Yaklaşık, Balıkesir'e 50 Km Uzaklıkta Olan Balya Madeni İlçenin Belediye

GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALİŞMALAR

Yaklaşık, Balıkesir'e 50 Km uzaklıkta olan Balya madenine birçok yabancı ve yerli uz- Balya madeni İlçenin Belediye sınırlan içinde manların geldiği, çevrenin jeolojisi ve maden ve yakınında bulunmaktadır (Şekil 1), Eski çağ- yatağı hakkında yazılar yazıldığı bilinir. Madenin lardan bu yana varlığı bilinen maden Orta çağda modern işletmeciliğe geçiş yılları ile birlikte Periklea zamanından beri işletilmektedir. Bu ma- çevre jeolojisine de ilginin arttığı görülür. Baş- dende modern işletmeciliğe 1880 yılında «Soci- langıçtaki çalışmalar genellikle yörenin stratig- été desmines de Balya-'Karaaydın» adında bir refik sorunlarına yöneliktir. Fransız şirketi başlamıştır. Bu işletme 1939 yı- lına dek sürmüştür. 1913 yılında en yüksek üre- P. de TchPhatcheff (1886) daha ziyade vol- tim düzeyine erişmiş olup 140.300 ton ham cev- kanik kayaçlar İle ilgilenmiş; Neumayr (1886) bu her ve 13,980 ton kurşun üretilmiştir. Şirketin civardan toplanan ve kendisine götürülen fosil- modern İşletmeciliğe geçmesinden sonra 4 mil- ler İle İlgilenmiş ve ilk defa Balya civarmda Üst yon ton civarında cevher İşlediği ve bundan da Trigas'dan bahsetmiştir. 400,000 ton metal kurşun ürettiği tahmin edil- Weiss ve Berg (1901), "Maden yatağının, mektedir. ojitli andezitler İle Kanbonifer yaşlı düşündük- leri kireotaşları arasında «metamorflk bir dokanak» ile ilişkili olduğunu düşünmüşlerdir. Enderle (1900), Balya civarındaki kireçtaş- iarımn ilk ayrıntılı incelemesini yapmıştır. Per- mo - Karbonifer yaşı vermiştir, Phllipson (1915), Paleozoyik yaşlı kayaçlar ile, civarda bulunan, volkanik kayaçlar arasında ilişki kurmaya çalışmıştır, Koverîko (1940) cevher yatağını «porflrik cevher, kireçtaşı içindeki cevher, çökel kayaç» lann tabakaları arasındaki cevher ve dokanak damarlar» diye dört tipe ayırmıştır. Aygen (1956), dokanak tipi cevherleşmenin Balya'da önemli olmadığını Permiyenin, kumta- şj ve kireçtaşı fasiyeslnde olduğunu, Triyas for- masyonlarını da şist, kumtaşı, çakıltaşı diye ayı- rır. Kaaden (1957), Balya cevher yataklarını, üçüncü zaman volkanik kayaçlarının dokanak zonlarında ve yöre kayaçlarm içinde uygun yerlerde yataklandığını söyler. Şekli : 1 — Yer buldum haritası Mohr (1959), Tersiyer yaşlı formasyonla- Fig. i i — Location map rın «bilhassa lâvlar, tüfler ile andezitik ve dasitik bilesimll aglomeralardan ibaret» olduğunu Balya sahası maden rezervinin oldukça bü- yük olduğu düşünülmektedir. Eski işletmelerden söyler ve cevherleşmenin «dasitlerle daha eski arta kalan ekonomik tenöre sahip artıklarla, yer- sedîmanlar arasında veya yakınındaki dokanak- altı maden rezervinden oluşur. ta» meydana geldiğinden bahseder.

48 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 Gjelsvik (1962). Permiyan kireçtaşlarımn b) Kiltaşı - miltaşı-kırmtaşı - kumlu kireç- Triyas formasyonları ürerinde devrik olduğun- taşı ağdalanması (Üst Triyas yaşlı) : Balya civa- dan bahseder. rında yayılımı oldukça geniştir (Şekil 2). Bu ar- Övalıoğlu (1967), cevherleşmenin kökeni dalanma içinde ve üstünde Permlyen yaşlı ki- reçtaşı blokları bulunmaktadır. Yörede daha al- lie ilgili olarak «cevherleşme subvolkanik-hid- tındaki birim saptanamamıştır. rotermal ve dokanak başkalaşım (kontakt metamorflk) tipine güze! bir örnektir» der, Milli -killi taştan alınan örnekler : % 15 ora- nında mil boyunda kuvars taneleri, mi'kritîk, kar- JEOLOJİ bonun kil ve çok İnce serlzit pullarından oluşan Çalışma alanı, Pontitler tektonik (Ketin çimento İçinde serpilmiş halde görülmektedir. 1966) kuşağının batı bölümünde bulunan : Kapı- Bu seviyelerden alınan örneklere göre yaşı dağ graniti, Şamlı graniti, Kozak graniti ve Balya, Üst Triyas olarak saptanmıştır. (Aygen, 1956). İvrindi madenlerini içeren; Bandırma -Balya- İv- rindi • Bergama zonu içinde bulunmaktadır. (Şe- c) Çakıltaşı (Üst Triyas yaşlı) : Üst Tri- kil 1). yas formasyonlarının üst seviyesi olarak düşü- nülen ve kalınlığı değişik olan bu eakıltaşları, Bandırma - Balya - Bergama metalik maden- genellikle Permiyen kireçtaşlarmın hemen altın- ler zonu : Bu zon içinde bulunan tüm maden ya- da mostra vermektedir. takları (Şamlı, Ayazmanı demir yatakları, Balya Pb, Zn yatağı, ivrindi antimuan yatakları, Kara- Çakıltaşları : sarı • kahverengi, yer yer gri burun civa yatakları, bilinen, bilinmeyen maden renkli, çakıllar 0,8 mm. ile 1,5 cm, arasında de- zuhurları); granit sokulumları. (Kapıdağ graniti, ğişmektedir. Çakıllar; mikroklin, ortoklas, al- Şamlı graniti, Kozak graniti ve küçük granit gös- blt, kuvars, boynuztaşı, yazıgranıti, kuvarsit, mi- termelikleri) ; tektonik hatların doğrultuları, kaşist, gnays parçaları ile Permiyen kireçtaşıdır. Kireçtaşı çakılları Permiyen fosili içerir (Şekil Permlyen yaşlı kireçtaşlarmın konumu; KD-GB 2). gidişti olup, maden yataklarının tipi ve yataklanma şekli, bu unsurların meydana getirdiği bir bü- Çakıltaşları ile Permlyen kireçtaşları doka- tünün sonucudur. Zon içindeki yataklar; doka- nağı genellikle tektonik ezilmelldir. nak ornatma ve hidrotermai yatak tipidir. Bu zonun, maden yatakları bakımından önemli oldu- Bu çakıltaşları, Üst Triyas yaşlı formasyo- ğu ve zon olarak ele alınması gerektiği düşünül- nunun tavan çakıltaşı olarak düşünülmektedir, mektedir. d) Volkanitler: Çalışma alanı içinde en Yörede magmatik faaliyette oldukça yoğun- genç kayaçlar voîkanitlerdir (Şekil 2). dur. Sokulum (intrüzif) kayaçları İzlenememiş- Çalışma alanında bulunan kayaç birimleri : tir. Yakın çevresinde vardır. Volkanitler : dasit, riyodasit, riyolit, andezit olcıp, ayrışma yaygın a) Kireçtaşları (Permiyen yaşlı) : İvrindi, olduğundan jeoloji haritasında (Şekil 2-4). sa- Balya, Manyas gölü hattı içinde ve daha doğuda dece dasitler ile andezitler ayrılmıştır. Volkanit- yayılımı geniş olan kireçtaşları üst Triyas yaşlı ler, Permiyen ve Triyas, saha dışında Jura - Kre- formasyonlar içinde ve üstünde bloklar şeklinde tase yaşlı formasyonları kesmekte (Şekil 1) olduğu düşünülmektedir. Kireçtaşları masif, yer olup, Tersiyer yaşlı olduğu düşünülmektedir. yer yeniden kristallenmiş, gri renkli, siyahımsı, (Aygen 1956, Kaaden 1957, Mdhr 1959, Gjelsvik bol fosilli ve kalsit damarlıdır, (Şekil 2), 1962). Andezitler dasitlerden -daha genç olup Kireçtaşlanndan alınan örnekler şu fosilleri dasitleri kesmişlerdir (Âygen 1956, Akyol 1973). içermektedir : Schwagerina sp., Pseudovermi- porella sp., Paraschwagerina sp., Godonofusiel- Dasitler : Fazla ayrışmaya uğramış, sflis- la sp,, Schubertaila sp. leşme, piritleşme, kaolenleşme belirgindir. Ay- rışamadan dolayı renkleri; kahverengi, kırmızı Kireçtaşlarmın yaşı permiyen olarak sap- ve beyazdır. (Akyol 1977), Kırmızı tepe civarın- tanmıştır (Neumayr 1887, Bukowskî 1892, Ây- da ve Darı deresi güneyinde dasitleri kesen an- gen 1956, Äkyo! 1973), dezitler görülmüştür (Şekil 2);.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1OT 48 Andezitler: Yörede oldukça geniş yayı I im- matik faaliyet ve tektonik île bir bütün teşkil olan andezitler; gri ve koyu gri renkli, yer yer etmektedir. ayrışmış, tane ve çok küçük taneler şeklinde Çalışma alanı da bu zon içinde olup; genel hornblend ojit, zonlu büyüme gösteren oligoklas kırık 'hatları KD - GB doğrultu lu dur. Bu doğrultu- içermektedir (Akyol 1977). ludur. Bu doğrultuya dik gelen ufak faylar izlen- Riyolit : Ayrışmadan dolayı dasitten saha- miştir, da ayırma olanağı bulunmaktadır, Kaolenleşmlş, «Büyük fay» İsmi verilen ve Kırmızı tepe- serizetleşmiş, çok küçük kristalcikler halinde den geçen fay (Şekil 1-2), çalışma alanımız sanidin, kuvars İçermektedir (Âkyol 1977). içindeki en büyük kırık zonudur. (Akyol 1977).

YAPISAL JEOLOJİ GEVHİR YATAKLARI

Çalışma alanında, permlyen yaşlı kireçtaşı Balya, bölgesinin kurşun-çinko yatağı; Bal- blokları (E, Arpat, N. Özgül, E, Bingöl, 1972, kar- ya İlçesi Bahçecik ve Danderesi köyleri arasın- şılıklı konuşma) Üst Triyas yaşlı formasyon için- da yaklaşık olarak 8 Km2 lik bir alan İçinde da- de ve üstünde gelişigüzel konumludur. Kireçta- ğılmış durumdadır (Şekil 3). şı blokların, havza içinde, havzada gelişen düşey blok hareketler sonucu çekim kaymaları ile gel- Balya cevherleşmesinin yüzeyde gösterme- diği ve bu İşlemin Üst Triyas yaşlı tavan ça'kıl- liği saptanamadığından; eski incelemeler, jeo- taşının gelişme başlangıcına kadar devam ettiği loji ve jeofizik çalışmalar dikkate alınarak, ma- düşünülmektedir. Tetİs denizinin çekilmesinden den alanının kuzey ve doğu yönde gelişme ola- sonra yabancı örtü (allokton örtü) kireçtaşları sılığının varlığı düşünülmektedir. havzaya itilmişlerdir, yabancı örtü klreçtaşlan- Balya madeninin cevherli sahaları, şu bö- nın doğrultusu kuzeydoğu-güneybatı, İtilmenin lümlere ayrılmıştır. de doğu - güneydoğudan geldiği düşünülmekte- dir (Şekil 4). Aygen 1956, Mo'hr 1958, Gjelsvik 1. Balya sahası 1958, Akyol 1977). a) Arı sahası Üst Triyas formasyonunun tabanını çalışma b) Orta sahası alanında görme olanağı yoktur. Sahanın dışında; c) Sansu sahası İvrindi, güney ve batısında Alt Triyas (Karakaya d) Karaca sahası formasyonu Bingöl ve diğerleri 1973), üzerinde e) Koca sahası diskordan olarak bulunmaktadır. Bölgesel ola- f) Bunların dışındaki sahalar rak, Orta ve Üst Trlyasın, temel veya Alt Triyas Üzerinde diskordan olarak bulunduğu izlenmiş- 2. Danderesi sahası tir. (Erk, 1942, Aygen 1956, Gümüş 1964, Âslan- sr 1956, Brikman 1971, Bingöl ve diğerleri 1973, Danderesi sahası, bakir bir sahadır. Potansi- Bingöl 1976). yel saha olarak düşünülmektedir, Danderesi sa- hasında Kireçtaşı çatlaklarında ve karstik boş- Üst Triyas formasyonlarında ufarak kıvrım- luklarda manganez cevherleşmesi izlenmiştir. lar fazla gelişmiş. Bilhassa Bahçeler köyü civa- Eski işletme galerilerine girme olanağı yoktur, rında İzlenmiştir, Üst Triyasın çökelmesinden sonra meydana gelen hareketlerle, çalışma ala- CEVHERLEŞME nında ve dışında Triyas öncesi hareketlerin kar- maşıklığı, kıvrımlanmaları kesin ortaya koyma Balya cevherleşmesi üç kısma ayrılabilir : olanağı vermemektedir. 1. Dokanak (kontakt) vsya dokanak ornatma (Kontakt metasomatik) tipi cevherleşme. KD-QB gidişli Bandırma-Balya-Bergama metalik madenler zonu içinde bulunan kırık hat- 2. Saçılmış (dissémine, emprenye) tip ları da bu doğrultuya uymaktadır. Aynı zon için- cevherleşme, de bulunan maden yataklarının gelişimi; mag- 3. Damar (vein) tipi cevherleşme,

50 JBOLOJİ MÜHENDİSLİal/ÖCAK 1B79 1. Dotaııak veya Dokanak Ornatma tipi cev- edebileceği kanısını uyandırmaktadır. Ancak bu herleşme devamlılık kireçtaşı bloklarının derinlere doğru Dokanak ornatma (dokanak metasomatik), konumu ile de doğrudan ilişkilidir (Akyol, 1976), dokanak, pirometasomatik, pirometamorflk, ig- Faylı dokanak boyunca, ornatma İşlemi çin- neus metamorflk gibi birbirinden az farklı te- ko - kurşun lehine, kireçtaşı bloklarının bulun- rimler kullanılmış bu tip yataklar için. (Llndgren, duğu yerlerde olmuş, kiltaşı - miltaşı ardalan- 1033; Park and Mac Diarmİcl, 1975; Slngvald, masına yakın zonlarda skarn içinde cevherleş- 1959- Öztunalı, 1973). me azalmaktadır (Şekil 4), Balya madeninin ekonomik yatakları, dasit Cevherleşme düzensiz şekillidir. Boyutları ve daha eski çökel kayae (kireçtaşı, killi kireç- henüz sımrlandırılmamıştır. Galenit sfalerit ve taşı) dokanağında meydana gelmiştir. (Weiss pirit yatağın esas cevheri olup, galenite bağlı ve Berg, 1901; kireçtaşları ile ejit- andezitler olarak gümüş ve sfalerlte bağlı olarak ta kad- arasındaki dokana'kta, Kovenko, 1940; Kaaden, miyum içermektedir (Bak, Analiz listesine).

1957; MOhrt 1959; Gjelsvik, 1962; Coronİni, 1965; Ovalıoğlu, 1967). İkincil olarak : Kalkopirit, plrotin, arsenopi- es rit, markazit, bornlt, kalkozin, kovellin, hematit, Cevherleşme, skarn zonu İçinde düzensiz magnetit, tetraedrit, blzmutin, kozallt (?}. yataklanmıştır. Yapılan sondajlardan edinilen bil- Derinlere doğru genellikle yatakta, çinko gilere göre, cevherleşme dokanak etrafında dü- oranı yükselmekte, kurşun oranı azalmaktadır, zensiz dağıtmakla beraber, dasitik eğimli tara- fında dokanakta yoğunlaşmaktadır (Şekil 4), Dokanak zonu İçinde bulunan değişik son- Tektonik evrimle doğrudan ilişkili olan yataklan- dajlardan alınan örneklerden gelen başlıca s- ma, KD • GB doğrultulu ve yaklaşık 45 - 50 dere- karn mineralleri : kuvars, kalsit, epldot, granat, ce KB dalımlıdır. albit, klorit, diopsit, tremolit, andalusit, vollas- Cevherleşmenin ayrışmaya uğramış, örtü tonlt, skapollt, klinozoisit ve hedenbergit'tir. kayacı niteliğinde bulunan dasitin petrografik Balya sahasından, birikirinden oldukça uzak karakteri ile de ilişkili olduğu düşünülmekte- noktalarda yapılan üç sondajdan (Şekil 2-3), dir. (Çağatay 1977; Schipulin, 1962; Thienhous, cevherli dokanak zounundan alınan Örneklerin 1966; Reverdatto, 1973) Dasitlerin ayrışması so- kimyasal analiz sonuçları şöyledir: (Tablo 1). nucu kaolen ve kil mineralleri oluşmuş ve genellikle plajioklaslarda karoonatlaşma izlenmiştir. 2, Saçılmış Tip Cevherleşme CeVher yatağı, dasit kütlesinin tabanında, eski sökellerle olan dokanağında bulunan zayıf zon- Saçılmış cevher, ayrışmış dasit içinde çok larda ve dokanak yakınında kireçtaşları içinde az izlenmiştir. Hiçbir ekonomik değeri olmadığı bulunan kırık zonlarında yerleşmiştir. Bu zonlar, düşünülmektedir. Saçılmış olarak; pirit, galenit cevherli sıvı ve gazların hareketini kolaylaştın- ve sfalerit saptanmıştır. oı ve cevherleşmeyi sağlayıcı zonlardır. Kireçtaşı dasit dokanağında bulunan cev- 3. Damar Tipi Cevherleşme herleşmenin, daha derinlerde bulunabilecek asit bir kayacın sokulumu (Park and Mac Diarmid, Damar tipi cevherleşme, (Kovenko, 1940) 1975; Doung, 1969, 1969; Harvey, 1940; Schu- Permiyen yaşlı kireştaşı bloklarının düzensiz kı- macher, 1957) ile ilişkili olabileceği düşünül- rık sistemleri ile, dasitlerin eklemlerinde izlen- mektedir. Dasitin geniş yayılımlı (üç buutlu) miştir (Şekil 4), alterasyonu ve cevher yatağının derinlere doğ ru devamı, dasit çatlaklarında ve içinde saçıl- Boyutları hakkında kesin veriler henüz bilin- mış olarak görülen cevherleşmeler, bu düşün- memektedir. Ancak kalınlıkları yapılan sondaj- ceyi güçlendirici yöndedir. lardan elde edilen bilgilere göre mikroskobik öl- Dasit, kireçtaşı faylı dokanağmm konumu çüden, bir metrenin üzerinde Ölçülere varacağı ve özellikleri, Balya sahası maden yatağının ve işletme sırasında ekonomik katkılarının büyük KB-yönünde, bulunandan daha derinlere devam olacağı düşünülmektedir.

JEOLOJİ MÖHENDlSLİÖİ/OCAK 1979 51 Tablo —t :

Ömek No. Metraj %Cu %Zn %Pb %Fe %Cd Afl/ppm Au/ppm

BS 2-20 182,05-182.45 0,54 30.71 29.80 BS 2-31 182.45-182.90 0.07 2.25 0.90 BS 2-32 182.90-183.45 0.02 0.73 Eser BS 2-33 183.45-183.90 0.03 0.70 Eser BS 2-21 183.90-184.30 0.08 4.58 3.4 BS 2-22 184.30-184.75 0.04 8.50 5.45 BS 2-36 184.75-185.20 0.04 0.37 Eser BS 2-37 185.20-185.65 0.03 0.12 Eser BS 2 - 23 185.65-186.65 Eser 0.05 0.04 BS 2-59 285.60-267.10 0.21 0.07 Eser- BS 2-60 267.10-267.40 0.03 0.05 Eser BS 2-61 267.40-268.17 3.06 0.06 14.25 BS 2-62 268.17-26842 0.22 0.07 0.87 BŞ 2-63 268.42-270.15 2.97 0.08 16.08 BS 2 - 65 270.15-270.40 0.75 0.06 1.28 B8 2-66 270.40 - 271.40 1.49 0.08 1.05 BS 2-67 271.40-273,20 0.21 0,06 0.Ö7 BS 2-70 273.20 - 273.55 0.75 0.06 6.67 BS 2-71 273.55 -274.55 0.03 0.06 Eser BS 2-72 274.5.5 - 276.25 0,31 0.06 1.45 BS 2-73 276.25 - 277.05 Yok 0.05 Eser BS 2-74 277.05-278.15 1,45 0.07 7.25 BS 2-75 278.15-278.60 0.02 0.07 Esor BS 2-77 278.60-279.60 3,25 0.21 8.1Ö BS 2-78 279.60 - 280.60 1.89 0,05 5.31 BS 2-79 280.60-281.85 0.17 0.01 0.42 BS 2-80 281.65-282.15 0.01 0.101 0.09 BS 2-81 282.15-282.75 0.02 0.04 Eser BS 15-42 578.00-578.65 0.37 4.00 0.15 — — — BS 13-43 578.65 - 579.65 0.25 0.16 Eser _ — — BS'15-44 579.65 - 580.65 0.13 2.30 Eser — — — BS 15-45 580.65-581.6*5 0.10 3.180 Eser — — — BS 13-47 581.65-582.14 0.28 3.50 Eser 8.00 0.019 BS 15-49 583.14-584.40 0.04 0.80 Eser 34.02 Yok e.o BS 15-50 584.40-585.90 0.52 10.15 Eser 32.56 0.063 7.5 BS 15-52 585.90-587.30 0.01 0.33 Eser 32.19 Ydk 11.5 BS 15-53 587.30-588.85 0.30 16.95 Eşer 24.78 0.123 7.5 BS 15-55 588.8S-590.35 0.30 24.00 2.39 18.20 0.158 51.00 BS 15-56 590.35 -591.50 0.17 34.30 0.20 18.08 0.209 31.50 BS 15-57 591.50-592.65 0.18 22.30 Eser 13.46 0.150 5.00 BS 15-58 592.65-593.15 0.14 19.00 Eser 8.82 0.120 3.00 BS 15-59 593.15-593.40 0.12 24.63 Eser 17.64 0.158 1.50 BS 15-60 593.40 • 595.35 0.03 2.60 Eser 9.55 0.031 2.00 BS 15-62 595.35 • 596.45 0.11 9.57 Eser 9.91 0.044 2.00 BS 15-63 596.45 - 598.30 0.02 2.68 Eser 9.10 0.021 1.E0 BS 15-65 598.30-600.15 0.03 1.57 Eser 4.00 Yok 12.00 BS 15-74 611.00-611.70 0.07 3.60 1.66 1.50 0.028 BS 15-108 655.55 - 658.45 0.07 3.18 0.58 0.024 BS 15-112 6S2.80 - 663.10 2.0Ô 3.18 34.96 0.031 BS 15-113 663,10-663.25 0.01 Eser 3.03 0.005 BS 15-114 663.25 • 666.90 Eser 0.03 1.17 0.00i BS 20-74 508.65-508.40 0.02 1.04 0.39 2.87 34 — BS 20-75 509.40-510.45 0.09 2.82 0.32 3.30 40 — BS 20-76 510.45-512.00' 0.06 0.67 0.08 0.88 15 — BS 20-77 512.00-512.60 0.29 15.25 0.28 3.76 35 0,2 BS 20-78 512.60-513.10 0.04 1.98 0.17 1.32 15 — BŞ 20-79 513.10-515.50 0.03 0.28 0.05 BS 20-80 515.50-515.95 0.13 2.70 1,27 2.43 33 —

52 JEOLOJİ MÜHEMDİSÜÖl/OCAK 1979 Örnek No, Mûtraj %Cu %Zn %Fb %Fe Afl/ppm Au/ppm

BS 20-81 315.95-522,55 Eser 0.08 Eser BS 20-82 522.55-523,15 0.05 1.96 3.80 1.66 82 _ BS 20-o3 523.15-524.60 0.15 15.50 24.00 2,10 375 . BS 20-84 524.60 - 527.20 0,03 0.14 0.03 BS 20-85 S27.20- 529.40 Eser 0.05 0.04 BS 20-86 529.40-530.55 0,07 2,67 0.85 0.88 25 BS 20-87 530.55 - 530.85 0.09 3,18 2,12 3.09 63 BS 20-88 530.85-531.40 0.29 25.00 10,11 1.88 210 _ BS 20•89 531.40-532.15 0.05 1,30 1.26 1.00 35 — BS 20-91 532.15-532.85 0.11 4,38 5.39 2.43 163 0.2

Eski işletmeler sırasında, kireçtaşı içindeki BALYA MÂDENİ ARTIKLAR! cevher damarlarından oldukça fazla cevher alın- dığı söylenmekte ve Sarısu galerisinde bir yerde Artıklar Balya Belediye sınırları içinde olup, bu durum izlenebilmektedir. Elimizde yeraltı iş- Balya madeni işletmeciliğine yapacağı ekonomik letme raporu bulunmadığından, eski galerilere katkı bakımından da ayrıca önem kazanmakta- de girme olanağı olmadığından kesin durum bi- dır. Bir milyon tonun üzerinde (Âkyol, 1976), linmemektedir. Fakat cevherleşmenin karakteri öğütme ve taşıma giderleri olmayan hazır cev- ve Jeolojik yapı, yapılan sondajlardan elde edilen her niteliğindedir. Balya yeraltı maden potansi- veriler, işletme sırasında ekonomiye katkısı ola- yelinin ayrılmaz bir parçasıdır. cağı yönündedir. Dasitlerde görülen damar dol- Sahada artıklar (cüruflar) iki kısımdır; iza- gularının ekonomik değeri yoktur. be artıkları ve flotasyon artıkları şeklinde, Dasit çatlakları şu mineralleri içerir : pirit, a) Ftotasyon artıkları için ortalama tenor : realgar, orpiment, galenit, sfalerit. Pb: %4.17 Kireçtaşı çatlakları ise : galenit, sfalerit, antimonit, pirit realgar ve orpiment. Zn : % 3.46 Damarlar, İçerdikleri minerallere görede : Cu: % 0.17 a) pirit damarları; b) piritli, sfaleritiî, galenitli b) İzabe artıkları için ortalama tenor • damarları' c) orpimentli, realgarh damarlar ve bir sondajda da sfaleritiî antimonit daman İzlen- Pb : % 3.40 miştir. Zn : % 10.34 Kireçtaşı çatlaklarında, sondaj karotlarında, Cu : % 0.21 görülen cevherleşmeden alınan örneklerin kimyasal analiz sonuçları aşağıda verilmiştir. Artıklar içinde ayrıca gümüş ve kadmiyum (Tablo 2). bulunmaktadır.

Tablo : 2

örnek No. Metraj %Cu %Zn %Pb %Pe % Cd **

BS 15-93 702.50-702.70 0,22 4.00 27.44 0.55 0.019 BS 15-94 709.50-709.85 0.07 2.73 16.89 1.30 0.010 BS 15-95 710.10-710.40 0.81 19.40 3.01 0.55 0.094 BS 15-96 724.95 - 725.40 Eser Eser 6.16 1.50 0.001 BS 15-97 727.70-728.25 Eser 0.07 31.04 0.75 0.015 BS 15-98 728.45 - 728.95 0.14 9.69 24.98 1,00 0.063 BS 2-16 134.85-135.15 0.58 8.31 9.00

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK .1979 53 SONUÇ VE ÖNERİLER ve doğal kaynaklarımızın bir tonunu bile ziyan etmememiz gerektiği açısından soruna eğildi- Balya maden potansiyeli dendiğinde yeraltı ğimizde, öncelikle artıkların ziyan olmadan iş- ve yerüstü ekonomik potansiyeli olarak düşünül- letme koşullarını hazırlamak ve halen M.T.A nın melidir, yeraltı çalışmalarım da hızlandırarak, yeraltı po- tansiyelini kesin olarak saptama yöntemlerini a} Yeraltı maden potansiyeli, M.T.A tara- seçip, sonuca ulaşmaya çalışmak gerekir. fından rezerv çalışmaları sürdürülen maden ya- tağının potansiyelidir, Yeraltı ve yerüstü kaynakları ile bir bütün olan Balya maden potansiyelinin işletme hazır- b) Yerüstü maden potansiyeli, bir milyon lıklarına yön vermesi bakımından teknolojik ça- tonun üzerinde olan maden artıkları (cüruflar) lışmalara da bugünden başlanıp, yatağın Özellik- dır. lerine göre sorunları ve çözümü araştırmalı, a) Yeraltı maden potansiyeli : Balya (Pb- Zn) maden yatağı (dokanak tipi, damar tipi ve Bunun içinde : Araştırıcı kuruluş (M.T.A.) saçılmış tip olarak) ülkenin büyük kurşun - çinko ve İşletmeci kuruluş (Etibank) bugünden, gele- yatağı olma eğilimindedir. Gerek yatağın jeolo- ceğin sorunlarına tüm ayrıntıları ile yönelmek jik konumu ve gerekse sahanın gene! jeolojik zorundadır. Aksi halde yatak, ortaya çıktıktan yapısı ve görüşü destekler yöndedir. Bugüne sonra tekrar bir bekleme dönemine girilir ki, o kadar yapılan çalışmalar, görünür-muhtemel on da bazı sorunları beraberinde getirebilir. milyon tonun üzerinde bir rezerv olduğu yönün- Bunun içinde, bilimsel verilerin ışığında, dedir. Ancak, soruna daha gerçekçi açıdan eği- çok yönlü bir proje yapılmalı, detay jeolojik ça- lip, gerçek potansiyeli ortaya çıkaracak çalışma- lışmaları tamamlanmış, ayrıntılı çalışma döne- lara yönelinmelidlr. mine gelinmiş bulunan yatağın; teknolojik, ekonomik ve işletme sorunlarına yönelinmelidir. Ayrıca, yatağın konumu ve tektonik özellik- leri; sahanın kuzey, güney, doğu yönlerinde ge- Bir taraftan Balya potansiyeli yeni görüşle lişme olasılığını arttırmaktadır. rin ışığında görünür hale getirilirken, diğer yandan da metalik madenler (Pb-Zn-Gu-Fe-Sb Tüm bu verilerin ışığında, cevherleşmenin, vt>. gibi) bakımından, Bandırma Balya - İvrindi - nitelik ve nicelik bakımından ana çizgilerine ba- Bergama zonu İçinde ileriye yönelik yeni kaynak- kıldığında, önemli özellikler göze çarpar. Örne- lar aranmalıdır. Bu zonun tektonik magmatik ğin; derinlerde veya yakın civarda asidik bir so- içeriği, metalik madenler yönünden önemli gö- kulum kayacı düşünülmektedir. Böyle bir soku- zükmektedir. lum kayacın varlığı, Balya sahasının oldukça do- ğuya gelişme olasılığını arttırmaktadır. Yatağın üst kesiminde bulunan ayrışmış (serizitleşmiş, kaolenleşmlş, yer yer karbonatlaşmış) dasitin KATKI BELİRTME varlığı ve bunun do'kanağmm, eski çökellerle (ki- reçtaşı, kumlu killi kireçtaşı) fayh oluşu, yan Çalışmaların yürütülmesinde, her türlü ola- kayaç durumunda olan kireçtaşlarında dokanak nağı sağlayan M.T.A. Enstitüsü Genel Direktör- ve damar tipi cevherleşmenin yerleşmesine ola- lüğü, Kuzeybatı Anadolu Bölge Müdürü Erden nak sağlayacak özelliklere sahip olması, maden Ercan'a ve Bölge Müdürlüğü personeline, taş ve yatağının kuzey ve güney yönlerde de ayrıca ge- mineral tayininde yardım sağlayan A. Çağatay, lişmesine ışık tutacak niteliktedir. Öncelikle V. Alkan'a; kimyasal ve jeoşimi analizleri yapan Balya sahasında, işletmeye başlanabilecek hazır- E. Özkan, i. Sonat ve H, Morkan'a; fosillerin ta- lıklar bitirilmeli ve sahanın geliştirilebilme ola- nakları işletme başladıktan sonra işletme île bir- yininde yardım sağlayan F. Armağan, N. Güvenç likte yürütülmelidir. ve İ. T, Çakmak'a fikirlerinden yararlandığım E. Ârpat ve Ö. Akıncı'ya. düzenlemede yardımcı Sanayileşme sürecinde olan ülkemizin kur- olan M. F. Taner'e her türlü yardımlarda bulunan şun, çinko gereksiniminin her geçen gün arttığı Balya halkına teşekkür ederim.

Yayına veriliş tarihi : 25.XI.1978

54 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 DEĞİNİLEN BELGELER

AKYOL, 2„ 1976, Balıkesir-Balya (Pb-Zn-Cu) madeni GJELSVİZ, T., 1962, Kuzeybatı Anadolu Pb-Zn zuhurlarında hakkında Jeoloji raporu M.TA Rapor Nu : M 298 yapılan araştırmalar M.T.A, Derg. 59 Ankara. Ankara (Yayınlanmamış) 1 GÜMÜŞ, A., 1964, Contribution aTetude géologique du AKYOL, Z,, 1976, Balıkesir.Balya Pb-Zn-Gu lı ouruflarm secteur septentrional de Kalabak köy-Eymİr köy tenor ve rezerv hesaplanmasına yönelik ön çalışma (region d'Edremit) Turquie, M.TA Publ, no: 117 raporu M.T.A. Arikara (Yayınlanmamış], HARVEY, W. E., 1840, The principle of Economic Geology AKYOL, Z,, 1977, Balya madeni civarının jeolojisi, P. 35-67 Ş, Üşümezsoy'un çevirisi. T.M.M.O.B. Jeoloji Mühendisliği Derg, 3. s. 19-28 HELKE, A„ 1977, (A. Çağatay'ın çevirisi) Yeni görüşlerin Ankara. ışığı altında hldrotermal maden yatakları Yeryuvarı AKYOL, Z,, 1978, Balya madeni ve artıkları sorunu Yeryu- ve İnsan T.J.K. Kasım 1977 2, s. 4 Ankara. varı ve insan TJ.K, 3/2 s. 68-69 Ankara. KAAÜEN, G., 1957, Çanakkale, Biga, Edremit yarımadası ARNİ, P., 1939, Şarki Anadolu ve mücavir mıntıkalarının Bölgesindeki jeolojik saha çalışmaları ve maden tektonik ana hatları M.T.A. yayın B Nu: 4 Ankara. yatakları Kakında rapor Nu : 133 M.T.A. Ankara. ÂSLANER, M., 1965, Etude géologique de la région KETİN, I., 1966, Anadolu'nun tektonik birlikleri M.T .A. Derg. d'Edremit-Havran (Turquie) M .TA Publ. Nu: 119 Nu : 60 Ankara, Ankara. KOVENKO, V., 1940, Balya kurşun madenleri M.T.A, Mecm. AYGEN, T,, 19S6, Balya bölgesi jeolojisinin İncelenmesi s. 4/2 Ankara. M.T.A. Yayını Seri D Nu: 11 Ankara. KÜSKÜ, O., TURGAY, I., 1973, Balıkesir ili Balya ilçesi kur- BERG, G., 1901, Beitrage zur Kentnis der Kontakt meta- şun aramaları I. P. ve Turan Etüdleri ön raporu morphen Lagerstotle von Balya maden Zeitschr. f. M.TA. Ankara (Yayınlanmamış). prakt Geol, Hall, ÜNDGREEN, W., 1933, Mineral Deposits, 4 + h. ed New- BİNGÖL, E., AKYÜREK, B„ KORKMAZER, B„ 1973, Biga York • Me Graw-Hïll pekslyon hakkında toplu ra- Yarımadasının Jeolojisi ve Karakaya formasyonunun por M.TA Rap, Nu : 2703 (Yayınlanmamış), bazı özellikleri, Cumhuriyetin 50, Yılı Yerbilimleri NEUMAYR, M., 1877, Über Trias und Kahlenfcalk-verstelner Kongresi, S. 70-76 Ankara. ungen aus dem vestlichen kleinasien Anz. d. Kais. BİNGÖL, E,, 1976, Batı Anadolu'nun jeoteknik evrimi M.T A. Akad d. Wiss. Wien. Derg. 86 s. 14-34 Ankara. ÖZTUNALI, Ö„ 1973, Maden Yatakları oluşumları ve de- BRİKMAN, R., 1966, Geotektonische Gliederung von West- ğerlendirilmeleri İstanbul. Anatolian N. Jb. Geol. Pöl. Mh., s. 603-608 PARK, F. C, Jr, Mac Dİarmid, A, R., 1975, Ore Deposits BRİKMAN, R., 1971, Kuzeybatı Anadolu'daki genç paleozo- by W. H. Greeman and Company San Francisco. yik ve eski Mesozoyik M .TA Derg. 76 s. 61-74 PHİLİPPSON, A., 1915, Reisen und forachungen im West- Ankara. lichen Kleinasien I. Heft. Univ Istanbul. BUKOWSKl, G., 1892, Die geologischen Verhaeltni&oe der REVERDATTQ, V. V., 1974, Edited by V. S, Sabolev, The Umgebung von Balya maden Sitzber, Akad Wien, faoles of contact metamorphism. Transi, from math nat Kl CI. 1 Russian by D. A. Brown, Gonberra, Australian Na- GÖRONİN, G., 1965, Balya Pb-Zn zunuru hakkında rapor tional Unlversty, Dep. of. Geology Pbl, No : f 33. M.TA rapor Nu • 649 Ankara (Yayınlanmamış). SlNGWALD, Q. D., 1959, iktisadi jeoloji İçin tecrümeler ÇAĞATAY, A., 1977, Karbonat ve karbonatltlere bağlı ma- let. Ü.F.F, Jeo. Kur. İstanbul. den yatakları A, Helke ders notlarından çeviri Yeryuvarı ve insan TJ.K, 2/3 s. 26-34 Ankara. SOHİPUÜN, F. K., 1962, Zur Therrie der Kontakt - metamorp- hose, sehr. f. angew. Geol,, Band 8, Berlin, DOUNG, K.P., 1969, Skarn et mineralisations associent, Ghronlgue des Mines, V. Uygur çevirisi M.T.A. SCHUMACHER, F., 1957, Maden Yatakları bilgisinin esas- Nu : 9 Ankara. lan. E, Göksu tarafından çeviri, İ.T.Ü. Maden Fa- kültesi istanbul, EGERAN, N., LAWN. E., 1948, Türkiye Jeolojisi Ankara. ERK-S., 1942, Bursa va Gemlik arasındaki mıntıkanın TCHİHATCHEFF, P,, 1886, Asie mineure, description Jeolojik etüdü M.T.A. Yay. seri B Nu : 9 Ankara. physique de cette contrée 8 vol, Paris. €NDERLi, j., 1900, Ubelr eine antracoiithlsche Fauna van WEISS, K. Ë,, 1901, Kurze mitteilungen über Lagerstatten Balya maden Beirt zur paleont u, Geol - Öster. Ung im Westlichen Anatolien Zelt schrift f. prant. Geol, u.d. Orients XII. Vol IX, Berlin.

JEOLOJİ MÜHENDlSLlÖI/OCAK 1979 55

DÜNYADA BARİT VE GELECEĞİ

Doç, Dr, MEHMET AYAN AÜFF Jeoloji Mühendisliği Bolümü - Ankara

GİRİŞ fından ramplase edildiği cinslerine barita - seles- tît ve barito - kalsit adı verilir. Bunların dışında Doğal bir baryum sülfat bileşimine sahip Viderit (BaCOa) cinsine oldukça sık, Salslyan olan barit minerali uzun zamanlardan bu yana (BaO.Âİ2O3.2SİO2)'a daha nadir olarak rastlanır.

özgül ağırlığının fazla olması nedeni ile insanın Kompakt barltler bazen demir, kil, COS ve H2S dikkatini çekmiş ve ağır spat adı ile anılmıştır, enklüzyonları içerirler. Bazen hidrojen karbür Barlt adı yunanoa'da ağır anlamına gelen «Barus» içeren baritler çekiç ile vurulduğunda koku çı- kelimesinden türemiştir. Doğada iamelii kütleler, karırlar, Barit suda hemen hemen hiç erimez. bazen lamelli fibröz, nadiren konkresyonlar ha- Soğuk asit içinde erimiyen barit kaynayan sül- linde bulunur. İnce taneli veya toprağımsı görü- firik asit içinde hafifçe eriyebilir. nümlü olanınada rastlanır. Mat, bazen yarı say- dam olan barit camsı veya reçine parlaklığına sahiptir. OLUŞUM ŞEKİLLERİ Barit genellikle beyaz renklidir, fakat sarı, Baryum doğada oldukça bol bulunan ele- esmer, pembe, açık yeşil, açık mavi, gri ve siyah menttir. Yerkabuğundakl ortalama tenörü % 0,45 renkli olanlarına rastlanmaktadır. Ortarombîk sis- dır. temde kristallenen barit kristali tabuler sekili olup üç yönde dilinime sahiptir. Çoğunlukla poli- Barit yatakları doğada bulunuş şekillerine sentetik ikilenmeler gösterirler. Baritin sertliği göre sınıflandırılırlar vs başlıca 3 tip yatâklanma 2,5-3,5 olup özgül, ağırlığı 4,3-4,6 arasında de- gösterirler. Hidrotermal filonlar. Stratiform ya- ğişir, Erime noktası 1580" dir. Kimyasal bileşimi taklar ve kalıntı yataklar

BaSO4 şeklinde olup, % 65,70 BaO, % 34,30 SO3 içerir. Baryum oranı ise % 58,8 dir. Doğada en Hidrotermal Filonlar yaygın olarak bulunan barit mineralinden başka, Düşük sıcaklıkta oluşan epitermal filon şek- baryumun yerinin stronsiyum ve kalsiyum tara- lindeki barit yatoklanmalarına çok yaygın olarak

JEOLOJİ MÜHENDÎSIİÖI/OGAK 1979 59 rastlanmaktadır, Metasomatlk yataklarda bu gu- Bu tip barit yataklarının BaSO4 tenoru düşük olup rup içine girerler. Hidrotermal Kurşun - Çinko % 10-20 arasında değişir. yataklarında gangı oluşturan barit bir çok yerde filonun büyük kısmını işgal eder ve sülfürlü mineral az bir hacim tutarlar. Bu tip yataklarda ba- BARİTİN KULLANİLDİĞİ ALANLAR r!t Mr miktar kuvars, florlt, kalsit ile daha sey- rek olarak da dolomit, selestit ve sideritle bera- Baritin İlk kullanılışı özgül ağırlığı ve be- ber bulunurlar. Sülfürlü minerallerden galen, yaz özelliğinden dolayı boya, kağıt ve çam en- blend, pirit, kalkopirit ile oksldasyon ürünlerin- düstrilerinde olmuştur, 1926 yılından sonra ba- den limonit, götit, azurit malakit, serisît ve piro- ritin petrol ve tabiî gaz aramalarında kullanılma- morfit bulunabilir. ya başlamasından itibaren barlte olan istek hızla artmıştır. Barit esas olarak petrol sondajlarında Bu tür barit filonlan bir kaç yüz metre uzun- çamurun ağırlaştırılmasında kullanılır. Bu çamur luk, birkaç metre genişlik ve 200-300 metre di- sondaj sırasında katedîlen formasyonlara ait ka- key olarak derinlik arzedebillrler. Bu tip filon lıntıların yukarı çıkarılmasına, matkap ve tijlerin yatakları Fransa'da Masif Santrallarda, Vojlar'da yağlanmasına, sondaj deliği duvarlarının sağ- Almanya'da Hartz masifinde, Kara Ormanlarda lamlaşmasına ve Petrol beklenen.seviyelere yak- ve A.B.D'nln batı eya I etlerinde olduğu gibi birçok laşıldığında basınçlı gaz gelişimini dengelemeye Hersiniyen masiflerinde bulunmaktadır. Bu tür yarar. Sondaj çamuru ayrıca kuyu derinleştikçe yataklara Paîeozoyik ve daha genç yaştaki for- tijlerin artan ağırlığına karşı bir denge yaratmak- masyonlar içinde rastlanabilir. tadır. Baritin özgül ağirlığınm 4,5 oluşu, yumuşak oluşu aşındırıcı olamaması, suda erimemesi ve Stratiform Yataklar fiyatının oldukça ucuz olması bu amaç için kul- Değişik zamanlara alt sedimanter formas- lanılan İdeal malzeme olmasını sağlamaktadır. yonlar içinde stratifiye kütleler şeklinde oluşan Dünyada kullanılan baritin % 80'İ petrol endüst- barit yatakları bilhassa kalker ve dolomitler İçin- risinde tüketilmektedir. Petrol sondajlarında sar- de: yer alırlar. Bu tip yataklar, geniş alanları kap- fedilen baritin miktarı geçilen formasyonların laması, bazen 10 metre kadar kalınlık gösterme- geçirgenliği ve rastlanan gaz basıncı ile ilişkili- leri ve açık işletmeye müsait olmaları bakımın- dir. Örneğin A.B.D.'nln güneyindeki petrol hav- dan ekonomik yönden daha önemlidirler. Bu tür zalarında 3000 m, derinlikte bir sondaj için 40 yataklara Fransa'da Masif Santrallerin çevresin- ton barit, Kuzey denizinde 1000-2000 metrelik deki Devoniyen yaşlı kireçtaşı ve dolomitler için- bir tabiî gaz sondajı için 200-350 ton, iran'da deki Indre yatağı, Almanya'da orta Devoniyen yüksek gaz basıncına sahip petrol bölgelerinde şist ve kireçtaşlan içinde yer alan Meggen barit 350 m. derinlik için 100 ton barit tüketilmekte- yatağı ile A.B.D.'de Devon ve Ordovisiyen'e ait dir, Barit katkı maddesi olarak kâğıt, tual, yer karbonatlı seriler İçinde yer alan Nevada ve muşambası, lastik ve ebonit sanayiinde kullaml- Arkansas yatakları örnek olarak gösterilir. Bu maktadır. Cam endüstrisinde parlaklığı arttırmak, tür yataklarda en önemli zararlı madde baritin mercek ve TV tüpleri üretiminde, plastik sana- içinde bulunan ince taneli kuvarstır, Cevher bun- yiinde plastiğe matlık verebilmek İçin. tarım dan başka bir miktar organik madde içerir. ilaçları üretiminde de inert made olarak barit kuşanılmaktadır. Kalıntı Yataklar Baritin önemli kullanım alanlarından birisi Da>ha önce mevcut barit yataklarının veya de boya sanayiidir. Yağlı boya üretiminde be- içinde bir miktar barit bulunan kayaçlann yıkan- yazlatıcı pigment ve inceltici olarak kulanılır, ması sonucu oluşan kalıntı tip barit yatakları ge- fakat kaliteli boya üretiminde sabit beyaz ve niş yayılma alanı göstermeleri ve açık işletmeye bilhassa litopon tercih edilir, Lltöpon beyaz bir uygun olmaları bakımından ekonomik olarak pigmenttir. Barit önce kömür İle indirgenerek önemlidirler. En güzel örnekleri A.B.D. Missouri'- BsS elde edilir. Kara kül adı verilen bu İndirgen- de bulunur. Bu tip yataklarda ekseri baritin ya- miş Barit sülfür, çinko sülfat ile reaksiyona so- nında kuvars, flupfit, kalsit İle bir miktar kırmızı kularak sentetik BaSO4 ile ZnS karışımı olan Lî- ki! ile beraber sülfürlerde bulunabilmektedir, topon elde edilir. Litopon çoğunlukla boya sa-

60 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCÂK 1979 nayiinde ve bir miktar da tekstil, yer muşambası lan baritin bakır ve mangenez bileşimleri İçer- ve kâğıt sanayiinde kullanılır. Sabit beyaz adı mesi Lastiğin dayanıklılığını bozduğundan İsten- verilen ve kimyasal olarak saf olan, sentetik mez.

BaSO4 ise BaS ile NaSO4 in reaksiyonu İle elde edilir. Sabit beyaz bpya, kâğıt fotoğraf kâğıdı ve Nükleer Endüstride Barit tıpta radyografide kullanılmaktadır. Baryum sül- Nükleer santrallarda kullanılan Özel ağır be- fat kimya sanayiinde tüketil'en birçok baryum ton yapımına ilave edilen baritin özgül ağırlığı- tuzlarının üretiminde kullanılan temel hammad- nın 4,2 olması ve sülfürlü mineral içermemesi dedir. Baryum karbonat, baryum klorur, baryum gerekir. Sülfürler zamanla çimentoda çatlama hidroksit gibi bileşiklerin üretiminde, şekerin yapabilmektedirler. Ağır beton yapımında kul- tasfiyesinde, elektronik, plastik, tarım İlaçları lanılacak baritin kilden tamamen arınması İçin endüstrisinde kullanılmaktadır. Baryum bioksit iyice yıkanması lazımdır. Baritin kum ve çakıl ise klorfoidrik asit île reaksiyona sokularak oksi- iriliğinde kırılması yeterlidir. Bütün bunların dı- jenli suyun üretilmesinde eskiden beri kullanıl- şında barit hileli işlere de alet olmaktadır. Öğü- maktadır. Barit, alevinin yeşil renk vermesinden tülmüş beyaz ürünlere, un, mum, tutkal gibi mad- dolayı havai fişek üretiminde kullanılır. delere ağır çekmesi için barit karıştırılmaktadır. Son yıllarda, barit ilavesi ile yapılan ağır Endüstrideki kullanım alanlarına göre barit beton, nükleer santraller da gamma şualarını ab- cevheri çoğunlukla ocaklardan çıkarıldıktan son- sorbe etme özelliklerinden dolayı fazla miktar- ra bazı arıtma İşlemlerinden geçirilerek tenor ve larda tüketilmeye başlamıştır, Barit ticareti, kul- kalitesi yükseltilir. Baritin özgül ağırlığının 4,4 lanım alanlarında gereksinen özelliklere uygun oluşu èurrun gravimetrik yöntemlerle (Jİg, sal- olarak yapılır. Kullanım alanlarını başlıca 3 gu- lantılı masa), fluorit ve sülfürlü mineralleri içe- rupta toplamak mümkündür : ren barit cevherleri de flotasyon ile arıtılabil- mektedir. Kalıntı yataklardan üretilen cevherler İndirgenmiş Barit Yapımı kilden temizlenmesi için yıkanmaya tabi tutulur. Utopon'un hazırlanmasında, dolayısıyle bo- Boya endüstrisinde kullanılan bazı barit içer- ya ve kimya endüstrilerinde kullanılan barit cev- dikleri demir, mangenez ve bakır oksitlerden te- herinin BaSO4 tenorunun % 94 • 95, SiO2 içeriği- mizlenmeleri için sülflrlk asitle yıkanırlar. Barit nin % 2'den az ve fluoritin eser miktarda olması parça, granul ve öğütülmüş olarak satılmaktadır. gerekmektedir. Silisin mevcudiyetiyle baryum silikatın oluşması, baryum sülfürün verimini olumsuz etkilemektedir. Fluorit ise fırınlara za- DÜNYA BARİT REZERVLERİ VE DAĞİLİMİ rar vermektedir. Demir oksit ve stronsyum sül- fat da % 1'den az bulunmalıdır. Sabit beyaz üre- Dünya barit rezervleri hakkında yayınlanan timinde demir oksit içeriği % 0.02'den az olma- rakkamlar arasında farklılık görülmektedir. Re- lıdır. zervler görünür muhtemel olarak veya ekonomik ve potansiyel rezerv olarak gösterilmiştir., U.S. Sondajcılıkta Kullanılan Öğütülmüş Barit Bureau of Mines (mineral fact and problems Bu amaçla kullanılacak baritin özgül ağırlı- 1975) tarafından verilen 1974 yılı rezervleri, ge-

ğının en az 4,2, BaSO4 tenorunun %94-95 ve lişmiş, gelişmekte olan ve Sosyalist ülkeler şek- tuz içeriğinin %0-1'den az olması gereklidir. linde guruplaştırılarak Tablo fi'de gösterilmiş- Demir oksit miktarı % 2-3 olabilir, fakat silisin tir. aşındırıcı etkisi dolayısıyle fazla bulunması sa- kıncalıdır. Öğütülmüş baritin %90-95'nIn 325 Dünya barit rezervlerinin %31'i gelişmiş meş'lik elekten geçebilecek İncelikte olmanı ara- ülkelerde, % 58'sı gelişme yolundaki ülkelerde, nır.. % 13'ü ise sosyalist ükelerde bulunmaktadır. Cam sanayiinde kullanılacak baritin % 96-98 Bu rezervler içinde A.B,D,'nln payı % 24, Mek-

BaSO4, % 02'den az Fe2O3 ve eser miktarda TIO2 sika'nın % 12, S.S.Cfi.'nîn % 4, Çin H. C'nin içermesi gerekir. Lastik endüstrisinde kullanı- % 7,5 dir.

JEOLOJİ MÜHENDİSLtĞI/OCAK Wg, 61 Tablo 1 • Dünya barlt rezervler! (milyon ton olarak)

Şimdilik Dünya Ekonomik Ekonomik Toplam Rezerv! Ülkeler Rezervler olmayan R«erv İçinden Rezervler Payı %

Gelişmiş Üfkeler

A.B.D 54.00 300.86 3S4.88 24.1 Kanada 4.63 4.63 0,3 Batı Almanya 10.80 60.17 70.97 4.6 Japonya 3.08 12.34 15.42 1. Diğer Batı Avrupa Ülkeleri 4.63 33.94 38.57 2.5

Ara Toplam 77.14 407.31 484.45 31.30

Gelişme Yolundaki Ülkeler

Brezilya 1.54 111.08 115.71 7.53 Peru 3.08 Meksika 3.00 177.43 180.51 11.75 Cezayir 3.08 55.54 61.71 4.02 Fas 3.08 Diğerleri 41.86 459.77 501.77 32.63

Ara Toplam 55.44 748.28 854,35 55.93

Sosyalist Ülkeler

S.S.C.B. 3.08 58.63 61.71 4.02 Çin H. C. 9.26 106.46 115.72 7.52 Kuzey Kore 3.08 12.34 15.42 1.00 Diğer Doğu Avrupa Ülkeleri 13.42 177.43 192.85 12.54

Dünya Toplamı 148.08 1.388.56 1.536.64 100

Türkiye barit yatakları Antalya, Konya, İs- Dünya barit üretiminde, 20 ci yüzyıl başla- parta, Kütahya, Muş, K. Maraş, Trabzon, Giresun, rında, Almanya ilk sırayı alıyordu. 1913 yılında Gümüşhane, Bitlis, Diyarbakır illerinde bulun- Almanya'nın barit üretimi 75.000 ton iken A.B.D.' makla beraber büyük bir kısmı Konya, Antalya, nin üretimi 40.000 ton idi. 1939 da Almanya Muş İllerinde yer almaktadır. Türkiye rezervleri 236.000 ton, A.B.D. ise 218.000 ton barlt üretmiş- hakkında elde kesin rakkamİar olmamakla be- tir. Bu tarihten sonra A.B.D. ilk sırayı almış ve raber 10 milyon ton görünür muhtemel, 20 mil- 1976'da 4955.000 ton ile dünya üretiminin % 20'- yon ton mümkün olmak üzere 30 milyon ton ci- sini karşılamıştır. İngiltere, İtalya, Fransa, İspan- varında bîr rezervin olduğu kabul edilebilir. Ay- ya gibi eski üretici ülkeler arasına yakın sene- rıca buna 20 milyon tonluk bir potansiyel rezer- lerde Kanada, Yunanistan, Peru, Meksika, İrlan- vinde ilave edilmesi mümkündür. Bu durumda da, S.S.C.B, Hindistan, İran, Fas, Cezayir, Tay- Türkiye'nin dünya rezervleri içindeki payının land gî'bi yeni üretici ülkeler girmiştir. 1930 yıl- % 3 civarında olduğu kabul edilebilir. larında dünya üretiminde üçüncü sırada olan İngiltere bu gün 50.000 ton ile küçük bir üretici DÜNYA BARİT TİCARITİ olmuştur. Fransa ise son 20 yıl 100.000 ton olan üretimini 1976 da yeni işletmeye açılan Chail- Dünya petrol fiyatlarının artmasından sonra lac madenî sayesinde 150.000 tona çıkarmıştır. petrol amaçlarına hız verilmiş ve bu nedenle Batı Almanya 260.000 ton île dünya üretiminde sondaj çamurlarında kullanılan barit tüketimide altıncı, S.S.C.B. 400.000 ton ile ikinci sırayı al- artmıştır. 1977 yılında bu alanda tüketilen barit mışlardır. Da'ha sonra Meksika (330.000 ton), 4 milyon tonu aşmıştır. İrlanda (320.000 ton), Çin H. C. (300.000 ton),

62 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 İran (230,000 ton), Hindistan (350.000 ton), Tay- ya (Magcobar Libya Ltd.), Suudi Arabistan, Ni- land (250.000 ton), Fas (130.000 ton) üretim jerya (Dresser Nigeria Ltd.), Singapur'da barit yapmışlardır. Türkiye'de 1975'de 66.000 ton, öğütme tesisleri vardır. 1976'da 180.000 ton, 1977'de 140.000 ton üretim yapılmıştır. Baroid division of N,L, Industries şirketinin A.B.D.'de bir çok barît sahası ve Öğütme tesis- Petrol endüstrisinde İleri gitmiş büyük ül- leri vardır. Diğer ülkelerde bulunan en büyük keler en çok barit tüketmektedirler. Bunların en kuruluşu Peru'da yılda 300.000 ton barit işleyen önemlileri AJB.D. ile S.S.G.B, dir. Petrol araş- ve A.B.D.'ne ihracat yapan Perubar Co. dur. Ko- tırmalarının yapıldığı Meksika Körfezi, Kuzey lombia'da (Atlantic Products Corp. of Colombia), Denizi, Alaska-Nijerya kıyıları, Orta Doğu, Uzak Kanada'da (Baroid of Canada Ltd.), Brezilya'da Doğu gl'bl bölgelere coğrafi konum bakımınnan (Baroid do Brazil Ltd.), İtalya'da (Bora Inter. yakın olan üretici ülkeler barit satmaktadırlar. Spo.), Belçika'da (Baroid de Belgigue) kurulu 1972-1976 yıllan arasında A.B.D. ithalâtının ortaklıkları ile barit işletmeleri, ayrıca Kanada, % 33'ü Peru'dan, % 27'si İrlanda'dan, % 19'u İtalya, Nijerya, İngiltere ve Libya'da (Baroid of Meksika'dan geriye kalan % 21'1 Kanada, Yuna- Liibya Ltd.) öğütme tesisleri bulunmaktadır. nistan, Fas, Türkiye ve Tayland'dan yapılmıştır. Milchem Co. şirketinin Amerika'da Misso- 1976 yılında A.B.D.'nin 1.860.000 ton olan barit uri ve Nevada'da maden sahaları, New Orleans tüketimi 1977'de 2.200.000 ton olmuştur. Tüke- ile Texas'da öğütme tesisleri vardır. Dış ülkeler- timin % 40'ımn ithalat yolu ile karşılayan A.B.D. de Meksika, Kolombia, İrlanda, Tayland, Avustu- 1976'da 820.000 ton bariti Peru (190.0001), ir- ralya, Venezüella'da barit sahaları işletme or- landa (180.000 t) Meksika (96.0001), Türkiye taklıkları ile Nijerya, Suudi Arabistan ve Abu (130.000t.), Fas (91.000 t), Kanada (56.000 t), Dabi'de öğütme tesisleri bulunur. Yunanistan (30.000 t.) ithal etmiştir. S.S.C.B. ise 1976 yılında 300.000 ton olan barit ithalatını İmco Services'in en büyük İşletmesi Mek- Romanya, Kuzey Kore, Yugoslavya ve Türkiye'- sika'da bulunan ,ve yılda 200.0001 üretim yapan den yapmıştır, İngiltere Kuzey denizindeki ara- Barita de Santa Rosa S.A ortak kuruluşudur. Ay- maları İçin barît ihtiyacını İrlanda, ispanya ve rıca Alaska'da (Alaska Barit Co.), Tayland ve Fas'tan temin etmektedir. Almanya İse gerekli irlanda'da (Oorean - İmco) barit işletmeleri olan bariti İtalya, Yunanistan, Türkiye, Çin ve Çekos- ortaklıkları ile Singapur ve İrlanda'da Öğütme lovakya'dan ithal etmektedir. Japonya ihtiyacını tesisleri bulunur. Hindistan ve Tayland'dan karşılamaktadır. Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri barit ihtiyacı Ak- BARİT MADiNCİLİĞİNİN GELECEĞİ deniz ülkeleri ile Suudi Arabistan'da bulunan A. 1976-1977 yıllarında dünyada üretilen ba- B.D. şirketleri tarafından temin edilmektedir. rit miktarı 5.000.00Q ton civarındadır. % 92 Dünya barit pazarı çok uluslu bir kaç şirketin BaSO4 içeren parça baritin A.B.D.'de 1977 yılı elinde bulunmaktadir. Bunların en ünlüleri A.B.D. F.Ö.B fiyatı 23,3 Dolardır. Londra borsası, Kuzey kökenli olan Dresser Magcobar, Milchem, İmco Avrupa limanlan C.I.F fiyatı 30 dolar/ton'dur. Baroid İle Empain- Schneider grubundan CECA Sondaj tipi öğütülmüş barit F.O.B fiyatı 60 - 70 (Carbonisation et Charbons Actif), Alman Me- dolar/ton arasında değişmektedir. Buna göre talgesellsehaft A.Q ve Koli Ohemi A.G şirketle- dünyada üretilmiş olan tüm baritin öğütülmüş ridir. Arkansas'da Magnet Cove barit madenini olarak değeri 300-350 milyon Jolar civarında bir işleten Magcobar daha sonra Dresser Industries yekûn tutmaktadır. Bu rakkam, dünya petrol, de- İle birleşerek Dresser Magcobar adını almış en mir, bakır ve fosfat gibi cevherlerin üretim de- büyük çok uluslu şirkettir. A.B.D. dışında İr- ğerleri yanında çok düşük kalmaktadır. Buna landa Silvermines barit yataklarını İşleten Mag- rağmen barit madenciliği her geçen gün geliş- cdbar Ireland Ltd., Kanada'da Walton yatağını mekte ve petrol aramalarının hızlanması île ba- işleten Dresser Minerals, Yunanistan'da Myko- rit tüketimi de yılda ortalama % 5 oranında art- rtos adasındaki yatakları işleten Mykobar Mining maktadır. Baritin yerini alabilecek bazı madde- Oo. gibi kuruluşlar Magcobar grubuna bağlıdır. ler üzerinde durulmuştur. Bunlardan selestitin Bu grubun ayrıca İran (Magcobar Iran), Tayland, özgül ağırlığı (3,95) ve fiyatının pahalı olması, Malezya ve Avusturalya'da barit sahaları ile Lib- öğütülmüş demir oksitlerin sertliği, aşındırıcı

JEOLOJİ MÜHENDİSLİGİ/OCAK 1979 63 özelliği ve rengi stronsiyum özgül ağırlık ve ile sahip olduğundan stok yapma yoluna gitme- sertliği, galen tozu ile çok pahalı olduğundan mektedir. sondaj çamurunda kullanılmaları mümkün olma- Son yıllarda gelişmekte olan bazı ülkeler mıştır, Almanya'da Meggen yataklarında baritle barit ihracatında kısıtlama yoluna gitmişlerdir. bera'ber bulunan piritlerin kavrulması sonucu el- Bunlardan Meksika, Meksika körfezinde sürdü- de edilen Fer-O-bar adı verilen ürün en elve- rülmekte olan petrol arama ve işletme faaliyetin- rişli bulunmuştur. Fakat barit, renk, özgül ağırlık, den ötürü barit ihracatını tamamen yasaklamış- sertlik ve dünyada yaygın olarak bulunması, fi- tır, Tayland parça barit ihracını yasaklamış ve yatının ucuz olması nedenleri İle sondajcılıkta satışın öğütülmüş olarak yapılması şartını ge- uzun yıllar kullanılmasından vaz geçilemeyecek tirmiştir. Hindistan İhracatın % 20'sini parça, İdeal bir madde olarak kalacaktır. % 80'inin Öğütülmüş olarak yapılmasını zorunlu Dünya barit rezervlerinin %31'İ gelişmiş, kılmıştır, Türkiye'de 1975-1977 yıllarında İhra- % 56'sı gelişmekte olan ve % 13'ü sosyalist ül- catın % 25 oranında parça barit olarak yapılma- kelerde bulunmaktadır. Dünya barit üretiminin sı kararı 1978 de kaldırılmış ve ihracatın öğü- % 40*ı gelişmiş, % 40'ı gelişme yolundaki ve tülmüş barit olarak yapılması koşulu getirilmiş- % 20'sl sosyalist ülkeler tarafından temin edil- tir. mektedir, 1977 yılında dünya barit tüketiminin % 88'] gelişmiş ülkeler (A.B.D, S.S.C.B, Batı Al- SONUÇ manya, İtalya, Fransa, Japonya, İngiltere) tara- Barit uzun yıllar önemini sürdürerek, tüketi- fından yapılmıştır. Bu ülkelerin kendilerine ye- mi artan ve aranan bir cevher olacaktır. Birçok terli barit rezervleri olmalarına rağmen tüketi- ülke potansiyel rezervlerini kanıtlanmış rezerv minin bir kısmını gelişmekte olan ülkelerden al- şekline dönüştürmek için barit arama ve değer- mayı terci'h etmektedirler. lendirme çalışmalarına hız ve önem verecekler- A.B.D'nin 1985 yıllarında tüketimi 3.000.000 dir. Türkiye rezervleri hakkında verilen rakkam- ton, 2000 yılında ise 5,800,000 tona ulaşır. Önü lar güvenilir olmaktan uzaktır. Ülkemiz rezerv- müzdeki 22 yıl İçinde AiB.D'nin tüketeceği barit lerinin sağlıklı olarak saptanması, yeni arama miktarı (kümülatif) 80.000.000 ton olacaktır. ve prospeksiyon çalışmalarının Devoniyen-Tri- 2000 yılında dünyanın yıllık barit tüketimi İse as yaşlı dolomit ve do lorn iti k kalker formasyon- 15.000.000 tona ulaşacak ve bu rakkam kümüla- larına kaydırılarak stratiform yataklanma ola- tif olarak 150.000.000 tonu bulacaktır. Dünyanın nakları araştırılmalıdır. Yakın gelecekte gelişme bilinen barit rezervleri yayınlanmış olan rezerv yolunda olan ülkelerden Peru, Hindistan, Tayland, listelerinde 130-180 milyon ton arasında göste- Fas, Türkiye, İran ve Yunanistan dünya barit pa- rilmekte İse de bunun 250 milyon ton civarında zarında etkin rol oynayacaklardır. Ancak barit olduğunu kabul etmek fazla iyimserlik olmaz. üreten ülkeler kendi aralarında dayanışmayı sağ- Ancak artan tüketime göre bilinen görünür re- layacak bir örgüt kuramadıkları sürece bu etkin- zervlerin % 9O'ı önümüzdeki 30 yıl içinde tüke- liklerinden tam olarak istifade etmeleri mümkün tilmiş olacaktır. Bu durumda 2 milyar ton ola- olamayacaktır. Türkiye gelecek yıllarda barit rak tahmin edilen potansiyel rezervlerden eko- kaynaklarını iyi geliştirdiği takdirde Irak, Suudi nomik olarak işletilmeye en müsait olanlar faa- Arabistan, Basra körfezi emirlikleri, Libya, S.S.- liyete geçerek dünya barit gereksinimini karşı- C.B, Batı Almanya ve İskandinav ülkelerine yıl- layacaktır. Dünyanın en fazla barit rezervine sa- da 500.000 ton ihracat olanağı sağlayabilecek hip olan AJB.O ihtiyacının % 40'ını gelişmekte bir pazar yaratabilir. Ülkemiz gereksinimi olan olan ülkelerden temin etmekte ve kendi rezerv- üretimine tezelden geçilmesi ve üretim fazlası- lerini kısmen gelecek için saklamaktadır. Ayrıca nın İhraç edilmesi yurt ekonomisi için yararlı barit pazarına da çok uluslu şirketler aracılığı olacaktır. Yayma veriliş tarihi : 4.XI.1978 DEĞİNİLEN BELGİLER Industrial Minerals 1976-1978 sayılan. Alan. H, Dorr, Baryte - Mining Annual Review 1975-1976 Mineral Facts and Problems 1975 Addtlon, Gherm^Jte. A, Barytine dans le Monde, Minerais et ma- M.T.Â. Enstitüsü Türkiye Barit Envanteri No : 163 Ankara, teux No: 138, 1978. 1976, Bonald. A. Brobst, Barium Minerals, Industrial Minerals World Mining, Year boük 1973-1978. and Rooks 1975, World Barytas Producers • Industrial Minerals July 1978.

64 JEOLOJİ MÜHENDİSÜÖI/OCAK 1979 Bazı Endüstriyel Hammaddeler İçin Sanayide Aranan Koşullar

Maden Y, Müh, Î8MAÎL ALP} Maden TetMk ve Arama Enstitüsü, Ankara,

ÖZ : Jeolojik etüd ve aramaların amacı bir yandan bilimsel olarak konuları çözümlemek, öte yandan ekonomiye katkıda bulunmaktır. İkincisi ülkemiz gibi gelişme süreci içinde olanlar İçin önem taşır ve jeoloji mühendisinin asıl görevidir.

ABSTRACT; The firstaim of geological studies and researches Is analysing to the scientific matter, also to support to the economy. The last ai mis very important for the developing Country Like Turkey.

Alson those studies and resarches are basis duty for the geological engineer.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 65 GİRİŞ SiÖs, FeÖ, MtjÛ, Ala Ö3 içerir. Yoğunluğu ortalama 2,7 dir. Bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de, Madencilik Sektöründe Endüstriyel Hammadde- Kullanım Alanları lerin üretim değeri Metalik Madenlerin üretim Kalker, çimento, cam, kâğıt, şeker Sanayiin- değerlerini oldukça geride bırakmıştır. Sanayi- de metalürji de, İnşaat sektöründe, kimya sana- leşmiş ülkeler Endüstriyel Hammadde yatakla- yiinde, içki, yağ, soda, gübre, lastik yapımında rını üretime açmakla İlerlemeye başlamışlardır. da kullanılır. Ateşe dayanıklı malzeme olmadan hiç bir meta- lin erltilemiyeceği ortadadır. Kullanılan Âlâna Göre Aranan Özellikler Yazıda bazı Endüstriyel Hammaddeler İçin a) Ençok çimento sanayiinde kullanılır. sanayi kollarına göre aranılan genel koşullar Kil ile karıştırıldığından belli safsızlıklaf dışında açıklanmıştır. Bu koşulların etüd, arama ve Pro- özel koşul aranmaz. (Tablo 1). je çalışmalarında gözönünde bulundurulması ya- rarlıdır. Burada kullanılış yeri, kadar üretim Fe oranı Portland çimentosu için önemli miktarı da gözönüne alınarak Endüstriyel Ham- değildir. Çünki üretimde hematit kullanılır. maddeler sıralanmıştır. Ayrıca ülkemizin doğal özelliği de sıralamayı etkilemiştir. b) Cam sanayiinde, Fs oranı çok düşük Mg'ca zengin dolomitik kalkerlerde kullanılır. Genellikle Endüstriyel Hammaddelerin Sa- nayide kullanılmasında kimyasal özelliği kadar, Bazen CaÖ oranı % 49 a kadar düşebilir. fiziksel Özelliği de etkendir. Kimya sanayi döha MgO de % 6 yi geçebilir, Öğütülünce 10 meşük çok kimyasal bileşim diğer sanayi kolları ise elek üstü çok % 2, 10-200 meş arası % 80-90 fizikisel koşulları Önde tutar. Örneğin talk, as- ve 200 meş elek altı en çok % 20 olmalıdır. best, gl'bi. o) Kâğıt sanayii, dolgu için saf kalker is- Satış fiyatları İse kaliteye göre değişmekte- ter. Uygulamada Presipite (Arınmış) kalsiyum

dir. Kâğıt sanayiinin istediği Kaolin en pa'halısı- karbonat aranır. Bu % 98 dolaylarında CaCO3 dır. Ayrıca yatağın konumu ve rezervi de önem- içeren bir kalkerin önce yakılması ve havaya

lidir. Satış fiyatı ucuz İse bazı safsızlıklara göz çıkan CO2nİn tekrar CaO ile işleme sokulması yumulabllir. İle elde edilir.

CaOO3—>-CaO+Yanma kalıntısı KALKER (Kireçtaşı) CaO+GOa—>-CaCO3 (Saf)

Tanımı Bu sanayi 20 İle 25 cm İriliğinde, yoğunluğu 2,5 tan fazla asitlerde erimeyen kısmı en çok Kalker kalsiyum 'karbonat olup yeryüzünde oldukça yaygındır, Türkiye'de hemen hemen her % 1 olan kalkeri tercih eder. CaGOa+MgCOa jeolojik yaştaki formasyonlarda rastlanmaktadır. oranı en az % 98 ve burada MgCO3 en çok % 3 Karasal veya denizsel oluşumlu olur. Genellikle olmalıdır.

Tablo 1 i Klinker Çimentosunun Kimyasal Bileşimi Oksit Analizi Derece % Ortalama Derece % Sönmemiz Kireç (CaO 88-62 84 Silis CSîCy 23-19 21

Âiümina (AI2O3) 8-5 6,5

Demir Oksit (Fe2O3/] 4-2 2.5 Manyezit (MgO) 4-1 2.5

Sülfür Anhidrat £SO3} 2.5-1 2.1 Çözünmeyen artık 0,08 • 0,01 0,02 Yakmada kayıp 2-0,6 1.3

66 JEOLOJİ MÜHENDİSLlÖI/OCAK 1S79 d) Metalürji dalında kullanılacak kalkerin sokulur. Fe2Q3 tenörü % 0,5 -1 dolayında ve

SiO2 yönünden düşük tenörlü olması arzulanır. CaCO3 % 95'den yukarı olmalıdır. Kalker iriliği ÄljOä+TiOa oranı % 0,2 nin altında olmalıdır, 12 cm. ile 18 cm arasında kırılmış olacaktır. e) Şeker sanayiin istediği temiz CaCO 3 Tablo 2 de bir örnek verilmiştir. pancardan melasın ayrılması sırasında devreye

Tablo 2 ; Şeker, ve Cam Sanayiinde Kullanılan Kalker'de Aranan Koşullar

Eleman Miktar (Şeker) (Cam)

CaCO3 % 95 en az %98

SiÖ2 % 1 sn çok % 0,8

Fe2O, % 1 en çok % 00,04 A!A % 1 en çok % — MgO % 1 en çok % 1,2

f) Kimya sanayii ve ilaç sanayii kalkeri k) Dolgu sanayii daha çok kalsit'I tercih

dolgu maddesi olarak düşünür. Tarım Koruma'- eder. Fe2O3, MgO ve Âİ2O3 ihtiva etmeyen en az

nın kullandığı kalker yumuşak (tebeşir) evsa- % 98 CaCO3 havi ulaşım kolaylığı olan yataklar fında ve oldukça beyazdır, FeA hiç istenmez, işletilmektedir.

bazen % 0,1 İn altında olabilir, SiO2 oranında % 0,5 den fazla olmamalıdır, Lastik sanayii de FOSFAT aynı koşulları İster. Tanım g) Soda sanayiinde, Tuz (NaCİ) ile kim- Fosfat cevheri doğa'da genellikle kalsiyum yasal İşlem için kalker kullanılır. SiO oranı az 2 fosfat bileşikleri halinde bulunur. Bu bileşikler olmalı ve nisbeten yumuşak olmalıdır. Basit ola- az çok karbonatlaşmış olup çok az da klor içe- NH 3 rak işlemi t 2 NaCI + CaCOa Na2CO3+CaCl2 rirler. Fosfatın en yaygın ve ekonomik olanı apa- tlttir. Ayrıca glokoni!) fosfatlarda vardır. şeklinde belirtilebilir. h) Gübre sanayiinde önce Azotlu gübre Kullanım Alanları akla gelir. Kireçtaşı veya sönmemiş kireç kulla- Fosfat esas olarak azot ve potasla birlikte

nılır. Kalker yumuşak ve temiz olmalı, CaCO3 te- gübre sanayiinde kullanılmaktadır. Dünyada'da

nörü % 98 in üzerinde SiO2 % 0,2 nin altında yaklaşık % 71 gübre yapımında kullanılmakta- bulunmalıdır. . dır. j) İnşaat sektörü için önce kireç yapımına Ayrıca kimyada, dişçilikte, silika çimento elverişli kalker düşünülmelidir. Bu kalker yumu- boya kullanılmaktadır,

şak ve saf olmalıdır. SiO2, Fe2O3 içermemeli ve tercihan kristaliz© olmamalıdır. Bu sektörde kap- KuUanim Alanlarında Aranacak Özellikler lama elemanı olarak kullanılan mermer de bir Ülkemizi her yıl milyonlarca dolar döviz nevi kalkerdir. Mermer için kimyasal yapı ikinci kaybına uğratan bu hammadds de aranan ko- planda kalır. Asıl istenen iyi kesilmesi ve cila şullar genellikle şöyledir, (Tablo 3). kabul etmesidir. Bu da deneyle bulunur. Böyle bir deney için taşın en az 30x30x30 cm, ebatlı Burada verilen koşullar daha çok gübre Fabrikalarının İthal ettiği Konsantre veya zengin ol'ması gerekir. Seramik sanayii azda olsa kal- ham fosfata aittir. Fosfatın İthali büyük döviz ker ('Kristaline} kullanmaktadır. Aranan koşullar kaybına neden olduğundan fosfat zuhurlarında dış görünümü beyaz renkli parçalar halinde 6 düşük tenorlar ve işletilmeye alınarak zengin- 1300 C da pi'şirilince tamamıyla beyaz olmalıdır. leştirme yolu seçildiğinden önemli olan yatağın Ateş kaybı 1000'Gda, en az % 40 oranında ve bulunmasıdır. Bazı şartnamelerde ve yayınlarda Âna Kaya'daki CaO oranı % 53,MgO % 1 ve geçen B.P.L. veya T.P.L. ise doğrudan Ca3 (PO^ eser nalda bulunmalıdır. oranını belirlerler ve başlıca 4 kategoriye ayrılır.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 67 .1*-) %56-eO ayrılır. Sanayide kullanılan asbestin % 90 ı kri- 2°) % 60 - 64 zo'til cinsindendir. 3e) % 64 - 66 4°) % 66 - 72,5 Kullanım Alanları

Bazen % 75 e kadar çıkabilir bunların PÎOŞ Asbest, asbestli çimento sanayii, yer karo- olarak eşdeğeri İse herbirinin İse 0,458 ile çar- su, ve balata yapımı gibi olanlarda kullanılır. pılması ile bulunabilir, Kullanım Alanlarında Aranan Özellikler Fosfat gibi ithal edilen bir hammaddedir. ASBEST Aranan koşullar lif uzunluğuyla ilgilidir. Dünya- da Kanada ve Rus standartları yaygındır. Aşağı- Tartimı daki tablo 4 de sınıflandırma verilmiştir. Bulu- Asbest lif karakterinde olan bir mineraldir. nan yatağın hangi sınıfa girdiği teknolojik de- Krizotll ve Amfibol olmak üzere İki genel guruba neyle anlaşılabilir.

Tablo 3 : Fosfat Kayacında Aranan Koşullar Eleman Adı Oranı % Açıklama PA %30 En az, cevher veya konsantrede CaO % 49,5 Alt Sınır CaO %51 Üst Sınır Flüor % 4,5 En çok Klor % 0,06 En çok

CO2 % 1— Alt sınır

CO2 %1,3 Ost sınır (FeA+AljCy %1,5 En çok % 3,2 Ortalama Değer so3 Nem %4 En çok Organik Mad. %1 En çok Suda çözünmeyen % 0,01 Aalte Dayanan Tane İriliği %90 100 meşin altında

Tablo 4 : Asbest Sınıflaması Sınıfı Lif Uzunluğu Tipi 1. Grup 3/4 inç. (1,9} veya daha uzun lifler Ham Asbest 2, » 3/8 inç, [9.5 mm) (3/4 inç (1,9 cm) Ham Asbest 3. ı 3/8 ine (9,5 mm) 1/2 İnç (12,3 mm) İşlenmiş tekstil lifi 4. . 1/4 inç (6,3mm) 3/8 İnç (9,5 mm) Olmento Lifi 5. 1/8 İnç (3,2 mm) 1/4 İnç (6,3 mm) işlenmiş kağıt lifi e.. 1/6 inç (4,2 mm) 1/8 İnç (3,2 mm) İşlenmiş sıvı lifi 7. . 1/16 İne den aşağı (1,6 mm) Kısa lifler 8, Toz olanlar Kıymetsiz

KAOLEN gül ağırlığı 2,6 gr/cm3 olan kil tabakası halinde bulunup. Tanımı Kullanma Alanları Diğer ismide çin kili olan kaolen sulu alü- Kaolen porselen, seramik yapımında, nötr minyum silikattır. Üç çeşit minerali, kaollnit, kolloidal boya yapımında lastik ve plastik dolgu nikrit, dikit olup bunlara benzer kompozisyon- maddesi olarak, kâğıt, çimento, kimya sanayifn- ve metalürji de kullanılmaktadır. dadırlar. Formülü (AI2O3, 2 SiO2, 2 H2O) dur. Öz-

68 JEOLOJİ MÜHENDlSLİĞI/OGAK 1979 Kullanım Alanlarında Aranan Özellikler Uygulamada pişme rengi önemli olup kimyasal bileşimi İkinci planda kalır. Bu bakımdan ithal edilen hammaddelerdendir. Yurdumuz- Kaolen için teknolojik deney asıldır. Ana mine- da bazı yataklar Alünlt İçerdiğinden tam değer- rali Kaollnlt, Nlkrlî, ve Dikit olabilir. Kaolinit da- lendirilememektedlr. Kaolen ençok Seramik Sa- 3 ha tercih edilmektedir. Yoğunluğu 2,6 gr/cm do- nayiinde kullanılır. Ayrıca dolgu içinde yarar- layındadır. PH 4 - 6,5 arasında olacaktır, lanılmaktadır. b) Kâğıt sanayiinde kullanılan Kaolen dol- a) Seramik Sanayiinde kullanılan süzül- gu ödevi yapar, Fe Ö ve CaCOa miktarı çok az müş Kaolenin özelliği aşağıda verilmiştir. 2 3 olmalıdır. Öğütülmüş olarak kullanıldığında % Ayrıca ham kaolenin kullanılması için 1300°C 80 i 40 mikron iriliğinde olup, beyazlığı yüksek daki pişme rengi beyaz, kuru, direnci 10-30 kg/ olmalıdır. Aynı sanayi] kullanıldığı kaplama (Ku- cm2 ve kuru çekmesi % 1-3 olmalıdır. 1300°C şe) Kaolenin AI O oranı yüksek, demlrslz olma- de % 25 - % 30 oranında su emmelidir. Sulu Alü- 2 3 minyum Silikat (AI2O3, Si'Ö2-2HaO) olan Kaole- sı ve % 80 nln 2 mikronun altında öğütülmesi gerekir. Bu sanayi İde ortalama tüketim 1 ton nin % 30 civarında Aİ2O3 İçermesi, SIO2 oranının % 80 den düşük olması CaO+MgO nm % 2 den kâğıt başına 70 kg Kaolen'dir. Aşağıda tablo 5 de az olması yararlıdır. durum gösterilmiştir.

Tablo 5 ; Kâğıt Sanayii için ve Süzülmüş Kaolende Aranan Özellikleı Eleman Miktarı Süzülmüş Kaolendekl

SİO2 % 34.78 En çok % 65 AİA %41,05 En az % 15 % 0,16 En çok % 0,8 GaO+MgO % 1,54 En çok % 2 Ateşte Kayıp % 22,31 En çok % 24 Beyazlık Derecesi %86 Önemli Değil

c) Dış görünüşü beyaz renkte toz parçalar Siös, % 3 Fe2O34-TİO2 içermelidir. halinde olmalıdır. Boya kaplama ve plastik Sana- Aşağıdaki tablo 6 da yurdumuzda bilinen yiinde kullanılan «RER 45» maddesi aslında 0,2-4,5 mikron kadar Öğütülmüş bir kaolendir. belli başlı Kaolen yataklarına ait ortalama tenör- Lastik sanayiinde kullanılan kaolen ince öğütül- ler verilmiştir. Bulunan yatağın bunlarla karşı- müş (Mikronlze) olacaktır. % 46 AI2O3, % 51 laştırılması yararlı olacaktır,

Tablo € : Kaolen Yataklarının Kimyasal Analizler! (Bileşikler % Olarak) Fe O + Bölgesi AI3O3 MgO a s CaO KaO Âteş Kaybı TiOj

Sındırgı 00,6 28,8 0,1 0,2 0,08 0,07 0,08 10,4 Bayramiç 45,1 38,1 0,20 0,5 0,7 0,17 0,4 14,8 (Çan] Arnavutköy 54,8 32,1 0,50 1,4 0,8 0,7 0,53 10,2 » Uşak 64,5 22,5 0,8 0.6 0,8 4,0 1,5 5,2 Mihalıççık 46,5 35,9 0,6 0,9 1,0 0,5 0,5 13,4

FELDİSPAT mineralleri de içeren pegmatit taşından üretilir- ler Sodyum feldspat; da ayni magmatik kökenli Tanımı albitlerden üretilmektedir.

Potasyum feldspat olarak tanımlanan fel- Kullanma Alanları dspatlar esas olarak alkali feldspat ve kuvars- Feldspat genellikle, emaye, seramik, porse- dan oluşmuş ikinci olarak mika turmalin gibi len, fayans cam ve sabun sanayiinde kullanılır.

JEOLOJİ MÜHENDlSLİĞI/OCAK. 1979 69 Kullanma Alanlarında Aranan Özellikler Gri ve beyaz gri olan Feldspatlar tercih edilir. Genellikle pegmatitik kökenli yataklar İşletilir. Sodyumlu, Potasyumlu türleri ile Apİİt ve Bu gruba dahil hammaddelerin genel özellikleri Pegmatitler de Feldspat olarak ticarette geçer. Tablo 7 de verilmiştir.

Tablo 7 : Feldispatta Aranan Özellikler Potasyum Sodyum Aplit Pegmatit Eleman % % % % Kp 5-11 0-0.8 2,5-4 3,5 - 4,5

Na2O 2-4 7-10 1,5-3 1,5-2,5 CaO 1-2 1 -2 0,5 - 1,5 0,3-1.0 FeA 0-0.3 0-O.S 0.3-1.0 0,3-1.0 0.3-1.0 TîO2 0-0.1 0 - 0.3 0.1 -1.0

a) Cam yapımında 1 ton silis kumuna kar- olmalıdır, Mikroklin için kırılma indisi 2,44-2,62 şılık 150 kg feldspat kullanılır. Camın 1 tonu için olur, Anortit için bu değer 2,6-2.8 dolayındadır. sarfiyat 40 kg dır. 80-140 meşe öğütülerek sa- Fel'dspat giibi seramik sanayiinde çok kullanılan nayilye verilir. Ergime derecesi 1185- 1490°C dir. Nefelin Siyenit de aranılan koşullar aşağıda ve- 125Q-135Q6C arası tercih edilir. Sertliği 6-6,5 rilmiştir. (Tablo 8), (Tablo 9),

Tablo 8 : Nefeîîn Siyenitte Aranan Koşullar

Eleman Ham % Temizlenmiş %

SiO2 59,18 60,60 FejO, 2,15 0,047 AIA 23,03 23,41

Na2O 10.48 10,49

K2O 3,94 4,00 CaO 0,76 0,67 MgO 0,17 Çok ai

TiO2 0,064 0,004

ZrO2 0,05 0,04 0,021 Çok az P2OS Yakmada kayıp 0,40 0,68

Tablo 9 t Ham Feldlspatta Aranan Özellikler Eleman Porselen Sanayii Seramik Sanayii

K2O % 6 dan fazla % 8 den fazla NajO + KjO % 8 den fazla % 10 dan fazla

FeaO3 % 0,25 den az % 1,5 en çok

TiO2+CaO + MgO % 2 den az % 1,5 en çok Nem Önemli değil % 3,3 en çok

70 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 KUM siyonu temizlenmesinde kullanılacak yüksek si- lisli kumda aranan özellikler şöyledir. Tanım Tablo 11 •» Çelik Kumunun Ebk Ânaîîzl Oldukça yaygın olan bu hammaddenin Elek No, Açıklığı (mm) Miktarı bakımından zengin olanları konu edilecektir. Bun- lar sanayiide Döküm kumu, Silis kumu, ve Ku- ASTM 10 2 mm (9 meş) Eleküstü % 1 en çok vars kumu adı altında işlem görür. ASTM 18 1 mm (18 meş) • % 38 en az ASTM 35 0,S mm (32 meş) » % 65 en çok ASTM 35 0,5 mm (32 meş) Elek altı % 10 en ço'k Kullanma Alanları Taneler yuvarlak ve topraklı olmamalı ve Başta cam sanayii, deterjan, seramik dolgu 1500° ye dayanmalıdır. Yine çelik sanayiinde maddeleri ve Demir Çelik sanayiinde kullanılır. OMaklna Kimya) kullanılan döküm kumunda aranan özellikler Tablo 10 ve 11 de verilmiştir. Kullanma Alanlarında Aranan Özellikler Tablo 12 Döküm Kumunun Elek Analizi a) Demir Çelik Sanayiinde Çelik konstrük- Elek No, Açıklığı (mm) Miktar« Tablo 10 : Çelik ve Döküm Kumu Özellikleri 30 meş 0,5 mm 43 üste kalan 40 meş 0,5-0,3 mm 47 Eleman Çelik Kumu için Döküm kumu İçin 60 meş 0,3 - 0,2 mm 42 7,5 SiOa % 97 en az % 98 en az 150 meş 0,4-0,1 mm 0,2 AlaO,+FeaOs % 2 en çok % 0,05 en çök 300 meş 0,1 - 0,6 mm CaO+MgO % 1 en çök % 0,5 en çok 350 meş 0,06 mm. 0,3 Rutubet % 4 en çok % 2 en çok Kil % 1 an çok % 1 en çok Döküm kumunun genel olarak bileşimi Tab- Nap+İCp % 0,6 en çok % 0,5 en çok lo : 13 de verilmiştir.

Tablo 13 s Demir Çelik Sanayiinin Kumda Aradığı Kimyasal Özellikler Miktarlar Eleman Ortalama Karabük Ereğli SiOj % 80 en az % 80 en az % 70 en az

AI2O3+FeaO3 % 5-8 % 12 en çok % 16-36 (%8sı Fe2O3) GaO+MgO % 0-3 % i an çok % 3 en çok NajO+KjO % 0-3 % 1 en çok % 2 en çok Ateş Kaybı % 5-6 % 5 en çok % 6 en çok Kil % 15-20 % 14-22 Alüminyum Okside dahil edilmiştir. % 5 en çok Rutubet % 10 en çok % 7 en çok

Tablo 14: Bilinen Döküm Kumu Yatakları Topaklanma Isısı Ateş Kil oranı Tane İriliği Yatağın Yeri °C % kaybı 0.06-0,1 0.1 - 0.2 0.2 - 0,3 0,3 - 0.6 0.6 -1 Kalan

Pik Kumu (Gülek Bg.) 1240-1250 4.3 19 40 30 20 10 „ Pirinç Kumu (Qülek Bg.) 1220-1240 62,5 28 40 20 10 5 s 20 Tarsus Kumu 1250-1260 4,3 14 10 20 40 30 _ — Ergani Kumu 1200-1210 14 30 10 20 20 30 10 10 Gezin (Ergani) Kumu 1450-1460 75 62 S 10 20 30 35 10 Felahiye Kumu 1200-1210 13,8 28,7 20 40 40 — " . — Eskişehir Kumu 1080 -1100 11 21 10 10 20 30 20 10 Yahşlhan Kumu 1250-1260 3,2 12,8 10 10 20 40 10 20 Ereğli Kumu 1220-1230 8,3 28 10 20 10 40 10 10 Zonguldak Kumu 1300-1350 5 21 5 15 20 30 20 10 Çatal ağzı Kumu 1280-1290 6 20 5 20 5 60 5 5

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 71 İstanbul dolayında birçok Döküm kumu zu- Tablo 17 : İnce Çelik Döküm İçin Kumda Ara huru bulunmaktadır. Bilinen diğer zuhurların fi- nan Fiziksel Özellikler ziksel özellikleri tablo 14 de belirtilmiştir. Öte Miktarı Açıklığı Elek No. yandan Demir Çelik sanayiinin istediği koşullar % 1 en çok 0,84 mm. elek üstü ASTM 20 % S en çok 0,84-0,595 mm arası ASTM 30-20 şöyledir. (Tablo- 15). % 15-30 en çok 0,297 • 0,595 mm arası ASTM 50-30 %40-6Q en çok 0,210 -0,297 mm arası ASTM 70-50 % 15-30 en çok 0,105 -0,0210 mm. arası ASTM 140-70 Tablo: 15; Demir-Çelik Sanayii için Kumda % 2 en çok tr.105 mm elek altı ASTM 140 Aranan Özellikler Kum taneleri yuvarlak ve yarı yuvarlak sin- Miktarlar terleşme sıcaklığı 1500°C olacaktır. Kum içinde Türü Karabük Ereğli topraklar bulunmayacaktır. 0,84 mm İlk elek üstü % 4 en çok % 3 en çök b) Cam sanayiinde yıkanmış silis kumu 0,84-0.105 mm elek arası % 93 en az % 83 en az kullanılır. Tane iriliği 0,5 mm den fazla olma- 0,105 mm İlk elek altı % - 3 en çok % 12 en çok malıdır. Aranan koşullar tablo 18 de verilmiştir. Slnterlaşme sıcaklığı 1300°C en ez 1300° en az

Tablo 13 : Cam Sanayimin Kumda Aradığı Ko- Taneler yuvarlak ve yan yuvarlak olacaktır. şullar Miktarlar Eleman Kil muhtevasının kum taneleri üzerinde ho- Paşabahçe A.Ş. Teknik Cam A.Ş. mojen bir şekilde dağılmış olması gereklidir. SiO2 % 98,50 % 99en az Topraklar bulunmıyacaktır. AIA % 0,35 % 35

Fe2O3 % 0,4-0,15 % 0,05

Demir -Çelik Sanayiin İnce çelik döküm TIO2 % 0,25 % 0,15 için, kullandığı kumda aradığı koşullar ise şöyle- CaO+MgO % 0,09 % 0,20 Na O % 0,1 % 0,10 dir. 2 K2O % 0,06 % 0,10 o/ _ Ateş Kaybı % 0,48 o

Tablo 16 ; Ines Çelik Döküm İçin Kumda Ara SONUÇ nan Kimyasal Koşullar Yukarda ülke ekonomisi açısından önemli Elaman Miktarı olan bazı Endüstriyel Hammaddelerde aranan koşullar belirtilmsye çalışılmıştır. Burada belir- SiOj % 97 en az tilen özelliklerin etüd ve aramalarda gözönünde Al2O3+Fe2O3 % 2 en çok CaO+MgO % 1 en çok tutulması ve türü saptanan haritaya işlenen NajO+KjO % 0,5 en çok Petrografik ve kimyasal analizi yapılan kayaç- Ateş Kaybı % 1 en çok ların birer Endüstriyel Hammadde olabileceği ve Kil % 1 en çok Sanayide kullanılabileceği yerbilimcilerin hatı- Rutubet % 5 en çok rından çıkmamalıdır.

DEĞİNİLEN BELGELER

Başbakanlık DPT Metal Dışı Madenler Özel İhtisas Komis- ASTM American Standart Year Book yon Rap. 1977 Haziran Değişlik Kuruluşlardan Alınan Bilgiler. Ttırân Arda Prostektor Dergisi 1977 Yayma Veriliş tarihi Aralık 1978

72 JEOLOJİ MÜHfNDİSLİĞJ/OGAK 1İ78 1979 Bütçesi Görüsü/ürken Sendikasız Kamu Görevlilerinin Ücretleri Sorunu Üzerine Görüşler

TMMOB Ankam,

KAMU ÇALIŞANLARI VE ÜCRETLER SORUNU ların elde edilmesi sürecinde, mevcut yasal çer- çeveden temsilcisi olan TMMOB, sendikal hak- Mühendisler ve mimarlar olarak bir parçası- ların elde edilmesi sürecinde, mevcut yasal çer- nı oluşturduğumuz, sendikasız kamu çalışanları- çeveden (657 sayılı Yasa ve diğer ilgili mevzuat] nın sayısı 1 milyonu aşkındır. Aileleriyle birlik- kaynaklanan sorunların çözümü doğrultusunda te değerlendirildiğinde, nüfusun önemli bir bö- çalışmayı da görev bilmektedir. lümünü oluşturan bu kesimin ücretleri temel hu- kuki çerçeve olan 657 sayılı Yasa ve ilgili yö- 657 sayılı Yasaya göre katsayının birleşme- netmeliklerce belirlenmektedir. Memurların üc- sine İlişkin olarak gözönünde tutulması gereken retlerini belirleyen katsayı düzeni, bugüne değin, üç kriter ;» a) Ülkenin ekonomik gelişmesi b) memurların lehine değil, kesinlikle aleyhine iş- Genel geçim koşulları o) Devletin maddi ola- lemiştir. Bu mekanizma, sendikasız kamu çalı- nakları» olup, bu kriterlerden yalnızca «Devle- şanlarına; ücretlerinin belirlenmesinde söz hak- kı tanımaktadır. Bugün, memurlar, iş ve çalış- tin maddi olanakları* kriteri dikkate alınmış ve ma koşullarının düzeltilmesi, daha iyi ücretler her defasında katsayı olması gerekenin altında elde edilebilmesi mücadelesinde etkin bir silah saptanmıştır. Devlet Planlama Teşkilatının bu olan «Toplu Sözleşmeli, Grevli Sendikal Haklar» öç ölçüte göre bulduğu ancak uygulanmayan için kararlı bir biçimde mücadele etmektedirler. katsayılar, bu savın kanıtlarıdır. DPT'ye göre kat- Sendikasız kamu çalışanları sendikal haklar için sayı 1973'ts 10, 1974'te 12, 1975*te 14, 1976'da mücadele ederken, geçmiş siyasal iktidarların «İşçi-Memur Ayrımı» uygulamasıyla, sendikal 17 olarak saptanmalıydı. Oysa, katsayı I975't&9, haklara sahip olanların elinden bu hakkı alıp, 1977'de ise 12,1978'de 14'dir. Maliye Bakanı 1979 onları memur sayarak, memur kapsamını geniş- için katsayının arttırılacağını söylemektedir. Kat- letmeye çalışmaları, TMMOB olarak karşı çıktı- sayı üç arttırarak 17 olarak belirlemekle, ancak ğımız olumsuz bir gelişmedir. 1976'da olması gereken düzeye ulaşabilecektir. 70.000'i aşkın mühendis ve mimarın yasal Öte yandan, gösterge tablosunun küçük dereceli ve yetkili temsilcisi olan TMMOB, sendikal hak- memurların aleyhine olan yapısı nedeniyle, kat-

JEOLOJt MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 73 sayı artışları, memurların çoğunluğunu oluştu- niyle terfi edememekte, aldığı yan ilerlemeler ran küçük dereceli memurlara değil, az sayıda (kademe ilerlemeleri), bir üst derecenin gös- yüksek dereceli memurlara yaramaktadır. tergesinden az olduğu için maddi kayıplara uğ- ramaktadır, Katsayının sürekli olarak düşük tutulması- nın yanîsıra, 657 sayılı Yasada yeralan sosyal 1968' den bu yana artmamış olan ve son hakların bir çoğunun kullanımı, gerekli yönetme- derece yetersiz düzeyde olan Asgari Geçim İn- likler çıkarılmayarak, siyasal İktidarlarca fiilen dirimi konusu, üzerinde önemle durulması gere- önlenmiştir. Örneğin, Mahrumiyet Yeri Ödeneği ken diğer bir konudur. Asgari Geçim İndiriminin ve Yakacak Yardımı uygulamaları yedi yıl ön- lendikten sonra 1977 yılı içinde yürürlüğe kon- yükseltilmesi ayrı bir yasa tasarısı gerektirmek- muştur. Yiyecek Yardımı ise gere'kli yönetmelik te olup, Bütçe Yasasıyla doğrudan bir İlişkisi •hala çıkarılmadığından uygulanamamaktadır. Bu yoktur. Bu nedenle bu raporda, «Asgari Geçim sosyal hakların uygulanmasında, Bütçe Yasaların- İndiriminin Özel İndirim biçimine dönüştürüle- da saptanan tutarlar esas alınmaktadır. rek yalnızca ücretlilere uygulanması ve Asgari Kadro sorunu da memurların önemli bir so- Ücrete eşit kılınması» temel önerisiyle, konu runudur, Yüzblnleree memur kadrosuzluk nede- vurgulanmıştır.

Yan Ödemeler, MCYAK ve TMMOB üye aidatlarının Bütçeden ödenmesi konulan da Raporda yeralmaktadır,

SOSYAL HAKLAR : MEVCUT UYGULAMA - GÖRÜŞLERİMİZ 1978 BÜTÇESİNE GÖRE 1979 BÜTÇESİNDE NASIL UYGULAMA OLMALIDIR 1. DOĞUM YARDIMI 300 TL. 5000 TL. 2. YAKACAK YARDIMI 1.-3. dereceler için net 1.-3. dereceler için net 750 TL/ay 1500 TL/ay 4. -15. dereceler için net 4.-15. dereceler için net 1000 TL/ay 2000 TL/ay 3. AİLE YARDIMI 1 Kasım 1978'den itibaren Çalışmayan eş için 1500 TL/ay çalışmayan eş için 500 TL/ay Okul öncesi çocuklar için Okul öncesi çocuklar için 50 TL/ay 250 TL/ay İlk öğrenimdeki çocuklar için İlk öğrenimdeki çocuklar için 100 TL/ay 500 Orta öğrenimdeki çocuklar için Orta öğrenimdeki çocuklar için 200 TL/ay 1000 TL/ay Yüksek öğrenimdeki çocuklar Yüksek öğrenimdeki çocuklar için 400 TL/ay için 2000 TL/ay 4. YİYECEK YARDIMI TSK'de görevli devlet memur- Uygulama tüm memurları kap- ları ile ordu, hastabakıcı, hem- samalı, yiyecek yardımı net şire ve ebelerine 75 TL/ay 1500 TL/ay olmalıdır. 5: KONUT YARDIMI Bütçede hüküm yok Lüks konut yapımından vazge- çilerek tüm çalışanlara devletçe konut yaptırılmalı, düşük kiralar- la, çalışanlara kiralanacak olan bu konutların yapımı için Bütçe- ye gerekli Ödenek konulmalıdır

74 JEOLOJİ MUHENDl'SLlal/OGAK 1979 1978 BÜTÇESttNE GÖRE 1979 BÜTÇESİNDE NASIL UYGULAy/9 OLMALIDIR 6. MAHRUMİYET YERİ Mevcut uygulama I. Bölge de- Uygulama kapsamı genişletil- ÖDENEĞİ nilen illerde 500 TL/ay II, Böl- meli, ödenekler net ve vergisiz ge denilen illerde 300 TL/ay'dı,r 3000 TL/ay olarak ödenmeli, belediye sınırları dışında şantiye, işletme, maden Vb. tesislerde çalışan memurlara tesisin yerinin mahrumiyet yeri olup ol- madığına bakılmaksızın, mahrumiyet yeri ödeneği ödenmelidir. 7. FAZLA MESAİ Saat başına ödeme en az 10 Anayasa aykırılığı belirlenmiş ÜCRETLERİ TL/ay, en çok 30 TL/ay olan fazla mesailerin maktu olarak saptanması yöntemi terk edilmeli, fazla mesai ücretleri, sigortalılarda olduğu gibi me- murun maaşının aylık çalışma Saatine bölünmesiyle bulunan rakama hafta - içi günlerde % 100, resmi tatil günlerinde % 200 zam eklenerek bulunmalı dır. Bütçede ilgili madde bu doğrultuda düzenlenmeli ve konuya ilişkin yönetmelikte gerekli değişiklikler yapılmalıdır. 8. GİYECEK YARDIMI Giyecek Yardımını düzenleyen Konuya ilişkin yönetmelikte, uy- ve 7/5314 ve 7/10845 sayılı Ba- gulamada çıkan aksaklıkları gi- kanlar Kurulu Kararnameleriyle derici doğrultuda değişiklik ya- kesinleşen Yönetmelikler kurum- pılmalı, uygulamanın kapsamı larca farklı biçimde uygulanmak- genişletilmeli, gerekli Ödenek tadır. Bütçede yeralmalı ödemeler na- 1978 Bütçesinde konuya ilişkin kit olmalıdır. somut bir hüküm yoktur. •9. HARCIRAHLAR Bütçe Yasalarında memurların Bütçede İlgili hüküm Harcırah derecelerine göre saptanan Har» Yasasına uygun olmalı, önümüz- cirahlar, 1978 Bütçesinde deki dönemde de 1954, yılında 1. Der. Memurlara 150 TL/gün çıkarılmış bulunan Harcırah Ya- 2.3. » » 135 TL/gün sasının günün koşullarına uy- 4. » » 120 TL/gün gun hale getirecek yasal düzen- 5.6. » » 100 TL/gün leme yapılmalı, 'harcırahlar tüm 7. derece ve deha aşağıdaki devlet memurlarına eşit olarak derecelerdeki memurlara 80 TL/ ödenmelidir. Günün koşulların- gün olarak belirtilmiştir. da barınma iaşe gereksinimi- 1978 Bütçesinin benzer hükmü, nin karşılanabirmesî için harcı- CHP grubunun başvurusu üzeri- rahlar 300 Tl/gün olarak sap- ne, Anayasa Mahkemesince, tanmalıdır. Harcırah Yasasına aykırı bulu- narak iptal edilmiştir.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 75 YAN ÖDEMELER yoktur. Emekli Sandığının bugün olduğu gibi tu- ristik otel-işham işletmeciliğini bir kenara bıra- - Btrgün yan ödeme uygulaması çalışanlar ara- kıp, çalışanların sorunlarını çözümü doğrultu- sında ayrılıklar yaratan, keyfi biçimde ve adeta sunda çalışması halinde, MEYAK'ın yerine geti- «Ulufe» olarak dağıtılan bir niteliktedir. Kararna- receği iddia edilen işlevler, Emekli Sandığınca melerde yeralan belirsiz ifadeler, uygulamada gerçekleştirilebilecektir. Bu açıdan, TMMOB o- idarenin siyasal tercihlerine olanak tanımakta, larak yıllardır savunduğumuz talebimizi bir kez nesnel uygulama kriterlerinin olmayışı nedeniyle, daha vurgulayarak «MEYAK'A HAYIR» diyor ve sübjektif uygulamalar sözkonusu olabilmektedir. bugüne değin yapılan kesintilerin faiziyle birlik- Yan Ödeme Uygulamasına TMMOB ve diğer ça- te ladesini talep ediyoruz. lışan kesimlerin demokratik örgütleri tarafından yönetilen eteştiriler ise, bugüne değin dikkate alınmamıştır. 1979 Bütçesinde Yan Ödemelere TMMOB ÖDEMELERİNİN BÜTÇEDEN KARŞİ- ilişkin çerçeve çizilirken, 1979 Yılı Ödeme Ka- LANMASI rarnamesinin aşağıda belirtilen noktalan kapsa- maaj öngörülmelidir, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Anayasa'nın 122, maddesinde öngörülen kamu ku- 1. Yan Ödeme tutarları % 100 arttırılmalıdır. rumu niteliğinde meslek kuruluşlarından biridir Yan ödenie katsayısı ile maaş-katsayısı arasında ve kuruluşu 6235 sayılı Yasa ile düzenlenmiştir, bir ilişki kurulmalıdır, Anayasa'mız, kamu kurumu niteliğindeki meslek 2. Uygulamada «GÖREV UNVANİ» kriteri ye- kuruluşlarını «İdare» içinde ve o başlık altında rine «EŞİT İŞE EŞİT ÜCRET» ilkesi benimsen- düzenlenmiştir. Bu kuruluşlara ilişkin Anayasa melidir. maddesinin gerekçesi incelendiğinde, Birliğimi- zin bir kamu tüzel kişisi olduğu ve yaptığı işin 3. Yan Ödemeler tazminat olarak değerlendiri- kamu görevi bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu yasal lerek, düşük oranda vergilendifilmelidir, düzenlemeye göre, TMMOB, belediyeler ve II 4. Kararnamede «ödenebilir, verilebilir vb, be- özel idareleri gibi yerinden yönetim esasları dik- lirsiz ifadeler yeralmamalıdır. kate alınarak Örgütlenecektir. 5. Hastalık izinlerinin tümünde ve yurtdışı eği- 6235 sayılı Yasanın 33. maddesine göre, timlerde de yan ödeme verilmelidir, Türkiye'de mühendislik ve mimarlık meslekleri mensupları, mesleklerini icra edebilmek İçin uz- 8, Yan Ödemelerde esas alınan hizmet süreleri- manlıklarına uygun bir odaya kaydolmak zorun- nin belirtilmesinde, askerlikte geçen hizmet süre- dadırlar. Aynı yasanın 38. maddesi ise, Odaya leri de hesaba katılmalıdır, kaydölmayan mühendis ve mimarlar Türkiye'de 7. Büyük Proje Zammı, projede çalışanların % mesleki faaliyetten yasaklanacaklardır. 10'una değil tümüne ödenmelidir. TMMOB'ye bağlı Odalara kaydolan mühendis ve mimarlar, Odalarına belirli bir miktarda ödenti yapmak zorundadırlar. Bu üyelerin bir bölümü, MEYÄK ÜZERİNE kamu görevlerinde çalışmaktadırlar. Kamu kesiminde çalışan mühendis ve mimarlar, kamuya 1970*den bu yana kamu kesiminde çalışan İş ve hizmet üretmekte, mesleklerini kamu için memurların büyük bir bölümünün maaşlarından uygulamaktadırlar. Bu nedenle kamu görevi ya- % 5 MfiYAK kesintisi yapılmaktadır. Yasal olmayan bu kesintilerin toplamı milyarlara ulaşmış pan üyelerimizin Odalarına ödemek zorunda ol- olup, bu fon Maliye Bakanlığınca, kamu iktisadî dukları ödentilerin ilgili kuruluşun bütçesinden kuruluşlarımn. ve dolayısıyla tekelci sermayenin karşılanması hakkaniyete uygun olacaktır. Çün- finansmanında kullanılmaktadır Yedi yıldır kuru- kü dfğer birçok kamu görevlisi, bir meslek kuru- luş yasası çıkarılamayan MEYAK'ın, memurların luşuna kayıt zorunda olmadığı İçin, aldığı aylık konut, kredi vb. sorunlarının çözümü doğrultusun- veya ücretten böyle bir ödeme yapmamaktadır. da çalışacağı öne sürülmektedir. Oysa bu amaç- Ödentilerin karşılanması halinde bu eşitsizlik ların gerçekleşmesi için yeni bir kuruma gerek giderilmiş olacaktır.

76 JEOLOJİ MÜHEWiSLiGI/QGAK 1§78 Öte yandan kamu kesiminde çalışan ve Ba- açıktır. TMMQB olarak, soruna mevcut katsayı roya kaydolmak zorunda olan avukatların baro düzeni içinde çözüm bulunamayacağına ve çö- ödentileri, kurumlarınca Ödenmektedir. Kamu ku- züm yolunun tüm sendikasız kamu çalışanlarına rumu niteliğinde meslek kuruluşu olmak bakımın- «Toplu Sözleşmeli, Grevli Sendikal Hakların» dan barolar ile Türk Mühendis ve Mimar Oda- tanınmasından geçtiğini vurguluyoruz. ları Birliği arasında hiçbir ayrım yoktur. Avukat- Bizler, Mühendisler, Mimarlar ve onların lar için bütçeye konular «Tarifeye bağlı ödeme- örgütü olarak bu hakkı elde etme mücadelemizi Ier»'in, aynı durumda olan mühendis ve mimar- sürdürürken. Bu aşamada, mevcut koşulları de- lar İçin de konulması, bu yönden de eşitsizlik ğerlendiriyor ve çalışanların asgari gelirinin ay- sağlayacak ve ayrıcalıkları giderecektir. da net 10.000 TL. olması gereğinin altını çizmek- Esasen bütçeye fazla bir külfet yüklemeye- te yarar görüyoruz. Bu açıdan değerlendirildiğin- cek olan bu önerinin kabulü. Birliğimizin yaptığı de; Yasalarda yeral'dığı halde uygulanmayan ve- «kamu görevi» anlayışına da uygun düşecektir. ya yetersiz düzeyde uygulanan Sosyal hakların önerdiğimiz biçimde uygulanmasının, memurlara yeterli sayıda kadronun bütçede yeralmasının, SONUÇ asgari, geçim İndiriminin yeterli ücret düzeyine çıkarilmasının ve katsayının tüm bu uygulama- Hayat pahalılığının yılda % 50'yi aşan, % larla, birlikte ele alınarak en az memur maaşı- 100'e yaklaşan oranlarda arttığı ülkemizde, me- nın net 10.000 TL. düzeyine getirecek düzeyde murların ücretlerinin son derece yetersiz olduğu saptanmasının zorunlu olduğunu belirtiriz.

JEOLOJİ MÜHİNÖISLIĞI/OCAK 197İ 77

YAYINLAR

BÂT! ANADOLU, EGE VE DOĞUSU İLE İLGİLİ YAYİNLAR (1965 SONRASI)

Doç, Dr. ERGÜZER BİNGÖL Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara,

Ege Denizi yapısının araştırılması, Anadolu ile Yunanistan'ın Jeolojik evriminin karşılaş- tırılması, politika, ekonomik ve bilimsel güncelliğini sürdürmektedir. Konu ile ilgilenenlere yar- dımcı olmak üzere aşağıdaki yayın listesi sunulmuştur.

AKSU LUT, A., (1977) : Etude géologique d'une Bull. Soc. Géol. France, XVlil, 2, 403-412. partie du Taurus occidental au Sud d'Eğri- Coll. intern CNRS, Paris, 244, 207-216. dir. Thèse. Univ. Paris Sud, 203 p. ALTINLI, \. £., (1976) : Geology of the Northern AiKHAN, S., (1977) :'Denizlerin günümüzde ka- portion of the Middle Sakarya River. 1. Ü, zandığı önem, deniz tabanının jeomorfo- Fen >Fak Mac. 6., 41, 1-4, 35-36 lojik özellikleri ve Ege sorunu. Jeomorfo- ALTINLI, İ. E., (1977) : Geology of the eastern ji Oer., 6, 119-125. territory of Nallıhan (Ankara Province). ALLAN, T., (1970) ; Magnetic and gravity fields I. 0. Fen Fak. Mec. B., 42, 1-2, 29-44 over the Red Sea. Phil. Transact. Roy. Soc. AMiBRASEYS, N. N. ve ZATOPBK, A., (1969) : London, A, 267, 153-180. The Mudurnu valley, west Anatolia, Tur- key, Earthquake of 22 July 1967. Bull. ALLAN, T., GHARNOOK, H. ve MORELLI C, Seismo. Soc. America, 59, 2, 521 • 589. (1974) : Magnetic, gravity, and depth survey In the Mediterranean and Red Sea : ANGELIER, J., (1976) : Sur l'existence d'une Nature, 204. 1245-1248 . néotectonique en compression dans l'are égéen méridional (Grête, Karpathos) et ALLAN, T. ve MORELLI, C. (1970) : Bathymetry, ses conséquences. Bull. Soc. Géol. Fran- total 'magnetic intensity, free - air gra- ce, XVIII, 2, 373-381, Coll. intern. CNRS, vity anomaly, simple Bouguer anomaly Paris 244, 177-185. map of Ionian and Aegean Seaes. Insti- tute Idnografieo della Marina Geneva - ARPAT, E., (1976) : Doğal uzanım açısından Ege Maggio, 8 'harita. Denizinin Jeolojik yapısı. Yeryuvarı ve İn- ALLAN, T. ve PISAN1, M., (1967) : Gravity and san, Kasım. 15-19. magnetic measurements In the Red Sea. AflPAT, E. ve BİNGÖL, E., (1969-1 : The rift system The world rift system, Geol. Surv. Cana. of the western Turkey, Thoughts on its paper, 66-14; 62-64. development. Bull. 'Min. Resarc. And. Expl. ALPTEKİN, Ö., (1973) : Focal mechanism of Enst 73, 1-9. earthquakes In western Turkey and their A8LANER, M,, (1965) : Etude géologique et tectonic implications. Thesis, New Mexico pétrographlque de la région d'Edremiî- Mining Technology Inst Havran. M.T.A. Deng. 119, 98 p.

ALTHBRR, R. iKELUER, J. ve KOTT, K., (1976) : ATAMAN, G., (1975) : Plutonisme calcoalcalln Der Jungtertiare Monzonif von Kos und d'âge alpin en Anatolie du Nord-Ouest. sein Kontakthof (Agais, Griechenland). C. R. Acad. Sel. Paris. 280, D, 2065-2068.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1978 79 AUBOUIN, M, J„ (1975) : Géologie de al Médi- BİNGÖL, E,, (1976) : Evolution séotectonlque de terranean aux Caraïbes : éléments d'une l'AnatoIie de l'Ouest. Bull. Soc. Géol. comparaison. C. R. Âcad. Se. Paris. 281, France, (7). XVIII, 2, 431 - 450.

AUBOUIN. J,, BÖNNEAU, M., ve DAVIDSON, J., BİNGÖL, E„ (1976) : Batı Anadolu'nun jeote: (1976) : Contribution à'Ia géologie de l'arc nîk evrimi ıM.T,A. Derg., 86, 14 - 34. égéen : l'ile de Karpathos Bull. Soc. Géol, BİNGÖL, E., (1977) : Muratdağı jeolojisi ve ana France, XVIII, 2, 385-501. Colli intern, kayaç birimlerinin petrolojlsl. T.JK. Bült. CNRS, Paris, 244, 189 - 205, 20,2,13-66. AUBOUIN, j., BONNEAU, M, DAVIDSON, J, LE- BİNGÖL, E., (1978) : Explanatory notes to the eOULENGER, P. 4VIÀTESGO, ve ZAMBETA- metamorphio map of Turkey, Metamorphlc KIS, A,, (1976) : Esquisse structurale de map of Europe, Explanatory text, H. j. l'Arc égéen externe • des OInarldes aux Zwart (editör), Leiden, 148-154. Taurides. Bull. Soc. Géol. France, XVIII, 2, 372-336. Coll. intern. CNRS, Paris, 244, Bl'NGÖL, E„ AKYÜREK, e. ve ıKORKMAZER,, 131-140. (1973) : Biga yarımadasının jeolojisi ve Karakaya formasyonunun bazı özellikleri. AYAN, M,, (1973) : Gördes migmatitleri. M,T,A. 50. yıl Yerbilimleri, Kong. 70. Derg,, 81, 132-155, BİNGÖL, €., DELALOYE M, ATAMAN, G., (1977) : BASSAGET. J, P., (1966) : Contribution à l'étude Etude géologique, petrologique et géochro- géologique de la region au Sud du Massif nologique préliminaire de granités ouest du Menderes entre Fethiye et Sandras anatolien. 6. Ege Kollog. (îbaskida), Iz- Dağ. Thèse Univ. Grenoble, 100 p, mir. BİZON, G., BONıNıEAU, M., LEBOULENGER, P- BAŞARIR, E„ (1970) : Bafa gölü doğusunda, Men- M.ATESOO, S,, ve THEBAULTF., (1976) : deres masifinin doğu kanadının petrolojl Sur la signification e tl'extension des ve jeolojisi. 'Ege Üniv. Fen Fak, Rap. 102, «massifs cristallines externes» en Pélo- 44 p. ponnèse méridional et dans l'Arc égéen. BELOUSSQV. V, V, ve SHOLPO V. N., (1976) : Bull. Soc. Géol. France, XVHl, 2, 337-345. Geodynamlcs of the eastern part of the Coll. intern.. EWRS, Paris, 244, 141 • 149. Mediterranean alpine blet. Tectonopfiy- slcs, 35, 27-43. BOOCALETTI, M,, MANETTI P. REOCER1LLO, A,, (1974) : The Balkanids as an Instance of BIJU-DUVAL. B., (1974) : Commentarle de la back - arc thrust belt : possible relation carte géologique et structurale des bas- with the Hellenlds. Geol, Soc, of America sins tertiaires du domaine mediterraean. Bull. 85, 1077-1084. Rev, Ins. Français du Petrol., XXIX, 5, 607 - 639 Ed. TeChnip. BOGCÂLETTI, M., HORVATH, F. LODDO, M„ MONGELLI, F. ve STEGENA. L., (1976) : BIJU - DUVAL, B, DEROURT, J, ve PICHON, X. L, The Tyrrhenian and Pannonian basins : a (1976) : La genèse de la Méditerranée, La comparison of two Mediterranean inte- Recherche, 71, 7, 811-822. rarc ibasins. Tectonophysics, 95, 45 - 69.

BİNGÖL, E., (1968) : Contribution à l'étude Géo- BONNEAU, M., (1976) : Esquisse structurale de logique de la partie centrale et Sud - Est la Crête alpine, Bull. Soc. Géol. France, du massif de KAZDAĞ (Uurqule), Thèse, XVIII, 2, 351 -353, Coll. Intern CNRS, Pa- Fac. Soi. Nancy, 191 p. ris 244, 155-157.

BİNGÖL, E., (1974) : 1/2,500.000 ölçekli Türkiye BORNOVAS J., (1973) : Note on the seismotec- metamorfizma haritası ve bazı metamor- tonîcs of Greece. UNDP-UNESCO Survey fik kuşakların jeotektonlk evrimi üzerinde of the Seismicity of the Balkan region, tartışmalar. M.T.A. Derg., 83, 178-183. Duborovnlk, 17-28 April, 103-109.

80 JEOLOJİ MÜHENOİSLIĞI/OCAK 19TO BORSI ,S„ FERRARÂ G„ 1NNQCENTI, F., and GRÂCIANSKY P. CH, (976) : Elements majeurs MAZZAOLI, R„ (1973) : Geochronology de liaison antre Taurides et Hellénides. and Petrology of Recent volcanics in the Bull. Soc, Géol. France XVIII, 2, 481 -497. Eastern Aegean sea. Bull. Vole. 36, 3, Col!, Intern. CNRS, Paris, 244, 285-301. 473 - 498. BÜRKÜT, Y,, (1966) : .Kuzeybatı Anadolu'da yer BTOO, M. H, P., (1976) : Formation of Sediman- alan plütonların 'mukayeseli jenetik etüdü. tary basins of graben type by extension l.T.Ü. Maden Fak, Yay. 272 p. of the continental crust, TeetonophysiGs, CANITEZ,, N., (1976 : Dynamics of the north Ana- 36. 77 - 86. tolian fault, Geodynamics, Progress and Prospects, American Geophysical Union, BOURGART, j., (I960) : La Méditerranée et la Oharles L. Drake (Editör), 50 - 55. revolution du Pliocène. Livre à la mémoire du Professeur Paul Fallot. Soc, Géol. de CAPUTO, 'M., PANZA, G. P., and POSTPISCHİ, D., France, 1, 103-116. (1970) : Deep structure of the Mediter- ranean basin. Jour. Geophys, Res. 75, 26, BREMER, H., (1971) : Geology of the coastal 4919-4923. regions of southwestern Turkey. Geology GELET, P., (1962) : Contribution à l'étude géolo- and History of Turkey. Petroleum Exp!. gique du Paröhasse -Kiona et d'une partie Soc. Libya Tripoli. des régions méridionales de la Grèce BRINKMANN, R., (1966) : Geotektonische Glie- continentales. Annales Géol, Pays Hel- derung von West-Anatolien. N. Jb. Geol, léniques, XIII. 446 p. Pal. Mh, 603-608, CELET, P., (1976) : Apropos du mélange de type «volcano - sedimentaire de l'Iti (Grèce BRINKMANN, R., £1971) : The geology of western méridionale), Bull. Soc. Géol. France Anatolia. Geol. and Hist of Turkey Petrol XVIII, 2, 299-307. Coll. intern CNRS,'Pa- Expl. Soc. of Libya 171 -190, ris, 244, 103-111. BRINKMANN, R., (1971) : Das kristalline Grun- CERMAK, V., HURTIG, E., KUTAS, R, I. LONDO, dgebirge von Anatolien Geol. Rundschau. E. A., LUBİMOVA, E. A., MONGELLI, F., 60,3,88-899. MOBGAN, P., SMIRNOV, Ya, ß„ TEZCAN, A. K., (1977) ,• Heat flow map of sauthern BRINKMANN, R., (1972) : Meaozoic troughs and Europe and the Mediterranean region. crustal structure in Anatolia, Geol, Soc, Proc. International Congr. Thermal Waters, Amer. Bull. 83, 819-826. Geothermal Energy and Vulcanism of the BRINKMANN, R., (1974) : Geologic relations Mediterranean Area, Athens, 1976, 1, between Black Sea and Anatolia. The Black 149-168. Sea Geology, Chemistry and Biology, 20. COMMfNAKlS, P. E., and PARAZACHOS, B. C, 63 - 76. (1972) : Selsmlcity of the eastern Medi- BRINKMANN, R. FLÜGEL, E. ve JACOBSHAGEN, terranean and some tectonic features of V., (1972) : Trias, jura and Unterkreide the Mediterranean ridge. JSeol. Soc. Amer. auf der Halbinsel (Karaburun (West-Ana- Bull, 83, 1093-1102. tolien) Geol. Palaentologica, 6, 139-150. CORONEOU, V., (1973) : Seismotectonics of BRUNN, J. H„ (1976) : L'arc concave zagro-ta- Greece. UNDP-UNESCO Survey of the Sei&micity of the Balkan region Dubo- urique et les arcs convexes taurique et rovniik, 110-116. égéen : collision et arcs induits. Bull.

Soc. Géol. France, XVIII, 2, 553-567. Coll. CLEINTUAR. M. R.t KNOX, G. J., EALEY, P. J,, intern. ÖNRS, Paris, 244, 357-371, (1977) : The geology of Cyprus and its place in the east-Mediterranean frame- BRUNN, J. H. ARGYRIADIS, I., RICOU, L. E., work. Geologie en mljnbouw. 56, (1), POISSON, A. MARCOUX» J., ve 66-82.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1879 81 ÇŞÖGPER, R. i. B. HARRISON, J/C. ve W1LL1- DRAKOPOULOS, J, C, (1976) : On seismic zo- MORE, P. L, (1952) : Gravity measure- ning in the Aegean region. Bui.. Soc. ments in tha eastern Mediterranean. Géol, France, XVIII, 2, 351, Cll. intern. Phil. Trans. Roy. Soc. London, (A), 244, CNRS, Paris, 244, 158. 533 - 559. DÜRBAUM, H. J. HINZ, K. ve MAKRIS, J., (1977) : ÇOĞULU, E., (1967) : Etude pétrographique de Seismic studies in the Cretan Sea. I. la region de Mihaliçcik (Turquie). Extrait. Background and objectives. Seite 1. «Me- Bull. Suiss. Minerai, et Pétrographie, 47/2, teor» Forschungsergebnisse. C, 27-1-2 ; 683-824. Berlin Stutgart 1-2, Gebruder Borntra- DELAUNE-MÄYBRiE, M., MARCOUX, J, PARROT, eger. J. F. POISSON, A., (1977) : Modele d'évo- EKİNGEN, A., (1973) : Kazdağ masiflndeki ne- lution mësozoique de la paléo-marge gatif gravite anomalisi. 50, yıl Yerbilim- tethysienne au niveau des nappes radio- leri Kongresi, 359-364. laritiques et ophiolitiques du taurus lycien, d'Antalya et du Baerbassit. International EMERY, K. O., MEEZEN, B. C. and ALLAN, T, D., Symposium on the structural history of (1966) : Bathymetry of the Eastern Medi- the Mediterranean basins. 79 - 94. terranean Sea: Deep-Sea Research, 13, 173-192. DEMİRTAŞLI, E., ve DİĞERLERİ (1975) : Bolkar dağlarının jeolojisi. 50. yıl Yerbilimleri ERCAN, T., DİNÇEL, A., METİN, S., TÜRKEGAN, oKngresi. 42 -56. A. ve GÜNAY, E. (1978) : Uşak yöresin- DEM4RTAŞLI, E., (1977) : Toros kuşağının pet- deki Neojen havzalarının jeolojisi T.J.K. rol potansiyeli. Türkiye 3. Petrol oKngr. Bül. 21, 2, 97-106. 55-61. ERENTÖZ, C, ve TERNEK, Z., (1969) : Türkiye'- DERYOKE, F., ve GODFRIAUX, I., (1976) : Meta- deki termomineral kaynaklar ve jeoter- morphismes «schistes ıbleus et schsites mik etüdleri. M.T.A. Derg. 70, 1 -57. verts.» dans l'Ossa et le Bas-Olymps (Thessalle-Gréée). Bull. Soc. Géol. Fran- ERGİN, K., (1966) : Türkiye ve civarının ©pisantr ce, XVIII, 2, 252, Coll. intern CNRS, Paris, haritası 'hakkında. T.J.K. Bült, X, 1-2, 244, 56 122-125. DEWEY, J, W., (1976) : Seismicity of Northern ERGİN, K., GÜÇLÜ, U. ve UZ, Z., (1967) ı Türki- Anatolia. Bull, Seismo. Soc. Amer. 66, 3, ye ve civarının deprem katalogu. İ.T.Ü. 843-868. Maden Fak. Arz Fiziği Ens. Yay., 24, 169 p, DEW'EY J. F., PITMAN, III. W. C., RYAN, W, B. F. ERICKSON, A. J., (1970) : Heat - Flow Measu- ve BONNIN, J. (1973): Plate tectonics rements in the Mediterranean. Black and and the evolution of the Alpine system. Institute of Technology, Cambridge, Mass, Geol. Soc. Amer. Bull., 84, 3137-3180. Red Seas : Ph. D. thesis, Massachusetts. DICKINSON, W. R., (1972) :Evidenee for plate - tectonic regimes in the rock record. EROSKAY, O., (1965) : Geology of the Paşalar gorge. Göİpazarı area. Î.Ü. Fen Fak. Mec. American journal of Science, 272, 551 - Bült, 30, 3-4, 133-170. 576. DlTvlITRUEVIC, M. D. ve DIMITRIJEVIC, M. N., FİNETTI, P. ve MORELLI, C, (1973) : Geophysi- (1976) : The polyphase melange of the cal exploration of the Mediterranean Sea. Vardar zone. Bull. Soc, Géol. France, XVIII, Bull. Geofisica teorica ed applicata. 15, . 2, 205-208, Coll. intern. CNRS, Paris, 244, 263 - 344. 9-12. FLÜGEL, H. W., (1975) : Evolution and palaeo- DORA, Q., (1972) : Eğrigöz masifi çevresi mig- geography of the variscan of neo-euro- matitlerde ortoklasmikroklin trnsformas- pe. Acta Mineralogica - Petrographica, yonu. T.J.K. Bült. XV, 2, 131 -152. Szeged, XXII/I. 3-7.

82 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1978 GALANAPULOS, A. G„ (1968) : The earthquake GÜN, H., BİNGÖL, E., AKDENİZ, N, ve GÜNAY, activity İn the physiographic province E„ (1976) : Géologie des bassins tertiai- of the Eastern Mediterranean Sea : Sei. res des réglons nord - est du massif de Prog, Rept, II, Natl. Observatory Athens, Menderes Bull. Géol. France, 7, XVIII, 2, Selsmol, Inst, Athens, 15 p. ve Annal 451-458. Coll. intern. CNRS, Paris, 244, Gaol, Pays Helléniques, 21, 178-209. 255-262.

GALANOPOULOS, A., DELIBASİS, N., (1973) : HADZI, E., PANTIC, N., ALBKSIC, V., ve KALENIC, Comments on the epicentre map of the M., (1976) : Un modèle préliminaire de major area of Greece. UNDP. UNESCO l'évolution tectonique de la péninsule Survey of the Seismiclty of the Balkan balkanique dans le cadre du développe- region Dubrovnlk, 12-26 April, 100-102, ment de la Méditerranée entière au cours du cycle alptin. Bull. Soc. Géol, France, GANSSER, A., (1974) : The Ophiolitic mélange, XVIII, 2, 199-203. Coll. intern, CNRS, a world-wide problem on Tethyan examp- Pris, 244, 3 - 7. les. Eclogea Geol. Helv., 67/3, 479-507. HARRISON, J. C, (1955) : An Interpretation of GAS3, I, G,, (1968) : Is the Troodos massif of gravity anomalies in the Eastern Medi- Cyrus a fragment of Mesozois ocean terranean : Phil. Trans, Roy, Soc, London. floor?. Nature, 220, 39 • 42, A, 248, 283-325.

GEORGALAS, G., (1962) : Catalogue of the ac- HAWKESWORTH, C, J,, WATER, D. J. ve BICKLE, tive volcanoes and solfatara fields of M. J., (1975) : Plate tectonic in the eas- Greece, part 12. Int. Ass. Voleano. Rome, tern Alps, Earth and Planetary Sei. Lettres, 1962, 24, 405-413,

GOCEV, P. M., (1976) : L'évolution géotectoni- HEEZEN, B. C, THARP, M. and RYAN, B. F., que du mégabloc bulgare pendant le Trias (1970) : Panorama of the Mediterranean et le Jurassique. Bull. Soc. Géol. France, Sea : Geotimes, December, 12. XVTTT, 209-216. Coll. intern. CNRS, Pa- HERSEY, J. B. (1965) : Sedimentary basins of ris, 244, 13-20. the Mediterranean Sea, In, W. F, Whlttard GONCHAROV, V. P. ve MIKHAYLOV, O, U,, and R. Bradshow (Editors). Submarine (1963) : New dat concerning the topog- Geology and Geophysics - Proc. Symp. raphy of the Mediterranean sea bottom : Colston Res. Soc, 17, 75-91. Okeanologi 3, 1056-1061. HINZ, K., (1973) : The results of refraction and GRACIANSKY, P. C, (1965) : Menderes masifi- reflection seismic surveys of the F. S. nin güney kıyısı 'boyunca görülen meta- Meteor in the Ionian sea. Rapport et Pro- morfizma hakkında açıklamalar, M.T.A. cès verbaux des réunions. Commission Derg., 64, 8-21, Internationale pour L'Exploration Scientifi- que de la Méditerranée, 22, 2a, 97 - 98. GRACİANSKY, P. C, (1972) : Recherches géolo- gique dans le Taurus Li eienoceidental. HINZ, K., MAKRIS, J., WEIGH., W„ ve WISS- Thèse, Orsay, 571 p. MANN, G„ (1977) : Cretan Sea. 4 Synop- tic considerations and their geotectonic GREGËRSEN, S., (1976) : P-Wave travel time, implications, Seite 44. «Meteor» Forsc- residuals caused by a dipping plate in hungsgemeinsc-haft. Gebrüder bomtras- the Aegean arc in Greece, Tectonophy- ger. Berlin, Stuttgart. sics, 37, 83-93. HIRSH, F. (1976) : Sur l'origine des particularis- GÜMÜŞ, A., (1964) : Contribution à l'étude mes de la faune du Trias et du Jurassique géologique du secteur septentrional de des la plate-forme africanoarabe. Bull, Kalabak KÖy-Eymir Köy. M.TA Pub., Soc. Géol. France, XVIII. 2, 543-552, 117, 109 p. . Coll. intern. ONRS, Paris, 244, 347-356,

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1979 83 HÖLL, R„ (1966) : Genese und Altersstellung sergebnisse. C, 27, 3-30. Berlin-Stutt- von Vorkommer der Sb - W - Hg Forma- gart. tion in der Türkei und auf Ohios/Griec- JUTEAU, Th., (1974) : Les ophiolites des nap- henland Bayerishen Akademie, 127, 119 p. pes d'Antalya, pétrologie d'un fragment HSÜ, J. «., (1976) : Ophlolites and pelagic se- de l'ancienne croûte océanique tethysi- diments In the Alpine Mediterranean enne. Thèse, Univ. Nancy, 682. p, region. Geodynamics : Progress and Pros- JUTEAU, T., LAPIERRE, H., NICOLAS, A,, PARROT, pects. American Geophys, Union, Oh. J. F,, RICOU, L, E,, ROCCI, G. ve ROLLET, L Drake (editor) 24-28. M,, (1973) : Idées actuelles sur la cons- HSÜ, K. J, and RYAN, W. B. F., (1973) : Deep- titution, l'origine et l'évolution des as- sea drilling in the Hellenic trench. Bull, semblages ophlolltlques mésogéens. Bull. Soc. Géol. Greece, 10, 81-89. Soc. Géol. France, 7, XV, 5-6. KAADEN, G. V, D., (1969) : Zur Entstehung der INNOCENT!, F. ve MAZZUOLI, R., (1972) : Pet- Glaukophan - Lawsonit und Giaukopha- rology of the İzmir-Karaburun volcanic ntisehen Grunsohlefer - Fazies Gelände- area: Bull. Vole, 36-1, 83-103. Beobachtungen und Mineralsynthesen ISACKS, B., SYKES. ve OLIVER, J., (1968) : Fortschr, Minner 46, 1, 87-136 Stuttgart. Seismology and the new global tectonics: KALÂFATÇIOĞLU, A., (1973) : Antalya Körfezi Geophys. Res., 73, 18, 5855-5899. batı kısmının jeolojisi M.T.A. Derg., 81, İZDAR, K, E., (1975) : Batı Anadolunun 82-130. jeotektonik gelişimi ve Ege denizi çevre- KAVLAKOĞLU, S. ce QZAKTAY, R. (1973) : sine ait üniteleri karşılaştırılması. E. Ü. Marmara denizi bölgesi manyeto - tekto- Mühendislik Bilimleri Fak. Yayınları, 8, nik hatları. Kuzey Anadolu fayı ve Dep- rem Kuşağı SImpozyumu, Ankara, 152 - JACKSON, J. ve FITCH. T. J., (1978) : Seismo- 162. teetonic Implication of relocated sequ- ences İn Iran and Turkey : An application KAYA, D., (1972) ; Tavşanlı yöresi ofiyolit so- of the master event technique. Massachu- rununun ana çizgileri T.J.K. Bült. XV, 1, ssets Inst, of Technology Cambridge, 43 p. 26-108.

JAGOBSHAGEN, V., (1972) : The Trlas&ic of the KAYAN, I, ve KLEMAS, V., (1978) : Application central Eastern Aegean Sea and its pa- of Landsat imagery to studies of struc- leogeographic relations within the Hel- tural geology and

94 JEOLOJİ MÜHENDİSLİÖI/OCAK 1879 LAPIERRE, H. ve ROCOI, Q., (1976) : Le volca- Me KENZIE, P., (1972) ; Active tectonics of nisme alcalin du sudouest de Chypre et the Mediterranean region. Geophys. le problème de l'ouverture des régions Jr. Ast, Soc, 30, 109-185. tethysiennes au Trias, Tectonophyslcs, Me KENZIE, P., (1977) : Active tectonics of 30, 299-313, the Alpide • Himalayan 'belt : The aege- LËPICHON, X,, NEEDHAM, H. D. ve RENARD, V., an sea and surrounding regions, (Tee- (1973) : Traits structuraux de la fosse tonis of the Aegean Region). Submitted Nord-égéene. 1. Reun. Ann. Sei. de la to the Geophysical Journal. 22 Kasım, Terre, Paris S.G.F, 49 p, LISENBEE, A,, (1972) ^Structural setting of the MERCIER, j., (1966) : Etude géologique des Orhaneli ultramafic massif near Bursa. zones internes des Hellenides en Mace- Ph. D, Thesis, Univ. State Pennsylvania, doine centrale (Gréée) et contribution 157 p, à l'étude de l'évolution magmatique et LORT, J. M., (1971) : The tektonics of the Eas- du métamorphisme des zones Internes tern Mediterranean : Reviews of Qeop'h. des Hellenides. Thèse Fac, des Soi Uni- and Space Phys. 9. 189-216, ver. Paris, 574 p, LÜTTK3, G. ve STEFFENS P., (1976) : Explana- MERCIER, J. L, CAREY, E., PHILIP, H. ve SOREL, tory notes for the Paleogeographlc atlas D., (1976) : La néotectonique plie-qu- of Turkey from the Oligocène to the Ple- aternaire de l'arc égéen externe et de istocene, Bund, fur, Geowiss. 64. p. la mer Egée et ses relations avec la seismioité. Bull. Soc. Géol, France, MAKRIS, J., (1973) : Refraction seismic measu- XVIII, 2, 355-372. Coll. Intern, CNRS rements along the line Aegina Nafplion, Paris, 244, 159-176. Pirgos Rapp. eu proc. verb, des reunions. Commis, internationale pour I'Explor. sei MERCIER, J, L. VERGELY, P. ve BEBIEN, J,, de la Méditerranée. 22, a, 119-120. (1975) : Les ophiolites helléniques «obductées» au jurassique supérieur MAKRIS, J., (1973) : Gravity and magnetic mea- sontelles les vestiges d'un océan tethy- surements In Greece. (Peloponnes, Atti- slen ou d'une mer marginale péri - euro- ca and Kitera). Rapp. et proc. verb, des péenne?. C. R. somm. C.G.F, réunions, Commis. Internationale pour l'Exploration sol. de la Méditerranée. 22, MEULENKAMP, J, E„ (1971) : The Neogene in 2a, 121. the southern Aegean area. A. Strid (edit), Evolution 'In the Aegean, Opera Botani- MAKRIS, J. (1976) : A Dynamic model of the ca, 30, 5-12. Hellenic arc deduced from geophysical data. Tectonop'hyslcs, 36, (339-346). MEULENKAMP, J. E., MULDER, F. J. ve WEERD, A,, (1972) : Sedimentary history and pa- MAKRIS, j. WEIGEL, W. ve KOSCHYK., (1977): leogeography of the late Cenozolc of the Seismic studies in the Cretan Sea 3. island of Rhodos, Z. Deutsch Geol. Ges, Grustal models of the Cretan Sea dedu- 123,541-553. ced from refraction seismic measurements and gravity data. «Meteor» Forsc- MISTARDIS, G. G., (1976) : Recherches sur hungsergebnisse. C, 27, 31-43. Berlin l'évolution du relief dans le Centre-Ou- Stuttgart. est égéen au Miocène et au Pliocène. MALEY, T, and JOHNSON, L, £1971) -Morpho- Bull. Soc. Géol. France, XVIII, 2, 217 - 223. logy and structure of the Aegean sea. Coll, Intern. CNRS, Paris 244, 21-27. Deep-Sea Research, 18, 109-122. MONETT, J. D., (1974) : Contribution à l'étude Me KENZIE, P., (1970) : Plate tectonics of the géologique de l'arc égéen ; L.ile de Kar- Mediterranean region. Nature, 226, 239 • pathos (Dodecanese meridional, Grèce) 243. • Thèse, Univ. Paris, VI, 157 p.

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 197S 85 MQNOD, O„ (1976) : La «courbure d'lşpârta» :• Caucasas, and Hindu - Kush regions. Bull. une mosaïque de blocs autochtones sur- Selsmo. Soc. America,, 61, 2, 317-341. montés de nappes composites à la joncti- NOWROOZI, A, A., (1972) : Focal mechanism on de l'arc hellénique et de l'arc taurl- of earthquakes in Persia, Turkey, west que. Bull. Soc. Géol. France, XVIII, 2, Pakistan, and Afghanistan and plate tec- 521-531. Coll. intern. CNRS, Paris, 244, 325 - 335. tonics of the middle east. Bull. Selsmo. Soc. America,, 62, 3, 823 - 850. MONOD, 0., (1977) ; Recherches géologique OKTAY, F. Y., (1973) : Sedîmantary and tecto- dans le Taurus occidental au Sud de nic history of the Ulukışla area, Sout- Beyşehir (Turquie), Thèse Univ. Paris hern Turkey. Ph. D, Thesis, Nniv. Lon- Sud. 680 p. don, 404 p. MUTTI, E.. OROMBELLI, G., ve POZZI, R,, (1970) ÖZELÇİ, H. F., (1973) : Doğu Akdeniz 'bölgesi Geological studies on the dodecanese gavlte anomalileri. M.T.A. Derg., 80, Islands (Aegean sea) IX, Geological map of the Island of Rhodes (Greece), exp- 54-88. lanatory notes, 79-184. ÖZGÜL, N. ve ARPAT, E., (1973) : Structural units of the Taurus orogenic belt and MURATOV, M. V., (1973) : History of the de- thoughts on their continuation in ne- velopment of the deepwater trough of ighbouring region. Rapp. Proc' Verb. Re- the Black sea as compared with those union Gomm. Internationale Exp. Sei Mer of the Mediterranean.269 - 278. Méditerranée. 22, 2a, 153-156. NEEDHAM, H. D. ve DİĞERLERİ (1973) : North ÖZKOÇAK, O., (1969) : Etude géologique du ma- Aegean Sea trough : 1972 Jean Charcot ssif ultrabasique d'Orhaneli et de sa cruise Rapp. et proc, verb, des reunions. proche bordure. Thèse Univ, Paris. 172 p. Commission Internationale Expl. Scien- tifique de la Mer Méditerranée. 22, 2a, ÖZTUNALI, Ö„ (1973) i Uludağ ve Eğrlgöz ma- 138-139. siflerinin petrolojileri ve jeokronolojileri. I. Ü: Fen Fak. Monog., 23, 110 p. NICHOLIS, I. A,, (1970): Santorinl valcano- Greece, tectonic and petrochhemical re- PAPAZAOHOS, B. C, (1973) : Distribution of lationships with volcanics of the Aegean seismic foci in the Mediterranean and region. Tectonophysics, 11, 377-385. surrounding area and Its tectonic Impli- cation. Geophys. J, R. Astr. Soc, 33, NICOLAS A. ve JACKSON, E. O., (1972) : Re- 421-430. partition ©n deux provinces des pérido- tites des chaînes alpines logeant la Mé- PÄPAZACHOS, B. C., (1976) : Seismoteetonics diterranée : Imlication géotectonique. of the northern Aegean area. Tectono- Bull. Suisse Miner. Petrog. 52, 3, 479- physics, 33, 199-209. 495. PAPAZACHOS, B, G. ve GOMNINAKIS, P. E., NINKOVICH, D. ve HAYS, J. D., (1972) : Medi- (1971) : Geophysical and tectonic featu- terranean island arcs and orlgirf of high res of the aegean arc. Journal Geophys. potash volcanoes. Earth and Planet Sol. Res., 76, 15, 8517-8533. letters. 16,331 -345. PÂPAZACHOS," B.C, COMNINAKIS, P. E. ve

NORTH, R, G.r (1977) : Seismic moment, sou- DRAKÖPOULQS J. G., (1966) : Prellml- ce dimensions/and stresses associated ' • y nary results of an Investigation of cms- with earthquakes in the Mediterranean tal structure in coutheastern Europe. and Middle East. Geophys, J. R, Astr. Bull. Sersm, SOG, Amer., 56- 6, 1243-1265. Soc. 48, 137-161. PÄRASKEVOPOULOS; G. M., (1958) : Über den NOWROOZI, A. A., (1Ö71) : Selsmo - tektonics " Chemismus und die provlmlalén Verhalt- of the perslan plateau, eastern Turkey, nisse der Terzlaren und Quaftaren Er-

86 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK 1978 gussgesteine des Agaischen Raumes ROCCI, G. , QHNËNSTETTER, D. ve OHNENS- und der Benachbarten Gebiete : Tscherm. TETTER, M., (1975) : La dualité des op- Mineral, Petrogr, Mitt., 6, 13-72. hiolites téthysiennes. Petrologie, 1, 2, 172-174, PAUPY, A„ (1976) : Nouvelles données sur un type de différenciation du magma ophio- RYAN, W. B. F. STANLEY, D. J. , HERSEY, J. B. , litlque : le massif du VOURINS (Grèce), FAHLQU'IST, D. A. ve Thèse Univ. de Nancy I, 180 p. ALLAN, T. D., (1970) : The tectonics and geo- PAYO. G., (1967) : Grustal structure of the Medi- logy of the Mediterranean Sea, A, Max- terranean sea by the surface waves. well (Editor), the sea, Wiley, New-York, Part I, Group velocity, Se is. 1. Soc. Amer. 387-492. Bull., 57, 151-172, SAĞIROĞLU, G. ve BÜRKÜT, Y,, (1966) : Sur PAYO, G,, (1969) : Grustal structure of the Me- l'âge et la pétrographie du massif d'Ulu- diterranean sea. Part II. Phase velocity dağ. C. R. Soc. Phy. et His, Nat,, Geneve, and travel times, Seismol. Soc. Amer. 1, 1, 21 -32. Bui!,59, 23-42. SANOHO, J. ve DİĞERLERİ (1972) ; New data on PETROV, P., (1977) : Some features in the dist- the structure of the Eastern Mediter- ribution of magmatique, 'hydrothermal and ranean basin from seismic reflection : seismic activity in the area between the Institut Français du Pétrole, 20051, 11p. Balkanides and the Aegean Arc. Geolo- SANVER, M., (1974) : Ege bölgesi havadan gical Balcanlca, 7, 2, Sofia, 99-116. mağnetik haritasının iki boyutlu filtreler PHILLIP, H., £1974) : Etude néotectonique des ve istatistik yöntemlerle analizi Teı,, rivages égéens en Locrtde et Eubee İ.T.Ü. Maden Fak. jeofizik kürsüsü, nord - occidentale (Grèce), Université 161 p. des Soi. et Techniques du Languedoc. SARP, H,, (1976) : Etude géologique et pét- PHILIP, H., (1976) : Un épisode de déformation rographlque et pétrographlque du cortège en compression àla base du Quaternaire ophlolltique de la région située au en Grèce centrale. (Loerlde et Êubée Nord-Ouest de Yeşilova (Burdur, Tur- rrord-occidentale).'Bull. Soc, géol, France, quie). Thèse, Univ. Genève, 408 p, XVIII, 2, 287-292. Coll. intern. CNRS, Pa- SCHEI'DEGGiER, A.C., (1964) : The tectonic ris, 244, 91-96. stress and tectonic motion direction in POISSON, A,, (1977) : Recherches géologique Europe and western Asia as calculated dans les Taurtdes occidentales (Turquie). from earhquake fault plane solutions, Thèse, Univ. Paris Sud, 795 p. Bull. Seismo. Soc, America. 54, 5, A, 1519-1528. RÂBINOWITZ, P.D. ve RYAN, B. F. , (1970) : Gravity anomalies and cmstal shortening SCHWAN, W., (1976) : Geokinematische Fak» . In the eastern Mediterranean Tecto- toren in Inselbogen RanHmeer-Systemen, nophysics, 10, 585 - 608. speziell im Helİeniden-Agais^Raum Z, dt. Géol. Ges. 127, 105-124, Honnover, RICHARD, F., (1967) : Etude géologique de la fenêtre de Göcek- Aygır Dağ, Thèse, SCHWAN, V., (1976) ; Strukturen, Kinematik Univ. Grenoble 116. p. und tektonisöhe Stellung des Parnass, Ghiona-Gebirge Im Helleniden-Orogen ROCOI, G., (1973) : Les ophioliteş alpines de Z. dt. geol. Ges. 127, 373-386, Honnover. medlterranée orientale: uniformité du pluîonlsme, diversité du volcanisme. SCHWAN, W., (1977) : Höhepunkte der Geody- Note présentée Symp, Int. Qphlolites, namik bei aipinotypen gungen Z. dt. geol. Moscou. 21 p, . Ges. 128, 143-152, Honnover.

JEOLOJİ MÜHİNDÎSLİĞI/OCAK .1979 8? SEIDEL, E. ve OKRUSCH, M., (1976) : Regional ranean Séa and its interpretation. Earth distribution of critical metamorphic mi- and Planetary Sei. lettres, 5, 439-448. nerals In the Southern Aegean, Bull. Soc. Géol, France, XVIII, 2, 347-350. Coll." WALTH'ER, H. W., (1974) : Crystalline regions intern. C.N. R. 3. Paris, 244, 151-154, of north-eastern Greece. Tectonics of the Carpathian Balkan Regions. Car- SMITH, G.A,, (1971) : Alpine deformation and pathion-€aM

TOKAY. M. (1973) : Kuzey Anadolu fay zonu- YARWOOD, G.A, ve AFTALION, M., (1976) : nun Gerede - İlgaz arasındaki Jeolojik Field relations and U - Pb. geoohronology gözlemler. 'Kuzey Anadolu Fayı ve Dep- of a granite from the Pelagonian zone of rem Kuşağı Slmpozyumu, Ankara, 12-29. the Hellenidps (High Pieria, Greece). UZ, B., (1973) : Les formation métamorphiques •Bull. Soc. Géol. France, XVIII, 2, 259-264, et granitiques du massif ancien d'Akdağ Coll. intern. ONRS, Paris, 244, 63-68, (Simav-Turquie) et leur"couverture vol- YILMAZ, Î,, (1966) Etude géologique de la re- cano-sedimentaire. Thèse, Univ. Nancy, gion cotière comprime entre Dalaman Cay 303 p, et Yenice Ovası. Thèse, Univ. Grenoble, VACHETTE, M., BLANC, P. ve DU'BERTRËT, L., 75 p. (1968) : Détermination de l'âge d'une .-•••. " granödibrite d'Qrhaneli au Sud de Bursa, ZAKARIADZE, G, ve LORKIPANIOZE M.B,, sa signification régionale G. R. Acad. Soi., (1977) : Problems of studying of the 267,0,927-930. alpine ibeld ophiolites : evolution of the Caucasus, tectonics and magmatisrrh 6 VİOENTE, J. C,, (1970) : Etude Géologique de ncı. Ege Ülkeleri Kollog. Izmir. File de Gàvd'os (Grèce), la plus méri- dionale de l'Europe, Bull. Soc, Géol. ZEİST von W,, WOLORliNG H. ve STAPERT D., France, 12, 481 -495, (1975) : Late quaternary vegetation and VOGT, P.R. ve H1GGS, fi;H,, (1869) : An aero- Crimate of Southwestern Turkey. Pa- magnetîc survey of the Eşstern Mediter- laeohistorla, XVII, 53-143.

88 JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ/OCAK. 1879 HABERLER

10. DÜNYA MADENCİLİK KONGRİSİ 2 — Trabzon - Samsun, Karadeniz Bakır ku- şağı turu: 11-16 Eylül 1979. Dünya Madencilik Kongresinin onuncusu 3 — İzmir, Küçük Maden İşletmeleri turu : 17-21 Eylül 1979 tarihleri arasında Istanbul da Atatürk Kültür Merkezinde yapılacaktır. 13-16 Eylül 1979. 4 — Ege, Boraks - Kromit ve Enerji Ham Kongrenin yanısıra 15-22 Eylül 1979 tarih- maddeleri turu : 22 Eylül -1 Ekim 1979, leri arasında Uluslararası Maden Makinaları Sergisi düzenlenecektir. 5 '— Kayseri Ankara, Çİnkö turu : 22 • 28 Eylül 1979. Enerji va Tabiî Kaynaklar Bakanlığı tarafın- dan düzenlenen Kongrenin ana konusu : İnsan- 6• — Antalya, 'Boksit 'turu; 22-28 Eylül lık Hikmetinde Mineral Hammaddeleri ve Ma- 1979, dencilik olacaktır. Kongre çalışma konuları İse 7 — Bursa, Volfram turu: 22-25 Eylül şöyledir : 1979. 1. Düşük ısı değerli katı yakıt 'kaynakları 8 — izmir. Küçük Maden İşletmeleri turu : nın (linyitler, ısı değeri düşük taşkömürleri, bi- 22-25 Eylül 1979, tümlü şistler, katranlı kumlar asfaltitler Vb.) Dünya Madencilik Kongresl'ne 34 ülke üye enerji üretimi amacıyla kullanımı. bulunmaktadır. Üye -ülkeler: Arjantin, Avust- 2. Küçük maden yataklarının (krom, bor, ralya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan Kanada, manganez, kurşun-çinko vb.) değerlendirilmesi Şili, Çin H. C, Kolombiya, Küba, Çekoslovakya, ve yeraltı işletmeciliği ile ilgili sorunlar. F. Almanya, Fransa, Almanya D. C, İngiltere, Macaristan, Hindistan, İtalya, Japonya, Köre 3. Güç koşullar altında işletilen maden H. C, M&ksika, Peru, Polonya, Güney Afrika C, yataklarında kaydedilen gelişmeler (kıyı Ötesi Romanya, İspanya, İsveç, Finlandiya, Norveç, yatakları, denizaltı yatakları, yüksek basınç et- Türkiye, ABD. SSCB, Venezuela, Yugoslavya. kisindeki yataklar vb). Önceki Dünya Madencilik Kongreleri şu şe* 4. Maden yataklarının fizibilite etüdleri birlerde yapılmıştır: Varşova (1958), Prag ve ekonomfk kârlılıkları. (1961), Salzburg (1963), Londra (1965), Mos- Ayrıca; madencilik teknolojisinde yeni ola- kova (1967), Madrid (1970), Bükreş (1972), sılıklar ve gelişmekte olan ülkelerin madenci- Lima (1974), Düsseldorf (1976), lik sorunları konulu yuvarlak masa toplantıları yapılacaktır, TÜRKİYE İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ 7. TEKNİK KONGRESİ Kongre dilleri; ingiHzoe, fransızea, rusça, almanca, ispanyolca, tüfkçe olup tüm oturum- TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası tarafın- larda bu dillerde anında çeviri yapılacaktır. dan düzenlenen İnşaat Mühendisliği 7, Ttknik Kongresi Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kongre sırasında 'birçok sosyal ve kültürel Mühendislik Fakültesinde 25-27 Ekim tarihle- toplantılar kongre öncesi ile sonrasında da şu rinde yapıldı. Kongre de; İnşaat Mühendisliği teknik turlar düzenlenmiştir : Tarihi, inşaat Mühendisliği Eğitimi, Çevre, Ze- 1 — Elazığ - Malatya, Bakır, • Kromit - Lin- min, Su, Üst Yapı, Ulaşım konularında 52 bil- yit turu: 8-W Eylül tS79;, diri sunulmuştur.

JE0İO3İ 1818 TÜRKİYE 3, GENEL ENİRJİ KONGRESİ 6 " Finansman,

8 D.E.K. Türk Millî Komitesi, Enşrji ve-TaMî; Araştırma ve geliştirme, Kaynaklar Bakanlığı, T.K.I., T.E.K,, EJ.E., T.P.A.Q., * Yasal konular. Petrol Ofisi, M.T.A. Enstitüsü tarafından oluş- * Enerji sektöründe organizasyon ve yapısal so- turulan Organizasyon grubunca düzenlenen runlar. Kongre 20-23 Kasım 1978 tarihleri arasında Ankara da D.S.İ. Genel Müdürlüğü Konferans * Uluslararası enerji alışverişi. Salonunda yapıldı. Kongre de aşağıda belirtilen ~ Enerji ve çevre sorunları. konular işlenmiştir. . " Enerjiye İlişkin yapım endüstrisi. 1. Alışılmış Enerji Kaynakları - ,. 4,r Yeni Enerji Kaynaklan Enerji kaynaklarını arama ve değerlendirme * Güneş enerjisi, politikası. • - •••:' -.: ".' .•:.'•*- ••• •• 1 " Kömür, bitümlü şist, äsfaltit gibi katı' fosil " Jeotermäl enerji . yakıtların aranması -kaynakların- gellştirlhnesi * Biogaz yakıtı. • ; ve bunlarla ilgili sorunlar. ,k * Artıklardan enerji üretimi. Petrol ve doğal gaz kaynaklarının, aranması, kaynakların geliştirilmesi ve bunlarla İlgili *• Yel enerjisi ve öteki yeni enerji kaynaklan. sorunlar. ;. t; Kengtre de èJldlrilerîIn ştınulduğu teknik otu- * Hidrolik enerji kaynaklarının değerlendirilme- rumların yanısıra Enerji Politikasını konu alan si ve bunlarla ilgili sorunlar. iki açık oturum yapılmıştır. Bu açık oturumların * Nükleer enerji kaynaklarının (uranyum ve tor- biririclslride enerji politikasının ana ilkeleri, yum} aranması, araştırma ve'geliştirmeler, rkînclslrtde"dé enerji politikasının uygulanması - bunlarla ilgili sorunlar. - • ve organizasyon konusu tartışılmıştır, * Odun, tezek ve bitki artıkları gibi ekonomik ' olmayan yakacaklarla ilgili sorunlar. 1. ULUSAL ALÜMİNYUM SANAYİİ KONGRESİ : : * Elektrik enerjisi üretiminin dayandığı birincil '- 'Metalürji Mühendisleri Odası- tarafından kaynaklar ve bunlarla ilgili sorunlar. düzenlenen-'Kongre 14*16 Âraük 1978 tarihleri arşşında Seydişehir'de yapıldı. * Enerji kaynaklarının gerektiğinde birbirinin ye- • rine'konulması, kaynak planlaması' ve. bunlar- •. Kongrede ele alınan konular :, , la ilgili- sorunlar. • • 1. Alüminyum üretiminde hammadde ve 2. Enerji Kullanımı ve Tutumluluğu yardımcı maddeler. ?.. * Endüstride enerji kullanımı. Alümina, Alüminyum ve Alüminyum up üri'nleri üretiminde teknolojik sorunlar. * Konutlarda' enerji kullanımı. ' 3.' Birincil Alüminyum ve Alüminyum uç '• Ulaştırmada enerji kullanımı. Orün'l'eri üretiminde enerji sorüıiu. *-Tanmda,enşı*ji-kullanımı,. , - •_- . «. v 4. Dağıtım, pazarlama, planlama, * Enerjinin taşıma ve dağıtım sorunları;,,: :;„.:; : : ;,5; AJümifiyum.şe'ktöründe istihdam ve eği- * Enerjinin rasyonel ve çok .yönlü kullanımı tim sorurHffirf. r,. ::, ^ .-.'•. ... ' Enerji kısıtlaması ve tutumluluğu. 8. Üretim kalitesinin geliştlrflmesindevo 3.1 Enerji Konusundaki Genel Sorunlar veflmüliğjrj arttifilmasında jbiilmsel ye teknik yayınlaoh,: standardfâaftyon çalışmalarının, kali- 1 Genel politika ve enerji sorunları. te kontrol uygulamalaàmn finem! ve ya Enerji fiyatları ve pazarlaması. -, • , --'.}. 7.:: Alüminyum.sanayiinde çevre kirlenme- * Enerji ekonomisi. si, çalışanların sağlık Mö İş gflv»nll|l sorunla;"',

§Q 1Î0LOÜİ .«ÛHËNÛl8Lta]/QCAKr Wf8 YERBİLİMLERİ AÇISINDAN ANKARA'NIN konferans salonunda yapıldı, Kongre şu amaç- SORUNLARI Sİ M POZ YU Mü lara yönelik hazırlandı. Türkiye Jeoloji Kurumu tarafından düzenle- 1 — Doğal kaynakların saptanmasında, de- nen Ankara'nın yerbilimleri açısından sorunlarını ğerlendirilmesinde ve çoğu mühendislik hiz- ele alan simpozyum imar ve İskân Bakanlığı metlerinde önemli bir yeri olan sondajcılığm konferans salonunda 12-14 Aralık 1978 tarihleri ülkemiz ekonomisine katkısı arasında yapıjSdı. 2 — Sondajcılıkla ilgili çalışmalar yapan Simpozyum örgütleme kuruluna danışman kuruluşlar arasında, İşbirliği sağlamak, sondaj nitelikte Jeoloji Mühendisleri Odası, şehir Plan- bilim ve teknolojisinin ülkemizdeki düzeyini ve nitelikte Jeoloji Mühendisleri Odası, Şehir Plan- dünyadaki gelişimini irdelemek ve tartışmak Bürosu, Ankara Belediyesi, MTA, DSİ, ODTÜ, 3 — Sondajcılıkta karşılaşılan sorunları tü- AÜDTCF, AÜZF, HÜYBE ve TJK.yı temsilen üye- müyle saptayıp ortak çözümler aramak, bu keler katılmışlardır. simin ülkemizde varolan yapım birikimini yön- Sİmpozyumda, aşağıda belirtilen konuları lendirip yerli yapıma doğru adımlar atmak, ele alan bildiriler sokulmuştur, Üç gün süren Kongre'de amaçlar doğrultu- 1 — Yerbilimleri ve kent planlaması, sunda aşağıda belirtilen 'konularda çeşitli bildi- 2 — Su ve enerji, riler sunulmuştur. 3 — Toprak ve zemin, $ Sondaj eğitimi, öğretimi ve istihdamı 4 — Ankara'nın sorunaln, # Doğal kaynakların değerlendirilmesinde ve djğer mühendislik hizmetlerin de sondajın yeri BİRİNCİ BİLİMSEL VE TEKNİK SONDAJ KONGRESİ

JEOLOJİ MÜHENDiSUÖİ/OCÂK 1979 91

TOPLANTILAR

Ocak-1979 Nişan-1979

© Birinci Demiryolu Kongresi; 9-11 Ocak, # Uluslararası Ofiyolit Simpozyumu • 2-7 Ankara Nisan, Lefkoşe, Kıbrıs. # Jeoloji ve Maden Kongresi: 22-26 Ocak, # Depremlerin Öngörülmesi Uluslararası Sim- Auckland, Yeni Zelanda. pozyumu: 2-6 Nisan, Paris, Fransa, © Petrol Aramalarının Ekonomisine Riziko Analizi: 29-30 Ocak, ingiltere. @ Mühendislik Jeolojisi ve Zemin Mühendis- liği Simpozyumu: 4-6 Nisan, Idaho, ÄBD1. Şubat-1979 # Jeotermal Enerji ve Doğu ABD de Dolaysız # Türkiye Jeoloji Mühendisliği Birinci Kong- Kollonemu Simpozyumu: 4-6 Nisan, Kallfor» resi : 5-9 ŞUbat, Ankara. niya, ABD. # Hidrojeolojide Son Yönelimler Toplantısı : ® Bindirme ve Nap Tektoniği Simpozyumu- 8 - 9 Şubat, Berkeley, ABD, 9-11 Nisan, Londra, İngiltere. ® Manganez Yumrularının Okyanus Madenci- liği Açısından İncelenmesi: 13-15 Şubat, Re- # Eski Klastik Depolanma Havzaları Semine- no, ABD. ri • 22-27 Nisan, Kentucky, ABD, % Somâtre ve Kurşun - Çinko Yatakları Sim- # Uranyumun Değerlendirilmesi ve Madenci- pozyumu : 18-22 Şubat. Kolarada, ABD. lik Teknikleri Simpozyumu: 23-27 Nisan, Vi- #Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik Altın- yana, Avusturya. cı Kongresi: 19-23 Şubat, Ankara, @ Üçüncü Uluslararası Su Kaynakları Kong- ®Vofeanolojİk Araştırmalar Toplantısı : 21 Şu- resi : 23-27 Nisan, Meksiko, Meksika. bat, Londra, İngiltere.

Mayıs-1979 ..-••••-. Mart -1979 # Karbonat Araştırmaları Toplantısı : 7-11 ® Zemin Mekaniği Uluslararası Simpozyumu : Mayıs, Son Antonio, ABD. 5 - 8 Mart, Meksiko, Meksika, # 33. Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Ku- # Çağdaş Klâstlk Depolanma Havzaları Semi» rultayı : 5-9 Mart, Ankara. neri : 8-14 Mayıs, South Carolina, ABD. # Kum, Çakıl ve Agrega Madenciliği: 5-9 # IX. Uluslararası Karbonifer Stratigrafİsi ve Mart, Reno, ABD, Jeoloji Kongresi : 10 Mayıs - j Haziran, Vaşing- ® Komputer Yönlendirmeli ve Uyarılı Maden ton ve Urbana, ABD. Aramaları: 5-30 Mart, Paris, Fransa. ® Uluslararası Hidrografi Teknik Kongresi Î @ ikinci Uluslararası Tünelcilik Simpozyumu- 14-18 Mayıs, Ottava, ABD, 79; 12-16 Mart, Londra, İngiltere. f| Eski Karbonatı i Kaya Serileri ve Oluşumu ® Çağdaş Deltalar Semineri: 13-17 Mart, Semineri: 20-25 Mayıs, Teksas, ABD. New Orleans, ABD, © Sekizinci Uluslararsı Kömür Hazırlama Kong- ® Uluslararası Zeminlerin Sağlamlaştırılması Konferansı : 20-22 Mart, Paris, Fransa. resi : 21 - 26 Mayıs, Donee, SSOB. ® Ortadoğu Petrol Konferansı ve Sergisi: # Üçüncü Uluslararası Flint Slmpoıyumu ; 25-29 Mart, Bahreyn. 24-27 Mayıs, Maastricht, Hollanda.

JEOLOJİ MÜHENDîaÜÛt/00AK 1#7fl 93