Antroposen Çağında Bir Tematik Zanaat Müzesi: Sakız Mastik Müzesi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
50 KOMŞU YAKA - İNCELEME Antroposen Çağında Bir Tematik Zanaat Müzesi: Sakız Mastik Müzesi SAKIZ MASTİK MÜZESİ’NİN MODERN ÇAĞIN MÜZECİLİK ANLAYIŞI İÇERİSİNDE KIRSAL’DA VAROLUŞU İLE İLGİLİ TEMEL SORUNLARIN YANITLARI MÜZE ONTOLOJİSİNE, KORUMA KURAMININ GEÇİRDİĞİ DÖNÜŞÜMLERE, MASTİK MÜZESİ’NİN MEKÂNSAL KURGU VE YAPISINA DEĞİNEN BÜTÜNCÜL BİR BAKIŞLA ARANIYOR Deniz Güner FOTOĞRAFLAR N. Daniilidis, Deniz Güner asıl oluyor da sayısı 2000’i yy.dan itibaren biriktirilmeye ve geçen Yunan Adaları içerisinde özel hanelerin içinde sergilenmeye N turizm gelirleri açısından başlanmış olmasına karşın, bu arzunun oldukça geride kalmış Kuzey sistematik bir hal alması ve kamuya Ege Adaları’ndan1 biri olan Sakız açılması için 18.yy’ın sonunu beklemek Adası’nda inşa edilen Mastik Müzesi, gerekmiştir. 18. yy’dan itibaren her açıldığı 2016 yılından itibaren bir yıl türlü nesneyi biriktirmeye, tasnif içerisinde Yunanistan’ın görülmesi etmeye ve sınıflandırmaya duyulan gereken en önemli ilk 10 müzesi içinde aşırı ilginin yanı sıra Encyclopédie yer alabiliyor? Daha da önemlisi, Yunan benzeri taksonomikleştirilmiş bu anakarasından bu kadar uzaktaki bilgiyi sergilemeye yönelik artan Sakız Adası’nda, adanın yerleşimden arzu, Avrupa düşünce dünyasında uzakta “Tepeki” olarak anılan kıraç ulusalcı tarih bilincinin yeşermesine dağ yamacında, her türlü inşaî ve müze tipolojisinin doğuşuna neden malzemenin gemi ve kamyonlar ile olacaktır. 18.yy’dan itibaren başta taşınmasını gerektiren bakir kırsallığın Birleşik Krallık olmak üzere Kraliyet FOTOĞRAF N. Diniilidis orta yerinde bir müze binası neden Koleksiyonları kamusal dolaşıma ve ve nasıl inşa edilebiliyor? Çağdaş görüşe açılmaya başlanmış, 19. yy’dan dünyanın başat varoluşsal krizlerinden itibaren ise Louvre Müzesi ile ilk bir olan kırsal alanda modern olmak kamusal müze tipolojileri oluşmaya sorunsalına nasıl çözüm bulunuyor? başlamıştı. Değerli ve paha biçilemez Varoluşundan itibaren kentsellik bu nadide eserlerin sergilenmesinde, üzerinden tanımlanan müze olgusu başlangıçta sistematik düşünce doğanın içinde nasıl yeniden formüle kategorilerinden yararlanılırken, gelişen ediliyor? Sakız Adası’na ortaçağdan ve derinleşen tarih bilinci ile birlikte beri tanınırlık kazandıran ünlü mastik tarihselci ve kültüralist yepyeni tasnif reçinesi nasıl oluyor da müzelenmeye sistemleri kurgulanmıştı. Geçmişe ve değer bir nitelik kazanıyor? Tüm bu tarihe yönelik ilginin başlamasında sorulara anlamlı birer cevap verebilmek Napolyon’un 1798’deki Mısır Seferi ve Sakız Mastik Müzesi’ni tarihsel ve doğrudan etkili olmuş, 1848’de Pompei kültürel bağlamı içine oturtabilmek için kazıları ile başlayan ve arkeoloji öncelikle zamanda kısa bir yolculuğa disiplininin doğuşuyla yaygınlaşan çıkıp müze ontolojisine ve koruma geçmişi incelemeye yönelik sistematik kuramının geçirdiği dönüşümlere kısaca bakış ve keşifçi ruh tüm dünyaya hızla değinmemiz gerekiyor. yayılmıştır. Öte taraftan, Sanayi Devrimi’nin Müzeleştirme Çılgınlığı ve modern dünyanın her şeyi altüst Her türlü sanat eseri ve değerli olduğu eden yıkıcı türbülansı karşısında bir düşünülen nesne, kişisel tercihlerle reaksiyon olarak yükselen “koruma ve biçimlenmiş yarı-otobiyografik tarih bilinci”nin müzeleştirme çılgınlığını tutkuyla bir araya getirilerek Nadire artırdığı da bilinmektedir2. 19.yy Kabineleri adı altında 14. ve 15. sonundan itibaren ulus-devletlerin EGE M‹MARLIK AĞUSTOS 2018 kurulması ile birlikte, her bir hayali cemaatin kendi geçmişini zihinsel ve tarihsel olarak inşa etmesini zorunlu kılması müzelerin ideolojik aygıtlara dönüşmelerini de tetiklemiştir3. Bu süreç, izleri günümüzde de süren bir müzecilik anlayışının yaygınlaşmasına, diğer yandan da yarı-otobiyografik Nadire Kabineleri’nden ulus-devletin belleğini kuran ve bekasını tesis eden 4 müze türüne doğru evrimleşilmesine de neden olmuştu: Ulusal Sanat Müzeleri, Arkeoloji Müzeleri, Tarih ve Etnografya Müzeleri, Ulusal kahramanların ve önemli kişilerin yaşadıkları Ev Müzeleri. Ulusalcı anlatıya sahip müzecilik FOTOĞRAF Deniz Güner anlayışının aşınması ve yeni nesil müzelerin ortaya çıkışı, dünya amacıyla kendi yerel tarihini hararetle adadaki 14. müze olan Sakız Mastik tarihinde yaşanan sosyo-ekonomik araştırmakta, özgün ve otantik olduğu Müzesi AB’nin finansal desteğiyle 2016 ve politik olayların etkisiyle 1960’ların zannedilen nesneleri ve eserleri yılında açılmıştır5. sonunda mümkün olacaktır. 1960’larda sergilenmekte, turizm açısında önemli Guggenheim Effect ve 1970’lerin bir gelir kapısına dönüşen müzeler Kültür-Doğa İkiliğini Aşmak: sonunda Pompidou-Effect ile başlayıp yoluyla geçmişi nakde çevirmenin Kırsalda Müze 1990’ların sonunda Bilbao-Effect ile yollarını aramaktadır. Türkiye’nin Modernleşme sürecinin yok edici, küresel bir salgına dönüşen yıldız her il ve ilçesinde büyük bir hevesle yıpratıcı ve sömürgeleştirici etkilerine yönelik gelişen bir karşı-direnç, reaksiyoner bir kurum olarak meşruluk “‘TEPEKİ’ OLARAK ANILAN KIRAÇ DAĞ kazanan müzeler, yıkım riski karşısında YAMACINDA, HER TÜRLÜ İNŞAÎ MALZEMENİN değerli oldukları atfedilerek “miras” olarak nitelendirilen nesne, mekân, GEMİ VE KAMYONLAR İLE TAŞINMASINI alan ve hatta toplumsal pratiklerin GEREKTİREN BAKİR KIRSALLIĞIN ORTA hayatta kalmaları ve sonraki kuşaklara aktarılmaları gibi ağır bir misyonu YERİNDE BİR MÜZE BİNASI NEDEN VE NASIL daha en başından gönüllü olarak İNŞA EDİLEBİLİYOR? yüklenmişlerdir. Müzelerin giderek ” çoğalmalarını ve içeriklerinin de mimarlara müze sipariş etme çılgınlığı, sürdürülmekte olan Kent Müzesi kurma devamlı genişlemesini sağlayan şey, yeni milenyumun alamet-i harikası olan salgını, “hayali yöresellikler”in inşasını “eski”nin kategorik olarak sürekli kent markası yaratma ve pazarlama zorunlu kılmakta, beklenilen otantiklikte yarışının kaldıracı olarak kullanılmış, bir geçmiş bulunamadığında geçmiş FOTOĞRAF Deniz Güner yeni-liberal ekonomilerin güdümünde parlatılmakta, hikâye baştan yazılmakta sanayi yatırımları yerine kültür veya yeniden-icat edilmek zorunda endüstrisinden medet uman endüstri- kalınmaktadır. Bunlara ek olarak, sonrası kentler veya markalaşmak müzeleştirme çılgınlığı içerik tasarımı isteyen atak yeni metropoller “Yüksek ve konsept geliştirme konularında da Kültür” yatırımlarına bel bağlayarak sınırları zorlayarak, neredeyse yoktan müze-temelli kalkınma çılgınlığını var edilen yeni-kimlikler ve onlara daha da tetiklemişlerdir. Ancak yönelik icat edilmiş yarı-mitik hikâye küreselleşme sarkacının diğer ucu da anlatımları ile müzeleştirme furyasına hikâyeye kendi damgasını vurmakta damgasını vurmuş gözükmektedir4. gecikmemiştir. 1980’lerden itibaren Hikâye anlatıcılığında gelinen akıl almaz artan küreselleşme dinamikleri, her yaratıcılık, her bölgeye özgü tematik türlü merkezi yapılanma karşısında müze yapılmasında da patlayışa neden yerellikleri öne çıkarmış, mikro-tarih olmuştur. Tüm dünyada olduğu gibi anlatılarını görünür kılmanın yanı sıra Sakız Adası’nda da müze-temelli bu mikro-milliyetçilikleri de uyandırmaya kalkınma eğilimi görülmekte olup, 2008 başlamıştır. Günümüzde de yaygınlık yılında müzeleştirilen ve adaya özgü kazandığı biçimiyle her yerellik, turunçgiller üretiminin sergilendiği yöresel birikimlerini sergileyebilmek tematik Citrus Müzesi’nden sonra EGE M‹MARLIK MAYIS 2017 52 KOMŞU YAKA - İNCELEME FOTOĞRAF Deniz Güner yeniden-inşa ediliyor oluşu ve koruma yeşerdiği metropollerin, büyük Müze Kurmanın Görünmeyen disiplinin “risk” altında görünenlere kent kültürünün önemli uzantıları Arka Planı: Mastik ilişkin giderek artan ve genişleyen olarak alımlanageldiler. Bu bakışın Yetiştiricileri Birliği’nden kabulleri olduğu bilinmektedir6. dönüşmesinde kırsal alandaki önemli Banka Hamiliğine 19.yy’da Sanayi Devrimi kişilerin ev-müzeleri ile “ören yeri” 2016 yılında kapılarını halka açmasına esnasında, modernliğin yıkıcılığı olarak adlandırılan arkeolojik alanlar karşın Sakız Adası Mastik Müzesi’nin karşısında kültürel mirasın kısmen etkili olmuştur. kurulması fikrinin yeşermesi, gerekli korunması gereken bir değer olarak Öte taraftan, alımlanışı radikal sergi materyalinin toplanması, işletme alımlanışı ve kurumsallaşması, 1837 biçimde dönüştüren en önemli modelinin belirlenerek finansmanının yılında Fransa’da Tarihi Anıtlar itki, 1990’ların ikinci yarısından oluşturulması neredeyse 10 yılı aşkın bir Müfettişliği’nin oluşturulması, ülke itibaren koruma kuramında görülen süreyi almıştır. çapında zenginliklerin dökümünün paradigmatik kopuşlar sayesinde Avrupa Konseyi’nde 2005 yılında yapılması ve acilen yenilemelere olmuştur8. “Kültürel peyzaj” ve görüşülerek kabul edilen karar başlamak üzere mimar Eugène “soyut olmayan miras” (intangible doğrultusunda, Avrupa Birliği Uyum Emmanuel Viollet-le-Duc’ün giriştiği heritage) gibi konuların koruma Politikası çerçevesi kapsamında sistematik belgeleme ve kurtarma kapsamı içine alınması sayesinde, 2007-2013 dönemi için Yunanistan’a çalışmaları ile başlatılmaktadır7. 2004 yılı sonrasında Yunanistan’daki verilecek olan Avrupa Birliği fonlarının Müze ve koruma eylemi arasındaki yerel üretim pratiklerini tanıtmayı ve ulusal düzeyde programlanmasını dolayımsız ilişkiyi farklı bir noktaya sergilemeyi hedef alan, AB destekli tanımlamak üzere 2005 yılında NSRF taşıyan ve yeni müze türlerinin bir dizi tematik müze kurulmuştur9. 2007–2013 (Ulusal Stratejik Referans doğmasına neden olan en önemli Endemik sakız ağacını (Pistacia Çerçevesi) hazırlanmıştır. Müzenin gelişmelerden bir diğeri ise, 17. lentiscus) yetiştiren ve bu ağaçtan oluşturulma fikri de bu kapsamda yüzyıldan beri süre gelen doğa-kültür elde edilen mastik (mastíha) gündeme getirilerek, 2007-2013