PROPOSITIE VAN ZEIST 2020 2 Gemeente Zeist

Colofon © Gemeente Zeist, oktober 2020. Vastgesteld door de gemeenteraad van Zeist op 6 oktober 2020. In samenwerking met: Bureau BVR Bureau –2NAP gebiedsontwikkeling Stadsdichters Diet Groothuis en Mary Heylema Geheugen van Zeist

Diverse afbeeldingen uit het boek ‘De jongen, de mol, de vos en het paard’ van Charlie Mackery zijn met toestemming van de uitgever opgenomen.

Vormgeving: effectgroep* | Utrecht

Uit: De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery Propositie van Zeist 3 INHOUD

1. Waarom een propositie? 6 4. De onderzoeksrichtingen 52 De Zeister vraagstukken 7 Onderzoeksrichting 1: Kromme Rijn gebied De regionale en landelijke vraagstukken 7 natuurrobuust en duurzaam 56 De rol van de Propositie en het vervolgproces 8 Onderzoeksrichting 2: Hoe is de Propositie tot stand gekomen? 8 Een nieuwe kern bij Station Driebergen-Zeist 58 Het effect van de Coronacrisis op Zeist Onderzoeksrichting 3: en de Propositie 9 Het kloppend hart van Zeist 60 Onderzoeksrichting 4: 2. Wat maakt Zeist uniek? 12 Recreatiepoorten naar de Heuvelrug 62 De vijf kernen van Zeist 13 Onderzoeksrichting 5: HOV USP – Waarde 1: Groenmonumentaal, natuur- Amersfoort, bron van transformatie inclusief en parkinclusief 16 voor Vollenhove en Handelscentrum 64 Waarde 2: Cultuurhistorie: de allure van Zeist 18 Onderzoeksrichting 6: Waarde 3: Verscheidenheid aan woon- Duurzame transformatie N237 (de Wegh en leefgebieden 20 der Weegen) en zone A28 66 Waarde 4: Zorgzaam in een inclusieve Onderzoeksrichting 7: Nieuwe betekenis- samenleving 22 geving voor de Stichtse Lustwarande 68 Waarde 5: Dorpse Waarden met stadse allure 24 Onderzoeksrichting 8: Waarde 6: Duurzaam 26 Lopen en fietsen stimuleren 70 Onderzoeksrichting 9: 3. De ontwikkelkansen 28 Duurzaam, duurzaam, duurzaam 72 Ontwikkelkans 1: Verdere groei inclusieve samenleving 30 5. Het vervolgproces Ontwikkelkans 2: en de onderzoeksagenda 74 Diversiteit in woningaanbod 32 Ontwikkelkans 3: Natuurinclusief bouwen 34 Ontwikkelkans 4: Versterken recreatie 36 Ontwikkelkans 5: Natuurbehoud 38 Ontwikkelkans 6: Klimaatbestendigheid en het verdwenen water terugbrengen 40 Ontwikkelkans 7: Energietransitie 42 Ontwikkelkans 8: Duurzame mobiliteit 44 Ontwikkelkans 9: Hoogwaardige OV-verbinding tussen Utrecht Science Park en Amersfoort 46 Ontwikkelkans 10: (Door)fietsroutes 48 Ontwikkelkans 11: Kansen voor nieuwe bedrijvigheid 50 4 Gemeente Zeist Propositie van Zeist 5 Zeist: oud én nieuw; rustig, groen én levendig oud én nieuw; groen Zeist: rustig, 6 Gemeente Zeist 1

Zeist staat voor grote opgaven naar de toekomst. De Propositie legt hiervoor de eerste basis. Kort samengevat raakt de Propositie drie aspecten aan: beschrijving van de waarden van Zeist, we zijn trots op wat we zijn; beschrijving van de opgaven waar we voor staan naar de toekomst; een insiprerende basis leggen naar deze toekomst. In hoofdstuk 1 worden de hoofdopzet en de doelstellingen van de Propositie toegelicht. Wat is de input voor de Propositie geweest hoe ziet het vervolgproces eruit? Tenslotte wordt kort ingegaan op de mogelijke effecten van de Coronapandemie op deze Propositie. WAAROM EEN EEN WAAROM PROPOSITIE? Oudbouw en nieuwbouw in balans aan Het Rond in Zeist Propositie van Zeist 7

Voor u ligt de Propositie van Zeist, een voorstel voor de toekomst. Of liever gezegd een voorstelling, een verbeelding van de toekomst van de gemeente Zeist. De wereld om ons heen is continu in beweging en Zeist beweegt mee. Zo is het altijd al geweest, en zo zal het altijd wel blijven. De uitdaging hierbij is dan om bewust te kiezen voor dit meebewegen en hierbij te kiezen voor wat voor ons van waarde is, het DNA van Zeist waar we trots op zijn. Dit DNA van Zeist is beschreven in een zestal waarden. Deze vormen de fundering onder de voorstellen voor de toekomst. In de Propositie vindt u vervolgens elf ontwikkelkansen, als inspiratie voor het vinden van de antwoorden op de vraagstukken voor de toekomst. Of het nu gaat om nieuwe ontwikkelingen, zowel uitbreiding als transformatie, of als het gaat om beheeropgaven, deze ontwikkelkansen zullen altijd de koers bepalen. Verder zijn er een negental onderzoeksrichtingen (proposities) voor de komende decennia beschreven, negen gebieden en locaties waar op basis van de waarden en gestuurd vanuit de inspirerende ontwikkelkansen grote opgaven liggen. Deze onderzoeksrichtingen dienen ter inspiratie en zijn nog niet in beton gegoten. De onderzoeksrichtingen geven de richting aan en zullen in vervolgprocessen verder onderzocht en vormgegeven worden. De propositie betreft daarmee een eerste stap in het nadenken over de toekomst van Zeist. De Zeister vraagstukken

Zeist hecht belang aan het goede leven voor haar inwoners. De kernwaarde voor Zeist is een inclusieve samenleving met betekenisvol leven voor iedereen! Dat brengt eigen gemeentelijke opgaven met zich mee op het gebied van wonen, werken, verkeer/ vervoer, recreëren, energietransitie, klimaat/water De regionale en landelijke en groen. vraagstukken

Zo geldt op het gebied van wonen een lopende Zeist maakt onderdeel uit van de metropoolregio opgave voor de realisatie van extra woningen en Utrecht. Een regio van 16 gemeenten rondom de stad vervanging van woningen binnen Zeist. Er zijn téveel Utrecht. Een bijzonder aantrekkelijke regio door een mensen die té lang op een passende woning moeten unieke combinatie van een centrale ligging, hoog- wachten. Op dit moment zitten er nog voor circa 1900 waardige voorzieningen, diversiteit van woonmilieus woningen aan plannen ‘in de pijplijn’. Er wordt gewerkt en prachtige landschappen. Dat levert een aantrekke- aan de Woonvisie, de Mobiliteitsvisie een beleidskader lijk vestigingsklimaat op voor bedrijven en veel voor zon- en windenergie en aan beleid op het gebied mensen willen er graag wonen. van klimaatadaptatie. Aan al deze opgaven wordt gewerkt met oog voor het DNA van Zeist. Een goed voor- Elk van de 16 gemeenten is anders en draagt met die beeld hiervan is de realisatie van de natuurinclusieve eigenheid bij aan de aantrekkelijkheid van de regio. wijk Kerckebosch, een landelijk voorbeeldproject. Het gevolg van deze aantrekkelijkheid is dat de regio Een ander goed voorbeeld van investeren in het goede onder druk staat en dat deze druk steeds groter wordt. leven in Zeist is het zeer brede en actieve culturele Woningen zijn schaars, wegen en openbaar vervoer leven van Zeist met circa 70 organisaties, van professi- zitten vol en zelfs fietsfiles zijn binnen de provincie niet oneel tot amateurclubs. Het gemeentelijk cultuurbe- onbekend. Er is behoefte aan werklocaties en plekken leid kent 10 speerpunten waarbij ook maatschappelij- voor ontmoeting naast thuiswerken en de mensen ke doelstellingen als het betrekken van jongeren, hebben behoefte aan ruimte om te recreëren. culturele beleving voor iedere portemonnee en de Daarnaast kent niet alleen de regio, maar het hele land multiculturele samenleving onderdeel uitmaken van de uitdaging om over te schakelen op duurzame de culturele doelstellingen. energie. Het opwekken hiervan moet ook een plek vinden. Ook het vraagstuk van de klimaatadaptatie is De uitdaging is om binnen Zeist een antwoord te een landelijke opgave. geven op de gemeentelijke en regionale vraagstukken op een verantwoorde wijze, zodat de aantrekkelijkheid De provincie en de 16 gemeenten rondom de stad en de uniciteit van Zeist – ook binnen de regio – Utrecht zijn bezig documenten op te stellen die behouden blijft. Daarom kiezen we er in deze Proposi- richting geven aan de beantwoording van deze tie voor om de toekomstige ontwikkeling van Zeist te regionale vraagstukken. Deze documenten zijn: de bouwen op de historisch gevormde waarden. Dat wat Provinciale Omgevingsvisie (POVI), de contour Zeist al eeuwenlang “groots” maakt, is het stevige Ruimtelijk Economisch Profiel van de U16 (contour fundament voor de toekomst. Zo zorgen we ervoor dat REP), de Regionale Energie Strategie (RES) en de Zeist aantrekkelijk blijft. Regionale Adaptatie Strategie (RAS) van de U16. 8 Gemeente Zeist

Een inclusieve samenleving met

betekenisvol leven Zeist De maaltijd van voor iedereen!

De rol van de Propositie voeren, zowel in regionaal verband als lokaal met de en het vervolgproces samenleving en andere stakeholders. En uiteraard levert de Propositie input voor de REP. De vorige twee paragrafen vormen de context voor de Propositie. De Propositie is een eerste stap in het na- Hoe is de Propositie tot stand denken over de toekomst van Zeist. Over onze eigen gekomen? uniciteit en onze eigen oplossingen en over wat we nodig hebben en kunnen bieden in de regio. Het is dus Als eerste stap hebben we in 2019 zeventien bestaan- ook bedoeld als lobbydocument richting de regio in de beleidsstukken in Zeist geanalyseerd. Uit deze het kader van de contour REP, en richting de provincie stukken hebben we waarden en ambities gehaald ten behoeve van de POVI. De Propositie helpt ons om die van toepassing kunnen zijn op de opgaven en het goede gesprek te voeren met regio en provincie. ontwikkelkansen voor de toekomst. Al deze beleids- Naast de functie als regionaal lobbydocument geeft de stukken zijn indertijd met participatie van inwoners en Propositie vóóral weer waar wij als Zeist de ontwikkel- stakeholders tot stand gekomen. Het overzicht daaruit, kansen en onderzoeksrichtingen zien. Kansen, gericht de Position Paper, is in juli 2019 door de gemeenteraad op de gemeentelijke en de regionale vraagstukken. In vastgesteld als bouwsteen voor deze Propositie. het vervolgproces verkennen we die graag – samen Eind 2019 heeft Zeist een tweede Maaltijd van Zeist met de samenleving – verder op draagvlak. Ook georganiseerd. Ruim een week lang is op diverse loca- onderzoeken we de ontwikkelkansen op haalbaarheid, ties het gesprek met inwoners van Zeist gevoerd over samen met de samenleving. De Propositie vormt de hun toekomstdromen voor Zeist. Dit heeft geresul- basis daarvoor. teerd in een Toekomstboek. Het geeft een beeld van wat inwoners belangrijk vinden voor de toekomst van In de aanloop naar deze Propositie hebben we zo Zeist, wat we in deze Propositie verder uitwerken in zorgvuldig mogelijk via diverse werksessies en een ontwikkelkansen en onderzoeksrichtingen. digitale peiling input opgehaald , waarna deze In het eerste kwartaal van 2020 hebben we werkses- opgehaalde input tegen het licht is gehouden van de sies gehouden met het college van B&W, de gemeen- regionale opgaven en de gemeentelijke vraagstukken. teraad, met maatschappelijke stakeholders en met de We hebben helaas onvoldoende tijd en mogelijkheid jongerenraad. Ook hebben gesprekken plaatsgevon- gehad om de haalbaarheid en wenselijkheid ervan den met de raadsfracties en met de Adviescommissie uitgebreid te bespreken met de samenleving. Dat is Milieukwaliteit en Leefomgeving. Zo hebben we input onderdeel van de toetsing in het vervolgproces. In dit gekregen op de voor Zeist belangrijke waarden en vervolgproces kunnen als gevolg daarvan onderzoeks- opgaven. richtingen nog wijzigen. Deze waarden en opgaven hebben we – samen met Met het vaststellen van de Propositie door de raad een aantal stellingen over mogelijke ontwikkelingen vragen we de raad om het college opdracht te geven – in een internetpeiling voorgelegd aan de inwoners. om deze onderzoeksrichtingen met de samenleving Hierop hebben 388 inwoners gereageerd, wat een verder uit te werken: op haalbaarheid, exact program- mooi aantal is. ma, maatschappelijk draagvlak etc. Dit start bij op- name van de onderzoeksrichtingen in de Gemeente- Zo zijn, gefundeerd op de waarden van Zeist, geko- lijke Omgevingsvisie (GOVI). De onderzoeksrichtingen men totde elf thematische ontwikkelkansen en een worden vervolgens uitgewerkt in gebiedsvisies, negental onderzoeksrichtingen voor toekomstige projectvoorstellen of anderszins, met eigenstandige ontwikkelingen binnen Zeist. Op basis daarvan geven besluitvorming. De inspiratie in de Propositie geeft we richting aan de gemeentelijke en regionale vraag- voeding aan de gesprekken die we daarover zullen stukken voor de komende decennia. Propositie van Zeist 9

De Coronacrisis heeft in ieder geval effect op de Maatschappelijke vraagstukken en lokale en regionale opgaven arbeidsmarkt. Dit zal invloed kunnen hebben op de doorstroming in de huizenmarkt. Ook gebiedsontwik- kelingen kunnen mogelijk vertragen. De behoefte aan betaalbare woningen zal blijven, de vraag binnen dit De waarden van Zeist segment is enorm.

De 1 ½ meter- samenleving leidt (voorlopig) tot meer thuiswerken. Het is bekend dat zelfs een kleine afname De thematische ontwikkelkansen van woon-werkverkeer leidt tot een grote afname van files. Ook lijkt het overblijvende woon/werkverkeer zich meer te spreiden. Dit effect zal nog lang zichtbaar zijn en mogelijk zelfs blijvend blijken te zijn. Vaker De locatiegebonden onderzoeksrichtingen thuiswerken en digitaal vergaderen zijn onderdeel van ‘het nieuwe normaal’, De behoefte aan vierkante me- ters kantoorruimte zal mogelijk gaan afnemen en zal Het effect van de Coronacrisis op gaan veranderen van werkplekken naar ontmoetings- Zeist en de Propositie plekken. Corona heeft inzicht gegeven op de milieubelasting die de economie veroorzaakt op de natuur. De start van de Propositie was in 2019. Inmiddels Het nieuwe werken biedt kansen door verminderde hebben we te maken met een pandemie van de ziekte milieubelasting en door effectiviteitswinst door het Covid 19. Daarmee ontstond een crisissituatie met een ontbreken van files. langdurige nasleep. Omdat men meer thuis werkt en de drukte zal mijden, Daarmee kan een crisis een ‘game changer’ zijn en tekent zich een verschuiving van mobiliteit af. Er zullen aanleiding geven tot structurele maatschappelijke waarschijnlijk blijvende effecten ontstaan op mobili- veranderingen met kansen voor de toekomst. Wat kan teit. Het OV is met veel mensen in een beperkte ruimte dit alles betekenen voor de Propositie? door de Coronacrisis onder druk komen te staan. De waarden van Zeist zullen niet veranderen, deze zijn Persoonlijk vervoer zoals de auto en (elektrische) fiets historisch ingebed en door de tijd heen onveranderlijk zijn tijdens de Coronapandemie de alternatieven. gebleken. Dit zal stimulerend werken op en de realisatie van doorfietsroutes en op innovatieve ontwikkelingen en Ook veel van de vraagstukken blijven actueel. versnelde investeringen op het gebied van duurzame De behoefte aan wonen, aan recreëren en het belang mobiliteit. Voor de auto zal de opgave voor deelauto’s, van de energietransitie en natuurwaarden zullen elektrisch rijden en (op langere termijn) de waterstof- blijven, maar de Coronacrisis kan wel (tijdelijk) effect auto nadrukkelijker naar voren komen. De duurzaam- hebben op behoeften en uitvoerbaarheid. heidsgedachte vermindert namelijk niet.

Versmarkt Vollenhove: lokale en versproducten Vollenhove: Versmarkt met werknemers met afstand tot de arbeidsmarktmet werknemers tot met afstand 10 Gemeente Zeist

De economische crisis raakt niet alle sectoren even De inclusieve maatschappij, waarin iedereen naar hard. Sectoren als onderwijs en zorg blijven van be- beste kunnen kan meedoen, wordt belangrijker. lang. Er liggen zelfs kansen voor sectoren die kunnen Deze kapstok van “het goede leven in Zeist” wint inspelen op de veranderde samenleving, zoals de ICT. steeds nadrukkelijker aan belang. In die zin is het brede, met name dienstverlenende, economisch profiel van Zeist relatief gunstig. Al enige tijd is een trend te zien van ’glokalisering’, een tegenhanger van globalisering. We kijken weer meer Belangrijk is ook dat Zeist niet afhankelijk is van één naar lokale zelfvoorzienendheid. Deze trend lijkt door groot bedrijf op wereldniveau, er is veel risicospreiding de Coronacrisis versterkt te worden en biedt kansen in de Zeister economie. voor lokale en regionale productie. Boerderijwinkels en lokale specialiteitenwinkels hebben hun omzet Daarnaast is er altijd ruimte binnen de economie in de ruim zien stijgen. innovatieve beroepen, met USP naast de deur zijn er kansen voor Zeist. Ook het nieuwe werken zal kansen Tegelijkertijd zien we de tegengestelde beweging van bieden voor nieuwe bedrijvigheid en samenwerkings- steeds meer online bestellen en deze verschuiving modellen. lijkt blijvend te zijn. De betekenis van winkels in het centrum neemt daardoor verder af, al brengt Corona Bepaalde branches in de leisure-hoek, zoals de cul- ook bewustzijn op het belang van ‘Koop Lokaal’ (soli- tuursector, bepaalde winkels, een deel van de horeca, dariteit). Behoefte aan leisureshoppen zal ook zeker sportscholen en diverse kleine(re) bedrijven en zzp’ers blijven. Zo is het bezoek aan een boekhandel meer hebben het zwaar tijdens de Coronapandemie. Moge- dan alleen het kopen van een boek. lijk zal dit deels leiden tot definitieve transformatie van deze sectoren. Maar ook hier tekenen zich al innovatie- Maar al het online shoppen maakt het vraagstuk van ve oplossingen af. het levensvatbare centrum natuurlijk wel groter. De koers van ‘place to buy’ naar ‘place to be’ moet breed Een belangrijk aandachtspunt is de verarming en en slim ingezet worden. Het centrum van Zeist zal de groei van kansenongelijkheid van reeds zwakke meer ‘huiskamer’ van de gemeenschap worden met groepen in de samenleving. De Coronacrisis heeft de betekenis ook buiten de winkelopeningstijden. kansenongelijkheid vergroot. Hier zal extra inspanning en duurzame ondersteuning aan moeten worden Door Corona ervaren veel mensen een vakantie in besteed. Ook blijkt Corona effect te hebben op de eigen land als onderdeel van het nieuwe normaal. gezondheid van burgers, niet alleen fysiek , maar ook Met mogelijk een blijvend effect, als tegenhanger van mentaal. Dit vergt extra, mogelijk tijdelijke, inzet van de tendens van het steeds vaker en steeds verder op de zorgsector. De betaalbaarheid hiervan staat – los vakantie gaan: met alle gevolgen van dien voor het van de Corona-effecten – al langer onder druk. klimaat. Zo wordt juist het belang van de lokale recre- Wat de Coronacrisis vooral ook oproept is het belang atie groter en daarmee het ervaarbaar maken van het van de solidariteit. De inclusieve samenleving. De leven in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. zorg voor mensen. Het vraagstuk, wat al nadrukkelijk als zodanig uit de Flitspeiling naar voren kwam, krijgt De Coronacrisis zal op de energietransitie mogelijk een hiermee nog meer gewicht. vertragend effect hebben doordat de prijzen van energie verlagen, waardoor er tijdelijk minder investerings- ruimte ontstaat. Ook het verduurzamen van woningen zal hierdoor vertraging oplopen. Het energietransitie- De inclusieve maatschappij, vraagstuk blijft echter onverminderd actueel. waarin iedereen naar Op de ontwikkelkansen en de onderzoeksrichtingen in deze Propositie zal dit allemaal zeker effect hebben, beste kunnen kan mee- in de zin van planning, fasering en financiële haal- doen, wordt belangrijker. baarheid. Er zullen ook blijvende effecten zijn op de vraagstukken uit de Propositie, zoals op de toekomst Deze kapstok van “het van het centrum van Zeist en op de ontwikkelingen binnen transport en werken. Al deze effecten bieden goede leven in Zeist” echter ook kansen voor de toekomst van Zeist. wint steeds nadrukkelijker aan belang. Propositie van Zeist 11

Uit: De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery 12 Gemeente Zeist 2

De gemeente Zeist kent vijf kernen met elk hun eigen identiteit. Deze kernen zijn gelegen op het grensvlak van het Kromme Rijngebied of de bosrijke omgeving van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Zeist is een gemeente met een rijke cultuurhistorie en een historie van grote zorgzaamheid. Deze rijkdom aan historische gegroeide waarden hebben zich gevormd tot het DNA van Zeist. En daar is Zeist trots op! Aan de hand van dit DNA heeft Zeist zich ontwikkeld. We hebben in dit hoofdstuk 2 het DNA vertaald in zes bepa- lende waarden. Deze vormen in deze Propositie de fundering onder de beantwoording van de vraagstukken voor de toekomst. De toekomstige ontwikkeling van Zeist moet deze waarden in zich dragen. Zo dragen ze in belangrijke mate bij aan “het goede leven” in Zeist, bestaande uit de volgende aspecten: ons groen als grote kwaliteit, samenleven doen we samen, wonen voor alle generaties, omzien naar onze ouderen, bruisend Zeist ook voor jongeren En daarmee dragen deze waarden ook bij aan de aantrek- kingskracht van Zeist voor de regio. In dit hoofdstuk wordt eerst de unieke historie van de vijf kernen van Zeist beschreven. WAT MAAKT MAAKT WAT UNIEK? ZEIST Natuurinclusief bouwen in Kerckebosch Natuurinclusief bouwen Propositie van Zeist 13

De vijf kernen van Zeist

Zeist bestaat uit vijf kernen, gelegen in het schitterende natuurlandschap van de Heuvelrug: Austerlitz, Bosch en Duin, Den Dolder, Huis ter Heide en Zeist, waarbij Zeist de grootste kern is met 85% van het inwoners- aantal.

Karakteristiek aan Zeist is de stedelijke allure met dorpse waarden. Die vindt z’n basis in de buitenplaatsen met grote gebouwen in schitterende parken: landelijk qua uitstraling en toch stedelijk qua functies. Stedelijke allure De grote aantallen buitenplaatsen vormen tezamen De Stichtse Lustwarande. Vanwege Slot Zeist wordt Zeist ook wel Slotstad genoemd. met dorpse waarden Oud en nieuw en dorpse en stedelijke schaal/maat schaal/maat Oud en nieuw dorpse en stedelijke Lustwarande aan de Stichtse gecombineerd 14 Gemeente Zeist

Elke stad en elk dorp wordt in belangrijke mate gevormd door zijn ligging, de geografische locatie, de omgeving en door zijn (cultuur)historie. Zo ook Austerlitz de vijf kernen van Zeist. Bosch en Duin Den Dolder Huis ter Heide Zeist

Bosch en Duin & Huis ter Heide Dorpsplein Austerlitz Bosch en Duin is een villawijk met grote kavels die zijn basis kent uit de periode rond 1900 toen Bosch en Austerlitz Duin in trek raakte bij rijke kooplieden uit de stad die hier hun vakantiehuis lieten bouwen. Huis ter Heide is Een mooi voorbeeld hiervan is het dorp Austerlitz. De aan Bosch en Duin vastgegroeid. Huis ter Heide kent geschiedenis van Austerlitz gaat terug tot 1804, toen enkele monumentale buitenverblijven en parken. Auguste de Marmont, generaal van Napoleon Bosch en Duin en Huis ter Heide zijn gelegen langs Bonaparte, de helft van zijn troepen – zo’n 18.000 de historische verbindingsweg tussen Utrecht en manschappen – hier liet samenkomen, in wat toen het Amersfoort , de ‘Wegh der Weegen’, ontworpen in Kamp van Utrecht genoemd werd. Een aantal 1650. Deze weg werd bekostigd uit de uitgifte van handelaren streek bij het legerkamp neer om met de kavels aan weerszijden van de geprojecteerde weg. soldaten handel te drijven. De Marmont werd later Dit gridpatroon is nog zeer herkenbaar. weggeroepen naar oorlogen elders, maar de handelaren bleven, en hun nederzetting was het begin van het dorp Austerlitz. Het relatieve isolement in de bossen heeft op zijn beurt weer bijgedragen aan de grote gemeenschapszin in Austerlitz, die zich o.a. uit in de zorgcoöperatie “Austerlitz zorgt”.

De Wegh De Wegh der Weegen, momenteel de Amersfoortseweg momenteel Voormalig station Huis ter Heide Huis ter station Voormalig heid. Dittrok kopersenhandelaren aan. Zij werkten hard van nijver inverschillende takken bijgedragen aandeeconomische bloeivan Zeist. hebbendeHernhutters inbelangrijkeOok mate samenleving. dankzij hennogsteeds stevig verankerd indeZeister waardigheid belangrijke waarden. Deze waarden zijn er nogveel meer. Voor henwaren openheid en gelijk- dekomstvan deHernhuttersMet in1746veranderde vormden huneigenreligieuze Broedergemeente. ters omvanaf dante dienenalshunhoofdkwartier. Zij 1746werdIn SlotZeist aangekocht doordeHernhut boerengemeenschap dieZeistkleine toen was. tuinen enzichtassen eenheelandere betekenis aande Zeist (1677-1686).HetSlotgafmetzijnmonumentale werd ingrijpend beïnvloed doordebouwvan Slot melding gemaaktvan ‘Seist’. van Zeist ontwikkeling De uithetjaar838werd eenoorkonde In voor heteerst en (Dennendal ke beperking Willem Arntsz Hoeve). gen eninstellingen voor mensenmeteenverstandelij- – ontstonden begin 20eeeuwpsychiatrische instellin - debossen–eenheilzameomgevingvoorIn “lijders” zeepfabriek deRemiafabriek. Zeist 1951werd kreeg. Dolder denaamDen In de een nederzetting, dielater doordegemeenteraad van Duif”“De gebouwd. vormde defabriek zich Rondom weg. 1902werd In bijditstation dezeepfabriek geopend in1895enheette tot 1mei1912Doldersche – ter plaatse –werd van Dolder hethuidige Den totgeopend (doorlopend Hattemerbroek). Hetstation 1863werdIn Utrecht despoorlijn –Amersfoort van de bossenanderzijds. endoordehelendewerking langs hetspoorenerzijds basisvoor isgelegddoordeliggingDe Dolder Den

Zeist Den Dolder - - - de belangrijkste inspiratiebron zijnnaardetoekomst. vankwaliteit(en) Zeist definiëren endieooknogaltijd Uit deze geschiedeniskomendewaarden diede voort binnenhandbereik. Amersfoort wonen. Zeker metdevoorzieningen van Utrecht en waarden,dorpse Zeist eenfijnegemeente omin te stedelijke voorzieningen ineenfraai landschapmet En ooknunogmaaktdeze mixvan elementen, Vereniging hiersterk geworteld. in Nederland Vogelbescherming. isdeAntroposofische Ook Triodos, Achmea, het Wereld Natuur Fonds ende huisvest meerdere grote organisaties zoals deKNVB, behouden.Zeist isaanzienlijkgegroeidkingskracht en indeafgelopen ZeistOok eeuwheeft haaraantrek waardende dorpse en verbondenheid. danwelMaar ineenomgevingvan metook dorpen, geven Zeist eenbepaaldestedelijke, engroene allure. groteDe statige buitens van deStichtse Lustwarande klimaat. hebben bijgedragen vestigings aanditaantrekkelijke - vestigen. nijverheid De van deHernhutters zalzeker vanrijken Amsterdam omhiereenbuitenplaats te voorhet eind18eeeuw/19eeeuwaantrekkelijk de prachtige landschapendeschonelucht. Hierdoor was centrale ligging, deaanwezigheid van HetSlot,het ren, dieisontstaan dankzijeencombinatie van de met meerdanhonderd buitenplaatsen enlandgoede zichookdeStichtse Lustwarande,En zo ontwikkelde

Gezicht vanuit het Huis Zeist - op het dorp Zeist Station Den Dolder Propositie vanZeist - 15 16 Gemeente Zeist

WAARDE 1 GROENMONUMENTAAL, NATUURINCLUSIEF EN PARKINCLUSIEF

Op zondag is de zee gesloten

Nemen we een bruisbad in de zee. Op zondag is de zee gesloten! O, hoezo? Gewoon, de deur op slot, om daarom dat.

Dán gaan we fijn naar onze eigen tinteltintenzee. Goed idee! Klimmen we als scheepslui in de takken op onze heuvelrug in aquabosmarijn.

We graven holen, hutten, kikkervisjesputten. Worden vrienden met de bijen en de wind. Gaan kopje onder in de mollendrek. Kruipen over wormengrond.

En dan tot slot nog wassen! Wassen? Wij? Welnee! We ruiken altijd fris en fleurig naar gezond.

Groothuis en Heylema Schitterende lanen in Zeist

Natuurinclusieve ontwikkeling Geopark Zeist in Kerckebosch in hetmooiste van geopark Nederland! Wonen inZeist isleven opdeUtrechtse Heuvelrug inzetten voor behoudvan onsgroen. bewonersgroepen,en deskundige diezichbevlogen samenleving. We kennenomdiereden ookactieve Dit groen wordt breed opwaarde geschat inde ware doorgezet. inclusief bouwen weer opnieuwontdekt enalshet nieuwbouw inKerckebosch isdeweg naarnatuur- hove, Zuid, Dolder Den enSterrenberg. de Met wijken inruimgroen, zoals Lyceumkwartier, Vollen- traditie. Want indiegroene omgevingliggenmooie bouwen. een Zeist daarin clusief enparkinclusief heeft onsdeverantwoordelijkheidén geeft voor natuurin- natuurlandschap enparklandschap. Ditbiedtkansen dus ookvolop cultuurgroen. Zeist door isomringd enmagistraleparken lanen.Naastnatuurgroen iser gemeenteDe kent tal van schitterende landgoederen, ruimte krijgt. waar denatuur inalhaardiversiteitstukken, de en paardrijden), maarkennenookmeerbesloten worden volop benutvoor recreatie (wandelen, fietsen wordt ookwel genoemd.Deze Geopark landschappen van aardkunde, levende natuur encultuurhistorie Rijnzone. Ditsamenspelvan samenhangendewaarden door desprengen en beken dieuitlopenindeKromme Heuvelrug. hetlandschapzich ookkenmerkt Maar landschap van dehetNationale LandschapUtrechtse groen. Zeist ligtopderand van hetbeboste glooiende Zeist iseengemeente isaanmonumentaal dierijk

Het DNAvan Zeist mooiste geopark van Nederland! Wonen inZeist is leven inhet Propositie vanZeist

17 18 Gemeente Zeist

WAARDE 2 CULTUURHISTORIE: DE ALLURE VAN ZEIST

Het water van de gracht staat roerloos strak, het oppervlak weerkaatst een statig slot dat zich met eeuwenlange rust omhult. Geen doornenhaag, toch lijkt het slot te slapen en met haar ook de muren, meubels, vloer.

Dag der Kunsten, Mary Heylema Willem Arntsz Hoeve Den Dolder Arntsz Hoeve Willem Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder ruimtelijke ontwikkeling enduurzaamheid). ruimtelijke ontwikkeling én metandere beleidsveldenvan heterfgoed (zoals kerkenzilver) enookinsamenhangmethetbeleven samenhang methetroerende (bijv. erfgoed het (bijv. zoals ruimtelijk erfgoed met elkaar: in dekerk) ZeistMaar ziethetbreder. hangtsamen Alheterfgoed en gericht opdeinclusieve samenleving. brede doelstelling, gedragen doorveel vrijwilligers organisaties binnenZeist cultureel met een actief ZeistBeauforthuis. bruistvolop. Erzijnzo’n 70 evenementen opSlotZeist, Figi indekernen, en het kentDaarnaast Zeist cultuuraanbod eenrijk met zichtbaar te makenvoor onze bewoners enbezoekers. We doenerveel aanomdeze historie te behoudenen van Napoleon. eneenhistorie tot 1804:hetlegerkamp Beauforthuis Dolder,om Den Austerlitz enhetdorp metzijn ookkennenweMaar deschitterende zorgparken rond- de allure van Zeist, diedoorvelen wordt geroemd. dragen alleninbelangrijke mate bijaandeuitstraling, herbergen ookgrote buitens enlandgoederen. Deze Stichtse Lustwarande ende Wegh der Weegen vanzelfsprekend deparel maarde opdekroon, Zeist aanmonumentale isrijk panden.SlotZeist is

Het DNAvan Zeist

Lichtfestival op Slot Zeist creatieve ondernemers: zich inzetten voor meerruimte voor makersen nale culturele profiel provinciewaarmee engemeente in actief Zeist participeert ‘’Eeuwig Jong’’ :hetregio- van onsCultureel vastgesteld. Erfgoed gemeentelijke aanpak voor hetbehoudenenbeleven Zeist heeft denieuwestand gebracht. Hiermee jemeteenZ” schrijf Cultureel Erfgoed Erfgoed, tot inhet Eind 2019isditvertaald “Ambitiedocument

extra investeringenextra increatieve hotspots, broed door het(her-)positioneren v Buitenplaatsen; sen, samenwerkingen methetPlatform Utrechtse (winkels, zorglocaties (WA hoeve), enmonumenten. plaatsen en(tijdelijk)gebruikvan leegstand an devele buitenplaat

De Zeister erfgoedwaaier van - De’ Weg der Weeghen’ zoals ont- Propositie vanZeist gebouwde objecten en ste- worpen in 1650, 60 meter breed - denbouw tot en met roerend, met vele laanbomen en met Buitenplaats Zandbergen levend en immaterieel erfgoed grote kavels voor landgoederen te Huis ter Heide 19 20 Gemeente Zeist

WAARDE 3 VERSCHEIDENHEID AAN WOON- EN LEEFGEBIEDEN

Dat je elke dag weer opstaat naar je werk gaat, de supermarkt of school. Dat je elke dag je brood eet, je bloemkool of je kippenpoot. En ’s avonds een vergadering, een boekverslag, de fitness. Elke dag.

Je hebt genoeg te doen zo, wat moet je met elkaar? Iedereen een eigen tempo, eigen kleren, eigen smaak of spraak.

Maar allemaal een hoofd, twee handen. Allemaal een dromend hart.’

In Zeist, Groothuis en Heylema Propositie van Zeist 21 Wonen in Bosch en Duin Wonen in Austerlitz Wonen Wonen in Vollenhove Wonen in centrum Zeist in centrum Wonen Wonen in Den Dolder Wonen Wonen in Huis ter Heide in Huis ter Wonen

Aantrekkelijk Zeist: er valt wat te kiezen!

Het DNA van Zeist

Met de vijf verschillende kernen en tal van wijken en buurten kent Zeist een grote verscheidenheid aan woon- en leefgebieden. Dit uit zich niet alleen in woningen, maar ook in diversiteit van bedrijvigheid en in de karakters van die samenlevingen. Veel dorpen en wijken kennen hechte gemeenschappen.

Er valt wat te kiezen en dat maakt Zeist een aantrekkelijke gemeente. Of het nu gaat om de hechte gemeenschap van het dorp Austerlitz, verscholen in het bos, de zeer multiculturele samenleving in Vollen- hove met hoogbouw in een ruime groene omgeving, het verstilde wonen in de natuur van Bosch en Duin, natuurinclusief wonen in Kerckebosch of wonen temidden van de ruime voorzieningen in het centrum van Zeist; voor iedereen is er een passende leefomgeving.

En naast (dure) koopwoningen kent Zeist binnen de regio in het kader van “iedereen moet prettig kunnen wonen in Zeist” een hoog aandeel sociale huurwoningen.

En wat al deze diversiteit in leefgebieden bindt, is de aanwezigheid van groen, groen, groen. Wonen in Kerckebosch Wonen 22 Gemeente Zeist

WAARDE 4 ZORGZAAM IN EEN INCLUSIEVE SAMENLEVING

Groet vandaag (eens een rollator)

Groet vandaag eens een rollator hij bijt je niet. Beloofd.

Doe tomeloos, groet iedereen die er mee loopt.

Groet wie zich half verplaatst op wieltjes, vief of weinig aaibaar oogt.

Wie onvast beweegt of beeft, draagt levens vol verhalen.

Leen je oor, verdwaal, en hoor. En groet. Groet.

Diet Groothuis Bijzondere Taartenfabriek Bijzondere

Uit: De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery Propositie van Zeist 23 werkgelegenheid voor mensen met een beperking voor werkgelegenheid Bij Johannes, atelier, winkel en café van Abrona met Abrona van winkel en café atelier, Bij Johannes, Bijzondere Taartenfabriek Zeist Taartenfabriek Bijzondere Bij Johannes, atelier, winkel en café winkel en café atelier, Bij Johannes, met werkgelegenheid Abrona van mensen met een beperkingvoor

Het DNA van Zeist Maar ook stimuleert en ondersteunt de gemeen- Al in de achttiende eeuw is, met het opnemen van de te waar nodig informele particuliere verbindende Hernhutters in Zeist, een stevige basis gelegd voor een initiatieven waaronder Austerlitz Zorgt, en sociale inclusieve samenleving waar iedereen meetelt. Vanuit ondernemingen zoals de Bijzondere Taartenfabriek, hun geloofsovertuiging hebben de Hernhutters verder De Voedselbank, Versmarkt Vollenhove, ‘Bij Johannes’ bijgedragen aan deze inclusieve samenleving. (Abrona) en lunchroom Samen in Zeist. Het gaat hierbij Zeist is ook de basis voor de antroposofie in Neder- om mentale zorg, het tegengaan van vereenzaming en land. In 1954 heeft antroposoof Bernard Lievegoed het volwaardig participeren van mensen met afstand (1905 – 1992), die de aanwijzingen van Steiner vertaal- tot de arbeidsmarkt. Kortom, volop mee kunnen doen de naar het moderne leven, in Zeist het NPI opgericht. in samenleving. Zijn vrouw Nel Lievegoed-Schatborn bestuurde de op antroposofische leest geschoeide Zonnehuizen in Zeist Een organisatie als de KNVB steunt vele initiatieven (zorginstelling voor kinderen en jongeren met een ver- om ook mensen met een beperking te laten sporten. standelijke beperking of psychiatrische problematiek). Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een De Triodos Bank is opgericht vanuit antroposofische belangrijke waarde in Zeist. gezichtspunten. Naast het grote aantal vrijescholen is de antroposofische verslavingszorg en het fenomeen Het idee dat iedereen meetelt en mee moet kunnen van de zorgboerderij door antroposofen in Nederland doen wordt zowel in de samenleving als in de politiek tot ontwikkeling gebracht. breed gedragen. Niet voor niets is het motto in Zeist “een goed leven in Zeist”. De basis achter de zorgzame samenleving van Zeist kent dus een zekere ‘keurige eigenwijsheid’, afwijkend Zeist heeft dan ook het manifest ‘Iedereen doet mee’ van de meer reguliere geloofsopvattingen. ondertekend. Zeist wil een echte inclusieve gemeente zijn, voor mensen met en zonder handicap, beperking Zeist biedt ook al vele jaren ruimte aan een veelheid of kwetsbaarheid. Met de ondertekening van het ma- aan formele zorginstellingen, waaronder Altrecht, nifest laat Zeist zien dat er wordt gewerkt aan het stap Reinaerde, Bartimeus en Abrona. Ontstaan vanuit de voor stap waarmaken van de doelen van het VN-Ver- – groene – geschiedenis: “heilzame omgeving voor drag Handicap. lijders”. 24 Gemeente Zeist

WAARDE 5 DORPSE WAARDEN MET STADSE ALLURE

Ooit leerde je hier lopen, kwam je voor je werk hierheen, vluchtte je uit bange streken, of wóón je hier alleen.

Deze neergestreken zwerm in dit tot stad verklede dorp. Ieder in zijn korf met kamers, ieder in zijn raat.

Allemaal een hoofd, twee handen. Allemaal een dromend hart.

In Zeist, Groothuis en Heylema Propositie van Zeist 25 Groene allure centrum Zeist centrum allure Groene

Theater Figi Zeist Figi Theater Mensen kennen elkaar en zorgen voor elkaar

Het DNA van Zeist

Zeist kent een voorzieningenniveau dat niet vanzelfsprekend is voor een gemeente van deze omvang. Denk aan een eigen ziekenhuis, een theater, een cultureel jongerencentrum en een breed winkelaan- bod met een aantal regionaal bezochte topwinkels. De omvang van de gebouwen in het centrum van Zeist en de lange Slotlaan, startend vanaf Slot Zeist met aan weerszijden parken; het roept een stedelijk gevoel op.

Samen met de allure van de kilometerslange Stichtse Lustwarande met statige huizen en ook samen met de woonbuurt Vollenhove heeft Zeist ontegenzeglijk een stedelijke uitstraling. En ook stedelijke samenwerking vindt plaats, zoals Slot Zeist dat met het Slottuinthea- ter succesvolle concertreeksen organiseert in samenwerking met Tivoli/Vredenburg.

Toch is Zeist geen stad. Inwoners verbinden zich niet met “de stad”, maar met het dorp, de wijk of de buurt waar zij wonen. Die kleinschaligheid en nabijheid bepalen meer nog dan de stedelijke voorzieningen het karakter van Zeist. Dit zijn dorpse waarden. Mensen kennen elkaar en zorgen voor elkaar. Ze willen zich inzetten voor hun omgeving. Dorpse sfeer met horeca centrum Zeist centrum met horeca Dorpse sfeer 26 Gemeente Zeist

WAARDE 6 DUURZAAM

Sedumdakendroom

De zon bombardeert haar warmte op de stad met zoveel tinten zink en lood en teer van het allerstenigst grijs, waarin het leven zwijgt.

Het wordt vanzelf weer donker, ook deze nacht gaan de mensen slapen. Hun dromen schieten stil langs schuttingen omhoog.

Ruimtedenkers worden ze, die vanuit hun hoogte neerzien op de kale daken, waarop -ineens- iets kleins gaat groeien.

Kijk, het spreidt zich uit in alle wijken. Bijen, vogels, vlinders komen zoemend naar de kussentjes in bloei die water, warmte, zelfs stadsgeluiden slurpen.

De mensen zuchten in hun slaap. Hun ogen grazen langs het vlak van aaibaar ademende daken. Groen maakt hoekige gedachten zachter.

Mary Heylema Propositie van Zeist 27 Samen slim rijden Zeist: samen delen van elektrische auto’s samen delen van Samen slim rijden Zeist:

Het DNA van Zeist

Duurzaamheid zit in de genen van Zeist, in een natuurrijke omgeving die bijdraagt aan gezondheid. Die zowel schone lucht biedt, en natuurbeleving, als ook uitnodigt tot bewegen. Die een plek biedt aan duurzame organisaties als het Wereld Natuur Fonds, de Vogelbescherming Nederland en de Triodos Bank.

Waarin er een Brede Milieuvisie is ontwikkeld, samen met inwoners opgesteld (2016), en succesvolle bewonersinitiatieven zoals ‘Samen duurzaam Zeist’, ‘Stichting Energie Zeist’ en ‘Platform Stadslandbouw Zeist’ actief zijn. In Zeist is op basis van een burger- initiatief ook een deelautoconcept voor elektrische auto’s ontwikkeld: ‘Samen slim rijden’. Dit heeft inmiddels landelijk navolging gekregen. En Zeist, waar een Gemeentelijke routekaart (2019) is ontwikkeld op weg naar een energieneutraal Zeist, uiterlijk in 2050. Waar ondersteuning van inwoners en bedrijven in het verduurzamen van hun huis of bedrijf door Mijngroenehuis.nu en Mijngroenebedrijf.nu. heel gewoon is.

Zeist, met een zeer duurzaam zwembad (Dijnselburg) en waar sinds 2020 Zeister Bosrust, de meest duurzame begraafplaats en crematorium van Nederland, is gerealiseerd met onder andere elektrisch cremeren. Met een prachtig station, van waaruit heel Nederland binnen handbereik is en waardoor Zeist binnen handbereik is van heel Nederland en van waaruit je zo de natuur inwandelt. Platform Stadslandbouw Zeist Platform 28 3 Gemeente Zeist DE ONTWIKKEL-

KANSENregenwater worden kan opgevangen… gewenste aanlegvan een biodiverse, natuurlijke bermwaarin wordenniet altijdtegelijkertijd uitgevoerd tezamen metde breding van eenfietspad naareen zogeheten doorfietsroute van hetopenbarebeperkingen profiel deaanleg van een ver- afstemming enleidensomstot dilemma’s. Zo binnende kan Al deze vergen ontwikkelkansen eenonderlinge zorgvuldige de antwoorden opdevraagstukken beschreven, elfintotaal. alsinspiratieden deontwikkelkansen voor hetvindenvan vorige hoofdstuk hebbenbeschreven. Indithoofdstuk wor- waarden, dievoor Zeist zo kenmerkend zijnendiewe inhet vergrijzing etc). We zoeken antwoorden, dieaansluiten bijde woningnood, energietransitie, verschraling biodiversiteit, we eenantwoord opmoeten vinden(klimaatverandering, Zeist kent eenaantal hedendaagsevraagstukken, waar

Kunst in de tuin van Slot Zeist Propositie van Zeist 29

OVERZICHT ONTWIKKELKANSEN

Verdere groei inclusieve samenleving 1

2 Diversiteit in woningaanbod

Natuurinclusief bouwen 3

4 Versterken recreatie

Natuurbehoud 5

Klimaatbestendigheid en 6 het verdwenen water terugbrengen

Energietransitie 7

8 Duurzame mobiliteit

Hoogwaardige OV-verbinding tussen Utrecht SP en Amersfoort 9

10 (Door)fietsroutes

Kansen voor nieuwe bedrijvigheid 11 30 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 1 VERDERE GROEI INCLUSIEVE SAMENLEVING

Een inclusieve samenleving drijft op ontmoeting Propositie van Zeist 31 De maatschappelijke rol van de KNVB van De rol maatschappelijke Kinderboerderij De Brink, broed- initiatieven diverse van plaats

In Zeist willen we iedereen perspectief bieden op een Diverse politieke partijen van Zeist hebben in maart betekenisvol leven. Iedereen kansrijk. Dit vergt zorg en 2018 het regenboog stembusakkoord ondertekend. aandacht. Zeist investeert hier al langer in, maar wil De ondertekenaars spannen zich in om diverse verder doorgroeien in de inclusieve samenleving. maatregelen op het gebied van de LHBTI-emancipatie uit te voeren. Een inclusieve samenleving drijft op ontmoeting. Dit is de basis. Zonder ontmoeting geen samenleving. Er zijn Naast de cultuursector kan ook het bedrijfsleven als al veel initiatieven in Zeist, maar we willen op een aan- partner functioneren in de inclusieve samenleving. Zo tal manieren de ontmoeting verder stimuleren. Zeist zijn er diverse sociale ondernemingen met maatschap- kent een grote diversiteit in haar bevolking, niet enkel pelijke nevendoelstellingen en bedrijven kunnen qua cultuur, maar ook in leeftijd en mogelijkheden. leerplekken en opleidingen aanbieden. Het gemeentelijk cultuurbeleid kent ook maatschappelijke doelstellingen, zoals het betrekken van jonge- Versterking van recreatie in de kernen Den Dolder en ren, culturele beleving voor iedere portemonnee en Austerlitz, geven meer mogelijkheden voor ontmoe- initiatieven van en voor de multiculturele samenleving. ting. Met initiatieven als het Platform Culturele Diversiteit worden podia en ontmoetingsplekken geboden. Specifieke woonvormen met zorg in álle wijken voor Ook de recente vestiging van de streekomroep RTV onze ouderen in de eigen wijk zijn belangrijk. Zo Slotstad (Zeist, De Bilt, Bunnik en Utrechtse Heuvelrug) kunnen zij bij doorstroming hun sociale structuren in de bibliotheek biedt kansen voor inclusie. behouden. Dat betekent zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor onder andere jongeren, Gezocht wordt naar het uitbouwen van de kinderboer- starters, middeninkomens en senioren. Ook liggen er derij De Brink tot een Stadsboerderij Zeist, een volop kansen in gemengde woonvormen, die de ontmoetingsplaats, netwerkplek en kenniscentrum op sociale cohesie versterken. het kruispunt van dierenwelzijn, duurzaamheid, sociaal beleid, recreatie, toerisme, stadslandbouw, innovatie Specifiek kunnen we noemen het versterken van de etc. Dit is een combinatie van een Stadsboerderij met sociale cohesie in de wijk Vollenhove met het pro- een (low-profile) ontmoetingsplaats voor alle inwoners gramma ‘Vollenhove vooruit’. Maar ook het creëren van van Zeist. Dit is een unieke kans om een extra ‘’Hot- sociale cohesie met ontmoetingsplekken in Bosch en spot’’ in Zeist te realiseren met (boven-)lokale profile- Duin is een kans. Ook hier kunnen we doorstroming ring en uitstraling. bieden voor ouderen uit het dorp en voor starters.

We willen ook het centrum van Zeist nog meer Een andere ontwikkelkans is verbreding van de rol van inrichten op verblijven en ontmoeten. Vooral voor de KNVB campus. De KNVB kan vanuit haar voorbeeld- ouderen, voor jongeren en voor (jonge) gezinnen. functie bijdragen aan de verbindende rol van sport. Ook specifiek binnen de Zeister samenleving voor Met de ondertekening van het manifest ‘Iedereen doet jongeren die dreigen buiten de boot te vallen. mee’ is de eerste basis gelegd voor een echte inclusieve gemeente, voor mensen met en zonder handicap, Het uitbreiden van leerwerkplaatsen voor dezelfde beperking of kwetsbaarheid. De samenleving past zich jongeren (zoals bijvoorbeeld gerealiseerd in de hierbij aan aan de mensen met een beperking. Hierop voormalige bedrijfsgebouwen aan de De la Reylaan) wordt verder doorgebouwd. Zo wordt op basis van leiden tot win-winsituaties. een door de raad vastgestelde Inclusie-agenda in 2020 ingezet op toegankelijkheid van (openbare) toiletten, Zo kan er ook geïnvesteerd worden in jongeren die gebouwen en openbare ruimten, het inzetten van dreigen te ontsporen. Landelijk werkt bijvoorbeeld de ervaringsdeskundigen en het stimuleren van inclusief Stichting Herstelling aan herintegratie van deze onderwijs en een inclusieve arbeidsmarkt. jongeren in de maatschappij door begeleiding naar een stabiel leven en het verschaffen van werkervaring. Creatieve les voor inwoners inwoners les voor Creatieve beperkingmet een verstandelijke 32 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 2 DIVERSITEIT IN WONINGAANBOD

Inzetten op betekenis- volle woningbouw in buurtschappen Knarrenhof: zorgen ouderen elkaarvoor Knarrenhof: ouderen zorgen voor elkaar Woningen in Zeist woningen voor veel mensen die wel inZeist werken, nu maken hebben met langewachttijden. ook Maar Woningen zijnhard voor nodig, starters dienute woonvormen vraagt. aanwezig. Diezijnmaarbeperkt moeten vaker thuisblijven wonen, wat omgeschikte wijkofdorp. andere Ook buurt, zorgdoelgroepen Bij voorkeur wel inhunvertrouwde omgevingvan hun inmiddelste grote woning doorstromen. kunnen ouderen, aldannietgekoppeldaanzorg, zodat ze uit aantoegankelijkeEr isbehoefte woningen voor onze te starten. bedrijf zelfs kunnen eenklein met ruimte om(goed)thuiste werken kunnen en/of zoeken Daarnaast veel mensenwoningeneen plek. geheel zelfstandig wonen, kunnen komenmoeilijkaan spoedzoekers. bepaaldedoelgroepen, Ook dieniet wonen enonvoldoende (tijdelijke)woonruimte voor betaalbare huisvesting langerbijhunoudersblijven gezinswoningen, jongeren diewegens gebrek aan langer zelfstandig wonende ouderen inhunte grote zijn:gezinsverdunning,Autonome ontwikkelingen voorzieningenniveau. regio legjeeenvitalebasisvoor hetbehoudvan het menging enruimte voor woningzoekenden uitde van circa woningen. inte 1900extra Door zetten op huidigegroeiopgaveDe van Zeist derealisatie betreft woningen. worden. Erisvooral grote aanmiddeldure behoefte mensen meteenmodaalinkomenonbetaalbaar woningmarkt isgroot, waardoor woningen voor veel overigens voor degeheleregio. drukopde De Zeist kent aanwoningen. eengroot Ditgeldt tekort

Woonwerkwoningen in Zeist

Zorgzaam wonen in een hofje 2050. woningen, gericht opeenenergieneutraal Zeist in Speciale aandacht vergt deverduurzaming van de 2inhoofdstukonderzoeksrichting 4) realisatie van nieuwe leefgemeenschappen (zie enontmoetingherkenning debasisvormen voor te creëren bijstation Driebergen-Zeist waarbij endoorbijvoorbeeld eennieuwe kern buurtschappen wordtIngezet opbetekenisvolle woningbouw in passende woning voor iedereen. teit van dewoningvoorraad toe, opeen metmeerkans opdrachtgeverschap (CPO). neemt Daarmee dediversi- tiatieven vormen particulier enallerlei van collectief wooninitiatieven,duurzame tiny houses, woonwerkini- initiatieven zoals wonen collectief voor ouderen, ruimte extra wordenEr kan gebodenvoor bijzondere Opvang. GGZ, vanuit Jeugdzorg envanuit Maatschappelijke er aandacht isvoor woningen voor uitstroom vanuit waarbij, naastwoningbouw voor reguliere bewoners, van devoormalige jeugdgevangenis Eikenstein doelgroepen. Voorbeeld isdeherontwikkeling hiervan iseraandachtOok nodigvoor wonen voor bijzondere inZeist.voor eenhuurwoning woningmarkt. Dat vergroot hetaantal gegadigden gen onderdeel zijnvan het aanbod ineenregionale Wat ookniethelptisdat deZeister- socialehuurwonin bare koopwoningen nietbetaalbaar zijn. anderzijds sociale huurwoning, maarvoor wiedebeschik- teveelDit omdat zijenerzijds verdienen voor een niet inZeist wonen kunnen maar dat wel graag willen.

Herontwikkeling jeugdgevangenis Eikenstein naar woningbouw

Tiny houses voor bijzondere doelgroepen Propositie vanZeist

33 34 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 3 NATUURINCLUSIEF BOUWEN

Natuurinclusief bouwen tot nieuwe norm verheffen Natuurinclusieve school Kerckebosch

Groene brug Gebouwen die de lucht zuiveren uitgewerkt te worden. lettre. Deze Zeister traditie ishetwaard omverder voorbeelden van natuurinclusief bouwen avant la feiteIn zijnallebuitenplaatsen enlandgoederen al bijnieuwbouw.norm Alhoewel… nieuwe norm? We omditte verheffen zienkansen tot denieuwe bestaande kunstwerken ‘vergroend worden’. ker gemaaktworden enwater bufferenkunnen en bestaande openbare ruimte natuurlij- bermen kunnen de envleermuizen. In bijvoorbeeld gierzwaluwen door (hettoevoegen van) nestgelegenheid voor hierookaanbijdragen woningbouwBestaande kan voor deplanvorming bijnieuwe initiatieven. bestaande natuur- engroenwaarden vormt debasis bouwen. Zorgvuldig analyseren enbenutten van de landelijk eenvoorbeeld stelt quanatuurinclusief realiseren van zowel Sterrenberg alsKerckebosch dieweEén zien,isdat van Zeist dekansen methet

Gebouwen die ruimte bieden aan biodiversiteit (Vleermuizen Natuurinclusieve ontwikkeling

en gierzwaluwen, gebouw Wereld Natuurfonds in Zeist) in Kerckebosch Propositie vanZeist 35 36 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 4 VERSTERKEN RECREATIE

Zeist is rijk aan groen, dat trekt dus recreanten aan Beauforthuis

Ansichtkaart Austerlitz Fietsen in de bossen vangstpunt voor bezoekers. Lyceum, maarookSlotZeist dient alsont hierbij bijhetJordan OVknooppunt en hette ontwikkelen vanafte station verkennen. Driebergen-Zeist, Dat kan komstpunt voor toeristen omdeStichtse lustwarande middelpunt van Stichtse aan- lustwarande, dusHET Zoek meersamenwerking metderegio. Zeist ishet af metfocus inplaats opkwaliteit van kwantiteit. pen we enstem willenaantrekken daarpromotie op ondernemers, natuur. keuzes Maak inwelke doelgroe combinatie metcultuur, horeca, evenementen, sport, profileren,kan nietalleengericht opR&Tmaarjuistin Zet van inopeenmerk Zeist hierbij waarmee Zeist zich vooruitvalsbasis hetbezoeken van denatuur. op te vangen. hetJagershuys Ook iseengeschikte versterkt worden omderecreatiebehoefte goed inhunrecreatieve kunnen Beauforthuis) functie enAusterlitz Dolder Den dorpen (inclusiefhet De komt. onder lijdtendebiodiversiteit nietinhetgedrang te zorgen ookomervoor Maar dat denatuur erniet gen dat mensenerookecht vangenieten. kunnen moeten te we zor- ingoedebanenleidenomervoor trekt dusrecreanten aan.Deze toenemende recreatie len offietsenindenatuur. rijk aan Zeist is groen. Dat opuit.Naarbuiten omte wande sen willenerlekker Het aantal inwoners inderegio stijgtsnel. Deze men- - Propositie vanZeist -

Horeca Austerlitz Horeca Den Dolder 37 38 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 5 NATUURBEHOUD

Groen is van belang voor recreatie en de biodiversiteit Propositie van Zeist 39 Monumentale bomen…en wortels Het landschap van de Kromme Rijn de Kromme Het landschap van ‘Oerwoud’ in Zeist West in Zeist ‘Oerwoud’

Zoals ook aangegeven bij de waarden, hebben groen en landschap niet alleen waarde voor recreatie, maar is ook van belang voor de natuur zelf en voor de biodiversiteit. Dat betekent dat we naast recreatie- zones ook robuuste zones moeten handhaven, versterken of realiseren waar de natuur voorrang krijgt boven gebruik door de mens. Alleen zo kunnen we de waarde van het gehele gebied bewaren. Groen biedt ruimte voor voor biedt ruimte Groen bezinning en creativiteit 40 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 6 KLIMAATBESTENDIG- HEID EN HET VERDWENEN WATER TERUGBRENGEN

Slim combineren en stapelen Propositie van Zeist 41 Wateroverlast Panweg Wateroverlast Speelwadi in Kerckebosch Speelwadi

Het klimaat verandert, wij veranderen mee. We spannen ons in om klimaatverandering tegen te gaan. Tegelijkertijd beseffen we dat het klimaat nu ook al verandert en dat het klimaat van 2050 extremer wordt. Langdurige droogte en hitte worden afgewisseld met

extreme neerslag. West De Grift Zeist

De regio Utrecht werkt aan een Regionale Adaptatie Strategie (RAS), een visie om te komen tot een klimaatbestendige en waterrobuuste regio Utrecht voor voldoende schaduwwerking en koele locaties, in 2050, waarbij de inrichting en samenleving zijn waardoor we hittebestendig worden. Waar mogelijk aangepast aan de risico’s en kansen als gevolg van wordt de afvoer van regenwater van openbare ruimte klimaatverandering. Klimaatadaptatie is bij uitstek een en bebouwing afgekoppeld van het riool en ter plekke opgave die niet op zichzelf staat. We moeten slim in de bodem geïnfiltreerd. Door bij nieuwbouw en combineren en stapelen met andere opgaven, zoals reconstructies de juiste keuzes te maken creëren we vergroening, biodiversiteit, bodemdaling, verstedelij- een klimaatbestendig Zeist waar het ook in 2050 fijn king, landbouw- en energietransitie en circulariteit. wonen is! En daarin moeten lastige keuzes gemaakt worden: de ruimte en betaalbaarheid staan onder druk. Het is De flanken van de Utrechtse Heuvelrug waren vroeger daarom zaak om de verschillende trajecten die lopen doorsneden door sprengen en beekdalen. Water wat aan elkaar te verbinden. De visie uit de RAS wordt in uitmondde in de Kromme Rijn. Veel van deze water- de gemeentelijke adaptatie strategieën verankerd. gangen zijn verdwenen. Dat terwijl water van groot belang is voor zowel de natuur als voor klimaatbesten- Door Zeist nog verder te vergroenen, zorgen we voor digheid. een goede sponswerking: in natte perioden houden we water vast, waardoor we het water in droge Inzet is niet alleen herstel van sprengen in de natuur, periodes kunnen benutten. Daarnaast zorgen we zo maar ook in de bebouwde kom van Zeist. Spreng 42 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 7 ENERGIETRANSITIE

De belangrijkste opgave is energiebesparing. Zonnepanelen in Zeist

Windmolens buitengebied (zonnevelden enwindmolens). waar mogelijkookgrootschalig(er) inhetopen warmte van industrie, gemalen,aardwarmte), maar benutten van warmtebronnen (bijvoorbeeld rest dak ofgevel” indebebouwde omgeving, doorhet worden doorkleinschalig opgewekt. Dat kan “zon op overige energie dienodigis, moeten zalduurzaam gen dienentenminste energieneutraal te zijn.De de warmtevraag te verminderen.- Nieuwbouwwonin bestaande woningen enbedrijfspanden omdaarmee deauto te ookdoorhetisoleren gaan.Maar van ring. Bijvoorbeeld doorte fietseninplaats van met voorkomen van energiegebruik, ofwel energiebespa- Wellicht debelangrijkste opgave ishet hierbij ook aangehouden. invullen. Zijleggenzichhieropvast enworden daar moeten elkhundeelvan hierin delandelijkeopgave op nieuwe energiebronnen. duurzame regio’s De opgave omvan fossiele brandstoffen over te schakelen Net zoals staat heelNederland ookZeist voor de - Propositie vanZeist

Zonnepanelen in het groen 43 44 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 8 DUURZAME MOBILITEIT

Bereikbaarheid in stand houden met duurzaam vervoer Fietsuitgiftepunt centrum Zeist gen-Zeist liggen ruime mogelijkheden hiervoor.gen-Zeist liggenruimemogelijkheden werkomgeving. Bijvoorbeeld rondom station Drieber gewerkt envergaderd worden kan in eeninspirerende gerealiseerd worden, waar opflexibelewijze samen- opstrategische kunnen werklocaties Ook plekken fiets. worden: van fietsopOV, of van (deel)auto op(deel) tussen devervoersmodaliteiten moetvergemakkelijkt alternatieve brandstoffen.Maar ookde overstap toevoegen van laadpaalcapaciteit eninnovatie m.b.t. een doorfietsroutes, robuuster het (H)OV-netwerk, een verbeterd regionaal inclusief fietsnetwerk ookgerichteMaar investeringen indeinfrastructuur: deelauto’s, auto’s deelfietsen,elektrische en fietsen. worden met vervoer kan Gedacht aanmeerduurzaam regionaal vraagstuk. ookeen Ditisnadrukkelijk instandblijft? baarheid soms overvol. Hoezorgen dat onze we bereik- ervoor vast, detreinen puilenuiten ookdefietspadenzijn op demiddenstipvan Nederland. snelwegen De lopen hetisdruk staat onderdruk, zijn. Diebereikbaarheid centraal inhetlandte wonen enzo te goedbereikbaar Onze inwoners geven aandat zijhetprettig vindenom

Samen slim rijden in Zeist West - Propositie vanZeist

Leenbakfiets bij de supermarkt in Zeist 45 46 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 9 HOOGWAARDIGE OV-VERBINDING TUSSEN UTRECHT SCIENCE PARK EN AMERSFOORT Propositie van Zeist 47 Mobipunt

Versterking van de relatie tussen Utrecht en Zeist

De HOV-verbinding die door rijk en regio tussen USP en Amersfoort gerealiseerd zal worden, biedt een kans om de bereikbaarheid van Zeist te verbeteren.

Door de HOV-verbinding langs Vollenhove te leggen zijn er kansen om Vollenhove een extra kwaliteitsboost te geven.

De HOV-verbinding versterkt de relatie tussen USP en Zeist, wat positief is voor Zeist als vestigingsplaats voor bedrijven in Life Sciences en Health. Ook wordt Amersfoort met het OV beter bereikbaar vanuit Zeist. Ter plaatse van zowel bedrijventerrein Dijnselburg als de OV-knoop Jordanlaan kan een mobipunt gerealiseerd worden, waar uitwisseling kan plaatsvinden tussen de HOV en deelauto’s en deelfietsen, een horeca/vergaderpunt en een pakketdienst, maar natuurlijk ook met regulier OV. Sneltram 48 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 10 (DOOR) FIETSROUTES Doorfietsroute Den Dolder Den Dolder.Den Voorbeeld isdesnelfietsroute hiervan Stijl’ ‘De door die Zeist verbinden snelencomfortabel metderegio. in deprovincie meerdere aangelegd, doorfietsroutes Om hetwoonwerk-fietsverkeer te stimuleren worden sociale enrecreatieve doelen. zich zelfstandig blijven kunnen verplaatsen voor uitkomst, waardoor ouderen langerblijven fietsenen voorOok recreatief fietseen fietsenisdeelektrische tot afstanden van wel enkelereis. 15tot 20kilometer met defietsalsalternatief voor deauto ofhetOV, pedelecs iswoon-werkverkeer steeds beter te doen e-bikes enspeed Door deopkomst fietsen. van vervoersmodaliteit is Een belangrijke duurzame fietsende woon- Stimuleer het werkverkeer Propositie vanZeist

49 50 Gemeente Zeist

ONTWIKKELKANS 11 KANSEN VOOR NIEUWE BEDRIJVIGHEID Ondernemers die innovatief denken en kansen zien De bijzondere eetfabriek op station Den Dolder. king met de cultuurmakelaar en metdecultuurmakelaar king ‘’Stadsmakers’’ creatieve enhunpubliekinsamenwer ondernemers naar meercreatieve voor hotspots, makers, plekken Er zijninZeist recente nieuwe initiatieven alsopmaat heid. goede basisvoor groei van derecreatieve- bedrijvig Het Nationaal Utrechtse park Heuvelrug biedteen ambachtelijke bedrijfjes. voor meermogelijkheden Daarnaast functies. minderwinkels, meerhorecafuncties: enrecreatieve om te verblijven. We zieneenandere menging van Het centrum wordt steeds meereenaangenameplek vergaderen/ontmoeten. samenwerkenten waar menadhockan en/of wordengen-Zeist- kan ingezet opflexibele werkruim éndefiets.openbaar vervoer Bijstation Drieber maken,voor beter bereikbaar werklocaties deauto, Om ditsterke punt optimaalte benutten, moeten we met veel potentie voor detoekomst. enduurzaamheid. Ditzijnbijuitstek sectoren mie, ICT bedrijven, onder andere indegezondheidszorgecono vestigingsklimaat inZeist. Zeist telt veel innovatieve aanZeist. eenpositievedirect invloed Ditheeft ophet ve entoonaangevende Utrecht SciencePark grenst meest competitieve regio’s van Europa. Hetinnovatie Zeist maaktonlosmakelijkdeeluitvan eenvan de

- Genmab, nieuwe verbinding

- Zeist en USP De Ontdekfabriek in Eindhoven - - regionaal. bijmaatschappelijke opgaven en betrekken lokaal faciliteren, verbinden metrelevante en netwerken Zeist wildeze bedrijven aandacht geven, enerkenning endoorzetten. aanpakken een drive omdewereld beter te makenendie zienwaar anderen stoppen,denken enkansen met inZeist dieinnovatief zijnerondernemers Kortom, enzonder veelimpact subsidie. van Zeistde kringloopwinkel alruim30jaarmetveel gericht opdermatologie voor dieren. draait Daarnaast Olympische stadionswereldwijd. Eneriseenbedrijf maaktvoordrainagemachines voor sportvelden melden app’en ‘snuffelfiets’). Eriseenbedrijf dat oplossingen(‘slim city dat zichbezighoudtmetsmart geproduceerd ineensocialewerkplaats. Erisenbedrijf teminder gestookt worden. hoeft Deze worden op radiatoren maakt,zodat warmte beter spreidt ener dat Eriseenbedrijf ventilatorenervaringsdeskundige. geïntroduceerd. heeft Nederland eigenaresse De is buitenlandse methodevoor herstel van hersenletsel in Zobedrijven dat inZeist isereenbedrijf een gestart. afgelopenDe jaren zijnerdiverse interessante singen enophetvlakvan duurzaamheid. Bijvoorbeeld indezorg, doorslimmedigitale toepas - bijdrage leveren aanmaatschappelijke opgaven. Het bedrijfsleven eennogbelangrijkere inZeist kan

Boekhandel Zeist, meer Netwerken en flexwerken

dan alleen boeken kopen op station Den Dolder Propositie vanZeist 51 52 4 Gemeente Zeist DE ONDERZOEKS-

RICHTINGENde negenonderzoeksrichtingen weergegeven. beschreven enverbeeld. zijn Indebijgaandeoverzichtskaart Deze onderzoeksrichtingen worden opdevolgende pagina’s in vervolgprocessen naderonderzocht enuitgewerkt. Deze negenonderzoeksrichtingen zijnniethard enworden van Zeist endaarmeeaandekwaliteit van Zeist enderegio. als voor onderzoeksrichtingen diebijdragen aandewaarden antwoord biedenopdevraagstukken voor Zeist (enderegio), We dusvoor kiezen onderzoeksrichtingen, diezowel een Zeist ditinonderzoeksrichtingen… vertaalt Zeist zietontwikkelkansen… te dromen… Zeist durft Zeist kent haarwaarden… inclusiviteit endegenerieke doelstelling duurzaamheid. generieke waarden alszorgzaamheid, inclusieennatuur- transformatiekansen voor Vollenhove. Enbijditallesgelden het terugbrengen van het verdwenen watersysteem en de Wegh der Weegen, metrobuuste eenKromme Rijn natuur, Stichtse Lustwarande, eenkwalitatief verblijfsklimaat voor nieuwe kern, zienwe eennieuwe tijdlaagontstaan inde programma bijhetstation worden vormgegeven alseen gebaseerd opdewaarden uithetverleden. Zo eenbouw kan lossing worden gebracht opeenhedendaagsemanieren de ontwikkelvraagstukken van dehuidigetijd tot eenop- teZeist dromen vooruit. over Zeist detoekomst durft waarbij voorMet respect hetverleden enzorg voor hethedenkijkt -

Station Driebergen-Zeist Propositie van Zeist 53

Met respect voor het verleden en zorg voor het heden kijkt Zeist vooruit. Zeist durft te dromen over de toekomst waarbij de ontwikkelvraagstukken van de huidige tijd tot een op- lossing worden gebracht op een hedendaagse manier en gebaseerd op de waarden uit het verleden. Zo kan een bouw- programma bij het station worden vormgegeven als een nieuwe kern, zien we een nieuwe tijdlaag ontstaan in de Stichtse Lustwarande, een kwalitatief verblijfsklimaat voor de Wegh der Weegen, een Kromme Rijn met robuuste natuur, het terugbrengen van het verdwenen watersysteem en transformatiekansen voor Vollenhove. En bij dit alles gelden generieke waarden als zorgzaamheid, inclusie en natuurinclusiviteit en de generieke doelstelling duurzaamheid.

Zeist kent haar waarden… Zeist durft te dromen… Zeist ziet ontwikkelkansen… Zeist vertaalt dit in onderzoeksrichtingen…

We kiezen dus voor onderzoeksrichtingen, die zowel een antwoord bieden op de vraagstukken voor Zeist (en de regio), als voor onderzoeksrichtingen die bijdragen aan de waarden van Zeist en daarmee aan de kwaliteit van Zeist en de regio. Deze negen onderzoeksrichtingen zijn niet hard en worden in vervolgprocessen nader onderzocht en uitgewerkt. Deze onderzoeksrichtingen worden op de volgende pagina’s beschreven en verbeeld. In de bijgaande overzichtskaart zijn de negen onderzoeksrichtingen weergegeven. Uit: De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery 54 Gemeente Zeist

OVERZICHT ONDERZOEKSRICHTINGEN

Kromme Rijn gebied natuurrobuust en duurzaam 1

2 Een nieuwe kern bij station Driebergen-Zeist

Het kloppend hart van Zeist 3

4 Recreatiepoorten naar de Heuvelrug

HOV USP - Amersfoort, bron van transformatie voor Vollenhove als handelscentrum 5

Duurzame transformatie N237 6 (de Wegh der Weegen) en zone A28

Nieuwe betekenisgeving voor de Stichtse Lustwarande 7

8 Lopen en fietsen stimuleren

Duurzaam, duurzaam, duurzaam 9 Propositie van Zeist 55 56 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 1 KROMME RIJN GEBIED NATUURROBUUST EN DUURZAAM

Waarde Onderzoeksrichting

Het agrarisch landschap van het Kromme Rijngebied We kunnen het Kromme Rijngebied als natuurgebied tussen Zeist, Bunnik en het Utrecht Science Park ken- versterken door een aaneengesloten robuuste merkt zich nu al door een relatief grote biodiversiteit, natuurcorridor te creëren van Groenekan tot tenmin- mede dankzij de beperkte toegankelijkheid. ste Odijk. Hiermee kunnen robuuste natuurwaarden worden gecreëerd, waardoor de leefruimte voor flora Maar ook de aanwezige landgoederen dragen bij aan en fauna kan worden versterkt. de aantrekkelijkheid van dit gebied. Het zijn voormalige ontginningen vanuit de kloosters (1e fase: late Belangrijk onderdeel hiervan is het Middeleeuwen). De landgoederen komen voort uit de terugbrengen c.q. versterken van ver- ridderhofsteden (2e fase), die als versterkte huizen een dwenen of verzwakte watergangen met rol speelden in de verdediging van de strategische bijbehorende natte natuurwaarden. waterweg die de Kromme Rijn was. Elk landgoed hier is een voormalige ridderhofstad, die – meestal na het rampjaar 1672 – getransformeerd is tot landgoed (3e In samenwerking met de agrarische bedrijven kan fase: nog met een economische functie) en nog weer onderzocht worden of de landerijen biodiverser later (na 1800) tot buitenplaats (4e fase, “ter verpozing gemaakt kunnen worden en of de erven vergroend ende vermaeck”). kunnen worden met eventueel beperkte verbreding met luw recreatief medegebruik. Ontwikkelvraag Dit gebied biedt bescheiden gelegenheid met lome Naarmate de omgeving drukker wordt, wordt ook het slenterroutes voor uitloopmogelijkheden en rust voor belang van de natuur groter. Niet alleen voor luwe de inwoners van de omliggende kernen. Er wordt recreatie, maar zeker ook voor robuuste natuurbuffers onderzocht waar dat het beste kan worden ingepast. ter ontwikkeling en versteviging van de gebiedseigen In het gebied kan ruimte gevonden voor het opwek- biodiversiteit. Zo voorkomen we dat al het landschap ken van duurzame energie middels een goed ingepas- wordt volgebouwd, of gedegradeerd tot een stadspark te windmolen en/of een zonneveld. Ook dit vergt met de focus op intensief leisuregebruik. nader onderzoek.

De huidige natuurwaarde van het Kromme Rijngebied Voor het woon-werkverkeer richting het USP wordt biedt een kans om deze verder uit te bouwen en een goede fietsverbinding gerealiseerd. Hiermee robuust te maken. Het creëren van natuurwaarden op neemt het aantal fietsers tussen Zeist en USP met deze plaats biedt wellicht de mogelijkheid op andere tenminste 50% toe en worden veel verplaatsingen die plaatsen meer in te zetten op ontwikkeling van wonen nu nog met de auto of het OV plaatsvinden omgezet en werken. Dit vergt nader onderzoek. in fietsritten. Hier zijn al diverse onderzoeken naar gedaan. Zo dragen we bij aan het belangrijkste kenmerk en de belangrijkste waarde van Zeist, namelijk het groene Deze onderzoeksrichting vergt samenwerking met de karakter. gemeenten Bunnik, Utrecht, De Bilt en Utrechtse Heuvelrug. Propositie van Zeist 57

KROMME RIJN GEBIED NATUURROBUUST EN DUURZAAM

Naarmate de omgeving drukker wordt, De bestaande erven vergroenen en wordt ook het belang van de natuur groter. verbreden met luw recreatief medegebruik. Niet alleen voor recreatie, maar zeker ook voor Lome slenterroutes en recreatief fietsen robuuste natuurbuffers. Zo voorkomen we versterken. dat al het landschap wordt volgebouwd, Hiermee een robuust natuurlijk buitengebied of gedegradeerd tot een park. creëren vanaf Groenekan tot ten minste Odijk dat bescheiden uitloopmogelijkheid met rust Het Kromme Rijn gebied versterken door: biedt voor de bevolking in de omringende Creëren robuuste natuurwaarden, waardoor de kernen. leefruimte voor flora en fauna wordt versterkt. Daarnaast ruimte voor windmolens en goed Verdwenen of verzwakte watergangen ingepaste zonnevelden. terugbrengen c.q. versterken. Een sociaal veilig en verlicht fietspad tussen USP De landerijen biodiverser maken met en Zeist. versterking oorspronkelijke biotoop.

Kromme Rijn Slenterroutes

Robuust natuurlijk buitengebied Fietspad USP-Zeist Elektriciteitsopwek- Terugbrengen king door windmolen watergangen en/of zonneveld 58 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 2 EEN NIEUWE KERN BIJ STATION DRIEBERGEN-ZEIST

Waarde Onderzoeksrichting

Op de grens tussen de gemeenten Zeist en Utrechtse We onderzoeken de mogelijkheden voor de ontwik- Heuvelrug ligt station Driebergen Zeist. Het stations- keling van een unieke nieuwe kern, met een eigen gebied is de best bereikbare plek van Zeist door de identiteit in de nabijheid van een prachtig landschap- combinatie van treinen, bussen, snelweg (A12) en pelijk ingepast station. Daarmee krijgt Zeist zijn zesde, provinciale weg. nieuwe kern. Deze identiteit komt meer nog dan bij de Ook kent het gebied de rijke cultuurhistorie van de andere kernen voort uit de combinatie van de Stichtse Lustwarande en de (verdwenen) ridderhof- cultuurhistorie en de natuur waarin deze kern ligt stede Rijnwijck. De directe nabijheid van zowel de ingebed. Met gevoel voor deze historie zouden we Heuvelrug als de Kromme Rijnvallei en de Langbroe- deze nieuwe kern Rijnwijck kunnen noemen, naar de kerwetering maken dit gebied enorm aantrekkelijk. inmiddels verdwenen ridderhofstede Rijnwijck. Het is niet voor niets een toeristisch overstappunt. Rijnwijck kan ruimte bieden voor natuurinclusief en Er zit momenteel een aantal bedrijven, voor wie de duurzaam wonen voor met name de middencategorie aanwezigheid van zo’n vervoersknoop geen directe en voor mensen die graag gebruik maken van het meerwaarde heeft. Dat is eigenlijk jammer in relatie openbaar vervoer. Wonen wat niet alleen aantrekkelijk tot de vervoerswaarde van deze plek. is door de mooie omgeving, maar ook door de voor- Het station is recent opgeknapt met behoud van de zieningen die zorgen voor een sociale structuur en oude overkapping en de bereikbaarheid is met de cohesie. ondertunneling van het spoor nog verder versterkt. Het station is landschappelijk fraai ingepast en Een deel van deze voorzieningen komen voort uit ingericht, het station als landgoed. het feit dat Rijnwijck ook een recreatieve poort kan vormen naar zowel de Heuvelrug als naar het Kromme Ontwikkelvraag Rijngebied. Rijnwijck kan ruimte bieden aan nieuwe werkvormen. In Zeist is een grote behoefte aan middeldure Kantoren, die goed bereikbaar willen zijn via het OV, woningen. Momenteel wordt vooral binnenstedelijk vinden hier een plek. Net zoals de Triodosbank die al kleinschalig herontwikkeld binnen de kenmerken van heeft gevonden. Maar ook kan ruimte geboden de verschillende buurten. worden aan kleinschalige kantoorruimten voor Ook zijn verschillende kantoorlocaties in Zeist minder bijvoorbeeld start-ups en flexibele ontmoetings- goed bereikbaar via het openbaar vervoer. Dit wordt ruimten voor ad hoc samenwerkingen en vergade- als vestigingsfactor voor bedrijven steeds belangrijker. ringen. Het vernieuwde station Driebergen/Zeist biedt ruimte Juist door de aanwezigheid van goede OV-verbindin- voor bereikbare woningbouw voor mensen die graag gen kan Rijnwijck ook bij uitstek een plek worden om gebruik maken van het openbaar vervoer en goed vooruitstrevend te kijken naar duurzame mobiliteit. bereikbare kantoren/werkruimten. Hoe maak je deze Een goede fietsverbinding langs het spoor richting ontwikkeling niet regulier maar typisch Zeisters? Met Bunnik, USP en Utrecht is nodig om de snelle (elektri- waardering voor de natuur- en cultuurhistorische sche) fietsers een goed verbinding westwaarts te waarden van de omgeving? En met aandacht voor geven. communityvorming, passend bij de zorgzame samenleving van Zeist? Onderzocht moet worden waar de bestaande Wat zijn de kwaliteitsprincipes die we hanteren voor bedrijven, voor wie het station geen meerwaarde ontwikkeling en welke doelgroepen en programma’s heeft en vice versa, een alternatieve locatie kunnen willen we hier een plek bieden? vinden. Propositie van Zeist 59

EEN NIEUWE KERN BIJ STATION DRIEBERGEN-ZEIST

Economische groei rondom station Driebergen- eigen centrum met een sociale structuur voor Zeist passend binnen de structuur en vraagstukken alle doelgroepen om prettig met elkaar te van Zeist. kunnen leven. Volledig natuurinclusief en duurzaam ingebed Ontwikkeling van een nieuwe, unieke zesde in de kwaliteiten van de omgeving. kern met eigen identiteit in de nabijheid van Met gevoel voor de historie. het station. De aanwezigheid van water wordt versterkt. Met een aanvullend woon- en werkprogramma Fietsverbinding langs het spoor, vanaf station die Zeist versterken, zoals de ontbrekende Driebergen/Zeist westwaarts. woonruimte voor de middencategorie en ruimte voor start-up ondernemingen. Kortom, in de nieuwe kern wil je wonen. Want de Passend binnen de waarden van Zeist: stadse nieuwe kern beschikt niet alleen over de stadse allure met dorpse waarden. uitstraling, maar ook over de dorpse saamhorig- Een kern met menging van functies en een heid, die zo eigen is voor de kernen van Zeist.

Landgoederen/ Station buitenplaatsen

Natuurinclusief Snelweg

Routes Spoor

Nieuwe kern 60 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 3 HET KLOPPEND HART VAN ZEIST

Waarde escaperoom, of een interessante uitvind/ontdekatelier voor jonge kinderen vergelijkbaar met de Ontdekfa- Het centrum van Zeist is niet alleen een economisch briek in Eindhoven. Ontmoetingsplekken waar ook centrum. Het biedt ook een breed scala aan lokale en mensen met een kleine beurs langere tijd kunnen regionale voorzieningen die niet vanzelfsprekend zijn verblijven. Het winkelgebied kan deels worden voor een gemeente van onze omvang waaronder nog getransformeerd naar verblijfsgebied met een steeds een breed winkelassortiment, een ziekenhuis menging van functies. en een theater. Voor ouderen kan bijvoorbeeld een overdekte Het is ook het kloppend hart van de kern, waar ont- buitenruimte worden gerealiseerd waar men elkaar moeting en recreatie plaatsvindt. Met een toonaan- beschut kan ontmoeten buiten de horeca, een soort gevende beeldenroute. Waar iets te doen is voor jong oranjerie. Met ruimte voor nieuwe ambachtelijke en oud. winkels met eigen niche-producten.

Ontwikkelvraag In aansluiting op recente nieuwe initiatieven de ontwikkeling van meer creatieve hotspots, plekken voor We zien een verschuiving in de behoefte van inwoners. makers, creatieve ondernemers en hun publiek in sa- Minder winkelen en meer recreatief gebruik van het menwerking met de cultuurmakelaar en ‘’Stadsmakers’’ centrum. Elkaar ontmoeten. Samen met een verschui- Hierbij kan ook gedacht worden aan ruimte voor ving naar winkelen via internet leidt dit ook tot nieuwe woonvormen als lofts, woon/werkwoningen, leegstand van met name winkelpanden. De daghoreca atelierwoningen en groepswonen voor ouderen. groeit wat in lijn is met de benoemde trend. Ontmoe- Een centrum wat veel ruimte biedt aan voetganger en ten doe je met een kop koffie of lunch buitenshuis. fietser, maar ook goed bereikbaar is met de bus en Zeist wil zijn centrumkwaliteit garanderen. Dit vraagt voor de auto. Deze auto is van belang voor bereikbaar- om aantrekkelijke ontmoetingsplekken, vernieuwing heid door ouderen en jonge gezinnen. Doorgaand van gebouwen, veel groen, een goede bereikbaarheid (sluip-)verkeer wordt ontmoedigd. van voorzieningen en ondernemers die uitblinken in vakmanschap en gastvrijheid. Een aantrekkelijke openbare ruimte waar de groene Jongeren hebben behoefte aan meer reuring in Zeist: waarden van de cultuurhistorische grandeur van het ontmoetingsplaatsen en activiteiten. Slot en het groen van de Heuvelrug tot in het centrum worden doorgetrokken en meer ruimte krijgen, ook Met toenemende vergrijzing neemt ook de eenzaam- vanuit het oogpunt van klimaatadaptatie. Ook wordt heid toe. Het centrum met zijn voorzieningen is bij onderzocht of het water een plaats kan krijgen in het uitstek een plek waar ook ouderen elkaar kunnen centrum. ontmoeten. Een goede toegankelijkheid (bus, maar ook auto) is dan wel een voorwaarde. Centrum Zeist transformeert van ‘place to buy’ naar In het centrum is reeds geïnvesteerd in vergroening. ‘place to be’! Gezond stedelijk leven en klimaatrobuustheid vragen Deze transformatie van het centrum kent een om meer groen en water. Die ruimte moet gevonden compactere kern met vooral winkels met horeca, de worden. Slotlaan, ‘the place to buy’. Hier omheen ligt een zone, het transformatiegebied, met een menging van Onderzoeksrichting wonen, werken en maatschappelijke voorzieningen met mogelijk een enkele ambachtelijke nichewinkel of Een kloppend hart dat de ontmoeting voor jong en atelier en beperkte horecamogelijkheid, ‘the place to oud faciliteert. Groen, terrassen en bankjes buiten. In be’. De zone daaromheen legt de verbindingen met de de zon en in de schaduw. Maar ook ontmoetingsplaat- omgeving, het aanloopgebied met lanen, water en sen binnen. Met activiteiten voor jongeren, zoals een groen van hoge kwaliteit, de groene aders. Propositie van Zeist 61

HET KLOPPEND HART VAN ZEIST

Centrum Zeist versterken als parklandschap met Goed bereikbaar met de auto en openbaar lanen en water. vervoer voor ouderen en jonge gezinnen. Met bijzondere functies als de bijzondere Met transformatie van vooral winkelgebied naar taartenfabriek en de ontdekfabriek. verblijfsgebied met menging van functies. Met ruimte voor nieuwe woonvormen als lofts, Met focus op ontmoeting en verblijven als woon/werkwoningen, atelierwoningen en tegenhanger voor vereenzaming. groepswonen voor ouderen. Met veel verblijfsplekken, terrassen, bankjes, Met reuring voor jongeren. maar ook ruimte voor ontmoeten binnen, ook En ook hier natuurinclusief en duurzaam. voor de mensen met de kleine beurs.

Verblijfsgebied

Lanen

Water 62 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 4 RECREATIEPOORTEN NAAR DE HEUVELRUG

Waarde Onderzoeksrichting

De Heuvelrug is een bijzonder landschap waar diverse Onderzocht kan worden of de toeristische functie van kernen en “buitenplaatsen” met sport, recreatie en zorg Austerlitz en Den Dolder versterkt kunnen worden tot zijn gehuisvest. recreatiepoorten naar de momenteel versnipperd toegankelijke natuur van de Utrechtse Heuvelrug. Zeist beschikt over veel toegankelijke Deze kernen ontwikkelen zich naar een uitvalsbasis natuur, dat bij natuurbeherende naar de natuur. Ze voorzien hiermee niet alleen in een instanties in goede handen is. regionale behoefte, maar bieden ook werkgelegenheid.

Ontwikkelvraag Deze recreatieve functie zou uiteraard natuurinclusief en duurzaam moeten worden ingevuld met een focus Zeist is sterk in natuur- en cultuur georiënteerde op luwe recreatie. recreatie. De recreatieve behoefte is groeiende, maar het aanbod is beperkt; we kennen relatief weinig Deze toeristische functie kunnen we een duidelijke en ondersteunende recreatieve voorzieningen. aantrekkelijke identiteit geven door aan te sluiten op de waarden en historie van deze kernen. In Austerlitz De toegankelijkheid is versnipperd en heeft geen kan de band met het legerkamp van Generaal Marmont duidelijk bezoekadres. Mede hierdoor is er ook geen van het leger van Napoleon, tot uiting komen. In Den duidelijke afscherming van bijvoorbeeld rustgebieden Dolder de relatie met de Willem Arntz Hoeve. voor wild. Tegelijkertijd kunnen we de stroom aan recreanten Slot Zeist functioneert als potentieel ‘’bezoekerscen- ook beter reguleren door recreatie een duidelijk rum’’ in het geografisch centrum van het Nationaal bezoekadres te geven. Hierdoor worden belangrijke Park van Randmeren tot de Rijn. Daarnaast kan station rustgebieden beter ontzien. Driebergen-Zeist als uitvalsbasis beschouwd worden. Naast het versterken van deze functie op beide Ook in het bosgebied van de Heuvelrug onderzoeken locaties is aanvulling gewenst. we de mogelijkheden van versterking van de natuurwaarden en herstel van de beken en sprengen en daarmee toevoeging van natte natuurwaarden. Thema van de recreatie is ‘geopark’, waarbij het verhaal van de ondergrond van het landschap wordt verteld en de archeologische historische waarden die zich hierin bevinden (oude erven, grafheuvels, historische infrastructuur etc). Propositie van Zeist 63

DE RECREATIEPOORTEN NAAR DE HEUVELRUG

Versterken van de toeristische functie van Hiermee voorzien in recreatiebehoefte vanuit Austerlitz en Den Dolder tot recreatiepoorten naar de regio. de momenteel versnipperd toegankelijke natuur En ook hier weer natuurinclusief en duurzaam. van de Utrechtse Heuvelrug, Met versterking van natuurwaarden en herstel van de beken en sprengen. Hiermee de stroom aan recreanten beter Beide dorpen economisch versterken vanuit reguleren en belangrijke rustgebieden voor hun identiteit en dorpshistorie. flora & fauna beter ontzien. Station Driebergen-Zeist heeft een recreatie- Hiermee een aanvulling maken op de toeris- poortfunctie en geeft de nieuwe kern extra tische werkgelegenheid binnen Zeist. betekenis.

Recreatiepoort Herstel beken en sprengen

Reguleren Recreatieve functie recreanten

Versterking Toeristische natuurwaarden werkgelegenheid 64 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 5 HOV USP – AMERSFOORT, BRON VAN TRANS- FORMATIE VOOR VOLLENHOVE EN HANDELSCENTRUM

Waarde kan onderzocht worden of een mobipunt gerealiseerd kan worden als knooppunt voor bus en snelweg met Zeist is erg goed aangesloten op provinciale wegen en een deelautopunt, deelfietsen, ondersteunende snelwegen (A12, A27 en A28) en openbaar vervoer horeca met flexibele vergadermogelijkheid en een met diverse buslijnen en twee treinstations: Drieber- pakketophaalservice. gen/Zeist en Den Dolder. Mede hierdoor beschikt Zeist over gevarieerde De HOV-verbinding door Zeist biedt ook een goede woon- en werklocaties. OV-verbinding voor Zeist met Amersfoort. Een HOV tussen Zeist en USP verbindt deze werklocaties sterker aan elkaar en versterkt de interactie. Ontwikkelvraag Een P&R-locatie bij het Handelscentrum kan ervoor zorgen dat de bedrijven daar beter bereikbaar zijn met Voor de ontsluiting van het Utrecht Science Park wordt het OV en biedt de mogelijkheid om vanuit de auto op – vanuit het rijk en de regio – nagedacht over een de bus over te stappen naar het centrum van Zeist, hoogwaardige OV-verbinding (HOV) vanuit het USP naar de recreatieve poorten Austerlitz en Den Dolder richting Amersfoort. of naar het USP.

Wat wordt het tracé en welke locaties willen we De P&R-locatie kan de aantrekkelijkheid en economi- hiervan laten profiteren? Wat kan dit opleveren voor sche kracht van het Handelscentrum vergroten. Dit nieuwe en bestaande woonlocaties en werklocaties? overstappunt kan USP ontlasten van autoverkeer. Het Wat levert het op aan betere en mooiere plekken en biedt het noordelijk deel van Zeist (waar het OV-aan- routes? Waar moeten de haltes aan de HOV-verbinding bod beperkt is) een mooie toevoeging qua OV-waarde. komen? Een halte met mobipunt bij de Jordanlaan (Mooi Zeist) zou de aansluiting op een groot aantal buslijnen in En andersom, hoe kan Zeist door het tracé een bijdrage diverse richtingen kunnen garanderen, die ervoor leveren aan de waarde van de HOV-verbinding? zorgt dat de HOV-verbinding aan vervoerswaarde wint. Onderzoeksrichting Een halte in Vollenhove route kan de transformatiemo- Een tracé langs Mooi Zeist, via Vollenhove tot het gelijkheden zoals geschetst in ‘Vollenhove Vooruit’ Handelscentrum vormt de beste HOV ontsluiting voor versterken met ruimte voor menging met andere deze intensief benutte gebieden en kan een impuls functies. De bevolking van Vollenhove is daarmee bieden voor vernieuwing van Vollenhove en het beter in staat om zich snel te verplaatsen binnen de Handelscentrum Dijnselburg. Bij het handelscentrum regio wat hun (werk)actieradius vergroot. Propositie van Zeist 65

HOV USP – AMERSFOORT, BRON VAN TRANSFORMATIE VOOR VOLLENHOVE EN HANDELSCENTRUM/DIJNSELBURG

Door de HOV langs De Dreef zijn de burgers van De route ondersteunt het overstappunt auto Vollenhove beter in staat om zich snel te verplaat- (A28) naar HOV en daarmee de economische sen binnen de regio wat hun (werk)actieradius slagkracht van Handelscentrum /Dijnselburg. vergroot, Dit overstappunt ontlast USP van autoverkeer. De ingetekende HOV haltes zijn suggesties die Deze route versterkt de transformatie- nog nader onderzocht en bepaald moeten mogelijkheden zoals geschetst conform het worden. vastgestelde beleid ‘Vollenhove vooruit’ met ruimte voor menging met andere functies.

HOV Mogelijke HOV-halte

Langzaam- Kwaliteitsimpuls verkeerroutes

Transformatie- Landgoederen/ mogelijkheden buitenplaatsen 6666 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 6 DUURZAME TRANS- FORMATIE N237 (DE WEGH DER WEEGEN) EN ZONE A28 Waarde zijn sterk technisch op overstekend autoverkeer ingericht en hebben geen ruimtelijke verblijfskwaliteit. De Amersfoortseweg (N237) kent een rijke historie als De A28 geeft veel lawaai en uitstoot van milieubelas- Wegh der Weegen met grote buitens en een aartsbis- tende stoffen, ondanks de verdiepte ligging. schoppelijke residentie. Het is een cultuurhistorisch Hoe kan het verblijfsklimaat rondom de A28 verbeterd waardevolle groene ruggengraat binnen de gemeente. worden? Aan de Amersfoortseweg liggen de kernen Huis ter Heide en Bosch en Duin. Onderzoeksrichting

De A28 is een één van de belangrijke rijkswegen die Onderzoek de transformatie van de Amersfoortseweg het noorden en het zuiden van Nederland met elkaar (Weg der Weeghen) als enorme N237-sluiproute voor verbindt. Het is tevens de belangrijkste regionale landelijk autoverkeer naar een lokale weg met autoverbinding tussen Utrecht en Amersfoort. Mede betekenis voor Zeist met een versmald wegprofiel door de A28 (naast de A12) is Zeist voor autoverkeer en een lagere maximale rijsnelheid. goed aangesloten op het landelijke rijkswegennet en daardoor goed bereikbaar. We onderzoeken de beperkte mogelijkheid voor duurzame, natuurinclusieve bebouwing binnen de Ontwikkelvraag 60-meterzone en creëren daarmee verblijfskwaliteit, zoals door het creëren van een bescheiden ontmoe- De N237 functioneert vooral als sluipverkeersroute tingsvoorzieningen en een ouderencluster voor voor (boven)regionaal verkeer. Hierdoor brengt deze Bosch en Duin en Huis ter Heide in deze zone. weg een scheiding aan tussen de kernen Bosch en Duin en Huis ter Heide, in plaats van een verbinding. Om de verblijfskwaliteit te vergroten dient het door- Bovenregionaal belang prevaleert boven lokaal belang gaande autoverkeer te worden ontmoedigd. In de en hierdoor is er geen sprake van een aangenaam geest van de waarden van Zeist kunnen we met deze verblijfsklimaat rondom de Amersfoortseweg. ingrepen van de N237 een ware Amersfoortse Lust- De kernen Huis ter Heide en Bosch en Duin sluiten bij warande maken. de N237 op elkaar aan, maar zijn door de drukke verkeersader juist erg van elkaar gescheiden. Beide Onderzoek de mogelijkheden om de zone om de A28 kernen beschikken niet over een bescheiden centrum- inclusief de viaducten te transformeren met de volgen- functie met beperkte voorzieningen. de doelstellingen: Hoe kan de verblijfskwaliteit met allure van de Wegh De zone leefbaar maken door de lokale verbindin- der Weegen, aangelegd rond 1650 met een laanprofiel gen over de A28 te vergroenen en verblijfskwaliteit van 60 meter breed met drie rijen eikenbomen aan te geven. En hierdoor de verbinding tussen Zeist en weerszijden, weer teruggebracht worden? Huis ter Heide/Bosch en Duin te verstevigen. Het vergroenen van de zone rond de A28 met als De A28 is altijd druk met in de spitstijden files. De A28 doel het afvangen van uitstoot van milieubelasten- vormt een belangrijke ruimtelijke scheiding tussen de stoffen van het autoverkeer. Zeist, Austerlitz en Huis ter Heide, Bosch en Duin en De groene zone rondom de A28 goed ontsluiten Den Dolder. Vooral Huis ter Heide ligt ingeklemd voor recreatief medegebruik en ook daarmee de tussen twee drukke verkeersaders, de A28 en de N237 ruimtelijke scheiding van de snelweg verkleinen. (Amersfoortseweg), en ligt daardoor ruimtelijk De zone rondom de A28 benutten voor de opwek geïsoleerd van de omgeving. De aanwezige viaducten van duurzame energie. Propositie van Zeist 67

DE WEGH DER WEEGEN EEN NIEUWE TOEKOMST ALS AMERSFOORTSE LUSTWARANDE

Transformeer de Amersfoortse weg (Weg der Met beperkte mogelijkheid voor duurzame, Weeghen) als enorme N237-sluiproute voor natuurinclusieve bebouwing binnen de landelijk autoverkeer naar een lokale weg met versmalde zone en daarmee verblijfs- betekenis voor Zeist door: kwaliteit creërend, zoals het creëren van een bescheiden centrum voor Bosch en Duin in Het totale wegprofiel te versmallen naar deze zone. 1 rijstrook per richting door het terugbrengen Met respect voor de doorzichten naar het van het asfalt naar 1 rijstrook per richting en omringende landschap. verkeerssnelheid verlagen waardoor er ruimte In de geest van de waarden van Zeist: ontstaat voor laanbebouwing. de Amersfoortse Lustwarande.

VERDUURZAMING ZONE A28

Onderzoek de mogelijkheden om de zone om de Het vergroenen van de zone rond de A28 met A28 inclusief de viaducten te transformeren met als doel het afvangen van uitstoot van milieube- de volgende doelstellingen: lastende stoffen van het autoverkeer. De groene zone rondom de A28 goed ont- De zone leefbaar maken door de lokale sluiten voor recreatief medegebruik en ook verbindingen over de A28 te vergroenen en daarmee de ruimtelijke scheiding van de verblijfskwaliteit te geven. En hierdoor de snelweg verkleinen. verbinding tussen Zeist en Huis ter Heide/Bosch De zone rondom de A28 benutten voor de en Duin te verstevigen. opwek van duurzame energie.

Natuurinclusieve Landgoederen/ bebouwing buitenplaatsen

Verbindingen met Verduurzamen landschap zone A28 68 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 7 NIEUWE BETEKENISGEVING VOOR DE STICHTSE LUSTWARANDE

Waarde Daar waar verandering naar wonen gewenst is, kan deze geprogrammeerd worden als bijzondere woon/ Zowel bij de binnenkomst vanuit Utrecht als vanuit werkfuncties binnen de bestaande gebouwen. In geval Driebergen is de cultuurhistorie van de Stichtse van noodzakelijke uitbreiding zoeken naar mogelijk- Lustwarande beeldbepalend voor de alom geroemde heden achter het hoofdgebouw en met een korrel- kwaliteit van Zeist. Het is één van de groene ruggen- grootte die past bij het hoofdgebouw (hoge verdiepin- graten van de gemeente. gen, brede panden) met een hoog architectonisch niveau. Ook hier ligt daarbij de focus op duurzaamheid Ontwikkelvraag en cultuurhistorie- en natuurinclusiviteit.

Het behoud van deze kwaliteit is een belangrijke opga- De beleving van dit cultuurhistorisch beeldbepalende ve. Er is sprake van (beperkte) leegstand, noodzaak tot lint kan vergroot worden door in overleg met de verduurzaming en versterking van de beleefbaarheid. eigenaren een recreatieve wandelroute te onderzoe- Wat is er nodig om deze waarde te behouden en ken over de landgoederen te faciliteren met onder- duurzaam uit te bouwen naar de toekomst? steuning van het verhaal van de historie hiervan.

Onderzoeksrichting De bereikbaarheid en het verblijfsklimaat van de Stichtse Lustwarande is te vergroten door juist voor de Een nieuwe toekomst voor de auto’s het regionale sluipverkeer te ontmoedigen ter monumenten en de landgoederen verbetering van bereikbaarheid bestemmingsverkeer. van de Stichtse Lustwarande. Hoe kunnen we goede oplossingen vinden voor het kwalitatief hoogwaardig inpassen van parkeren op de buitenplaatsen? Hoe kunnen we functies sturen en De waarde van de monumenten als kantoren kunnen beperken als dat niet gecombineerd kan worden met versterkt worden met een verbeterde bereikbaarheid het faciliteren van parkeren? Op welke wijze kan met openbaar vervoer en fiets. ingezet worden op mobiliteitsmanagement om autogebruik te weren? Propositie van Zeist 69

NIEUWE BETEKENISGEVING VOOR DE STICHTSE LUSTWARANDE

De waarde van de monumenten als hoofdkan- met een korrelgrootte die past bij het hoofd- toren voor grote bedrijven versterken met een gebouw (hoge verdiepingen, brede panden) verbeterde HOV en snelfietsroute bereikbaar- met een hoog architectonisch niveau. heid. De beleving van dit cultuurhistorisch beeldbe- Daar waar verandering naar wonen gewenst is palende lint vergroten door in overleg met de deze programmeren als bijzondere woon/ eigenaren een recreatieve wandelroute over de werkfuncties binnen de bestaande gebouwen landgoederen te faciliteren met ondersteuning om de bezoekbaarheid van de landgoederen te van het verhaal van de historie hiervan. behouden/versterken. De bereikbaarheid en het verblijfsklimaat van Hierbij de focus op natuurinclusiviteit en de Stichtse Lustwarande vergroten door juist duurzaamheid. voor de auto’s het sluipverkeer te ontmoedigen In geval van noodzakelijke uitbreiding deze ter verbetering bereikbaarheid bestemmings- laten plaatsvinden achter het hoofdgebouw en verkeer.

Stichtse Lustwarande

Landgoederen/ buitenplaatsen 70 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 8 LOPEN EN FIETSEN STIMULEREN

Waarde Onderzoeksrichting

De groene waarden van Zeist stimuleren gezond Het centrum aantrekkelijk en veilig voor voetganger fietsgebruik. Zeist heeft twee treinstations: Drieber- en fietsers. Meer deelfietsen. gen/Zeist en Den Dolder en kent diverse goede – vooral regionale – busverbindingen. Aantrekkelijke doorfietsroutes die Zeist verbinden met de regio. Ontwikkelvraag Goede fietsverbindingen tussen de OV-knooppunten We zien de ontwikkeling van doorfietsroutes onder en de recreatieve poorten. andere tussen Veenendaal en Utrecht en Amersfoort en Utrecht. Ook wordt nagedacht over een doorfiets- Een goede fietsverbinding met het Utrecht Science route tussen Utrecht en Zeist en is er behoefte aan een Park. goede fietsverbinding tussen Zeist en Utrecht Science Park. Alle doorgaande fietsroutes zijn sociaal veilig met bij voorkeur verlichting en sociale ogen. Op welke wijze, en langs welke tracés kan Zeist niet alleen bijdragen aan de regionale bereikbaarheid, Alle doorgaande fietsverbindingen zijn veilig vorm- maar ook bijdragen aan de fietsmobiliteit van de gegeven door bescherming tegen autoverkeer en bij inwoners van Zeist? voorkeur met voldoende ruimte voor zowel recreatieve als snelle fietsers. Hoe kunnen we fietsen aantrekkelijker en veiliger maken, zodat dit binnen De uitwerking van de eisen met betrekking tot de Zeist de primaire vervoersmodus doorgaande fietsroutes vergt nader onderzoek met wordt? betrekking tot inpassing in de natuur.

Onderzoek naar het ontmoedigen van doorgaand (auto)sluipverkeer. Met name op de doorgaande wegen (Utrechtseweg, Driebergseweg, Woudenbergse- weg en Krakelingweg) en in het centrum. Hierdoor wordt het lopen en fietsen niet alleen veiliger, maar ook aantrekkelijker. Propositie van Zeist 71

LOPEN EN FIETSEN STIMULEREN

Met brede snelfietsroutes die sociaal veilig zijn sluipverkeerroutes langs N224, N225 en N237 (verlichting en sociale ogen) zodat deze ook naar bestemmingsverkeerroutes zodat er een ’s avonds aantrekkelijk zijn die Zeist goed beter lokaal leefmilieu en verblijfskwaliteit verbinden met de regio. rondom deze infrastructuur ontstaat. Met een snelle fietsverbinding naar USP. Met een duurzaam afwateringssysteem met Met infrastructuur met hoge natuurinclusiviteit berging in de bodem. zoals natuurlijke bermen en groene viaducten Met betere busverbindingen tussen de diverse die primair het landschap verbinden en niet kernen van Zeist en naar het centrum van Zeist, slechts technisch autoverkeer faciliteren. de gemeentelijke woonkamer, met versterkend Met afwaardering van de diverse landelijke busverkeer langs de Utrechtse weg.

Snelfietsroute

Recreatieve fietsroute 72 Gemeente Zeist

ONDERZOEKSRICHTING 9 DUURZAAM, DUUR- ZAAM, DUURZAAM

Waarde Voor het opwekken van voldoende duurzame energie zoeken we samen met inwoners en organisaties naar Zeist beschikt over een groene natuurrijke omgeving passende vormen en locaties. die bijdraagt aan gezondheid en biodiversiteit. Die zowel schone lucht biedt als uitnodigt tot bewegen. We onderzoeken de ontwikkeling van een nieuwe kern voor wonen en werken nabij het station Driebergen Een plek voor duurzame organisaties als het Wereld Zeist. Hierdoor kunnen we niet alleen veel inwoners Natuur Fonds, De Vogelstichting en de Triodos Bank. een passende woning bieden, maar kan ook veel automobiliteit voorkomen worden. Waar actieve bewonersinitiatieven zich inzetten voor duurzame energie, stadslandbouw, circulaire econo- We zorgen daarbij voor natuurinclusief mie en natuurbehoud. en duurzaam, energieneutrale bouw. Ontwikkelvraag Groen en water in de bebouwde omgeving spelen een Net zoals heel Nederland staat ook Zeist voor de belangrijke rol in het tegen gaan van klimaatstress. opgave om van fossiele brandstoffen over te schakelen Dit passen we niet alleen toe bij nieuwbouw, maar ook op nieuwe duurzame energiebronnen. Wellicht de zoveel mogelijk in de bestaande buurten, wijken en belangrijkste opgave hierbij is het voorkomen van dorpen. Nieuwbouw wordt hierbij niet alleen natuurin- energiegebruik, ofwel energiebesparing. Bijvoorbeeld clusief ingebed in de omgeving maar moet zelf ook door te fietsen in plaats van met de auto te gaan. groen en duurzaam zijn. Maar ook het isoleren van bestaande woningen en bedrijfspanden. We zetten in op lopen, fietsen en openbaar vervoer als belangrijkste vervoersvormen. De auto komt hierbij op Daarnaast zal steeds meer energie duurzaam moeten een laatste plaats, maar wordt niet genegeerd, ook de worden opgewekt. Dit zal leiden tot (tijdelijke) opwek auto transformeert in de richting van duurzaam door zon op dak, zonnevelden en/of windmolens. vervoer.

De opgave van duurzaamheid is breder dan de We gaan sluipverkeer op onze doorgaande wegen energietransitie. Het raakt hoe we leven, eten, reizen. ontmoedigen. Dit sluipverkeer draagt niet bij aan het Hoe kunnen we onze ecologische voetafdruk verklei- goede leven in Zeist. nen en zorgzaam omgaan met grondstoffen en de aarde? Ook is er het vraagstuk van klimaatadaptatie. Tot slot willen we ook onze economie verduurzamen. Hoe zorgen we ervoor dat de bebouwde omgeving Door consumenten duurzame keuzes te bieden en gezond blijft en weerextremen kan opvangen? ruimte bieden aan bedrijven (waaronder start-ups) die bijdragen aan een duurzame wereld en een inclusieve Onderzoeksrichting samenleving. We verkleinen onze voetafdruk door zorgvuldig om te gaan met grondstoffen en het Zeist wil in 2050 energieneutraal zijn: er wordt dan bevorderen van hergebruik en delen. evenveel energie verbruikt als duurzaam wordt opgewekt op het grondgebied van Zeist. We streven Het lokale bedrijfsleven speelt een belangrijke rol daarbij naar 50% energie besparing. bij deze maatschappelijke opgave. Propositie van Zeist 73

DUURZAAM, DUURZAAM, DUURZAAM

Opwek van voldoende duurzame energie 50% automobiliteit voorkomen worden. energie besparing. Wat we besparen hoeven we Het ontmoedigen van sluipverkeer op onze niet op te wekken. doorgaande wegen. Inzetten van groen en water in de Hiervoor alle woningen en bedrijfslocaties bebouwde omgeving om klimaatstress tegen verduurzamen. te gaan Inzetten op lopen, fiets en OV als Inzetten op duurzame vormen van belangrijkste vervoersvormen. economie en werk. Het ontwikkelen van een nieuwe kern Nieuwbouw energieneutraal en natuur- voor wonen en werken nabij het station inclusief. Driebergen Zeist. Hierdoor kan veel

Zonnepanelen op daken en isoleren bebouwing Duurzame opwek (bijvoorbeeld restwarmte, windmolen of zonneveld) 74 Gemeente Zeist 5

HET VERVOLG- HET AGENDA ONDERZOEKS- PROCES EN DE DE EN PROCES Propositie van Zeist 75

De vervolgstappen van deze Propositie na vaststelling Nader uitwerken in gebiedsvisies en project- door de gemeenteraad zijn: voorstellen Bij deze vervolgstappen dient vooral veel aandacht Inbrengen in het regionale overleg met de U16 te worden besteed aan inbreng van de samenleving, ten behoeve van het Ruimtelijk Economisch omdat dit bij het opstellen van de Propositie beperkt Programma (REP), met inachtneming van de gebeurd is. niet-harde status van de onderzoeksrichtingen Inbrengen bij de Provincie ten behoeve van de Ook moet zorgvuldig getoetst worden wat de effecten Provinciale Omgevingsvisie (POVI), met inacht- van de voorgestelde ontwikkelingen zijn. Dit kan neming van de niet-harde status van de onder- leiden tot dilemma’s en noodzakelijke aanpassingen. zoeksrichtingen en noodzakelijke aanpassingen. De onderzoeksrichtingen uitwerken in een onderzoeksagenda en nader onderzoeken en inbrengen bij de tweede fase van de Gemeentelijke Omgevingsvisie (GOVI)

Provincie Regio U16

POVI REP RES

Parallel in Bestaand: Zeist productie:

Maaltijd Beleidskader zon/wind Propositie Position paper Tijdelijke status, Woonvisie wordt getoetst en verwerkt in GOVI Bestaand beleid Mobiliteitsvisie

GOVI 1. Fundering: bepaling hoofdkoers/essentie van het zijn van Zeist op basis van waarden. 2. Verwerken strategische visie op basis van wet/regelgeving en vraagstukken van bovenaf. 3. Verwerken van gemeentelijk beleid op de gehele fysieke leefomgeving, dus naast ruimtelijk ook sociaal/maatschappelijk/gezondheid. 4. Verwerken van opgehaalde ideeën en visies vanuit de participatie met burgers en belanghebbende partijen. 5. De vertaling van de inbreng van de punten 1 t/m 4 in concrete visievoorstellen in enerzijds de locaties waar de belangrijke transformaties plaatsvinden en anderzijds de thema’s waarin gestuurd wordt op transformatie (bijvoorbeeld tegengaan vereenzaming, stimuleren beweging, tegengaan verdroging, verduurzaming openbare ruimte etc.)

N.B.1. De propositie vormt de eerste invulling op hoofdlijnen van de belangrijke transformatielocaties met inachtname van een aantal thema’s. Deze moeten in de GOVI worden getoetst, uitgewerkt, aangepast en aangevuld.

N.B.2. De visie dient op realiteitsgehalte getoetst te worden aan de hand van botsproeven (verkeersef fecten, CO2, ﬁ jnstof, stikstof, etc.). Pas dan kan gesteld worden dat de omgevingsvisie haalbaar/maakbaar is.

Participatie: ophalen meningen uit de buurt enerzijds en toetsen integrale visie anderzijds Uit: De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery