Yaklaşık, Balıkesir'e 50 Km Uzaklıkta Olan Balya Madeni İlçenin Belediye
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALİŞMALAR Yaklaşık, Balıkesir'e 50 Km uzaklıkta olan Balya madenine birçok yabancı ve yerli uz- Balya madeni İlçenin Belediye sınırlan içinde manların geldiği, çevrenin jeolojisi ve maden ve yakınında bulunmaktadır (Şekil 1), Eski çağ- yatağı hakkında yazılar yazıldığı bilinir. Madenin lardan bu yana varlığı bilinen maden Orta çağda modern işletmeciliğe geçiş yılları ile birlikte Periklea zamanından beri işletilmektedir. Bu ma- çevre jeolojisine de ilginin arttığı görülür. Baş- dende modern işletmeciliğe 1880 yılında «Soci- langıçtaki çalışmalar genellikle yörenin stratig- été desmines de Balya-'Karaaydın» adında bir refik sorunlarına yöneliktir. Fransız şirketi başlamıştır. Bu işletme 1939 yı- lına dek sürmüştür. 1913 yılında en yüksek üre- P. de TchPhatcheff (1886) daha ziyade vol- tim düzeyine erişmiş olup 140.300 ton ham cev- kanik kayaçlar İle ilgilenmiş; Neumayr (1886) bu her ve 13,980 ton kurşun üretilmiştir. Şirketin civardan toplanan ve kendisine götürülen fosil- modern İşletmeciliğe geçmesinden sonra 4 mil- ler İle İlgilenmiş ve ilk defa Balya civarmda Üst yon ton civarında cevher İşlediği ve bundan da Trigas'dan bahsetmiştir. 400,000 ton metal kurşun ürettiği tahmin edil- Weiss ve Berg (1901), "Maden yatağının, mektedir. ojitli andezitler İle Kanbonifer yaşlı düşündük- leri kireotaşları arasında «metamorflk bir doka- nak» ile ilişkili olduğunu düşünmüşlerdir. Enderle (1900), Balya civarındaki kireçtaş- iarımn ilk ayrıntılı incelemesini yapmıştır. Per- mo - Karbonifer yaşı vermiştir, Phllipson (1915), Paleozoyik yaşlı kayaçlar ile, civarda bulunan, volkanik kayaçlar arasında ilişki kurmaya çalışmıştır, Koverîko (1940) cevher yatağını «porflrik cevher, kireçtaşı içindeki cevher, çökel kayaç» lann tabakaları arasındaki cevher ve dokanak damarlar» diye dört tipe ayırmıştır. Aygen (1956), dokanak tipi cevherleşmenin Balya'da önemli olmadığını Permiyenin, kumta- şj ve kireçtaşı fasiyeslnde olduğunu, Triyas for- masyonlarını da şist, kumtaşı, çakıltaşı diye ayı- rır. Kaaden (1957), Balya cevher yataklarını, üçüncü zaman volkanik kayaçlarının dokanak zonlarında ve yöre kayaçlarm içinde uygun yer- lerde yataklandığını söyler. Şekli : 1 — Yer buldum haritası Mohr (1959), Tersiyer yaşlı formasyonla- Fig. i i — Location map rın «bilhassa lâvlar, tüfler ile andezitik ve dasi- tik bilesimll aglomeralardan ibaret» olduğunu Balya sahası maden rezervinin oldukça bü- yük olduğu düşünülmektedir. Eski işletmelerden söyler ve cevherleşmenin «dasitlerle daha eski arta kalan ekonomik tenöre sahip artıklarla, yer- sedîmanlar arasında veya yakınındaki dokanak- altı maden rezervinden oluşur. ta» meydana geldiğinden bahseder. 48 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 Gjelsvik (1962). Permiyan kireçtaşlarımn b) Kiltaşı - miltaşı-kırmtaşı - kumlu kireç- Triyas formasyonları ürerinde devrik olduğun- taşı ağdalanması (Üst Triyas yaşlı) : Balya civa- dan bahseder. rında yayılımı oldukça geniştir (Şekil 2). Bu ar- Övalıoğlu (1967), cevherleşmenin kökeni dalanma içinde ve üstünde Permlyen yaşlı ki- reçtaşı blokları bulunmaktadır. Yörede daha al- lie ilgili olarak «cevherleşme subvolkanik-hid- tındaki birim saptanamamıştır. rotermal ve dokanak başkalaşım (kontakt meta- morflk) tipine güze! bir örnektir» der, Milli -killi taştan alınan örnekler : % 15 ora- nında mil boyunda kuvars taneleri, mi'kritîk, kar- JEOLOJİ bonun kil ve çok İnce serlzit pullarından oluşan Çalışma alanı, Pontitler tektonik (Ketin çimento İçinde serpilmiş halde görülmektedir. 1966) kuşağının batı bölümünde bulunan : Kapı- Bu seviyelerden alınan örneklere göre yaşı dağ graniti, Şamlı graniti, Kozak graniti ve Balya, Üst Triyas olarak saptanmıştır. (Aygen, 1956). İvrindi madenlerini içeren; Bandırma -Balya- İv- rindi • Bergama zonu içinde bulunmaktadır. (Şe- c) Çakıltaşı (Üst Triyas yaşlı) : Üst Tri- kil 1). yas formasyonlarının üst seviyesi olarak düşü- nülen ve kalınlığı değişik olan bu eakıltaşları, Bandırma - Balya - Bergama metalik maden- genellikle Permiyen kireçtaşlarmın hemen altın- ler zonu : Bu zon içinde bulunan tüm maden ya- da mostra vermektedir. takları (Şamlı, Ayazmanı demir yatakları, Balya Pb, Zn yatağı, ivrindi antimuan yatakları, Kara- Çakıltaşları : sarı • kahverengi, yer yer gri burun civa yatakları, bilinen, bilinmeyen maden renkli, çakıllar 0,8 mm. ile 1,5 cm, arasında de- zuhurları); granit sokulumları. (Kapıdağ graniti, ğişmektedir. Çakıllar; mikroklin, ortoklas, al- Şamlı graniti, Kozak graniti ve küçük granit gös- blt, kuvars, boynuztaşı, yazıgranıti, kuvarsit, mi- termelikleri) ; tektonik hatların doğrultuları, kaşist, gnays parçaları ile Permiyen kireçtaşıdır. Kireçtaşı çakılları Permiyen fosili içerir (Şekil Permlyen yaşlı kireçtaşlarmın konumu; KD-GB 2). gidişti olup, maden yataklarının tipi ve yataklan- ma şekli, bu unsurların meydana getirdiği bir bü- Çakıltaşları ile Permlyen kireçtaşları doka- tünün sonucudur. Zon içindeki yataklar; doka- nağı genellikle tektonik ezilmelldir. nak ornatma ve hidrotermai yatak tipidir. Bu zo- nun, maden yatakları bakımından önemli oldu- Bu çakıltaşları, Üst Triyas yaşlı formasyo- ğu ve zon olarak ele alınması gerektiği düşünül- nunun tavan çakıltaşı olarak düşünülmektedir, mektedir. d) Volkanitler: Çalışma alanı içinde en Yörede magmatik faaliyette oldukça yoğun- genç kayaçlar voîkanitlerdir (Şekil 2). dur. Sokulum (intrüzif) kayaçları İzlenememiş- Çalışma alanında bulunan kayaç birimleri : tir. Yakın çevresinde vardır. Volkanitler : dasit, riyodasit, riyolit, andezit olcıp, ayrışma yaygın a) Kireçtaşları (Permiyen yaşlı) : İvrindi, olduğundan jeoloji haritasında (Şekil 2-4). sa- Balya, Manyas gölü hattı içinde ve daha doğuda dece dasitler ile andezitler ayrılmıştır. Volkanit- yayılımı geniş olan kireçtaşları üst Triyas yaşlı ler, Permiyen ve Triyas, saha dışında Jura - Kre- formasyonlar içinde ve üstünde bloklar şeklinde tase yaşlı formasyonları kesmekte (Şekil 1) olduğu düşünülmektedir. Kireçtaşları masif, yer olup, Tersiyer yaşlı olduğu düşünülmektedir. yer yeniden kristallenmiş, gri renkli, siyahımsı, (Aygen 1956, Kaaden 1957, Mdhr 1959, Gjelsvik bol fosilli ve kalsit damarlıdır, (Şekil 2), 1962). Andezitler dasitlerden -daha genç olup Kireçtaşlanndan alınan örnekler şu fosilleri dasitleri kesmişlerdir (Âygen 1956, Akyol 1973). içermektedir : Schwagerina sp., Pseudovermi- porella sp., Paraschwagerina sp., Godonofusiel- Dasitler : Fazla ayrışmaya uğramış, sflis- la sp,, Schubertaila sp. leşme, piritleşme, kaolenleşme belirgindir. Ay- rışamadan dolayı renkleri; kahverengi, kırmızı Kireçtaşlarmın yaşı permiyen olarak sap- ve beyazdır. (Akyol 1977), Kırmızı tepe civarın- tanmıştır (Neumayr 1887, Bukowskî 1892, Ây- da ve Darı deresi güneyinde dasitleri kesen an- gen 1956, Äkyo! 1973), dezitler görülmüştür (Şekil 2);. JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1OT 48 Andezitler: Yörede oldukça geniş yayı I im- matik faaliyet ve tektonik île bir bütün teşkil olan andezitler; gri ve koyu gri renkli, yer yer etmektedir. ayrışmış, tane ve çok küçük taneler şeklinde Çalışma alanı da bu zon içinde olup; genel hornblend ojit, zonlu büyüme gösteren oligoklas kırık 'hatları KD - GB doğrultu lu dur. Bu doğrultu- içermektedir (Akyol 1977). ludur. Bu doğrultuya dik gelen ufak faylar izlen- Riyolit : Ayrışmadan dolayı dasitten saha- miştir, da ayırma olanağı bulunmaktadır, Kaolenleşmlş, «Büyük fay» İsmi verilen ve Kırmızı tepe- serizetleşmiş, çok küçük kristalcikler halinde den geçen fay (Şekil 1-2), çalışma alanımız sanidin, kuvars İçermektedir (Âkyol 1977). içindeki en büyük kırık zonudur. (Akyol 1977). YAPISAL JEOLOJİ GEVHİR YATAKLARI Çalışma alanında, permlyen yaşlı kireçtaşı Balya, bölgesinin kurşun-çinko yatağı; Bal- blokları (E, Arpat, N. Özgül, E, Bingöl, 1972, kar- ya İlçesi Bahçecik ve Danderesi köyleri arasın- şılıklı konuşma) Üst Triyas yaşlı formasyon için- da yaklaşık olarak 8 Km2 lik bir alan İçinde da- de ve üstünde gelişigüzel konumludur. Kireçta- ğılmış durumdadır (Şekil 3). şı blokların, havza içinde, havzada gelişen düşey blok hareketler sonucu çekim kaymaları ile gel- Balya cevherleşmesinin yüzeyde gösterme- diği ve bu İşlemin Üst Triyas yaşlı tavan ça'kıl- liği saptanamadığından; eski incelemeler, jeo- taşının gelişme başlangıcına kadar devam ettiği loji ve jeofizik çalışmalar dikkate alınarak, ma- düşünülmektedir. Tetİs denizinin çekilmesinden den alanının kuzey ve doğu yönde gelişme ola- sonra yabancı örtü (allokton örtü) kireçtaşları sılığının varlığı düşünülmektedir. havzaya itilmişlerdir, yabancı örtü klreçtaşlan- Balya madeninin cevherli sahaları, şu bö- nın doğrultusu kuzeydoğu-güneybatı, İtilmenin lümlere ayrılmıştır. de doğu - güneydoğudan geldiği düşünülmekte- dir (Şekil 4). Aygen 1956, Mo'hr 1958, Gjelsvik 1. Balya sahası 1958, Akyol 1977). a) Arı sahası Üst Triyas formasyonunun tabanını çalışma b) Orta sahası alanında görme olanağı yoktur. Sahanın dışında; c) Sansu sahası İvrindi, güney ve batısında Alt Triyas (Karakaya d) Karaca sahası formasyonu Bingöl ve diğerleri 1973), üzerinde e) Koca sahası diskordan olarak bulunmaktadır. Bölgesel ola- f) Bunların dışındaki sahalar rak, Orta ve Üst Trlyasın, temel veya Alt Triyas Üzerinde diskordan olarak bulunduğu izlenmiş- 2. Danderesi sahası tir. (Erk, 1942, Aygen 1956, Gümüş 1964, Âslan- sr 1956, Brikman 1971, Bingöl ve diğerleri 1973, Danderesi sahası, bakir bir sahadır. Potansi- Bingöl 1976). yel saha olarak düşünülmektedir, Danderesi sa- hasında Kireçtaşı çatlaklarında ve karstik boş- Üst Triyas formasyonlarında ufarak kıvrım- luklarda manganez cevherleşmesi izlenmiştir. lar fazla gelişmiş. Bilhassa Bahçeler köyü civa- Eski işletme galerilerine girme olanağı