczości i innowacji w miejscach, które są i będą wybierane przez mechanizmy gospodarki rynkowej oraz aktywne inicjowanie i wspomaganie przedsięwzięć samorządów lokalnych i podmiotów publicznych, przy jednoczesnym zachowaniu cech, zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu warunkujących wysoką jakość życia i zdrowie mieszkańców”.

WESTMOR CONSULTING 117 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Natomiast generalny cel gospodarki przestrzennej określony został jako „kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa sprzyjającej równoważeniu wykorzystywania cech, zasobów i walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem poziomu i jakości życia oraz trwałym zachowaniem wartości środowiska dla potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń.

Rysunek 20. Powiązanie celów strategicznych rozwoju województwa z celami głównymi zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego

Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Z perspektywy tworzenia Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica najistotniejsze w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego jest cel główny sformułowany jako zahamowanie dewaloryzacji środowiska oraz ochrona jego struktur i wartości.

WESTMOR CONSULTING 118 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

6.3. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej powiatu PARTNERSKA STRATEGIA ROZWOJU POWIATU CZŁUCHOWSKIEGO 2006-2020 Misja Powiatu Człuchowskiego została sformułowana w następujący sposób: Powiat człuchowski ważny dla Pomorza obszar dynamicznego i zrównoważonego rozwoju społeczno- gospodarczego, z aktywnym i otwartym społeczeństwem atrakcyjny dla inwestycji przemysłowych, turystyki i sportu, z nowoczesnym i efektywnym rolnictwem i leśnictwem.

Wobec powyższego w Partnerskiej Strategii Rozwoju dla Powiatu Człuchowskiego zawarte zostały priorytety, cele strategiczne, cele szczegółowe i kierunki działań. Są także te związane z ochroną środowiska.

 Priorytet: Gospodarka.

 Cel strategiczny: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności.

 Cel szczegółowy: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska

kierunki działań:

1.2.1. sprzyjanie tworzeniu struktur organizacyjnych w celu utworzenia ZZO;

1.2.2. wspieranie inwestorów w budowie farm wiatrowych jako alternatywnych źródeł energii;

1.2.3. modernizacja i przebudowa składowisk odpadów komunalnych;

1.2.4. budowa, modernizacja oczyszczalni ścieków oraz rozbudowa sieci kanalizacyjnej w gminach;

1.2.5. gazyfikacja i elektryfikacja powiatu.

 Priorytet: Przestrzeń.

 Cel strategiczny: Ochrona walorów krajobrazowo-przestrzennych.

 Cele szczegółowe: Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców

kierunki działań:

4.1.1. Organizacja szkoleń i kampanii informacyjno-edukacyjnych z zakresu ekologii, ochrony środowiska i dziedzictwa kulturowego;

4.1.2. Propagowanie kompostowania odpadów organicznych przez mieszkańców we własnym zakresie;

WESTMOR CONSULTING 119 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

4.1.3. Propagowanie wśród przedsiębiorców działań nienormatywnych prowadzących do „czystszej produkcji”;

4.1.4. Organizacja konkursów wiedzy ekologicznej dla młodzieży szkolnej.

 Cel strategiczny: Ochrona walorów krajobrazowo-przestrzennych.

 Cele szczegółowe: Zachowanie walorów środowiska naturalnego

kierunki działań:

4.2.1. Planowanie przestrzenne z uwzględnieniem dziedzictwa kulturowo- przyrodniczego;

4.2.2. Promowanie racjonalnej gospodarki odpadami przez podmioty gospodarcze;

4.2.3. Tworzenie warunków do prawidłowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym;

4.2.4. Wdrożenie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej;

4.2.5. Wzrost lesistości i ochrona ekosystemów leśnych;

4.2.6. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych oraz osiedli popegeerowskich;

4.2.7. Wspieranie odnowy wsi.

Priorytety, cele i działania założone w „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” wpisują się w wyżej wskazane priorytety, cele strategiczne i szczegółowe. Gminny program zakłada poprawę stanu gospodarki odpadami, co niewątpliwie zgodne jest z wyżej wskazanym kierunkiem działań: „modernizacja i przebudowa składowisk odpadów komunalnych”. Ponadto niniejszy dokument za priorytetowe przyjął działania mające przyczynić się do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców i ochrony poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego (wód, gleby, powietrza), co zgodne jest z celami szczegółowymi: „podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców” oraz „zachowanie walorów środowiska naturalnego”.

6.4. Uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej gminy Podstawowe uwarunkowania wewnętrzne dla Gminy Rzeczenica w zakresie ochrony środowiska, wynikają z następujących gminnych dokumentów o charakterze strategicznym i planistycznym.

WESTMOR CONSULTING 120 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

STRATEGIA ROZWOJU GMINY RZECZENICA NA LATA 2007-2020

W dokumencie wyznaczono misję Gminy Rzeczenica, która brzmi następująco:

„Gmina Rzeczenica terenem dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości, turystyki, rolnictwa oraz dobrze wykształconego, aktywnego i otwartego społeczeństwa”. Natomiast pożądany, stan docelowy zakłada, że Gmina Rzeczenica to gmina:

 ludzi aktywnych, otwartych na wiedzę i nowe umiejętności,  będąca obszarem atrakcyjnym dla turystów z rozwiniętą bazą turystyczną, rekreacyjną, noclegową, gastronomiczną i sanitarną,  będąca obszarem rozwoju przemysłu i usług opartych o nowoczesne i ekologiczne technologie,  z dobrze rozwiniętą infrastrukturą komunikacyjną,  będąca miejscem ciekawych imprez kulturalno – rozrywkowych, sportowych i rekreacyjnych,  z ciekawą oferta edukacyjną dla mieszkańców,  z wielofunkcyjną gospodarką leśną.

W Strategii wskazano trzy priorytety wraz z celami strategicznymi i kierunkami działań. Wśród priorytetów wskazano następujące:

1. TURYSTYKA, KULTURA, SPORT I REKREACJA ORAZ PROMOCJA GMINY;

2. GOSPODARKA I OCHRONA ŚRODOWISKA;

3. EDUKACJA I ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA.

W zakresie środowiska przyrodniczego najważniejszym priorytetem jest GOSPODARKA I OCHRONA ŚRODOWISKA, który przewiduje cel główny sformułowany jako: „Ochrona środowiska”. W ramach tego celu założono cele szczegółowe i kierunki działań:

Cele szczegółowe:

2.1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska

2.2. Edukacja ekologiczna

2.3. Ochrona zasobów naturalnych Gminy

Kierunki działań:

 likwidacja dzikich wysypisk śmieci;

WESTMOR CONSULTING 121 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Rzeczenicy;  budowa kanalizacji w Międzyborzu;  przydomowe oczyszczalnie w miejscach gdzie budowa kanalizacji jest ekonomicznie nieuzasadniona;  mobilizacja mieszkańców do dbałości o estetykę własnych obejść i posesji. „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” spójny jest z dokumentem strategicznym niniejszej jednostki samorządu terytorialnego. Wszystkie cele szczegółowe ujęte w priorytecie „GOSPODARKA I OCHRONA ŚRODOWISKA” są zgodne z priorytetami ekologicznymi „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica”. W cel 2.1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, wpisują się priorytety zatytułowane „doskonalenie systemu gospodarowania odpadami” i „ochrona jakości powietrza oraz efektywne korzystanie z energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii”. „Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców” zgodny jest z celem 2.2. Edukacja ekologiczna. Natomiast w cel 2.3. Ochrona zasobów naturalnych Gminy, wpisują się pozostałe priorytety wskazane w „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica” czyli: „ochrona jakości wód podziemnych oraz poprawa i utrzymania dobrego stanu wód powierzchniowych”, „ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu”, „ochrona przed hałasem”, „ochrona przed polami elektromagnetycznymi”, „ochrona powierzchni ziemi i gleb”, „wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców”.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

RZECZENICA

Przedmiotem „Studium…” jest określenie polityki przestrzennej gminy, tj. między innymi wskazanie tych obszarów gminy, które są najodpowiedniejsze do pełnienia funkcji ustalonych w innych dokumentach strategicznych na szczeblu lokalnym. Rozwój gminy powinien polegać na możliwie pełnym zaspokojeniu potrzeb społeczności lokalnej, przy jednoczesnym zrównoważonym zagospodarowaniu terenów.

Cele rozwoju Gminy można podzielić na cele: społeczne, gospodarcze, przyrodnicze i infrastrukturalne. W dokumencie wyznaczono również cele i kierunki ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego.

„Program Ochrony Środowiska” wpisuje się w cele przyrodnicze i infrastrukturalne wskazane w studium uwarunkowań. Ponadto niniejszy dokument uszczegóławia cele oraz kierunki kształtowania środowiska przyrodniczego.

WESTMOR CONSULTING 122 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

7. Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska 7.1. Nadrzędny cel programu ochrony środowiska

OSIĄGNIĘCIE TRWAŁEGO I ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY ORAZ POPRAWA JEJ ATRAKCYJNOŚCI POPRZEZ DZIAŁANIA SPOŁECZNE I INWESTYCYJNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

7.2. Priorytety ekologiczne Priorytety ekologiczne dla Gminy Rzeczenica sprecyzowano na podstawie diagnozy stanu oraz zagrożeń środowiska, a także założeń polityki ekologicznej Polski, województwa pomorskiego i powiatu człuchowskiego.

PRIORYTETY EKOLOGICZNE DLA GMINY RZECZENICA:

 OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ EFEKTYWNE KORZYSTANIA Z ENERGII

POCHODZĄCEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

 OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU

WÓD POWIERZCHNIOWYCH

 DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI

 OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU

 OCHRONA PRZED HAŁASEM

 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI

 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB

 WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW

Oprócz konieczności zapewnienia spójności z dokumentami strategicznymi, wyznaczając priorytety ekologiczne, a następnie cele i zadania w zakresie polityki ekologicznej Gminy, kierowano się także następującymi zasadami:

 „eliminacji największych problemów”;

 zapobiegania spodziewanym problemom;

 oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych;

 „zanieczyszczający płaci”;

 odpowiedzialności za prowadzone działania;

WESTMOR CONSULTING 123 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.

W ramach poszczególnych priorytetów wyznaczono cele operacyjne i działania, które zostały zaprezentowane w formie tabelarycznej.

PRIORYTET 1. OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ EFEKTYWNEGO KORZYSTANIA

Z ENERGII POCHODZĄCEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Utrzymanie dobrej, a więc co najmniej normatywnej jakości powietrza na obszarze Gminy, będzie możliwe dzięki realizacji celów operacyjnych obejmujących działania krótkoterminowe (do 2018 r.) i długoterminowe (do 2022 r.).

Cele operacyjne:

 Ograniczenie niskiej emisji;

 Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

PRIORYTET. 2. OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA

DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH

Cele operacyjne:

 Dobry stan wód powierzchniowych i podziemnych. Racjonalizacja ich wykorzystania oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości;

 Zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed sutkami zjawisk ekstremalnych;

 Przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej koryt rzek.

PRIORYTET 3. DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI

Cele operacyjne:

 Budowa systemu gospodarki odpadami zgodnego z wymaganiami KPGO 2014;

 Prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi;

 Prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi.

PRIORYTET 4. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU

Cel operacyjny:

 Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności oraz utrzymanie istniejących form ochrony przyrody.

WESTMOR CONSULTING 124 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

PRIORYTET 5. OCHRONA PRZED HAŁASEM

Cel operacyjny:

 Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego i poprawa jakości dróg na terenie Gminy Rzeczenica.

PRIORYTET 6. OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI

Cel operacyjny:

 Zachowanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm.

PRIORYTET 7. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB

Cel operacyjny:

 Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją oraz efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż.

PRIORYTET 8. WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW

Cel operacyjny:

 Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Gminy, kształtowanie postaw proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska.

WESTMOR CONSULTING 125 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Tabela 22. Plan operacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica z podziałem na zadania krótkoterminowe i długoterminowe Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

PRIORYTET 1. OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ własne środki Ograniczenie niskiej emisji z finansowe sektora komunalnego poprzez Zarządcy nieruchomości, jednostek działania termomodernizacyjne Gmina, Powiat, zadanie ciągłe realizujących budynków użyteczności publicznej mieszkańcy zadanie, budżet i budynków mieszkalnych JST, fundusze unijne własne środki Zmiana systemu ogrzewania na finansowe bardziej efektywny ekologicznie i Gmina, Powiat, jednostek energetycznie, w tym wymiana mieszkańcy, X X X X realizujących ogrzewania węglowego na gazowe, przedsiębiorstwa zadanie, budżet olejowe lub inne bardziej JST, fundusze Ograniczenie niskiej ekologiczne emisji unijne własne środki Redukcja zanieczyszczeń finansowe pochodzących z transportu poprzez Zarządcy dróg, Powiat, jednostek zadanie ciągłe budowę oraz modernizację dróg i Gmina realizujących ciągów komunikacyjnych zadanie, fundusze unijne własne środki finansowe Promocja korzystania z Gmina, Zarządcy dróg, jednostek zadanie ciągłe publicznych środków transportu Organizacje pozarządowe realizujących zadanie, fundusze unijne

WESTMOR CONSULTING 126 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

własne środki Zintensyfikowanie ruchu finansowe rowerowego poprzez likwidację Gmina, Powiat, Zarządcy jednostek zadanie ciągłe barier technicznych i tworzenie dróg realizujących nowych ścieżek rowerowych zadanie, fundusze unijne Niezbędne prace sieciowe wynikające z planów oraz zamierzeń inwestycyjnych w własne środki obszarze sieci przesyłowych, w finansowe tym kontynuowanie modernizacji Przedsiębiorstwa jednostek X X X X istniejącej sieci dystrybucyjnej dla energetyczne realizujących potrzeb nowych odbiorców oraz zadanie, OZE, inwestycje w zakresie linii fundusze unijne 110 kV pod kątem nowych odbiorców OZE własne środki Budowa i modernizacja systemów i finansowe urządzeń do redukcji Przedsiębiorstwa X X X X jednostek zanieczyszczeń pyłowo-gazowych realizujących zadanie własne środki finansowe jednostek Wspieranie działań inwestycyjnych realizujących w zakresie ochrony powietrza zadanie, Powiat zadanie ciągłe podejmowanych przez podmioty Fundusze gospodarcze unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska

WESTMOR CONSULTING 127 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Kontrola dotrzymania przez Budżet podmioty korzystające ze państwa, środowiska standardów emisyjnych WIOŚ zadanie ciągłe Fundusze oraz wzmocnienie i prowadzenie unijne systemu monitoringu powietrza Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza Budżet zakładów wymienionych w państwa, WIOŚ zadanie ciągłe monitoringu WIOŚ jako Fundusze szczególnie uciążliwych dla unijne środowiska własne środki finansowe jednostek Spełnienie wymagań prawnych realizujących przez zakłady w zakresie jakości zadanie, powietrza, spełnienie standardów podmioty gospodarcze X X X X X Fundusze emisyjnych z instalacji, unijne, Środki z wymaganych przepisami prawa Funduszy Ochrony Środowiska

WESTMOR CONSULTING 128 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

własne środki finansowe Instalowanie urządzeń do redukcji jednostek zanieczyszczeń powstałych w realizujących procesie spalania, a także poprawa zadanie, przedsiębiorcy zadanie ciągłe sprawności obecnie Fundusze funkcjonujących urządzeń unijne, Środki z redukujących zanieczyszczenia Funduszy Ochrony Środowiska

własne środki finansowe jednostek realizujących Modernizacja i hermetyzacja zadanie, procesów technologicznych oraz przedsiębiorcy zadanie ciągłe Fundusze ich automatyzacja unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska własne środki finansowe jednostek realizujących Wdrażanie nowoczesnych zadanie, technologii przyjaznych przedsiębiorcy zadanie ciągłe Fundusze środowisku unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska

WESTMOR CONSULTING 129 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Budżet Gminy, Opracowanie „Projektu założeń do Środki z planu zaopatrzenia w ciepło, Gmina Funduszy energię elektryczną i paliwa Ochrony gazowe” Środowiska Opracowanie „Planu gospodarki Budżet Gminy, niskoemisyjnej na terenie Gminy Gmina Fundusze Rzeczenica.” unijne własne środki finansowe jednostek realizujących Zarządcy nieruchomości, Zastępowanie węgla zadanie, Gmina, Powiat, zadanie ciągłe ekologicznymi nośnikami ciepła Fundusze mieszkańcy unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska własne środki Wzrost wykorzystania finansowe odnawialnych źródeł jednostek energii Marszałek, Wojewoda, realizujących Promocja i wspieranie Gmina, Powiat, Prywatni zadanie, wykorzystania odnawialnych zadanie ciągłe inwestorzy, Organizacje Fundusze źródeł energii pozarządowe unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Upowszechnienie informacji o własne środki rozmieszczeniu i możliwościach Gmina, Powiat, prywatni finansowe zadanie ciągłe technicznych wykorzystania inwestorzy jednostek potencjału energetycznego i realizujących

WESTMOR CONSULTING 130 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

poszczególnych rodzajów OZE zadanie Priorytet 2. OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH własne środki finansowe jednostek realizujących zadanie, Budżet Gminy, Rozwój systemów kanalizacyjnych Gmina, Zakład Gospodarki Fundusze oraz modernizacja istniejącej sieci zadanie ciągłe Komunalnej unijne, kanalizacyjnej Pożyczki, Kredyty, Środki z Dobry stan wód Funduszy powierzchniowych i Ochrony podziemnych. Środowiska Racjonalizacja ich własne środki wykorzystania oraz finansowe zapewnienie wszystkim jednostek mieszkańcom Gminy wody realizujących pitnej odpowiedniej zadanie, jakości Budowa i modernizacja systemów Fundusze zbiorowego odprowadzania i Zakład Gospodarki zadanie ciągłe unijne, oczyszczania ścieków Komunalnej Pożyczki, komunalnych Kredyty, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Zmniejszenie ładunku własne środki Zakład Gospodarki zanieczyszczeń odprowadzanych zadanie ciągłe finansowe Komunalnej do wód poprzez modernizację jednostek

WESTMOR CONSULTING 131 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

istniejących i budowę nowych realizujących oczyszczalni ścieków zadanie, Fundusze unijne, Pożyczki, Kredyty, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Wspieranie rozwoju lokalnych własne środki systemów oczyszczania ścieków finansowe bytowych poprzez wyposażanie Właściciele nieruchomości zadanie ciągłe jednostek nieruchomości w przydomowe realizujących oczyszczalnie ścieków zadanie Budowa szczelnych zbiorników na własne środki gnojowicę/gnojówkę oraz płyt finansowe Podmioty gospodarcze, obornikowych w gospodarstwach zadanie ciągłe jednostek Właściciele nieruchomości rolnych prowadzących hodowlę i realizujących chów zwierząt zadanie Prowadzenie ewidencji wszystkich zbiorników bezodpływowych wraz z ich opisem technicznym oraz Gmina zadanie ciągłe Budżet Gminy przeprowadzaniem kontroli częstotliwości ich opróżniania Budowa kanalizacji deszczowej, własne środki modernizacja kanalizacji w celu finansowe wydzielenia kanalizacji jednostek Gmina, Zakład Gospodarki deszczowej, budowa osadników i zadanie ciągłe realizujących Komunalnej separatorów wód opadowych i zadanie, roztopowych na wylotach sieci Budżet Gminy, deszczowej do odbiorników Fundusze

WESTMOR CONSULTING 132 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

unijne, Pożyczki, Kredyty, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Weryfikacja obszarów Okręgowe Stacje zagrożonych zanieczyszczeniem Chemiczno-Rolnicze, zadanie ciągłe Budżet państwa azotu pochodzących ze źródeł Dyrektor RZGW rolniczych Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu ODR, WIOŚ, RZGW zadanie ciągłe Budżet państwa zanieczyszczeń związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych Prowadzenie monitoringu wód WIOŚ zadanie ciągłe Budżet państwa powierzchniowych i podziemnych własne środki finansowe jednostek realizujących zadanie, Modernizacja sieci wodociągowej, Budżet Gminy, budowa nowych i modernizacja Gmina, Zakład Gospodarki Fundusze zadanie ciągłe istniejących ujęć stacji uzdatniania Komunalnej unijne, wody Pożyczki, Kredyty, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Edukacja oraz propagowanie Organizacje pozarządowe, zadanie ciągłe własne środki

WESTMOR CONSULTING 133 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

postaw i zachowań motywujących Gmina, Zainteresowane finansowe ludność do oszczędzania wody podmioty jednostek realizujących zadanie własne środki finansowe jednostek realizujących Rozwój współpracy ze wszystkimi zadanie, instytucjami wpływającymi na Gmina, Powiat, WIOŚ, Budżet JST, jakość wód, wspieranie edukacji Organizacje pozarządowe, X X X X X X X X Budżet ekologicznej w zakresie racjonalnej PWIS państwa, gospodarki wodami i jej ochrona Fundusze przed zanieczyszczeniami unijne, Środki z Funduszy Ochrony Środowiska Utrzymanie koryt cieków, kanałów i obwałowań w należytym stanie Budżet Zwiększenie retencji w technicznym, remonty budowli ZZMiUW, RZGW, państwa. zlewniach i ochrona przed wodnych, w tym regulacyjnych, Gmina, Podmioty Budżety JST, zadanie ciągłe sutkami zjawisk zapewnienie drożności koryt korzystające z wód, Fundusze ekstremalnych cieków i kanałów, poprawa Rolnicy unijne, warunków przepływu wód WFOŚiGW powodziowych Budżet Utrzymanie wymaganych państwa, Przywrócenie i ochrona standardów wodom Marszałek, ZZMiUW, Budżet JST, ciągłości ekologicznej śródlądowym będącym RZGW, Gmina, X X Własne koryt rzek środowiskiem życia ryb w Powiat, WIOŚ środki

warunkach naturalnych finansowe

jednostek

WESTMOR CONSULTING 134 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

realizujących zadanie, WFOŚiGW

Renaturyzacja koryt i dolin rzecznych, Budżet RZGW, ZZMiUW, w tym ochrona, zachowanie i państwa, Powiat, Lasy przywracanie biotopów oraz NFOSiGW, Państwowe, zadanie ciągłe naturalnych siedlisk WFOSiGW, organizacje pożytku przyrodniczych wodnych i od fundusze publicznego, Gmina wód zależnych oraz introdukcja europejskie

rodzimych gatunków ryb

PRIORYTET 3. DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI Intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej Budżet Gmina, Powiat, właściwe postępowanie z Państwa, Marszałek, Wojewoda, odpadami oraz prowadzenie zadanie ciągłe Budżet JST, Organizacje skutecznej kampanii WFOŚiGW, pozarządowe informacyjno – edukacyjnej NFOŚiGW

w tym zakresie

Budowa systemu Wspieranie wdrażania gospodarki odpadami efektywnych ekonomicznie i zgodnego z ekologicznie technologii wymaganiami KPGO odzysku i unieszkodliwiania Budżet 2014 odpadów, Gmina, Powiat, Państwa, w tym technologii Marszałek, X X Budżet JST, pozwalających na recykling oraz Wojewoda WFOŚiGW, odzysk energii zawartej NFOŚiGW w odpadach, w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania

WESTMOR CONSULTING 135 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących Budżet działalność w zakresie zbierania, Państwa, transportu, odzysku Gmina, WIOŚ X X Budżet JST, i unieszkodliwiania odpadów WFOŚiGW, dla zapewnienia skutecznego NFOŚiGW

egzekwowania prawa

Stymulowanie rozwoju rynku surowców wtórnych i produktów zawierających surowce wtórne poprzez Budżet JST, wspieranie współpracy Gmina X X WFOŚiGW, organizacji odzysku, przemysłu i NFOŚiGW samorządu terytorialnego oraz konsekwentne egzekwowanie obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu

Własne środki finansowe jednostek Budowa prawidłowego systemu realizujących gospodarki odpadami na terenie Gmina, prywatni zadanie, gmin regionu południowo - inwestorzy Budżet JST, zachodniego WFOŚiGW, NFOŚiGW, Fundusze unijne

Wydawanie decyzji związanych Budżet JST, z realizacją celów spełniających Gmina, Powiat zadanie ciągłe WFOŚiGW, założenia wojewódzkiego planu NFOŚiGW gospodarki odpadami

WESTMOR CONSULTING 136 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie Budżet było składowanych: w 2013 r. Gminy, więcej niż 50%, w 2020 r. WFOŚiGW, Gmina X więcej niż 35%, NFOŚiGW, w stosunku do masy tych Fundusze odpadów wytworzonych w 1995 unijne

Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling Prawidłowa gospodarka materiałów odpadowych, odpadami komunalnymi przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i Budżet Gminy, szkło WFOŚiGW, z gospodarstw domowych i w Gmina X NFOŚiGW, miarę możliwości, odpadów Fundusze innego pochodzenia podobnych unijne do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku

Budżet Gminy, Monitoring dzikich składowisk Gmina zadanie ciągłe Fundusze unijne

Prawidłowa gospodarka Przekazywanie informacji do Własne odpadami Marszałka Województwa o Burmistrz zadanie ciągłe środki niebezpiecznymi rodzaju, ilości i miejscach finansowe

WESTMOR CONSULTING 137 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

występowania substancji jednostek stwarzających szczególne realizujących zagrożenie dla środowiska zadanie

(np. PCB – Polichlorowane bifenyle)

Własne środki finansowe jednostek Realizacja gminnego Programu realizujących usuwania azbestu i wyrobów do 2032 Gmina zadanie, zawierających azbest WFOŚiGW, NFOŚiGW, Fundusze europejskie

Rekultywacja nieczynnych ZGK zadania ciągłe Budżet gminy składowisk odpadów PRIORYTET 4. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU Budżet Państwa, Budżet JST, Kontynuowanie inwentaryzacji Własne Zachowanie walorów i przyrodniczej województwa ze RDOŚ, RDLP, ZPK, środki zasobów przyrodniczych szczególnym uwzględnieniem organizacje finansowe z uwzględnieniem obszarów Natura 2000 pozarządowe, zadania ciągłe jednostek bioróżnorodności oraz (inwentaryzacja pod kątem instytucje naukowe, realizujących tworzonych obecnie Planów Powiat zadanie, utrzymanie istniejących Zadań Ochronnych) WFOŚiGW, form ochrony przyrody NFOŚiGW, Fundusze europejskie

Prowadzenie działań Gmina, Powiat, zadanie ciągłe Budżet

WESTMOR CONSULTING 138 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

edukacyjnych mających na celu RDOŚ, ZPK, Państwa, podnoszenie świadomości w organizacje Budżet JST, zakresie prawnych pozarządowe Własne

i przyrodniczych podstaw środki funkcjonowania obszarów finansowe chronionych oraz w zakresie jednostek ochrony dziedzictwa realizujących ekologicznego zadanie,

WFOŚiGW, NFOŚiGW, Fundusze europejskie

Budżet Państwa, Budżet JST, Tworzenie nowych form Własne ochrony przyrody na podstawie Gmina, RDOŚ zadanie ciągłe środki wyników inwentaryzacji i finansowe waloryzacji przyrodniczej jednostek realizujących zadanie

Podkreślanie znaczenia walorów Samorządy, Budżet JST, przyrodniczych i ich ochrony Organizacje zadanie ciągłe Fundusze w kampaniach promocyjnych pozarządowe unijne poszczególnych regionów

PRIORYTET 5. OCHRONA PRZED HAŁASEM Zmniejszenie zagrożenia Budżet JST, Ograniczenie uciążliwości mieszkańców Gmina, Budżet systemu komunikacyjnego ponadnormatywnym hałasem Zarządcy dróg, zadanie ciągłe Państwa, i poprawa jakości dróg na poprzez: budowę obwodnic i Policja WFOŚiGW, terenie Gminy Rzeczenica dróg alternatywnych do Fundusze

WESTMOR CONSULTING 139 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

istniejących (wraz ze unijne skutecznymi zabezpieczeniami akustycznymi), przeprowadzenie remontu nawierzchni dotychczasowych odcinków dróg, zastosowanie zmniejszenia prędkości pojazdów

Opracowanie i wdrożenie zasad organizacji ruchu sprzyjających obniżeniu emisji hałasu do Budżet JST, środowiska oraz utworzenie Gmina, zadanie ciągłe Fundusze obszarów ograniczonego Zarządcy dróg unijne użytkowania (w przypadku braku innych technicznych możliwości)

Ograniczenie uciążliwości akustycznej w miejscach występowania szczególnych uciążliwości akustycznych dla mieszkańców (szczególnie w okolicach takich budynków jak: Gmina, Budżet JST, szkoły, przedszkola itp.) Zarządcy dróg, WFOŚiGW, poprzez: budowę ekranów zadanie ciągłe linii kolejowych oraz Fundusze akustycznych, stosowanie mat budynków unijne antywibracyjnych, wykopów, tuneli, tworzenie pasów zieleni przy głównych trasach komunikacyjnych, zwiększenie izolacyjności akustycznej budynków

WESTMOR CONSULTING 140 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Budżet JST, Ograniczenie hałasu WFOŚiGW, emitowanego przez środki Gmina zadanie ciągłe Fundusze transportu unijne

Zapewnienie przestrzegania zasady strefowania (rozgraniczania terenów o zróżnicowanej funkcji) w Gmina zadanie ciągłe Budżet JST planowaniu przestrzennym, oraz wprowadzenie zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów

Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promowanie komunikacji zbiorowej, Budżet JST, transportu rowerowego oraz Gmina, Powiat, WFOŚiGW, proekologicznego korzystania zadanie ciągłe Zarządcy dróg Fundusze z samochodów: Carpooling unijne (jazda z sąsiadem), Eco-driving (ekologiczny, oszczędny styl jazdy)

Własne środki finansowe Przebudowa dróg i ulic gminnych Gmina zadanie ciągłe jednostek realizujących zadanie

PRIORYTET 6. OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI

WESTMOR CONSULTING 141 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi Budżet Gmina zadanie ciągłe (w tym zasad lokalizacji Gmin

instalacji emitujących pola elektromagnetyczne z uwzględnieniem walorów krajobrazowych)

Własne Wnikliwe prowadzenie środki postępowań w sprawie oceny finansowe Gmina, RDOŚ zadanie ciągłe oddziaływania planowanych jednostek przedsięwzięć realizujących Zachowanie poziomów pól zadanie elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych Środki z norm Funduszy Ochrony Podnoszenie świadomości WIOŚ, Środowiska, społeczeństwa o źródłach i Wojewoda zadanie ciągłe Fundusze stopniu oddziaływania pól Marszałek, Powiat, pomocowe elektromagnetycznych Gmina UE, Programy operacyjne

Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego Własne środki do środowiska poprzez Gmina, Powiat, finansowe preferowanie Zarządcy zadanie ciągłe jednostek niskokonfliktowych lokalizacji nieruchomości realizujących

źródeł promieniowania zadanie niejonizującego

WESTMOR CONSULTING 142 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

PRIORYTET 7. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB Ochrona obszarów Budżet występowania złóż kopalin Gmin, poprzez sporządzanie Środki z wytycznych do studium Gmina zadanie ciągłe Funduszy uwarunkowań i kierunków Ochrony zagospodarowania Środowiska przestrzennego

Uwzględnienie w planach zagospodarowanie Budżet przestrzennego wszystkich Gmin, znanych złóż w granicach Środki z Gmina zadanie ciągłe ich udokumentowania wraz z Funduszy zapisami Ochrony Ochrona powierzchni o ochronie ich obszarów przed Środowiska

ziemi i gleb przed trwałym zainwestowaniem degradacją oraz efektywne Eliminacja nielegalnej Organy koncesyjne, wykorzystywanie zadanie ciągłe Budżet JST eksploatacji kopalin Powiat, OUG eksploatowanych złóż Współdziałanie organów administracji publicznej w tworzeniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz Gmina, miejscowych planów Organy koncesyjne, zadanie ciągłe Budżet JST

zagospodarowania OUG

przestrzennego z uwzględnieniem kopalin i ich ochroną przed trwałym zainwestowaniem nie górniczym

PRIORYTET 8. WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW

WESTMOR CONSULTING 143 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

Budżet Państwa, NFOŚiGW, Prowadzenie działań WFOŚiGW, dotyczących możliwości Budżet JST, Gmina, Powiat, wykorzystania alternatywnych Własne Marszałek, Wojewoda, źródeł energii oraz zadanie ciągłe środki Organizacje poszanowania energii (np. finansowe pozarządowe, media kampanii, szkoleń, konferencji jednostek itp.) realizujących

zadanie, Fundusze unijne Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Budżet Gminy, kształtowanie Państwa, postaw proekologicznych NFOŚiGW, jej mieszkańców oraz WFOŚiGW, poczucia Prowadzenie działań Gmina, Powiat, Budżet JST, odpowiedzialności za podnoszących wiedzę z zakresu Marszałek, Wojewoda, Własne jakość środowiska właściwej gospodarki odpadami Organizacje zadanie ciągłe środki (np. szkolenia, konferencje, pozarządowe, media, finansowe kampanie) placówki oświatowe jednostek

realizujących zadanie, Fundusze unijne

Budżet Gmina, Powiat, Propagowanie zachowań Państwa, Marszałek, Wojewoda, sprzyjających oszczędzaniu NFOŚiGW, Organizacje zadanie ciągłe wody przez działania WFOŚiGW, pozarządowe, media, edukacyjno-promocyjne Budżet JST, placówki oświatowe Własne

WESTMOR CONSULTING 144 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

środki finansowe jednostek realizujących zadanie, Fundusze unijne

Budżet Państwa, NFOŚiGW, Prowadzenie działań mających WFOŚiGW, na celu podnoszenie Budżet JST, świadomości w zakresie wpływu Gmina, Powiat, Własne na jakość wód nieprawidłowej Marszałek, Wojewoda, zadanie ciągłe środki gospodarki ściekowej w Organizacje finansowe domostwach i gospodarstwach pozarządowe, media jednostek rolnych (np. spotkania, realizujących prelekcje, szkolenia) zadanie, Fundusze unijne

Budżet Państwa, NFOŚiGW, Przeprowadzenie działań WFOŚiGW, mających Budżet JST, na celu rozwiązanie aktualnych JST, media, Własne problemów środowiskowych organizacje zadanie ciągłe środki (np. przez prowadzenie pozarządowe finansowe projektów, akcji, kampanii, jednostek szkoleń itp.) realizujących zadanie, Fundusze

WESTMOR CONSULTING 145 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019-2022”

Okres realizacji

5 6 7 8 9 1 2 Źródła Cel operacyjny Działania ekologiczne Jednostka realizująca finansowania

201 201 201 201 201 2020 202 202

unijne

Budżet Państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW, Edukacja społeczeństwa na Budżet JST, rzecz kreowania prawidłowych JST, media, Własne zachowań organizacje zadanie ciągłe środki w sytuacji wystąpienia pozarządowe, placówki finansowe nadzwyczajnego zagrożenia oświatowe jednostek środowiska realizujących zadanie, Fundusze unijne

Budżet Państwa, NFOŚiGW, WFOŚiGW, Budżet JST, Działania promujące i JST, media, Własne podnoszące poziom wiedzy dot. organizacje zadanie ciągłe środki walorów środowiska pozarządowe, placówki finansowe przyrodniczego oświatowe jednostek realizujących zadanie, Fundusze unijne

WESTMOR CONSULTING 146 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

8. Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska Polityka ekologiczna realizowana jest na mocy wielu ustaw, wśród których najważniejsze to: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane. Instrumenty realizacji programu ochrony środowiska wynikające z zapisów ustawowych można podzielić na: prawne, finansowe, społeczne, polityczne i strukturalne.

 Instrumenty polityczne

Do najważniejszych instrumentów politycznych należy: Polityka ekologiczna Państwa, Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego oraz Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego.  Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych wyróżnić można: o pozwolenie wodnoprawne, o decyzję o emisji do powietrza, o decyzję dotyczącą hałasu, o decyzję o wykonaniu oceny oddziaływania na środowisko istniejącego obiektu, o decyzję dotyczącą gospodarowania odpadami.  Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych m. in.: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieniężna. Źródłami pozyskiwania środków na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska są także: o Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, o Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, o emisja obligacji komunalnych, o budżet powiatu, o budżet gminy, o EkoFundusz, o kredyty bankowe, o fundusze unijne (strukturalne, programy pomocowo-operacyjne, pozostałe instrumenty finansowe unijne wspomagające ochronę środowiska np. Fundusz LIFE+);  Instrumenty społeczne

WESTMOR CONSULTING 147 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: o wewnętrzne, czyli dotyczące działań samorządów i realizowane poprzez działania edukacyjne, o zewnętrzne – polegające na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty publiczne, kampanie edukacyjne).  Instrumenty strukturalne Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego.

9. System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska 9.1. Struktura zarządzania środowiskiem Sprawna i skuteczna realizacja planowanych zadań w zakresie ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica umożliwi osiągnięcie założonych celów, określonych w ramach kilku istotnych priorytetów. Aby to osiągnąć, Gmina musi jednocześnie dysponować zasobami: finansowymi, organizacyjnymi oraz infrastrukturalnymi.

 ZASOBY FINANSOWE

Realizacja zadań Programu Ochrony Środowiska wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet Gminy.

Realizacja inwestycji w zakresie ochrony środowiska może być wspierana za pomocą funduszy zewnętrznych pozyskiwanych w formie dotacji bezzwrotnej lub preferencyjnej pożyczki. Źródłem finansowania inwestycji z zakresu infrastruktury przyczyniającej się do ochrony środowiska, mogą być fundusze Unii Europejskiej, WFOŚiGW, NFOŚiGW, Bank Ochrony Środowiska S.A, EkoFundusz oraz Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych.

 ZASOBY ORGANIZACYJNE

Realizacja planowanych inwestycji, oprócz zabezpieczenia odpowiedniego finansowania, wymaga również właściwej organizacji wewnętrznej. Ponadto problem ochrony środowiska na analizowanym obszarze odgrywa kluczową rolę na etapie opracowywania dokumentów

WESTMOR CONSULTING 148 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

planistycznych. Cele i zadania w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska zostały ujęte w opracowanych planach i strategiach, obowiązujących na terenie gminy.

Cele zawarte w tych dokumentach są sukcesywnie realizowane przez poszczególne Referaty Urzędu Gminy w Rzeczenicy oraz przedsiębiorców i inne jednostki, w szczególności w zakresie edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży oraz rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej Gminy. Gmina Rzeczenica dysponuje odpowiednio przygotowanym zasobem organizacyjnym, umożliwiającym skuteczną i sprawną realizację zaplanowanych zadań.

 ZASOBY INFRASTRUKTURALNE

Zadania planowane do realizacji w ramach poszczególnych priorytetów i celów, zostały określone z uwzględnieniem obecnych zasobów infrastrukturalnych Gminy oraz realnych możliwości ich potencjalnej rozbudowy. W związku z czym, można przyjąć iż z punktu widzenia zasobów infrastrukturalnych, realizacja planowanych zadań jest możliwa.

Analizując możliwość zastosowania przedstawionych rozwiązań na podstawie uwarunkowań dotyczących istniejącej infrastruktury, organizacji i zarządzania ochroną środowiska oraz sytuacji finansowej Gminy, stwierdzono, że wszystkie zaproponowane przedsięwzięcia są możliwe do zrealizowania uwzględniając następujących warunki:

 etapowość wdrażania przewidzianych do realizacji zadań,

 powołanie zespołu konsultacyjnego, którego zadaniem byłby nadzór w zakresie wdrażania, realizacji oraz monitoringu funkcjonowania programu,

 pozyskanie dodatkowych środków finansowych na realizację przewidzianych w planie zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.

Pomimo, iż analizowana jednostka samorządu terytorialnego posiada niezbędne zasoby, sprawną i skuteczną realizację planowanych zadań mogą uniemożliwić następujące czynniki:

 zmiana uwarunkowań prawnych, mających wpływ na zmianę zakresu obowiązków dla władz gminy oraz mających wpływ na jego sytuację finansową,

 niewłaściwe zarządzanie wdrażaniem Programu, monitorowanie efektów, brak korekt i uprzedzania ewentualnych zagrożeń,

 nieumiejętność pozyskania funduszy na realizację zamierzonych działań,

WESTMOR CONSULTING 149 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 brak koordynacji pomiędzy gminami, a także brak współpracy ponadregionalnej w zakresie niektórych działań,

 wystąpienie nagłych, nieprzewidzianych awarii lub klęsk, które spowodują konieczność innego rozdysponowania środków finansowych.

PODMIOTY, DO KTÓRYCH KIEROWANE SĄ OBOWIĄZKI USTALONE W PROGRAMIE

Opracowane w Programie Ochrony Środowiska cele i wytyczone działania w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy wymagają określenia podmiotów do których adresowane są obowiązki wynikające z realizacji tych celów i działań. Są to grupy podmiotów, których zadaniem jest:

- organizacja i zarządzanie programem,

- realizacja celów i zadań określonych w programie,

- nadzór i monitoring realizacji programu.

Ponadto określono również obowiązki dla podmiotów korzystających ze środowiska w celu ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska. Bardzo istotną rolę w realizacji programu odgrywają mieszkańcy Gminy. W związku z tym, do tej grupy społeczeństwa kierowane są zadania.

Realizacja zadań i celów określonych w programie kierowana jest także do administracji samorządowej i rządowej, jednostek pozarządowych i przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, prowadzących działalność na terenie Gminy, a w szczególności:

- Urzędu Gminy w Rzeczenicy,

- Starostwa Powiatowego w Człuchowie,

- Wojewody Pomorskiego,

- Nadleśnictwa;

- Właścicieli lasów prywatnych,

- Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych,

- Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej,

- Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej,

- przedsiębiorstw komunalnych,

WESTMOR CONSULTING 150 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

- przedsiębiorstw budowlanych,

- przedsiębiorstw energetycznych,

- przedsiębiorstw transportowych.

9.2. Struktura zarządzania programem ochrony środowiska Zarządzanie Programem ochrony środowiska powinno odbywać się w strukturze zadaniowo- instrumentalnej, obejmując wszystkie jednostki organizacyjne świadomie uczestniczące w jego realizacji.

Do podmiotów uczestniczących w organizacji i zarządzaniu Programem ochrony środowiska należą:

 Wójt Rzeczenicy,  Rada Gminy.

Do grupy podmiotów monitorujących przebieg realizacji i efekty programu należą:

 WIOŚ, PSSE, IMGW, RZGW,  Wojewódzki Konserwator Przyrody,  Podmioty gospodarcze (w określonym zakresie),  Jednostki naukowo-badawcze (na zlecenia w określonym zakresie),  Podmioty finansujące realizację zadań.

Do grupy podmiotów kształtujących społeczną obudowę Programu ochrony środowiska należą:

 lokalne media,  szkoły (system edukacji ekologicznej),  organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze gminy.

Do grupy podmiotów bezpośrednio realizujących Program ochrony środowiska należą:

 podmioty gospodarcze realizujące zadania własne,  samorząd gminny realizujący zadania publiczne w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie.

Odbiorcami Programu ochrony środowiska jest społeczeństwo gminy, które dokonuje jego oceny: akceptacji lub krytyki zaplanowanych działań oraz uczestniczy w negocjacjach rozwiązujących konflikty na tle lokalizacji inwestycji lub przeznaczenia określonych terenów.

WESTMOR CONSULTING 151 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

9.3. Monitoring programem ochrony środowiska Realizatorem Programu Ochrony Środowiska dla Gminy jest Wójt. Proponuje się wyznaczenie przez Wójta osoby odpowiedzialnej za wdrażanie Programu Ochrony Środowiska (Kierownika Programu). Osoba ta pełniłaby rolę koordynatora pomiędzy samorządem lokalnym, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorstwami i instytucjami monitorującymi stan środowiska. Byłaby także odpowiedzialna za monitorowanie efektów Programu Ochrony Środowiska i uruchamianie procedur korygujących.

Za realizację poszczególnych zadań odpowiadać będą osoby lub jednostki organizacyjne, które po zakończeniu prac nad zadaniami zobowiązane będą do sporządzenia sprawozdania z wykonania zadania, obejmujące m.in. przedmiot i poniesione nakłady.

Podstawą zarządzania Programem Ochrony Środowiska będzie stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska proponuje się zastosowanie wskaźników stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźników reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania. Przydatne jest pokazywanie tendencji zmian poszczególnych wskaźników w latach.

Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, co dwa lata będzie sporządzany przez Kierownika Programu raport szczegółowy z wykonania Programu Ochrony Środowiska, a dotyczący szczególnie działań, które są związane z likwidacją przekroczenia przepisów prawa, wynikami monitorowania jakości środowiska, konieczności wprowadzenia korekt do Programu itp. Raporty szczegółowe winny być przedstawiane na posiedzeniach Rady Gminy. Wskazane jest by korekty Programu Ochrony Środowiska były wprowadzane w drodze uchwały Rady Gminy.

Pierwszy raport zostanie przygotowany do 31 grudnia 2015 r., a następny na koniec 2017 r.

Podczas opracowywania raportu należy wykorzystać wyniki badań prowadzonych w ramach: Państwowego Monitoringu Środowiska, informacje zawarte w raportach i publikacjach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, a także Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku, jak również informacje z pozostałych podmiotów, które zajmują się kwestiami ochrony środowiska na terenie Gminy Rzeczenica.

W związku z powyższym, podstawowe działania mające na celu kontrolę wdrażania programu obejmują:

WESTMOR CONSULTING 152 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska,  aktualizację celów krótkoterminowych na następne dwa lata,  aktualizację polityki długoterminowej co cztery lata.

Nadzór i kontrola przebiegu realizacji i efektów wdrażania programu prowadzona będzie przez:

- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku,

- Wojewódzką i Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną,

- Starostwo Powiatowe w Człuchowie,

- Urząd Gminy w Rzeczenicy.

W tabeli 36 przedstawiono propozycje wskaźników monitorowania celów Programu Ochrony Środowiska.

Tabela 23. Propozycje wskaźników monitorowania celów

Lata

L. p. Wskaźnik / jednostka miary

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

OCHRONA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ

Liczba budynków użyteczności publicznej 1. poddanych termomodernizacji (szt.)

Liczba wymienionych źródeł ciepła w budynkach 2 użyteczności publicznej (szt.)

Długość zmodernizowanych dróg publicznych 3 (km)

4 Długość wybudowanych dróg publicznych (km)

Długość wybudowanych ścieżek rowerowych 5 (km)

Ilość instalacji wytwarzających energię cieplną 6 ze źródeł odnawialnych (szt.)

7 Jakość powietrza atmosferycznego (klasa)

OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH ORAZ POPRAWA I UTRZYMANIA DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH

9 Zużycie wody do celów konsumpcyjnych na

WESTMOR CONSULTING 153 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Lata

L. p. Wskaźnik / jednostka miary

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

1 mieszkańca (m3/rok)

Ilość ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach 10 ścieków na 1 mieszkańca (m3/rok)

Liczba gospodarstw domowych podłączonych do 11 sieci kanalizacyjnej (%)

Stosunek długości sieci kanalizacyjnej do sieci 12 wodociągowej

Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków 13 (szt.)

14 Liczba zbiorników bezodpływowych (szt.)

15 Liczba ujęć wody (szt.)

16 Wydajność ujęć wody (m3/d)

DOSKONALENIE SYSTEMU GOSPODAROWANIA ODPADAMI

Ilość odpadów komunalnych wytworzonych 17 (Mg)

18 Ilość odpadów odzyskanych (Mg)

19 Liczba dzikich wysypisk odpadów (szt.)

Ilość usuniętego azbestu i wyrobów 20 zawierających azbest (Mg)

OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU

21 Wskaźnik lesistości (%)

22 Powierzchnia objęta ochroną przyrody (%)

Liczba pomników przyrody poddana zabiegom 23 pielęgnacyjnym (szt.)

24 Liczba gospodarstw agroturystycznych (szt.)

OCHRONA PRZED HAŁASEM

Powierzchnia terenów zagrożonych 25 ponadnormatywnym hałasem (ha)

Udział mieszkańców narażonych na 26 ponadnormatywny poziom hałasu w ogólnej liczbie mieszkańców miasta (%)

Liczba działań kontrolnych przeprowadzonych w 27 funkcjonujących przedsiębiorstwach pod względem oceny zachowania przepisów

WESTMOR CONSULTING 154 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Lata

L. p. Wskaźnik / jednostka miary

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

dotyczących hałasu

OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYM

28 Liczba źródeł emisji pól elektromagnetycznych

Poziom pól elektromagnetycznych w wybranych 29 obszarach

OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB

30 Udział gruntów wymagających rekultywacji (%)

Liczba wyeliminowanych nielegalnych 31 eksploatacji kopalin (szt.)

32 Powierzchnia zrekultywowanych terenów (ha)

WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW

33 Ilość organizacji pozarządowych

34 Długość ścieżek przyrodniczych (km)

Źródło: Opracowanie własne

WESTMOR CONSULTING 155 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym Opracowanie gminnego Programu Ochrony Środowiska wynika z art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1232). Niniejszy Program zgodny jest z powyższą ustawą, a także z Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, oraz z Programem Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2013–2016 z perspektywą do roku 2020.

Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym, odnoszącym się do aspektów środowiskowych. Dokument ten określa i systematyzuje działania środowiskowe, niezbędne do poprawy jakości życia i stanu środowiska na terenie Gminy Rzeczenica oraz przyczynia się do zapewniania zrównoważonego rozwoju Gminy.

Program składa się z następujących rozdziałów:

 Wprowadzenie – w rozdziale tym scharakteryzowano podstawy formalno-prawne wykonania gminnego programu ochrony środowiska, określono cel i zakres niniejszego dokumentu, a także zaprezentowano metodykę wykonania Programu;

 Charakterystyka gminy – w rozdziale zostały zawarte podstawowe dane dotyczące Gminy Rzeczenica;

 Infrastruktura techniczna gminy – w rozdziale ujęto aktualne uwarunkowania gospodarcze i środowiskowe z uwzględnieniem możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii;

 Charakterystyka środowiska przyrodniczego gminy – w rozdziale uwzględniono szczegółowy opis poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, warunków klimatycznych, walorów przyrodniczych oraz istniejących form ochrony przyrody;

 Analiza stanu środowiska oraz jego źródła przeobrażeń – w rozdziale zamieszczono szczegółową ocenę jakości stanu środowiska z uwzględnieniem poszczególnych komponentów środowiska;

 Uwarunkowania zewnętrzne – w rozdziale przedstawiono uwarunkowania wynikające z dokumentów strategicznych szczebla unijnego, krajowego, wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego;

WESTMOR CONSULTING 156 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

 Główne ustalenia gminnego programu ochrony środowiska – w rozdziale przedstawiono cel nadrzędny Programu, priorytety oraz wskazano cele operacyjne krótkoterminowe (do 2017 r.) oraz długoterminowe (do 2021 r.);

 Instrumenty realizacji gminnego programu ochrony środowiska – w rozdziale zamieszczono informacje o źródłach finansowania inwestycji środowiskowych;

 System zarządzania i monitoring programem ochrony środowiska – rozdział zawiera informacje dotyczące sposobu zarządzania niniejszym programem oraz zawiera przykładowe wskaźniki służące monitorowaniu wdrażania zapisów Programu;

 Streszczenie w języku niespecjalistycznym.

Nadrzędnym celem Programu jest Osiągnięcie trwałego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawa jej atrakcyjności poprzez działania społeczne i inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska.

W ramach celu nadrzędnego zostało wyznaczonych 8 priorytetów, którym odpowiadają cele operacyjne i odpowiednie działania w perspektywie do 2021 r.

Wdrażanie Programu odbywać się będzie przez stałe monitorowanie uzyskiwanych efektów stwierdzanych jako poprawa jakości środowiska, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz skutki podejmowanych działań. W celu monitorowania stanu środowiska zastosowane zostaną wskaźników stanu środowiska, oddziaływania na środowisko oraz wskaźniki reakcji na złą jakość środowiska albo na nadmierne oddziaływania.

Działania mające na celu kontrolę wdrażania Programu będą obejmowały: sporządzenie raportu co dwa lata, oceniającego postęp wdrażania programu ochrony środowiska, aktualizację celów krótkoterminowych na następne dwa lata oraz aktualizację polityki długoterminowej co cztery lata.

WESTMOR CONSULTING 157 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

11. Spis tabel Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Rzeczenica ...... 18

Tabela 2. Struktura demograficzna Gminy Rzeczenica w latach 2007-2013 ...... 19

Tabela 3. Kierunki migracji mieszkańców Gminy Rzeczenica w 2013 roku ...... 21

Tabela 4. Struktura bezrobocia w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013 ...... 21

Tabela 5. Struktura działalności gospodarczej według sektorów w Gminie Rzeczenica w latach 2007-2013 ...... 23

Tabela 6. Wykaz podmiotów gospodarczych ogółem na terenie Gminy Rzeczenica wg sekcji PKD 2007...... 23

Tabela 7. Podmioty gospodarcze – wskaźniki ...... 25

Tabela 8. Wielkość gospodarstw na terenie Gminy Rzeczenica...... 28

Tabela 9. Wykaz upraw na terenie Gminy z podziałem na liczbę gospodarstw rolnych oraz ich powierzchnię ...... 29

Tabela 10. Wykaz pogłowia zwierząt gospodarskich z podziałem na liczbę gospodarstw na terenie Gminy ...... 30

Tabela 11. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w infrastrukturę wodociągową w latach 2007- 2013 ...... 35

Tabela 12. Wyposażenie Gminy Rzeczenica w sieć kanalizacji sanitarnej w latach 2007-2013 ...... 38

Tabela 13. Oczyszczalnie komunalne na terenie Gminy Rzeczenica ...... 39

Tabela 14. Infrastruktura drogowa na terenie Gminy Rzeczenica ...... 41

Tabela 15. Biomasa na terenie Gminy Rzeczenica ...... 49

Tabela 16. Bonitacja gleb na terenie Gminy Rzeczenica ...... 57

Tabela 17. Zestawienie pomników przyrody na terenie Gminy Rzeczenica ...... 71

Tabela 18. Charakterystyka złoża wg systemu MIDAS ...... 74

Tabela 19. Zestawienie wyników pomiarowych benzenu i dwutlenku azotu (NO2) na terenie Gminy Rzeczenica ...... 87

WESTMOR CONSULTING 158 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Tabela 22. Plan operacyjny Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Rzeczenica z podziałem na zadania krótkoterminowe i długoterminowe ...... 126

Tabela 23. Propozycje wskaźników monitorowania celów ...... 153

12. Spis rysunków

Rysunek 1. Usytuowanie Gminy Rzeczenica w powiecie człuchowskim i w województwie pomorskim ...... 12

Rysunek 2. Energia wiatru w kWh/m2 na wysokości 30 m nad poziomem gruntu ...... 47 Rysunek 3. Potencjał energii geotermalnej z uwzględnieniem okręgów i subbasenów ...... 51 Rysunek 4. Położenie geograficzne Gminy Rzeczenica ...... 53 Rysunek 5. Dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego ...... 58 Rysunek 6. Położenie Jeziora Szczytno Wielkie ...... 60 Rysunek 7. Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych w Nadleśnictwie Czarne Człuchowskie (stan na 15.05.2014)...... 62 Rysunek 8. Obszary chronione na terenie Gminy Rzeczenica ...... 69 Rysunek 9. Korytarz Doliny Szczyry ...... 72 Rysunek 10. Korytarz Doliny Wieprzy ze Studnicą i Brdą ...... 73 Rysunek 11. Rozmieszczenie stacji pomiarowych na terenie województwa pomorskiego ...... 85 Rysunek 12. Klasyfikacja stref województwa pomorskiego ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia ...... 86 Rysunek 13. Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Rzeczenica...... 87 Rysunek 14. Klasyfikacja stanu chemicznego i stanu/potencjału ekologicznego JCWP płynących na terenie woj. pomorskiego - monitoring diagnostyczny 2013 r...... 90 Rysunek 15. Klasyfikacja fizykochemiczna wód podziemnych w przekrojach monitoringu krajowego prowadzonego w woj. pomorskim w 2013 r...... 93

WESTMOR CONSULTING 159 „PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY RZECZENICA NA LATA 2015-2018, Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2019- 2022”

Rysunek 16. Zestawienie wyników badań monitoringu diagnostycznego realizowanego przez PIG w 2012 r. w przekroju Rzeczenica...... 94 Rysunek 17. Mapa obszarów na terenie których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne – Gmina Rzeczenica...... 103 Rysunek 18. Cele strategiczne i operacyjne województwa pomorskiego ...... 114 Rysunek 19. Kierunki działań dla celu operacyjnego „Dobry stan środowiska” ...... 115 Rysunek 20. Powiązanie celów strategicznych rozwoju województwa z celami głównymi zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego ...... 118

13. Spis wykresów Wykres 1. Prognoza liczby ludności do 2035 r. na terenie powiatu człuchowskiego ...... 20

Wykres 2. Struktura bezrobocia na terenie Gminy Rzeczenica w latach 2007 – 2013 ...... 22

Wykres 3. Struktura działalności gospodarczej na terenie Gminy w 2013 r. wg sekcji PKD 2007 ...... 24

WESTMOR CONSULTING 160