2019ko otsaila I 189. zenbakia

JavierClementeMartxoak8InauteriakCruceDeMiradas Aikor! 184 I 2018ko iraila 2 IKASI TXORIERRIN www.aikor.eus Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus SUMARIOA 3

4 Eritxiak 5 Laburrak eta albisteak 11 Irudietan... Anabel Cacho, erlojugilea 12 Gurean izan da... Javi Clemente, entrenatzailea 14 Gaztea eta... Olaia Aurrekoetxea, pilotua 16 Txorierriko Zerbitzuen Mankomunitatea 18 Gai nagusia... Gaizka Garitano, entrenatzailea 22 Ana Mezo, Oneka plataformaren kidea 24 Martxoak 8 12 Javier Clemente, entrenatzailea 26 Ana Serna, dokumentalen zuzendaria 27 Inauteriak 30 Gure musika... Cruce de miradas 32 Txorierri ezagutu... Herri-basoak 34 Teknologia... Biosentsoreak 35 Aikorrizketa... Mikel Zarate 36 Sukaldaritza 37 Denborapasa 38 Agenda 27 Inauteriak

Argitaratzailea: TOTOAN, Txorie- rriko Euskara Elkarteen Federazioa (Lagatzu, Zorrizketan, Arrekikili, Tximintx eta Altzora) Tel.: 94 452 34 47 / 688 86 41 35 [email protected] / www.aikor.eus

Zuzendaria: Xabier Goienetxe Erredakzio burua: Itxaso Marina Erredakzio taldea: Maite Lekerika, Gaizka Eguzkitza, Juan Luis Goikoetxea Kolaboratzaileak: Imanol Alvarez, Unai Ugalde, Idoia Andres, Alex Zallo, Jon Goikouria Larrabeiti, Itallen bertso es­kola, Gaizka Peñafiel eta Jose Angel Men­txaka Zuzentzaileak: Joseba Butroe, Iñaki Astorkiza eta Jagoba Zallo Publizitatea: Arantza Atxutegi (686 58 92 38) Banaketa: Egunon Maketatzailea: Gaizka Eguzkitza Inprimategia: Gertu Ale kopurua: 8.000 Lege gordailua: BI 137-02 ISSN 1578-9322 Portadako argazkia: Jon Goikouria Larrabeiti

Aikor! aldizkariak ez dau bere gain hartzen aldizkarian adierazitako diruz lagundutako aldizkaria esanen edota eritxien erantzukizunik. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 4 ERITXIAK www.aikor.eus

Bakarrak, bai; bakarrik, ez

gia puntu bat duten brometan, esan mesprezua ala nartzisismo basatia auke- ohi diet ikasleei iragarkiak arreta ratu beharko dugula. Ehandiz ikusteko, eta komunera joan Baina indibidualismoa ez du Horni- behar badute pelikula ematen dutenean mansek asmatu; ezta Vodafonek erre- joan daitezela. Izan ere, publizitatea eta torika ere. Beharbada, kapitalaren zer- kreditua dira erloju kapitalista erraldoi bitzura egotea da hemen “berria” dena. honen orratzak. Paradoxikoa ere bada Eta gu, konturatu gabe, jandako ideien Fast-everything gizarte hau ulertzeko pista digestioa egiten gabiltzala… relaxing IMANOL ALVAREZ zoragarri horien formatua: iragarki labu- cup of Hornimans! Norberaren zorionak Filosofia irakaslea rrak eta dinamikoak, eta, sarritan, politak besteekin ditugun harremanekin zer­ bezain arriskutsuak; gure garaia laburbil- ikusirik ez balu bezala. Indibiduoaren tzen duten adjektiboak, guztiak. kontzeptua, estatuarekiko hoztasunetik Batzuetan, behin eta berriz artikulu Eta biharamuna ulertu nahian, gaur jaioa, ni eta nire inguru hurbila ez den bera idazten nabilela iruditzen zait: Aris- iragarki bi aukeratu ditut analisirako. guztiarekiko hoztasun bilakatu da post- totelesen orekarena. Bizitza bakarra dugu Lehena Vodafoneren aspaldiko iragarkia modernismoan. eta gutako bakoitza bakarra da munduan, da, mezu argia bezain arriskutsua duena Vodafone, ordea, diskurtsoen demo- baina ez gaude bakarrik. Besteekiko erres- eta erdi egien pozoiaz beteta dagoena: kratizazioaren alde dago. Inportantea petua eta erantzukizuna norberekoikeria “No es lo que dices, es cómo lo dices”. Bi- megapixelak direlako… bost axola me- eta indibidualismoaren truke aldatu nahi garrena oraindik ikusgai dagoen Horni- zua! Iritzi guztiak errespetagarriak diren baditugu, edo edukiak zeuden lekuan mansen “yoismo”-a da, zoriona lortzeko ideia, berez engainakorra dena, iritzi itxurakeria jarri nahi badugu, aurrera; zilegi besteengan pentsatzeari utzi eta nork guztiak maila berean dauden ideiarekin izan daiteke. Baina ez diezaiogun hainbes- bere buruarengan pentsatzera animatzen nahastu dugu. Ez da erraza mailakatzea, te azukrerik bota teari, garratza dena gor- gaituena. Badirudi, sustoa ala heriotza au- baina irtenbide erraza bezain faltsua da dinik barrura. Zerbait jatekotan, izan dadila keratu behar duenaren moduan, edukien mailak daudela ukatzea. behintzat guk kontzienteki eskatutakoa.

pustuzale porrokatu-leloa eran- tsi digute euskaldunoi, batez ere "Ez gara zuen jokoan jausiko" Agure kolonizatzaile frustratuek. Hala ere, ezin ukatu gugan dagoen jarri zizkiguten pokerra gisako karta-joko lehiazaletasuna, herri-kirolen munduan arrotzak eta kasino kutsuko beste zenbait gehienbat, dela idi-demen karraju sufri- denbora-pasagarri. Azkenik, sekulako pu­ tuetan, dela segalarien aurrez-aurreko blizitate-kanpaina indartsu bezain ma- latzetan, dela frontoietako norgehiagoka txisten bultzadarekin, etxean sartu digute zaratatsuetan. kasinoa, online joko-plataformak baliatuz. Baina azkar itxuraldatu zaigu mundu Horrek guztiak adikzioa dakarrela- hori azken urteotan, plaza berriak bere- koan, salaketa-ekintzak hasi dira antola- ganatuz. Lehenengoz, apustu-lokalen tzen; izan ere, izenburua urtarrilean Onda- sorrera eta ugalketa etorri zen, makina rroan zintzilik ikusi nuen pankarta batetik txanponjaleak baino ez edukitzetik pla- mailegatu dut. Otsailean, hitzaldi jende- neta osoko futbol-partiden emaitzak tsu bat izan da Galdakaon, protestak ger- UNAI UGALDE apustugai eskaintzera arte (bide batez: tatu dira Gasteizen, eta gaia Legebiltzarre- Irakaslea zergatik ezarri ote da hain azkar VARa raino iritsi da. Txorierrin ez dut oihartzunik goi-mailako futbolean?). Gainera, eskura nabaritu, ordea. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus LABURRAK 5

Pentagrama taldea, martxoaren Gorondagane eskolak patio estalia edukiko 23an, Baserri Antzokian du 2020rako

Sondikako Udalak jakinarazi duenez, Eusko Jaurlaritzak Goron- dagane eskolako patioa estaltzea sartu du 2020rako Jarduketa Planean. Hori aspalditik eskatu den neurria da, eta Xabier Zubiaur alka- tea pozik azaldu da Lakuak hartuta- ko konpromisoarekin. “Ikasleak aire zabalean jolastu ahalko dira egural- diaren menpe egon barik”, esan du. “Eskerrak eman nahi dizkiogu Eusko Jaurlaritzari gure arazoa ulertzeaga- tik eta gure eskola hobetzeko hartu duen konpromisoagatik”. Arkitekto bat udal eta eskolako ordezkariekin batuko da, zer nolako estalkia ipiniko den erabakitzeko. Bestetik, orain dela hile batzuk, Eusko Jaurlaritzak adierazi zuen es- kolako haur hezkuntzako eraikineko teilatua konponduko zuela. Lan horiei aurtengo udan ekingo diete, a: Pentagrama taldea matuen bertsioak egiten dituzte: Queen, eta patioa 2020an estaliko dute. Mago de Oz, La Oreja de Van Gogh, Frank Pentagrama Sondikako taldeak kon- Sinatra, Leonard Cohen, filmen soinu-ban- tzertua eskainiko du Txorierriko Base- dak… rri Antzokian (Derio), martxoaren 23an, Pentagrama taldeak 2017an bete zi- 20:30ean. “Txorierritar guztiak daude tuen 20 urte. “Baserri Antzokiko kontzer- gonbidatuta. Sarrera doakoa izango da; tuak ilusio itzela egiten digu. Musikari beraz, ez dago aitzakiarik kontzertura ez askok osatzen dute taldea, eta ez dakit joateko”, esan digu Yolanda Ugarte talde- Baserri Antzokiko eszenatokian guztiok ko zuzendariak. Pentagramako neska-mu- sartuko garen, baina, tira, moldatuko gara. tilek akordeoiak eta rock musika uztartzen Sondikan ezagunak gara, baina Derioko dituzte. Kontzertuetan hainbat estilo jo- aretoak taldea herritik kanpo ezagun egi- rratzen dituzte, eta, normalean, kanta fa- teko aukera ematen digu. Pozik gaude”. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 6 LABURRAK www.aikor.eus

kale – Euskal Herria, Landa…– hobetzeko Deriok 8 milioi euroko aurre- lanak (98.000 euro). Aipatu dutenaren arabera, herritarren kontua onartu du 2019rako eskaerak hartu dituzte kontuan aurrekon- tuak onartzeko orduan. Horrela, deriozta- Azaldu duten moduan, iaz baino rren iradokizunak jasotzeko, Udalak hain- Zenbakitan 500.000 euro gehiago egongo dira; hau bat topaketa antolatu ditu 2018an, eta Herritarren 464.756,12 € da, aurrekontua % 6,85 handitu da. “De- hainbat komunikazio-kanal ere erabili ditu. segurtasuna rioztarren beharrizanei erantzuna emate- “Berrogeita hamahiru proposamen jaso ko gauza izango gara, eta kalitate oneko ditugu. Guztiak aztertu ditugu eta asko Hirigintza eta obrak 714.299,05 € zerbitzu publikoak eskaintzen jarraituko aurrekontuetan daude; gutxi batzuk azter-

Zerbitzu dugu”, esan du Esther Apraiz alkateak. tzen gabiltza oraindik”. Bestetik, adierazi 1.262.781,60 € orokorrak Gobernu-taldearen esanetan, aurre- dute aurrekontuak negoziatzeko prozesua kontuek garapen ekonomikoari, gizar- zabalik egon dela oposizioko alderdi poli- Ingurumena 315.500,00 € te-politikei eta kultura-politikei emango tiko guztientzat. Horri lotuta, hitz egiteko diete lehentasuna. Era berean, inbertsioak eta negoziatzeko prest daudela berretsi Langileentzako 10.000,00 € prestazioak % 75 handituko dira eta horietara, zehatz- dute, eta adierazi dute haien ateak zabalik mehatz, 503.002 euro bideratuko dira. Au- egongo direla alderdi politiko guztientzat, Gizarte-laguntza 376.354,80 € rrekontuen zatirik handiena hartuko du- “derioztarren ongizatea sendotzeko eta ten proiektuen artean hauek daude: alde Derio eraikitzen jarraitzeko”. Enplegua 66.000,00 € batzuetako argiak eta zebra-bideak hobe- Azkenik, aipatu beharra dago Derioko tzea (60.000 euro), Nagusien Etxeko lokal Udal Kiroldegiak 1.121.545 euroko aurre- Osasungarritasun 9.500,00 € berria egiten hasteko lanak (80.000 euro; kontua duela: Udalak 586.045 euro ipin- publikoa behin betiko proiektua onartzen denean tzen ditu; eta kiroldegiak, 535.500 euro diru-partida handituko da), eta hainbat (bazkideak). Hezkuntza 333.090,63 €

Kultura eta euskara 1.590.324,21 €

Kirola 710.925,90 €

Landa-garapena 1.217,00 €

Ekonomia sustapena 50.600,00 €

Azpiegiturak 256.000,00 €

Gobernu-organoa 232.317,62 €

Administrazio 1.067.515,20 € orokorra

Ogasuna 276.288,44 €

Mankomunitatea 271.772,43 €

Guztira 8.009.243,00 € Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus LABURRAK 7

Euskaraldia 2020an Errefuxiatuen aldeko mahaia, egingo da bigarrenez Lezamako Truke Azokan Antolatzaileek jakinarazi duten moduan, Euskaraldia urte birik behin egingo da, eta hurrengo edizioa 2020ko azaroan izango da. Egitasmoak hizkuntza-ohiturak aldatzea du helburu, eta, ondorioz, euskararen erabilera bultzatzea. Aurreratutakoaren arabera, Eus- karaldiaren bigarren edizioak ardatz nagusi bi edukiko ditu: alde batetik, herritar guztiei egingo diete, ahobizi eta belarriprest rolen bidez, ohiko harremanetan hizkuntza-ohiturak aldatzen jarraitzeko deia; eta beste- tik, erakundeak animatuko dituzte, euskararen erabilpena sustatzeko konpromisoak hartzera. Euskaraldiaren lehenengo edizioaren datuak jaso eta aztertzen dabiltza, eta udan zenbait datu jakinaraziko dituzte. Lezamako Trukezaleak elkarteak Truke te. Bestetik, errefuxiatuen aldeko mahai eta Bigarren Eskuko Merkatuaren Azoka solidarioa jarriko dute lehen aldiz. Doan antolatu du zortzigarren aldiz, martxoa- ematen dena –arropa, jostailuak…– salgai Semaforoa ipini dute ren 31rako. Azoka goizeko 12etatik ordu ipiniko dituzte, eta batzen den dirua Za- Lauroetan bietara ipiniko da Udaletxeko plazan; eta poreak elkarteari emango diete, Grezian eguraldi txarra badago, pilotalekuan. dauden errefuxiatuei lagundu diezaieten. Loiuko Udalak Lauroeta auzoko Azokan edozein gauza trukatu edo Zaporeak elkarteak ere beste mahai bat biztanleen eskaerari erantzuna saldu daiteke: liburuak, etxeko tresnak, atonduko du azokan. eman dio, eta Mikel Deunaren altzariak, jostailuak, lanak, denbora… Ba- Elkarteak gogora ekarri duen mo- Plazaren parean semaforo bat ipini du. Era berean, zebra-pasagunea koitzak erabakiko du azokara eramaten duan, “trukea egiten bada, garapen iraun- eta espaloia atondu ditu. Neurriek duena aldatu nahi duen, edo zein prezio- korrago bat eta gizarte bihozberago bat oinezkoen segurtasuna bermatzea tan saldu nahi duen. Umeek ere edukiko lortzen dira. Azoka antolatzeko, Lezamako dute helburu. Eusko Jaurlaritzaren dute trukeak egiteko aukera: kromoak, jo- Udalaren, Zorribike elkartearen, Zaporeak datuen arabera, istripuek gora egin lasak… Gainera, tailerrak egongo dira; “Bi- elkartearen eta Emaus kooperatibaren la- zuten errepide horretan, 2014 eta zikleta zuk zeuk konpondu”, besteak bes- guntza eduki dute. 2017 urteetan. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 8 LABURRAK www.aikor.eus

Korrika martxoaren Garapen jasangarriari lotutako 22an aurkeztuko da Txorierrin protokoloa, Larrabetzun Hitzordua 20:00etan ipini dute Loiuko hotelean. Han Korrikak Txorierrin egingo duen ibilbidea azalduko da, eta herrietan egongo diren ekitaldien berri ere emango da. Korrika apirilaren 10ean eta 11n pasatuko da gure haranetik. Apirila- ren 10ean, 13:43an, Usansolotik sar- tuko da Larrabetzura, eta Lezama, Zamudio, Derio, Sondika eta Loiu zeharkatu ondoren, Leioarako bidea hartuko du. Hurrengo egunean, 16:46an, Loiura sartu- ko da berriro Erandiotik. Eus- kararen aldeko herri lasterketa Protokoloa Udalak, Gurpide elkarteak, tatuko ditu, eta eskolako jantokian tokiko erraldoia, apirilaren 4an irtengo da Txinpasmendi gurasoen elkarteak eta eta sasoiko produktuak kontsumitzea bul- Garestik eta, hamar egunean Euskal Azurmendi jatetxeak sinatu dute, eta ha- tzatuko du, eta, ingurumena zaintzeko, Herri osotik igaro ostean, Gasteizen ren bidez udalerrian hauexek sustatuko etxebizitzan eta herriko dendetan batuta- amaituko da hilaren 14an. dituzte: ingurumena, lehenengo sektorea, ko hondakin organikoekin konposta egi- barne-komertzioa, garapen jasangarria eta tea eragingo du. osasun publikoa. Sinatzaileek politika ego- Txinpasmendi gurasoen elkarteak, Kurtzen ospatuko kiak garatzeko konpromisoa hartu dute. ahal den neurrian, tokiko produktuak Horrela, bada, eta lehenengo sektorea kontsumitzeko eta herriko merkataritza dute Zuhaitzaren bultzatzeko, tokiko produktuen kalitatea erabiltzeko konpromisoa hartu du. Esko- Eguna aurten eta kontsumoa indartuko dituzte. Era be- lako jantokian sortutako hondakin orga- Ohikoa den moduan, lezama- rean, hiri-hondakinen sorrera murrizteko nikoak Udalaren kudeaketa-sistemaren rrek Zuhaitzen Eguna ospatuko politikak indartuko dituzte, eta sustatuko bi­tartez tratatuko dituzte, eta hondakinak dute martxoan: hilaren 17an, hain dituzte hiri-hondakinak selektiboki biltzea, bereiztea, birziklatzea eta berrerabiltzea zuzen ere. Baina aurtengo edizioak horiek modu jasangarrian tratatzea eta be- sustatuko dituzte eskolan. nobedadea ekarriko du aurten, rrerabiltzea. Azkenik, ekonomia zirkularra Azkenik, Azurmendi jatetxeak ere izan ere, zuhaitzak Kurtze auzoko ere bultzatuko dute. bultzatuko ditu tokiko produktuak, eta berdeguneetan landatuko dituz- Helburuak lortu ahal izateko, beharrez- hondakinak modu egokian batuko ditu: te. Zehatz-mehatz, leku hauetan: koak diren azpiegiturak erabiltzeko kon- hondakin organikoak bereiziko ditu eta Kurtzeko ermitaren inguruan, promisoa hartu du Larrabetzuko Udalak, udalaren kudeaketa-sistemaren arabe- Gaztedi tabernaren atzealdean eta poligonoko berdeguneetan. Hos- betiere udal azpiegituren erabilerak dituen ra jasoko ditu. Horrek dakartzan gastuei toerorkorreko zuhaitzak landatuko lege-betekizunak errespetatzen badira. ere egingo die aurre. Gainera, eskolako dituzte, hala nola astigarrak, ezkiak, Gurpide elkarteak, bestalde, lehenen- umeek jatetxearen azpiegiturak bisitatze- gereziondoak eta haritzak. go sektorean kalitateko produktuak sus- ko aukera izango dute. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus LABURRAK 9

Lur Gallastegiren Kultura-ekintzak, Saharako itsasoa liburuak saria irabazi Larrabetzun zuen iaz Literaturaz berbetan ekime- naren arduradunek hitzorduak zehaztu dituzte ekainera arte. Mar- txoaren 6an, Katixa Agirreren Amek ez dute liburua edukiko dute hiz- pide; eta apirilaren 25ean, Edorta Jimenezen Ostadarrak lurra ukitzen duen lekua lana. Iñigo Aranbarrik Munduko tokirik ederrena ipuin- liburua aurkeztuko du maiatzaren 16an, Txakur Gorria kolektiboa Lauhazka. Kaiera bat jarraitzeko eta Ezpainetakoa liburuez arituko da ekainaren 20an. Solasaldi guztiak 19:00etatik aurrera izango dira Anguleri Kultur Etxean. Bestetik, Domekak Hori Bain musika-saioen haritik, kontzertu hauek eskainiko dira Larrabetzuko Mikel Zarate Haur Literaturako gaztetxean: Ekiza, martxoaren 24an; Rafa Rueda, apirilaren 28an; Jon Gurrutxaga eta Urbil Arto- Saria antolatu da 10. aldiz la, maiatzaren 19an; eta Ertzak, ekainaren 16an. Kantaldi guztiak Ohi bezala, lehiaketa Aretxalde 1, 48196 Le­ 18:30ean hasiko dira. Lezamako Udalak eta El- zama). Hiru alde bidali kar argitaletxeak antola- beharko dira, agerian tu dute, eta haurrentzako idaz­learen nortasuna Okelazko pintxorik irakurgai berriak sortzea azal­du barik, eta horie- eta idazleen lana bultza- kin batera gutunazal onena, Txamo tzea ditu helburu. txi­ki bat: kanpoan idaz- tabernarena izan da Sarira Lehen Hez- lanaren izenburua adie­ kuntzako ikasleentzat raziko da; eta barruan, Sondikako Udalak “Sondika Pintxotan” lehiaketa antolatu du (6-12 urte bitartekoen- egilearen izen-deiturak, hirugarren aldiz, eta otsailean okela tzat) euskaraz sortutako helbidea, telefonoa eta pintxorik onena aukeratu dute kontakizunak aurkeztu nor­tasun agiriaren foto- bezeroek. Hori Txamo tabernarena daitezke, jatorrizkoak, kopia. izan da, 40 puntu lortu dituena. beste inondik moldatu Epaimahaia Leire Bil- Bigarrena Txinto taberna geratu gabeak eta aurretik sari- bao, Miren Agur Meabe da (33,60 puntu); eta hirugarrena, rik jaso edo argitaratu ez direnak. Lehiake- eta Xabier Mendiguren idazleek osatuko Aragua jatetxea (32,01 puntu). tan 18 urtetik gorako lagunek hartu ahal- dute, eta erabakia hartzeko azken eguna Botoa eman dutenen artean bi ko dute parte. Gutxienez 10 orrialdeko ekainaren 30a izango da. Irabazleak 3.000 lagunentzako bazkaria edo afaria zozketatu dira, eta irabazlea Txema eta gehienez 50 orrialdeko lanak aurkeztu euroko saria jasoko du, eta Elkar argitale- Ferro izan da. ahalko dira, Din-A4 formatuan eta tarte txeak argitaratuko du eleberri edo ipuin Arrain pintxorik onena martxoa- bikoitza utzita. Lanak maiatzaren 31ra saritua, saria jakinarazten denetik sei hi- ren 16an aukeratuko da 20:00etatik arte bidali daitezke Lezamako Udaletxera leko epean, behar diren marrazkiez hor- 22:30era. Afrou Sond taldeak girotu- (–Mikel Zarate Haur Literaturako Saria– nituta. ko du hitzordua. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 10 LABURRAK www.aikor.eus

Gaixotasun Arraroen Nazioarteko Eguna otsailaren 28an ospatzen da. Ho- Gure Señeak elkartearen Eguna rren haritik, Gure Señeak elkarteak mar- txoaren 3an egingo du Kepa eta Arene martxoaren 3an egingo da Derion anai-arreben oroimenezko lasterketaren zortzigarren edizioa Derion. Gainera, goi- zean umeentzako tailerrak eta jolasak an- tolatuko dira Kulki kirolaren eskutik, Sollu- be kalean. Herri-lasterketan izena emateko epea zabalik dago. Horretarako hiru aukera daude: Derioko kiroldegian; www.gure- señeak.org webgunean; eta lasterketa egunean bertan. Izen-ematea doakoa da. “Iaz 500 lagunek hartu zuten parte, baina eguraldi ona egiten badu, jende gehiago etortzea espero dugu. Era batean edo bestean, giro ona egongo da”, esan digute antolatzaileek. Aurten ez dago jai-egunean nobeda- de handirik, baina omenaldia egin nahi diete Ibon Iza eta Tubi Bustinzari. “Gabo- netan, elkartasun-eguna antolatu zuten Diman, bigarren aldiz, eta bertan batuta- ko dirua guri eta Ondarroako elkarte bati eman ziguten. Guztira 7.000 euro jaso genuen eta hori jendaurrean, lasterketa egunean, eskertu nahi diegu”. Umeek 10:30ean hasiko dute lasterke- ta Derioko Udaletxearen aurrean. Ibilbide laburra izango da, kilometro batekoa, eta parte-hartzaileak herriko kaleetatik ibiliko dira. Helmuga Udaletxearen plazan jarri- ko dute. Leku berean hasi eta bukatuko da nagusien lasterketa-martxa. Horiek dea egingo dute Deriotik. Antolatzaileek lotuta daudenak. Familia horien seme-ala- umeen ostean arituko dira, 11:00etatik au- ibilbide erdia egiteko aukera ere eskainiko bek gaixotasun-espektro zabala dute, hala rrera. Nagusiek zortzi kilometroko ibilbi- dute. Lasterketak bukatzen direnean, ko- nola Esklerosi tuberkuluduna, Angelman rrikalariek taloa eta txorizoa jan ahal izan- sindromea, Proud Levine Carpenter sin- go dituzte txosnan, 13:00etatik aurrera. dromea, fibrosi kistikoa, garun-paralisia Kepa eta Arene Azkenik, Arratiako Kantu Bat Gara taldeak eta autismoa. Elkartea erreferente bihurtu kontzertua eskainiko du. da herrian, eta urtean zehar antolatzen anai-arreben Gure Señeak irabazteko asmorik ga- dituzten kontzientziazio-ekintzen artean lasterketak 500 beko elkartea 2010ean sortu zen, gaixo- Kepa eta Arene anai-arreben oroimenez- tasun arraroak dituzten umeei eta haien ko lasterketa da azpimarratzekoa. Anai- lagun bildu familiei laguntza eta babesa emateko. arrebak gaixotasun arraro baten ondorioz zituen iaz Elkartetik adierazi duten moduan, gaur hil ziren eta lasterketak umeak gogora egun Derion 11 familia daude elkarteari ekartzea du helburu. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus IRUDIETAN 11

Anabel Cacho I tiki-takaz bizitzen Erloju txiki baten barreneko xarmak Erlojugintzako komertziala zen Anabel; eta senarra, erlojugilea eta bitxigilea. 2007an, Derioko Nahikari belarrira hurbiltzean erloju-denda hartzera animatu ziren, eta harrezkeroztik denboraz bizi dira. Erlojuak eta bitxiak saltzeaz tik-tak-ez esanak. gain, konponketez arduratzen dira pieza ñimiñoez betetako dendaosteko mahaian. Mugikorrek eta kirol- Zelan ez dauz beteko erlojuek eragin kaltegarria izan dute erloju klasikoen salmentan, eta eguneko bezero potentzialak 40 ur- bere amets danak tetik gorakoak dira. denboraren makina eskuan daukanak! Testua eta argazkia: Jon Goikouria Larrabeiti @jongoikouria Itallen Bertso Eskola Aikor! 189 I 2019ko otsaila 12 GUREAN IZAN DA www.aikor.eus

"Athleticen jokatze hutsa itzela da" JAVIER CLEMENTE I futbol entrenatzailea Urtarrilean, Loiuko Udalak Putxera Txapelketa antolatu zuen, eta horren babesleak Daniel Ruiz-Bazan eta Javier Clemente Athleticen kide ohiak izan ziren. Clementek hainbat elkarrizketa eskaini dituen arren, hitz egiteko prest jarraitzen du. Eta ez dugu aukera alferrik galdu.

t/a: Gaizka Eguzkitza zuzendaritzapean. Apustua teknika eta teoria izan dira, baina bidean Athleticen Zelan sortu zen Loiun egoteko auke- betiko balioak galdu egin dira: indarra, ha- ra? rrotasuna… Danik (Ruiz-Bazan) deitu zidan. Antza Ibilbide luzea izan duzu entrenatzai- denez, norbaitek deitu zion berari, Loiu- le. Pozik zaude? Zein da zure arrakasta- ko alkatearen partetik. Ezagunak garenez, rik handiena? oihartzun handiagoa ekarriko genion txa- Oso pozik nago. Hain zuzen ere, hain- pelketari. Tamalez, bakarrik aurkezpenean beste urte lanean ibili izana da gehien ha- egon nintzen, ez Putxeren Egunean. rrotzen nauena. Txorierrira askotan etortzen zara. Gerraren bat saihesteko aukerarik Bai, Lezamara, Athleticen haritik; eta izan duzu? Sondikara. Izan ere, nire lagun bat bertan Hainbat eta hainbat, baina jokalariekin bizi da eta bazkaltzera etortzen naiz. liskarretan ibili naizenean, klubaren me- Hitz egin dezagun zure ibilbideari sedeetan izan da, bere probetxurako lan buruz. Jokalaria zinela partida gutxi jo- egiten dudalako. Jokalariak eta taldea dira katu zenituen Athleticen. klubaren oinarria. Eta gerra batzuk behar- Sarabiagatik gertatutakoa, zalantza ba- Bai, zorte txarra izan nuen. Min hartu beharrezkoak dira, baina askotan inor ez rik. Bigarrenean, 1991ean, taldea ez zebilen nuen eta, gainera, ebakuntza txarto egin da gerra sortzera ausartzen. Eta, esate ba- hain txarto, baina Lertxundi presidenteak zidaten. Zer egingo dugu, ba? terako, Manolo Sarabia jokalariaren kontra ez zuen nik jarraitzea nahi. Eta hirugarre- Behintzat Kopa bi irabazi zenituen. egin nuen eta ez naiz damu. Jokalariek nean, 2006an, Lamikizek bota ninduen Itzela izango da hori, ezta? Athleticen arauak –diziplina, errespetua, denboraldia hasi baino lehen, Gorka Iza- Athleticen jokatze hutsa itzela da. Eta ardura– betetzen zituzten, baina Sarabiak girre batzordekidearekin gatazka nuelako. kopa irabaztea polita da, noski. Garai har- ez, ordea. Nik ez nuen hori onartu. Dizipli- Izagirrek muturra sartu nahi zuen klube- tan orain baino gauza gehiago irabazten narik gabe, ez litzateke Athletic bera ere ko esparru guztietan, baita Lezaman ere, genituen. Gaur egun zail-zaila da. egongo. Niri Garai, Iribar, Etxeberria edo nahiz eta futbolaz ezer ez jakin. Jokalaria izateari utzi eta entrena- Arieta antzinako jokalari handiek irakatsi Espainiako selekzioan sei urte eman tzaile egin zinen. Jokalari fina zinen, zidaten hori. Tamalez, horregatik bota nin- zenituen. Zelan gogoratzen dituzu urte baina zure taldeak defentsan dira gogo- duten Athleticetik. horiek? rrak. Kontraesana da? Hiru aldiz bota zaituzte Athleticetik. Zoragarriak izan ziren. Giro aparta izan Ez. Futbola futbola da eta kito. Entrena- Zein izan zen mingarriena? zen taldean: lan egiteko gogoa, inplika- tzaile batek arerioa aztertu behar du parti- da irabazteko. Eta horretarako hainbat bide daude. Orain modu bakar batean jokatu "Gerraren bat izan "Ni entrenatzailea behar dela esaten duten entrenatzaileak dudanean, klubaren naiz, izugarri gustatzen modan daude, baina ni ez nator horiekin bat. Futbolaren inguruan teknika, metodo- mesedeetan izan da; zait nire ogibidea eta logia eta filosofia asko daude, baina irabazi bere probetxurako faltan botatzen dut behar da. Gainerakoak ez dauka garrantzi- rik. Eta Lezaman hori egin da txarto azken lan egiten dudalako" igandeko partida" bolada honetan, Jose Mari Amorrorturen Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus GUREAN IZAN DA 13

Ibilbidea

Javier Clemente Lazarok (Barakal- do, 1950) ez du aurkezpenik behar. Jokalari fina izan omen zen, ezker he- galekoa, baina laster hartu zuen min eta Athleticen, sei urtean, 62 partida baino ez zituen jokatu. Entrenatzai- le moduan, ordea, ibilbide potoloa izan du. Guztira, 13 talde –Arenas, Baskonia, Bilbao Athletic, Athletic, Es- panyol, Atletico Madril, Betis, Erreala, Olympique Marseilla, Tenerife, Mur- tzia, Valladolid eta Sporting– eta lau selekzio –Espainia, Serbia, Kamerun eta Libia– zuzendu ditu. Orotara, 950 partida. Clementek hainbat arrakasta lor- tu ditu: bere zuzendaritzapean, Es- painiak lau urte –31 partida– eman zituen partida bakar bat galdu barik. Gainera, Libiak lehendabiziko aldiz irabazi zuen Afrikako Kopa 2016an; eta Espanyolek lehendabiziko aldiz lortu zuen UEFA Kopako finalerako sailkapena 1988an. Eta noski, Ath- leticek Liga bi eta Kopa bat irabazi zituen, klubak lortu dituen azkenak, alegia.

zioa.... Zaila izango da hori inoiz berresku- ra, gustatzen ez zaion lekuan, prentsaurre- sailkapena lortzearekin konformatu ziren. ratzea. Harro nago, sei urte selekzio batean koan. Eztabaida onartzen duen kazetari- Ekonomikoki ere katastrofe hutsa izan da. ibiltzea erraza ez delako. Futbola horrela- tzarik ez dago, kazetariak zuzenean, koldar Izan ere, Athleticek beti izan du superabita; koa da: nahiz eta arerioa baino hobeto ibili, hutsak direlako, Jose Ramon de la Morena, gaur egun, ordea, defizita dago. Eta dirutza batzuetan galdu egiten duzu. Eta horrexe- esate baterako. Kazetari lotsabakoek ez daukagu, baina hori lortzeko, jokalariak sal- gatik da kirola oso polita. Gogor egiten ba- dute kontrako iritzirik onartzen. du egin dira eta hori ezin da Athleticen ger- duzu lan, ez dago kexarik. Zer egiten duzu gaur egun? tatu. Presidenteak jokalariak gurean geldi- Zelan eraman zenuen komunikabi- Partidak ikusten ditut, eta noizean tzea lortu behar izan zuen, beti gertatu den deek garai hartan eragindako presioa? behin elkarrizketak eskaini (kar, kar). Gus- moduan. Badakit orain zailagoa dela, baina Bost axola niri! Komunikabideek egiten tatuko litzaidake berriro entrenatzea, bai- agintariek lortzen ez badute, hori lortzeko dute lan eta ni elkarrizketak emateko prest na ez didate deitzen. Eta Athleticera itzuli gauza diren agintari hobeak behar ditugu. agertzen naiz, baina begirunez. Ez dut nahiko nuke, edozein postutan. Ni entre- Presidentegaia izatea aztertu duzu errespetatuko niri begirunerik adierazten natzailea naiz, izugarri gustatzen zait nire inoiz? ez didana. Kazetari batek gezurra esaten ogibidea eta igandeko partidaren falta Ez, ezta pentsatu ere. Hainbat solasaldi badu, nik hori jakinarazten diot, eta gaine- igartzen dut. eduki ditut futbolaren inguruan dauden la- Zer deritzozu Elizegi presidenteari? gun batzuekin, eta hauteskundeetara aur- Irekia da, jatorra. Ikus dezagun zelan kezteko aukera aztertu zuten, baina azke- "Presidenteak jokalariak egiten duen. Aldaketa ona da Athleticen- nean ez zuten egin. Tartean, Patxi Ferreira taldean gelditzea lortu tzat, aurreko zortzi urteak hondamendia eta Rafa Alkorta jokalari ohiak zeuden. Rafa izan direlako, bai kirol mailan, bai ekonomia estimatzen dut, gaitasun handiko profesio- behar du; bestela, hori mailan. Kirol-emaitzak onak izan dira, ados, nala da eta nik uste dut Athleticen ondo lortzen duten agintariak baina Urrutiak hartu zuen taldea goi-mai- egingo duela. Nire esperientzia Athletici lakoa zen eta gaur egun beheko postue- eskaintzen diot, ez hautagai bati edo bes- behar ditugu" tan gaude. Talde hura txapelduna izateko teari. Ni Athleticzalea naiz, ez Urrutiazalea modukoa izan zen, baina Europa Ligarako edo Elizegizalea. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 14 GAZTEA ETA www.aikor.eus

t: Itxaso Marina Ondarroa / a: O.A.

Gazteak bost urte zituela adierazi omen zien gurasoei hegazkinak pilotatu nahi zituela, baina aitortu digu ez duela gogoratzen. Berak gogoratzen duenetik, 15 urterekin hasi zen abiazio-munduan in- teresa izaten. “Familiako lagun bat ere pi- lotua da eta Londresera eraman ninduen, hegazkin-konpainien eta eskolen batzar batera. Lagunak hainbat aholku eman ziz- kidan, eta non ikasi gomendatu ere egin zidan. Poloniako eskola batean ikasi dut. Noiz konturatu nintzen benetan pilotua izan nahi nuela? Bada, eskola horretan bertan, hegazkin bat lehen aldiz pilotatu nuen egunean”. Sondikoztarrak urte bi eman ditu Po- loniako pilotuen eskolan ikasten. “Bost li- zentzia atera behar dira, eta hori jarraian egin daiteke –unibertsitatean bezala, adibidea ipintzearren– edo lizentziak ba- nan-banan atera daitezke, moduluetan Altu egiten du hegan eta bakoitzak bere erritmora”, azaldu digu. “Lehenengo eta behin, pilotu pribatuaren OLAIA AURREKOETXEA PALACIO I pilotua lizentzia atera behar da, eta gero, gaueko hegaldietakoa. Hirugarren lizentzia lor- Sondikoztarrak 22 urte ditu, eta uztailetik hona pilotu da- tzeko, 14 azterketa gainditu behar dira eta gutxienez 100 orduko praktika egin bil Adria Airways Esloveniako hegazkin-konpainian. Au- behar da. Ondoren, pilotu komertzialaren rrekoetxeak Europa osora egiten du hegan, baita Errusia- lizentzia ateratzen da eta, azkenik, hegaz- ra eta Balkanetara ere. kineko tresnen erabilerari dagokion lizen- tzia. Horrez gainera, simulagailuko proba tan. Elkarrizketa hau egin orduko sondi- tia desagertu egiten da”. Hegazkinak gero gainditu behar da, hegazkin-konpainia koztarrak zeruan 300 ordu eginda zituen. eta automatikoagoak izateko joera dago; batean lan egin ahal izateko. Oso saiatua “Pilotu juniorra naiz. Mila eta bostehun hala ere, gazteak gidatzen dituenek esku izan behar da: ikasi ahala konturatzen ordu egiten dituzunean, juniorra izateari aginteak dituzte. “Nahiago dut, izan ere, zara denak logika duela”. Hegaldi-irakas- uzten diozu eta alkandoran hirugarren ziurrenik ia bizitza osoa emango dut he- lea lehenengo 10 orduetan baino ez dute marra ipintzen dizute –nik marra bi ditut gazkin automatikoak gidatzen, eta hobe ondoan; handik aurrera beraiek bakarrik orain–. Kapitainak lau marra daramatza da hasieran jakitea eskuz zelan egiten gidatzen dituzte hegazkin txikiak. “Hamar alkandoran: konpainia bakoitzak erabaki- den”. ordu ez dira nahiko abioneta guztiz men- tzen du zenbat ordu behar diren kapitaina deratzen ikasteko, eta errespetua ematen izateko”. Gazteak CRJ 700 eta CRJ 900 he- Bizitza “kaotikoa” du, batez ere haizea dabilenean. Baina gazkinak gidatzen ditu. “Berdin dio hegaz- Pilotuek hegazkina aireratu baino bat moldatzen zara: ni hara eta hona ibiltzen kin txikiak edo handiak pilotatzea: sentsa- lehenago egon behar dute aireportuan: nintzen”. zio berbera da. Zaila da sentsazio hori zein meteorologia aztertu behar dute, irtee- Adria Airways hegazkin-konpainia- den azaltzea; lurrean ez dago ezer modu rako eta helmugako aireportuetan egon koak Poloniako pilotuen eskolaren bidez horretan sentiarazten nauenik. Arreta he- daitezkeen gorabeherak, segurtasuna… ipini ziren Aurrekoetxearekin harremane- gan egitean ipintzen duzu eta beste guz- “Pilotu bi gaude: bata pilotu monitorea da, eta bestea hegazkina gidatzen duena. Azken horrek hegazkinaren barruko guz- “Berdin dio hegazkin “Lurrean ez dago tia ondo dagoela ziurtatu behar du; eta pilotu monitoreak, kanpoaldeko guztia: txikiak edo handiak ezer zeruan hegoak, erregaia… Airean gaudela, pilotu pilotatzea: sentsazio bezala sentiarazten monitoreak kontrol-dorrearekin egiten du berba, frekuentziak aztertzen ditu, nahi- berbera da” nauenik” koa erregai dagoela egiaztatzen du… Eta gidariak hegaldia lasai egiteko ardura du. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus GAZTEA ETA 15

digute pilotuak gizonezkoak direla, eta “Nire hegazkin- hegazkineko laguntzaileak, emakumez- koak. Are gehiago, gogoratzen dut eskola konpainian 300 pilotu garaian, ogibideei buruz hitz egitera etor- gaude eta bi baino tzen zirenean, arlo batean gehienak gi- zonezkoak baziren, ikasgelan bakarrik gi- ez gara emakumeak” zonak azaltzen zirela. Beraz, emakumerik ikusten ez denez, batek ez du pentsatzen norbera ere arlo horretan saiatu daite- Pilotuek mundua goitik behera eza- keela. Bestetik, honen moduko abentura gutzen duten ustea dago; hau da, beren batean hasten zarenean, ezinbestekoa lanbideak turismoa egiteko aukera pare- da babesa izatea: nik gurasoen laguntza gabea eskaintzen diela. Ez da sondikozta- barik ezin izango nuen pilotu izatea lortu”. rraren kasua. “Hori hegazkin-konpainiaren Zeruan ere egin du matxismoarekin arabera da. Nik aireportuak ezagutzeko topo. “Mikromatxismoak dira, oso bar- denbora baino ez dut; egia da hegaldi lu- neratuta dituztenak, eta askotan ez dira zeagoak egiten dituztenek, ordea, turismo ezta konturatu ere egiten. Batzuetan, go- apur bat egiteko aprobetxa dezaketela”. gorarazi behar zaie norberak ere beraiek beste proba eta elkarrizketa egin behar Mikromatxismoak izan dituela horrelako lekuan egoteko”. Joanaldian pilotu monitore ibili bagara, Kontatu digun moduan, oso emaku- Etorkizunari begira, hegaldi luzeagoak hegazkina gidatzen dugu itzuleran, dene- mezko pilotu gutxi daude. “Nire hegaz- egitea gustatuko litzaioke, eta, horrela, rik egin ahal izateko”. Pilotuek lasaitasuna- kin-konpainian, esate baterako, 300 pilotu munduko hainbat herri ezagutu ahal iza- ri eutsi behar diote. “Zerbait larria gerta- gaude eta soilik bi gara emakumeak: ka- tea. “Hegazkin-irakaslea ere izan nahiko tzen bada, jakin behar dugu lasaitasunez pitain bat eta biok. Horri lotuta, badago nuke”. Hegazkina hartzen dugun hurren- jokatzen. Ni ez naiz inoiz horrelako egoera konpainia bat saiatzen dena bere pilotuen go aldian adi egongo gara, ea kabinatik batean egon, baina nire ikaskide bat, bai: % 20 emakumezkoak izaten. Beti esan agurtzen gaituena bera den. leihoko kristala zarata egiten hasi zen, apurtzekotan balego bezala. Kapitainak adierazi zion zer egin”. Ordutegiak direla eta, pilotuek bizi- tza “apur bat kaotikoa” dute. Aurrekoe- txeak bost egunean jarraian egiten du lan, eta hiru edo lau egun ditu libre ne- guan; egun bi edo hiru, udan. Urtean 30 eguneko oporraldia du, baina ezin ditu egun guztiak aldi berean hartu. “Egunean gutxienez hegaldi bi egiten ditugu, eta gehienez, lau. Batzuetan, bost hegaldi ere egin ditzakegu; hala ere, ez da ohikoa. Ez dugu ordutegi finkorik: izan daiteke egun batean goizeko 6etatik arratsaldeko 6eta- ra lan egin behar izatea; eta hurrengoan, goizeko 11etatik gaueko 11etara. Horre- gatik ezin dugu planik egin. Lagunekin geratzea korapilatsua da benetan, baina, bueno, banekien non sartzen nintzen. Oporretan nagoenean, edo jarraian egun libre batzuk ditudanean, Sondikara etor- tzen naiz; osterantzean, ez du merezi: Esloveniatik ez dago zuzeneko hegaldirik eta 6-7 ordu behar ditut hona ailegatze- ko”. Ordutegiak alde batera utzita, pozik dago hartutako erabakiarekin. “Munduko bazter guztietako lagunak ezagutzeko ba- lio du, eta paisaia harrigarriak ikusten dira zerutik. Oso polita da”. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 16 TXORIERRIKO ZERBITZUEN MANKOMUNITATEA www.aikor.eus

Mankomunitateak 8 milioi euroko aurrekontua du 2019rako Sentsibilizazio-kanpainak egingo dira, eta hondakinen banaketa hobetzeko neurriak ezarriko dira. Autokonpostajearen alde egiten jarraituko da, eta edukiontzi marroiaren proiektua indartuko da. Era berean, Mankomunitateko egoitza handitzeko proiektua jaso da aurrekontuan, gizarte-zerbitzuen zorro berria ezartzeko eta prestatzaile berriei erantzuna eman ahal izateko.

Txorierriko Zerbitzuen Mankomuni­ zuen, eta industrialdeetako edukiontzien rik, eta, besteak beste, poltsak banatuko ta­teak 8.089.449 euroko aurrekontua datu-basea eguneratu du. Hori guztia dira saltokietan eta aholkularitza emango izango du 2019an, aurreko urtean baino eta banakako ibilbide eta pisatzeen da- da. % 1 gehiago. Hauek dira kontuen ardatz tuak oinarri hartuta, neurriak hartuko nagusiak: enplegua sustatzea, gizarte- dira hondakinen banaketa hobetzeko, Gizarte-zerbitzuak zerbitzuen zorro berria garatzea, euska- eta hiri-hondakin solidoak (HHS) biltzeko Gizarte-zerbitzuen zorro berria finka- raren erabilera bultzatzea –2019-2022 zerbitzuaren lizitaziorako agiria egiten ha- tzeaz gain –2017ko urtarrilaren 1ean ezarri Bar­ne Erabilera Plan berriaren bidez– eta siko da. Bilketa eta garraiora 1.272.693,96 zen eta haren bidez zehaztu da gizartea- jarduera fisikoa sustatzea eta sedentaris- euro bideratuko dira; eta tratamendura, ren arloko esku-hartzea 18 urtetik gorako moa murriztea –Mugi Txorierri orienta- 891.592,80 euro. herritarrei ere zuzentzen zaiela–, 12.000 zio-zerbitzuaren bitartez–. Horrez gain, Gainera, sentsibilizazio- eta kontzien- euroko partida esleitu da, oraindik aton- hondakinen prebentzio eta banaketaren tziazio-kanpainak egingo dira, gaikako tzeke dagoen Txorierriko Zerbitzuen Man- sustapena indartuko da, sentsibilizazio- bilketaren onurak azpimarratzeko, hon- komunitateko egoitzaren zatia prestatze- eta kontzientziazio-kanpainen bidez eta dakinen sorrera murrizteko eta ekonomia ko obra-proiektua idazteko. Helburua da neurri berriak ezarriz. zirkularra ezagutarazteko. Azkenik, edu­ zerbitzuen areagotzeari erantzuna eman Horren harira, 2018an Mankomunita- kiontzi marroiaren (hondakin organikoak) ahal izatea eta langileak gehitzea gaikun- teak hiri-hondakinak biltzeko zerbitzua- proiektua indartuko da. Proiektu hori Biz- tza nazionaleko lanpostu berrietara. ren egungo egoeraren diagnostikoa egin kaiko Foru Aldundiak finantzatzen du oso- Gainera, 2018an bikoiztutako arreta psikologikoko zerbitzua (SEDIM) man- tenduko da, eta zenbait gizarte-zerbitzu gehiago ematea aztertzen ari da. Horrek ekar dezake gizarte-hezitzaileen lana area- gotzea. Bestetik, zerbitzu horien erabil- tzaileen ordainketa partekatua arautzeko derrigorrezko araudia (ordenantzak) gara- tzea aurreikusten da.

Osasuna eta enplegua sustatzea Mankomunitateak, halaber, jarduera fisikoa sustatzen eta herritarren artean se- dentarismoa murrizten jarraituko du. Ildo horretan, 10.000 euroko partida bat bide- ratuko du jarduera fisikoko orientazio-zer- bitzu berria ezartzera: Mugi Txorierri. Zer- bitzu hori hainbat eragile komunitariok eta udaletako teknikariek diseinatu dute, Foru Aldundiko, Eusko Jaurlaritzako Osa- sun Publikoko eta Osakidetzako langilee- kin elkarlanean. Horrez gain, Adikzioei buruzko eta Osasuna Sustatzeko Plan berria (2019- 2023) martxan jarriko da; kasu honetan, arreta berezia eskainiko zaie prebentzioa- Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus TXORIERRIKO ZERBITZUEN MANKOMUNITATEA 17

ruaren arabera, eta beste % 25a udalerri bakoitzean dagoen enpresa-kopuruaren arabera finantzatuko da. Horrela, enplegu arloko herritarren beharrak artatzen eta Txorierriko enpre- sak babesten jarraitzeaz gain, 2019an EGAZ Behargintzaren zerbitzuak udalerri eta herritarrei hurbiltzeko lana egingo da. Izan ere, EGAZen rola azpimarratuko da enplegu, enpresentzako arreta eta ekono- miaren sustapenaren arloetan udal-zer- bitzuen hornitzaile gisa. Eta horretarako, emandako zerbitzuak ikusgai egingo dira, udal bakoitzaren berezko zerbitzu gisa, beren komunikazio-bitarteko nagusietan (web ataria, liburuxkak, eta abar).

Udal euskaltegia 2019ko aurrekontua 623.752,55 eu- rokoa da; aurreko ekitaldian baino % 4,36 gutxiago. ri, balioetan hezteari, prestakuntzari eta ko du Behargintza Txorierriri egiten dion Udal bakoitzak bere ekarpena egiten orientazioari. (EGAZ) ekarpena, 254.500 eurora arte, du ikasle kopuruaren arabera. Ikasturte Enplegua sustatzen ere jarraituko da, eta zerbitzuaren aurrekontuaren % 32,57 honetan 202 ikasle matrikulatu dira, eta “zeharkakoagoa eta orokorragoa den finantzatuko du (guztira 781.504,25 eu- udalek 363.867,15 euro (zenbateko osoa- ikuspegi batetik”, eta bereziki gazteen roko). Aurreko ekitaldian onetsitako iriz- ren % 58,34) jarriko dute. Aurrekontuaren prestakuntza eta enplegua bultzatuko pideari eutsiz, Behargintzari egiten zaion gainerakoa HABEren diru-laguntzetatik dira. Horretarako, 59.225 euro bideratuko ekarpenaren % 75 udalek finantzatuko eta ikasleek ordaindutako matrikulen eta dira Txorierriko Enplegu eta Gazteria Pla- dute, udalerri bakoitzaren biztanle-kopu- eskolen zenbatekoetatik dator. na garatzeko. Horren baitan, 3. Enplegu Azoka, gazte langabeentzako nazioarte- kotze bekak, gaitasun-tailerrak eta Eza- gutu Aukeratzeko programa egingo dira, besteak beste. Mihiluze, 2019an berriz ere martxan! Euskararen erabilera eta ikasketa sus- Txorierriko Mankomunitateak, Izena martxoaren 22ra arte eman dai­ tatzeari dagokionez, arreta berezia jarriko he­rrie­tako ludoteka, gaztegune teke Txorierriko edozein ludoteka edo da Euskaraldian, Korrikan eta gara litez- eta herri ikastetxeen laguntzarekin, gaztelekutan, eta maiatzera ar­te kanpora- keen xede bereko kanpainetan, eta 2019- Mihiluze txapelketa ipiniko du abian ketak egiten ari­tu ostean, ekainean izan- 2022 Barne Erabilera Plan berria egingo zortzigarren aldiz. Bosgarren eta sei­ go da finala. da. garren mailetan dabiltzan neska-mu- Bestalde, langileen gastuak handitzea tilei zuzenduta dago, ikastetxeetatik aurreikusten da, horien ordainsariak % 2,5 kanpo euskaraz jolastu eta ondo areagotuko baitira, 2019 ekitaldirako Esta- pasa dezaten. tuko Aurrekontu Orokorren Legeak ezar- Aurten, gainera, iaz sortutako tzen duenari jarraituz. Gainera, 2019an fitxa berriak ere erabiliko langileak kontratatzeko kreditua esleitu di­ra, eurengandik hurbi- da, idazkari, kontu-hartzaile eta diruzain lago egon daitezkeen lanpostuetarako. eduki eta eskualdeko berba, esamolde eta Behargintza Txorierri abarrekin ere jolas dai- Txorierriko Mankomunitateak «arre- tezen. Fitxa berri horietan,­ ta berezia ipini» nahi du enpleguaren besteak beste, Txo­rie­ sustapenean, «Txorierriko herritarrentzat rriko berbak, to­po­ lehentasun nagusia» baita, eta, horreta- nimia, birziklape­na, rako, «kalitatezko eta lehen mailako en- ikastetxeetan jo­rra­ plegu-zerbitzu baten» aldeko apustua tzen dituzten edu­ egingo du. Hori dela eta, % 13,33 handitu- kiak… lantzen dira. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 18 GAI NAGUSIA www.aikor.eus

“Nire etorkizunak ez dau ardura” GAIZKA GARITANO I Athleticen entrenatzailea Hainbat urte emon dau kan- poan, baina igaz Gaizka Ga- ritano etxera bueltatu zan, Athleticera. Urtebete eta erdian bigarren taldeko entre- natzaile ibili da, eta abenduan lehenengo maila zuzentzeko aukerea heldu jakon. Derioz- tarrak, jakina, ez eban aukerea alferri galdu. Garitanok ez deutso bere etorkizunari ga- rrantzi larregirik emoten, klu- baren langile zintzoa dalako. Alkarrizketa gitxi eskaintzen dauz, eta, horregaitik, guri emotea eskertzekoa da. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus GAI NAGUSIA 19

t: Gaizka Eguzkitza / a: Jon Goikouria Larrabeiti bizitzen daben... Zoragarria da. Gainera, "Ondo gabilz, baina hango txapelketea munduko onenetari- Zer da zuretzat Athletic entrena- koa da Espainiakoagaz batera. Espainian tzea? borrokatzen jarraitu ibilia naz, eta bai, Premier League txapel- Lehenengo eta behin, erantzukizuna, behar dogu, beheko ketan entrenadu gurako neuke. daukadan postuagatik. Bestetik, Athleti- Jenteak pentsatzen dau futbolean cen harrobian urte asko emon nebazan postuak gertu zagozenok denpora libre asko dozuela. gaztetan, nahiz eta ibilpidea kanpoan Zelangoa da zure egunerokotasuna? egin, bai jokalari, bai entrenatzaile. Igaz doguzalako" Goiz goizean, 8:30ean, joaten gara Le- bueltatu nintzan eta pozik nago, zelan ez! zamara, entrenamendua prestatzera. Nor- Athletic nire etxea dalako. malean, 10:30ean batzen gara jokalaria- Zelango Athletic topau zenduan? "Ingalaterran kaz. Orduan, aurkariak aztertzeko bideoak Klubari jagokonez, instalazinoak ba- entrenatzea gustauko ikusten doguz eurakaz, eta gero entrena- rriak dira, langile batzuek jarraitzen dabe mendua egiten dogu. Ordu bat eta erdie- lan egiten… Baina muina ez da aldatu, litxakit. Zoragarria tan amaitzen dogu, eta, ostean, jarraitzen batez be etxeko jokalariakaz jokatzen do- dogu lanean: jokalariek, gimnasioan-eta; gulako. Lehenengo taldeari jagokonez, da futbola bertan eta teknikariok, bideoak editatzen, fut- gu heldu ginanean, oso puntu gitxi eban, zelan bizi daben" bolariei beste egun batean erakusteko. bakarrik 11, eta orain hobeto gagoz. Ondo Hiruretan bazkaltzen dogu Lezaman, eta gabilz, baina borrokatzen jarraitu behar arrastian entrenamenduak prestatzen, bi- dogu, beheko postuak gertu doguzalako. "Entrenatzaileok deoak ikusten, jarraitzen dogu. Seiak eta Helburua mailari eustea da? Euro- erdietan etxera joaten gara. pari buruz pentsatzen dozu? askotan bakarrik Thierry Henry jokalari ohi eta entre- Tira, partiduz partidu. Helburua hu- sentitzen gara. Eta natzaileak esan eban entrenatzaileak rrengo partidua da, besterik ez. Momen- bakarrik dagozala. Bakarrik sentitzen tuz arriskuan gagoz, eta hortik ataraten bakardade horretara zara? bagara, ikusiko dogu. Bai, entrenatzaileen lana taldeka egi- Eta zure etorkizunari buruz? Ja- egin behar gara" ten da, baina askotan bakarrik sentitzen rraituko dozu datorren urtean? Elizegi zara. Batez be momentu okerretan eran- presidenteak zure aldeko apustua egin tzukizun guztia zeuk daukazula sentitzen dau… bat ekartea erabagitzen badabe, nik hori zara. Azken batean, azken erabagia zeurea Kontratua denporaldiaren amaieran errespetatu egingo dot. Ni klubeko langi- da, entrenatzailea zeu zaralako. Eta bakar- amaitzen jat, ekainean. Nire etorkizunak lea naz eta laguntzeko nago. dade horretara egin behar zara. Baina, ez dauka ardurarik. Lan egin behar dot Badaukazu entrenatzaile moduan esan dodanez, horretarako dagoz lagun- helburuak betetzeko, eta gero ikusiko da. ametsen bat? tzaileak. Athleticek nik jarraitzea gura badau, ez da Bai, Ingalaterran entrenatzea gustau- Familia ez dozu lar ikusiko. Gogorra arazorik egongo; eta beste entrenatzaile ko litxakit. Hango kulturea, futbola zelan da? Aikor! 189 I 2019ko otsaila 20 GAI NAGUSIA www.aikor.eus

"Ordu asko emoten "Vicente eta Larrazabal "Oso hartu-emon estua doguz lanean, baina ez jokalari interesgarriak euki dot Ziganda eta dot kexarik: gustetan dira. Euren esku Berizzogaz; biek jatan lana egiten dot, dago lehenengo primeran jokatu pribilegiadu hutsa naz" taldean jokatzea" dabe nigaz"

Bai, familia Zarautzen bizi da eta eurek Ikusiko dogu, hori entrenatzaileak eraba- Josu Urrutia garai hatako presidenteak be ohitura hartu dabe. Izan be, jokalaria giko dau; nik edo beste batek. Dana dala, deitu eustan eta onartu egin neban. Josu nintzala asteburuetan be jokatzen ne- bakotxak bere bidea egin behar dau. Hau aspalditik ezagutzen neban eta horrek bazan partidak. Ez dot kexarik, gustetan da, jokalari gazteek maila ona erakusten konfiantza emon eustan. Gainera, hainbat jatan lana egiten dot, pribilegiadu hutsa badabe, lehenengo taldean jokatuko urte emon dot etxetik kanpo eta buelteta- naz. dabe. Euren esku dago. ko gogoa neban. Eta nora eta Athleticera Besteak beste Patxi Ferreira jokala- Gazteak edo nagusiak, zeintzuk gu- joateak ilusinoa emoten eustan. ri ohia dozu laguntzaile. Zelan hasi zi- rago dozuz? Zu Bilbao Athleticen entrenatzailea nan beragaz behar egiten? Zer emoten Biak. Gazteak, bai, baina 17-19 urte- zinala, zelango hartu-emona euki dozu deutsu? koak; ez gazteagoak. Orain dala 10 urte lehen mailako entrenatzaileakaz, Zi- Urteak daroaguz alkarregaz, ordu gazteak entrenatzen hasi nintzan, Eiba- ganda eta Berizzogaz? asko. Nire beste bikotekidea da (kar, kar). rrek bigarren taldea zuzentzeko aukerea Oso ona. Oso harreman estua euki dot Aspalditik ezagutu genduan alkar, Athle- emon eustanean. Eta oso gustura ibili nin- biakaz eta biak primeran portatu dira ni- ticen. Ni harrobiko jokalaria, etorri berria; tzan. Eta Bilbao Athleticen be, gustura. gaz. Kukok eta Eduardok ez eben Athleti- eta bera, esperientzia handikoa, kanpoko Lehenengo Mailan entrenatu os- cen zorte handirik euki, baina maila altua hainbat taldetan ibilitakoa. Hartu-emon tean, harrobiko talde bat entrenateko emon eben maila pertsonalean. Oso oroi- ona dogu, lankideak izateaz gainera, la- eskaintza onartu zenduan. Zergaitik? tzapen onak dodaz biengandik. gunak be bagaralako. Gustura gagoz ba- tera, ondo, oso desbardinak izan arren: a: Aiol, Athletic Club bera irekia eta danen laguna da, txisteak kontatzen dauz eta gogoan dau danon urtebetetzea noz dan; ni, ostera, isilagoa eta burutsuagoa naz eta ez dot hainbeste berba egiten. Alkarren osagarri gara. Urte eta erdi emon dozu Bilbao Ath- leticen. Pozik bertan? Pena emon deu- tsu denporaldia amaitu ez izanak? Klubeko langilea naz eta Athleticen nago klubak esaten dauana egiteko. Lehen, bigarren taldean; eta orain, lehe- nengoan. Desbardina da: lehen, era ba- tean disfrutaten neban; eta orain, bardin, baina beste era batean. Lan guztiz des- bardinak dira: bata, heziketa mailakoa; eta bestea, errendimendu mailakoa. Eta biak gustau egiten jataz. Bilbao Athleticen txorierritar bik jokatzen dabe: Iñigo Vicente eta Gaizka Larrazabal. Zelan ikusten dozuz? Laster lehenengo taldean jarduteko aukerea eukiko dabe? Biak dira jokalari interesgarriak. Igaz, biak ibili ziran nigaz eta oso errendimen- du ona euki eben. Aurten be fin dabilz. Gazteak dira eta hobetu behar dabe, bai- na bai, biak dira etorkizunean kontuan hartzeko modukoak. Lehenengo taldean? Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus GAI NAGUSIA 21

eustan Lehenengo Mailako talde bat emon. Ni Eibar zuzentzen hasi nintza- “Nire urterik onenak nean, Bigarren B Mailan gengozan, eta igoera bi jarraian lortu genduazan. Ho- Eibarren bizi izan nebazan” lan heldu nintzan Lehenengo Mailara", esan deusku Gaizkak. Eibarrek denporaldi gorabehera- tsua euki eban eta azkenean entrena- tzailea aldatzea erabagi eben. "Pertso- na baikorra naz eta oroitzapen onak baino ez dodaz gogoan. Eta Eibarrek oso oroitzapen onak ekarten deustaz. Nire urterik onenak bertan bizi izan nebazan, batez be Lehenengo Mailan emon genduan lehenengo urtean. Ez da ahaztu behar garai hatan gendua- zan baliabideak: gaur egun dabezanak baino askoz eskasagoak". Garitanok Valladolid eta A Coruña- ko Deportivo taldeak be zuzendu dauz, Gaizka Garitano Agirre (Derio, da eta Alaves), baina 2005ean, 30 urte eta han be laster kaleratu eben. "Va- 1975) Athleticen harrobian hasi zan ebazala, Errealak emon eutson Lehenen- lladoliden pazientzia gitxi euki eben jokalari. Lehenengo taldean, 1998an go Mailan jokatzeko aukerea. Jokalari mo- nigaz, baina oso esperientzia ona izan debuta egin arren, kanpora joan behar duan apur bat berandu heldu zan elitera, zan. Eta A Coruñan, helburu guztiak izan eban jokatzera. Batez be azpiko baina entrenatzaile moduan, ostera, oso bete genduazan, taldea beti jaitsieratik mailetan ibili zan (Eibar, Ourense, Llei- goiz, 2015ean, 40 urte ebazala. "Inork ez kanpo egon zalako". Aikor! 189 I 2019ko otsaila 22 EMAKUME PENTSIODUNAK www.aikor.eus

“Pentsiodunok, feministok eta gazt bateratua egingo bagendu, itzela ANA MEZO I Oneka plataformaren kidea Oneka Hego Euskal Herriko emakume pentsiodunen eta feministen plataformea da, eta orain dala hilabete gitxi, urrian hain zuzen be, aurkeztu zan jendaurrean. Ana Mezo larrabetzuarra- ren eskutik ezagutu doguz plataformearen nondik no- rakoak, eta pentsiodunen errebindikazinoak be edu- ki doguz hizpide.

t/a: Itxaso Marina

Zergaitik emakume pentsiodunen plataformea sortu? Onekako kideok pentsiodunen beste plataforma misto batzuetako kideak be bagara, baina ikusten genduan emaku- meak izateagaitik beste arazo batzuk be lako, senarra, seme-alabak edo familiako bat dago pentsinoak ordaintzeko, baina bagenituela: pobrezia, bakardadea, indar- nagusiak zaintzeko. Baina emakume ho- kutxea hutsitu egin dabe, 2008ko krisia- keria matxista, ikusezintasuna, informazi- rreek dirua aurreztea ekarri deutsee era- ren ondorengo erreskateak kutxan egoan norik eza… Plataformea arazo horreek ka- kundeei, izan be, etxetik kanpo lan egin dirua erabilita ordaindu dabezelako; hau leratzeko eta salatzeko egin genduan, eta balebe, azpiegituretan inbertitu beharko da, ez dago dirurik, kutxako dirua behar gure eskubideen alde modu positiboan zatekean: haurtzaindegi edo haurreskola moduan ez dabelako erabili. Bestetik, gas- burrukatzeko: gugaitik eta atzetik datoze- gehiagotan, esaterako. Gainera, Eustaten tuak be badagoz, noski; azpiegituretan, nengaitik be bai. datuen arabera, ordaindu gabeko etxeko adibidez. Baina zelango azpiegitura dira Hirurehun emakume inguru zabilze lanaren balioa 21.342 milioi eurokoa izan horreek? Horeetako asko be ez dira erabil- Onekan; bakotxak bere ibilbidea eta zen 2013an. Hau da, Euskadiko Barne-pro- ten. Eta gero monarkia dago, izugarrizko historia dauz. duktu gordinaren % 32,4; eta horren % 66 gastuak dituana… Patronalekoek dinoe Batzuk talde feministetan ibili dira la- emakumeek egindako lana da. presino fiskal handia dabela; bada, norba- nean, sindikatuetan, politika munduan… 1.080 euroko gitxieneko pentsinoa baina beste askok bakarrik etxean egin eskatzen dozue. Gobernuak eta patro- dabe lan, eta batez be horreek dabe arazo- nalak dinoe horretarako dirurik ez da- “250.000 pentsiodunek rik handiena. Hego Euskal Herrian 680.000 goala. 600-700 euroko pentsiodun gara; biztanleriaren % 25. Be- Pentsinoez dabilzanean beti gastuen rrehun eta berrogeta hamar mila pentsio- gainean egiten dabe berba. Eta diru-sa- pentsinoa dabe; dunek 600-700 euroko pentsinoa dabe, rrerak? Oraintxe aitatu dodana, adibidez, eta horreen % 82 emakumezkoak dira. diru-sarrera da. Edozelan be, hausnarke- horreen % 82 Hirurogeta bost urtetik emakume askok ta sakona egin behar da hainbat gairen emakumezkoak dira” ez dabe inoz kotizau, etxean geratu dira- gainean. Esate baterako, Madrilen kutxa Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus EMAKUME PENTSIODUNAK 23

rreek 2019rako lortu dirala, eta ez dakigu- eek burruka “Gazteen lana eta la 2020an zer gertatutako dan. Gainera, ez dago ezer sinatuta. Eta bai, lorpen txikiak soldata duindu behar dira, baina guk oso modu positiboan ba- litzateke” dira, pentsinoak-eta loratzen doguz, lorpen txiki askok lorpen handi bat ekarri ahal dabe eta. ordaintzeko Argi dago presino-talde handia za- dirua izateko” riela, eta hauteskundeen atarian ga- goz. Politikariak zuengana hurbiltzea espero dozue? tsino-sistema publikoa eskatzen dogu, Ez dakit egingo daben, baina gure eta horretara goaz. Dana dala, inozoak ez errebindikazinoak behintzat hartu behar- gara, eta guztiontzat 1.080 euroko pen- ko leukiez kontuan. Eta gero gutariko tsinoa eskatzen dogunean, badakigu sal- bakotxak jakingo dau nori emoten deu- buespenak egon daitekezala, gobernuak tson boza bere ideologiaren arabera. Ai- gitxieneko pentsino horren alde egiten tatukoez gainera, beste errebindikazino badau, aratu beharko dalako. Gaia da ho- batzuk be badoguz, hala nola 2011ko eta netan asko sakonduz gero sistema neoli- 2013ko lan-erreformak deuseztatzea, ko- berala hankaz gora jarriko litzatekeela, eta pagoa kentzea eta aurretiko erretiroa ez ekonomia herritarren mesedetara ipiniko zigortzea. geunkeela; ez enpresari handien mesede- Baina hauteskundeak baino lehen, tara. Martxoaren 8a eta Maiatzaren 1a eto- 1.080 euroko gitxieneko pentsinoa rriko dira. Egun horreetan be urtengo ezeze 1.200 euroko gitxieneko solda- zarie kalera? tea be eskatzen dozue. Bai, duda barik, eskualdeetako Mar- Enpresariek dinoe gaur egun ez da- txoaren 8ko mobilizazinoetan egongo goala dirurik pentsinoak ordaintzeko. gara, eta, arratsaldean, hiriburuetako ma- Jakina! Horretarako, gazteen lana eta sol- nifestazinoetan be hartuko dogu parte. data duindu behar dira, eta ez egin guz- Gainera, ahal dogun neurrian, antolatze- tiok ezagutzen doguzan tranpak. Izan be, lanetan be bagabilz modu aktiboan. Era askok zortzi ordu egiten dabe lan, baina berean, hau guzti hau arazo soziala eta lau orduko kontratua dabe. Benetan zortzi politikoa dan neurrian, Maiatzaren 1a be ordu kotizatuko balira, gure pentsinoak- aintzakotzat hartuko dogu. 2018a emaku- eta ordaintzeko dirua egongo litzateke. meok kalera urten ginan urtea izan zan, Zuena lanean urteak daroazan mu- eta 2019an pentsiodunok, feministok eta nakook be bai. Gainera, uste dut hareei gi- gimendua da, baina batez be igazko gazteek burruka bateratua egingo bagen- txitu egin jakela presino hori. Gai horreek urtarrilean hasi zineten kalera urteten. du, itzela izango litzateke. Nire ustez, bu- guztiak mahai gainean ipini behar dira, Politikarien agendan egotea lortu do- rruka guztiak oso atomizatuta egon dira – eta gobernuari galdetu behar deutsagu zue, pentsino txikienak % 3 handitzea, zu zeurera–, eta pentsatzen dot horretan zeintzuk diran bere lehentasunak. eta besteek Kontsumoko Prezioen Indi- indarrak batu behar dirala. Eta gazteez Politikari batzuen ahotan entzun zearen araberako igoera izatea. Lorpen nabilenean, 40 urteko gazteez be banabil: dogu pentsino-plan pribatuetara jo- txikiak dira, baina garrantzitsuak? batzuek pentsatu daikie etorkizuna ase- tzea konponbidea izan leitekeela. Hori Kalera urteten hasi ginan, Madrilek guratuta dabela, baina ni ez nintzateke esatea arduragabekeria da? iragarri eban % 0,25eko igoera burlagarri hain ziur egongo, badaezpada. Bueno, plataformakoak ez gara horre- hori azken tantea izan zalako. Eta esan- tan sartzen; bakotxak jakingo dau bere di- dakoa lortu bada, hori kalean gagozalako Informazio gehiagorako: ruagaz zer egiten dauan. Guk geure pen- izan da. Halanda be, ezin da ahaztu ho- [email protected] Aikor! 189 I 2019ko otsaila 24 MARTXOAK 8 www.aikor.eus

Euskal Herriko mugimendu feministak grebara deitu die emakumeei, lesbianei eta transexualei martxoaren 8rako. Sol- Kapitalismo heteropatria rkalari planto! datapeko zein doako lanak egiteari uzte- ko eta kaleak hartzeko. Greba feministak hierarkizazioari, arrazakeriari, edertasun- Txorierriko mugimendu feministak bizitzak erdigunean ipini nahi ditu, eta kanonari eta zapalkuntza guztiei”. Greba- ere bat egingo du grebarekin, eta mar- hetero-patriarkatu kapitalista eta arrazis- ra emakumeei deitu badiete ere, gizonek txoaren 8rako, besteak beste, autoen ka- tari planto egin nahi dio. “Greba feminis- ere euren ekarpena egin dezakete, eta rabana bat eta elkarretaratzeak antolatu tak bizitzako esparru guztiei egiten die beren gain hainbat ardura hartu, hala nola dituzte. Era berean, arratsaldean Bilboko aurre: indarkeriari, parekidetasunik ezari, umeak eta mendekotasuna dutenak zain- manifestazioan hartuko du parte. Txorie- sexualitate-eredu hegemonikoei, lanak tzea, enpresa edo denda egun horretan rriko gainerako elkarteek eta erakundeek sexuaren arabera banatzeari, kontsumo- ez zabaltzea eta emakumezko lankideei ere ekintzak egingo dituzte Emakumeen ereduari, familia patriarkalari, jakintzen babesa ematea. Egunaren haritik.

Lezama Sondika

Martxoak 9, zapatua Martxoaren 8tik 10era Martxoak 29, barikua –08:30 Emakumearen izena duen gailu- –Berdintasunaren aldeko apainga- –Betaurreko moreak ipintzea: estereoti- rrera irteera: Saioa. Gailur mendi taldeak rriak, Gaztegunean. poak. Gaztegunean. antolatua. Herriko plazan. Martxoak 8, barikua Martxoak 15, barikua –Esaldien eta ideien tailerra, Gazte­ GARRASIA TALDE FEMINISTAK –17:30 Tailerra: Etxeko lanen ginkana, gunean. ANTOLATUA Ludotekan. Martxoak 10, domeka Martxoak 8, barikua –19:00 Tailerra: Telesailetako eta iragarkien –Sondika mezuak erabilita apaintzea, –00:00 Kazerolada, Ikurrina enparantzan. hizkuntzaren erabilera, Gaztegunean. Gaztegunean. –18:00 Ekitaldia, Inauterietako karpan. Martxoak 22, barikua Martxoak 15, barikua –18:26 Bilboko manifestaziora joateko –19:00 Zineforuma: Fabricando mujeres, –19:00 Tailerra: Telesailetako hizkun­ trena hartzea. Kultura Aretoan. tzaren erabilera, Gaztegunean. –20:00 Manifestua irakurtzea eta zozketa, –19:00 Tailerra: Sexualitatea eta afektibita- Martxoak 22, barikua Inauterietako karpan. tea, Gaztelekuan. –Galdera-jokoa: hizkuntza sexista, –Gau osoan, testuak irakurtzea eta puntu ema­ku­me ospetsuak… Gaztegunean. more mugikorra. MOREAK TALDE FEMINISTAK ANTOLATUTA Martxoak 8, barikua –10:30 Girotze feminista, herriko plazan: gosariak, pankarta egitea, musika… –12:00 Elkarretaratzea, herriko plazan. –18:00 Elkarretaratzea, herriko plazan.

Loiu Martxoak 8, barikua –14:00 Adierazpen instituzionala. –14:30 Bazkaria. –17:00 Dantzaldia. –18:00 Karaokea. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus MARTXOAK 8 25

Kapitalismo heteropatria rkalari planto! Derio

Martxoak 1, barikua –19:00 Tailerra: Sexualitatea eta afektibi- tatea, Gaztegunean. Martxoak 5, martitzena –17:00 Hitzaldia: Mujeres y discapacidad, Fekoor elkartearen eskutik. Kultur Birikan, Sutondoan elkarteak antolatua. Martxoak 7, eguena –17:00 Zineforuma: Figuras ocultas, EmPoderArte elkartearen eskutik. Kultur Birikan, –Sutondoan elkarteak antolatua. Martxoak 8, barikua –11:30 Elkarretaratzea, udaletxearen aurrean. Martxoak 9, zapatua –18:30 Tailerra: Berdintasunez blai, Ludo- Zamudio tekan. Martxoak 10, domeka Martxoan Martxoak 15, barikua –11:00 Ibilbidea + musika + puzgarriak + –Marchinlilac egitasmoa, udal libu- –19:00 Zineforuma: Zinegoak (laburme- autodefentsa, frontoian. rutegian: “Lilazko martia, emakume traiak), Zamudiotorren. Martxoak 11, astelehena idazleak” lehiaketa, emakume idaz- Martxoak 16, zapatua –17:00 Tailerra: Mural parte-hartzailea, leen gida, gorputz osoko ipuinak, –11:30 Gorputz osoko ipuinak, liburute- Kultur Birikan. “Neska eta mutil abenturazaleak” gian. Martxoak 18, astelehena lehiaketa eta gida eta berdintasuna- Martxoak 29, barikua –17:00 Tailerra: Mural parte-hartzailea, ren atala. –19:00 Zineforuma: Zinegoak (film luzeak), Kultur Birikan. Martxoak 1, barikua Zamudiotorren. Martxoak 21, eguena –19:00 Tailerra: Maitasun erroman- –19:00 Zineforuma: Zinegoak (laburme- tikoaren deseraikuntza, Gaztesta- ZAPATA GORRIAK TALDE FEMINISTAK traiak), Gurea Aretoan. zioan. ANTOLATUA Martxoak 7, eguena Martxoak 2, zapatua KOXAK TALDE FEMINISTAK –17:30 Tailerra: Etxeko lanen ginka- –12:00 Tailerra: Amantalak, Nekazamudio ANTOLATUTA na, Ludotekan. azokan. Martxoak 8, barikua Martxoak 8, barikua Martxoak 8, barikua –11:30 Kultur Birikan gelditzea, autoak –12:00 Elkarretaratzea, Sabino Ara- –19:00 Elkarretaratzea, Leizaola plazan. apaintzeko. na plazan. Kazerolada, plazaz plaza. –12:00 Elkarretaratzea, herriko plazan. Martxoak 9, zapatua Martxoak 12, martitzena –12:30 Kultur Birikan gelditzea, Loiutik –14:00 Lagunandre elkartearen baz- –19:00 Hitzaldia: Querer no es poder: amor, aterako den autoen karabanan parte karia, Derion. Autobusa, Txorierriko violencia machista y desigualdad. Irantzu hartzeko. etorbideko geralekutik. Varelaren eskutik, Zamudiotorren.

Larrabetzu Talde feministek batera antolatua

Martxoak 17, domeka Martxoak 8, barikua –18:30 Zinegoak, Hori Bai gaztetxean. –12:45 Autoen karabana: Loiu (sagardotegitik) – Sondika – Derio – ZUTUNIK TALDE FEMINISTAK Zamudio – Lezama – Larrabetzu. ANTOLATUA –14:30 Eskualdeko elkarretaratzea, Martxoak 8, barikua Derioko plazan. –10:00 Plaza apaintzea, autoetan kartelak –Koreografia inklusiboa. jartzea… –15:00 Bazkaria, Derioko frontoian –11:00 Manifestazioa. (etxetik eramango da partekatzeko). –11:45 Autoen karabana, herritik zehar –19:00 Bilboko manifestaziora joate- (Sarrikola eta Sasine industriaguneak…). ko deialdi bateratua. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 26 BABESTUTAKO EDUKIA www.aikor.eus

Lezamako Udalak babestutakoa

SETEM Hego Haizea garapenerako Emakumeak gobernuz kanpoko erakundeak indarke- ria matxistak eta kontsumo kapitalista lotzen dituen ikerketa egin du, eta Fabri- ekoizten cando mujeres dokumentalak ikerketa horretan du sorburua. “Ezohiko doku- mental bat egin nahi zuten, ahalik eta lagun gehiengana ailegatu zitekeena, eta askatasun handia eman ziguten hura sortzeko. Guk, lanean, elkarren osagarri diren, baina aldi berean kontrajarriak di- ren, mundu bi adierazteko proposamena egin genien: alde batetik, Maiteren lan- tegia; eta bestetik, emakumeak ekoizten dituen fabrika”, azaldu digu Sernak. Fabri- ka horretan emakumeengan eragina du- ten eta hainbat indarkeria-motari lotuta dauden estereotipoak sortzen dira. Eta Maitek, argumentua kontatzen duenak, fabrikari estereotipoak sortzeko baliaga- rriak ez zaizkion elementuak batzen ditu. Martxoaren 22an, 19:00etan, Fabricando mujeres doku- Elementu horiek berriro erabiltzen ditu indarkeriak azpikoz gora jartzeko eta bere mentala eskainiko da Lezamako Kultur Aretoan. Al Borde asmakizunak egiteko. “Maiteren lantegiak films ekoiztetxeak egin du lana, eta horretan kontsumoa- ekonomia soziala irudikatzen du: indarke- ri lotutako indarkeria matxistak salatzen dira. Ana Serna ria horiek, erakundeetan zein gizartean, ez errepikatzen saiatzeko diskurtso eta lezamarrak zuzendu du dokumentala, Paula Iglesiasekin errebindikazio berriak”. batera. Dokumentala Euskal Herrian, Madri- len, Txilen eta Medellinen grabatu dute. heldu diogu, gai gogorra dela dakigun “Ikerketan Estatuko beste herri batzuek, “Lanari modu arren, nahi genuelako dramatismotik al- eta Latinoamerikako herri batzuek ere, dendu eta proposamenak egin. Azkenik, hartu dute parte. Hori dela eta, dokumen- positiboan heldu diogu, dokumentala hausnarketarako bidea ere talean Mendebaldeko emakumeengan nahi genuelako bada”. eragina ez duten beste arazo batzuk ere azaltzea nahi zuten. Ezinezkoa da mundu- dramatismotik aldendu Egilea ko erradiografia egitea, baina ahalegindu eta proposamenak egin” Ana Serna Reinaresek 30 urte ditu gara beste errealitate batzuei buruzko eta Otxarkoagakoa da, baina gaur egun zertzeladak ematen, eta estereotipoek Lezaman bizi da. Ikus-entzunezko komu- zenbait esparrutan nola eragiten dieten murgiltzeko eta proposamenak egiteko nikazioa ikasi zuen, eta Artearen Ikerkun- azaltzen”. Txile eta Kolonbiako eszenak edo hainbat eduki ikusteko”. tza eta Sorkuntzari buruzko masterra egin grabatzeko, hango ekoiztetxe batzuekin Fabricando mujeres dokumentala du. 2015ean Al Borde films ekoiztetxea ipini ziren harremanetan. iaz aurkeztu zen, eta Zinebin eta hainbat sortu zuen Iglesiasekin batera, eta bertan aretotan –emakumeen etxeak eta ahal- zuzendari, gidoilari eta produktore dabil. Alternatibak duntze-eskoletan, tartean– eskaini da. Batez ere sormenezko dokumentalak eta Aretoetan ikus daitekeen dokumen- Lezamara martxoaren 22an ailegatuko gizarte-gaiak jorratzen dituzte. Iaz El ale- talaz gainera, egileak dokumental inte- da, Martxoaren 8aren inguruan antola- teo de la mariposa lana aurkeztu zuten raktibo bat garatzen dabiltza. Plataforma tuko diren ekintzen haritik. “Aukera inte- Zinebin, zeinetan emigrazio fisikoak eta martxoaren hasierarako egongo da prest. resgarria da indarkeria matxistak aurre emozionalak lantzen baitzituzten, eta mo- “SETEMen ikerketari jarraipena emango egiteko hainbat ikuspuntu eta alternatiba mentu honetan hiru proiektu dituzte esku diote etorkizunean, horregatik du zen- ezagutzeko. Gainera, beste lagun batzuei artean: lehena Euskal Herrian dugun den- tzua dokumental interaktibo bat egiteak. entzutea ere bada interesgarria, gure in- bora-kontzeptuari buruzkoa da; bigarrena Bertsio interaktiboak aukera ematen digu guruan diskurtso berberak daudelako eta hizkuntzari eta komunikabideei dago lo- mundu bietan –emakumeak ekoizten gutxi dakigulako beste errealitate batzuei tuta; eta hirugarrenak okupatutako Saha- dituen fabrikan eta Maiteren tailerrean– buruz. Dena dela, lanari modu positiboan raren egoera jasotzen du. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus INAUTERIAK 27

digu Jone Karkamo Sondikako Inauterien Elkartearen kideak. Inauteri feministak Egitarauari dagokionez, ordea, ez dago nobedade handirik. Txupinazoak Inauteriak martxoaren 2an eta 3an ospatuko ditugu Txo- hasiera emango dio jaiari martxoaren 8an, rierrin; baina Sondikan, aldiz, martxoaren 8an eta 9an barikuan, 16:00etan. Arratsaldea Xaibo- rrek girotuko du, eta, ziur asko, dantzan ja- egingo dute. Martxoaren 8a Emakumeen Nazioarteko rriko du herria. Musikak gauean ere jarrai- Eguna da, eta antolatzaileek data aprobetxatu dute alda- tuko du: kontzertu akustiko bat egongo da 20:30ean, eta gauerdian Reincidentes rrikapen feministarekin bat egiteko. talde andaluziarra igoko da eszenatokira. Ostean, erromeria izango da Trikizio tal- Txorierriko Inauteririk jendetsuenak de, Sondikako Inauterietan jendetza batzen dearen eskutik. Sondikakoak dira. Ohi moduan, Sondika- delako, eta horrek bai taldeari, bai borroka Zapatu goizerako, tortilla eta tostada ko Inauterien Elkarteak egun biko egita- feministari oihartzun handiagoa emango lehiaketak antolatu dira. Baita kalejira ere. raua antolatu du Udalaren babesarekin. dielako. Jaian modu aktiboan hartuko dugu Bestalde, mozorroen desfilea, fanfarrea Azaldu dutenez, aurten Emakumeen parte, eta puntu more mugikorra ipiniko eta txokolatada egongo dira arratsaldean. Eguna eduki dute oinarri, Inauterietako dugu. Bertan eraso sexisten aurkako pro- Zirkozaurre taldeak kalejira girotuko du, gaia aukeratzeko orduan: emakumezko tokoloaren berri emango dugu, eta proto- eta 21:30ean sardina erreko dute. Hala heroiak. Gaia Garrasia herriko talde femi- koloa bera irakurriko dugu kontzertuetan”. ere, jaia ez da bertan behera geldituko: nistak proposatu du, eta, gainera, egita- Beste alde batetik, nobedade handi bat mozorroen lehiaketaren sariak banatuko raua prestatzeko lanetan ere hartu dute ekarriko dute Sondikako Inauteriek. Izan dira, eta, Inauteriei agur esateko, dj bat eta parte. Horrela, bada, ekitaldia egingo dute ere, aurten, ohiko karparen ordez, karpa musika talde bat arituko dira. martxoaren 8an, 18:00etan, eta iluntzean, bi ipiniko dira: bata, Iturrikosolo kalean; 20:00etan, adierazpena irakurriko dute eta bestea, Lehendakari Agirre kalean. “Iaz, Beste herrietan karpan. Era berean, Inauterietako txosna Udalarekin batera erabaki genuen karpa- Superheroiak, sorginak, indiarrak, pai- apainduko dute, eta mozorro lehiaketaren ren kokalekua aldatzea, batez ere segurta- lazoak, estralutarrak, zine eta ipuinetako sariak banatuko dituzte. sun arrazoiengatik. Orain arte, Inauteriak pertsonaiak… aurreko asteburuan atera- “Eskerrak eman nahi dizkiegu antola- tren-geltokiaren ondoko aparkalekuan ko dira kalera gainerako herrietan. Mar- tzaileei, Inauterietan parte hartzeko au- egin dira, baina hori leku itxia da, sarrera- txoaren 1eko eta 2ko asteburuan, ekin- kera emateagatik”, esan du Maider Villar irteera bakarra duena, eta zerbait gertatu- tza-sorta zabala egongo da disfrutatzeko, Garrasia taldeko kideak. “Poz-pozik gau- ko balitz arriskutsua izango litzateke”, esan hala nola desfileak, musika eta lehiaketak. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 28 INAUTERIAK www.aikor.eus

Larrabetzu Zamudio Martxoak 1, barikua. Frontoian –Goizean, umeen erakustaldia: Martxoak 1, barikua ipuinak. –17:00 Bingoa, tostadak eta mozorroak, –17:30 Kantu Kolore. Kultur Etxean. Lagunandre taldeak anto- –18:30 Txokolatea. latua. –19:00 Maskaritaren kalejira. –17:30 Disko-festa, globoflexia eta magia, –21:00 Erromeria, Hori Bai gaztetxean: Ludotekan. Zirkinik Bez! Martxoak 2, zapatua –11:30 Umeentzako mozorro tailerra, libu- rutegian. –18:00 Tostada lehiaketa eta erromeria, Adintsuen Etxean. Loiu Martxoak 3, domeka –12:00 Umeentzako erromeria eta mozo- Martxoak 1, barikua rro lehiaketak, Ludotekan. –17:30 Ekintzak, Ludotekan. Martxoak 5, martitzena –18:00 Tostada eta mozorro lehiaketak, Gaztestazioan. Lezama Martxoak 2, zapatua. Frontoian –18:00 Umeentzako animazioa eta jolasak. –Artista eta mozorro lehiaketak, Street dance/hip-hop eta zunba era- kustaldiak. –Areto dantzen erakustaldia. –Afaria. –Sariak banatzea. –02:00 Disko-festa.

Derio Martxoak 1, barikua. Ikastetxean –16:00 Tailerrak. –17:30 Txokolatada. –18:00 Diskofesta. Martxoak 2, zapatua. Sollube ka- lean –17:30 Mozorro-lehiaketan izena ema­tea, San Isidro elizaren arkupean. –18:00 Jaitsiera elizatik, Granujas A Todo Ritmo taldeak girotua (euria be- giten badu, kiroldegian). –Unai Goikolea dj-aren emanaldia. –19:45 Desfilea. –Sariak ematea. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus INAUTERIAK 29

–12:00 Kalejira, txistulariekin eta Elutxa Sondika txarangarekin. –12:00 Dantza-poteoa, karpatik taberne- Martxoak 8, barikua tara. –16:00 Txupinazoa. Jaien hasiera. –13:30 Patata tortilla lehiaketa. –18:00 Umeen kalejira, eskolatik herrira. –16:00 Kafea nagusientzat eta Duo Musi- Sardina eta buruhandiekin. kala taldearen saioa, Nagusien Etxean –18:00 Garrasia talde feministaren eki- –18:00 Umeen mozorroen desfilea taldia. –18:00 Elutxa txaranga. –18:30 Xaibor diskofesta umeentzat. –19:30 Txokolatada. –19:30 Txanpi-poteoa, txosnetan. –20:30 Kalejira, Zirkozaurre taldearen –20:00 Garrasia talde feministak manifes- eskutik tua irakurtzea, eta zozketaren irabazlea. –21:30 Sardinaren hileta. –20:30 Kontzertu akustikoa. –21:30 Umeen eta nagusien mozorro, –00:00 Kontzertua: Reincidentes. tostada, patata-tortilla eta erakusleihoen –02:30 Erromeria, Trikizio taldearen lehiaketen sariak banatzea, Gorabideren eskutik. eta Garrasia talde feministaren eskutik. Martxoak 9, zapatua –23:00 Kontzertua: Nerbio Bulkada. –11:00 Umeen parkea. –00:00 Erromeria: Gora herria –12:00 Tostada lehiaketa. –02:30 Dj Munza. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 30 GURE MUSIKA www.aikor.eus

Ametsak dituzten begiradak t: Itxaso Marina / a: M Doble Fotografia CRUCE DE MIRADAS TALDEA Cruce De Miradas Bilboko taldea da, Cruce De Miradas musika taldeak Sueños locos lana ka- baina taldekideetako bi txorierritarrak dira: Ruben Rodriguez derioztarra (ba- leratu berri du. Hori euren lehendabiziko diskoa da, eta xu-jotzailea) eta Alain Baskoetxea son- apirilaren 5ean aurkeztuko dute Derion. Pop-rock estilo- dikoztarra (bateria-jotzailea eta koruak). Gainerako taldekideak hauek dira: Patricia ko albuma da, kanta bihurtutako benetako istorioz beteta Rodriguez (abeslaria), Alain Martin (gita- dagoena. rra-jotzailea eta konpositorea) eta Eneko Zabala (gitarra-jotzailea). Alain Martinek eta Ruben Rodrigue- zek eman digute Sueños locos lanaren berri. “Hamar kantak osatutako diskoa da: horietako bat Patriciak konposatu du; eta gainerakoak, Alainek. Abesti gehienak benetako istorioetan daude oinarrituta; maitasunari eta desamodioari buruzkoak dira. Era berean, teknologia berriekiko de- pendentziaz mintzo den kanta bat dago; eta beste bat, genero-indarkeriari buruz”. Pop-rocka jorratzen dute, eta diskoan baladak zein abesti biziagoak grabatu di- tuzte. Lagun batzuek ere beren ekarpena egin dute. “Ronaldo Godoi biolin-jotzai- leak kolaborazioa egin du La despedida eta Días oscuros abestietan; Imanol de la Sota gitarra-jotzaileak moldaketa batzuk egin ditu Desperté abestirako; eta Aitor Imaz gitarra-jotzaileak, Cruce de miradas kantarako”. Taldea autoekoizpenaz baliatu da dis- koa kaleratu ahal izateko. “Izan ere, talde CDak 10 euro balio du eta salgai ipini Sarrerak hiru euro balioko du eta batzen ospetsua ez bazara, ez dago beste era- dute Sugoi tabernan (Derio) eta Cris Bar den dirua Gure Señeak elkarteari emango rik. Kontzertuetan ateratako dirua erabili tabernan (Sondika). Gainera, plataforma diote. dugu diskoa grabatzeko. Bestalde, graba- digital nagusietan ere eskura daiteke, hala Martin orain dela bost urte hasi zen zio-estudioa topatu behar izan dugu, lana nola Spotify-n, iTunes-en eta Google Play- Cruce De Miradas musika-proiektuarekin. non masterizatu, CDaren kopiak non egin, -n. Diskoa Mytho aretoan, Bilbon, aurkez- Taldetik hainbat musikari pasatu dira, eta argazkiak, CDarekin batera datorren libre- tuko dute martxoaren 1ean, 20:30ean, eta oraingo taldea duela urte bat osatu zen. toa nola maketatu… Eta hasiberriak ga- hurrengo egunean Berangoko Festisonic “Kantak aurretik konposatuta egon dira; renez, bada, eginean-eginean ikasi behar jaialdian hartuko dute parte. Apirilaren beraz, horiek apur bat orraztu genituen izan dugu. Zorionerako edo zoritxarrera- 5ean ongintzazko kontzertua eskainiko eta grabazio-estudiora sartu ginen. Erraza ko, geuk erabaki dugu dena”. dute Derioko Gurea Aretoan, 20:30ean. izan da elkarrekin lan egitea”. Askotariko musika entzuten dute, popetik heavyra, eta bakoitzak bere ukitua ematen dio tal- CDak salgai ipini dituzte Ongintzazko kontzertua deari. “Abesti batzuk oso «poperoak» dira; Txorierrin, eta diskoa eskainiko dute Derion, eta beste batzuk, «kañeroagoak»”. plataforma digital eta batzen den dirua Diru-jarioa Kontzertu akustikoak eman dituzte nagusietan ere Gure Señeak elkarteari tabernetan, eta orain urte bi Derioko jaie- tan jo zuten. Palentzian ere eskaini dute eskura daiteke emango diote kontzertua. “Oso gustura gaude publikoa- ren aurrean. Orain, ahaleginak egin behar Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus GURE MUSIKA 31

ditugu diskoa han eta hemen en- tela…, baina ez dugu ulertzen tzun dadin”. Hala ere, badirudi mu- zergatik kontzertu-kopurua sikariek aukera gutxiago edukiko hainbeste mugatu behar den. dutela euren musika ezagutzera Ematen diguten irtenbide ba- emateko, zeren Eusko Jaurlaritzak karra kontzertu-aretoak aloka- ikuskizun publikoak arautzen di- tzea da. Musika amateurra diru- tuen araudi berria onartu du, eta jario galanta da; pentsa ezazue, horretan ezarri da taberna batek gainera, jotzeagatik ordaindu urtean gehienez 12 kontzertu behar bada!”. antolatu ditzakeela; eta hilean, Musikarien bizitza ez da erra- asko jota kontzertu bi. “Oztopo za, beren esanetan. “Hobbya da handia da ezagunak ez garen eta badakigu dirua galduko du- taldeentzat. Ematen du ahazten guna: instrumentuak, entsegu- zaigula talde handiak taber- lokala, bidaiak… Baina ahalegin- netan jotzen hasi zirela. Gaur duko gara geure lekua topatzen. egun, kontzertuak antolatzen Musika talde asko dauden arren, dituzten taberna gutxi daude, eta neurri saiatu behar da, inoiz ez delako ja- horrek zailago egiten du jo ahal izatea; are debekatu zen adingabeak kontzertuetara kiten aukera non egon daitekeen”. gehiago, herrietan eta auzoetan zuzene- sartzea, edo kalean, metroan… jo ahal Musikatik bizi ahal izatea edozein musika- ko musikarik ez egotea ekarriko du. Ezin izatea. Ulertzen dugu kontzertuen ordu- riren ametsa da, eta Sueños locos Cruce De da ulertu kulturaren kontrako eraso hau, tegia modu egokian arautu behar dela, Miradas taldearen lehendabiziko lana da. baina ez da berria: orain dela urte batzuk tabernek intsonorizatuta egon behar du- Ametsak egia bihurtzen dira batzuetan. Aikor! 189 I 2019ko otsaila 32 TXORIERRI EZAGUTU www.aikor.eus

t/a: Sabin Arana Herri-basoak XV. mendearen amaieran, Larrabetzun errekako burdinola edo zeharrola bi zeu- den: Sarrikolea eta Goikoola burdinolak. Oraindik ere, herri batzuek badituzte herri-basoak edo XVI. mendearen hasieran, Udalak Urkulu baso komunalak. Larrabetzuk 1488an zatitu eta banatu zi- burdinola eraiki zuen; eta Zugasti leinu- tuen herri-basoak herritarren artean. Hurrengo lerrootan koek, bestalde, Olatxu-Zubieta burdinola. Zeharrola horiek ikatz asko behar zuten azalduko dugu zergatik eta nola. menaren burdina ateratzeko, eta kontuan hartu behar da ikatz-zama bat egiteko Hala ere, akordioa lortu zutela pentsa lagunduta, ehun eta hamasei zatitan ba- bost egur-zama behar zirela. Gainera, ba- daiteke, guztiek abantailaren bat ikusi zu- natu zituzten basoak, garai hartan ehun soetako egur-kopurua mugatua zen, eta telako. Izan ere, segidan jo zuten Bizkaiko eta hamasei sutegi (etxebizitza) zeudelako. beste herri bateko egurra lortzeak arazo Anderearengana –Isabel Gaztelako erregi- Bestalde, esan beharra dago etxebizitzetan legalak zekartzan. Ondorioz, Zugasti leinu- na– basoak zatitzeko baimena eskatzera. bizi zirenak etxebizitza horien jabeak ere koak, olagizon nagusi moduan, eta beste Gaztelako errege-erreginek ez zuten inola- bazirela –XVIII. mendean, berriz, ia etxebi- olagizon batzuk basoetako goi-aldeetan ko trabarik jarri, Bizkaiko Jaurerriari lotuta- zitza guztiak eman ziren errentan–, nahiz haritzak landatzen hasi ziren, abeltzainen ko interesak burdinean baitzituzten: haien eta, noski, etxe guztiak ez ziren handiak eta baserritarren kaltetan, zeren eta goi- gerra-grinak ez zuen mugarik eta Bizkaiko eta aberatsak. Agirietan jaso den moduan, alde horietako larreak oso preziatuak bai- burdinolek burdina erruz emateko gertu- gehienak sutegi osoa zuten etxebizitzak tziren. Hor dugu, beraz, Larrabetzun sortu gertuan ei zeuden. Lur-neurtzaile adituek ziren, sutegi erdikoak edo laurdenekoak zen gatazka, interesak zirela medio halako ere bazeuden arren. Zugasti leinukoek, iraultza ekarri zuena. Larrabetzuko jauntxorik handienek, sei su- tegi zituzten, aspalditik herriko elizatearen patroiak ere baziren eta. Bestetik, Uriko ka- leko etxe batzuei sutegi erdia edo laurdena egokitu zitzaien, ondasun txikiak baitzituz- Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus TXORIERRI EZAGUTU 33

ten: ortua eta gauza gutxi. Bakoitzak bere sutegiaren arabera ordaintzen zuen ha- marrena, baita baso-zatiaren tamainaren arabera ere. Gaur egun ere igarri dezakegu basoak nola zatitu ziren: guztiek antzeko baso-lurra izan dezaten, basoak marraz ba- natu ziren goitik behera.

Gehigarria Abeltzainek bizimodua ateratzeko bi­ de berria topatu zuten ikatzari esker. Beren ohiko lanaz gain, ikazkintza lan gehigarri- tzat zuten eta, hortaz, esan dezakegu ika- tzak aberastasuna ekarri zuela baserrira. Era berean, elizek eta baselizek beren ba- so-zatia zuten, eta hortik ateratzen zen ika- tza gehienbat eraikuntzen mantenurako erabiltzen zuten. Gainera, garai hartan, La- rrabetzun, hiru errementari-tailer zeuden, eta hori ere ikatzak ekarri zuen aberastasu- naren adierazgarri izan zen. Argi dago 1488. urtean gertatutakoa iraultza izan zela, baina ez zen betiko iraul- tza, beste era bateko ikatzak eta labeek sistemaren aldaketa ekarri zutelako eta, ondorioz, beste iraultza bat. Handitze azkarreko pinuek, garai ba- tean, baserriari aberastasuna ekarri zioten; hala ere, badirudi gaur egun jasaten duten gaitzak aldaketaren bat eskatzen duela, eta argi dago horren gaineko hausnarketa egin beharko genukeela. Zergatik ez apro- betxatu espezieen aniztasunari aukera emateko? Zer egin behar da goi-lurretan aurrera begira?

Herri-basoak 116 zatitan banatu zituzten herritarren artean 1488. urtean

Ganaduzaleek beraien bizimodua ateratzeko bide berria topatu zuten ikatzari esker Aikor! 189 I 2019ko otsaila 34 TEKNOLOGIA www.aikor.eus

t: Xabier Díaz Biosentsoreak Egia esateko, nire lagunari ez zitzaion ezertarako balio izan: alde batetik, botoiak Gogoan daukat ikaskide batek ikastolara kalkulagailua txikiegiak ziren kalkuluak era errazean eta azkarrean egin ahal izateko; eta bestetik, zuen erlojua ekarri zuen eguna. OHOko 5. edo 6. mailan matematikako buruketak egiteko, mate- izan zen, eta flipatu egin genuen denok: hori bai pagotxa matika ulertzea da garrantzitsuena eta dibertigarriena, eta ez, hainbeste kalkulu matematikako azterketarako! “hutsa”. Bateriak, txipak eta sentsoreak txi- direla, eta oraintsu hasi dira bularretara zuen. Proiektua orain dela gutxi gelditu kiagotu ahala, apurka-apurka joan dira lotzen diren zintak bezain eraginkorrak da bertan behera, baina arrazoia ez da funtzio gehiago dituzten erlojuak eta es- izaten. Hasieran, kirolariek erabiltzeko teknologikoa izan: arrazoia izan da mal- kumuturrekoak agertzen. Soinean erama- pentsatuta bazeuden ere, gero eta erloju koetan eta odoean dagoen glukosaren teko lehenengo pultsometroak 1977koak eta eskumutur gehiago diseinatzen dira arteko korrelazioa txikia dela. diren arren, ez da hainbeste denbora osasunari begira: telefonora konektatuta horiek erloju adimentsuetara zabaldu daudela, zenbat eta zelan jaten duzun Ordua eman? jasotzen dute, lo ondo egiten duzun, bi- Gure izerdia batez ere urez osatu- zimodu sedentarioa edo aktiboa duzun… ta dago, eta bere zeregin nagusia gure Odol-presioa neurtzen dutenak ere kale- tenperaturak behera egitea da. Urarekin ratzen hasi dira. batera gatz mineralak, azido laktikoa, glu- 2014an, Googlek glukosa neurtze- kosa eta beste hainbat molekula botatzen ko gai diren lentillak atera zituen ditugu, eta Wei Gao ikertzaileak eta bere diabetesa dutenentzat. Lenti- lantaldeak hori guztia informazio-iturri- lla horiek transmisore txiki tzat erabili nahi dute. Diseinatu duten es- bat zuten. Transmisoreak kumuturrekoak hainbat biodentsore ditu, malkoen glukosa neurtu, eta glukosa, laktatoa, sodio- eta potasio- eta informazioa sakelako ioiak eta azalaren tenperatura neurtzeko telefonora bidaltzen gai da. Informazioa denbora errealean bidaltzen du telefonora, gorde egiten du, eta arriskua dagoenean ohartarazten du. Egin duten prototipoa diabetesa du- tenen lagunengan probatzen hasi dira; baita kirolariengan ere, deshidratazioa monitorizatzeko. Bitartean, beste bio- sentsore batzuk garatzen dabiltza. Esan bezala, izerdia botatzen dugunean, bes- te hainbat molekula ere botatzen ditugu: metal astunak, hormonak eta zenbait dro- garen metabolitoak ere, tartean; beraz, aplikazio-esparrua zabala da: osasunaren monitorizazioa, gaixotasunen detekzio goiztiarra, medikamentuen monitoriza- zioa, pozoia edo dopina antzematea… Ez dakidana da eskumutur eta erlo- ju adimentsu horiek ordua ematen jarraituko ote duten. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus AIKORRIZKETA 35

Sarri aitatzen eban Patxo Torrotok Orain berrogei urte ‑aita zanak– Mungiako Rakuren esaera: “Dirua ez da galtzen, Patxo, dirua eskual- dendu egiten da”. Rakuren esamolde zan Mikel aldendu hori parafraseatuz, neuk be errepikatu gura dot: Mikel ez zan galdu, Mikel es- kualdendu egin zan. Karmelo Etxenagusia –gotzain idaz- leak– idatzi eban: “Greziako Filipo II.a ez zan inor izango, Alejandro Handia –Ale- jandro Magno– bizi izan ez bazan, ze harek egin ebazan bere aita eta Olinpia bere ama handi. Orduan, guk Mikel Za- rate euki ez bagenduan, euskara ez zan izango gaur dana". Baina, bestalde, Mikel Zaratek berak be, gu hemen egon ezik ez leuke eukiko oihartzunik. Hondar- tzara begira paratzen garanean, ikusten dogu zelan aurreko olatua atzekoak bultzatzen dauan. Halandaze, Mikelen olatuari geuk egin behar deutsagu in- dar. Horretan, – orain 15 urte– Lezamako Zorrizketan Euskera Alkartekoak emon eutsen bultzakada gogoangarria Mikel Zarateri omenaldi bikainaren bitartez. Gaur Txorierriko ahobizi eta belarripres- tok, kopla gitxiago eta ekintza gehiago egin beharko geunke, ahobizi baino ahoz bizi ez gaitezan. Eskualdendu jakun Mikel eskuratze- ko, euskara gaztea eta mugikorra behar da Txorierrin, ostantzean, haren euskal t: Juan Luis Goikoetxea / a: Alex Zallo harrabots gehiago egiten du" –dio txina- idazle lanak ez dira izango “handitzen ari tar erran zaharrak. Eta artikulu honetako den oihaneko zuhaitzak”. Herria euskal astekarian hauxe iraku- zuhaitz eroria Mikel Zarate da, zendu za- rri dot otsailaren hasieran: “Erortzen den netik 40. urtegarrenean be zaratotsa ata- Ni banaiz Mikelen lagun, arbolak handitzen ari den oihanak baino ratzen jarraitzen dauana. ze bizi naiz euskaldun! Aikor! 189 I 2019ko otsaila 36 SUKALDARITZA www.aikor.eus

Etxeko sukaldaritza Izokina, ezti- Ogizko tostadak glasatuagaz

t: Maite Lekerika / a: 4.bp.blogspot.com Prestetako erea: Osagaiak: Ogia 12 xerratan ebagiko dogu. Ka- –4 izokin-xerra Osagaiak: nela-zotzak eta azukerea ur apur bategaz –4 urun koilarakada –Bezperako ogi handi bat (hobeto, egosiko dogu, su eztitan. Ura gitxitzen –4 ezti koilarakada azalik gabe) danean esnea gehituko dogu. Berotu eta –2 koilarakada oliba-orio –Litro bat esne oso irakin arte eukiko dogu sutan. Ogi-xerrak –Gatza eta piperbaltza –Hiru kanela-zotz azpil sakon baten ipiniko doguz, eta gai- –Limoi baten azala –150 g azukera netik esne beroa botako deutsegu. Xerrak –5 arrautza apur bat sakatuko doguz, harik eta esnea Saltsea egiteko osagaiak: –Oliba-orio suabea ondo xurgatzen daben arte. Epeltzen di- –6 koilarakada gurin –Azukerea eta kanela ehoa (gainetik ranean sobra dagoan esnea kendu, eta –2 berakatz-atal botatzeko) ogi-xerrak arrautza irabiatutik pasatuko –Koilarakada bat ezti –Ur apur bat doguz, zartaginean prijitzeko. Azukerea –Limoi baten ura eta kanela ehoa nahasi, eta gainetik bo- –Gatza eta piperbaltza tako deutsegu. Ogizko tostadak gozoago dagoz, egin barri edo epel jaten badira. Prestetako erea: Labea 400 gradutan berotuko dogu. Izokin-xerrei gatza eta pi- perbaltza botako deutsegu. Xerrak urunetik pasatuko doguz eta eztiz igurtziko doguz. Zartagin batean prijituko doguz, harik eta alde bie- tatik gorritzen diran arte. Ondo- ren, labarako ontzi baten ipini, eta labean 10 minutu inguru eukiko doguz. Saltsea egiteko, gurina, beraka- tzak, eztia, limoi-ura, gatza eta pi- perbaltza nahasiko doguz. Izokinari limoi-birrindurea botako deutsagu gainetik, eta mahaira saltseagaz aterako dogu. Aikor! 189 I 2019ko otsaila www.aikor.eus DENBORAPASA 37

Umeen txokoa: bost desberdintasunak

Ezetz bost desberdinta- sunak topatu irudi bien artean. Bukatzen duzu- nean, irudiak margotu eta moztu ahal dituzu. a: www.orientacionan- dujar.es

Gomendioak Sudokua

LITERATURA: NAGUSIAK –Fakirraren ahotsa (Susa), Harkaitz 8 4 5 Cano. 3 6 –Gure oroitzapenak, poema musika- tuak (LIB+CD). Joseba Sarrionandia. 5 6 1 –Kontratu sexuala (Elkar). Carole 3 7 Paternan. 1 5 3 LITERATURA: GAZTEAK 2 7 –ZTIM jarduerak (Ttarttalo). Sam Hutchinson. Vicky Barker (Il.). 6 1 4 –Kamisoi zuri zerazkoa (Erein). Alaine 7 2 Agirre. Sara Morante (Il.)

–Fruta eta barazkiak (Ttarttalo). Wa- 3 4 8

6 8 5 4 9 2 1 3 tson, Hannah / Faulkner, Yasmin (Il. ) / 7

2 7 9 6 3 1 5 4 Allen, Francesca (Ii. ). 8

4 3 1 8 5 7 2 9

MUSIKA 6 1 6 4 7 2 3 9 8

–El Eco del 5 7 2 3 5 8 9 4 6

Recuerdo, 1 9 5 8 1 6 4 7 2

Hakima 3 3 9 7 2 1 6 8 5

Flissi. 4 8 1 6 9 4 5 3 7 2

5 4 2 3 7 8 6 1 9 Aikor! 189 I 2019ko otsaila 38 AGENDA: MARTXOA www.aikor.eus

Azokak Ikuskizunak Kirolak Zamudio Sondika Zamudio > Nekazamudio. Martxoaren 2an, > Sondikaren bideo-istorioa. Martxoa- > 2019 Oso Duro Cup Zamudio: Brasilian 11:00etan, Kultura Etxean. ren 30ean, 18:00etan (euskaraz) eta Jiu Jitsu. Martxoaren 10ean, 10:00etan, 19:30ean (gaztelaniaz), Kultur Etxean. kiroldegian. Erakusketak > San Jose eguneko plater-tiroko saioa. Zamudio Martxoaren 10ean eta 19an, 10:00etan, Sondika > Bertan kasu egin, edo banoa familiako Ehiza eta Arrantza elkarteak antolatua. > Henri Matisseren “Jazz” collage-erakus- ikuskizuna. Martxoaren 9an, 11:30ean, liburutegian. keta. Martxoaren 4tik 28ra, Areto-gelan. Lehiaketak Ikastaroak Irteerak Larrabetzu Sondika Loiu > Bizkargi dantza taldearen kamisetak diseinatzeko lehiaketa. Epea: martxoa- > Tailer eta ikastaroetan izena ematea: > Larrondoko mendi-martxa. Martxoaren ren 31ra arte. martxoaren 18tik 22ra, liburutegian. 31n. Derio Derio Musika > Arbuio-Güeñes. Martxoaren 17an, > Flamenko-kaxa. Martxoaren 10ean, Derio 09:00etan, kiroldegiko parkingean. Uda­ 11:00etatik 13:00etara, Larrabarri ba- lak eta Untza mendi taldeak antolatua. > Herrialdeen arteko kontzertua: Txorbela serrian. Udalak eta Piperdun elkarteak Izen ematea: martxoaren 14ra arte, otxotea (Arrasate/Mondragon). Mar- antolatua. kiroldegian. txoaren 22an, 20:00etan, Kultur Birikan. Zamudio Ipar-Alde abesbatzak antolatua. > Pentagrama taldearen kontzertua. > Ikastaroetan izena ematea: martxoaren Zamudio Martxoaren 23an, 20:30ean, Baserri 15era arte. > Sagardotegia. Martxoaren 17an, Arroeta Antzokian (Derio). > Zen meditazioa. Martxoaren 21ean, esko- mendi taldeak antolatua. lako musika gelan. > Hiru Erregeen Mahaia. Martxoaren 29tik Zamudio 31ra, Arroeta mendi taldearen eskutik. Lezama > Gozatu Zamudio: kaleko diskofesta. Martxoaren 9an, 19:00etan, hirigu- > Perkusioa. Izena ematea: apirilaren 1a Larrabetzu nean. baino lehenago, berdintasuna@txorie- > Zuberoa. Martxoaren 17an, Bizkargi rri.eu helbide elektronikoan. dantza taldearen eskutik. Ospakizunak Barkoxe, Zuberoa. a: wikipedia Derio > Flamenko jaia. Martxoaren 31n, 17:00etan, Larrabarri baserrian. Udalak eta Piperdun elkarteak antolatua.

Zamudio > Adintsuen taldearen udaberriko bazkaria. Martxoaren 21ean eta 22an, 14:30ean, Adintsuen Etxean.

Bestelakoak Zamudio > "Irakurri, gozatu eta oparitu" kanpaina, Lagatzu euskara elkartearen eskutik. Maiatzaren 31ra arte.